Embed Size (px)
DESCRIPTION
Maltese
Citation preview
Il-Varjanti Ortografiçi - 2008 �
Minn mindu twaqqaf madwar tliet snin ilu, il-Kunsill Nazzjonali tal-Ilsien
Malti impenja ru˙u li j˙abrek biex isa˙˙a˙ il-kitba tal-Malti u fiha jintla˙qu
l-istandards mixtieqa. G˙en lid-Dipartiment tal-Malti fl-Università biex ji©i
organizzat b’suççess kors g˙all-Qari tal-Provi, li minnu ˙ier©a klassi ©dida ta’ nies
minn kull qasam tal-˙ajja li tkissru fil-kitba Maltija u huma kkwalifikati fiha. Óaseb
ukoll biex jibda jistieden diskussjoni pubblika fuq l-aktar punti li qeg˙din itellfu lil
min jikteb bil-Malti u jfixklu l-iƒvilupp armonjuƒ tieg˙u. Skont il-pjan tal-Kunsill,
dan g˙andu jsir permezz ta’ konsultazzjoni wiesg˙a fuq kull problema, li mbag˙ad
issib il-qofol tag˙ha f’seminars nazzjonali, li minnhom sa issa saru tnejn. Wara dan,
imbag˙ad, tasal il-faƒi tad-deçiƒjoni li tit˙alla f’idejn l-aktar nies ikkwalifikati.
Id-dokument li g˙andek f’idejk huwa l-ewwel frott ta’ dan il-proçess demokratiku
u fih issib id-deçiƒjonijiet uffiçjali dwar il-varjanti fl-ortografija. Il-varjanti
ortografiçi jirriƒultaw kull meta kelma li kul˙add jippronunzjaha l-istess ikollha
aktar minn mod wie˙ed kif tiktibha. Dawn il-verƒjonijiet differenti fil-kitba, li sa
issa kienu kollha b’xi mod aççettabbli, huma ta’ tfixkil mhux ƒg˙ir g˙al min jikteb
˙afna bil-Malti, l-aktar g˙ax il-biçça l-kbira tal-kitba ssir bil-mezzi elettroniçi li
jeƒi©u minna konsistenza iktar rigoruƒa b’risq il-kumdità tar-riçerka. Dan
ix-xog˙ol, fil-fatt, huwa t-twe©iba tal-Kunsill g˙at-talba ta’ bosta tradutturi,
g˙alliema u ©urnalisti li xtaqu soluzzjoni g˙at-tfixkil tal-varjanti ortografiçi.
F’Lulju 2007 l-Kunsill Nazzjonali tal-Ilsien Malti ˙atar kumitat ta’ esperti biex
itemm ix-xog˙ol fuq il-varjanti ortografiçi li kien inbeda bil-konsultazzjoni
wiesg˙a ma’ 35 ru˙ interessati u kompetenti fil-qasam, li bag˙tulna fehmiethom
DEÇIÛJONIJIET �tal-Kunsill Nazzjonali tal-Ilsien Malti
dwar il-Varjanti Ortografiçi
Il-kitba ta’ dan id-dokument qed issir skont id-deçiƒjonijiet im˙abbra fid-dokument innifsu.
Da˙la
Dawn id-deçiƒjonijiet saru
uffiçjali fil-25 ta’ Lulju 2008
bil-pubblikazzjoni tag˙hom
fil-Gazzetta tal-Gvern,
u kul˙add g˙andu jfittex
li jidra l-forom mag˙ƒula
mill-aktar fis. Madankollu,
il-forom li hawnhekk huma
mwarrba jibqg˙u validi
sal-25 ta’ Lulju 2011.
Wara din id-data, jitqiesu
b˙ala tajbin il-forom mag˙ƒula
f’dan id-dokument biss
� Deçiƒjonijiet tal-Kunsill Nazzjonali tal-Ilsien Malti
bil-miktub, u ma’ madwar 120 ru˙ o˙ra li ˙adu sehem fis-seminar pubbliku
Innaqqsu l-Inçertezzi 1 organizzat fl-20 ta’ Jannar 2007. Minn dan is-seminar
kien ˙are© çertu qbil li kemm jista’ jkun il-varjanti ortografiçi g˙andhom
jinqatg˙u. Fix-xog˙ol tieg˙u l-kumitat wiƒen sewwa l-fehmiet kollha li kienu
tressqu, u fl-a˙˙ar g˙adda biex jiddeçiedi.
Wie˙ed irid jiftakar li l-ortografija tal-Malti kif inhija llum, u kif kienet sa minn
twelidha, tirrappreƒenta kompromess bejn prinçipji differenti, li kull wie˙ed
minnhom g˙andu s-siwi u l-piƒ tieg˙u u li ja˙dmu flimkien f’©erarkija stabbilita.
Fuq il-prinçipju fonetiku li qieg˙ed fil-qofol tag˙ha jid˙ol il-prinçipju fonolo©iku,
u mag˙hom imbag˙ad jiƒdiedu prinçipji inqas trasparenti g˙all-kittieb, b˙alma
huma l-prinçipju etimolo©iku u l-morfolo©iku, u o˙rajn iktar komdi,
b˙all-prinçipju viƒiv. Minn dan ˙are© li kelma ©ieli jkollha iktar minn kitba wa˙da,
kull wa˙da minnhom marbuta ma’ prinçipju differenti u g˙alhekk perfettament
aççettabbli.
M’g˙andniex xi ng˙idu, f’©ie˙ l-uniformità u l-˙effa wie˙ed kieku jkun jixtieq
jag˙ƒel prinçipju wie˙ed u jimxi dejjem bih. Imma dan tista’ tg˙id li qatt ma jkun
possibbli. La kien possibbli g˙al min b’g˙aqal kbir fassal l-ortografija tag˙na
fil-bidu u wisq anqas huwa possibbli g˙alina llum, wara ƒidiet li saru lis-sistema
ortografika u wara kwaƒi seklu li matulu ©iet stabbilita tradizzjoni sana ta’
kitba msejsa fuq dan il-kompromess ortografiku, mirfuda mbag˙ad minn bosta
pubblikazzjonijiet. Jekk tipprova ƒƒomm sod ma’ prinçipju wie˙ed u tapplikah
dejjem u kullimkien, dlonk issib li r-riƒultati li jwasslek g˙alihom – g˙alkemm
lo©içi fihom infushom – ikunu jitolbu bidla mill-qieg˙ fil-kitba ta’ kliem li issa ilu
stabbilit, bidla li tista’ tag˙mel iktar ˙sara milli ©id lis-sistema ortografika. Tassew,
l-ispazju ta’ azzjoni li jibqag˙lu l-pjanifikatur kuxjenzjuƒ huwa dejjaq mhux ftit.
Madankollu, l-g˙aqal jitlob minnu li, fil-limiti li semmejna, ifittex dejjem li
s-sistema tibqa’ kemm jista’ jkun lo©ika u fidila g˙an-natura tal-lingwa nfisha.
Li jkun hemm çertu qasma bejn il-lingwa mitkellma u dik miktuba huwa ftit
jew wisq inevitabbli, imma l-esperti fi ˙dan il-kumitat qablu li kemm jista’ jkun
is-sistema miktuba g˙andna nressquha lejn il-lingwa mitkellma: fl-a˙˙ar
mill-a˙˙ar l-ortografija tiddependi mill-g˙arfien li l-kittieb ikollu tal-ilsien.
Dan ifisser li, meta wie˙ed ikun iffaççjat bi problema ortografika, idealment
g˙andu jkun jista’ jsolviha billi jg˙arbel dak li jaf dwar l-ilsien ming˙ajr ma jkun
irid joqg˙od ifittex twe©iba f’xi faƒi lingwistika iƒjed antika u ming˙ajr ma jkun
je˙tie© g˙arfien ta’ xi lsien ie˙or biex ji©©ustifika dak li jiddeçiedi.
