İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi

Deniz Hukuku Anabilim Dalı

Deniz Ticareti Hukuku - 2015 -

4-5 / 5 / 2015

Tek, Çift ve II. Öğretim Lisans Dersleri

.

Taşıyanın Hakları - 2/34

§ 3.5 TAŞIYANIN HAKLARI

• Ders Kitabı:

• Rayegân Kender / Ergon Çetingil / Emine

Yazıcıoğlu, Deniz Ticareti Hukuku, Temel

Bilgiler, Cilt I, 14. Baskı, İstanbul 4/2014,

s. 235-239.

Taşıyanın Hakları - 3/34

• I. Uygulanacak Hükümler

• A) Milletlerarası Sözleşme

• “Taşıyanın Hakları” alanında yok

• B) Kanunlar İhtilâfı

• 1. Sözleşmeden Doğan Edimler

• “Navlun sözleşmesi” (“N/S”) hakkında

geçerli olan hukuk =

Taşıyanın Hakları - 4/34

• a) Seçim serbest (MÖHUK m. 29 f. 1)

• b) Yoksa → Seçenekli çözüm (f. 2 c. 1):

• “Taşıyanın esas işyeri”

• Eğer aynı zamanda “yükleme veya boşaltma veya taşıtanın işyeri” ise

• Değilse = ?

• Ağırlıklı edim (m. 24 f. 4) =

• “Taşıyanın esas işyeri”!

Taşıyanın Hakları - 5/34

• Sebep: kaynak hükümle uyumsuzluk

• Ayrıntılı bilgi için bkz.

• KA, MÖHUK Reformu Hakkında,

Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel

Hukuk Bülteni 2003, Yıl: 23, Sayı: 1-2

(Prof. Dr. Gülören Tekinalp’e Armağan),

(s. 89-113), s. 105-109.

Taşıyanın Hakları - 6/34

• 2. Edimelerin Aynî Güvencesi

• MÖHUK m. 21 f. 2

• Taşınmakta olan eşya üzerindeki aynî

haklar =

• Varma yeri hukuku

• Türkiye’de boşaltılan eşya = TürkH

• Yurt dışında boşaltılan eşya = YabancıH.

Taşıyanın Hakları - 7/34

• C) Türk Hukuku

• TTK m. 1193-1207 uyarınca sistematik:

• “B) Taşıyanın hakları

• I- Navlun ödenmesini istem hakkı

• II- Hapis hakkı (Dikkat: m. 1201 f. 1:

N/S’den “doğan bütün alacaklar”)

• III- Üçüncü kişi gönderilenin durumu

(Dikkat: m. 1203 f. 1: “bütün alacaklar”).”

Taşıyanın Hakları - 8/34

• Diğer alacaklar = ? TTK uyarınca örn.:

• m. 1145 – 1148, 1165: Tazminat

• m. 1155, 1171: Sürastarya parası

• m. 1158-1160, 1154: Yüklemenin hiç veya süresinde yapılmaması, fesih tazminatı

• m. 1161: Yer değiştirme giderleri

• m. 1208: Tazminat, vs. vs. →

• Taşıyanın hakları “navlun” ile sınırlı değil.

Taşıyanın Hakları - 9/34

• II. Navlun Hakkı

• A) Miktar

• 1. Sözleşme Özgürlüğü

• Taraflar kararlaştırabilir: miktar, ödeme

zamanı ve yeri, diğer “modaliteler”

• Uygulama: istisnasız kararlaştırılır.

• Yoksa: yükleme zamanında ve yerindeki

piyasa navlunu (m. 1195 f. 1).

Taşıyanın Hakları - 10/34

• 2. Yedek (Yorum) Kurallar(ı)

• a) Taşınan “eşyanın ölçüsü, tartısı veya sayısı”na göre navlun (m. 1193 f. 1):

• = Gönderilene “teslim” (!) edilen miktar.

• b) Geminin, N/S’nin ifası için kullanıldığı “zaman”a göre navlun (m. 1194)

• Uygulamada yok denecek kadar seyrek

• Diğer yedek kurallar:, m. 1221 f. 1 c. 2, m. 1222 f. 2.

Taşıyanın Hakları - 11/34

• c) N/S’de kararlaştırılmış olandan fazla

eşya yüklenmişse:

• N/S’de navlun kararlaştırılmışsa,

navlun/eşya oranına göre ek ödeme (m.

1195 f. 2),

• N/S’de navlun kararlaştırılmış değilse,

yükleme zamanında ve yerindeki piyasa

navlunu (m. 1195 f. 1).

Taşıyanın Hakları - 12/34

• d) Sözleşme veya yasa uyarınca saptanan

bedel = “Götürü Bedel”

• Kural: Navlun dışında alacak veya masraf

istenemez (m. 1196 = TBK m. 480 f. 1)

• Örn. (f. 1): pey akçesi, prim, bahşiş; (f. 2):

Gemiciliğin olağan ve olağanüstü giderleri

• “Aksine sözleşme yoksa” (f. 2):

(Yargıtay 11. HD müdahalesi).

