Necâtî Bey ve fieyh Gâlib Literatürü - isamveri.orgisamveri.org/pdfdrg/D02512/2007_10/2007_10_SINANB.pdfSon olarak, Mehmet Çavuflo¤lu’nun bu önemli çal›flmas›yla

Necâtî Bey ve fieyh Gâlib Literatürü

Betül S‹NAN*

I. Girifl

BU MAKALEDE, Eski Türk edebiyat›n›n “klâsik öncesi” ve “klâsik sonras›” dö-

nemlerinin iki flairi Necâtî Bey ve fieyh Gâlib üzerine yap›lan çal›flmalar listele-

necek ve bu çal›flmalar aras›nda öne ç›kanlar hakk›nda bilgi verilecektir. Bu-

nunla birlikte, bundan sonraki araflt›rmalarda ele al›nabilece¤i düflüncesiyle,

biri XV. yüzy›lda, di¤eri XVIII. yüzy›lda yaflam›fl bu iki flair hakk›nda yap›lan in-

celemelerde eksik b›rak›lan noktalar vurgulanmaya çal›fl›lacakt›r.

Necâtî Bey ve fieyh Gâlib ile eserlerini inceleyen/de¤erlendiren kitap, ma-

kale, tez ve bildirileri listeleyen bu literatür çal›flmas›nda, kütüphane taramala-

r›n›n yan› s›ra flu kaynaklardan yararlan›lm›flt›r: Hatice Aynur, Üniversitelerde

Eski Türk Edebiyat› Çal›flmalar›: Tezler, Yay›nlar, Haberler, ‹stanbul, 2005 ve

Beflir Ayvazo¤lu (der.), fieyh Gâlib Kitab›, ‹stanbul: ‹stanbul Büyükflehir Beledi-

yesi Kültür ‹flleri Daire Baflkanl›¤›, 1995. Listedeki tüm çal›flmalar mümkün ol-

du¤u ölçüde görülmüfl ve bu çal›flmalar›n bibliyografyalar› da taranarak yeni

kaynaklara ulafl›lm›flt›r. Bu bibliyografyalarda yer alan ancak taraf›m›zca ulafl›-

lamayan çal›flmalar, bibliyografyalardaki flekilleriyle literatüre al›nd›¤›ndan,

kimi çal›flmalar›n cilt, say›, sayfa numaras› gibi bilgileri verilmemifltir. Ayr›ca

baz› kaynaklarda rastlanan ama pek çok kaynakta bulunmad›¤› için varl›¤›n-

dan ya da Necâtî ve fieyh Gâlib’den bahsetti¤inden emin olunamayan çal›flma-

lar, görülememiflse listeye dâhil edilmemifltir. Yurt d›fl›nda yap›lan çal›flmalar-

dan da önemli görülen ve bilgilerinin do¤rulu¤undan emin olunanlar bibliyog-

rafyaya al›nm›flt›r. Ansiklopedi maddeleri genel olarak kapsam d›fl›nda b›rak›l-

m›fl; ancak belli bafll› ansiklopedilerin maddelerine yer verilmifltir.

565Osmanl› Kad›n› Hakk›nda Hukuk Kaynaklar›na Dayal› Çal›flmalar

Türkiye Araflt›rmalar› Literatür Dergisi, Cilt 5, Say› 10, 2007, 565-586

* Doktora Ö¤rencisi, Bo¤aziçi Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyat› Bölümü.

II. Necâtî Literatürü

Gül sanma Necatî bu rengin varaklar›

Evrâk-› fli‘rdür begenüp yüzüne sürer

Necatî

Eski Türk edebiyat›n›n klâsikleflme döneminin hemen öncesinde yetiflen

Necâtî, eski kaynaklarda kendisinden övgüyle bahsedilen bir flairdir. Tezkireci-

ler, Necâtî’nin orijinalli¤ine dikkat çekerek, onu “Hüsrev-i Rûm” olarak nite-

lendirirler.1 Yaz›k ki böyle önemli bir flairin bugün için elde yaln›zca divan› bu-

lunmaktad›r. Oysa kaynaklarda flairin, Gazâlî’nin Kimyâ-y› Saâdet’i ile Avfî’nin

Câmiu’l-Hikâyât’›n› tercüme etti¤i, bunun yan› s›ra Münâzara-i Gül ü Hüsrev,

Leylâ vü Mecnûn, Gül ü Sabâ ve Mihr ü Mâh adl› mesnevilerinin oldu¤u söy-

lenmektedir.2 Bugün bu eserlerin mevcut olmamas›, Necâtî ile ilgili çal›flmala-

r›n yaln›zca divan› ile s›n›rl› kalmas›na neden olmufltur. Necâtî ile ilgili az say›-

daki çal›flman›n, di¤er eserlerine ulafl›lmas› durumunda artaca¤› ve böylece fla-

irin poetikas›n›n daha net bir flekilde ortaya konaca¤› flüphesizdir.

Necâtî’nin eldeki tek eseri, divan›, üzerine çok say›da çal›flma yap›ld›¤› söy-

lenemez. 1963 y›l›nda Ali Nihat Tarlan, divan› bir edisyon kritik çal›flmas›yla

neflretmifl, Mehmet Çavuflo¤lu da Tarlan’›n bu neflrini esas alarak haz›rlad›¤›

“Necâtî Bey Divan›’n›n Tahlili ve Sistematik ‹ndeksi” adl› doktora tezini Necâ-

tî Bey Divan›’n›n Tahlili ad›yla 1971’de yay›mlam›flt›r. Çavuflo¤lu’nun bu eseri,

içeri¤i ve metodu aç›s›ndan oldukça önemlidir. Her ne kadar Tarlan, fieyhî Di-

van›n› Tetkik ile metin tahlili alan›nda bir ilki gerçeklefltirse de Çavuflo¤lu’nun

bu çal›flmas›, kitab›n girifl k›sm›nda kendisinin de belirtti¤i gibi “muhtevâ flü-

mûlü bak›m›ndan fieyhî Divan›n› Tetkik’ten daha genifltir ve bütün beyitler tek

tek gözden geçirilerek içlerindeki kelime ve mefhumlar tasnife tâbi tutulup ih-

tiva ettikleri hayâl unsurlar› izah edildi¤i için ayr›ca divan›n flerhi mâhiyetini de

hâizdir.”3

Mehmet Çavuflo¤lu, yine kitab›n›n girifl k›sm›nda gerçek edebiyat tarihinin

yaz›lmas› için her flair hakk›nda tahlilli bir monografi meydana getirmenin lü-

zumuna iflaret eder. Ancak ona göre bu ilk ad›md›r. Bir divan flairi hakk›nda

hüküm verebilmek için ikinci ad›m olarak, onu tahlili yap›lan di¤er flairlerle

karfl›laflt›rmak gerekir. Böyle bir mukayese ile hem kültür, sanat ve esteti¤in ge-

çirdi¤i evreler ö¤renilecek hem de söz konusu flairin edebiyat tarihindeki yeri

tayin edilecektir.4

TAL‹D, 5(10), 2007, B. Sinan566

1 Bkz. Ali Nihat Tarlan, Necati Beg Divan›, ‹stanbul: MEB, 1963, s. xxi-xxiii.

2 E. J. Wilkinson Gibb, “Necâtî”, Osmanl› fiiir Tarihi: A History of Otoman Poetry, c. I-II, çev.Ali Çavuflo¤lu, Ankara: Akça¤, ts., s. 359-361.

3 Mehmet Çavuflo¤lu, Necati Bey Divan›’n›n Tahlili, ‹stanbul: MEB, 1971, s. 2.

4 Mehmet Çavuflo¤lu, a.g.e., s. 1.

Çavuflo¤lu, bu eseriyle ilk ad›m› atarak tahlilli bir çal›flma yapm›fl ve ken-

dinden sonrakilere öncülük etmifltir. Kendisi de, “flekli ve muhtevas› itibariy-

le ilk” oldu¤unu belirtti¤i bu eserinin “gerek tertibinde gerek tahlilde Necâtî

Bey Divan›’n› aç›klamay› ve di¤er flâirler üzerinde bu neviden araflt›rmalara gi-

receklere sa¤lam bir mukayese zemini haz›rlamay› gaye edindi¤ini” belirtir.5

Bu çal›flma hakikaten daha sonra Ahmet Pafla, Hayâlî, Nev’î gibi flâirlerin di-

vanlar›n›n tahlillerine kaynakl›k etmifltir. Ancak Çavuflo¤lu’nun, mukayese

yoluyla edebiyat tarihinin oluflturulmas› düflüncesi günümüzde hala gerçek-

lefltirilmifl görünmemektedir. Bugün, pek çok flâir gibi Necâtî de kendinden

önceki, sonraki ya da ça¤dafl› flairlerle mukayese edilmedi¤inden, Eski Türk

edebiyat›ndaki yeri net olarak tespit edilebilmifl de¤ildir. Oysa çeflitli karfl›lafl-

t›rmalarla özelde tek tek flairlerin fliir serüvenlerinin, genelde ise Eski Türk fli-

irinin geliflim sürecinin ortaya konmas› mümkündür. Örne¤in, Edirneli bir fla-

ir olan Necâtî ile di¤er Edirneli ya da Rumelili flairlerin karfl›laflt›r›lmas› ve

bunlar aras›ndaki benzerliklerin belirlenmesi, Rumelili flairlerle di¤er Divan

flairleri aras›ndaki üslûp fark›n› ortaya koymak aç›s›ndan önemli olabilir. Cem

Dilçin bu konuda “Rumelili flairlerin gazellerinde görülen samimilik, ilham

zenginli¤i, lâubâli ve pervas›z eda, yerli özelliklere ba¤l›l›k Divan fliirine yeni

bir hava getirmifltir.”6 derken Yekta Saraç “Asl›nda Edirneli, Hatta Rumelili fla-

irlerin gelene¤e dayal› Divan fliirinde, fazla belirgin olmasa bile ayr› bir üslûp

çizgilerinin oldu¤unu söylememiz mümkündür.”7 demektedir. Görüldü¤ü gi-

bi araflt›rmac›lar bu konuda baz› tespitlerde bulunmufllarsa da bu önemli ko-

nu hakk›nda detayl› bir çal›flma henüz yap›lmam›flt›r. Ancak derin araflt›rma

ve karfl›laflt›rmalarla belirgin olmayan bu üslûp çizgisi net bir flekilde çizilebi-

lir. Burada Osman Horata’n›n, Necâtî’nin en meflhur gazellerinden biri olan

“döne döne” redifli gazeliyle Bâkî’nin ona naziresini karfl›laflt›rd›¤› “Necâtî

Bey’den Bâkî’ye ‘Döne Döne’” adl› makalesinin, yukar›dan itibaren bahsedi-

len mukayese çal›flmalar›nda baflar›l› bir örnek oldu¤u da belirtilmelidir. Ho-

rata bu makalede, Necâtî ve Bâkî’nin bu gazellerini klâsik flerh yöntemiyle

flerh ettikten sonra, iki gazeli yap› bak›m›ndan tahlil ederek karfl›laflt›rm›fl ve

hem klâsik fliirin ses ve anlam yap›s›ndaki süreklilik ve geliflimi hem de Necâ-

tî Bey ve Bâkî’nin üslûplar› aras›ndaki fark› ortaya koymufltur. Buna benzer

çal›flmalar›n artmas› Çavuflo¤lu’nun ifade etti¤i amaçlar›n gerçekleflmesine

katk›da bulunacakt›r.