Il-kunçett ta’ varjant jimplika li
wie˙ed ikollu iƒjed minn mod
wie˙ed aççettabbli kif jag˙mel
xi ˙a©a, u g˙alhekk xejn mhi
˙a©a façli taqta’ na˙a jew o˙ra,
g˙ax aktarx ikun hemm
©ustifikazzjoni g˙al kull wa˙da
mis-soluzzjonijiet. Fix-xog˙ol
tieg˙u l-kumitat qag˙ad attent
biex japplika g˙add ta’
prinçipji b’mod li l-g˙aƒla
tas-soluzzjoni finali kemm
jista’ jkun ma tkunx arbitrarja
Il-Varjanti Ortografiçi - 2008 �
Fis-soluzzjonijiet li wasal g˙alihom, il-kumitat fittex is-sempliçità. Dan il-kriterju
jissarraf l-iƒjed fi prinçipju ta’ ekonomija: jekk grupp partikolari ta’ problemi wie˙ed
jista’ jsolvihom b’regola wa˙da, a˙jar milli juƒa tnejn. Is-sempliçità titlob ukoll li
r-regola wie˙ed japplikaha bil-konsistenza, biex kaƒijiet li jixxiebhu jimxu bl-istess
mod. Biex ma nsemmux l-importanza ta’ dan il-kriterju fil-proçess tat-tag˙lim
liƒ-ƒg˙ar.
Fl-istess ˙in l-esperti fi ˙dan il-kumitat ƒammew quddiem g˙ajnejhom ukoll
it-tradizzjoni g˙oddha çentinarja tas-sistema ortografika preƒenti. Óassew li
fis-soluzzjonijiet li kellhom jaslu g˙alihom kellhom kemm jista’ jkun jirrispettaw
il-konvenzjonijiet li hemm stabbiliti u ma jitbeg˙dux minnhom bla bƒonn.
Dmir il-kumitat kien li jaqta’ biss dwar il-varjanti ortografiçi u g˙alhekk t˙allew
barra minn dan l-eƒerçizzju xi varjanti fonetiçi li fil-fatt huma pronunzji differenti
tal-istess kelma u li jeƒistu t-tnejn, ng˙idu a˙na, partikolari/partikulari. G˙aldaqstant
quddiem l-erba’ varjanti ortografiçi zoptu/soptu, zobtu/sobtu g˙alissa ttie˙det id-
deçiƒjoni li jinqatg˙u l-forom bil-b, imma t˙allew il-varjanti fonetiçi zoptu/soptu.
Fil-futur, il-Kunsill be˙siebu ja˙dem biex jipprova jsolvi wkoll dan it-tip ta’ varjanti
fonetiçi.
Billi kellhom jittie˙du deçiƒjonijiet skont kriterji li setg˙u kienu relevanti
g˙al oqsma o˙ra tas-sistema ortografika, f’xog˙lu l-kumitat kellu jƒomm din
il-konsiderazzjoni quddiem g˙ajnejh u jara wkoll ’il fejn qed jiƒviluppa lsienna
biex b’hekk jilqa’ b’xi mod g˙al tibdil possibbli fil-©ejjieni.
Il-Kunsill Nazzjonali tal-Ilsien Malti approva dawn id-deçiƒjonijiet unanimament
fil-laqg˙at tat-12 u s-16 ta’ Ìunju 2008.
Huwa l-˙sieb tal-Kunsill tal-Malti li, wara li jittie˙du l-aktar deçiƒjonijiet ur©enti,
jibda jirrevedi t-Tag˙rif fuq il-Kitba Maltija bit-tama li ma jdumx ma jag˙ti
lill-pubbliku Malti verƒjoni a©©ornata, çara u komda tar-regoli tal-kitba Maltija
fi ktejjeb ©did.
B’kollox il-kumitat iltaqa’ tletin darba
bejn Lulju 2007 u Ìunju 2008, u kull
laqg˙a kienet tie˙u madwar tliet sig˙at.
Kull membru ˙adem b’mod volontarju u
naturalment dan ix-xog˙ol ƒdiedlu mat-
tag˙bija tieg˙u ta’ kuljum.
Ìieli ©ara li xi membru, il-kumitat
iddelegalu biçça xog˙ol partikolari li,
min˙abba n-natura tag˙ha u l-˙in li
kienet tie˙u, ma setg˙etx issir fi ˙danu.
Ma nistg˙ux hawnhekk ma nsemmux
is-sehem importanti li kellhom ƒew©
persuni li g˙enu mhux ftit biex dan
ix-xog˙ol jitwassal sa tmiemu.
Dawn huma s-Sur Olvin Vella,
Direttur Eƒekuttiv tal-Kunsill tal-Malti,
li, g˙alkemm uffiçjalment ma kienx parti
mill-kumitat, ˙a sehem ewlieni
fid-diskussjonijiet u fuq kollox iffaçilita
xog˙ol il-grupp b’kull mod possibbli;
u s-Sur George Farrugia li b’reqqa
liema b˙alha kien jifli d-deçiƒjonijiet
tal-kumitat u jara l-varjanti kollha li
possibilment jaqg˙u ta˙thom. Il-Kunsill
tal-Malti huwa grat ˙afna lejhom.
Dan il-kumitat kien mag˙mul kif ©ej:
Koordinatur Prof. Albert Borg
Segretarju George Farrugia MA
Membri David Agius Muscat MA
Dr Charles Briffa
Prof. Joseph M. Brincat
Dr Ray Fabri
Prof. Manwel Mifsud
David Muscat BA, PGCE
Konsulenti Carmel Azzopardi MA
Joe Caruana MSc
Mag.phil. Maria Ferstl
� Deçiƒjonijiet tal-Kunsill Nazzjonali tal-Ilsien Malti
�. L-ittri kapitali
�.� L-isem proprju
L-ewwel ittra ta’ isem proprju u ta’ kull kelma li
tag˙mel parti mill-istess isem, minbarra l-artiklu u
l-prepoƒizzjoni, tinkiteb kbira. Jekk il-prepoƒizzjoni
ti©i fil-bidu tal-isem, tinkiteb b’ittra kbira wkoll.
eƒ. Marija Borg, il-Gudja, Malta, Venere,
Triq il-Kbira, Bieb il-Belt, in-nies ta’ Tas-Sliema,
l-A©enzija Appo©©, wasal Óadd il-Palm,
mort Ta’ Pinu u tlabt lill-Madonna ta’ Pinu,
ix-xatt ta’ Ta’ Xbiex, f ’Ta’ Paris, l-Awtorità
tax-Xandir, il-Kamra tal-Avukati, l-Ordni ta’
San Ìwann, il-Kunsill Nazzjonali tal-Ktieb,
il-Bank Nazzjonali tad-Demm, l-Università
ta’ Malta
2.1.1 L-artiklu tal-bidu fl-isem proprju g˙andu jinkiteb
b’ittra kbira meta jintuƒa wa˙du, ng˙idu a˙na
f’indirizz, f’tabella jew f’mappa.
Deçiƒjonijiet tal-Kunsill tal-Malti
2.1.2 Kull meta nom komuni jintuƒa b’sens ta’ nom
proprju jinkiteb b’ittra kbira.
eƒ. Qieg˙ed fil-˙anut ta’ wara l-knisja. Imma:
Illum il-Knisja qed tiççelebra festa kbira.
Ûort kemm-il pajjiƒ u dort kemm-il belt. Imma:
G˙ada nid˙ol sal-Belt.
Biex titjieb fl-analiƒi je˙tie© tag˙mel ˙afna
kritika prattika. Imma:
Il-Kritika Prattika hija su©©ett interessanti ˙afna.
�.� Id-direzzjonijiet
L-ismijiet tal-irjie˙ u tad-direzzjonijiet jinkitbu
b’ittra kapitali.
eƒ. ri˙ Tramuntana, Grieg il-Lvant,
il-Punent, il-Lvant, in-Nofsinhar, ix-Xlokk
Nota: Niktbu ri˙ fuq, ri˙ isfel
Charles Borg
Il-Ministeru g˙ar-Riƒorsi u l-Affarijiet Rurali
Triq Óal Luqa
Óal Qormi
QRM 9075
Il-kitba ta’ dan id-dokument qed issir skont id-deçiƒjonijiet im˙abbra fid-dokument innifsu.
�. L-aççent
1.1 Fil-Malti jinkiteb biss l-aççent ` meta jaqa’ fuq
vokali li tkun f’tarf ta’ kelma b’aktar minn sillaba
wa˙da fi kliem li mhux ta’ nisel Semitiku.
eƒ. karità, kafè, Marì, però, virtù
L-aççent çirkumfless ˆ ma jintuƒax aktar.