Taşıyanın Hakları - 13/34

• e) Eşyanın Zarar Görmesi Hâlleri

• aa) Hasar

• Taşıyan sorumlu (olsa bile): navlun ödenir

• Taşıyan sorumsuz: navlun ödenir

• bb) Zıya

• Taşıyan sorumlu (olsa bile): navlun ödenir

• Taşıyan sorumsuz: navlun ödenmez, meğerki “ayıplı eşya” (TTK m. 1199 f. 1-2).

Taşıyanın Hakları - 14/34

• cc) Uygulama

• Daima kararlaştırılır (geçerli):

• İngilizce “Lost/not lost” kaydı

• = Freight shall be deemed earned ship

and/or cargo lost or not lost

• = “Geminin ve/veya eşyanın zarar görüp

görmediğine bakılmaksızın, navlun hak

edilmiş sayılır”.

Taşıyanın Hakları - 15/34

• f) Müşterek Avarya (“M/A”) Hâlleri

• M/A hakkındaki özel hükümler

• (= TTK m. 1272 – 1285)

• Uygulanır:

• TTK m. 1196 f. 3 (“götürü bedel” kuralının

yerine)

• TTK m. 1199 f. 3 (“Taşıyan sorumsuz ise

navlun ödenmez” kuralının yerine).

Taşıyanın Hakları - 16/34

• B) Muacceliyet

• Boşaltma limanında:

• Eşyanın tesliminin istendiği anda ve

• Her hâlde, boşaltma süresinin sonunda

• TTK m. 1197 f. 1 (= TBK m. 479 f. 1)

• Boşaltma süresinin sonu = alacaklı

temerrüdünün başlangıcı = TTK m. 1174 f.

1 = TBK m. 107-109.

Taşıyanın Hakları - 17/34

• C) Ödeme

• 1. Kural: Sözleşme özgürlüğü

• Uygulamada daima: Para (nakit, banka)

• 2. İfa Uğruna Bırakma

• Zarar görmüş olsun / olmasın:

• Eşya, navlun yerine (= ifa uğruna)

bırakılamaz (TTK m. 1198 f. 1).

Taşıyanın Hakları - 18/34

• D) Borçlu

• TTK m. 1138 f. 1: “Taşıyan, navlun

karşılığında (...) denizde taşımayı üstlenir.”

• Borçlu = ?

• Çözüm - TTK m. 1200 f. 1 (yeni):

• Navlunun borçlusu = Taşıtan.

• Kural: Diğer alacaklar (örn. sürastarya

parası) için de geçerli.

Taşıyanın Hakları - 19/34

• III. Hapis Hakkı

• A) Terim

• Sorun: E-TTK’da uyumsuz terminoloji →

“hapis hakkı” ./. “rehin hakkı” → özdeş

• Sebep: Alman ve İsviçre Kaynakları

• Çözüm: TTK ile TMK (= İsviçreMK) uyumu

• → Tüm TTK hükümleri: “TMK m. 950-953

uyarınca hapis hakkı” →

Taşıyanın Hakları - 20/34

• Acente: m. 119

• Eşya taşıma (genel): m. 891-892

• Yolcu taşıma (genel): m. 913

• Taşıma işleri komisyoncusu: m. 923, m. 925

• Gemi kirası, zaman çarteri: m. 1128(2), 1136(3)

• Denizde eşya taşıma: m. 1201

• Denizde yolcu taşıma: m. 1254

• Müşterek avarya, kurtarma: m. 1275, m. 1315

Taşıyanın Hakları - 21/34

• B) Hükümleri

• 1. Güvence sağlanan alacaklar: N/S’den doğan

bütün alacaklar (TTK m. 1201 f. 1)

• 2. Sorun: Hangi yolculuğun alacakları?

• Çözüm: Yalnızca eşyanın taşındığı (son)

yolculuk (f. 2)

• 3. Sorun: Eşyanın tümü mü, bir kısmı mı?

• Çözüm: Yalnızca alacağı karşılayacak kadar,

müşterek avarya ve kurtarma hariç (f. 3)

Taşıyanın Hakları - 22/34

• 4. Sorun: 30 günlük takip hakkı (E-TTK m.

1077 f. 3) TMK m. 950 f. 1’e (“zilyetlik

şart”!) aykırı;

• Çözüm: Hükümet Tasarısı’da terk

edilmişti; DTO ısrarı üzerine TTK m. 1201

f. 1 c. 2’nin ikinci yarısı eklendi ve “hapis

hakkından doğan yetkilerin kullanılması”

olanağı tanındı.

Taşıyanın Hakları - 23/34

• 5. Çekişmeli tutarın yatırılması ve teminat

• Taşıyanın alacakları hakkında uyuşmazlık:

• TTK m. 1202 f. 1 ve 2

• (1) Hak: Çekişmeli tutarın yatırılması

• Sonuç: Eşyanın teslimi zorunlu

• (2) Hak: Taşıyan yatırılmış tutarı alabilir

• Şart: Taşıyanın teminat göstermesi.