Son olarak, Mehmet Çavuflo¤lu’nun bu önemli çal›flmas›yla ilgili, tezinde

yer alan ancak yay›mlad›¤› kitapta bulunmayan “sistematik indeks” bölümün-

567Necâtî Bey ve fieyh Gâlib Literatürü


6 Cem Dilçin, “Divan fiiirinde Gazel”, Türk Dili: Türk fiiiri Özel Say›s›: II (Divan fiiiri), 1986,sy. 415-416-417, s. 170.

7 Emrî, Emrî Divan›, Yekta Saraç (haz.), ‹stanbul: Eren, 2002, s. 9.

den de bahsetmek gerekir. Bu indeks, Necâtî Bey Divan›’ndaki çeflitli kavram ve

kelimelerin geçti¤i yerleri tek tek göstermesi aç›s›ndan önemlidir. Bu ve benze-

ri indeksler sayesinde, flairlerin en çok hangi kelime, kavram, motif ya da maz-

munlar› kulland›¤› ortaya ç›kar›lmakta, böylece fliirinin özelli¤i daha iyi anlafl›-

labilmektedir. Bunun yan› s›ra indeksler flairler aras›nda yap›lacak mukayese

çal›flmalar›na da h›z kazand›racakt›r. Bu nedenle Çavuflo¤lu’nun tezinin bu

k›sm›n›n da yay›mlanmas›n›n bundan sonraki araflt›rmalara büyük fayda sa¤-

layaca¤› flüphesizdir.

Necâtî üzerine yay›mlanan say›s› çok da fazla olmayan di¤er çal›flmalar, fla-

irin hayat› ve sanat›ndan bahseden, seçme fliirlerini aç›klayan eserlerdir. Necâ-

tî Bey ve fliiri hakk›nda yaz›lm›fl makalelerin say›s›, kitaplara göre fazla olmak-

la birlikte bunlar›n yeterli oldu¤u söylenemez. Zira her ne kadar Necâtî’nin sa-

nat›n› aç›klayan, onun üslûbunu ortaya koyan makaleler yaz›lsa da flair, farkl›

aç›lardan ele al›nmam›flt›r. Makalelerde en çok, tezkirecilerin de üzerinde dur-

du¤u gibi, Necâtî’nin atasözleri, deyimler ve halk tabirlerini fliirinde kullanma-

s› ve Türkçeyi fliir dili olarak gelifltirmesi ele al›nm›flt›r. Mine Mengi, yaz›s›nda

flairin bu tercihinin nedenlerini s›ralar. Hasibe Maz›o¤lu da Necâtî’nin, Türk

dili ve edebiyat›n›n geliflmesindeki yerini belirler. Makalelerde ayr›ca flairin ba-

z› kasidelerinin ve özellikle, pek çok flair taraf›ndan nazireler yaz›lan “döne dö-

ne” redifli gazelinin ele al›nd›¤› da görülmektedir. Necâtî ve di¤er baz› flairlerin

divanlar›n›n teflbih ve mecaz unsurlar› bak›m›ndan karfl›laflt›r›ld›¤› makale,

mukayeseli tahlil çal›flmalar›na bir örnektir. Bunun yan› s›ra Tarlan ve Çavu-

flo¤lu’nun eserlerini elefltiren yaz›lar da yay›mlanm›flt›r.

Tez çal›flmalar›nda da yine Necâtî’nin en çok üzerinde durulan özelli¤i, di-

li ve atasözleri ile deyimleri kullan›fl biçimi olmufltur. fiairin kaside ve gazelleri

dil aç›s›ndan incelenmifl, ayr›ca divan üzerinde bir gramer çal›flmas› yap›lm›fl-

t›r. Bunun yan›nda divan›ndaki benzetme sanatlar›, dinî motifler, aflk kavram›,

çiçekle ilgili remizler ele al›nan konulardand›r. fiairin divan›n›n indeksinin

Mehmet Çavuflo¤lu d›fl›ndaki araflt›rmac›lar taraf›ndan da çal›fl›ld›¤› görül-

mektedir. Çavuflo¤lu’nun çal›flmas›, Necâtî Bey literatürünün “Kitaplar” k›s-

m›nda belirtilmesine ra¤men, tezler bafll›¤› alt›nda da verilmifltir. Bunun nede-

ni, daha önce de belirtildi¤i gibi araflt›rmac›n›n tezinin tamam›n›n yay›mlan-

mamas›, tezin kitaptan daha kapsaml› olmas›d›r.

Necâtî Bey hakk›nda herhangi bir sempozyum yap›lmad›¤› gibi, flairle ilgili

sunulan bildiri say›s› da çok azd›r. Maz›o¤lu’nun makale olarak yay›mlanan

bildirisinden baflka Necâtî’yi do¤rudan ve bafll› bafl›na ele alan baflka bir bildi-

ri yoktur.

Sonuç olarak, XV. yüzy›l›n en önemli flairlerinden biri olan Necâtî üzerine

yap›lan çal›flmalar›n say›ca yetersiz oldu¤u ve mevcut çal›flmalarla da flairin

tüm yönleriyle ele al›namad›¤› söylenebilir. Necâtî’nin elde yaln›zca tek ese-

TAL‹D, 5(10), 2007, B. Sinan568

rinin bulunmas› bu çal›flmalar›n say›ca azl›¤›n›n bir nedeni olarak görülebilir.

Ancak döneminde “melikü’fl fluara” olarak an›lan ve Eski Türk edebiyat›n›n

temel tafllar›ndan olan bir flairin çok daha derinlemesine çal›fl›lmamas› büyük

eksikliktir. Mehmet Çavuflo¤lu, Necâtî’nin divan›nda flairin d›fl âleme bak›fl›,

psikolojisi, esteti¤i, kültürü ve kültürünün kaynaklar›, dili, tesiri meseleleriyle

karfl›laflt›¤›n› ve kendisinin, çal›flmas›n› daha ziyade birinci madde üzerinde

yo¤unlaflt›rd›¤›n› belirtir.8 Di¤er araflt›rmac›lar ise genellikle flairin dili üzerin-

de durmufllard›r. Dolay›s›yla Necâtî’nin psikolojisi, esteti¤i, kültürü ve kültü-

rünün kaynaklar› ve özellikle tesiri araflt›rmac›lar›n› bekleyen konular olarak

durmaktad›r.

A. Kitaplar

Çavuflo¤lu, Mehmet, Necatî Bey Divan›’n›n Tahlili, ‹stanbul: MEB, 1971.

Çavuflo¤lu, Mehmet, Necatî Bey Divan› (Seçmeler), ‹stanbul: Tercüman Ga-

zetesi 1001 Temel Eser, no: 13, ts.

Külekçi, Numan, Necati Be¤, ‹stanbul: Toker Yay›nlar›, 2003.

Necatî Beg, Divan, Ali Nihat Tarlan (haz.), ‹stanbul: MEB, 1963.

Pala, ‹skender, Necatî, ‹stanbul: Timafl, 1998.

Solmaz, Süleyman, Necâtî: Hayat›, Sanat›, Eserleri, Ankara: Akça¤, 2005.

fientürk, A. Atillâ, Necâtî Be¤’in Sultan Beyaz›t Methiyesi ve Baz› Gazelleri

Hakk›nda Notlar, ‹stanbul: Enderun Kitabevi, 1995.

B. Makaleler

Aksoy, Ali, “Necati’den Bir Gazel”, Bursa Defteri, 2002, sy. 13, s. 134-135.

Can›m, R›dvan, “Necâti Bey”, Edirne fiairleri, Ankara: Akça¤, 1995, s. 62-70.

Gibb, E. J. Wilkinson, “Necâtî”, Osmanl› fiiir Tarihi: A History of Ottoman

Poetry, c. I-II, çev. Ali Çavuflo¤lu, Ankara: Akça¤, ts, s. 356-375.

Gökyay, Orhan fiaik, “Okurken VI: Necatî Bey Divan›”, Türk Dili, 1973, c.

XXVIII, sy. 263, s. 289-295.

Gökyay, Orhan fiaik, “fiair Necatî’nin Bir Beyti Üzerine”, Kim Etti Sana Bu

Kâr› Teklif (Seçme Makaleler 2), ‹stanbul: ‹letiflim, 1997, s. 399-404.

Hac›emino¤lu, M. Necmettin, “Necatî Beg Divan›”, Türk Kültürü, 1964, sy.

16, s. 63-64.

Horata, Osman, “Necatî Bey’den Bakî’ye Döne Döne”, Eski Türk Edebiyat›

El Kitab›, Mustafa ‹sen vd. (haz.), Ankara: Grafiker Yay›nlar›, 2002, s. 367-393.

‹çel, Hatice, “Necatî Beg Divan›’n›ndaki Deyimler”, Türklük Bilimi Araflt›r-

malar›, Bahar 2004, sy. 15, s. 175-230.



Kahraman, Bahattin. “Necatî’nin Kas›m Pafla’ya Sundu¤u Kaside”, SÜ

Türklük Araflt›rmalar› Enstitüsü Türklük Araflt›rmalar› Dergisi, 2000, sy. 8, s.

169-216.

Kurnaz, Cemal, “Necatî Be¤, Ahmed Pafla, Hayalî Beg ve Nev’î Divanlar›n-

daki Teflbih ve Mecaz Unsurlar›”, Türk Kültürü Araflt›rmalar›, 1987, c. XXV, sy.

1, s. 127-173.

Maz›o¤lu, Hasibe, “Necatî’nin fiiirlerinde Türkçenin Zenginli¤i”, Uluslara-

ras› Türk Dili Kongresi 1992: 26 Eylül 1992-1 Ekim 1992, Ankara: TDK, 1996, s.

95-110.

Maz›o¤lu, Hasibe, “Necatî’nin Türk Dili ve Edebiyat›n›n Geliflmesindeki Ye-

ri”, Türk Dili, Mart 1961, c. X, sy. 114, s. 366-369.

Mehmed Halid, “Necati”, Milli Mecmua, 1927, c. IX, sy. 99, s. 1600-1601.





Mehmed Halid, “Necatî’nin fiiiri”, Anadolu Mecmuas›, 1924, c. I, sy. 8, s.

275-278.

Mehmed Halid, “Necatî’nin fiiiri”, Anadolu Mecmuas›, 1925, c. I, sy. 9-10-

11, s. 364-367.

Mehmed Halid, “fiair Necatî’ye Dair Bir Hülasa”, Dilek,1913, c. I, sy. 3, s. 5-6.

Mengi, Mine, “Necatî’nin fiiirlerinde Atasözlerinin Kullan›m›”, Erdem: Ata-

türk Kültür Merkezi Dergisi, 1986, c. II, sy. 4, s. 47-58.