Il-Varjanti Ortografiçi - 2008 �
�.� Il-pubblikazzjonijiet
Meta nikkwotaw pubblikazzjoni, l-ewwel ittra
tal-isem tinkiteb kbira (anke jekk tkun l-artiklu).
eƒ. Dan ir-reklam kien deher f ’Il-Ìens.
Min hu l-karattru ewlieni f ’A˙na Sinjuri;
f ’Is-Salib tal-Fidda; fi Ódejn in-Nixxieg˙a?
�.� L-ismijiet xjentifiçi
L-ismijiet xjentifiçi tal-ispeçi normalment ikunu
mag˙mulin minn ƒew© kelmiet: il-©enus u l-ispeçi.
Skont l-istandard internazzjonali, barra milli t-tnejn
jinkitbu korsiv (jew b’sing ta˙thom), l-ewwel kelma
(il-©enus) tinkiteb dejjem b’ittra kbira, filwaqt li
t-tieni kelma (l-ispeçi) tinkiteb dejjem b’ittra ƒg˙ira.
eƒ. il-Pistacia lentiscus, it-Tyrannosaurus rex,
il-Monticola solitarius
Nota: Meta l-isem jie˙u l-vokali tal-le˙en fuq
quddiem, jibqa’ jinkiteb b’ittra kbira (sewwasew
b˙al fil-kaƒ tal-ismijiet tal-prodotti [ara Ûieda
mat-Tag˙rif, Ç11ç])
eƒ. l-iSparidae, l-iStegosaurus, l-iStromatopteris
2.4.1 L-ismijiet popolari tal-flora, il-fawna, l-elementi
kimiçi, eçç. jinkitbu b’ittra ƒg˙ira b˙an-nomi
komuni l-o˙ra.
eƒ. il-begonja, l-oleandru, il-pitirross, l-awrat,
l-aluminju, iç-çomb
�.� L-ismijiet tal-postijiet
L-ismijiet tal-postijiet bl-element topografiku
tag˙hom jinkitbu b’ittra kbira.
eƒ. il-Ba˙ar Mediterran, il-Vulkan Etna,
ix-Xmara Nil, il-Muntanja Sinaj, il-Ba˙ar l-A˙mar,
l-Oçean Indjan, il-Wied tal-Isperanza,
il-Blata tal-Ìeneral, il-Gƒejjer ta’ San Pawl,
il-Bajja ta’ San Tumas
2.5.1 L-a©©ettiv li jitnissel mill-isem tal-post jinkiteb
b’ittra kbira.
eƒ. Ir-re©jun Bask mimli si©ar.
Iç-çentru Mosti mimli ˙ajja.
2.5.2 L-isem tan-nies tal-post jinkiteb b’ittra kbira.
eƒ. Mosti, G˙awdxi, Ingliƒa, Ìermaniƒi, Taljan,
Ewropea, Amerikani
2.5.3 L-ismijiet tal-lingwi u tal-familji tal-lingwi u
d-derivattivi nominali tag˙hom jinkitbu b’ittra kbira.
eƒ. il-Malti, l-Ingliƒ, ir-Rumanz, kliem ta’ nisel
Semitiku, Ingliƒata, Arabiƒmu
�.6 G˙aqdiet u movimenti
L-ismijiet tal-movimenti, g˙aqdiet u reli©jonijiet
jinkitbu b’ittra kbira.
eƒ. il-Barokk, ir-Rinaxximent, il-Protestantiƒmu,
l-Iƒlam
2.6.1 L-a©©ettivi li jitnisslu mill-ismijiet tal-movimenti,
tal-g˙aqdiet u tar-reli©jonijiet jinkitbu b’ittra kbira.
eƒ. l-arti Rinaxximentali, pajjiƒ Nisrani,
stil Sikulo-Normann
2.6.2 L-ismijiet tal-membri tal-g˙aqdiet u l-movimenti
(kulturali, reli©juƒi, eçç.) jinkitbu b’ittra kbira.
eƒ. il-Buddisti, id-Dumnikani, il-Fran©iskani
Kapuççini, l-Impressjonisti, il-Kattoliçi,
il-Laburisti, in-Nazzjonalisti, ir-Rinaxximentali,
ir-Romantiçi
�.7 It-titli
Titlu jew isem ta’ kariga li ja˙bat eƒatt qabel l-isem
ta’ persuna jinkiteb b’ittra kbira.
eƒ. Irrid infa˙˙ar lill-Avukat Pawlu Hili tax-xog˙ol
siewi li g˙amel dis-sena.
Nirringrazzjaw lit-Teƒoriera Michelle Borg
tar-rendikont li tat fis-seduta ©enerali.
L-Isqof Mario Grech ˙are© pastorali mal-Arçisqof
Pawlu Cremona.
2.7.1 L-ewwel ittra ta’ titlu mqassar tinkiteb dejjem kbira.
eƒ. ir-Rev. Ìor© Attard, Dr Josette Grima,
Dott. Mario Piscopo, is-Sur Michael Farrugia,
il-Prof. Lina Xuereb, l-Onor. Peter Attard,
l-In©. Justine Zammit
2.7.2 Meta l-isem tal-kariga jintuƒa wa˙du u jirreferi g˙al
individwu partikolari, jinkiteb b’ittra kbira.
eƒ. Ilbiera˙ it-Teƒorier qal li qed ja˙sibha
jirriƒenjax.
L-Arçisqof wasal tard imma xorta wasal qabel
l-Isqof.
6 Deçiƒjonijiet tal-Kunsill Nazzjonali tal-Ilsien Malti
�. It-tag˙qid tal-kliem
B’mod ©enerali, kull kelma tinkiteb mifruda (ara 3.1), iƒda
hemm kaƒijiet fejn g˙al xi ra©uni jew o˙ra l-elementi ta’
fraƒi jinkitbu mag˙qudin (ara 3.2).
�.� Fraƒijiet bl-elementi mifruda
�.�.� Fraƒijiet bi kliem imtenni
Fi fraƒijiet li jikkonsistu mill-istess kelma mtennija,
iƒ-ƒew© kelmiet g˙andhom jinkitbu separati.
eƒ. baxx baxx, biss biss, ftit ftit, fuq fuq, ˙elu ˙elu,
kemm kemm, inkiss inkiss, qajl qajl, xejn xejn
3.1.2 Kliem il-g˙add
Fraƒijiet bi kliem il-g˙add jinkitbu mifrudin.
eƒ. tnejn u g˙oxrin çenteƒmu, disa’ mija u tlieta u
tletin biljett, erba’ mitt persuna, erbat elef student
Nota: Kliem il-g˙add bejn ˙dax u dsatax jibqa’
jinkiteb bis-sing. Bl-istess mod tinkiteb kemm-il.
eƒ. erbatax-il ktieb, dsatax-il karozza,
˙mistax-il ewro, kemm-il kaxxa
�.�.� Fraƒijiet b’nett
Fraƒijiet li t-tieni element lessikali tag˙hom huwa
nett jinkitbu mifrudin.
eƒ. l-isba˙ nett, fuq nett, wara nett, ta˙t nett,
l-ewwel nett, l-a˙˙ar nett, mill-bidu nett,
quddiem nett
�.�.� Fraƒijiet b’la jew a la
Fraƒijiet li jibdew b’la jew a la jinkitbu bil-kliem
mifrud, u tipikament jie˙du t-tifsira “bil-manjiera ta’”,
“skont il-moda ta’”.
eƒ. la ©enba, la Maltija, la mejta, la ˙anƒira,
a la xanxè, a la Taljana
Nota: labranzetta/lambranzetta llum hija kelma
wa˙da u g˙alhekk tinkiteb s˙i˙a.
Nota: B˙ala nom komuni, it-titlu jew isem ta’ kariga
jibqa’ jinkiteb b’ittra ƒg˙ira.
eƒ. Dis-sena la˙aq kanonku ie˙or fil-parroçça
tag˙na.
Kull teƒorier jaf x’ji©ifieri ƒƒomm il-kontijiet
sewwa.