Taşıyanın Hakları - 24/34

• C) Paraya Çevrilmesi

• 1. Defter Tutulması (TTK m. 1398 f. 1)

• Sorun: E-TTK döneminde, rehin ve hapis haklarının icrasında açık hüküm yok

• Çözüm: Hapis hakkı için defter tutulması

• “İİK m. 270 ve 271, bu Kanun (!) hükümleri uyarınca eşya üzerinde doğan hapis hakkının paraya çevrilmesinde de uygulanır.”

Taşıyanın Hakları - 25/34

• 2. Usul

• İİK m. 270 f. 3 uyarınca “eşyanın defterinin

yapılması” (TTK m. 1398 f. 1)

• Eşya muhafaza altında (İİK m. 271)

• Sonra: 15 gün içinde →

• Rehnin paraya çevrilmesi yoluyla takip

(TTK m. 1398 f. 2 ve İİK m. 270 f. 3)

• Seçenekler:

Taşıyanın Hakları - 26/34

• a) “İlâmlı alacak” (TTK m. 1399):

• “İlâmlı rehin takibi” →

• İtiraz:

• Yalnızca “hapis hakkı” (ilâmda yoksa) →

• Devam:

• Hapis hakkına itirazın iptali davası, veya

• Haciz yoluyla takip (İİK m. 147)

Taşıyanın Hakları - 27/34

• b) “İlâmsız alacak” (TTK m. 1400):

• “İlâmsız rehin takibi” →

• İtiraz:

• - Alacak

• - Hapis hakkı

• - Her ikisi →

• Devam: İtirazın iptali davası (İİK m. 147).

Taşıyanın Hakları - 28/34

• Hapis hakkı ve paraya çevrilmesi hakkında ayrıntılı bilgi için bkz.

• KA, Gemi ve Yük Alacaklısı Haklarının Kullanılmasında Yargılama Usulü ve İcra, XIV. Ticaret Hukuku ve Yargıtay Kararları Sempozyumu (4-5/4/1997), Ankara 1997, s. 216 ve s. 221

• KA, Türk Ticaret Kanunu Tasarısına göre Deniz Hukukunda Cebrî İcra, (Arıkan, ISBN: 975-6145-91-9), İstanbul 2006 (Doçentlik Tezi), §§ 12-13.

Taşıyanın Hakları - 29/34

• IV. 3. Kişi Konumundaki “Gönderilen”in (“GL”) Durumu

• A) Sorun

• Denizaşırı satış sözleşmesi: CIF (“Sif” )

• Cost, Insurance, Freight (Semen, Sigorta Primi, Navlun)

• Satıcı: N/S kuracak = Taşıtan

• Alıcı: Konişmento uyarınca eşyayı teslim alacak = 3. kişi GL

Taşıyanın Hakları - 30/34

• B) İlke

• N/S / Konişmento = 3. kişi (GL) lehine:

sözleşme / emtea senedi →

• 3. kişiye borç yükleyemez!

• Mümkün: HAVALE = Taşıtan (= havale

eden), gönderileni (= havale ödeyicisi),

taşıyana (= havale alıcısı) ödeme

yapmaya yetkili kılabilir (TBK m. 555).

Taşıyanın Hakları - 31/34

• C) İlkeye Göre Yeni Düzenleme

• TTK m. 1203 (= TBK m. 557 f. 1)

• GL, N/S veya Konişmento (Dikkat: TBK m. 560 f. 1) uyarınca eşyayı teslim almak için başvuruda bulunursa

• N/S veya Konişmento’da ödemeye yetkili kılındığı tüm alacakları ödemekle yükümlü olur.

• Dikkat: m. 1237 f. 3 (“Atıf”).

Taşıyanın Hakları - 32/34

• Hapis hakkı: yalnızca GL tarafından (havalesi) kabul edilen borçlar için (TTK m. 1204 f. 1)

• Birden çok konişmento: ayrı ayrı (f. 3)

• Alacaklar tahsil edilemezse:

• Taşıtan borçlu kalır (TTK m. 1025 – 1207 = TBK m. 556 f. 1-2, m. 558) →

• Çünkü kural: borçlu = taşıtan (TTK m. 1200 f. 1).

Taşıyanın Hakları - 33/34

• Denizaşırı Satış Sözleşmesi ve Navlun

Sözleşmesi uyarınca tarafların eşleştirilmesi ile

TTK m. 1237 f. 3 (“atıf”) hakkında ayrıntılı bilgi

için bkz.

• KA, Yeni Türk Hukuku Uyarınca Incorporation,

FIOST ve Arbitration London Kayıtları ile Bazı

Güncel Yargıtay Kararlarının Değerlendirilmesi,

Deniz Hukuku Dergisi 2006 (Basım Tarihi: Ekim

2011), Yıl: 11, Sayı: 1-4, s. 241-342.

Taşıyanın Hakları - 34/34

• V. Zamanaşımı

• Taşıyanın bütün alacakları için:

• 1 yıl (TTK m. 1246 f. 1)

• Muaccel olduğu tarihten (f. 2).