Mermer, Ahmet, “Necatî Bey’in Niflan Kasidesi”, ‹lmî Araflt›rmalar, 1997,

sy. 5, s. 199-218.

“Necati ‹sa Bey”, Türk Dili ve Edebiyat› Ansiklopedisi (Devirler/‹simler/Eser-

ler/Terimler), c. VI, haz. Ezel Erverdi v.d, ‹stanbul: Dergâh, 1986, s. 548-550.

Pala, ‹skender, “Döne Döne”, Kubbealt› Akademi Mecmuas›, Ekim 1993, sy.

4, s. 49-55.

Pala, ‹skender, “fiairlerin Hüsrev-i Rûm’u Necati”, Divan Edebiyat›nda

Müstesna Güzeller, ‹stanbul: ‹nsan, 1995, s. 257-260.

fientürk, A. Atillâ, “Necati Bey”, Osmanl› fiiir Antolojisi, ‹stanbul: YKY, 1999,

s. 107-114.

Tansel, Fevziye Abdullah, “Necati Bey”, ‹slâm Ansiklopedisi: ‹slâm Âlemi

Tarih, Co¤rafya, Etnografya ve Biyografya Lûgati, c. IX, ‹stanbul: MEB, 1964, s.

154-156.

Üzgör, Tahir, “Necâtî (öl. 914/1509)”, Türkçe Dîvân Dîbâceleri, Ankara: Kül-

tür Bakanl›¤›, 1990, s. 88-111.

TAL‹D, 5(10), 2007, B. Sinan570

Yenikale, Ahmet, “Necatî’nin Ka¤›t Redifli Gazeli Üzerinde Bir ‹nceleme”,

Türklük Dünyas› Araflt›rmalar›: Prof. Dr. Fahrettin K›z›lo¤lu’na Arma¤an,

Mart-Nisan 2003, sy. 143, s. 193-198.

Yüngül, Naci, “fiair Necatî ve Darb›mesellerimiz”, Yeni Türk, 1937, c. V, sy.

59, s. 1214-1216.

C. Tezler

Akbafl, Ertan, “Necatî Be¤ Divan›’ndaki Kasidelerin Dil Özellikleri ve Sözlü-

¤ü”, Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi, 2001.

Alper, Esveddin, “Necatî Bey Divan›’nda Çiçekle ‹lgili Divan Remizleri”, Bi-

tirme Tezi, ‹stanbul Yüksek ‹slam Enstitüsü, 1982.

Bodur, Ali, “Necatî Beg Divan› ‹ndeksi (194-304)”, Bitirme Tezi, ‹stanbul

Üniversitesi, 1972.

Büyüktuncay, ‹smail, “Necatî Be¤ Divan›’nda Sevgili Mazmunlar›”, Bitirme

Tezi, ‹stanbul Üniversitesi, 1972.

Caran, Mümtaz, “Divan fiiirinde Kozmik Unsurlar (15, 16, 17, 18. Yüzy›l fla-

irlerinden Ahmet pafla, Necati Bey, Fuzuli, Baki, Nef’i, Naili, Nedim, fieyh Ga-

lip’in Kasidelerinde Kozmik Unsurlara Bak›fl ve Kozmik Unsurlar), Yüksek Li-

sans Tezi, F›rat Üniversitesi, 2003.

Çavuflo¤lu, Mehmet, “Necatî Bey Divan›’n›n Tahlili ve Sistematik ‹ndeksi”,

Doktora Tezi, ‹stanbul Üniversitesi, 1966.

Ço¤al, Mesut, “Necatî Beg Divan› ‹ndeksi (83-194)”, Bitirme Tezi, ‹stanbul


Güley, O. Ferda, “Necati Be¤: Hayat›, Edebî fiahsiyeti”, Bitirme Tezi, ‹stan-

bul Üniversitesi, 1951.

K›rali, Nazmi, “Necati Beg Divan› ‹ndeksi (1-83)”, Bitirme Tezi, ‹stanbul


K›rman, Ayd›n, “Necatî Bey Divan›’n›n ‹lk Yüz Gazelindeki Benzetme Sa-

natlar›n›n Dil Yönünden ‹ncelenmesi”, Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniver-

sitesi, 1996.

Kul, Binnaz, “Necatî Be¤ Divan›: Gazeliyyat Bölümünde Aflk”, Bitirme Tezi,

‹stanbul Üniversitesi, 1974.

Kuzudisli, Necati, “Necatî Be¤ Divan› Üzerinde Bir Gramer Çal›flmas›”, Bi-

tirme Tezi, ‹stanbul Üniversitesi, 1965.

Öge, Sevil, “XV. Yüzy›l fiairlerinden Mesîhî, Cem Sultan, Ahmed Pafla, Neca-

tî Beg, Üsküblü ‹shak Çelebi ve fieyhî’nin Divanlar›nda Atasözü ve Deyimler”,

Yüksek Lisans Tezi, 2001.

Sand›kç›, Tuncay, “Necatî Bey Divan›’nda Dinî Motifler”, Yüksek Lisans Te-

zi, Sakarya Üniversitesi, 2002.


Tansel, Kalbiye, “Necati Divan›”, Bitirme Tezi, ‹stanbul Üniversitesi, 1939.

Turga, Sibel, “Necatîbey Divan›’ndan Seçme Gazellerin Dilinin ‹ncelenme-

si”, Yüksek Lisan Tezi, Bal›kesir Üniversitesi, 1996.

Var›flo¤lu, Sibel, “Necatî’nin Gazellerinde Anlam Çerçevesi”, Yüksek Lisans

Tezi, Gazi Üniversitesi.

D. Bildiri

fianl›, ‹smet, “Ahmet Pafla, Necatî Bey, Hayalî, Bakî ve Fidayî Divanlar›na

Göre Divan fiiirinde Meyve”, Türk Kültüründe Meyve Sempozyumu, 07-08 Ni-

san 2004, MÜ Türkiyat Araflt›rma ve Uygulama Merkezi, ‹stanbul.

III. fieyh Gâlib Literatürü

Ol flâir-i kem-yâb benem kim Gâlib

Eflâr›m› fehm eylememek ayb olmaz

fieyh Gâlib

Eski Türk fliirinin klâsik sonras› döneminde yetiflen ve “son büyük Divan fla-

iri” olarak kabul edilen fieyh Gâlib; hem edebî, hem tasavvufî kiflili¤iyle araflt›r-

mac›lar›n dikkatini çekmifl, eserlerinin sanatsal ve dini-tasavvufî yönleri çeflit-

li flekillerde incelenmifltir. Ancak flu da belirtilmeli ki hem manzum, hem men-

sur türde eserler veren Gâlib Dede’nin, manzum eserleri daha çok ilgi görmüfl,

tamamen tasavvufi nitelikler tafl›yan ve biri flerh di¤eri talikat olan mensur

eserleri pek fazla dikkat çekmemifltir. fiairin, Yusuf Sineçak’›n Cezire-i Mesnevi

adl› eserinin flerhi olan fierh-i Cezire-i Mesnevi’si yeni harflerle neflredilmifl; an-

cak bu eser üzerinde hiçbir müstakil inceleme yap›lmam›flt›r. Onun bir “flerh”

olarak niteli¤i, Gâlib’in, flerh etti¤i esere bak›fl› ile tasavvufî fikirleri ve ayr›ca bu

eserdeki sanat gücü araflt›rmac›lar taraf›ndan ortaya konmam›flt›r. Esere, yal-

n›zca Cezire-i Mesnevi flerhlerini de¤erlendiren bir makalede küçük bir yer ay-

r›lm›flt›r. Gâlib’in di¤er mensur eseri olan ve Köseç Ahmed Dede’nin Arapça er-

Risâletü’l Behiyye fî Tarîkatü’l Mevleviyye adl› risalesinin talikat› olan es-Sohbe-

tü’s-Safiyye adl› Arapça eseri ise 1942’de Üsküdar Mevlevîhânesi son fleyhi Ah-

met Remzi taraf›ndan Türkçeye çevrilmifl ve bu çeviri 1948 y›l›nda ‹brahim

Kutluk’un “fieyh Galib ve as-Sohbet-üs-Sâfiyye” adl› makalesinde yay›mlan-

m›flt›r. Bunun d›fl›nda eserle ilgili herhangi bir çal›flma yap›lmam›flt›r. Oysa

Mevlevilik ile ilgili önemli bilgiler içeren bu iki eser, fieyh Gâlib’in düflünce ve

inanç dünyas›n› göstermesi aç›s›ndan son derece önemlidir. Ayr›ca bu eserler

Eski Türk edebiyat›ndaki flerh gelene¤inin -özellikle Mesnevi flerhleri- bir silsi-

lesi olmas› bak›m›ndan da incelenmeye de¤erdir.

fieyh Gâlib’in mensur eserlerinin aksine manzum eserleri, Divan’› ve Hüsn

ü Aflk’› üzerine yaz›lm›fl pek çok kitap, makale ve tez vard›r. Bunlar, fieyh Gâ-

TAL‹D, 5(10), 2007, B. Sinan572

lib’in hayat› ve eserleri ile ilgili bilgiler ile fliirlerinin tahlilleri d›fl›nda, flairin fliir

ve sanat anlay›fl›, eserlerinin dil ve sanat de¤eri, tarihî ve sosyal fliirleri, eserle-

rindeki çeflitli sembol, motif ve kavramlar›n kullan›m›, bestelenmifl eserleri, II-

I. Selim ile iliflkileri, Tanzimat’tan günümüze dek uzanan etkileri, fliirlerine

Mevlana’n›n ve Mevlevilik’in etkisi hakk›nda bilgiler içerir. Ayr›ca fieyh Gâlib’in

ünlü mesnevisi Hüsn ü Aflk ile nazirelerini k›yaslayan çal›flmalar da bulunmak-

tad›r. fiu da belirtilmeli ki Gâlib, özellikle Tanzimat yazarlar›n›n etkisiyle “Hüsn

ü Aflk flairi” olarak görülmüfl, divan› baz› araflt›rmac›larca baflar›s›z bulunmufl-

tur. Bu yüzden flairin Hüsn ü Aflk mesnevisi üzerine daha fazla çal›flma yap›l-

m›fl, divan›n›n yeni harflerle yay›m› bile ancak 1993 y›l›nda gerçekleflmifltir.

Sedit Yüksel, Gâlib’in eserlerinin dil ve sanat de¤erini ortaya koydu¤u ese-

rinde, flairin naz›m flekli, vezin ve kafiyeyi, dili kullan›fl biçimini, anlat›m ve

muhteva özelliklerini incelemifl ve flairin divan›n›n ne Ferit Vecdi ile Gibb’in

iddia etti¤i kadar baflar›s›z, ne de Nüzhet Ergun ve Fuat Köprülü’nün belirtti¤i

kadar baflar›l› oldu¤unu dile getirmifltir. Ona göre flairin divan›nda, gençli¤in-

de yazd›¤› niteliksiz fliirlerle beraber, çok baflar›l› fliirler de vard›r.9 Sedit Yük-

sel’in bu çal›flmas›, fieyh Gâlib’in eserlerini, özellikle divan›n›, etrafl› bir flekil-

de de¤erlendiren tek eser durumundad›r.

fieyh Gâlib’in kimi araflt›rmac›larca be¤enilen, kimilerince Hüsn ü Aflk’› ol-

masayd› onu üçüncü s›n›f bir flair konumunda b›rakaca¤› söylenen10 divan›n›n

tenkitli neflri 1993 y›l›nda 2 cilt halinde Naci Okçu taraf›ndan yay›mlanm›flt›r.