Meta ji©ri hekk, ir-responsabbiltà kollha taqa’ fuq
il-president.
�.8 L-isem tal-muniti
L-isem tal-muniti jinkiteb b’ittra ƒg˙ira.
eƒ. tliet ewro, seba’ çenteƒmi, lira sterlina,
disa’ dollari
�.9 L-ismijiet taƒ-ƒmien
2.9.1 L-ismijiet tax-xhur u tal-jiem tal-©img˙a jinkitbu
b’ittra kbira.
eƒ. Jannar, Ìunju, Diçembru,
il-Óadd, l-Erbg˙a, il-Ìimg˙a, is-Sibt
2.9.2 L-ismijiet tal-ista©uni u tas-sekli jinkitbu b’ittra
ƒg˙ira.
eƒ. ir-rebbieg˙a, il-˙arifa, l-ewwel jum tas-sajf,
fi tmiem ix-xitwa, mis-seklu dsatax sas-seklu
wie˙ed u g˙oxrin
Il-Varjanti Ortografiçi - 2008 7
�.�.� Fraƒijiet b’g˙ala
Fraƒijiet li jibdew bil-prepoƒizzjoni g˙ala jinkitbu
bil-kliem mifrud.
eƒ. g˙ala biebu, g˙ala dejjem, g˙ala g˙ajni,
g˙adda minn g˙ala widnejh
�.� Fraƒijiet bl-elementi mag˙quda
3.2.1 B’mod ©enerali, meta l-elementi ta’ fraƒi jitilfu
t-tifsira individwali tag˙hom u flimkien jakkwistaw
tifsira ©dida, jinkitbu mag˙qudin b˙ala kelma
wa˙da. Dan ma jg˙oddx g˙all-idjomi.
Nota: Fl-Appendiçi A hemm lista ta’ kliem b˙al dan
li jinkiteb mag˙qud.
eƒ. fil-waqt/filwaqt:
Fil-waqt tal-mewt tieg˙u, xtaq jer©a’ jara lil ibnu.
Imma: Filwaqt li ma ntikx tort, lanqas nista’
nag˙tik ra©un.
minn fuq/minfuq:
Malli sema’ li wasalna, niƒel minn fuq biex
jag˙tina mer˙ba. Imma:
Minfuq li ppruvajt ng˙inu, dar kontrija.
il-lejla/illejla:
Din hija l-lejla li ili nistenna g˙omri kollu. Imma:
Illejla inkwetat u m’g˙andix aptit niekol.
�.�.� Il-prefissi
3.2.2.1 Il-prefiss jinkiteb mal-kelma b˙ala ˙a©a wa˙da,
ji©ifieri ming˙ajr l-ebda ƒieda bejniethom (˙lief
fil-kaƒijiet imsemmija fi 3.2.2.2 u 3.2.2.4).
eƒ. awtosu©©estjoni, indipendenti, kofinanzjat,
poliklinika, semifinali, sottokumitat
Nota 1: Dan jg˙odd ukoll meta l-prefiss ikun
jispiçça b’vokali u l-kelma tkun tibda b’vokali wkoll.
eƒ. antieroj, awtoanaliƒi, gastrointestinali,
kontroeƒami, psewdointellettwali,
semiawtomatiku
Nota 2: Meta l-prefiss ikun jispiçça b’vokali u
l-kelma tkun tibda bl-istess vokali, hemm tendenza
li fil-pronunzja wa˙da mill-vokali tinxtorob. F’dawn
il-kaƒi tista’ tinkiteb jew vokali doppja jew singla.
eƒ. antiinflammatorju jew antinflammatorju,
kooperattiva jew koperattiva, koordinatur jew
kordinatur
3.2.2.2 Meta l-prefiss ji©i qabel kelma li tibda b’ittra
kapitali, bejniethom jid˙ol sing.
eƒ. anti-Taljan, pro-Ingliƒ, pan-Afrikan,
inter-Mediterranju
3.2.2.3 Meta quddiem kelma bi prefiss jiƒdied prefiss ie˙or,
dan jinkiteb mag˙qud mag˙hom bl-istess mod.
eƒ. buƒbuƒnannu, arçiimmatur,
postpost-Moderniƒmu
3.2.2.4 Hemm xi elementi jixbhu l-prefissi li joqog˙du
quddiem il-kelma imma bi drawwa ma jing˙aqdux
mag˙ha. Dawn huma: a©ent, assistent, deputat, gran,
kap, viçi u mag˙hom: prim, sekond, terz
(fil-fem. prima, sekonda, terza, jew imqassrin prim’,
sekond’, terz’).
eƒ. assistent kummissarju, deputat kap,
Gran Mastru, Kap Kmandant, prim’awla,
Prim Ministru, sekond ku©in, terza persuna,
terz’ordni, viçi sindku
Nota 1: Kull prefiss li jista’ ji©i quddiem dawn jibqa’
mifrud minnhom.
Nota 2: Xi espressjonijiet b’dawn l-elementi ilhom
stabbiliti miktubin kelma wa˙da u jibqg˙u jinkitbu
hekk.
eƒ. primadonna, grankè, viçirè
8 Deçiƒjonijiet tal-Kunsill Nazzjonali tal-Ilsien Malti
�.�.� Il-prepoƒizzjonijiet ma’, sa, ta’
qabel vokali, g˙ jew h
Qabel kliem li jibda bil-vokali, bil-g˙ jew bl-h,
il-prepoƒizzjonijiet ma’, sa, ta’ jistg˙u jinkitbu s˙a˙
jew imqassrin (m’, s’, t’).
eƒ. ta’ April / t’April
ma’ Elena / m’Elena
sa issa / s’issa
sa Ottubru / s’Ottubru
ta’ Ugo / t’Ugo
ma’ g˙eluq is-sena / m’g˙eluq is-sena
ta’ hemmhekk / t’hemmhekk
�.�.� Il-ma tan-negattiv qabel vokali, g˙ jew h
Qabel kliem li jibda bil-vokali, bil-g˙ jew bl-h, il-ma
tan-negattiv tista’ tinkiteb s˙i˙a ma jew imqassra m’
(iƒda ara wkoll il-kaƒ tal-pronomi personali fi 3.2.5).
eƒ. ma hemmx / m’hemmx
ma hawnx / m’hawnx
ma g˙andux / m’g˙andux
ma hemiƒx / m’hemiƒx
ma afdax / m’afdax
Nota: Dan ma jg˙oddx g˙all-verbi ta’ nisel barrani li
z-zokk tag˙hom fil-Malti jibda bil-vokali i.
eƒ. ma infurmatx, ma interroganix
�.�.� In-negattiv tal-pronomi personali
Il-pronomi personali mag˙ƒulin g˙andhom ukoll
funzjoni verbali.
eƒ. Óija huwa tabib mag˙ruf.
F’din il-funzjoni jistg˙u jie˙du n-negattiv
b˙all-verbi.
Mag˙hom, il-kelma ma tan-negattiv tista’ tinkiteb
jew s˙i˙a jew imqassra.
Meta tkun imqassra titlef il-vokali a, u:
a. quddiem il-pronomi li jibdew bl-h, tinkiteb
mag˙quda mag˙hom b˙ala kelma wa˙da
(minkejja r-regola 3.2.4):
eƒ. mhux, mhuwiex, mhix, mhijiex, mhumiex
b. quddiem il-pronomi l-o˙rajn kollha tinkiteb m’:
eƒ. m’iniex, m’intix, m’a˙niex, m’intomx
Nota: In-negattiv tal-pronomi personali bil-ma
mqassra jinkiteb hekk:
sing. 1. [jiena] m’jiniex, m’iniex – m’jiena
[jien] m’jienx – m’jien
2. [inti] m’intix – m’inti
[int] m’intx – m’int
3m. [huwa] mhuwiex – mhuwa
[hu] mhux – mhu
3f. [hija] mhijiex – mhija
[hi] mhix – mhi
plur. 1. [a˙na] m’a˙niex – m’a˙na
2. [intom] m’intomx – m’intom
3. [huma] mhumiex – mhuma
eƒ. Dan mhux ir-riƒultat li kont qed nistenna.
Ix-xemx mhux dejjem issa˙˙an.
Il-kwistjoni mhija çara xejn.
