DEVLETL‹K P‹R; ﬁEYH SAF‹YYÜDD‹N-‹ ERDEB‹LÎ … · Araﬂt›rmada bu defter kaynak al›narak ... The Ottoman Empire also recognized the foundations donated to this

Türk Kültürü ve Hac› Bektafl Velî / 2009-49 47

1 Doç. Dr., Atatürk Üniversitesi, Kâz›m Karabekir E¤itim Fakültesi, Sosyal Bilgiler E¤itimi.

DDEEVVLLEETTLL‹‹KK PP‹‹RR;; fifiEEYYHH SSAAFF‹‹YYYYÜÜDDDD‹‹NN--‹‹ EERRDDEEBB‹‹LLÎÎ VVAAKKFFIIThe State Pir; Sheikh Safi-Ad-Din Ardabili Foundation

AAllii SSiinnaann BB‹‹LLGG‹‹LL‹‹11

ÖÖZZEETT

fieyh Safiyyüddin-i Erdebilî (1252-1334), fiah ‹smail taraf›ndan kurulan Safevî Devleti’ne ad›n› veren, ‹ran

ve Türk illerinde büyük sayg› duyulan bir mürflittir. ‹ran’a hâkim olan ‹lhanl›lar ve daha sonra gelen Türk dev-

letleri (Timurlular, Akkoyunlular, Safevîler), çeflitli gelirleri fieyh Safiyyüddin’in Erdebil flehrindeki dergâh›na

vakfetmifllerdir. Safevîlerin atalar›n›n dergâh›na ba¤lad›klar› vak›flar›, Osmanl› Devleti 18. yüzy›l bafllar›nda böl-

geyi ele geçirirdi¤inde tasdik etmifl ve deftere geçirmifltir. Bu vak›f defteri, Safevî ve Osmanl› devrinde Erdebi-

lî vakf›n›n sosyo-ekonomik durumunu gösteren en önemli kaynakt›r. Araflt›rmada bu defter kaynak al›narak

fieyh Safiyyüddin-i Erdebilî vakf›n›n flartlar›, gelir ve gider kalemleri, ekonomik de¤eri, çal›flan personeli ve al-

d›klar› maafllar, dergâh, türbe, mescid ve imaretten oluflan kompleksin ihtiyaç maddeleri ve harcama kalemle-

ri gibi hususlar ortaya konulmaya çal›fl›lm›flt›r. Bunun için “siyakat” yaz›s›yla kaleme al›nan vak›f defteri okuna-

rak de¤erlendirilmifltir. Ortaya ç›kan bilgiler, vakf›n gelir kaynaklar› itibariyle önemli bir ekonomik güce sahip

oldu¤unu göstermektedir.

AAnnaahhttaarr kkeelliimmeelleerr: fieyh Safiyyüddin-i Erdebilî, Osmanl› Devleti, Safevî Devleti, Vak›f Müessesesi.

AABBSSTTRRAACCTT

Sheikh Safi-ad-din Ardabili (1252-1334), is a murshid who is the eponym of the Safavid Dynasty, which

was founded by Shah Ismail It and highly respected in Turkish and Persian regions. The Ilkhanids ruled Iran

at that time and later the other Turkish states (The Timurids, Aq Qoyunlu, the Safavids) made over some of

Ali Sinan B‹LG‹L‹

Türk Kültürü ve Hac› Bektafl Velî / 2009-4948

their incomes to the dargah (khanqah) of Sheikh Safi-ad-din in Ardabil. When it conquered this area at the be-

ginning of the 18th century, The Ottoman Empire also recognized the foundations donated to this dargah by

the ancestors of the Safevids, and recorded them in a register. This foundation register is the most important

source showing the socio-economic status of the Sheikh Safi-Ad-Din Ardabili Foundation. Based on this regis-

ter, in this study, it was tried to explore the conditions of the Sheikh Safi-Ad-Din Ardabili Foundation, its in-

comes and expenditures, its economic value, its staff and their salaries, the needs of the complex of a dargah,

a tomb, a masjid and an imaret, and their expenditures. For this purpose, the foundation register in “siyakat”

writing system was completely read and evaluated. The information obtained in this study reveals that the fo-

undation had a noteworthy economic power in terms of its sources of income.

KKeeyy wwoorrddss:: Sheikh Safi-ad-din Ardabili, The Ottoman Empire, Safavid Dynasty, Organization of Foundation.

11--GGiirriiflfl

‹slam co¤rafyas›n›n en yayg›n içtimai ve iktisadi müessesesi vak›flard›r. ‹ran co¤raf-yas› da zengin bir vak›f müessesesine sahiptir. Bu vak›flar›n bafl›nda fieyh Safiyyüddin-iErdebilî vakf› gelmektedir. Osmanl› Devleti’nin Erdebil bölgesini ele geçirdikten sonradeftere geçirdikleri bu vak›f, Osmanl›lardan önce ihdas edilmifltir. Osmanl›lar ise tahrirdefterindeki kay›tlardan da anlafl›laca¤› üzere, vakfiyesi gere¤i mukarrer k›lm›fl ve mu-hafaza etmifllerdir.

11--AArraaflfltt››rrmmaann››nn aammaacc›› vvee öönneemmii;; “Devletlik Pir; fieyh Safiyyüddin-i Erdebilî vakf›” ko-nulu bu araflt›rman›n amac›, fiah ‹smail’in 16. yüzy›l bafllar›nda kurdu¤u devlete ad›n› ve-ren fieyh Safiyyüddin ‹shak’›n Erdebil’deki türbe, mescid ve imaretine, Osmanl›lar›n ba¤-lad›¤› vak›flar› belirlemektir. Bilindi¤i gibi, Osmanl›-Safevî münasebetleri, Safevî Devle-ti’nin kuruluflundan y›k›l›fl›na (16-18. yüzy›l) kadar mücadele içinde geçmifltir. Birbirleri-nin en güçlü rakibi ve muhalifi olan bu iki devlet; askerî, siyasi, idari, dinî, ilmî ve eko-nomik alanda k›yas›ya bir mücadelede bulunmufllar, birbirlerine a¤›r zayiat verdirmifller-dir. Mücadelenin sonlar›na do¤ru 1725’te Safevîler için mukaddes olan Erdebil flehri Os-manl›lar›n eline geçmifltir. Safevîlerin rakip ve düflman olarak alg›lad›klar› Osmanl›lardanbekledikleri davran›fl, mukaddes kent Erdebil ve tabi ki mukaddes ata fieyh Safiyyüddindergâh›na de¤er vermemek olmal›d›r. Oysa Osmanl›lar, Sultan Murad II’den itibaren Er-debil tekkesini de¤erli k›lm›fl, mücadelenin en fliddetli dönemlerinde dahi bu de¤eri ek-siltmemifltir. Nitekim 1725’te flehri ele geçirdiklerinde, gerek fieyh Safiyyüddin dergâh›-na ba¤lad›klar› vak›flar ve gerekse flehri tamir etmede gösterdikleri gayretler, verdikleride¤eri göstermektedir. Safevî devrinin devam› niteli¤indeki bu vakf›n niteli¤inin belirlen-mesi araflt›rman›n tafl›d›¤› önemi ortaya koymaktad›r. Zira ülkemizde Osmanl›-Safevîmücadelesi, maalesef gerçeklere ayk›r› olarak sadece bir mezhep mücadelesi olarak alg›-lanmakta ve bilinmektedir. fieyh Safiyyüddin dergâh› vak›flar› bu yanl›fl bilgi ve alg›lama-

lar›n, tarihî hakikatlerin ne oldu¤unu göstermesi bak›m›ndan büyük önem tafl›maktad›r.Ayr›ca, Safevî kaynaklar›n›n yetersiz oldu¤u vak›f kay›tlar› bofllu¤unun, tapu-tahrir def-terleri gibi genellikle gerçekçi bilgilerle donat›lm›fl Osmanl› kaynaklar›ndan ç›kar›lmas›ylaSafevî dönemi uygulamalar›na ait bilgilerin de gözler önüne serilmesi, Safevî tarih yaz›-m› için önemli bir bofllu¤u dolduracakt›r.

22--AArraaflfltt››rrmmaann››nn kkaayynnaakkllaarr››;; fieyh Safiyyüddin evkaf› hakk›nda kayna¤a dayal› pek faz-la araflt›rma yap›lmam›flt›r. ‹ran’da ‹mâdu’d-din fieyhu’l-Hukemâ’î (“Fihrist-i esnad-ibuk’a-yi fieyh Safiüddin Erdebilî der bayganî-yi merkezî-yi Sazman-› Evkaf ve Umûr-›Hayriye”, Mirâs-› Cavidan, IX/33-34, Tahran 1380/2001) ile Gulam R›za, Aka-hanî, (Sa-rihü’l-milk, tashih-i sevâd-› vak›fname-yi fieyh Safiüddin ‹shak-› Erdebilî, Tahran1374/1995, (Tahran Üniversitesi)) çal›flmalar yap›lm›fllard›r. fieyh Safiyyüddin vakf› hak-k›nda en k›ymetli eser ‹stanbul Baflbakanl›k Osmanl› Arflivi’nde bulunmaktad›r. Evkâf def-teri nevindeki bu eser üzerinde ülkemizde Osman G. Özgüdenli’nin “fieyh Safiu’d-din Er-debilî’nin Türbesinde Bulunan Kitaplar” (Orta ça¤ Türk-‹ran Tarihi Araflt›rmalar›, ‹stan-bul 2006) adl› bir çal›flmas› bulunmaktad›r. fieyh Safiyyüddin dergâh› için tutulan 18.yüzy›la ait bu vak›f defteri araflt›rmam›z›n bafll›ca kayna¤›d›r. Bu defter Osmanl›lar›n Er-debil’de yedi y›l süren (1725-1732) hâkimiyetleri zaman›nda yaz›lm›flt›r. Bilindi¤i gibiOsmanl›lar, mutad usûlleri gere¤i yeni fethettikleri bir yeri ilhak etmeye karar verdikle-rinde, bölgeyi tahrir ederlerdi. Böylece, her türlü gelir kayna¤›n› (nüfus ve arazi) tespiteder ve ayr›nt›l› biçimde mufassal denilen deftere yazarlard›. Erdebil de, genel ‹ran-Azer-baycan politikas› çerçevesinde Osmanl›lar›n yerleflmek istedikleri bir yerdi. Yerleflme po-litikas›n›n en önemli göstergelerinden biri de bölgedeki vak›flar› ihya etmeleridir.

Osmanl›lar Erdebil’in tahrir ifllemine bölgenin zapt›ndan (1725) hemen sonra baflla-m›fllar ve 1728 ortalar›nda sonuçland›rm›fllard›r (Bilgili 2004: 20). Bu tahrir sonucunda‹stanbul Baflbakanl›k Osmanl› Arflivinde (BA) Tapu-Tahrir Defterleri (TD) tasnifinde yeralan 896 numaral› evkaf ve 902 numaral› mufassal tahrir defterleri tutulmufltur. Bu def-terlerden 902 numaral› defterde vak›fla ilgili baz› kay›tlara yer verilmifl, 896 numaral›defterde ise tüm vak›f kay›tlar› yer alm›flt›r. Bu vak›f defterinin tutulufl sebebi, fieyh Sa-fiyyüddin Vakf›’n›n gerek manevi önemi ve gerekse gelirlerinin yüksekli¤idir. Vakfa ba¤-lanan gelirler, Erdebil flehri ve nahiyesi ile Serab, Miyane ve Pervane nahiyelerinden se-çilmifltir. Vak›f defterinde yer alan Erdebil flehri ve köylerine ait gelir kalemleri, mufas-sal deftere kaydedilmemifltir. Ancak di¤er nahiyelerdeki köyler belirtilmifltir.

TD 896 numaral› vak›f defterinin teknik özellikleri: TD 896, h.1140 (m.1728) tarihliolup flekil itibariyle ciltli ve ebrusuz, 55x20 cm ebad›ndad›r. Toplamda 69 sayfad›r. Defterin


Devletlik Pir; fieyh Safiyyüddin-i Erdebilî Vakf›

birinci sayfas›nda yer alan kay›tta; “evkâf-› fieyh Safiyyüddin ‹shak kaddes-Allahü s›rr›hu el-aziz …” ifadesiyle fieyh Safiyyüddin’in makam›na uygun iltifat ve dua cümlesi yer almakta-d›r. Ard›ndan “evkâf-› mezbûr üslûb-› evkâf-› maziyye üzere …” kayd›yla Safevî dönemi bi-çimi korunarak kaydedilen vakf›n, “avar›z-› divaniye, tekalif-i örfiye, flakka ve sair sencü-vât…” gibi vergilerden “muaf ve müsellem …” oldu¤u beyan edilmifltir.

Defterin 1-3. sayfalar› aras›nda vakf›n mukata’a ve icâre, 3-56. sayfalar› aras›nda k›rkesiminin öflür ve rüsûm vergi gelirleri kaydedilmifltir. Defterin 56-57. sayfalar›nda vak-f›n giderleri (masraf) zikredilmifltir. 58. sayfada vak›f kütüphanesindeki 724 adet kitap(Özgüdenli, 2006: 375-387) ve “fagfûrân-› mahfûz der dâru’l-hadis” bafll›¤› alt›nda tür-bedeki çini porselen, 60. sayfada “türbe-i flerifden taflraya ç›k›l›nca olan kapular› beyanider” bafll›¤› alt›nda kap› ve pencere kanatlar›, 61-66. sayfalar aras›nda Tebriz eyaletin-deki (Urmiye, Hoy, Gerger, Halhal ve Tebriz flehrinde Sahib-i Zeman Camiî) baz› vak›f-lar s›ralanm›flt›r.

Araflt›rman›n di¤er kaynaklar›, mühime defterleri ve baz› arfliv vesikalar› ile kronik vearaflt›rma eserlerdir.

22--EErrddeebbiill flfleehhrrii

Erdebil, Hazar Denizi’nin güneybat›s›nda, Savalan (Sabalan) da¤ silsilesinin eteklerin-de dört taraf› da¤lar ile çevrili, Bal›kl›su çay› ile sulanan bir ovada ve tarihî ticaret yolla-r› üzerinde yerleflmifl kadim bir Türk flehridir.

