DERS:TÜRKÇE-DİL BİLGİSİ

KONU: -DE, -DA, -Kİ, -Mİ’NİN

YAZILIŞLARIHAZIRLAYAN: kaan yiğit

Candar oğulları4.SINIF ÖĞRETMENİ:said

arslan oğlu

-Mİ EKİNİN YAZILIŞI:1)*Soru eki olan‘ – mi ‘ kendisinden önce gelen sözcükten ayrı yazılır.

*Sözcükteki anlamlarına göre ‘-mı, –

mu, -mü ‘ biçiminde yazılabilir.

ÖRNEKLER:*Yaramaz Karabaş eve

geldi mi?*Annen kazak ördü mü?

*Ali ödevini yaptı mı?

*Hasan ırmağa düştü mü?

ÖRNEKLER:*Sarı kedi ciğeri kaptı

mı?*Zeynep hanım

okula geldi mi?*Tekir yavrusunu

emzirdi mi?*Filiz çok ders

çalışıyor mu?

ÖRNEKLER:*Kevser kuş sesi

duydun mu?*Hayati ördeği

yakaladı mı?*Bekir önlüğümü

gördün mü?*Zeki çok zeki

öğrenci mi?

UYARI:* -mi soru eki

sözcüğün cümledeki anlamına göre – mısın, -misin,

-musun, – müsün şeklini alabilir.

ÖRNEKLER:*Benimle parka gelir

misin?*Sana süt versem

içer misin?*Bana dondurma

alır mısın?*Evdeki kedilere

bakar mısın?

ÖRNEKLER:*Derslerine çalışıyor musun?*Bu akşam bize

gelir misin?*Siz de sabahları

koşuyor musunuz?*Güzel resim yapabiliyor musun?

UYARI:*Soru ekinden sonra gelen ekler, bu eke

bitişik olarak yazılır.Siz karanlıktan çok korkuyor musunuz?*Güzel resim yapabiliyor musunuz?

2) Bu ek sorudan başka görevlerde kullanıldığında

da ayrı yazılır:

*Güzel mi güzel.ÖRNEK:

*Gördün mü şimdi yaptığını!

*Konuşmaya başladı mı susmaz.

3) “mi” soru eki, hem isimlere hem de fiillere

getirilen bir çekim ekidir. “-mİ“,

kendinden önceki kelimden her zaman ayrı (bir kelime gibi)

yazılır:

ÖRNEK:

*Sen misin? (isme).

Gelecek miydin? (fiile)

*Sen burada mısın?*İzmir mi yoksa İstanbul

mu daha güzel?

4) Eklendiği kelimenin son sesine, dolayısıyla büyük ve

küçük sesli uyumu kurallarına uyar:

*Salı mı? *Sen mi?*O mu?*Ölü mü?

5) Soru ekinden sonra gelen ekler kendisine bitişik yazılır:

*Seni çağıran bu çocuk muydu?

ÖRNEK:

6)Soru anlamı vermediği zamanlarda da ayrı yazılır.

*Güzel mi güzel bir evi var.

-DE’NİN YAZIMI:

1.Durum eki olan –

de’nin yazılışı

2. Bağlaç olan

-de’nin yazılışı

1)Durum eki olan –de:

*Durum eki olan –de cümlede sözcüğe

bitişik yazılır. *Cümleye bulunma

anlamı katar.

1)Durum eki olan –de:

*Cümlede –de’nin durum eki olan –de olduğunu anlarsak

onun bitişik yazılması gerektiğini kolaylıkla

biliriz.

1)Durum eki olan –de: * Bunun için izlenecek

yol cümlede eylem bildiren ( yükleme)

sözcüğe “Nerede, ne zaman, kimde?”

sorularını sorarız.

ÖRNEKLER:*Sultan tarlada

durmadan çalışıyordu. *Şimdi –de ekini

okumayalım *Sultan tarla durmadan

çalışıyordu. *Anlam bozuldu. Öyleyse

bitişik yazılmalıdır.

UYARI:*Pratik Yol:

*-de durum eki bitişik yazıldığı için bu eki

çıkararak okuduğumuzda cümlede anlam bozukluğu

meydana gelir. Anlam bozuluyorsa bitişik yazılır.

2.Bağlaç olan –de:*Bağlaç olan –de ayrı yazılır.

*Ayrı yazıldığı için özel isimlerden sonra kesme

işareti ile ayrılmaz. *Melike de gidecek.

*(-de ayrı yazıldığı için kesme işareti ile ayırmaya

gerek yoktur.)

2.Bağlaç olan –de:*Cümlede –de’nin bağlaç olduğunu

anlarsak onun ayrı yazılması

gerektiğini de kolaylıkla biliriz.