M’a˙niex qed naqblu.
Naf li m’intomx daqshekk boloh.
�.�.6 Il-prepoƒizzjonijiet ©o, ma’, sa, ta’ mal-artiklu
Il-prepoƒizzjonijiet ©o, ma’, sa u ta’ jing˙aqdu
dejjem mal-artiklu anke quddiem kliem li jibda
bil-vokali, bil-g˙ u bl-h.
eƒ. tal-Amerikani, mal-erbat irjie˙, sal-Italja,
tal-orsijiet, ©ol-università, sal-g˙alqa, tal-hena
�.�.7 Il-prepoƒizzjoni kontra bil-pronomi mehmuƒin
Meta l-pronomi personali jinhemƒu
mal-prepoƒizzjoni kontra jinkitbu hekk: kontrija,
kontrik, kontrih, kontriha, kontrina, kontrikom,
kontrihom
Il-Varjanti Ortografiçi - 2008 9
Billi l-Malti ˙a mill-morfolo©ija tas-Semitiku u minn dik
tar-Rumanz, xi kliem Malti jinbena bl-g˙erq u xi kliem
biz-zokk.
Fil-kitba tal-g˙erq u f’dik taz-zokk japplikaw regoli differenti.
�.� L-g˙erq
G˙alkemm jistg˙u jinstemg˙u differenti,
©eneralment il-konsonanti ta’ g˙erq il-kelma
jibqg˙u jinkitbu l-istess.* Ji©ifieri jintuƒa g˙erq
wie˙ed li jirrappreƒentahom ilkoll. Hekk, ng˙idu
a˙na, KTB huwa l-g˙erq li jinkiteb fil-kliem kollu
mibni fuqu, imqar jekk f’dan il-kliem il-konsonanti
jistg˙u jibdlu le˙inhom min˙abba l-assimilazzjoni.
G˙alhekk niktbu ktibna (fejn KTB jinstemg˙u
KTB), ktieb, kiteb (fejn KTB jinstemg˙u KTP),
kitbu (fejn KTB jinstemg˙u KDB), jiktbu (fejn KTB
jinstemg˙u GDB). B’hekk tinƒamm l-identità
tal-g˙erq Semitiku.
�. Il-kitba tal-g˙eruq u z-zkuk
�.� Iz-zokk
Meta zokk jidher ta˙t suriet differenti
(eƒ. predik-atur, prietk-a; magn-a, makkin-arju;
popl-u, popol-azzjoni), ma nag˙ƒlux zokk wie˙ed
g˙alihom kollha, imma kull forma tinkiteb skont ma
tissu©©erixxi l-fonetika tag˙ha. G˙alhekk niktbu:
impieg/impjieg u impjegat; kreditur u krettu,
akkrettu; kwadru/inkwatru u inkwadra; elettriku u
elettriçità.
Nota: Xi kitbiet li huma stabbiliti mill-konswetudni
g˙ax la˙qu ndraw minn kul˙add u ma jiksrux
prinçipji fonetiçi jibqg˙u jinkitbu kif kienu s’issa.
eƒ. sindku
* Hemm xi eççezzjonijiet g˙al dan, b˙al meta jkollna g˙erq li fih l-g˙. eƒ. setg˙u / seta’ / stajna.
Silta mill-g˙anja bil-Malti ta’ Pietru Caxaru kif waslet g˙andna fil-kitba ta’ madwar l-1530
�0 Deçiƒjonijiet tal-Kunsill Nazzjonali tal-Ilsien Malti
�.� Kliem bla varjazzjoni sinkronika fl-g˙erq/zokk
F’dan il-kliem, li fih titlissen dejjem l-istess
konsonanti, ing˙aƒlet il-kitba li tikkorrispondi
g˙all-fonetika. Dan sar mhux biss biex i˙affef
il-kitba imma wkoll fid-dawl ta’ deçiƒjonijiet o˙ra li
ttie˙du qabel, fosthom dik li tirrigwarda l-kitba ta’
kliem bil-konsonanti h (ara: A©©ornament
tat-Tag˙rif, It-tieni parti, I, 2). Il-forma li qed tidher
ingassata fil-parentesi kwadri m’g˙andhiex tkompli
tinkiteb.
bies (pl. bisien) [u mhux bieƒ]. Titlissen s f’kull
g˙amla tag˙ha.
du˙ [u mhux dug˙]. Titlissen ˙ f’kull g˙amla
tag˙ha.
dvalja [u mhux tvalja]. Titlissen d f’kull g˙amla
tag˙ha.
dverna [u mhux tverna]. Titlissen d f’kull g˙amla
tag˙ha.
g˙afrit [u mhux g˙afrid]. Titlissen t f’kull g˙amla
tag˙ha.
kaƒbar [u mhux kasbar]. Titlissen ƒ f’kull g˙amla
tag˙ha.
lembuba [u mhux lenbuba]. Titlissen m f’kull
g˙amla tag˙ha.
na˙na˙ [u mhux nag˙nag˙]. Jitlissnu ˙-˙ f’kull
g˙amla tag˙ha.
risq [u mhux riƒq]. Titlissen s f’kull g˙amla tag˙ha.
rkoppa (+ g˙arkopptejh/g˙arkupptejh) [u mhux
rkobba, eçç.]. Titlissen p f’kull g˙amla tag˙ha.
skont [u mhux skond]. Titlissen t f’kull g˙amla
tag˙ha, anke b’vokali warajha. L-ambigwità
ma’ skont “tra˙˙is” hija improbabbli ˙afna
min˙abba l-kuntest.
eƒ. Ji©ifieri, skontok, il-˙ajja kompliet
tog˙la? Skonti, iva.
il-Van©elu skont San Mattew
zoptu/soptu [u mhux zobtu/sobtu]. Titlissen p
f’kull g˙amla tag˙ha.
�. Deçiƒjonijiet dwar kliem ie˙or
�.� Tqarrib lejn ir-realtà fonetika
Fid-deçiƒjoni dwar dan il-kliem ing˙atat prijorità
lill-aktar tlissin komuni fost il-kelliema tal-Malti.
ammen [u mhux amen]
Awwissu [u mhux Awissu]
aƒma, aƒmatiku [u mhux aƒƒma, aƒƒmatiku]
beritta [u mhux berritta]
denn (pl. denji) [u mhux den, dennji]
dettall (pl. dettalji), iddettaljat [u mhux dettal,
dettallji, iddettalljat]
ewwieq [u mhux ewieq]
©iex (+ ©ixt bit-t marbuta) [u mhux ©ix]
g˙ajjat (verb tat-2ni forma) [u mhux g˙ajat]
g˙ajjat (nom verbali) [u mhux g˙ajat]
id. Din il-kelma tinkiteb id- jew jd- skont
il-pronunzja li jkollha fil-kelma partikolari.
eƒ. a˙sel idek, a˙sel idejk, erfa’ idek, erfa’ jdejk,
tini idek, tini jdejk, f ’idek, f ’idejk
imb (fil-fraƒijiet ras imb ras, ri˙ imb ri˙,
wiçç imb wiçç) [u mhux imb’]
indenn (f. indenja, pl. indenji) [u mhux inden]
inizjattiva [u mhux inizzjattiva]
Iƒlam, Iƒlamiku [u mhux Islam, Islamiku]
’k (b˙ala jekk imqassra) [u mhux ’kk]
eƒ. ’k Alla jrid
karozza [u mhux karrozza]
kuritur/kurutur [u mhux kuridur/kurudur]
peprin [u mhux pepprin]
ruxxmata [u mhux ruxmata]
subien [u mhux subjien]. G˙alkemm l-g˙erq
huwa SBJ, f’dik il-poƒizzjoni l-konsonanti j titlef
le˙inha, u fil-kitba ilha titwaqqa’ f’din il-kelma
(kif ©ieli titwaqqa’ fi kliem b˙al ƒieda/ƒjieda,
tieba/tjieba).