Erdebil flehrinin kurulufl dönemi ve kim taraf›ndan kuruldu¤u tam olarak bilinme-mekle birlikte, Hamd-allah Mustawfî Kazvinî (1915: 81), Keyanîlerden Keyhüsrev b. Si-yavufl, Yakut el-Hemevî (145), Melik Firuz, Evliya Çelebi (1314: II/272), Haykanyan me-liklerinden Erdebil v. Erdeminî taraf›ndan kuruldu¤unu yazarlar. Ancak en yayg›n kana-at Erdebil’in Sasanî hükümdar› Yezdicerd II’nin o¤lu Firuz taraf›ndan 5. yüzy›lda kurul-du¤udur (Bala 1993: 4/289; Muhammedo¤lu 1995: 11/276; Muradov 1983: 90). Sa-sanîlerden sonra Hazar Türklerinin eline geçen Erdebil, Hz. Ömer devrinde 642’de Hu-zeyfe b. el-Yeman taraf›ndan ‹slam topraklar›na kat›ld›. Hz. Ali devrinde Azerbaycan va-lisi tayin edilen Efl’as b. Kays el-Kindî buraya Arap afliretlerini yerlefltirerek flehri büyüt-tü ve bir de cami yapt›rd› (el-Belâzurî 1987: 467-473). Emevîler ve ard›ndan Abbasîle-rin eline geçen flehir, umumiyetle Afflin ve Mengü Çür gibi Abbasî hizmetindeki Türk ko-mutanlar› taraf›ndan yönetildi. fiehir, Abbasî hilafetinin sars›ld›¤› 9. yüzy›l sonlar›nda Sa-co¤ullar›n›n eline geçti (Y›ld›z 1979: 33; Y›ld›z 2000: 184; fieflen 1998: 49; Muhamme-do¤lu 1995: 11/276). Selçuklular devrinde Türk nüfusu artan Erdebil, 13. yüzy›lda Mo-



¤ol istilas›na u¤rad›. ‹lhanl›lar devrinde imar edilen ve Türk nüfusunun daha da artt›¤› fle-hir, 13. yüzy›l sonlar›na do¤ru bir y›ld›z gibi parlayan fieyh Safiyyüddin’e dergâh oldu veonunla birlikte Erdebil ünlendi. fiehir 15. yüzy›l bafllar›nda Timur, ortalar›nda Karako-yunlu, 1470’de Akkoyunlu denetimine girdi (fierafe’d-din Alî Yezdî 1991: 93 v.d.; EbuBekr-i Tihranî 2001:34 v.d; Hasan-› Rumlu 2006: 460 v.d; Roux 2001: 205; Togan1993: 2/103; Sümer 1957: 430-443; Aka 1995: 23; Hinz 1992: 62). 16. yüzy›l bafl-lar›nda Safevî Devleti’nin kurulmas›yla birlikte, devletin “mukaddes payitaht›” oldu (‹s-kender Beg Türkmân, 1334-1335: 10 v.d.; Gündüz 2008: 451).

16. yüzy›l bafllar›nda bafllayan Osmanl›-Safevî mücadelesinin ilk dönemlerinden itiba-ren Osmanl›lar, Erdebil’i ele geçirme iste¤inde bulundular. Ancak bu emellerine SultanAhmed III döneminde (1703-1730) ulaflabildiler; Erzurum beylerbeyi ve fiirvan muhaf›-z› olan Mustafa Pafla, 1724 Aral›¤›nda bafllatt›¤› harekâtla, A¤ustos 1725’de Tebriz’i, ar-d›ndan Urmiye ve Erdebil’i ele geçirdi (Târih-i ‹smail As›m 1282: 332 v.d). Ancak, Os-manl›lar istedikleri gibi flehre yerleflemediler ve 1730 y›l›n›n bafllar›ndan itibaren Erde-bil’i tehdit eden Safevîler, bu y›l›n sonlar›nda flehri kuflatt›. Bunun üzerine flehrin muha-fazas›yla görevlendirilen Gence muhaf›z› ‹brahim Pafla hükûmet merkezinden yard›m ta-lep etti. Hükümet de, fiirvan hâkimi Surhay Han ve fieki beylerbeyi Ali Pafla’y› Erdebil’insavunulmas› için görevlendirdi.2 Ancak Safevî sald›r›lar›na dayanamayan Osmanl› birlikle-ri, 1731 fiubat’›n›n sonlar›nda Erdebil’i boflaltarak Bakü’ye çekildiler.3 Fakat ayn› y›l için-de tekrar harekete geçen Hekimo¤lu Ali Pafla, Erdebil’i tekrar ele geçirdi. Bu olay ‹stan-bul’da büyük flenliklerle kutland› ve Sultan Mahmud’a gazilik unvan› verildi (Uzunçarfl›l›1982: 4/221; Koçu 1/333). fiehrin muhafazas›yla Ali Pafla görevlendirildi. Ancak, Kir-manflâhân anlaflmas› (10 Ocak 1732) gere¤i Erdebil tekrar Safevîlere b›rak›ld›¤›ndan1732 fiubat’›nda Ali Pafla flehri boflaltt› (Uzunçarfl›l› 1982: 4/222; Bilgili 2002: 732).Böylece, Erdebil’deki Osmanl› hâkimiyeti sona erdi.

33--fifieeyyhh SSaaffiiyyyyüüddddiinn--ii EErrddeebbiillîî vvee aahhffââdd››

Erdebil ad›n›, Türk-‹slâm dünyas›nda duyuran fieyh Safiyyüddin ‹shak, ‹ran ve Azer-baycan co¤rafyas›nda büyük bir etki yapan Safevî Devleti’ne de ad›n› verdi. Eminüddin



2 Osmanl›lar›n Erdebil’deki faaliyetleri hakk›nda bkz. (BA, MD 132, hnr.1, s.75, tarih; Evail-i Ra 1137/ Aral›k1724; BA, MD 136, hnr.3, s.32, tarih; Evas›t-› M 1142/A¤ustos 1729; BA, MD 136, hnr.3, s.105, tarih;Evas›t-› C 1142/Ocak 1730; (BA, Cevdet Askeriye, Dosya No:1204 Gömlek No:53953, tarih; 12 N 1141; BA,MD 136, hnr.2, s.123-124, tarih; Evahir-i C 1142/Ocak 1730.3 fiehrin 1731 fiubat ay›nda hâlâ Osmanl›lar›n elinde oldu¤u Karahisar-› Sahib sancakbeyi olup, Erdebilmuhafazas›nda olan Genç Ali Pafla’ya gönderilen bir hükümden anlafl›lmaktad›r. (BA, MD 136, hnr.3, s.346,tarih Evahir-i B 1143/fiubat 1731).

Cebrail’in o¤lu olup h.650 (m.1252)’de Erdebil’de do¤du. fieyh ‹brahim Zahid-i Geyla-nî’ye intisap ederek onun yan›nda yetiflti ve onun vefat› üzerine fleyhlik makam›na geçti.‹lhanl›lar döneminde Gazan Han ve veziri Reflidüddin Fazlullah’›n deste¤ini gördü. Azer-baycan, ‹ran Defltik›pçak ve K›r›m’da yapt›¤› irflad faaliyetleriyle Turan ve ‹ran’da büyükbir flöhret kazand›. Bunun için Evliya Çelebi (1314: 2/275) “bu zat cümle ‹ran ve Turanflahlar›n›n ilkidir” demekte ve “Kutb-› âlem-i ruhanî, sakin-i külbe-i Subhânî” olarak nite-lendirmektedir. “Hazret-i efl-fleyh Safî”’nin etraf›na toplanan mürit kitlesiyle “Safeviyye”veya “Erdebiliyye” ad› verilen tarikat teflekkül etti. Yine Evliya Çelebi’nin (1314: 2/275)deyimiyle “fieyh Safî memâlik-i Acem’e kutbiyyet ile hükmetti” ve 12 Muharrem 735 (12Eylül 1334)’de Erdebil’de vefat ederek dergâh›n›n yan›ndaki türbeye defnedildi (Erdebil-i Necefî 1338: 1/263 v.d.; Tachbahfl 1340: 18 v.d.; Öngören 2008: 477-478; Babinger10/64-65; Ekinci 1997: 51-54).

fieyh Safiyyüddin’den sonra ahfad›ndan fieyh Sadreddin, Hâce Ali, fieyh ‹brahim, fieyhCüneyd, fieyh Haydar, Sultan Ali ve fiah ‹smail tarikat›n bafl›na geçti. Hâce Ali (1393-1429) zaman›nda bölgedeki bir k›s›m topraklar, Timur taraf›ndan Safeviyye dergâh›navakfedildi (Felsefî 1345: 3/102; Togan 1993: 2/112; Yaz›c› 1993: 53). Ayr›ca Timur,yönetici zümreye bu tekkenin faaliyetlerine kar›flmama emri verdi. Bir nevi özerklik gibialg›lanan bu durum, pek çok tasavvuf ehlinin dergâh etraf›nda toplanmas›na sebep oldu(Ekinci 1997: 55). Dergâh topraklar›n›n imtiyaz›ndan istifade etmek isteyenler gibi, Ti-mur’un Anadolu’dan göçürdü¤ü Tatar-› Rûm (Kara Tatarlar)’dan bir k›s›m kimseler detekke etraf›nda topland› (Bilgili 2007: 212). Bafllang›çtan itibaren ehl-i sünnetin fiafiîmezhebine mensup bir tarikat olan bu teflekkül, Hâce Ali’den sonra, gerek fiiî mezhebi-nin gerek Türkmen hayat tarz› ve dinî-kültür inançlar›n›n ve gerekse ehl-i Sünnierce bâ-t›nî olarak nitelendirilen fikirlerin etkisiyle “K›z›lbafll›k” denilen anlay›fla temayül etmeyebafllad›. fieyh Cüneyd zaman›nda (1447-1460), siyasigayeler tafl›yan bu tarikat münte-siplerine, fieyh Haydar zaman›nda “K›z›lbafl” (sürh-ser) denildi (Müneccimbafl› Ahmed1285: 3/179-180; Erdebil-i Necefî 1338: 79-81; Öngören 2008: 461; Yaz›c› 1993:10/53-54; Uyar 2001: 91-93). Son olarak Safeviyye tarikat›, fiah ‹smail I (1494-1524)’in K›z›lbafll›¤› siyasallaflt›rmas› ve müntesiplerini teflkilatland›rmas›yla devletleflti(1501). Safevî müesses nizam›n›n tesisinden önce ve sonra Anadolu’dan ‹ran’a göç edenTürkmenler, Anadolu’dan Erdebil’e büyük bir nüfus ve servet tafl›d›lar.

44--fifieeyyhh SSaaffiiyyyyüüddddiinn--ii EErrddeebbiillîî TTüürrbbee KKoommpplleekkssii

Safevî sülalesinden fiah ‹smail ile birlikte birçok kiflinin mezar›n›n da yer ald›¤› fieyhSafiyyüddin türbesi, tekke, kütüphane, mescid ve di¤er sosyal tesislerden oluflan bir



komplekstir (Musevî 1338: 1/79 vd.; Morton 1974: 31). Kompleks muhtelif zamanlar-da infla edilen Revak (Kandilhâne), Çinihâne, Cennetsera Mescidi, Ç›ra¤hâne, Çilehâne vefiehidgâh ile genifllemifltir (Erdebil-i Necefî 1338: 1/318-319; Özgüdenli 2006: 382).14. as›r sonlar›nda fieyh Sadreddin taraf›ndan Azeri Türkü mimar Evez Muhammed’eyapt›r›lan türbe, Orta Ça¤ türbe mimarisinin en nefis çizgileri ve ustal›kl› oymac›l›k iflle-melerini tafl›maktad›r (Amanzade 2002: 8/173). Sekizgen bir kubbe (kubbe-i aliyye) ileörtülü, dairevî sat›hta k›rm›z› ve mineli kerpiçlerden yap›lm›flt›r. Sanduka de¤erli bir ku-mafl örtü ile örtülüdür. Kubbelere pek çok alt›n ve gümüfl kandil as›lm›flt›r. Türbenin ya-n›nda kap›lar› sim (gümüfl) kapl› fiah ‹smail merkat› (BA, TD 896, s.59) ve 16. yüzy›ldainfla edilmifl bir mescid yer al›r. Mescidin do¤usunda kütüphane bulunur (Tavernier1980: 44; Bala, 291). Tahmasb I ve Abbas I taraf›ndan fieyh Sa’di’nin divan› gibi çok na-dide el yazmalar› kazand›r›lm›fl (Aliyarl› 1996: 678-679; Ça¤man ve Tan›nd› 1996: 53)olan kütüphane ve türbedeki de¤erli eflyalar, iflgal s›ras›nda Ruslar taraf›ndan soyulmufl-tur (Özgüdenli 2006: 384).

55--fifieeyyhh SSaaffiiyyyyüüddddiinn--ii EErrddeebbiillîî VVaakkff›› fifiaarrttllaarr››

Vak›f defterinde kay›tl› olmayan vakfiyesine izafeten, Osmanl›lar taraf›ndan tayin vetespit edilen vak›f flurûtu, vakf›n mahiyet ve hükmüne muvaf›k olan flartlar›yla amel olun-mak üzere çeflitli kay›tlara yer verilmifltir. Bunlardan baz›lar› flunlard›r:

1-Vak›f, Safevî dönemindeki flartlar› esas al›narak mukarrer k›l›nm›flt›r.

2-Vakfa ait topraklar, hass, zeamet ve timar nevinde mirîden ifraz olunmufltur.

3-Vakf›n kira veya vergi bedeli olarak belirlenmifl gelir kaynaklar›n›n (bütün rüsumve hâs›lat) toplanmas›na serbestiyet statüsü verilmifl ve mutasarr›f› olan vakfa ait k›l›n-m›flt›r.

4-Vak›f görevlileri, avar›z-› divanîyye, tekâlif-i örfiyye, flakka ve sencüvât (tart› ve öl-çüler) gibi vergilerin tümünden muaf ve müsellem tutulmufltur (Bkz. Belge 1).

5-Vak›f görevlilerinden; huffâz (5 kifli) dergâh mescidinde her cCuma günü (Mülk su-resi veya baflka bir sure-i flerif) muhikkinlere, di¤er huffâz (5 kifli) fleyhin türbesinde hersabah, eczahân (30 kifli) fleyhin türbesinde her sabah bir cüz okumak ve mu’arrif de herCuma Kur’an-› Kerim’i muhikkinlere okuma tarifi yapt›rmak flart›yla ücrete ba¤lanm›flt›r(Bkz. Belge 2).

6-Vakf›n türbe, mescid ve imaretten oluflan bölümlerinin ihtiyaçlar›, kalemlerine gö-re tefrik edilmifltir (Bkz. Belge 2 ve 3).



66--fifieeyyhh SSaaffiiyyyyüüddddiinn--ii EErrddeebbiillîî VVaakkff›› GGeelliirr vvee GGiiddeerrlleerrii

fieyh Safiyyüddin, tarikat›n›n temellerini Erdebil ve etraf›nda dergâha ba¤›fllanan va-k›f topraklar› üzerinde atm›flt›r (Neseblî 2002: 8/894). Bu dönemde fieyh Safiyyüddindergâh›n›n gelir kaynaklar›n› vak›f gelirleri ile ziyaretçilerin bahflifl ve adaklar›, ianeler ve“çera¤ akçesi” gibi yard›mlar teflkil etmekteydi. Safevîler devrinde Erdebil’de; 200 ev, 9hamam, 8 kervansaray, bir kapal›çarfl›, 100 dükkân, Kelhuran, Tac›büyük, Talhab ve ‹b-rahimabâd köyleri toprak gelirleri ile ipekten al›nan gümrük resmi, Tebriz’de; 100 ev,100 dükkân, iki köy ve Gilan, Astara ve Mugan’da emlak dergâha vakfedilmiflti (Mura-dov 1983:92; Hinz 1992:10). 17. as›r ortalar›nda bölgeyi ziyaret eden Evliya Çelebi(1314:2/275) de vak›flar›n çok oldu¤undan bahseder. Müneccimbafl› Ahmed Dede(1285: 3/179) yukar›da bahsedilen Kelhuran köyünde, fieyh Safiyyüddin’in dedelerindenSelahaddin, Kutbeddin, Salih ve babas› Eminüddin’in kabirlerinin bulundu¤unu yazar. 18.as›rda bu köyün 15 hane, 4 bekâr nüfusu vard› ve halk› y›ll›k 9800 akçe vergi ödemek-le mükellefti. Bu köyün etraf›nda da Safî-abâd, Kârkân, Hangâh/Baba Seydan gibi Safe-viyye tarikat›n› hat›rlatan köyler bulunmaktad›r (BA, TD 902, s.54).