Bu geç tarihten bile, Gâlib Divan›’na yeterince ilgi gösterilmedi¤i anlafl›labilir.

Okçu, eserinde Gâlib Dede’nin divan›n›n tenkitli metnini ortaya koymadan

önce, flairin edebî kiflili¤i hakk›nda k›sa bilgiler verip fliirlerinin tahlilini yap-

m›flt›r. Ancak bu tahlil, Necâtî Bey Divan›’n›n Tahlili’ne göre oldukça dar kap-

saml›d›r. Muhsin Kalk›fl›m da bir y›l sonra, 1994’te, Gâlib Divan›’n›n popüler

neflrini haz›rlam›flt›r. Bunlardan baflka, flairin hayat› ve sanat› hakk›nda bilgiler

ile fliirlerinden seçmeleri ihtiva eden küçük hacimli kitaplar vard›r. Bu tarz ya-

y›nlarda Abdülbâki Gölp›narl› ve Nüzhet Ergun’un çal›flmalar› dikkat çekmek-

tedir. Haluk ‹pekten’in çal›flmas›, tezleri de ihtiva eden bir kaynakça vermesi

aç›s›ndan önemlidir. Ayr›ca flairin divan›ndaki “aflk” kavram›n› inceleyen bir

kitap da yay›mlanm›flt›r. Divan üzerine, Abdülkadir Gürer, bas›lmam›fl bir dok-

tora tezi haz›rlam›flt›r. Ayr›ca Muhsin Macit, flairin tarih manzumeleriyle ilgili

bir yüksek lisans tezi yazm›flt›r. Gâlib’in divan›ndaki dinî-tasavvufî unsurlar,

rind-zâhid portresi tez olarak çal›fl›lan di¤er konulardand›r. Makalelerde de


9 Sedit Yüksel, fieyh Galib: Eserlerinin Dil ve Sanat De¤eri, Ankara: Türkiye ‹fl Bankas› Kültür

Yay., 1980, s. 90-92.

10 E. J. Wilkinson Gibb, “Romantiklerin (Mesnevicilerin) Devam›: fieyh Galib”, a.g.e., c. III-

IV-V, s. 399.

Gâlib’in divan›ndaki gazel ya da terci-i bentlerin flerhleri yap›lm›fl, fliirlerinde

“aflk, âfl›k, mafluk” kavramlar› ele al›nm›flt›r.

fieyh Gâlib’in 26 yafl›nda kaleme ald›¤› ve ona as›l flöhretini sa¤layan eseri

Hüsn ü Aflk, üç kez bugünkü Türkçeye de çevrilerek yay›mlanm›flt›r. Bunlardan

ilki Abdülbâki Gölp›narl›’ya aittir. Gölp›narl›, 1968’de neflretti¤i eserinin sonu-

na, anlafl›lmas› zor beyitleri aç›klad›¤› bir “aç›lama” da eklemifltir. Orhan Okay

ve Hüseyin Ayan da eseri, 1975’de Bilge Kayagil’in “Hüsn ü Aflk’a Dair” adl› ge-

nifl makalesiyle birlikte yay›mlam›fllard›r. Son olarak Muhammet Nur Do¤an,

bu iki yay›mda bulunan baz› eksiklikleri ve yanl›fllar› da gidererek ve çeflitli not-

larla Hüsn ü Aflk’› neflretmifltir. Ayr›ca Vasfi Mahir’in, 1944’te baz› atlamalarla

mesnevinin yaln›zca nesre çevirisini yay›mlad›¤›, Ahmet Necdet’in de 2003’te

eserin dil-içi çevirisini yapt›¤› görülmektedir. Bunlar›n yan› s›ra Victoria Hol-

brook Hüsn ü Aflk üzerine bir inceleme çal›flmas› yay›mlam›flt›r. Amerika’da

yay›mland›ktan 4 y›l sonra Aflk›n Okunmaz K›y›lar› ad›yla Türkçeye çevrilen bu

kitapta Holbrook, amac›n›n Osmanl› mesnevi poetikas›n› ortaya koymak oldu-

¤unu belirtse de daha çok fieyh Gâlib ve Hüsn ü Aflk üzerinde durmakta ve

mesneviyle ilgili çeflitli de¤erlendirmeler yapmaktad›r. Holbrook eserinde,

Hüsn ü Aflk’›n temel ald›¤› önceki metinler hakk›nda k›sa bilgiler vermifl ve

mesnevideki metinleraras› göndermeleri saptam›flt›r. Eserdeki çeflitli unsurla-

r›n sembolik anlamlar›n› da yorumlayan araflt›rmac›, Gâlib’in fliir anlay›fl›n› in-

celerken eserdeki metinsel sesleri ayr› ayr› ele almaktad›r.

Hüsn ü Aflk ile ilgili az say›daki tez çal›flmas›nda eserin indeksinin yap›ld›¤›

ve araflt›rmac›lar›n daha çok kavram/unsur incelemeleri üzerinde durdu¤u gö-

ze çarpmaktad›r. Hüsn ü Aflk’taki soyut kavramlar, dinî-tasavvufî unsurlar, atefl

unsuru çal›fl›lan konulardand›r. Ayr›ca Ukrayna’da hâlâ devam eden ve Irina

Prushkovskaya taraf›ndan haz›rlanan doktora teziyle, Türkiye’deki çal›flmalar-

da üzerinde durulmayan bir konu mukayeseli olarak ele al›nmakta ve fieyh Gâ-

lib’in Sebk-i Hindî edebiyat›ndaki yeri tayin edilmektedir. Prushkovskaya, tezi-

nin ilk bölümünde Bat›da Barok ak›m› ile Do¤uda Hint üslûbunu, ikinci bölü-

münde Bat› araflt›rmac›lar›n›n ve Do¤u araflt›rmac›lar›n›n tasavvufa bak›fl aç›-

s›n› karfl›laflt›rmakta ve yine bu bölümde XVIII. yüzy›l fliiri ile fieyh Gâlib ve

eserleri hakk›nda genel bilgiler vermektedir. Araflt›rmac› çal›flmas›n›n üçüncü

ve son bölümünde Hüsn ü Aflk’›, içerik, simgeler ve alegoriler bak›m›ndan ör-

neklerle inceledikten sonra eserin Ukraynacaya çevirisini vermektedir.11

Hüsn ü Aflk ile ilgili olarak yaz›lan makalelerde ise genel olarak onun klâsik

mesnevilerden ayr›lan yönlerine, özgünlü¤üne de¤inilmektedir. Araflt›rmac›-

lar, çeflitli yönlerden Hüsn ü Aflk’› irdelemifl ve onu farkl› bak›fl aç›lar›yla yo-

rumlayarak farkl› özelliklerini ortaya koymufllard›r. Victoria Holbrook, “Alego-

TAL‹D, 5(10), 2007, B. Sinan574

11 Henüz tamamlanmam›fl olan bu tezle ilgili bilgiler, araflt›rmac›n›n bizzat kendisindenal›nm›flt›r.

rinin Ölümü: Hüsn ü Aflk’›n Özgünlü¤ü” adl› yaz›s›nda Eski Türk fliirinde ale-

gori kavram› ve Sebk-i Hindî üslûbundan bahseder ve Hüsn ü Aflk’› kendinden

önceki manevî yolculuk konulu mesneviler içinde bir konuma oturtur. Yazar,

Hüsn ü Aflk’›n, bu mesnevilerden farkl› olan noktalar›na de¤inerek özgünlü¤ü-

ne iflaret etmektedir. fierif Aktafl ise “psikolojik bir roman” olarak okunabilece-

¤ini söyledi¤i Hüsn ü Aflk’› ‘vaka, mekan, zaman, flah›s kadrosu ve anlat›m

problemi’ bafll›klar› alt›nda inceleyerek çeflitli sonuçlara ulaflmaktad›r. Nec-

mettin Türinay da, sonradan makalelefltirilen bildirisinde, Hüsn ü Aflk’›n klâsik

mesnevilerden kurgusundaki ‘rol de¤iflimi’ ile farkl›laflt›¤›n› ve eserin Mevlevî

ayininin ya da Mevlevî derviflinin çilesinin bir alegorisi olarak okunabilece¤ini

belirtmektedir. Bunlar›n yan› s›ra Hüsn ü Aflk’taki renk unsurlar›n›, bu eserin

Abdülhak Hâmit, Ahmet Hâflim, Ahmet Hamdi Tanp›nar gibi sanatç›lardaki et-

kisini inceleyen yaz›lar da yay›mlanm›flt›r.

Gâlib ve eserini inceleyen tüm bu makale ve tezlerin d›fl›nda flairle ilgili

flimdiye dek bir ihtifal bir de sempozyum düzenlenmifltir. 1912’de yap›lan “Gâ-

lib Dede ‹htifâli”nde Mehmet Fuat, fiahabeddin Süleyman, Süleyman Nazif,

Recaizade Mahmut Ekrem gibi isimler konuflma yapm›fllard›r.12 Devrin dergi

ve gazetelerinde bu konuda baz› yaz›lar da yay›mlanm›flt›r. 1995 y›l›nda ise ‹s-

tanbul Büyükflehir Belediyesi taraf›ndan düzenlenen “ fieyh Gâlib Günleri” ad-

l› sempozyumda pek çok araflt›rmac› bildiri sunmufl ve bu bildiriler daha son-

ra fieyh Gâlib Kitab› ad›yla yay›mlanm›flt›r. Gâlib’in hayat› ve yaflad›¤› dönem,

fliir dünyas›, Hüsn ü Aflk mesnevisi ve divan› üzerine sunulan bildirileri içeren

bu kitapta ayr›ca çok kapsaml› olmayan bir fieyh Gâlib bibliyografyas› da yer

almaktad›r. Bunun d›fl›nda çeflitli sempozyumlarda Gâlib Dede ve özellikle

Hüsn ü Aflk üzerine bildiriler de sunulmufltur.

fieyh Gâlib ve eserleri üzerine yap›lan tüm bu çal›flmalara ra¤men, flairin

hâlâ tüm yönleriyle ortaya konamad›¤› görülmektedir. Zira pek çok araflt›rma-

da, Gâlib’in, divan›nda ve Hüsn ü Aflk’›nda fliir ve flairlikle ilgili söyledi¤i beyit-

ler esas al›narak, flairin fliir anlay›fl› ortaya konmaya çal›fl›lm›flt›r. Oysa Gâlib

Dede’nin fliirlerine elefltirel bir gözle bak›p, düflüncelerini ne ölçüde gerçeklefl-

tirebildi¤ini, ‘nev-rah açma, fliire tâze edâ getirme, bikr-i mazmun söyleme, sü-

hân-icad olma’ gibi iddialar›n›n ne kadar gerçek oldu¤unu araflt›rmak gerekir.