Il-Varjanti Ortografiçi - 2008 ��
�.� Lealtà lejn nisel il-kelma
(fis-sens lessikali u/jew morfolo©iku)
Arabja, arabesk, Arabiƒmu [u mhux G˙arabja,
g˙arabesk, G˙arabiƒmu]. G˙alkemm in-nisel
a˙˙ari tieg˙u huwa G˙arbi, dan iz-zokk re©a’
da˙al fil-Malti mit-Taljan. Mill-g˙erq ori©inali
G˙arbi nibqg˙u niktbu: G˙arab, G˙arbi.
dg˙ufija [u mhux djufija jew dg˙jufija]. L-g˙erq
huwa DG˙F u fil-forma tan-nom ta’ kwalità
jag˙tina dg˙ufija, minkejja li l-g˙ hawn titlissen j.
diq, diqa [u mhux dieq, dieqa]. Ix-xhieda storika
ta’ dil-kelma b’g˙erq DJQ telimina l-possibilità
ta’ vokali a twila jew ie. Fil-kelma djieq, l-ie hija
l-vokali tad-9 forma verbali.
g˙a©la [u mhux g˙a©©la]. L-ebda forma morfolo©ika
ma ti©©ustifika l-forma ingassata.
(bejn) ˙altejn [u mhux ˙alltejn]. G˙alkemm ©ieli
tfissret b˙ala l-Imtenni ta’ ˙alla “mew©a kbira”,
jidher li fil-fatt ©ejja minn ˙ala “sitwazzjoni,
kundizzjoni”, li g˙andha l-istess tifsir fi b˙ala
(< bi + ˙ala).
Magreb [u mhux Mag˙reb]. G˙alkemm ta’ nisel
G˙arbi, dil-kelma da˙let fil-Malti mit-Taljan
u/jew l-Ingliƒ.
nag˙a© [u mhux ng˙a©]. G˙alkemm ng˙a© hija
plural plawsibbli g˙al nag˙©a, il-forma nag˙a©,
stabbilita mill-konswetudni aktar milli mill-
etimolo©ija, ukoll tid˙ol sewwa f’mudell
ta’ plural possibbli (ara: ˙ofra/˙ofor, labra/labar,
fidda/fided).
(f ’) sikktu (f ’sikkti, f ’sikkithom, eçç.) [u mhux
f’siktu]. Jidher li l-kelma hi marbuta mal-g˙erq
SKK u mhux ma’ SKT. Forom b˙al f ’sikkitha,
f ’sikkithom jikkonfermaw din l-etimolo©ija.
xbieha (pl. xbihat) [u mhux xbiha].
xhieda (= “testimonjanza”/“nies li jixhdu”) [u
mhux xiehda]. Filwaqt li l-morfolo©ija tipprovdi
mudell g˙al xhieda “testimonjanza” (qabbel:
indiema, tqala, indafa) kif ukoll g˙al xhieda “nies
li jixhdu” (qabbel: bdiewa, iltiema, qraba), ma
tinsabx forma g˙al xiehda “nies li jixhdu”. Din
hi distinzjoni li n˙olqot fi ƒmien relattivament
reçenti biex tag˙ƒel artifiçjalment tifsira minn
o˙ra permezz tal-kitba, ˙a©a li fil-lingwa mhix
me˙tie©a ladarba l-kuntest jag˙ƒel biƒƒejjed
bejniethom.
�.� Il-Fedeltà lejn mudell ortografiku barrani li ndara
Afrika, Afrikan [u mhux Affrika, Affrikan]
bibliku, biblista [u mhux bibbliku, bibblista] Imma:
Bibbja
�.� Riinterpretazzjoni tal-g˙erq
buƒbieƒ [u mhux busbies]. G˙alkemm l-g˙erq
ori©inali kien bis-s, illum nippronunzjaw biƒ-ƒ
quddiem vokali (buƒbieƒa).
g˙arax/g˙arrax [u mhux g˙arg˙ax]. Verb ta’
derivazzjoni inçerta. F’din is-sitwazzjoni
ntg˙aƒlet l-aktar forma sempliçi li hija wkoll
morfolo©ikament sostenibbli.
heƒƒeƒ [u mhux heƒheƒ]. G˙alkemm xi dizzjunarji
Maltin jag˙tu varjanti kwadrilittera, il-forma
trilittera hija iktar fidila lejn il-fonetika.
�� Deçiƒjonijiet tal-Kunsill Nazzjonali tal-Ilsien Malti
Appendiçi A
afli
Afli wiççek tost wisq, biex qed ter©a’
titlobni dak li ma ˙aqqekx!
akkrettu
L-ewwel elfejn ewro li qalg˙u
po©©ewhom il-bank akkrettu tieg˙ek.
alla˙ares
Imma alla˙ares ma jaslux
il-passaporti... Kif nistg˙u nsiefru
ming˙ajrhom?
apposta (+ t’apposta, tal-apposta,
g˙al t’apposta, g˙al tal-apposta)
Din mhix kumbinazzjoni; din g˙amilhieli apposta biex jinkini.
Xtrajna ƒebg˙a apposta li l-˙aƒiƒ ma jaqbadx mag˙ha.
Waqt il-log˙ba xejjirlu daqqa ta’ sieq t’apposta.
Jissejja˙ delitt doluƒ meta r-reat ikun twettaq g˙al t’apposta u b’malizzja.
Kienet kumbinazzjoni; ma ng˙idx
li kixfuh g˙al tal-apposta.
awlillejl, ewlillejl
Kristu talab awlillejl qabel ma bata.
be˙siebni, be˙siebi, bi˙siebni, bi˙siebi
Jg˙idu x’jg˙idu, bi˙siebi mmur illum
stess.
Fil-btajjel tas-sajf be˙siebhom
jer˙ulha lejn l-Alaska.
b˙alissa
B˙alissa ma nistax niftakar x’jismu
z-ziju tal-mara.
Il-kliem li ©ej g˙andu jinkiteb mag˙qud meta jkollu tifsira wa˙da, kif g˙andu fl-eƒempju.
b˙allikieku, b˙alkieku
B˙allikieku jekk jog˙la ƒ-ƒejt mhux
kul˙add se jlaqqatha!
Oqg˙od attent minnha, g˙ax taf
tiksrek b˙alkieku xejn.
b˙alma
B˙alma lkoll tafu, wasalna biex
intemmu ˙idmitna.
bilfors (+ ta’ bilfors)
Bilfors li ma ftehemniex.
Dan dmirek u trid tag˙mlu ta’ bilfors.
bil©ri (tfisser “dlonk”;
ara wkoll f’Appendiçi B: bil-©iri)
Malli lema˙ni telaqhom u ©ie bil©ri
˙dejja.
bil˙aqq
Bil˙aqq, g˙ax kont sa ninsa, inti taf li
llejla g˙andna laqg˙a, hux?
bilkemm
Bilkemm la˙aq da˙al li ma bediex
jargumenta.
billejl
Óafna mis-serq isir billejl biex id-dalma
tostor kollox.
bilqieg˙da
Mhux rispett li meta jid˙ol is-surmast
fil-kamra tibqa’ bilqieg˙da.
bilwieqfa
Meta jindaqq l-Innu Malti nqumu
bilwieqfa.
binhar
Nippreferi na˙dem billejl milli binhar.
biƒƒejjed
Issa biƒƒejjed g˙ax ˙adtli rasi!
dalg˙odu
Qed nipprova nispiçça xog˙li dalg˙odu,
imma fil-kaƒ inkompli llejla.
dalwaqt (©ieli mqassra: daqt)
Stennieni ftit; dalwaqt/daqt inkun
mieg˙ek.
dakinhar
Mela nsejt x’kont g˙edtlek dakinhar?
daparti
Daparti tieg˙i, qatt ma nqastu f’xejn,
imma ˙addie˙or ma nafx.
daqshekk
(+ g˙al daqshekk, minn daqshekk)
Mhuwiex daqshekk importanti li timla din il-formola.
G˙al daqshekk g˙amilt qorti?
Minn daqshekk, ma nistax ingerger
minnha.
daqskemm
Qed in˙ossni stordut daqskemm
g˙andi ©u˙! Dalwaqt ninstabat mal-art
daqskemm qed in˙ossni g˙ajjien.
daqskieku, daqslikieku
Il-©olf refa’ l-karettun b’id wa˙da,
daqslikieku kien banketta.
Il-Varjanti Ortografiçi - 2008 ��
daqstant
Ma kienx hemm daqstant nies fit-teatru.