Osmanl›lar, Erdebil’i ele geçirdiklerinde fiah ‹smail I zaman›ndan bafllayarak devamedegelen fieyh Safiyyüddin türbesi evkaf›n› mukarrer ve muhafaza ettiler. Nitekim vak›fkayd›n›n bafl›nda geçen “evkâf-› mezbûr üslûb-› evkâf-› maziyye üzere mefruzü’l-kalem…” (BA, TD 896, s.1) kayd›ndan, geçmifl zaman, yani Safevî dönemi biçiminin korundu-¤u anlafl›lmaktad›r. Bu meyanda Osmanl›lar, bafllang›çta 299 köyün gelirinin tamam› ilebir k›s›m köylerin gelirinden hisse ile fiahsevenlerden 38 adet cemaatin vergi gelirlerinivakfettiler (MD 135, hnr.1, s.164, tarih; Evas›t-› RA 1141/Ekim 1728). Ancak, fiahse-ven isyan› bölgenin tahrip olmas›na, köylerin boflalmas›na ve halî kalmas›na sebep oldu-¤undan vak›f gelirleri düflmüfltür.

Osmanl›lar›n fieyh Safiyyüddin türbesine vak›f ba¤lanmas›, Safevîlerin siyasi maksat-la ortaya ç›kmas›ndan önce her y›l Erdebil tekkesine gönderdikleri “çera¤ akçesi”nin birdevam› niteli¤indedir. Öte yandan Türkmen unsuruna hofl görünerek onlar› kendi yan›naçekmek ve böylece yerleflmeyi ve hâkimiyeti kolaylaflt›rmak siyasetinin bir gere¤i olabi-lir. Osmanl› idaresinin son bulmas›ndan sonra da türbenin vak›flar› devam etti ve Kaçardöneminde 19. asr›n sonlar›nda bütün evkaf yine vergiden muaf tutuldu (Binbafl› Nizami1995: 73).

fieyh Safiyyüddin vakf›n›n gelir kaynaklar› hakk›nda bilgi veren TD 902 numaral› def-terde 12 köyün 220.275 akçe tutan öflür ve resim gelirinin vakfa ait oldu¤u kay›tl›d›r(Tablo.4). TD 896 numaral› defterdeki gelir ve gider kay›tlar› ise afla¤›da ç›kar›lm›flt›r.



AA--VVaakkff››nn GGeelliirr KKaalleemmlleerrii;;

Evliya Çelebi’nin “evkaf› azîmedir” dedi¤i vakf›n gelir kalemlerini mukata’alar, icâre-ler, resimler ve öflürler oluflturmaktad›r4. Bu vakf›n en önemli özelli¤i Osmanl›lar›n mak-tu’ al›nd›y› serbest b›rakmas›, yani vak›f arazisinde devlet denetiminden tam ba¤›fl›kl›kvermesidir. Bu çerçevede vak›f, “min-külli’i-vücûh” avar›z-› divaniyye, tekâlif-i örfiyye veflakka türü tüm vergilerden muaf ve müsellem tutulmufltur.

11--MMuukkaattaa’’aa ((nneeffss--ii flfleehhiirr)) GGeelliirrlleerrii;;

Mukata’a, arsas› vak›f ve üzerindeki bina ve a¤açlar› mülk olan akarda mutasarr›f ta-raf›ndan arsa vakf›na verilmek üzere arsa için kat' ve ta'yin olunan y›ll›k ücrettir. Vakfaait mukata’alar flunlard›r;

1-Pazarlar “bâzâr-› h›nta ve berg ve revgan ve piyaz ve penpe-fürûfl” (Bu¤day, yiye-cek, ya¤, so¤an, pamuk sat›lan pazard›r), “bâzâr-› hallacân-› cedid” (pamuk, yün, yatakve yorgan sat›lan yeni pamuk pazar›d›r), “bâzâr-› hallacân-› atik” (eski pamuk pazar›d›r),“bâzâr-› sitr” (örtü sat›lan pazard›r), “Meydan-› cüllah” (çul, bez, kumafl dokunan dük-kânlar›n yer ald›¤› meydand›r) pazarlar› mukata’a gelirleri.

2-Esnaf teflekkülleri “cemâat-i hallacân” (pamukçu esnaf›), “cemâat-i sellahân” (kasapesnaf›), “zehebabân” (kuyumcu esnaf›), “kannâd (flekerci) Masum Bey’in dükkân muka-ta’a gelirleri.

3-S›naî tesisleri ‹plik ve dokumalar›n boyanmas› iflleminin yap›ld›¤› “boyahane”, hay-vanlar›n kesildi¤i “kasaphane”, kâ¤›t imal edilen “ka¤›thane”, ok imal edilen “dabirhane”mukata’a gelirlerinden oluflur.

Mukata’a gelirlerinin yekûnu 266.400 akçe olarak kay›tl›d›r. Esasen bu miktar›n da-ha yüksek olmas› gerekmektedir. Ancak pek çok mukata’a kalemi harap hâde bulundu-¤undan bunlara ait gelirler kaydedilmemifltir (Bkz. Tablo 5).

22--‹‹ccâârree ((nneeffss--ii flfleehhiirr)) GGeelliirrlleerrii;;

‹care, müsakkâfât (tavan› havi binalar› içine alan ev ve dükkânlar) ve müstegallâttan(ba¤, bahçe, han, hamam ve arazi gibi gayrimenkul ve nemaland›r›lmas› meflrût paraya



4 Vak›flar›n gelir kaynaklar›n›n mahiyeti hakk›nda genifl bilgi için bkz. Bahaeddin Yediy›ld›z, (2003), XVIII. Yüz-y›lda Türkiye’de Vak›f Müessesesi, Bir Sosyal Tarih ‹ncelemesi, Ankara, TTK Bas›mevi, s.95-122.

ve vakf› adet olan menkûllere ve gedik tabir olunan aletler) muaccel (peflin) veya müec-cel (y›ll›k) olarak al›nan kira ücretidir (www.vgm.gov.tr).

1-Hamamlar: Tabar Mahallesi’nde “Masum Beg” ve “Zahrî”, Niyardebir Mahallesi’n-de “Amiran Beg”, Dervaze Mahallesi’nde “Han Ahmed”, Gumilan Mahallesi’nde “Çelebi”ve “Lulire”, de¤irmen yan›ndaki bir hamam ve “Meydan-› köhne” hamamlar›n›n 95.200akçe tutan icâre gelirleri (Bkz. Tablo 6).

2-Kervansaraylar: Tabar Mahallesi’nde “Safîabâd, Cedid/Han-› Salsan”, “Ahdasî” (Be-kâr gençlerin kald›¤› kervansaray), “Hay›rhane”, “Ahdasî-i fiah Kubad”, “Çagekân”, Hak-kakân hamam› kurbundaki “Ahdasî”, “Yektalu-fürûfl/Hakkakân” (kutucu, hokkac›), “Ha-c› Niyazi”, “fiah Kubad”, “Molla Mihneti”, “Alahî” ve “di¤er Çagekân” kervansaraylar›n›n123.120 akçelik icâre gelirleri (Bkz. Tablo 7).

3-Kapal›çarfl›lardaki dükkânlar: “Kayseriyye Kapal›çarfl›s›”, tek katl› oldu¤u için “Yek-ta çarfl›s›” olarak adland›r›lan çarfl› ve “B›çakç›lar” çarfl›s›ndaki dükkânlardan al›nan23.400 akçelik icâre gelirleri (Bkz. Tablo 8).

4-Pazar, arasta ve mahallerdeki münferit dükkânlar: Dellal denilen sat›c›lar ile di¤eresnaf›n ifl yapt›¤› arasta-i Meydan’daki dükkânlar, “bazar-› bakara ve berg” (s›¤›r ve yi-yecek, az›k sat›lan pazard›r) dükkânlar›, “bazar-› cedid” (yeni pazar), “bazar-› hakkakân”(kutu, hokka sat›lan pazard›r), “bazar-› güllaç-dûz” (güllaç tatl›c›lar› pazar›), “bazar-›haddad” (demirci pazar›), “bazar-› h›nta-i atik” (eski bu¤day pazar›), “bazar-› kadim” (es-ki pazar), “bazar-› kehhân” (saman pazar›), “bazar-› muhayene-veren” (belirli bir süreiçin kiralanan dükkânlar›n bulundu¤u pazar/geçici pazar) dükkânlar›, “bühre” (dere için-deki çay›rl›k ve sazl›k), “helvahane” (helva da¤›t›lan/sat›lan yer), “Meydan” ve “mizan-›harir” (ipek tart›m› için konulan mizan terazisinin bulundu¤u yer) canibindeki dükkân-lar, “mahalle-i Mücanlât(?)”, “R›za Han Beg”, “Safiabâd” ve “Garp mahallesi” yolundakidükkânlardan al›nan 120.000 akçelik icâre gelirleri (Bkz. Tablo 9).

5-Ba¤lar: “Medrese”, “Duhane”, “Bayram Beg/fiah Ba¤›”, “Saru Hoca”, “Seydikârî” ve“Teke Mansur” mevkiindeki “Ma’bere” ad› verilen ba¤lar›n tamam› “hali” olarak kayde-dilmifltir (Bkz. Tablo 10).

6-Haneler: “A¤aber”, “Ali Kul›”, “Arslan”, “Ayuc›”, “Cebu Ali”, “Dervifl”, “Gurbetan”,“Hac› Gökçe”, “Halife Ziver”, “Mansur”, “Mehmed Safi”, “Mehuce”, “Mihiman”, “Mir Ka-ziz”, “Muhtar”, “Samiabâd”, “fiehinflah Beg”, “Derunî”, “Camimî”, “Seyyid Hamid Aybar-dân”, “fiahnagân”, “Teke Mansur”, “Uzun Oluk”, “Ya¤manfla’ad”, Niyardebir Mahallesin-



de “A¤ayân”, asiyab kurbunda ve “Kazavlu” mahallesinde birer hanenin 1.3205 akçelikicâre geliri (Bkz. Tablo 11).

7-De¤irmenler (Asiyab); “Ali Beg”, “Çavufl”, “Gurbetân”, “Hamid”, “Hasan Yaru”,“Hecime”, “‹smail”, “Kaduresir”, “Kelceran”, “Kemalabâd”, “K›z›l A¤aç”, “Mirza Ahmed”,“Seyyid Masum Beg”, “fiah Kubad”, “fieyh Hamid” ve “fieyhflah Beg” adlar›n› tafl›yan de-¤irmenlerin 900 akçelik icâre geliridir (Bkz.Tablo 12).

33--RReessiimm vvee ÖÖflflüürr GGeelliirrlleerrii;;

1-Çift resmi ve ba¤lant›lar›; Osmanl› klasik çift-resmi sisteminin uyguland›¤› Erde-bil’de köylüler statülerine göre; çift resmi 50 akçe, nimçift resmi 25 akçe, bennak resmi18 akçe, caba resmi 12 akçe ve mücerred resmi 6 akçe ödemekle mükellef tutulmufllar-d›r. Bu meyanda 486 çift haneden 24.300 akçe, 151 nimçift haneden 3.775 akçe, 634bennak haneden 11.412 akçe, 556 caba haneden 6.672 akçe ve 272 mücerredden1.632 akçe olmak üzere çift hane ve ba¤lant›lar›ndan toplam 47.791 akçe resim vakfagelir kaydedilmifltir. Yukar›daki rakamlara göre 1827 hane ve 272 bekâr olmak üzereyaklafl›k 10.000 köylü fieyh Safiyyüddin vakf› reayas›d›r (Bkz. Tablo 13).

2-Tar›m ürünleri: Erdebil k›r kesiminde yetiflen bu¤day, arpa, erzen, zekerek, kuflne(karaburçak), mercimek, nohut, penbe, çeltik, bostan, meyve, sir (sar›msak), piyaz (so-¤an), keten ve yonca üretiminden al›nan vergilerdir. Aynî ve nakdî vergi usulüne göremahsulün tahrir k›ymeti; bu¤day›n kilesi 40 akçe, arpan›n kilesi 30 akçe, dar›, zekerekve kuflnenin kilesi 20 akçe, mercimek ve nohudun kilesi 60 akçe, pamu¤un mann› 1000akçe, çelti¤in mann› 100 akçedir. Vak›f defterinin masraf k›sm›nda ölçüde ‹stanbul kile-si kullan›ld›¤› belirtilmifltir. Bu sebeple yukar›daki verilen kile, kilograma çevrilmek isten-di¤inde 1 kile-24,215 kg. olarak al›nmal›d›r. Ayr›ca 1 Tebriz mann› 3 kg’d›r. Defter ka-y›tlar›ndan gallât nevinden mahsulden beflte bir, hububat nevinden mahsulden öflür (on-da bir) nispetinde vergi al›nd›¤› anlafl›lmaktad›r. Buna göre, bu¤daydan 270.000 akçe(6750 kile), arpadan 102.750 akçe (3425 kile), erzenden 27.200 akçe (1360 kile),kuflneden 13.700 akçe (685 kile), mercimek ve nohuttan 8.880 akçe (158 kile), zeke-rekten 4.100 akçe (205 kile), penbeden 1.500 akçe (15 menn), çeltikten 2.250 akçe(225 menn) nakdî (aynî) vergi al›nmas› öngörülmüfltür.6 Ayr›ca bostandan 11.420 akçe,



5 Defter kayd›nda hane dökümü; aded: 26, ma’mur: 4, harab: 22, fi sene k›ymet: 1440 fleklindedir (BA, TD896, s.2).6 Defterde verilen bu rakamlar sadece aynî öflür (1/10) ve hums (1/5) yekûnunu gösterdi¤inden gerçek üreti-mi vermemektedir. Gerçek üretiminin bulunabilmesi için hububatta öflür miktar›n›n 10, gallâtta hums mik-tar›n›n 5 ile çarp›lmas› gerekmektedir.

sir ve piyazdan 5.000 akçe, keten ve yoncadan 8.270 akçe ve meyveden 300 akçe ver-gi kaydedilmifltir. Keza bina yap›m malzemesi ve hayvan yemi olarak kullan›lan saman-dan baha-i kâh nam›yla bir vergi al›nm›flt›r. Baha-i kâh olarak Erdebil’den 4.440 akçe,Serab’dan 3.240 akçe, Miyane’den 420 akçe ve Pervane’den 1.270 akçe olmak üzeretoplam 9.370 akçe vergi konulmufltur. Buna göre tüm tar›m ürünlerden 460.990 akçe-lik miktar vakfa gelir kaydedilmifltir (Bkz. Tablo 14).