Böylece flairin divan›n› baflar›l› ya da baflar›s›z bulan araflt›rmac›lar›n iddialar›

kal›plaflm›fl ifadeler yerine birtak›m örnekler ve verilerle de¤erlendirilmifl ola-

cakt›r. Örne¤in pek çok kez Gâlib’de “Divan fliirinin hemen bütün büyük flair-

lerinin özelliklerini bulman›n mümkün oldu¤u”13 vurgulanm›fl, onun “Fuzu-

lî’nin lirizmi, Bâkî’nin Türkçesi, Nedim’in coflkulu edâs› ve Nâbî’nin güçlü fi-


12 Beflir Ayvazo¤lu, “Etkileri Günümüze Ulaflan Tek Divan fiairi: fieyh Galib”, Türk Edebiyat›,Nisan 1995, sy. 258, s. 18.

13 Haluk ‹pekten, fieyh Gâlib: Hayat›, Sanat›, Eserleri, Ankara: Akça¤, 1996, s. 24.

kirleri gibi neredeyse kendinden önce yetiflen bütün büyük flairlerin özellikle-

rini kendinde toplad›¤›”14 söylenmifltir. Ancak “kasidelerinde Nef’î kadar kud-

retli, gazellerinde isterse Fuzulî gibi âfl›k, isterse Nâbî gibi hurde-çîn”15 olabi-

len bu flairin fliirleri, k›yasland›¤› flairlerinkiyle mukayeseli olarak çal›fl›lmam›fl,

bu ifadeler örneklerle somutlaflt›r›lmam›flt›r. Bunun yan› s›ra fievket-i Buharî,

Tâlib-i Âmulî, Kelim gibi ‹ran flairlerini kendine örnek alan, onlara pek çok na-

zire yazan ve hatta tarz›n› “tarz-› fievketâne” olarak niteleyen Gâlib, bu flairler-

le de karfl›laflt›rmal› olarak çal›fl›lmam›flt›r. Bu çal›flmalar›n eksikli¤inden dola-

y› Gâlib’in divan›ndaki fliirlerin mahiyeti hâlâ tam olarak bilinmemektedir.

Mukayese çal›flmalar›n›n yan› s›ra Necâtî Bey Divan›’n›n Tahlili’ne benzer ge-

nifl bir metin tahlili ya da daha baflka flerh çal›flmalar›yla bu fliirlerin mahiyeti

anlafl›labilir. Hüsn ü Aflk’›n, bu aç›dan daha flansl› oldu¤u görülmektedir. Zira

eser, baz› araflt›rmac›lar taraf›ndan farkl› yöntem ve bak›fl aç›lar›yla ele al›n-

m›flt›r. Ancak bunlar Hüsn ü Aflk’› tamamiyle gözler önüne sermez, esere çok

daha farkl› aç›lardan bak›labilir. Eserdeki fantastik ve mitolojik unsurlar›n her

biri tek tek incelenmeye de¤erdir örne¤in. ‘Dev, cad›, kuyu’ gibi motiflerin mi-

tolojideki ve Hüsn ü Aflk’taki konumlar›n›n belirlenmesi eserin anlafl›lmas› ve

yorumlanmas›nda yard›mc› olabilecek bir çal›flma konusudur. Ya da etkilendi-

¤i eserlerin bir silsilesi yap›ld›ktan sonra Hüsn ü Aflk’›n bu silsiledeki yeri, ön-

ceki eserlerden ne flekilde etkilendi¤i, farkl› olarak ne getirdi¤i araflt›r›labilir.

Holbrook, Aflk›n Okunmaz K›y›lar› adl› kitab›nda bununla ilgili düflüncelerini

ortaya koysa da çok daha kapsaml› bir çal›flmaya ihtiyaç duyulmaktad›r.

Gâlib’in gerek divan›, gerekse Hüsn ü Aflk’›yla ilgili çal›flmalar›n çok fazla

derine inememesinin ve eserlerle ilgili pek çok soru iflaretinin bulunmas›n›n

nedeni olarak flairin baz› ifadelerinin anlafl›lamamas›, sembollerin çözüleme-

mesi gösterilebilir. Bu anlam kapal›l›¤›, flairin Sebk-i Hindî ak›m›n›n etkisiyle

yazmas›ndan ve eserlerinde yo¤un bir sembolizm ve alegorinin hâkim olma-

s›ndan kaynaklanmaktad›r. Dolay›s›yla araflt›rmac›lar›n ortak düflüncesi Gâ-

lib’in baz› beyitlerini anlaman›n çok zor oldu¤udur.16 Bu nedenle pek çok ça-

l›flmada klifleleflmifl ifadelerle flairin sanat görüflü ve fliir anlay›fl› aktar›lm›fl, zor

ve anlafl›lamayan beyitleri üzerinde pek fazla durulmam›flt›r. Bu durum da,

Gâlib’in, her ne kadar “Divan fliirinin zirvesi” olsa da anlafl›lamamas›na ve ta-

n›namamas›na neden olmaktad›r. fiairin anlafl›labilmesi ancak Sebk-i Hindî

tarz› ve alegori kavram›n›n etrafl› bir flekilde ortaya konmas›yla ortadan kald›-

r›labilir; fakat ülkemizde Sebk-i Hindî ve alegori ile ilgili çal›flmalar oldukça ye-

tersizdir. Bu konularda yaz›lan az say›daki makaleler, birbirinin tekrar› bilgile-

ri aktarmakta ve örnek olarak afla¤› yukar› ayn› beyitler üzerinde durmaktad›r.

TAL‹D, 5(10), 2007, B. Sinan576

14 Atilla fientürk, Osmanl› fiiir Antolojisi, ‹stanbul: YKY, 1999, s. 615.

15 Sadeddin Nüzhet Ergun, fieyh Galib, ‹stanbul: Kanaat Kütüphanesi, 1932, s. 14.

16 Bkz. Haluk ‹pekten, a.g.e., s. 26; Sedit Yüksel, a.g.e., s. 72.

Holbrook’un alegori hakk›nda bilgi veren incelemelerinden sonra Ukrayna’da

yap›lan Sebk-i Hindî ile ilgili tezin de bu konudaki çal›flmalara h›z kazand›ra-

ca¤› ümit edilmektedir. Bunlar›n yan› s›ra Sebk-i Hindî üslûbundan etkilenen

flairlerin fliirlerinin ve Eski Türk edebiyat›ndaki alegorik eserlerin tek tek ince-

lenerek bunlardaki ortak noktalardan hareketle baz› sonuçlara var›lmas› da

mümkündür.

Yeni bir hazine bulup onu yine kendisinin tüketti¤ini söyleyen ve fliirlerinin

anlafl›lamamas›n› do¤al bulan fieyh Gâlib’i anlaman›n yolu büyük ölçüde mu-

kayese ve tahlil çal›flmalar›ndan geçmektedir. Bu tür çal›flmalar Mehmet Çavu-

flo¤lu’nun da belirtti¤i gibi hem flairin kendi fliir anlay›fl›n›n hem de genel ola-

rak Divan fliirinin serüveninin ortaya ç›kar›lmas› aç›s›ndan önemlidir. Yap›lan

çal›flmalara yeni tahlil ve mukayese çal›flmalar›n›n eklenmesi, bu alana pek

çok katk› sa¤layacakt›r.

A. Kitaplar

Alparslan, Ali, fieyh Galib, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanl›¤›, 1988.

Ar›, Ahmet, Galib Dede’nin Aflk Atefli: fieyh Galib Divan›’nda Aflk, Isparta: Fakülte

Kitabevi, 2003.

Ayvazo¤lu, Beflir, Ku¤unun Son fiark›s›, ‹stanbul: Ötüken, 2000.

Ayvazo¤lu, Beflir (der.), fieyh Galib Kitab›, ‹stanbul: ‹stanbul Büyükflehir Belediye-

si Kültür ‹flleri Daire Baflkanl›¤›, 1995.

Ergun, Sadeddin Nüzhet, fieyh Galib, ‹stanbul: Kanaat Kütüphanesi, 1932.

Ergun, Sadeddin Nüzhet, fieyh Galib: Hayat› ve Eserleri, ‹stanbul: Bozkurd Mat-

baas›, 1935.

Gölp›narl›, Abdülbâki, fieyh Galip Divan›’ndan Seçmeler, Ankara: MEB, 2001.

Gölp›narl›, Abdülbâki, fieyh Galip: Hayat›, Sanat›, fiiirleri, ‹stanbul: Varl›k Yay›ne-

vi, 1953.

Holbrook, Victoria Rowe, Aflk›n Okunmaz K›y›lar›: Türk Modernitesi ve Mistik Ro-

mans, çev. Erol Köro¤lu ve Engin K›l›ç, ‹stanbul: ‹letiflim, 1998.

‹pekten, Haluk, fieyh Gâlib: Hayat›, Sanat›, Eserleri, Ankara: Akça¤, 1996.

Kerametli, Can, Galata Mevlevîhanesi: Divan Edebiyat› Müzesi, ‹stanbul: Türkiye

Turing ve Otomobil Kurumu Yay›nlar›, 1977.

Oflazo¤lu, A. Turan, Güzellik ile Aflk: Müzikli Oyun, Ankara: Atatürk Kültür Merke-

zi, 1991.

Okçu, Naci, fieyh Galib (Hayat›, Edebî Kiflili¤i, Eserleri, fiiirlerinin Umûmî Tahlîli

ve Divân›n›n Tenkidli Metni), 2 cilt, Ankara: Kültür Bakanl›¤›, 1993.

Pala, ‹skender, fieyh Galib, ‹stanbul: Timafl, 2001.

Refî-i Âmidî, Cân u Cânân (‹nceleme-Hüsn ü Aflk ile Karfl›laflt›rma-Metin), Nihat

Öztoprak (haz.), ‹stanbul: Türk Gençlik Vakf›, 2000.

fieyh Galib, Divan, haz. Muhsin Kalk›fl›m, Ankara: Akça¤, 1994.


fieyh Galib, Hüsn ile Aflk, nesre çev. Vasfi Mahir Kocatürk, ‹stanbul: Ahmet Halit

Kitabevi, 1944.

fieyh Galib, Hüsn ü Aflk: Önsöz, Metin, Bugünkü Dile Çevirisi, Lûgatler, Aç›klama,

Galib’in El Yaz›s› ‹le Hüsn ü Aflk’›n T›pk› Bas›m›, Abdülbâki Gölp›narl› (haz.), ‹stanbul:

Alt›n Kitaplar Yay›nevi, 1968.

fieyh Galib, Hüsn ü Aflk, Orhan Okay ve Hüseyin Ayan (haz.), 2. bs., Ankara: Der-

gâh, 1992.

fieyh Galib, Hüsn ü Aflk (Metin, Nesre çeviri, Notlar ve Aç›klamalar), Muhammet

Nur Do¤an (haz.), 2. bs., ‹stanbul: Ötüken, 2003.

fieyh Galib, Hüsn ü Aflk (Güzellik ve Aflk), dil-içi çev. Ahmet Necdet, ‹stanbul:

Adam, 2003.

fieyh Galib, fierh-i Cezîre-i Mesnevî, haz. Turgut Karabey, Mehmet Vanl›o¤lu,

Mehmet Atalay, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yay›nlar›, 1996.