Pratik Yol: *Cümledeki (de)yi

kaldıralım. Cümlenin anlamı

bozulmuyorsa de bağlaç demektir ve ayrı yazılmalıdır.

ÖRNEKLER:*Bu gün de durmadan

çalıştık. *de yi kaldırıp cümleyi

tekrar okuyalım.* “Bu gün durmadan

çalıştık.” *Cümlede anlam bozulması

olmadı. Öyleyse ayrı yazılmalıdır.

ÖNEMLİ UYARI: *Bağlaç olan “de, da” nın kesinlikle “te, ta” biçimi

yoktur.*Sana kazak ta alacağım.

*(yanlış)* Sana kazak da

alacağım. *(doğru)

ÖNEMLİ UYARI: *Ayrıca bağlaç olan “de,

da” bir özel isimden sonra gelirse kesme işaretiyle ayrılmaz.

*Bize Ahmet’de gelecek. *(yanlış)

* Bize Ahmet de gelecek. *(doğru)

-Kİ EKİNİN YAZILIŞI: *TÜRKÇEDE ÜÇ ÇEŞİT –Kİ

VAR:

*Bağlaç olan ki

*Sıfat olan ki

*Zamir olan ki

BAĞLAÇ OLAN –Kİ: *“ki” bağlacı, anlamca

birbirine yakın cümlelerin arasına girerek cümleler

arasında çeşitli anlam ilgileri kurar. Bağlaç olan

“ki” bir sözcüktür.

BAĞLAÇ OLAN –Kİ: *Bu nedenle kendinden önce gelen sözcükten

ayrı yazılır.

*Bağlaç olan “ki”, çoğunlukla iki cümle arasında yer alır ve

cümleler arasında anlam ilgileri kurar

BAĞLAÇ OLAN –Kİ: *İlaçlarını düzenli iç ki,

çabuk iyileşesin*Öyle bir havada gel ki,

vazgeçmek mümkün olmasın.

*Hoşuna gitmiş ki, hiç sesi çıkmıyor

UYARI: *Bağlaç olan “ki”,

kullanıldığı cümlelerde bazen “kuşku, endişe,

şüphe, şaşma, beğenme, pekiştirme”

anlamları katar.

ÖRNEKLER: *Öyle sinirli ki burnundan

soluyor.*Tam dışarı çıktım ki

yağmur başladı.*Soğuk ki ne soğuk, buza

kesiyor insan. *Okunacak öyle güzel

kitaplar var ki…

BAĞLAÇ OLAN –Kİ: *Bağlaç olan ki her zaman ayrı yazılır.

Genelde iki cümleyi birbirine bağlar. Bağlaç

olan ‘ki’ cümleden kaldırıldığında cümlenin

anlamı bozulmaz.

ÖRNEKLER: *Duydum ki unutmuşsun

gözlerimin rengini.*Duydum,

unutmuşsun gözlerimin rengini.

ÖRNEKLER: *Şimdi anlıyorum ki o

yaptıklarım bir hataydı.

*Şimdi anlıyorum, o yaptıklarım bir

hataydı.

BAĞLAÇ OLAN –Kİ: *"ki" bağlacı kimi

sözcüklerle birleşip, kaynaşarak birleşik

sözcük olur. O zaman ayrı yazılmaz.

*mademki, halbuki, belki, sanki, çünkü, oysaki.

ZAMİR OLAN –Kİ: *Cümle içindeki ki’ den sonra –ler çoğul ekini getirdiğimizde anlam

bozulmuyorsa bu zamir yapan ‘ki’ dir. Her

zaman kelimeye bitişik yazılır.

ZAMİR OLAN –Kİ: *Onunki seninkinden

daha güzel olmuş.

*Onunki(ler) seninki(ler)den

daha güzel olmuş.

SIFAT YAPAN –Kİ: *Sıfat yapan ‘ki’ her

zaman kelimeye bitişik yazılır. Önündeki isime

‘hangi’ sorusunu sorarız ve böylece diğer ‘ki’ lerden ayırt ederiz.

SIFAT OLAN –Kİ: *Sokaktaki çocuklara

sahip çıkmamız gerekiyor.

*Hangi çocuklara ? dediğimizde sokaktaki cevabını alıyoruz, bu

durumda ki eki sıfat yapan ki olur.

UYARI: *Sıfat yapan “-ki”

ekinin olduğu yerde, aynı zamanda bir

sıfat tamlaması da vardır.

ÖRNEKLER: *Evdeki hesap çarşıya

uymaz.*Aşağıki mahallede

yangın çıkmış*Şimdiki nesil daha şanslı.

*Bugünkü sınavım çok iyi geçti.