3-Ar›c›l›k ve hayvanc›l›¤a dayal› vergiler: Ar›c›l›k faaliyetlerinde bulunanlardan al›nan20.365 akçe kevvare (kovan), küçükbafl hayvan besleyenlerden al›nan 9.789 akçe adet-i a¤nam, hariçten bir sipahinin topra¤›na gelen kimselerin sahip olduklar› koyun/keçiler-den al›nan 13.480 akçe k›fllak, a¤›l, otlak ve yaylak resimleri vakfa gelir kaydedilmifltir.Ar›c›l›k ve hayvanc›l›¤a dayal› gelirlerin toplam› 43.634 akçedir (Bkz. Tablo 15).

4-Bâd-› hevâ türü vergiler: Bâd-› hevâ, resm-i arusiyye, cürm ü cinayet, tapu, yava,defltibâni v.s. vergiler için kullan›lan genel bir add›r. Arusiyyeden 7.200 akçe, defltibâni-den 34.400 akçe, bâd-› hevâdan 89.700 akçe olmak üzere toplam 131.300 akçe vak-f›n bu tür vergilerden gelen gelir kayna¤›d›r (Bkz Tablo 16).

5-De¤irmen (Asiyab) geliri: 29 köyde bulunan de¤irmenlerden toplam 4.660 akçevakf›n gelir kaynaklar›ndand›r.

6-Toplam gelir: Defterde baz› köy ve mezraalar “halî” olarak kaydedilmifl, vergi ka-lemlerinin teferruat›na girilmeden; “hâs›l hums-› gallât ve öflr-i hububat ve resm” bafll›¤›alt›nda sadece yekûn hâs›l› verilmifltir. Buna göre vakf›n gelir kaynaklar›n›n 630.340 ak-çesini (%44,8) flehir merkezinden gelen mukata’a ve öflürler, 777.043 akçesini (%55,2)k›r kesiminden gelen resim ve öflürler oluflturmaktad›r (Bkz. Tablo 1 ve 17; Belge 4).

BB--VVaakkff››nn GGiiddeerr KKaalleemmlleerrii

Vakf›n gider kalemlerini vazifelilere ödenen maafllar ve imaretin ihtiyaç duydu¤u mal-lara yap›lan harcamalar oluflturmaktad›r. Vakf›n masârifât kalemi; türbe, mescid ve ima-ret olmak üzere üç cihete bölünmüfltür.

11--fifieeyyhh SSaaffiiyyyyüüddddiinn DDeerrggââhh›› PPeerrssoonneell GGiiddeerrlleerrii

fieyh Safiyyüddin dergâh›nda mütevelli, naz›r-› vakf, hatip, imam, vaiz, müderris,huffâz, eczahân, mu’arrif, muallim-i s›byan, kayyim, ferrafl, türbedâr, kâtib-i evkaf, ca-bi, hazinedâr, haf›z-› kütüb, kâtib-i kiler, vekil-i harç, bevvab, tabbâh, habbâz, suyolc› vesaka görev yapmaktad›r.7 Ayr›ca Evliya Çelebi’nin (1314: 2/275) kayd›na göre “yüzler-



7 Vak›f vazifelileri hakk›nda genifl bilgi için bkz. Yediy›ld›z, 2003: 367-382; http://www.vgm.gov.tr.13.02.2009

ce derviflân-› türbedâr›” vard›r. Bu görevlilerin bir k›sm› türbe, bir k›sm› mescit ve birk›sm› da imaret k›sm›nda hizmet etmektedir. Bu hizmetlerine karfl›l›k da bir ücret almak-tad›rlar (Tablo 18). Vak›f görevlilerinin ald›klar› günlük ücretin toplam› 1235 akçedir.Defter hesaplamas›na göre bir y›l 354 gün olarak belirlenmifltir. Buna göre görevlilerey›ll›k 437.190 akçe ücret ödenmektedir.

22-- fifieeyyhh SSaaffiiyyyyüüddddiinn VVaakkff›› TTüürrbbee vvee MMeesscciiddii MMaallzzeemmee GGiiddeerrlleerrii

fieyh Safiyyüddin türbe ve mescidinde kullan›lmak üzere flem’i-asel (balmumu), flem’i-revgan (mumya¤›), revgan-› sade (ya¤), has›r ve ferfl (döfleme) için harcanan parad›r. Bumeyanda çera¤da ve di¤er alanlarda kullan›lan bu maddelere günlük 380 akçe (y›ll›k134.520 akçe), has›r ve ferfle y›ll›k 6000 akçe harcanaca¤› kaydedilmifltir (Tablo 19).

33-- fifieeyyhh SSaaffiiyyyyüüddddiinn VVaakkff›› ‹‹mmaarreettii MMaallzzeemmee GGiiddeerrlleerrii

Evliya Çelebi’nin (1314: 2/275) “rûz-› fleb ziyaretçilerine ni’meti mebzûldür” dedi¤ifieyh Safiyyüddin imaretinin ihtiyac› olan h›nta, revgan, pirinç, ganem, asel, za’ferân8

(safran), berk (az›k; yiyecek, içecek) ve hataba (odun) harcanan parad›r. Bu ihtiyaçlar›nbir k›sm› günlük, bir k›sm› haftal›k sat›n al›nmaktad›r. Sat›n al›nan malzemeden imaret-te çorba (florba), etli pilav ve zerde tatl›s› ikram› yap›ld›¤› anlafl›lmaktad›r. Defterde mal-zemelerin hangi yemek için al›nd›¤› belirtilmifltir. Buna göre; çorba için bu¤day ve ya¤,ekmek için bu¤day, pilav için pirinç, ya¤ ve et, zerde için pirinç, bal ve za’feran sat›n al›n-maktad›r (Bkz. Tablo 20). Piflirilen yemekler; gendüme ve yo¤urtla piflirilen ayran çor-bas›, safran, pirinç ve flekerle (bal) piflirilen zerde tatl›s›, et ve pirinçle piflirilen etli pilav-d›r. Bütün bu yemekler için harcanan para y›ll›k 524.160 akçeydi.

‹marete baflka flehir, kasaba ve köylerden gelen kimseler burada misafir edilip yemekikram edildikten baflka, bunlar geri dönerken yolda yemeleri için kendilerine berk/barkverilirdi. Az›¤›n erzak› d›flar›dan sat›n al›n›rd›. Bunun için harcanan para y›ll›k 10.620 ak-çeydi.

Erdebil flehri co¤rafî konum ve iklim flartlar› itibariyle k›fl aylar› so¤uk geçen bir böl-ge olmas› sebebiyle, ›s›nma için odun gerekliydi. Ayr›ca mutfakta yemeklerin piflirilme-



8 Za’feran safran bitkisidir. Safran so¤anl› bir bitki olup, baharat, boya maddesi, ilaç, kozmetik ve halk hekim-li¤inde kullan›l›r. ‹ran mutfa¤›n›n vazgeçilmezlerinden olan safran, tatl›lardan s›kl›kla aflure ve zerde yap›m›n-da ve lokum imalat›nda kullan›l›r. Tad› biraz keskin ve samans›d›r. Yemeklere parlak sar› bir renk katar. Def-ter kayd›nda da zerde yap›m›nda kullan›lmak için sat›n al›nd›¤› belirtilmifltir.

sinde de odun laz›md›. ‹maretin günlük odun ihtiyac› Tebriz ölçüsüyle 200 batman, y›l-l›k odun ihtiyac› 70.800 batmand› (batman-› Tebrizî). Batman› 3 akçe olan odun için va-k›f gelirlerinden y›ll›k 212.400 akçe harcama yap›lm›flt›r.

‹maretin yukar›da bahsedilen masraf kalemlerinin toplam y›ll›k gideri 747.180 akçeolarak hesaplanm›flt›r (Tablo 21).

44--PPiirr AAbbdduullmmeelliikk MMeesscciiddii PPeerrssoonneell GGiiddeerrlleerrii

Erdebil flehrinin Niyardebir mahallesinde yer alan Pir Abdulmelik Mescidi’nin masraf-lar› da fieyh Safiyyüddin vakf›ndan karfl›lanmaktayd›. Zikredilen camide bir imam-hatip,iki müezzin ve bir kayyim görev yapmaktayd›. Günlük olarak imam-hatibe 30 akçe, mü-ezzinlere 10’ar akçe (ikisine 20 akçe), kayyime 10 akçe verilir ve flem’i-revgana 20 ak-çe harcan›rd›. Böylece mescidin günlük 80 akçe, y›ll›k 28.320 akçe gideri, fieyh Safiyyüd-din vakf›ndan karfl›lan›rd› (Bkz. Belge 5).

55--‹‹mmaannîî MMeesscciiddii PPeerrssoonneell GGiiddeerrlleerrii;;

Masraflar› fieyh Safiyyüddin vakf›ndan karfl›lanan di¤er bir cami, flehrin Tabar Mahal-lesi’nde yer alan ‹manî Mescid’di. Bu mescitte görev yapan imam-hatibe 30 akçe, iki mü-ezzine 10’ar akçeden 20 akçe, kayyime 10 akçe günlük ücret ödenir ve flem’i-revgana20 akçe harcan›rd›. Toplam harcama tutar› günlük 80 akçe, y›ll›k 28.320 akçeydi (Bkz.Belge 6).

66--GGeelliirr--ggiiddeerr HHeessaabb››nnaa GGöörree BBaakkiiyyee

Defter kay›tlar›na göre fieyh Safiyyüddin vakf›n›n gelir toplam› 1.401.495 akçe, mas-raf toplam› 1.381.530 akçedir (Bkz. Tablo 2). Gelirden gider ç›kar›ld›¤›nda 19.965 ak-çe bakiyedir (Bkz. Belge 7). Ancak bizim hesaplar›m›za göre vakf›n gelirleri 1.407.383akçe tutmaktad›r. Bu durumda bakiye, 25.853 akçeyi bulmaktad›r.



77--SSoonnuuçç

Araflt›rmada afla¤›daki sonuçlar elde edilmifltir:

1-Osmanl› Devleti, 16-18. yüzy›llar boyunca rekabet içerisinde bulundu¤u ve muhâ-samâta dayal› bir tarihe sahip olmas›na ra¤men, ‹ran, Azerbaycan, Anadolu ve di¤er Türkco¤rafyas›nda büyük üne sahip ve muhabbet duyulan bu Safevî ceddine gereken sayg›y›göstermifltir. Küçük Çelebi-zâde Efendi’nin (1282: 332) Osmanl› serdar›n›n “ecdâd-› flâ-hân-› acem” ve “daru’l-irflâd” olan Erdebil flehrinin tahrip olmas›n› istemedi¤ine dair kay-d› ve araflt›rma konumuz olan vak›f mukarreri bunun göstergesidir.

2-A.Yaflar Ocak (1999: 8), Osmanl›-Safevî mücadelesini esas itibariyle bir siyasi re-kabet veya husumet meselesi olarak görür ve “teolojik aç›dan mütalaa etmenin eksik birde¤erlendirme olaca¤›n›, meselenin sosyal ve iktidar kavgas› olarak ele al›nmas› gerekti-¤ini” belirtir. Osmanl›lar›n bu vakf› muhafaza etmesi ve devaml›l›¤›n› sa¤lamak için önem-li ölçüde gelir kaynaklar› ba¤lamas›, Ocak’›n yukar›daki görüflünü desteklemektedir. Zi-ra Osmanl› Devleti, k›z›lbafl anlay›fla sahip bu vakf› düflük bir akarla tutabilir veya toprak-lar›n› mirî (hass, zeamet, timar) için zapt edebilirdi. Böyle bir durumun bölgenin iktisadîve sosyal hayat›n› derinden etkileyece¤i aflikârd›r. Ancak, Osmanl›lar›n bölgeye yerleflmepolitikas›n› ve gayretlerini etkileyece¤inden vakf›n üslub-› maziye üzere muhafazas›, si-yaseten Osmanl› yerleflme politikas›na uygunluk arz etmektedir. Çünkü yok etme siyase-ti uygulamak, bir kazanç olarak alg›lanmam›fl, bilakis vak›f ve vak›f muafiyetleri, içten-likle veya siyaseten her ne suretle olursa olsun, bölge halk›n›n ve fieyh Safiyyüddin mün-tesiplerinin tepkisinin azalt›lmas› ve hatta bir isyana kalk›flmamalar› temin için bir araçolarak kullan›lm›fl olabilir.

3-Defter kay›tlar› vakf›n gelir kaynaklar› itibariyle önemli bir ekonomik güce sahip ol-du¤unu göstermektedir. Erdebil sanca¤›n›n mukata’a, icâre, resim ve öflürlerden oluflanflehir ve k›r kesimi vergi gelirlerinin toplam› 4.814.207 akçedir (Bkz. Tablo 3). Bu geli-rin yaklafl›k yüzde 30’luk bir kesimi fieyh Safiyyüddin vakf›na aittir. Tespit etti¤imiz buoran, B. Yediy›ld›z’›n (2003: 146-150) Osmanl› ‹mparatorlu¤u’nun genelinde vak›flar›niktisadi gücüyle ilgili “18. as›rda vak›f gelirlerinin hacmi, hemen hemen devlet gelirleri-nin üçte birine eflittir.” tahminine uygun düflmektedir. Bu sonuç, Osmanl›lar›n kadim za-mandan beri hâkim olduklar› co¤rafyada uygulad›klar› sosyal ve iktisadi politikalar›, ‹ran-Azerbaycan co¤rafyas›nda da uygulad›klar›n› göstermektedir.

4-Erdebil, Safeviler için “mukaddes baflkent”tir. Osmanl›lar›n 1723 askerî harekât›esnas›nda Azerbaycan-‹ran co¤rafyas›ndaki birçok kentin halk› katliamdan korkarak fle-



hirlerini terk etmifltir (Bilgili, 2004: 147-174). Bu göç olay›n›n Erdebil’de ise çok az ol-du¤u 902 numaral› tahrir defterindeki nüfus bilgilerinden anlafl›lmaktad›r. Nitekim zik-redilen deftere göre, 1728’de flehrin nüfusu yaklafl›k 15 bin kifliydi (BA, TD 902, s.6-40; Bilgili 2004: 151). Bu nüfus, Osmanl› Anadolu’suna göre büyük ölçekli bir flehri ifa-de eder. Göç olay›n›n gerçekleflmemesinde temel etkenin fieyh Safiyyüddin dergâh›n›nmanevi ve maddi varl›¤› oldu¤u düflünülmektedir.