Issa la ˙abrikna daqstant, se naqtg˙u
qalbna fl-a˙˙ar?
daqsxejn (+ g˙al daqsxejn)
Rajt daqsxejn ta’ tifel jibki.
Óbieb, daqsxejn o˙ra u naslu.
Tfixkel fit-tapit u g˙al daqsxejn ma
˙adhiex g˙al wiççu.
dawramejt
Hu u ©ej bil-©irja, ƒelaq, dar dawramejt
u spiçça wiççu ©ol-˙ajt.
daƒgur
Daƒgur li g˙andha l-garanzija dil-magna
tal-˙asil!
filg˙axija, flg˙axija
Filg˙axija taqa’ s-sirda.
Kull flg˙axija ommi t˙obb tmur timxi
mixja minn Selmun sal-Mellie˙a.
filg˙odu
Na˙dem billejl, u filg˙odu nsibha
bi tqila biex inqum mis-sodda.
filwaqt
Toni j˙obb l-isfar, filwaqt li ˙uh i˙obb
l-a˙mar.
©aladarba
Ìaladarba qed to©©ezzjona, ikollna
nwaqqfu l-pro©ett.
©ieli
Tal-gass ©ieli ji©i fid-disg˙a ta’ filg˙odu,
u ©ieli fil-˙dax.
g˙aldaqstant
G˙aldaqstant qed niktbulek biex
nitolbuk appuntament.
g˙alfejn
G˙alfejn qed tkellimni hekk?
g˙alhekk
G˙andi l-karozza bil-˙sara, g˙alhekk
ix-xog˙ol qed immur b’tal-linja.
g˙alissa
G˙alissa ma nistax immur narah.
g˙alkemm
G˙alkemm tilef ˙afna lezzjonijiet,
xorta g˙adda mill-eƒami.
g˙alkollox
Issa qtajt qalbi g˙alkollox.
Beg˙na d-dar tal-Mosta u ©ejna
noqog˙du Wied il-G˙ajn g˙alkollox.
g˙alxejn
Jg˙idu li l-qasba ma ççaqçaqx g˙alxejn.
g˙arukaƒa, g˙arkaƒa
X’g˙arukaƒa! Ara ftit fejn mar jix˙etha
l-borƒa taƒ-ƒibel!
hawnhekk
Ersaq ’l hawn u po©©i hawnhekk.
Hawnhekk iltqajna ma’ g˙aw© ie˙or.
hemmhekk
L-im˙allef widdbu biex ma jersaqx
’l hemmhekk.
infatti
Sewwa qed tg˙id, infatti jien dan
g˙addejt minnu.
in©enerali
Wara ƒmien twil tin˙ema fil-privat,
id-deçiƒjoni t˙abbret lill-pubbliku
in©enerali.
inkonsiderazzjoni
Meta ni©i biex ni©©udika, dawn
il-fatturi serji jkolli no˙odhom
inkonsiderazzjoni.
inkwantu
Inkwantu g˙alina tinkwetax, g˙ax a˙na
nafu nfendu g˙al rasna.
inkwistjoni
Kellna ˙afna kaƒi ta’ korruzzjoni, imma
l-kaƒ inkwistjoni huwa l-ag˙ar wie˙ed
sa issa.
insè
L-ikla insè ma kienet tg˙id xejn, imma
xorta ˙adna pjaçir li ltqajna.
intant
Suppost ©ew jg˙inuna kmieni. Intant,
˙alli nkomplu bix-xog˙ol.
jalla
Nixtiqilkom kull ©id; jalla jkollkom
˙ajja hienja flimkien.
kemxejn
Din kwistjoni kemxejn delikata.
Dan l-artiklu kemxejn itwal minn
tal-biera˙.
kul˙add
Kul˙add i˙obb ftit tal-mistrie˙ wara
©urnata xog˙ol.
kuljum
Imur jara lil ommu kuljum.
Din it-triq ng˙addi minnha kuljum
g˙ax-xog˙ol.
kullimkien
Fittixtu kullimkien, u ma sibtu mkien.
�� Deçiƒjonijiet tal-Kunsill Nazzjonali tal-Ilsien Malti
kulma
Mhux kulma jleqq deheb.
kultant, xi kultant
Jien hawn kuntent, imma kultant ti©ini
x-xewqa tas-safar.
Xi kultant jag˙tini li mmur inkellmu.
ladarba
Ladarba no˙ro© mill-˙abs, se nibdel
˙ajti.
lakemm
Mhux lakemm tg˙idlu li g˙andu ƒball.
lanqas (iƒda: g˙all-anqas, mill-anqas,
tal-anqas)
Jien la rrid din u lanqas l-o˙ra.
Lanqas ˙aqq li tajtni qatg˙a b˙al din.
G˙all-anqas ma kissrulix il-fanali tal-karozza wkoll!
Mindu widdibtu, lili qed ifittixni mill-anqas.
Dan l-eƒerçizzju trid tag˙mlu mill-anqas erba’ jew ˙ames darbiet kuljum.
Tal-anqas ma qabadx mieg˙i l-prinçipal ukoll!
Infaqna ˙afna flus imma tal-anqas ir-riƒultati issa jidhru.
ilbiera˙ (iƒda: b˙all-biera˙, mill-biera˙,
tal-biera˙, eçç.)
Ilbiera˙ ©rat diƒgrazzja li se nibqg˙u
niftakruha.
B˙all-biera˙ ©img˙a g˙amlet dik
il-maltempata kbira.
Dan kif mill-biera˙ sal-lum dawwart
il-˙sieb?
Il-ftehim tal-biera˙ kien pass importanti
lejn il-liberalizzazzjoni tal-midja.
ilbira˙tlula (iƒda: g˙all-bira˙tlula,
mill-bira˙tlula, sal-bira˙tlula, eçç.)
Ilbiera˙ kien il-Óadd u lbira˙tlula s-Sibt.
Mill-bira˙tlula g˙addew jumejn u g˙adek ma qdejtnix.
Sal-bira˙tlula konna rçevejna aktar
minn mitt applikazzjoni.
illa˙wa, xi lla˙wa
Illa˙wa, x’˙uta qbadt!
Xi lla˙wa qed tg˙id illum?
illejla (iƒda: sal-lejla, tal-lejla,
mil-lejla, eçç.)
Illejla niltaqg˙u fit-tmienja ˙dejn
Bieb il-Belt.
illum (iƒda: b˙al-lum, mil-lum, sal-lum,
tal-lum, eçç.)
Illum nag˙laq snini.
Illum ma trid tistag˙©eb b’xejn.
L-ittra bg˙atthielu llum u jirçeviha g˙ada.
Se naqilbu l-folja u mil-lum ’il quddiem m’intix se tara çenteƒmu ie˙or ming˙andi.
Il-pakkett ilu ˙mistax li ntbag˙at imma sal-lum g˙adu ma wasallix.
Iƒ-ƒg˙aƒag˙ tal-lum g˙andhom wisq
iktar xi jtellifhom minn ta’ dari.
lura
Min ©ej ’il quddiem u min sejjer lura.
madanakollu, madankollu
Jg˙idu li j˙obbuh; madankollu, ˙add
ma mar jarah.
madwar
Eƒatt ma nafx, imma ng˙idlek li kien
hemm madwar tletin ru˙ b’kollox.
Mort mixja madwar ir-ra˙al.
ma©enb
Joqg˙od sewwasew ma©enb il-knisja.
man©apassi©©a
Hekk sewwa! Il-mara ta˙dem u int
man©apassi©©a.
matul
Matul il-lejl g˙amlet ˙afna xita.
minbarra
Minbarra l-impjieg, trid tla˙˙aq ukoll
max-xog˙ol tad-dar.
minflok
Minflok ma jg˙inna, dejjem insibuh
itellifna.
minfuq
G˙andu tort, u minfuq irid jie˙u tieg˙u.
ming˙ajr
Ming˙ajr flus ma tag˙mel xejn.
ming˙alija, -k, -h, eçç.
Jien kien ming˙alija li inti kont taf
b’kollox.
ming˙and
Il-bolol jinxtraw ming˙and tal-gazzetti.