Tarlan, Ali Nihat, fieyh Galib: Hayat› ve fiiirleri, Ankara: Recep Uluso¤lu Bas›mevi,

1939.

Yüksel, Sedit, fieyh Galip: Eserlerinin Dil ve Sanat De¤eri, Ankara: Türkiye ‹fl Ban-

kas› Kültür Yay›nlar›, 1980.

B. Makaleler

Aktafl, fierif, “Roman Olarak Hüsn ü Aflk”, Türk Dünyas› Araflt›rmalar›, Aral›k 1983,

sy. 27, s. 94-108.

Altun, Kudret, “Hüsn ü Aflk’ta Gece Nûr-› Siyahtan Ayd›nl›¤›”, ‹lmî Araflt›rmalar,

2000, sy. 10, s. 9-18.

Aflkun, Vehbi Cem, “fieyh Galib’e Dair”, Türk Dili, 1955, c. IV, sy. 40, s. 230-234.

Ayan, Hüseyin, “fieyh Gâlip’te Mevlânâ Sevgisi”, Türk Dili, 1991, sy. 480, s. 530-536.

Ayvazo¤lu, Beflir, “Atefl Denizinde Üç Gün”, ‹stanbul Arma¤an› 3: Gündelik Haya-

t›n Renkleri, haz. Mustafa Arma¤an, ‹stanbul: ‹stanbul Büyükflehir Belediyesi Kültür

‹flleri Daire Baflkanl›¤› Yay›nlar›, 1997, s. 171-184.

Ayvazo¤lu, Beflir, “Atefle Dair Güftügû-I”, Dergâh, Ekim 1992, c. III, sy. 32, s. 6-7.

Ayvazo¤lu, Beflir, “Atefle Dair Güftügû-II: He’nin ‹ki Gözü ‹ki Çeflme”, Dergâh, Ara-

l›k 1992, c. III, sy. 34, s. 9.

Ayvazo¤lu, Beflir, “Atefle Dair Güftügû-III: Abdülhamid-i Evvel’in Aflk›”, Dergâh,

Mart 1993, c. IV, sy. 37, s. 8-9.

Ayvazo¤lu, Beflir, “Atefle Dair Güftügû-IV: Semenderler”, Dergâh, Nisan 1993, c. V,

sy. 38, s. 10-11.

Ayvazo¤lu, Beflir, “Atefle Dair Güftügû-V: Müneccimbafl›’n›n ‹ftar Sofras›”, Dergâh,

May›s 1993, c. IV, sy. 39, s. 9-10.

Ayvazo¤lu, Beflir, “Cumhuriyet’in fieyh Galib’i”, Kaflgar: Edebiyat Seçkisi, Ocak

1999, c. VII, s. 30-32.

Ayvazo¤lu, Beflir, “Etkileri Günümüze Uzanan Tek Divan fiairi: fieyh Galib”, Türk

Edebiyat›, Nisan 1995, sy. 258, s. 17-20.

TAL‹D, 5(10), 2007, B. Sinan578

Ayvazo¤lu, Beflir, “fieyh Galib ve Hüsn ü Aflk’a Dair”, Türk Edebiyat›, Ocak 1999, c.

XXVII, sy. 303, s. 15-16.

Ayvazo¤lu, Beflir, “fieyh Galib’e Sayg› Kantat›”, Derkenar, ‹stanbul: Ötüken, 2002,

s. 140-142.

Bedir, Ahmet Cemil, “fieyh Galib Kitab›”, Hece, fiubat-Mart 1999, c. V, sy. 26-27, s.

118-119.

Bilgegil, Kaya. “Hüsn ü Aflk’a Dair”, M. Kaya Bilgegil’in Makaleleri, Zöhre Bilgegil

(haz.), Ankara: Kültür Bakanl›¤›, 1993, s. 377-416.

Can, Halil, “172. Ölüm Y›ldönümü Dolay›s›yla Galata Mevlevihanesi fieyhlerinden

Meflhur Divan fiairimiz fieyh Galip ve Bestelenmifl Eserleri”, Musiki Mecmuas›, 1970,

c. XXIII, sy. 265, s. 4-7.

Canpolat, Mustafa, “fieyh Galib: Eserlerinin Dil ve Sanat De¤eri”, Türk Dili, 1984,

c. VIII, sy. 150, s. 379-380.

Ça¤lar, Behçet Kemal, “Eskilere Nazireler: fieyh Galib’e Nazire”, fiad›rvan, Eylül

1949, c. I, sy. 24, s. 5.

Çal›flkan, Adem, “fieyh Galib’in Bir Gazelini fierh”, Milli Kültür, 1990, sy. 75, s.

53-55.

Çelebi, Asaf Halet, “Galib Dede I”, Bütün Yaz›lar›, Hakan Sazyek (haz.), ‹stanbul:

YKY, 1998, s. 393-399.

Çelebi, Asaf Halet, “Galib Dede II”, Bütün Yaz›lar›, Hakan Sazyek (haz.), ‹stanbul:

YKY, 1998, s. 403-409.

Çelebi, Asaf Halet, “Galib Dede III”, Bütün Yaz›lar›, Hakan Sazyek (haz.), ‹stanbul:

YKY, 1998, s. 410-425.

Çelebi, Asaf Halet, “Galib Dede IV”, Bütün Yaz›lar›, Hakan Sazyek (haz.), ‹stanbul:

YKY, 1998, s. 419-425.

Çelebi, Asaf Halet, “Galib Dede V”, Bütün Yaz›lar›, Hakan Sazyek (haz.), ‹stanbul:

YKY, 1998, s. 426-432.

Çelebi, Asaf Halet, “Galib Dede VI”, Bütün Yaz›lar›, Hakan Sazyek (haz.), ‹stanbul:

YKY, 1998, s. 433-439.

Çelebi, Asaf Halet, “Galib Dede VII”, Bütün Yaz›lar›, Hakan Sazyek (haz.), ‹stan-

bul: YKY, 1998, s. 440-444.

Çelebi, Asaf Halet, “Galib Dede’nin Hayat›”, Bütün Yaz›lar›, Hakan Sazyek (haz.),

‹stanbul: YKY, 1998, s. 130-133.

Çelebi, Asaf Halet, “Galib Dede’nin Pîri”, Bütün Yaz›lar›, Hakan Sazyek (haz.), ‹s-

tanbul: YKY, 1998, s. 124-126.

Çelik, Halil, “Kitap Dünyas›ndan: Tenkitli Metin Yöntemi Aç›s›ndan Üç fieyh Ga-

lip Divan›”, Bilig, Yaz 1996, sy. 2, s. 284-289.

Çetin, Nihad M, “Ahmed Haflim’in Kaynaklar› Hakk›nda Bir Deneme”, Türkiyat

Mecmuas›, 1954, c. XI, s.183-212.

Coflkun, Enver, “Bizim Gözümüzle fieyh Galip”, Güldeste, 1983, c. II. sy. 15, s. 19-22.

Coflkun, Enver, “Bizim Gözümüzle fieyh Galip”, Güldeste, 1983, c. II, sy. 16, s. 23-28.

Dara, Ramis, “Hüsn ü Aflk, fieyh Galip”, Ça¤dafl Elefltiri, 1984, c. III, sy. 9, s. 38-41.


Dilçin, Cem, “fieyh Galib’in Mevlevi-hânelerin Tamirine ‹liflkin fiiirleri”, Osmanl›

Araflt›rmalar›: The Journal of Ottoman Studies, 1994, sy. 14, s. 29-76.

Dilçin, Cem, “fieyh Galib’in fiiirlerinde III. Selim ve Nizam-› Cedit”, AÜDTCF Tür-

koloji Dergisi, 1993, c. XI, sy. 1, s. 209-219.

Dilemre, Ahmet Cevat, “Hüsün ve Aflk”, Muhit, Mart-Aral›k 1932, sy. 41-50.

Do¤an, Ahmet, “Hüsn ü Aflk’ta Sembolik Anlat›m”, F›rat Üniversitesi ‹lahiyat Fa-

kültesi Dergisi, 1996, c. IX, sy. 1, s. 87-98.

Do¤an, Mehmet Can, “Tesadüf ve Kader Aras›nda Zihinsel Bir Kaza”, Hece, fiubat-

Mart 1999, c. V, sy. 26-27, s. 95-103.

Do¤an, Muzaffer, “fieyh Galip”, Türk Edebiyat›, 1984, sy. 123, s. 92-93.

Do¤ruyol, Hasan, “Gülleri A¤latmay›n Yahut Bir Hüsn ü Aflk Çevirisi Üzerine”, Ye-

di ‹klim, Kas›m 2003, sy. 164, s. 63-67.

Duru, Necip Faz›l, “Galib’in Gölgesi”, Hece, fiubat-Mart 1999, c. V, sy. 26-27, s. 108-

110.

Enginün, ‹nci, “fieyh Galip’in Bugüne Etkisi”, Prof. Dr. Nihad M. Çetin’e Arma¤an,

‹stanbul: ‹stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, 1999, s. 117-144.

Erdo¤an, Mustafa, “Türk Edebiyat›nda Bilinmeyen ‹lginç Bir Eser: Manzûm Hüsn

ü Aflk Tiyatrosu”, Hac› Bektafl Velî Araflt›rma Dergisi, K›fl 2003, sy. 28, s. 247-258.

Ergun, Sadettin Nüzhet, “Divan Edebiyat›nda Hece Vezni”, Ç›naralt›, 1941, sy. 5,

s.11.

Ergun, Sadettin Nüzhet, “fieyh Galib’e Dair”, Varl›k, 1938, c. VI, sy. 129, s. 137-138.

Ergun, Sadettin Nüzhet, “fieyh Galib’e Dair” Bilgi Yurdu, 1939, sy. 8, s. 638-639.

Ergun, Sadettin Nüzhet, “fieyh Galib’in fiuarâ Tezkiresi”, Ats›z Mecmua, 1932, sy.

16, s. 91-94.

Ever, Mustafa, “Adlar ve Kitaplar”, Kara Kitap Üzerine Yaz›lar, Nüket Esen (der.),

‹stanbul: ‹letiflim, 1996, s. 115-127.

Ferit Vecdi, “fieyh Galib”, Donanma Mecmûas›, 1327, no. 18.

Gawrych, George W, “fieyh Galib and Selim III: Mevlevism and The Nizam-› Ce-

did”, International Journal of Turkish Studies, 1987, c. IV, sy. 1, s. 91-114.

Genç, ‹lhan, “fieyh Gâlib’in Hayat›na Dair Baz› Tespitler”, Harman: Kültür Sanat

Edebiyat Dergisi, 1996, sy. 46, s. 12-15.

Gibb, E. J. Wilkinson, “ Romantiklerin (Mesnevicilerin) Devam›: fieyh Gâlib”, Os-

manl› fiiir Tarihi: A History of Ottoman Poetry, c. III-IV-V, çev. Ali Çavuflo¤lu, Ankara:

Akça¤, 1999, s. 387-407.