5-Osmanl›lar›n sanayi tesisleri ve ticarethaneleri vakfa gelir kaydetmesi, yerleflme po-litikas› çerçevesinde bilinçli bir davran›fl olarak de¤erlendirilmektedir. Zira vak›flar›n var-l›¤›n›n, -Erdebil’de oldu¤u gibi- flehirlerdeki ticarethane ve sanayi tesislerinin faal olarakifllemesini sa¤lad›¤› ve halî ve harab olmas›n›n önüne geçti¤i bilinmektedir. Nitekim fieyhSafiyyüddin vakf›na ait defter kay›tlar›nda, halî olanlardan çok daha fazla faal sanayi-ti-caret tesislerinin bulunmas› yukar›daki görüflü desteklemektedir. Üretim ve ticaret tesis-lerinin faaliyetlerini sürdürmesinde, k›r kesimi gelirlerinin vakfa akmas›n›n etkisi deönemlidir. Bu suretle flehirdeki sanayi ve ticaret sürdürülebilmifl, bu olguya dayal› olarakflehrin mimari, ekonomik, kültürel ve sosyal geliflimi sa¤lanabilmifltir.



BBEELLGGEELLEERR

Belge 1/a: fieyh Safiyyüddin-i Erdebilî vakf› flart› ve baz› gelirlerini gösteren orijinalbelge







Belge 1/b: fieyh Safiyyüddin-i Erdebilî vakf› flart› ve baz› gelirlerini gösteren belge-nin metni

Evkâf-› fieyh Safiyyüddin ‹shak kaddes-Allahü s›rruhu el-aziz der nefs-i Erdebil. Ev-kâf-› mezbûr üslub-› evkâf-› maziyye üzere mefruzü’l-kalem ve maktu’ü’l-kadem serbestolub avar›z-› divanîyye ve tekâlif-i örfîyye ve flakkâdan ve sâir sencü-vatdan min-külli’l-vücuh muaf ve müsellem olunmak üzere sebt-i defter olund›.

mukata’at-› der nefs-i flehr-i Erdebil ____________________________________mukata’a-i bazar-› h›nta ve berk ve revgan ve piyaz ve penbe fûrufl, fi sene 96000mukata’a-i bazar-› hallacân-› cedid, fi sene 14400mukata’a-i boyahane der flehr-i mezbur, fi sene 132000mukata’a-i boyahane ve kasaphane der karye-i fiimasi, fi sene 24000mukata’a-i bazar-› hallacân-› atik, fi sene harabmukata’a-i bazar-› sitr, fi sene harabmukata’a-i ka¤›dhane der flehr-i m., fi sene harabmukata’a-i kasaphane der flehr-i m., fi sene harabmukata’a-i dabirhane der flehr-i m., fi sene harabmukata’a-i cemaat-i sellahân der flehr-i m., fi sene harabmukata’a-i zehebaban der flehr-i m., fi sene harabmukata’a-i cemaat-i hallacân der mahalle-i Pir harabmukata’a-i meydan-› cüllah fi sene harabmukata’a-i kannâd Masum Beg ber-vechi hemam fi sene harab

icarât-› der flehr-i mezbûr ____________________________________________hamam der kurb-› asiyab, bab 1, harabhamam-› Masum Beg der mahalle-i Tabar, bab 1, fi sene 6000hamam-› Zahri der mahalle-i Tabar, bab 1, fi sene 15600hamam-› Amiran Beg der mahalle-i Niyardebir, bab 1, fi sene 16000hamam-› Han Ahmed Beg der mahalle-i Dervaze, bab 1, fi sene 9600hamam-› Çelebi der mahalle-i Gumilan, bab 1, fi sene 24000hamam-› Lulire? der mahalle-i Gumilan, bab 1, fi sene 9600hamam-› meydan-› köhne, bab 1, fi sene 14400

karbansaray-› Safiabâd der mahalle-i Tabar, fi sene 36000karbansaray-› Cedid el-meflhur Han Aflan, fi sene 84000karbansaray-› Ahdasî, bab 1, fi sene 960



karbansaray-› Hayr›hane, bab 1, fi sene harabkarbansaray-› Ahdasi-i fiah Kubad, bab 1, fi sene harabkarbansaray-› Çakakan, bab 1, fi sene harabkarbansaray-› Ahdasî der kurb-› hamam-› Çagakân harabkarbansaray-› Çagakân nam-› di¤er Yektalu fûrufl harabkarbansaray-› Hac› Niyazî, bab 1, fi sene 720karbansaray-› fiah Kubad, bab 1, fi sene harabkarbansaray-› Molla Mihnetî, bab 1, fi sene harabkarbansaray-› Alahî, bab 1, fi sene 1440karbansaray-›, Çagakân-› di¤er, bab 1, fi sene harabdekakin der Kaysere (Kayseriyye), bab 44, fi sene 23.400icare-i Yekta ve Kaysere, bab 8, fi sene harabicare-i B›çakç›lar, bab 5, fi sene harab

ba¤-› Medrese, bab 1, fi sene harabba¤-› Dühane fieyh Haydar, fi sene harabba¤-› Bayram Beg nam-› di¤er fiah Ba¤›, fi sene harabba¤-› Saru Hoca (Havace), fi sene harabba¤-› Seydîkâri, fi sene harabba¤-› Ma’bere der mahalle-i Teke Mansur, fi sene harab

icare-i haneha-i der flehr-i mezbûr ___________________________________hane-i fiehinflah Beg, bab 1, harabhane-i Derunî, bab 1, harabhane-i Camimî hane-i mezbûr, bab 1, harab……..hane-i Seyit Hamid Aybardan ?, bab 1, fi sene 600hane-i A¤ayân der mahalle-i Niyardebir, bab 1, fi sene 480hane der yed-i Mecid, bab 1, fi sene 240

yekün haneha-i vakf-› mezbur aded 26, mamur: 4 harab: 22 fi sene k›ymet 1440

icarât-› dekakîn ______________________________________________dükkan der kurb-› asiyab der canib-i behrun, bab 30dükkan der kurb-› asiyab der canib-i helvehane, bab 32dükkan der bazarha-i kadim, bab 1dükkan der bazarha-i cedid, bab 16dükkan der canib-i mizan-› harir, bab 67



dükkan der canib-i Meydan der küçe-i Kariz, bab 64dükkan der arasta-i Meydan, bab 49dükkan der arasta-i Meydan-› sakinlü-i Dellal, fi senedükkan der bazar-› hakkakân, bab 28dükkan der bazar-› h›nta-i atik, bab 18dükkan der bazar-› güllaç düz, bab 15dükkan der bazar-› haddad, bab 27 dükkan der bazar-› muhayene veren, bab 19dükkan der bazar-› keh(a) hân), bab 24dükkan der bazar-› bakara ve berg, bab 22dükkan der mahalle-i Kazru küçe, bab 17dükkan der tarik-i mahalle-i Garb, bab 2dükkan der mahalle-i Mücenlât?, bab 49dükkan der kurb-› Han Safiabâd, bab 2

yekün dekakin bab 529, mamur 129, harab 400, fi sene ______120.000

icarât-› asiyabha der flehr ve kura der nahiye-i m.asiyab-› Mirza Ahmed, bab 1,harabasiyab-› der karye-i Kelceran, bab 1asiyab-› Çavufl, bab 1asiyab-› ‹smail, bab 1asiyab-› fieyh Hamid, bab 1asiyab-› fiah Kubad der karye-i Giren, bab 1asiyab-› K›z›l A¤aç, bab 1asiyab-› der tarik-i mahalle-i Gurbetân, bab 1asiyab-›der tarik-i karye-i Hecime, bab 1asiyab-› der tarik-i karye-i Kemalabad, bab 1asiyab-› fieyh fiah Beg, bab 1asiyab-› Hamid der Kemalabad, bab 1asiyab-› Ali Beg, bab 1asiyab-› der karye-i Hasan Yaru, bab 1asiyab-› Kadure-sir, bab1 asiyab-› Seyyid Masum Beg, bab 1

yekün icare-i asiyab beher 16 ma’mur, bab 2, harab bab 14, fi sene ____ 900yekün mukata’at ve icarât gayr› ez harab el-yevm has›l-› flûd fi sene __ 626.460

Kaynak: BA, TD 896, s.1-3.



Belge 2/a: fieyh Safiyyüddin-i Erdebilî vakf› görevlilerine ait baz› flartlar› gösteren ori-jinal belge



Belge 2/b: fieyh Safiyyüddin-i Erdebilî vakf› görevlilerine ait baz› flartlar› gösteren bel-genin metni

Minha _______________________el-masarifât bi-cihet vezâif ve masârif-i imaret bi-cihet-i tevliyet, fi yevm k›ymet 150bi-cihet-i naz›r-› vakf, fi yevm k›ymet 120bi-cihet-i hitabet, fi yevm 60bi-cihet-i imamet, fi yevm 60bi-cihet-i vaiz, fi yevm 60bi-cihet-i müderris, fi yevm k›ymet 60bi-cihet-i huffâz, neferen 5, fi k›ymet 15, fi yevm k›ymet 75. Mescid-i flerifde beher

Cum’a günlerinde muhikkinlere devr-i k›râat eyleye.bi-cihet-i huffâz-› di¤er, neferen 5, fi k›ymet 15, fi yevm k›ymet 75. fieyh-i müflarü-

nileyh türbesinde beher sabah Furkan-› Kerîm tilâvet eyleye.bi-cihet-i eczahân, neferen 30, fi 2, fi yevm k›ymet 60. Beher sabah türbe-i flerifde

eczâ tilâvet eyleye.bi-cihet-i mu’arrif, fi yevm k›ymet 20. Beher Cum’a muhikkinlere tarif-i k›râat eyleye.bi-cihet-i muallim-i s›byan, fi yevm k›ymet 40bi-cihet-i kayyim-i mescid-i flerif, neferen 3, fi 10, fi yevm k›ymet 30bi-cihet-i ferrafl-› türbe, neferen 2, fi 10, fi yevm k›ymet 20bi-cihet-i türbedar, neferen 2, fi 15, fi yevm k›ymet 30bi-cihet-i katib-i evkaf, fi yevm k›ymet 80bi-cihet-i cabi, neferen 2, fi 15, fi yevm k›ymet 30bi-cihet-i hazinedar-› türbe, fi yevm k›ymet 30bi-cihet-i haf›z-› kütüb, fi yevm k›ymet 20bi-cihet-i katib-i kiler, fi yevm k›ymet 30bi-cihet-i vekil-i harç, fi yevm k›ymet 15bi-cihet-i bevvab-› türbe, neferen 2, fi 15, fi yevm k›ymet 30bi-cihet-i tabbah-› imaret, neferen 3, fi 15, fi yevm k›ymet 45bi-cihet-i suyolc›, neferen 3, fi 15, fi yevm k›ymet 45bi-cihet-i saka-i imaret, fi yevm k›ymet 5beray-› baha-i flem’i-asel



fi yevmk›ymet k›yye120 1 beray-› türbe120 1 beray-› mescid240 2

beray-› baha-i flem’i-revgan




beray-› baha-i flir-i revgan


beray-› baha-i has›r ve ferfl-i türbe ve mescid

fi sene k›ymet 6.000

Yekün ______________________________

fi yevm _________k›ymet 1615

fi sene ________ k›ymet 577710

Kaynak: BA, TD 896, s. 56.



Belge 3/a: fieyh Safiyyüddin-i Erdebilî vakf› imareti masraflar›n› gösteren orijinal belge

Belge 3/b: fieyh Safiyyüddin-i Erdebilî vakf› imareti masraflar›n› gösteren belgeninmetni



beray-› masârif-i imâret

H›nta beray-› florba beher yevmkeyl-i ‹stanbulî aded 4, fi 60, k›ymet 240 fi sene k›ymet 84960

Revgan-› sade beray-› florba beher yevmk›yye 8, fi 60, k›ymet 480fi sene k›ymet 169920

H›nta beray-› nan-› azizbeher yevmkeyl-i ‹stanbulîaded 8, fî 60, k›ymet 480fi sene k›ymet 169920

Pirinç beray-› pilavbeher hafta k›yye 40fi sene keyl-i ‹stanbulî 192,fi 90k›ymet 17280

Revgan-› sade beray-› pilavbeher hafta k›yye 10fi sene k›yye 480, fî 60k›ymet 28800

Ganem beray-› pilavbeher hafta re’s 2fi sene re’s 96k›ymet 28800

Pirinç beray-› zerdebeher hafta keyl-i ‹stanbulî 1fi sene keyl 48, fi 90k›ymet 4320

Asel beray-› zerdebeher hafta k›yye 5fi sene k›yye 240, fi 60k›ymet 14400

a’feran beray-› zerdebeher hafta dirhem 10fi sene dirhem 480, fi 12k›ymet 5760

berkbeher yevm k›yye 10, fi 3fi sene k›ymet 10620

Hatab beher yevm batman-›Tebrizî 200fi sene batman 70800k›ymet 212400

Yekün ____________fi sene k›ymet 747180

Kaynak: BA, TD 896, s.57.

Belge 4/a: fieyh Safiyyüddin-i Erdebilî vakf› gelirleri toplam›n› gösteren belgenin ori-jinali

Belge 4/b: fieyh Safiyyüddin-i Erdebilî vakf› gelirleri toplam›n› gösteren belgenin met-ni



el-mecmû _________________________________

mukata’at ve bâ-ruy-› kurrahâ der nevahi-i mezkûrân

fi sene _____________ k›ymet 1401495


beray-› vezâif-i mescid-i Pir Abdulmelik mahalle-i Niyardebir der nefs-i Erdebilvazife-i imam ve hatibi fi yevm k›ymet 30vazife-i müezzin, nefer 2, fi 10, fi yevm k›ymet 20vazife-i kayyim, fi yevm k›ymet 10baha-i flem’i-revgan, fi yevm k›ymet 20

yekun fi yevm _____________ k›ymet 80fi sene _____________k›ymet 28.320


Belge 5/a: Pir Abdulmelik Mescidi görevlilerine ait gündelikleri gösteren belgenin ori-jinali

Belge 5/b: Pir Abdulmelik Mescidi görevlilerine ait gündelikleri gösteren belgeninmetni

Belge 6/a: ‹manî Mescidi görevlilerine ait gündelikleri gösteren belgenin orijinali

75


beray-› vezâif-i mescid-i ‹manî an mahalle-i Tabar der nefs-i Erdebilvazife-i imam ve hatibi fi yevm k›ymet 30vazife-i müezzin, nefer 2, fi 10, fi yevm k›ymet 20vazife-i kayyim, fi yevm k›ymet 10baha-i flem’i-revgan, fi yevm k›ymet 20

yekun fi yevm ______________ k›ymet 80fi sene _____________k›ymet 28.320

Kaynak: BA, TD 896, s. 57.