Kif kont hemm, xtrajt kollox
ming˙andu.
minnufih
T˙allix ƒmien iktar, itlaq minnufih.
imnalla
Imnalla ©ibtuh intom l-inbid.
nofsillejl “12:00am”
F’nofsillejl fta˙na x-xampanja u xtaqna
s-sena t-tajba lil xulxin.
Il-Varjanti Ortografiçi - 2008 ��
nofsinhar “12:00pm”
F’nofsinhar kul˙add jieqaf mix-xog˙ol
g˙all-ikel.
F’nofsinhar bumm konna nduru
madwar il-mejda b’regolarità militari.
Wara nofsinhar id-dell jibda jitwal.
in-nofsieg˙a “12:30 am jew pm”
(imma ara wkoll nofs sieg˙a).
Óar©et mal-˙bieb, u missierha mar
ji©borha fin-nofsieg˙a ta’ filg˙odu.
nofstanhar (pl. nofstanhari/
nofstanharijiet)
Dam nofstanhar jilg˙ab mal-karozza.
Fis-sajf il-˙addiema tal-gvern ja˙dmu
bin-nofstanhari.
pereƒempju
Int, pereƒempju, g˙al xiex ©ejt hawn
dalg˙odu?
perkaƒu
Imma jekk, perkaƒu, ikunu qed
jitkellmu bejniethom, m’g˙andekx
tinda˙al.
pezzakustjoni
Mindu dak il-pezzakustjoni da˙al
ja˙dem mag˙na, spiççaw il-paçi u
l-g˙aqda ta’ bejnietna.
qabelxejn
Qabelxejn, nirringrazzja lil ommi g˙ax
kienet hi li xettlet fija l-im˙abba lejn
l-arti.
radjudramm
Fis-sittinijiet, il-palk sab ƒvog ©did
fir-radjudramm minn fuq ir-Rediffusion.
sadanittant, sadattant
Sadanittant, in-na˙a l-o˙ra tal-Belt
kienet qed isse˙˙ storja tinkiteb.
safrattant
Safrattant dak li ried jag˙mel, xorta
g˙amlu.
sakemm
Be˙siebni ni©i, sakemm ma jinqala’
xejn.
Sakemm wasal sidu, il-qattus la˙aq
g˙amel stra©i fil-kçina.
santafjakka
Jinƒel ikaxkar saqajh mat-triq,
bis-santafjakka.
santapaçenzja
Is-santapaçenzja, kif qridtni!
sewwasew
Il-log˙ob se jibda sewwasew issa.
skansafaçendi
Dak skansafaçendi; torbotx fuqu.
sog˙obbih (jisg˙obbih, eçç.)
Jisg˙obbija li ma nistax ni©i mieg˙ek
illum.
Imxi sewwa ma’ ta’ ta˙tek, biex ma
jisg˙obbikx minn g˙emilek.
Nota: Dawn il-kelmtejn tant
intrabtu flimkien li fin-negattiv,
ng˙idu a˙na, i©ibu ru˙hom b˙ala
verb wie˙ed flimkien (g˙aliex
ng˙idu: ma jisg˙obbikx u mhux
ma jisg˙obx bik).
stabene
Miskin il-fqir g˙ax ibati l-©u˙, min
ikun stabene lanqas jinduna bl-g˙oli
tal-˙ajja.
tabil˙aqq
G˙andu karattru tabil˙aqq skifuƒ.
Tabil˙aqq, g˙andek ra©un.
tabirru˙(u)
G˙addiet minn quddiemi, iƒda g˙amilt
tabirru˙i li ma rajthiex.
tampar
O˙tok u ˙ija tampar xulxin.
Il-mamà tieg˙u tampari.
taparsi
Taparsi mhux qed nisma’ dak li qed
tg˙id fuqi.
tassew
Dun Karm kiteb poeƒiji tassew sbie˙.
teledramm
Tkun xi tkun il-kwalità artistika tieg˙u,
it-teledramm bil-Malti dejjem popolari.
uƒufrutt
Id-dar tal-ulied, imma l-©enituri
g˙andhom l-uƒufrutt tag˙ha.
waranofsinhar “il-medda ta’ ˙in minn
nofsinhar sa qabel filg˙axija”
Il-waranofsinhar it-tajjeb.
G˙addejt il-waranofsinhar kollu naqra
u issa g˙andi mo˙˙i mixrub.
x˙in
X˙in da˙lu, marru jorqdu minnufih.
X˙in tasal, çempel il-qanpiena.
iƒƒejjed
Issa ƒƒejjed! Wissejtek kemm-il darba u
se jkolli nirrappurtak.
�6 Deçiƒjonijiet tal-Kunsill Nazzjonali tal-Ilsien Malti
Appendiçi B
barra minn dan
barra minn hekk
b˙al meta
b˙al xejn
bil-©iri (imma ara wkoll f’Appendiçi A: bil©ri)
bil-kif
dal-˙in
dal-lejl
darba fill
fil-fatt
g˙ad illi, g˙ad li
fl-a˙˙ar (+ sa fl-a˙˙ar)
g˙al biex
g˙al daqshekk ➔ daqshekk
g˙al daqsxejn ➔ daqsxejn
g˙al g˙arrieda
g˙all-a˙˙ar
g˙all-anqas, g˙all-inqas ➔ lanqas
g˙al li
g˙al tal-apposta, g˙al t’apposta ➔ apposta
g˙al xiex
kull darba
kull fejn
kull meta
kull min
kull xejn
liema b˙alu, liema b˙alha, eçç. Nota: Il-kitba liema
qed tie˙u post il-kitba li ma fi fraƒijiet b˙al dehra ta’ ©miel
liema b˙alu.
Il-kliem fl-espressjonijiet li ©ejjin jinkiteb mifrud bi spazju jew b’sing, skont kif jidher hawn ta˙t.
lil hawn
lil hemm
lil hinn
linji gwida
mill-anqas ➔ lanqas
minn bejn
minn daqqiet, minn xi daqqiet
minn daqshekk ➔ daqshekk
minn fejn
minn tag˙na
iƒƒa ˙ajr. Nota: G˙alkemm dawn il-kelmtejn x’aktarx
jing˙adu flimkien f’g˙amla ta’ formula u ©ieli ssibhom
miktuba f’kelma wa˙da, il-verb iƒƒa huwa kkonjugat
regolarment u jista’ jie˙u l-pronom mehmuƒ b˙al verbi
o˙ra (ara: niƒƒi ˙ajr, niƒƒik ˙ajr, jiƒƒu ˙ajr, jiƒƒuna ˙ajr).
nofs sieg˙a “medda ta’ ˙in ta’ 30 minuta” (imma ara wkoll
nofsieg˙a)
sa fejn
sa fl-a˙˙ar ➔ fl-a˙˙ar
sal-a˙˙ar
ta’ bilfors ➔ bilfors
tal-anqas ➔ lanqas
t’apposta, tal-apposta ➔ apposta
wara nofsinhar “wara 12:00pm” ➔ nofsinhar
xi ˙add
xi ˙a©a
xi kultant ➔ kultant
xi mkien
xi minn daqqiet
Il-Kunsill Nazzjonali tal-Ilsien Malti
Il-Ministeru tal-EdukazzjoniIl-Furjana
+356 2598 [email protected]
www.kunsilltalmalti.gov.mt
President Prof. Manwel Mifsud
Viçi President Dr Josette Attard
Segretarju George Farrugia
Membri Prof. Albert Borg
Joseph P. Borg
Dr Charles Briffa
Victor Cauchi
Dr Ray Fabri
Prof. Joe Friggieri
Dr Simone Inguanez
Mario Schiavone
Direttur Eƒekuttiv Olvin Vella
© Il-Kunsill Nazzjonali tal-Ilsien Malti, 2008
Il-Kunsill Nazzjonali tal-Ilsien Malti
g˙andu jag˙mel kull a©©ornament li jkun
me˙tie© fl-ortografija tal-ilsien Malti,
u minn ƒmien g˙al ie˙or, skont il-˙tie©a,
jistabbilixxi l-mod kif g˙andu jinkiteb
il-kliem ©did fil-Malti u l-kitba korretta
ta’ kliem u fraƒijiet li jid˙lu fil-Malti
minn ilsna o˙ra.
Att dwar l-Ilsien Malti, Art. 5 (2)