Gökflen, ‹hsan, “Hüsn ü Aflk’tan Bir Esinti”, Journal of Turkish Studies: Türklük

Bilgisi Araflt›rmalar›: Kaf Da¤›n›n Ötesine Varmak: Festschrift in Honor of Günay Kut

III, 2004, c. XXVIII, sy. 1, s. 32.

Gölp›narl›, Abdülbâki, “fieyh Galib”, ‹slâm Ansiklopedisi: ‹slâm Âlemi Tarih, Co¤-

rafya, Etnografya ve Bibografya Lugati, c. XI, ‹stanbul: MEB, 1970, s. 462-467.

Güleç, ‹smail, “Türk Edebiyat›nda Cezîre-i Mesnevî fierhleri”, Osmanl› Araflt›rma-

lar›: The Journal of Ottoman Studies: Prof. Dr. Nejat Göyünç’e Arma¤an 3, 2004, sy. 24,

s. 159-179.

TAL‹D, 5(10), 2007, B. Sinan580

Güler, Zülfü, “fieyh Galib Divan›nda Ayna Sembolü”, F›rat Üniversitesi Sosyal Bi-

limler Enstitüsü Dergisi, Ocak 2004, c. XIV, sy. 1, s. 103-121.

Gürer, Abdülkadir, “fieyh Galib Hakk›nda Yeni Bilgiler”, AÜDTCF Türkoloji Dergi-

si, 2000, c. XIII, sy. 1, s. 203-226.

Gürer, Abdülkadir, “fieyh Galib’in fiiirlerinde Bir Anlat›m Özelli¤i”, AÜDTCF Tür-

koloji Dergisi, 2000, c. XIII, sy. 1, s. 99-108.

Holbrook, Victoria, “Alegori’nin Ölümü: Hüsn ü Aflk’›n Özgünlü¤ü”, Osmanl› Di-

van fiiiri Üzerine Metinler, Mehmet Kalpakl› (haz.), ‹stanbul: YKY, 1999, s. 403-412.

Holbrook, Victoria, “The Fortress of Forms: Rûmî And Galib”, Poetry and Mysti-

cism in Islam: The Heritage of Rûmî, Amin Banani, Richard Houannisian and Georges

Sabagh (ed.), Cambridge: Cambridge University Press, 1994. s. 178-197.

Hatemi, Hasan Hüsrev, “fieyh Galib Devri Bilim ve Kültür Çevresi”, Türk Edebiya-

t›, Nisan 1995, sy. 258, s. 21-23.

‹leri, Selim, “fieyh Galib”, Kaflgar: Edebiyat Seçkisi, May›s 2000, sy. 15, s. 9-14.

‹nceo¤lu, Mahmure, “fieyh Galib’in Birkaç Yönü”, Musiki ve Nota, 1971, c. III, sy.

25, s. 28-29.

‹pekten, Haluk, “fieyh Galib’in Bir Gazelinin Tahlîli”, Yedi ‹klim, Kas›m 1992, c. IV,

sy. 32, s. 69-74.

‹sen, Mustafa, “Osmanl› Döneminde Devlet-Sanat ‹liflkisi ve Bu ‹liflkinin III. Se-

lim’le fieyh Galib’de Görüntüsü”, Ötelerden Bir Ses: Divan Edebiyat› ve Balkanlar’da

Türk Edebiyat› Üzerine Makaleler, Ankara: Akça¤, 1997, s. 284-293.

‹zbudak, Veled Çelebi, “fieyh Galib Kimdir?”, ‹lâve-i Hak, 1328, sy. 2.

Kalk›fl›m, Muhsin, “fieyh Galib: Mevlevilik ve fiia”, Akademik Yorum, Yaz 1993, sy.

4, s. 53-55.

Kalk›fl›m, Muhsin, “fieyh Galib’in Bir Terci-i Bendini fierh Denemesi”, Harran

Üniversitesi Akademik Bak›fl Dergisi, Yaz 1997, sy. 2, s. 56-61.

Kalk›fl›m, Muhsin, “fieyh Galib’in fiiir ve Sanat Anlay›fl›”, KSÜ Bülteni, Ocak 1994,

sy. 2, s. 6-9.

Kaplan, Behice, “fieyh Galip”, ‹stanbul, 1944, c. II, sy. 20, s. 6-9.

Karaca, Alâattin, “Bir Yazar›n Masal›: Kaf Da¤›’n›n Ard›nda”, Milli Kültür, Nisan

1991, sy. 83, s. 63-66.

Karpuz, Hac› Ömer, “fieyh Galib’in Bir Terci-i Bendi Üzerinde Kelime Gruplar› Se-

viyesinde ‹nceleme”, Atatürk Üniversitesi K. K. E¤itim Fakültesi Dergisi, 1991, c. I, sy.

1, s. 67-76.

Kartal, Ahmet, “Hüsn ü Aflk’›n Yeni Yay›m›”, Türklük Bilimi Araflt›rmalar›, Güz

2002, sy. 12, s. 209-223.

Kas›r, Hasan Ali, “fieyh Galib ve ‘Yâr-› Vefâdâr’› Esrâr Dede”, Hece, fiubat-Mart

1999, c. 5, sy. 26-27, s. 111-117.

Koncu, Hanife, “fieyh Gâlib Divan›’nda ‘Aflk, Âfl›k, Mafluk’ Etraf›nda Oluflan Baz›

Anlam ‹lgileri”, Sanat ve ‹nanç 1, ‹stanbul: Mimar Sinan Üniversitesi Türk Sanat Tari-

hi Uygulama ve Araflt›rma Merkezi, 2004, s. 213-222.

Köprülü, Mehmet Fuat, “Selim-i Sâlis ve fieyh Galib”, Türkiye Edebiyat Mecmuas›,

1923, sy. 1, s. 1-2.


Köprülü, Mehmet Fuat, “fieyh Galib”, Servet-i Fünun, 1327, c. XLIII.

Köprülü, Mehmet Fuat, “fieyh Galib’e Kadar Osmanl› fiiiri”, Servet-i Fünun, 1328,

c. XLIV.

Köprülü, Mehmet Fuat, “fieyh Galib’e Dair”, Yeni Mecmua, 1928, c. III, s. 123-124.

Kurnaz, Cemal, “Galib Divan›’nda Naz›m fiekilleriyle ‹lgili Problemler”, Divan

Edebiyat› Yaz›lar›, Ankara: Akça¤, 1997, s. 421-427.

Kuru, Selim S›rr›, “Divan fiiirinin K›y›lar›nda”, Virgül, Ocak 1999, sy. 15, s. 7-10.

Kut, Günay, “fieyh Galib ve Ötekiler (1757-1799)”, Ludingirra, 1999, sy. 10-11, s.

132-140.

Kutlu, Mustafa, “fieyh Galib”, Türk Dili ve Edebiyat› Ansiklopedisi (Devirler/‹sim-

ler/Eserler/Terimler), Ezel Erverdi vd. (haz.), ‹stanbul: Dergâh, 1998, c. VIII, s. 144-146.

Kutluk, ‹brahim, “Mevlevili¤e Dair ‹ki Eser”, ‹Ü Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve

Edebiyat› Dergisi, 1948, c. II, sy. 3-4, s. 289-300.

Kutluk, ‹brahim, “fieyh Galib ve as-Sohbet-üs-Sâfiyye”, ‹Ü Edebiyat Fakültesi Türk

Dili ve Edebiyat› Dergisi, 1948, c. III, sy. 1-2, s. 21-47.

Macit, Muhsin, “Merd Ona Dinür ki Aça Nev-Râh”, Hece, fiubat-Mart 1999, c. V, sy.

26-27, s. 89-91.

Maz›o¤lu, Hasibe, “fieyh Galib’in fiiirlerinin Dili”, Hasan Eren Arma¤an›, Ankara:

TDK, 2000, s. 237-246.

Mehmed Ziya, “fieyh Galip ‹htifâli Münâsebetiyle”, ‹kdam, 1336.

Müftüo¤lu, Ahmet Hikmet, “Eslafta Dekadanl›k ve fieyh Galib”, Servet-i Fünun,

1314, c. XVI, sy. 393.

Müftüo¤lu, Ahmet Hikmet, “fieyh Galip”, Türk Yurdu, 1327, c. V, sy. 30, s. 554-571.

Müftüo¤lu, Ahmet Hikmet, “fieyh Galip”, ‹lâve-i Hak, 1328, no. 12.

Moran, Berna, “Üstkurmaca Olarak Kara Kitap”, Kara Kitap Üzerine Yaz›lar, Nü-

ket Esen (der.), ‹stanbul: ‹letiflim, 1996, s. 80-90.

Okay, M. Orhan, “Galib Dede’nin Dram›”, Yedi ‹klim, Nisan 1995, c. IX, sy. 61, s. 3-6.

Okçu, Naci, “Hüsn ü Aflk”, TDV ‹slâm Ansiklopedisi, c. XIX, Ankara: TDV, 1999,

s.29-31.

Olgun, Tahir, “Galib Dede ‹çin Yap›lacak ‹htifal Hakk›nda”, Sebilü’r-reflad, 1328, c.

VIII, sy. 201, s. 366-368.

Olgun, Tahir, “Hüsn ü Aflk”, Türk Yurdu, 1927, c. V, sy. 30.

Olgun, Tahir, “fieyh Galib’e Dair” Bilgi Yurdu, 1938, sy. 3, s. 492-495.

Olgun, Tahir, “fieyh Galib’e Dair” Bilgi Yurdu, 1938, sy. 5, s. 555-560.

Olgun, Tahir, “fieyh Galib, Neden Nabî’ye Atm›fl, Tutmufltu?”, Bilgi Yurdu, 1941,

sy. 43, s. 5-6.

Ölmez, Ahmet, “fieyh Galib’in Bir Gazelini fierh”, Türklük Bilimi Araflt›rmalar›,

2000, s.9, s. 317-327.

Ölüç, Esver, “Ba¤”, Hece, fiubat-Mart 1999, c. V, sy. 26-27, s. 92-93.

Önder, Mehmet, “fieyh Galib Konya’da”, Türk Folklor Araflt›rmalar›, 1965, c. IX,

sy. 187, s. 3647.

TAL‹D, 5(10), 2007, B. Sinan582

Pala, ‹skender, “Galib Vardur fieyh Galib’den ‹çeru”, Akademik Divan fiiiri Araflt›r-

malar›, ‹stanbul: L&M Yay›nlar›, 2003, s. 142-156.

Pala, ‹skender, “Son Büyük Üstad: fieyh Galib”, Divan Edebiyat›nda Müstesna Gü-

zeller, ‹stanbul: ‹nsan, 1995, s. 267-270.

Sa¤d›ç, Ozan, “fieyh Galib, Güzellik ve Sevgi Üzerine”, Sanat Olay›, 1985, sy. 34,

s. 30-31.