Belge 6/b: ‹manî Mescidi görevlilerine ait gündelikleri gösteren belgenin metni


TTAABBLLOOLLAARR



Belge 7/a: Vakf›n masraf giderleri ve

Cem’an el-masârifât __________________________________________________fi sene _________________ k›ymet 1381530

el-bak›yye radd-bad-› vakf fi sene ______________k›ymet 19965

VVaakk››ff ggeelliirrlleerriinniinn NNaahhiiyyeessii KKaazzaass›› KKööyy ssaayy››ss›› GGeelliirrii//YY››llll››kkççeeflfliittlleerrii ((AAkkççee))Mukata’a ve icâreler9 Erdebil flehri Erdebil - 630.340Resim ve öflürler Erdebil Erdebil 72 519.540

Serab Erdebil 9 156.788Miyane Germerûd 2 33.500Pervane Germerûd 5 67.215

Toplam 88 1.407.38310

Kaynak: BA, TD 896, muhtelif sahifeler

TTaabblloo 11:: Vakf›n toplam gelir dökümü (Akçe)

eell--mmaassâârriiffââtt bbee--cciihheett--ii vveezzââiiff vvee mmaassrraaff--›› iimmaarreett ffîî sseennee AAkkççeemasârif-i vezâif-i türbe ve mescid 577.710masârif-› imaret 747.180vezâif-i mescid-i Pir Abdulmelik 28.320vezâif-i mescid-i ‹manî 28.320cceemm’’aann eell--mmaassâârriiffââtt 11..338811..553300Kaynak: BA, TD 896, s.57

TTaabblloo 22:: Vakf›n toplam masraf dökümü (Akçe)

9 Defterde; “Mukata’ât ve icârât gayr› ez harab el-yevm sad›l-› flûd fi sene 626.460” akçe olarak kay›tl›d›r.10 Defterde; Erdebil flehir merkezindeki Mukata’a ve icareler 626.460 akçe, Erdebil kazas›na ba¤l› merkeznahiyesi 517.540 akçe, Erdebil kazas›na ba¤l› Serab 156.780 akçe, Germerûd kazas›na ba¤l› Miyane ve Per-vane nahiyelerinin birlikte 100.715 akçe olmak üzere toplam 1.401.495 akçe olarak kay›tl›d›r.



GGeelliirr nneevvii MMiirrîî VVaakk››ff TTooppllaamm MMiirrîî %% VVaakk››ff %% TTooppllaamm %%fifieehhiirr ggeelliirrlleerrii 74.325 630.340 704.665 10,55 89,45 100KK››rr ggeelliirrlleerrii 3.432.499 777.043 4.209.542 81,54 18,46 100TTooppllaamm 3.406.824 1.407.383 4.814.207 70,77 29,23 100

TTaabblloo 33:: Erdebil sanca¤›n›n gelir toplam› (Akçe)

KKööyyüünn AAdd›› GGeelliirrii KKööyyüünn AAdd›› GGeelliirrii KKööyyüünn AAdd›› GGeelliirriiAbdalabâd 9000 Naklat 19000 Sabalan 15000fialg›n 25200 fieyh Ahmedlü 13500 Mezra’abâd 9215Evenlik 14500 Garip Dost 8600 Türkman 20900Bicend 40200 Candarc› 21500 Ender-ab 23660

TTooppllaamm 222200..227755 aakkççee

TTaabblloo 44;; TD 902’ye göre vakf›n gelirleri (Akçe)

NNeevvii MMeevvkkiissii//MMaahhaalllleessii GGeelliirrii//YY››llll››kk((AAkkççee))

Bazar-› hallacân-› atik fiehir merkezi HarapBazar-› hallacân-› cedid fiehir merkezi 14400Bazar-› h›nta, berg, revgan, fiehir merkezi 96.000piyaz, penpe fîruflBazar-› sitr fiehir merkezi HarapBoyahane fiehir merkezi 132000Boyahane ve kasaphane fiimaspî köyü 24000Cemaat-i hallacân fiehir: Pir Mahallesi HarapCemaat-i sellahân fiehir merkezi HarapDabirhane fiehir merkezi HarapKâ¤›thane fiehir merkezi HarapKannâd Masum Beg fiehir merkezi HarapKasaphane fiehir merkezi HarapMeydan-› cüllah fiehir merkezi HarapZehebabân fiehir merkezi HarapTTOOPPLLAAMM 226666440000

TTaabblloo 55:: TD 896’ya göre vakf›n mukata’alardan al›nan gelirlerinin da¤›l›m› (Akçe)



AAdd›› MMeevvkkiissii//MMaahhaalllleessii GGeelliirrii//YY››llll››kk ((AAkkççee))Amiran Beg Niyardebir 16.000Çelebi Gumilan 24.000Han Ahmed Dervaze 9.600Kurb-› asiyab HarapLulire Gumilan 9.600Masum Beg Tabar 6.000Meydan-› Köhne 14.400Zahrî Tabar 15.600TTOOPPLLAAMM 9955220000

TTaabblloo 66:: TD 896’ya göre vakf›n hamamlardan al›nan icâre gelirlerinin da¤›l›m› (Akçe)

AAdd›› MMeevvkkiissii//MMaahhaalllleessii GGeelliirrii//YY››llll››kk ((AAkkççee))Ahdasî 960Ahdasî Hakkakân hamam› kurbunda HarapAhdasî-i fiah Kubad HarapAlahî 1.440Cedid/Han Salsan 84.000Çagekân HarapÇagekân-› di¤er HarapHac› Niyazi 720Hay›rhane HarapMolla Mihneti HarapSafîabâd Tabar 36.000fiah Kubad HarapYektalu furîfl/Hakkakân HarapTTOOPPLLAAMM 112233112200

TTaabblloo 77:: TD 896’ya göre vakf›n kervansaraylardan al›nan icâre gelirlerinin da¤›l›m› (Akçe)

AAdd›› AAddeeddii GGeelliirrii//YY››llll››kk ((AAkkççee))B›çakç›lar 5 HarapKayseriyye 44 23.400Yekta-Kayseriyye 8 HarapTTOOPPLLAAMM 5577 2233..440000

TTaabblloo 88:: TD 896’ya göre vakf›n çarfl› içerindeki dükkânlardan al›nan icâre gelirlerininda¤›l›m› (Akçe)



AAdd›› MMeevvkkiissii//MMaahhaalllleessii AAddeeddii GGeelliirrii//YY››llll››kk ((AAkkççee))Arasta-i Meydan 49Arasta-i Meydan-› sakinlü-yi Dellal -Bazar-› bakara ve berg 22Bazar-› cedid 16Bazar-› hakkakân 28Bazar-› güllaç-dûz 15Bazar-› haddad 27Bazar-› h›nta-i atik 18Bazar-› kadim 21Bazar-› kehhân 24Bazar-› muhayene veren 19Canib-i behrun kurb-› asiyab 30Canib-i helvahane kurb-› asiyab 32Canib-i Meydan kuçe-i Kariz 64Canib-i mizan-› harir 67Dekakin kuçe-i Kazru 17Mahalle-i Mücanlât ? 49R›za Han Beg 30Safiabâd kurb-› Han 2Tarik-i mahalle-i Garp 2TTOOPPLLAAMM1111 112200..000000

TTaabblloo 99:: TD 896’ya göre vakf›n pazar, arasta ve münferit mahallerdeki dükkânlardanal›nan icâre gelirlerinin da¤›l›m› (Akçe)

AAdd›› MMeevvkkiissii//MMaahhaalllleessii AAddeeddii GGeelliirrii//YY››llll››kk ((AAkkççee))Bayram Beg/fiah Ba¤› 1 HarapDuhane 1 HarapMa’bera Teke Mansur 1 HarapMedrese 1 HarapSaru Hoca 1 HarapSeydikârî 1 HarapTTOOPPLLAAMM 66

TTaabblloo 1100:: TD 896’ya göre vakf›n ba¤lardan al›nan icâre gelirlerinin da¤›l›m› (Akçe)

11 Defterde dekakin dökümü; bab 529, ma’mur 129, harab 400, fi sene 120.000 fleklindedir (s.3).



AAdd›› MMeevvkkiissii// AAddeedd GGeelliirrii// AAdd›› MMeevvkkiissii// AAddeedd GGeelliirrii//MMaahhaalllleessii YY››llll››kk MMaahhaalllleessii YY››llll››kk

((AAkkççee)) ((AAkkççee))A¤aber 1 Harap Mansur 1 HarapA¤ayân Niyardebir 1 480 Mehmed Safî 1 HarapAli Kul› 1 Harap Mehuce 1 HarapArslan 1 Harap Mihiman 1 HarapAyuc› 1 Harap Mir Kaziz 1 HarapCamimî 1 Harap Muhtar 1 240Cebu Ali 1 Harap Sami-abâd 1 HarapDerunî 1 Harap Seyyid 1 600

Mehmed Aybardân

Dervifl 1 Harap fiehinflah Beg 1 HarapGurbetan 1 Harap fiehnagân 1 HarapHac› Gökçe 1 Harap Teke Mansur 1 HarapHalife Ziver 1 Harap Uzun Oluk 1 HarapAsiyab kurbunda 1 Harap Ya¤manfla’ad 1 HarapKazavlu mahallesi Kazavlu 1 Harap TTOOPPLLAAMM 2266 113322001122

TTaabblloo 1111:: TD 896’ya göre vakf›n hanelerden al›nan icâre gelirlerinin da¤›l›m› (Akçe)

AAdd›› MMeevvkkiissii//MMaahhaalllleessii AAddeeddii GGeelliirrii//YY››llll››kk ((AAkkççee))Ali Beg 1Çavufl 1Gurbetân tarik-i mahalle-i Gurbetan 1Hamid karye-i Kemalabâd 1Hasan Yaru karye-i Hasan Yaru 1Hecime tarik-i karye-i Hecime 1‹smail 1Kaduresir 1Kelceran karye-i Kelceran 1Kemalabâd tarik-i karye-i Kemalabâd 1K›z›l A¤aç 1Mirza Ahmed 1Seyyid Masum Beg 1fiah Kubad karye-i Giren 1fieyh Hamid 1fieyh-flah Beg 1TTOOPPLLAAMM1133 1166 990000

TTaabblloo 1122:: TD 896’ya göre vakf›n de¤irmenlerden al›nan icâre gelirlerinin da¤›l›m› (Akçe)

12 Defterde hane dökümü; beher: 26, ma’mur: 4, harab: 22, fi sene: 1440 fleklindedir (s.2).13 Defterde asiyab dökümü; beher 16, ma’mur bab 2, harab bab 14, fi sene 900 fleklindedir (s.2-3)



Kelceran-› Ulya Erdebil 24 1200 11 275 37 666 64 768 12 72fiimaspi Erdebil 25 1250 12 300 22 396 26 312 3 18Kaldigân Erdebil 11 550 2 50 6 108 7 84 - -Zerdeli Erdebil 13 650 4 100 10 180 17 204 8 48Mandikan Erdebil 4 200 2 50 2 36 1 12 - -Çeçin Erdebil 16 800 6 150 22 396 24 288 7 42Niyar Erdebil 11 550 8 200 32 576 38 456 16 96Küredil Erdebil 10 500 2 50 7 126 9 108 4 24Zerenas Erdebil 2 100 - - - - - - - -Yanan/Mir Afluk Erdebil 2 100 - - 3 54 - - - -Cibrabâd/Cibral Erdebil 1 50 - - - - - - - -Yusuf Aturî/ Molla Yusuf Erdebil 1 50 - - - - - - - -Hasan Bazuk Erdebil 2 100 - - 6 108 2 24 - -Ç›z›k/Gezen Erdebil 7 350 - - 6 108 3 36 1 6Nüvedesir Baban Erdebil - - - - 4 72 - - - -Beg K›rk-bulak Erdebil 16 800 11 275 18 324 36 432 15 90Merenî Erdebil 20 1000 6 150 22 396 26 312 11 66Gözüm-çeflme Erdebil 5 250 - - 3 54 1 12 - -Debre-ruzk Erdebil 9 450 - - 4 72 4 48 2 12Suhma Erdebil 17 850 - - 17 306 5 60 2 12Ba¤rabâd Erdebil 8 400 - - 3 54 4 48 - -Hir ve k›fllak Erdebil 5 250 6 150 3 54 7 84 2 12Alar›k Erdebil 8 400 11 275 28 504 10 120 2 12Mihmandusen-i Erdebil 9 450 1 25 6 108 3 36 - -küçükCanzanik/Koyluga Erdebil 20 1000 12 300 49 882 52 624 28 168fiahma/fiamiyan Erdebil 17 850 1 25 3 45 8 96 3 18Baruk Erdebil 26 1300 4 100 33 594 36 432 20 120Ahug›n/A¤miyan Erdebil 9 450 6 150 11 198 18 316 7 42Huflkerûd Erdebil 1 50 2 50 5 90 6 72 1 6Ruvire Dizek/ 3 150 8 200 6 108 5 60 4 24Konakk›ran Erdebilfieyh Ahmedlü Erdebil 4 200 4 100 6 108 5 60 - -Metedar Erdebil 6 300 2 50 14 252 11 132 5 30TTOOPPLLAAMM EErrddeebbiill 331122 1155660000 112211 33002255 338888 66998844 442288 55113366 115533 991188

TTaabblloo 1133:: TD 896’ya göre vakf›n çift resmi sistemine tabi olan köylülerden al›nan resimgelirlerinin da¤›l›m› (Say›-Akçe)

ÇÇSS AAkkççee NNÇÇSS AAkkççee BBSS AAkkççee CCSS AAkkççee MMSS AAkkççee

KKööyy AAdd›› NNaahhiiyyee ÇÇiifftt NNiimmççiifftt BBeennnnaakk CCaabbaa MMüücceerrrreedd



Veküfl Serab 8 400 - - 19 342 10 120 10 60Ender-ab Serab 20 1000 - - 28 504 30 360 9 54Abdalabâd Serab 7 350 - - 6 108 4 48 2 12fialg›n Serab 20 1000 1 25 6 108 7 84 9 54A¤miyan Serab 8 400 2 50 6 108 2 24 - -Mehnib Serab 6 300 - - 9 162 3 36 2 12Candarc›c›/ Serab 17 850 4 100 13 234 11 132 8 48KendüvanBicend Serab 30 1500 2 50 82 1476 35 420 23 138TTOOPPLLAAMM SSeerraabb 111166 55880000 99 222255 116699 33004422 110022 11222244 6633 337788Evenlik Miyane 8 400 2 50 12 216 5 60 6 36Naklat Miyana 10 500 4 100 12 216 2 24 12 72TOPLAM Miyane 18 900 6 150 24 432 7 84 18 108fieyh Ahmedlü Pervane 7 350 1 25 2 36 1 12 9 54Garip Dost Pervane 1 50 1 25 5 90 - - 3 18Sabanan/Sabalan Pervane 9 450 2 50 17 306 5 60 3 18Mezra’abâd Pervane 6 300 2 50 12 198 4 48 9 54Türkman Pervane 17 850 9 225 17 306 9 108 14 84TOPLAM Pervane 40 2000 15 375 53 954 19 228 38 228GGEENNEELL TTOOPPLLAAMM 448866 2244330000 115511 33777755 663344 1111441122 555566 66667722 227722 11663322

ÇÇSS AAkkççee NNÇÇSS AAkkççee BBSS AAkkççee CCSS AAkkççee MMSS AAkkççee

KKööyy AAdd›› NNaahhiiyyee ÇÇiifftt NNiimmççiifftt BBeennnnaakk CCaabbaa MMüücceerrrreedd



TTaabblloo..1144:: TD 896’ya göre vakf›n tar›m ürünlerinden al›nan vergi gelirlerinin da¤›l›m›(Kile-Akçe)

Bos

tan

Sir

veK

eten

ve

Mey

ve

Kile

Akç

eK

ileA

kçe

Kile

Akç

eK

ileA

kçe

(Akç

e)Pi

yaz-

AYo

nca-

AK

ileA

kçe

Kile

Akç

e(A

kçe)

Ahug

›n/A

¤miy

anEr

debi

l13

052

0065

1950

2652

013

260

150

100

130

1060

0-

--

Alar

›kEr

debi

l17

068

0085

2550

3468

017

340

200

120

160

--

--

-

Ba¤r

abâd

Erde

bil

8032

0040

1200

1632

08

160

100

100

808

480

--

-

Baru

kEr

debi

l30

012

000

150

4500

6012

0030

600

200

100

150

3012

00-

--

Beg

K›r

k-bu

lak

Erde

bil

300

1200

015

045

0060

1200

3060

030

015

030

0-

--

--

Canz

anik

/ Koy

luga

Erde

bil

320

1280

016

048

0064

1280

3264

020

015

032

032

1920

--

-

Çeçi

nEr

debi

l25

010

000

125

3750

5010

0025

500

300

200

300

--

--

-

Ç›z›

k/G

ezen

Erde

bil

100

4000

5015

0020

400

1020

010

010

010

0-

--

--

Deb

re-r

uzk

Erde

bil

100

4000

5015

0020

400

1020

015

012

010

010

600

--

-

Hir

ve

k›fll

akEr

debi

l10

040

0050

1500

2040

010

200

150

120

100

1060

0-

--

Hufl

kerû

dEr

debi

l20

800

1030

04

802

4020

1020

160

--

-

Kal

digâ

nEr

debi

l15

060

0075

2250

3060

015

300

200

300

200

--

--

-

Kel

cera

n-› u

lya

Erde

bil

450

1800

022

567

5090

1800

4590

015

0080

045

0-

--

--

Kür

edil

Erde

bil

150

6000

7522

5030

600

1530

010

080

100

--

--

-

Man

dika

nEr

debi

l70

2800

3510

5014

280

714

015

012

010

0-

--

--

Mer

enî

Erde

bil

300

1200

015

045

0060

1200

3060

030

016

030

0-

--

--

Met

edar

Erde

bil

8032

0040

1200

1632

08

160

100

5080

424

0-

--

Mih

man

duse

n-i k

üçük

Erde

bil

130

5200

6519

5026

520

1326

010

080

150

--

--

-

Niy

arEr

debi

l20

080

0010

030

0040

800

2040

030

030

020

0-

--

--

Ruv

ire

Diz

ek/

Kon

akk›

ran

Erde

bil

8032

0040

1200

1632

08

160

100

100

804

240

--

-

Suhm

aEr

debi

l20

080

0010

030

0040

800

2040

015

012

020

020

1200

--

-

fiahm

a/fia

miy

anEr

debi

l18

072

0090

2700

3672

018

360

150

100

180

1810

80-

--

fieyh

Ahm

edlü

Erde

bil

7028

0035

1050

1428

07

140

5020

703

180

--

-

fiim

aspi

Erde

bil

350

1400

017

552

5060

1200

3570

010

0012

0035

0-

--

--

Zerd

eli

Erde

bil

180

7200

9027

0036

720

1836

020

030

020

0-

--

--

TOPL

AM

Erd

ebil

4460

1784

0022

3066

900

882

1764

044

689

2062

7050

0044

2015

084

00-

--

Abda

labâ

dSe

rab

8032

0040

1200

1632

08

160

300

-20

0-

-8

160

100

A¤m

iyan

Sera

b10

040

0050

1500

2040

010

200

300

-20

0-

-10

200

-

Bice

ndSe

rab

400

1600

020

060

0080

1600

4080

080

0-

600

--

4080

0-

Cand

arc›

/ Ken

düva

nSe

rab

200

8000

100

3000

4080

020

400

400

-50

0-

-20

400

-

Ende

r-ab

Sera

b22

088

0011

033

0044

880

2244

060

0-

500

--

2244

0-

Meh

nib

Sera

b80

3200

4012

0016

320

816

030

0-

200

--

816

020

0

fialg

›nSe

rab

250

1000

012

537

5050

1000

2550

050

0-

300

--

2550

0-

Vekü

flSe

rab

120

4800

6018

0024

480

1224

030

0-

300

--

--

-

TOPL

AM

Sera

b14

5058

000

725

2175

029

058

0014

529

0035

00-

2800

--

133

2660

300

Erz

enK

uflne

Mer

cim

ekZe

kere

kK

öy A

d›N

ahiy

eH

›nta

fiair



Even

likM

iyan

e12

048

0060

1800

2448

012

240

300

-20

0-

-12

240

-

Nak

lat

Miy

ana

150

6000

7522

5030

600

1530

030

0-

300

--

1530

0-

TOPL

AM

Miy

ane

270

1080

013

540

5054

1080

2754

060

0-

500

--

2754

0-

Gar

ip D

ost

Perv

ane

8032

0040

1200

1632

08

160

200

-12

08

480

816

0-

Mez

ra’a

bâd

Perv

ane

7028

0035

1050

1428

07

140

250

-30

--

714

0-

Saba

nan/

Saba

lan

Perv

ane

150

6000

7522

5030

600

1530

020

0-

--

-15

300

-

fieyh

Ahm

edlü

Perv

ane

150

6000

7522

5030

600

1530

020

0-

200

--

1530

0-

Türk

man

Perv

ane

220

8800

110

3300

4488

022

440

200

-20

0-

--

--

TOPL

AM

Perv

ane

670

2680

033

510

050

134

2680

6713

4010

50-

550

848

045

900

-

6750

2700

0034

2510

2750

1360

2720

068

513

700

1142

050

0082

7015

888

8020

541

0030

0G

EN

EL

TOPL

AM

Bos

tan

Sir

veK

eten

ve

Mey

ve

Kile

Akç

eK

ileA

kçe

Kile

Akç

eK

ileA

kçe

(Akç

e)Pi

yaz-

AYo

nca-

AK

ileA

kçe

Kile

Akç

e(A

kçe)

Erz

enK

uflne

Mer

cim

ekZe

kere

kK

öy A

d›N

ahiy

eH

›nta

fiair



KKööyy AAdd›› NNaahhiiyyee KKeevvvvaarree AAddeett--ii KK››flflllaakk vvee OOttllaakk vvee BBaahhaa--iikkaahhAA¤¤nnaamm AA¤¤››ll YYaayyllaakk

Ahug›n/A¤miyan Erdebil 400 174 100 200 -Alar›k Erdebil 600 329 200 200 200Ba¤rabâd Erdebil 320 138 100 200 100Baruk Erdebil 600 234 200 200 300Beg K›rk-bulak Erdebil 500 449 200 200 300Canzanik/Koyluga Erdebil 400 446 300 200 300Çeçin Erdebil 1000 494 300 300 250Ç›z›k/Gezen Erdebil 300 60 100 200 100Debre-ruzk/K›fllak Erdebil 300 48 100 200 100Hir ve k›fllak Erdebil 360 150 600 200 150Huflkerûd Erdebil 40 62 100 50 20Kaldigân Erdebil 600 178 200 200 150Kelceran Erdebil 1800 569 400 500 500Küredil Erdebil 200 142 100 100 150Mandikan Erdebil 200 84 100 200 100Merenî Erdebil 500 396 300 200 300Metedar Erdebil 200 66 100 50 80Mihmandusen-i Erdebil 400 151 100 200 150küçükNiyar Erdebil 600 682 200 200 200Ruvire Dizek/ Erdebil 200 38 100 100 100Konakk›ranSuhma Erdebil 200 102 200 200 200fiahma/fiamiyan Erdebil 300 177 200 200 180fieyh Ahmedlü Erdebil 120 42 100 50 30fiimaspi Erdebil 3000 444 200 300 300Zerdeli Erdebil 640 238 200 200 180TTOOPPLLAAMM EErrddeebbiill 1133778800 55889933 44880000 44885500 44444400Abdalabâd Serab 400 22 200 300A¤miyan Serab 400 134 300Bicend Serab 600 556 400 800Candarc›c›/ Serab 800 496 300 300Kendüvan

TTaabblloo 1155:: TD 896’ya göre vakf›n ar›c›l›k ve hayvanc›l›¤a dayal› vergi gelirlerinin da¤›l›m›(Akçe)



KKööyy AAdd›› NNaahhiiyyee KKeevvvvaarree AAddeett--ii KK››flflllaakk vvee OOttllaakk vvee BBaahhaa--iikkaahhAA¤¤nnaamm AA¤¤››ll YYaayyllaakk

Ender-ab Serab 800 502 400 40Mehnib Serab 400 70 200 200fialg›n Serab 1000 339 300 500Veküfl Serab 480 198 200 200 400TTOOPPLLAAMM SSeerraabb 33888800 22331177 22330000 220000 33224400Evenlik Miyane 480 208 300 120Naklat Miyana 500 218 300 300TTOOPPLLAAMM MMiiyyaannee 997700 442266 330000 330000 442200Garip Dost Pervane 320 177 300 200Mezra’abâd Pervane 945 350 100 470Sabanan/Sabalan Pervane 400 316 300 200fieyh Ahmedlü Pervane 160 113 200Türkman Pervane 800 197 200 100 200TTOOPPLLAAMM PPeerrvvaannee 22770055 11115533 330000 770000 11227700GGEENNEELL TTOOPPLLAAMM 2200336655 99778899 77770000 55778800 99337700



KKööyy AAdd›› NNaahhiiyyee AArruussiiyyyyee DDeeflflttbbaannîî BBaaddiihheevvaaAhug›n/A¤miyan Erdebil 180 700 1500Alar›k Erdebil 180 850 2000Ba¤rabâd Erdebil 180 400 1000Baruk Erdebil 180 1000 3000Beg K›rk-bulak Erdebil 180 1500 4000Canzanik/Koyluga Erdebil 180 1500 4000Çeçin Erdebil 180 1250 2500Ç›z›k/Gezen Erdebil 180 700 2000Debre-ruzk/K›fllak Erdebil 180 500 1500Hir ve k›fllak Erdebil 180 500 1500Huflkerûd Erdebil 180 150 1000Kaldigân Erdebil 180 750 1300Kelceran Erdebil 180 2250 6000Küredil Erdebil 180 750 1500Mandikan Erdebil 180 700 800Merenî Erdebil 180 1500 3000Metedar Erdebil 180 350 1300Mihmandusen-i küçük Erdebil 180 500 2000Niyar Erdebil 180 1000 3000Ruvire Dizek/Konakk›ran Erdebil 180 300 1500Suhma Erdebil 180 1000 3000fiahma/fiamiyan Erdebil 180 900 2000fieyh Ahmedlü Erdebil 180 300 1200fiimaspi Erdebil 180 1250 4000Zerdeli Erdebil 180 900 1800TTOOPPLLAAMM EErrddeebbiill 44550000 2211330000 5566440000Abdalabâd Serab 180 400 1300A¤miyan Serab 180 1000 3000Bicend Serab 180 2000 5000Candarc›c›/Kendüvan Serab 180 1500 3000Ender-ab Serab 180 1000 3500Mehnib Serab 180 400 1300fialg›n Serab 180 2000 3000Veküfl Serab 180 500 2000TTOOPPLLAAMM SSeerraabb 11444400 88880000 2222110000Evenlik Miyane 180 600 2500Naklat Miyana 180 750 2000TTOOPPLLAAMM MMiiyyaannee 336600 11335500 44550000Garip Dost Pervane 180 400 1000

TTaabblloo 1166:: TD 896’ya göre vakf›n badiheva türü vergilerden gelirlerinin da¤›l›m› (Akçe)



KKööyy AAdd›› NNaahhiiyyee AArruussiiyyyyee DDeeflflttbbaannîî BBaaddiihheevvaaMezra’abâd Pervane 180 500 1200Sabanan/Sabalan Pervane 180 750 2000fieyh Ahmedlü Pervane 180 500 1000Türkman Pervane 180 800 1500TOPLAM Pervane 900 2950 6700GGEENNEELL TTOOPPLLAAMM 77220000 3344440000 8899770000

TTaabblloo 1166:: TD 896’ya göre vakf›n badiheva türü vergilerden gelirlerinin da¤›l›m› (Akçe)

KKööyy AAdd›› GGeelliirr KKööyy AAdd›› GGeelliirr KKööyy AAdd›› GGeelliirr((AAkkççee)) ((AAkkççee)) ((AAkkççee))

ERDEB‹L NAH‹YES‹ Kelceran 45500 Tut A¤aç 100Ahug›n/A¤miyan 13700 Kelciran-› di¤er 2000 Veyend 2000Alar›k 17800 K›taydar 1500 Yanan/ 3000

Mir AflukAli Neflet 2000 Kuti Köy 500 Yenice 300Aruvanik 1000 Küredil 13400 Yenice-i 500

AkçayBaba Naz›r 500 Lemecin 1000 Yusuf Aturî/ 1500

Molla YusufBa¤rabâd 8700 Mandikan 7300 Zerdeli 17200Baruk 28850 Merenî 27600 Zerenas 3000Beg K›rk-bulak 28300 Mervanan 2000 TOPLAM 519540Börkede Dalalan 100 Metedar 8500 SERAB

NAH‹YES‹Canzanik çay›r› 200 Mihmandusen-i 4000 Abdalabâd 9000

büzürkCanzanik/Koyluga 32500 Mihmandusen-i 12400 A¤miyan 12600

küçükCibrabâd/Cibral 1500 Mübinlik 2000 Ender-ab 23660Çeçin 24520 Mühürdar 2500 Candarc›/ 21500

KendüvanÇ›z›k/Gezen 10670 Niyar 21000 Mehnib 9000Debre-ruzk/K›fllak 10600 Nuhde Ayflakenar 1500 Bicend 40200Esb-mezre 1000 Nüvedesir Baban 3000 fialg›n 25200

TTaabblloo 1177:: TD 896’ya göre vakfa gelir kaydedilen köylerin vergi gelirleri da¤›l›m› (Akçe)



KKööyy AAdd›› GGeelliirr KKööyy AAdd›› GGeelliirr KKööyy AAdd›› GGeelliirr((AAkkççee)) ((AAkkççee)) ((AAkkççee))

Fekinabâd mezraas› 500 Pir Alk›r 2000 Sehzab/ 2500Sahra

Gözüm-çeflme 4500 Piregelele/ 2000 Veküfl 13120Tavflanc›k

Güran 200 Ruvire Dizek/ 8500 TOPLAM 156788Konakk›ran

Hac› Mahmudlu 1000 Rüflnek 2500 MM‹‹YYAANNEE NNAAHH‹‹YYEESS‹‹

Halife K›flla¤› 2000 Sabunhane 100 Evenlik 14500Hanke 1200 Seyyidabâd 2000 Naklat 19000Harunabâd/Akçakend 1000 Sirhan mezraas› 500 TTOOPPLLAAMM 3333550000Hasan Bazuk 3000 Suhma 20300 PPEERRVVAANNEE

NNAAHH‹‹YYEESS‹‹Hir ve k›fllak 11500 fiahma/fiamiyan 17700 Garip Dost 8600Huflkerûd 3200 fiemsabâd/ 500 Mezra’abâd 9215

fiemsuvar‹brahimabâd 2000 fieyh Ahmedlü 7200 Türkman 20900Kad› Ba¤ 500 fiimaspi 34100 Sabanan/ 15000

SabalanKalayc› 1500 Teke Mansur 100 fieyh Ahmedlü 13500Kaldigân 14200 Teklice 2000 TTOOPPLLAAMM 67215Karadere/Taci Büyük 2500 Telhab 2000 GGEENNEELL 777043Kas›m 2000 TTOOPPLLAAMM

TTaabblloo 1177:: TD 896’ya göre vakfa gelir kaydedilen köylerin vergi gelirleri da¤›l›m› (Akçe)



VVaazziiffee AAdd›› VVaazziiffeellii KKiiflflii bbaaflfl›› TTooppllaamm AAçç››kkllaammaassaayy››ss›› ggüünnllüükk ggüünnllüükk

üüccrreett üüccrreettBevvab-› türbe 2 15 30Cabi 2 15 30Eczahân 30 2 60 beher sabah türbe-i flerifde

eczâ’ tilâvet eyleyeFerrafl-› türbe 2 10 20Habbaz-› imaret 3 15 45Haf›z-› kütüb 1 20 20Hazinedar-› türbe 1 30 30Hitabet 1 60 60Huffaz 5 15 75 mescid-i flerifde beher cum’a

günlerinde devr-i k›râat eyleyeHuffaz-› di¤er 5 15 75 fleyh-i müflarünileyh

türbesinde beher sabah furkan-› kerim tilâvet eyleye

‹mamet 1 60 60Katib-i evkaf 1 80 80Katib-i kiler 1 30 30Kayyim-i mescid-i flerif 3 10 30Muallim-i s›byan 1 40 40Muarrif 1 20 20 beher cum’a tarif-i k›râat eyleyeMüderris 1 60 60Naz›r-› vakf 1 120 120Saka-i imaret 1 5 5Suyolc› 3 15 45Tabbah-› imaret 3 15 45Tevliyet 1 150 150Türbedar 2 15 30Vaiz 1 60 60Vekil-i harç 1 15 15TTOOPPLLAAMM 7744 889922 11223355

TTaabblloo 1188:: TD 896’ya göre vak›f görevlilerinin ald›klar› ücretlerin da¤›l›m›



NNeevvii ffii GGüünnllüükk hhaarrccaammaa ((yyeevvmm)) HHaarrccaammaaTTüürrbbee MMeesscciidd TTooppllaamm››

fiem’i-asel 1+1 120 120 240fiem’i-revgan 1+1 40 40 80fiir-i revgan 1+1 30 30 60TOPLAM 6 190 190 380HHaass››rr vvee ffeerrflfl YY››llll››kk hhaarrccaammaa ((ffii sseennee)) 66000000

TTaabblloo 1199:: TD 896’ya göre türbe ve mescid ihtiyaçlar› için gerekli malzeme da¤›l›m› (Akçe)

H›nta fiorba günlük keyl-i 4 60 240 84.960‹stanbulî

Revgan-› fiorba günlük - 8 60 480 169.920sade

H›nta Nan-› aziz günlük keyl-i 8 60 480 169.920‹stanbulî

Pirinç Pilav haftal›k keyl-i 40 90 192 17.280‹stanbulî

Revgan-› Pilav haftal›k - 10 60 480 28.800sadeGanem Pilav haftal›k - 2 300 96 28.800Pirinç Zerde haftal›k keyl-i 1 90 48 4.320

‹stanbulîAsel Zerde haftal›k - 5 60 240 14.400Za’feran Zerde haftal›k dirhem 10 12 480 5.760Berg günlük - 3 10 10.620Hatab günlük batman-› 200 3 70.800 212.400

TebrizîTTOOPPLLAAMM 774477..118800

TTaabblloo 2200:: TD 896’ya göre imaret ihtiyaçlar› için gerekli malzeme da¤›l›m›

‹‹hhttiiyyaaçç oollaannmmaallzzeemmeenniinnnneevvii

‹‹hhttiiyyaaçç oolldduu¤¤uummaallzzeemmeenniinnnneevvii

‹‹hhttiiyyaaççkkaarrflfl››llaannmmaazzaammaann››

‹‹hhttiiyyaacc››nnööllççüübbiirriimmii

‹‹hhttiiyyaaççmmiikkttaarr››

‹‹hhttiiyyaaççbbiirriimmffiiyyaatt››

‹‹hhttiiyyaaççttooppllaamm››

YY››llll››kkhhaarrccaammaattooppllaamm››((kk››yymmeett))



bbeerraayy--›› mmaassâârriiff--ii iimmaarreett YY››llll››kkhhaarrccaammaattooppllaamm››

h›nta beray-› florba beher yevm keyl-i ‹stanbulî aded 4, fi 60, k›ymet 240, fi sene k›ymet 84.960revgan-› sade beray-› florba beher yevm k›yye 8, fi 60, k›ymet 480 fi sene k›ymet 169.920h›nta beray-› nan-› azîz beher yevm keyl-i ‹stanbulî aded 8, fi 60, k›ymet 480, fi sene k›ymet 169.920pirinç beray-› pilav beher hafta k›yye 40 fi sene keyl-i ‹stanbulî 192, fi 90 k›ymet 17.280revgan-› sade beray-› pilav beher hafta k›yye 10, fi sene k›yye 480, fi 60, fi sene k›ymet 28.800ganem beray-› pilav beher hafta re’s 2 fi sene re’s 96 k›ymet 28.800pirinç beray-› zerde beher hafta keyl-i ‹stanbulî 1, fi sene keyl 48, fi 90, fi sene k›ymet 4.320asel beray-› zerde beher hafta k›yye 5, fi sene k›yye 240, fi 60, fi sene k›ymet 14.400za’feran beray-› zerde beher hafta dirhem 10 fi sene dirhem 480, fi 12 k›ymet 5.760berg beher yevm k›yye 10, fi 3 fi sene k›ymet 10.620hatab beher yevm batman-› Tebrizî 200 fi sene batman 70800 k›ymet 212.400Yekûn fi sene k›ymet 747.180

TTaabblloo 2211:: TD 896’ya göre imaretin masraf kalemleri



KKAAYYNNAAKKLLAARR

BA, Cevdet Askeriye, Dosya No:1204 Gömlek No:53953, tarih; 12 N 1141 BA, MD 132, hnr.1, s.75, tarih; Evail-i Ra 1137 (Aral›k 1724)BA, MD 136, hnr.2, s.123 ve 124, tarih; Evahir-i C 1142 (Ocak 1730)BA, MD 136, hnr.3, s.105, tarih; Evas›t-› C 1142 (Ocak 1730)BA, MD 136, hnr.3, s.32, tarih; Evas›t-› M 1142 (A¤ustos 1729)BA, MD 136, hnr.3, s.346, tarih; Evahir-i B 1143 (fiubat 1731)BA, TD 896, tarih; 1140 (1728)BA, TD 902, tarih; 1140 (1728)AKA, ‹smail (1995): Timurlular, Ankara, Türkiye Diyanet Vakf› Yay.AL‹YARLI, Süleyman (1996): Azerbaycan Tarixi, Uzaq Keçmiflden 1870-ci ‹llere Qader,Bak›.AMANZADE, Rahiye B. (2002): “XI-XVII. Yüzy›llarda Azerbaycan’da Abidevî Yap›lar›nÖzellikleri”, Türkler, Ankara, 8:166-174, Yeni Türkiye Yay.BAB‹NGER, Franz (1993): “Safiy-ed-din”, ‹A, 10:64-65, ‹stanbul Millî E¤itim Bas›mevi.BALA, Mirza (1993): “Erdebil”, ‹A, 4: 288-293, ‹stanbul Millî E¤itim Bas›mevi.B‹LG‹L‹, Ali Sinan (2002): “Osmanl› Erdebil’i”, XIV. Türk Tarih Kongresi, 9-13 Eylül, An-kara.B‹LG‹L‹, Ali Sinan (2004): Osmanl› ‹ran ve Azerbaycan›-I, 16. ve 18. Yüzy›llar Sosyal veEkonomik Tarih, Erzurum, Bozk›r Yay.B‹LG‹L‹, Ali Sinan (2007): “Emir Timur’un Azerbaycan Faaliyetleri”, Ölümünün 600.Y›l›nda Emir Timur ve Miras› Uluslararas› Sempozyumu, (Edt.Abdulvahap Kara-Ömer ‹fl-bilir), 26-27 May›s 2005, ‹stanbul. B‹NBAfiI Nizami (1995): “Azerbaycan”, (Nefl.Faris fiaflan), Türk Dünyas› Araflt›rmalar›,98, ‹stanbul.ÇA⁄MAN, Filiz, Tan›nd›, Zeren (1996): “Osmanl›-Safevî ‹liflkileri (1578-1612) Çer-çevesinde Topkap› Saray› Müzesi Resimli El Yazmalar›na Bak›fl”, Aslanapa Arma¤an›, ‹s-tanbul, Ba¤lam Yay›nlar›EBU BEKR-‹ T‹HRANÎ (2001): Kitâb-› Diyarbekiriyye, (Çev. Mürsel Öztürk), Ankara,TTK Yay.EK‹NC‹, Mustafa (1997): Erdebil Tekkesi’nin Kuruluflu, Geliflmesi ve Anadolu’daki Dinîve Siyasî Faaliyetleri, fianl›urfa (Harran Ü. Bas›lmam›fl Dr. Tezi).El-BELÂZURÎ (1987): Fütuhu’l-Büldan, (Çev. Mustafa Fayda), Ankara, Kültür Bakanl›¤›Yay.ERDEB‹L-‹ NECEFÎ, Fahreddin Musevî-yi (1338): Tarih-i Erdebil ve Daniflmendân,Necef, c. 1

GÜNDÜZ, Tufan (2008): “Safevîler”, D‹A, 35:451-457, Türkiye Diyanet Vakf› Yay.H‹NZ, Walther (1992): Uzun Hasan ve fieyh Cüneyd, (Çev. T. B›y›kl›o¤lu), Ankara, TTK Yay.‹SKENDER BEG TÜRKMÂN (1334-1335): Târih-i Â’lam-› Ârâ-y› Abbâsî, Tahran, c.I-II.KOÇU, Reflad Ekrem (1993): “Ali Pafla”, ‹A, 1:333, ‹stanbul Millî E¤itim Bas›mevi.MORTON, A. H. (1974): “The Ardabil Shrine in the Reign of Shah Tahmasb”, Iran 12.MUHAMMEDO⁄LU, A. Salih (1995): “Erdebil”, D‹A, 11: 276-277, Türkiye Diyanet Vak-f› Yay.MÜNECC‹MBAfiI Ahmed Dede (1285): Sahâifü’l-Ahbâr, ‹stanbul, c.3. NES‹BL‹, Nesib (2002): “Osmanl›-Safevî Savafllar›, Mezhep Meselesi ve Azerbaycan”,Türkler, Ankara, 6: 893-898, Yeni Türkiye Yay.OCAK, A. Yaflar (1999): Osmanl› Toplumunda Z›nd›klar ve Mülhidler (15-17.Yüzy›llar),‹stanbul, Tarih Vakf› Yurt Yay.ÖNGÖREN, Reflat (2008): “Safeviyye”, D‹A, 35: 460-462, Türkiye Diyanet Vakf› Yay.ÖNGÖREN, Reflat (2008): “Safiyyüddin-i Erdebilî”, D‹A, 35: 476-478. T. Diyanet Vakf›Yay.ÖZGÜDENL‹, Osman G. (2006): Ortaça¤ Türk-‹ran Tarihi Araflt›rmalar›, ‹stanbul, Kak-nüs Yay.ROUX, J. Paul (2001): Mo¤ol ‹mparatorlu¤u Tarihi, (Çev. A. Kazanc›gil-A. Bereket), ‹s-tanbul, Kabalc› Yay›nevi.SÜMER, Faruk (1957): “Azerbaycan’›n Türkleflmesi Tarihine Umumî Bir Bak›fl”, Belleten,XXI/83: 430-443. fiERAFE’D-D‹N ALÎ YEZDÎ (1991): Zafer-nâme-i Emir Timur, (Tercüme-i Zafer-nâme),(Yay. Tanju Oral), ‹stanbul, (M.Ü. Bas›lmam›fl Doktora Tezi).fiEfiEN, Ramazan (1998): ‹slâm Co¤rafyac›lar›na Göre Türkler ve Türk Ülkeleri, Ankara,Türk Kültürü Araflt›rma Enstitüsü Yay.TACBAHfi, Ahmed (1340): ‹ran der zeman-› Safeviyye, Tebriz.TÂR‹H-‹ ‹SMA‹L ASIM (KÜÇÜK ÇELEB‹-ZÂDE) EFEND‹ (1282): ‹stanbul.TAVERN‹ER, J.B. (1980): XVII. As›r Ortalar›nda Türkiye Üzerinden ‹ran’a Seyahat, (Çev.E. Gültekin), ‹stanbul, Tercüman Yay.TOGAN, A. Z. Velidî (1993): “Azerbaycan”, ‹A, 2: 91-118, ‹stanbul Millî E¤itim Bas›mevi.UYAR, Mazlum (2001): “Safevîler Öncesi ‹ran’da Tasavvuf ve Safevî Devletinin OrtayaÇ›k›fl›”, Akademik Araflt›rmalar Dergisi, 7-8: 91-93.UZUNÇARfiILI, ‹. Hakk› (1982): Osmanl› Tarihi, Ankara, 4. TTK Yay.YAZICI, Tahsin (1993): “Safeviler”, ‹A, 10: 53-59, ‹stanbul Millî E¤itim Bas›mevi.YILDIZ, H. Dursun (1979): “Azerbaycan’da Hüküm Sürmüfl Bir Türk Hanedan›, Saco¤ul-lar›”, Tarih Dergisi, ‹stanbul. YILDIZ, H. Dursun (2000): ‹slamiyet ve Türkler, ‹stanbul, Kamer Yay.



Documents

DEVLETL‹K P‹R; ﬁEYH SAF‹YYÜDD‹N-‹ ERDEB‹LÎ … · Araﬂt›rmada bu defter kaynak al›narak ... The Ottoman Empire also recognized the foundations donated to this