Sinan, Betül, “Hüsn ü Aflk’›n Derin Yap›s›”, Sözden Yaz›ya: Bo¤aziçi Üniversitesi

Türk Dili ve Edebiyat› Bölümü Lisansüstü Sempozyumu: 12-13 May›s 2005, ‹stanbul:

Bo¤aziçi Üniversitesi Yay›nlar›.

Sooyong, Kim, “Mürflid ile Mürid: Kara Kitap’› Bir Yorumlama Çerçevesi Olarak

Tasavvuf”, çev. Kemal Atakay, Kara Kitap Üzerine Yaz›lar, Nüket Esen (der.), ‹stanbul:

‹letiflim, 1996, s. 233-255.

fientürk, A. Atillâ, “fieyh Galib”, Osmanl› fiiir Antolojisi, ‹stanbul: YKY, 1999, s.

615-631.

fiimflek, Güney, “Kara Kitap’ta Gelenek”, Kara Kitap Üzerine Yaz›lar, Nüket Esen

(der.), ‹stanbul: ‹letiflim, 1996, s. 227-232.

T. ‹. (Nurettin Arman), “Galip Dede Yurdu”, Ulus Gazetesi, 11 Ekim 1949.

Tanp›nar, Ahmet Hamdi, “Avize Gibi Renk ve Ifl›k Dolu fiiir”, fiad›rvan, 1949, c. I,

sy. 4, s. 7.

Tansel, Fevziye Abdullah, “Makber’de Leyla ve Mecnun ile Hüsün ve Aflk Tesirle-

ri”, Ülkü, fiubat 1938, sy. 60, s. 541-544.

Tökel, Dursun Ali, “Divan fiiirinin K›y›lar›nda Dolaflan Yabanc›”, Dergâh, Mart

1999, c. X, sy. 109, s. 14-16.

Tuncor, Ferit Rag›p, “fieyh Galip (1757-1799)” Yeni Defne, 1983, c. II, sy. 15, s. 19-22.

Umurhan, N, “fieyh Galip”, Eflatun, 1984, c. XVI, sy. 189, s. 25.

Ülkü, Feyzullah Sacid, “Ahmet Haflim Hayallerini Kimlerden Ald›?”, Ülkü, Mart

1941, c. XVII, sy. 97, s. 17-24.

Ünver, ‹smail, “Galata Mevlevî-hânesi fieyhleri”, Osmanl› Araflt›rmalar›: The Jour-

nal of Ottoman Studies, 1994, sy. 14, s. 195-219.

Var›flo¤lu, Mehmet Celal, “Hüsn ü Aflk’ta Kozmografya”, Bilig, 2005, sy. 33, s.

149-166.

Yüksel, Sedit, “Abdülbâki Gölp›narl›: fieyh Galib: Hayat›, Sanat›, fiiirleri”, Türk Di-

li, c. II, Temmuz 1953, sy. 22, s. 707-709.

Yüksel, Sedit, “fieyh Galip’e Dair Notlar”, Türk Dili, 1956, c. V, sy. 53, s. 290-292.

Yüksel, Sedit, “fieyh Galip’in Bilinmeyen Kasideleri”, Devrim Gençli¤i, 1954, c. IV,

sy. 19, s. 20-21.

C. Tezler

Alpagut, Mustafa, “XVIII. Yüzy›l Divan fiairlerinden fieyh Galib’in fiiir ve Senbol

Anlay›fl›”, Bitirme Tezi, Uluda¤ Üniversitesi, 1982.

Aslan, Özlem, “fieyh Galib’in Hayat›, Edebî fiahsiyeti ve Eserleri”, Bitirme Tezi, Er-

ciyes Üniversitesi, 1998.


Baflel, Sevim, “Gülflen-i Aflk’›n Karfl›laflt›rmal› Transkripsiyonu ve Hüsn ü Aflk ile

Karfl›laflt›r›lmas›”, Bitirme Tezi, Ankara Üniversitesi, 1963.

Bölükbafl›, Mehmet, “fieyh Galip, Hüsn ü Aflk: ‹ndeks (J-Z)”, Bitirme Tezi, ‹stanbul


Bulduk, ‹dris, “Hüsn ü Aflk’ta Soyut Kavramlar”, Yüksek Lisans Tezi, ‹stanbul Üni-

versitesi.

Caran, Mümtaz, “Divan fiiirinde Kozmik Unsurlar (15, 16, 17, 18. Yüzy›l flairlerin-

den Ahmet pafla, Necati Bey, Fuzuli, Baki, Nef’i, Naili, Nedim, fieyh Galip’in Kasidele-

rinde Kozmik Unsurlara Bak›fl ve Kozmik Unsurlar), Yüksek Lisans Tezi, F›rat Üniver-

sitesi, 2003.

Cengiz, Hayriye, “fieyh Galib’de Tasavvuf ve Hüsn ü Aflk”, Yüksek Lisans Tezi, Sel-

çuk Üniversitesi, 2000.

Ça¤lar, Serhat, “Nedim ve fieyh Galip Divanlar›ndaki Farsça fiiirlerin Tercümesi”,

Bitirme Tezi, ‹stanbul Üniversitesi, 1946.

Çeliker, Ayhan, “fieyh Galib’in 1 Na’t, 31 Kaside ve 37 Tarihinin Transkripsiyonu”,

Bitirme Tezi, Ankara Üniversitesi, 1948.

Çoban, Özgür, “Divan fiiirinde Rind ve Zahid Portresi: Ahmed Pafla, Fuzuli, Baki,

Nef’i, Nedim, fieyh Galib Divanlar›nda”, Yüksek Lisans Tezi, Afyon Kocatepe Üniver-

sitesi, 2002.

Demiro¤lu, fienol, “fieyh Galip, Hüsn ü Aflk: ‹ndeks (A-‹)”, Bitirme Tezi, ‹stanbul


Do¤an, Ahmet, “Dönüflüm Sürecindeki ‹nsan›n Sembolik Seyahati ve Hüsn ü Aflk

Örne¤i”, Yüksek Lisans Tezi, F›rat Üniversitesi.

Genç, ‹lhan, “fieyh Galib Divan› (Topkap› S. Hazine 941, 173 yk) 78-113 yaprakla-

r›n›n Çeviriyaz›s›”, Atatürk Üniversitesi, Bitirme Tezi, 1996.

Gürer, Abdülkadir, “fieyh Galib Divan›”, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 1994.

Karamehmetgil, Fevziye, “fieyh Galib’in Hayat› ve 151 Gazelinin Transkripsiyo-

nu”, Bitirme Tezi, Ankara Üniversitesi, 1948.

Karatafll›o¤lu, Feriha, “fieyh Galib’in 183 Gazelinin Transkripsiyonu ve Edebî Hü-

viyeti”, Bitirme Tezi, Ankara Üniversitesi, 1948.

Kaya, Sami, “fieyh Galib’in Hayat›, Eserleri”, Bitirme Tezi, Erciyes Üniversitesi,

1997.

Macit, Muhsin, “fieyh Galib’in Tarih Manzumeleri (‹nceleme-Metin)”, Yüksek Li-

sans Tezi, Atatürk Üniversitesi, 1989.

Ocaktan, Rasim, “fieyh Galib”, Bitirme Tezi, Uluda¤ Üniversitesi, 1986.

Okçu, Naci, “fieyh Galib’in Divan› ile Hüsn ü Aflk’›ndaki Dinî ve Tasavvufî Unsur-

lar”, Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, 1977.

Öztürkmen, Ömer, “Hüsn ü Aflk’ta Atefl Unsuru”, Bitirme Tezi, ‹stanbul Üniversi-

tesi, 1956.

Prushkovskaya, Irina, “Hint Üslûbu Edebiyat›nda fieyh Galib’in Yeri”, Doktora Te-

zi, Kiev Milli Taras Shevchenko Üniversitesi.

Sali, Üzeyir, “fieyh Galib’in Hayat›, Sanat› ve Hüsn ü Aflk’›n Transkripsiyonu”, Bi-

TAL‹D, 5(10), 2007, B. Sinan584

tirme Tezi, Ankara Üniversitesi, 1985.

Salih, Said Salih, “fieyh Galib Dede: Hayatuhû ve Asârahû”, Yüksek Lisans Tezi,

Kahire Üniversitesi, 1975.

Senyüksel, Füsun, “Fuzuli, Naili, Nabi, Nedim, fieyh Galib’in Bestelenmifl Eserle-

ri”, Bitirme Tezi, ‹stanbul Üniversitesi, 1972.

Süngü, Ayten, “Hüsn ü Aflk’›n ‹kinci Yar›s›n›n Transkripsiyonu”, Bitirme Tezi, An-

kara Üniversitesi, 1950.

Türkel, Serdar, “fieyh Galib’in Bestelenmifl Usûl-Vezin, Beste-Güfte ‹liflkisi”, Yük-

sek Lisans Tezi, F›rat Üniversitesi.

Uysal, Selçuk, “fieyh Galib: Hüsn ü Aflk (Transkripsiyonlu Metin ve ‹ndeks)”, Bitir-

me Tezi, ‹stanbul Üniversitesi, 1968.

Üzeyir, Sali, “fieyh Galib’in Hayat›, Sanat› ve Hüsn ü Aflk’›n Transkripsiyonu”, Bi-

tirme Tezi, Ankara Üniversitesi, 1985.

Yenikale, Ahmet, “Hüsn ü Aflk: Tahlil.” Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmarafl Sütçü

‹mam Üniversitesi, 1996.

D. Bildiriler

Gürer, Abdülkadir, “fieyh Galib Divan› Nüshalar› Üzerine”, fieyh Galib Sempozyu-

mu, 17-18 Mart 1995, ‹stanbul Büyükflehir Belediyesi Kültür ‹flleri Daire Baflkanl›¤›, ‹s-

tanbul.

Holbrook, Victoria, “fieyh Galib ve Alegori Üzerine”, 1995, B‹LAR, ‹stanbul.

Var›flo¤lu, Mehmet Celal, “Aflk’›n Metaforik Yolculu¤unda Sühan’›n Rolü”, I. Ulu-

sal Sosyal Bilimler Sempozyumu: Bir Metafor Olarak Yol ve Yolculuk, 10-11 Aral›k

2004, K›r›kkale Üniversitesi, K›r›kkale.

Var›flo¤lu, Mehmet Celal, “‘Öl ve Ol’ Fikri Çerçevesinde Hüsn ü Aflk Kahraman›

Aflk’›n Kendini Bulma ve Tan›ma Süreci”, Uluslaras› Türk Kültüründe Ölüm Sempoz-

yumu, 25-26 Kas›m 2004, MÜ Türkiyat Araflt›rma ve Uygulama Merkezi, ‹stanbul.

Two Poets From Befor And After The Classical Period:

The Literature of Necâtî Bey and fieyh Gâlib

Betül S‹NAN

Abstract

Necâtî and fieyh Gâlib are the important names of classical Turkish poetry. Necâtî

who was grown up on XVth century is the forerunner of classical poetry. He is also

known as the one who makes Turkish as poetical language and he used to give great

importance to proverb and idioms on his poems. This attitude of him provides to un-

derstand his poems easily. fieyh Gâlib who lived on XVIIIth century is the peak of clas-


sical poetry. He was also the representative of Sebk-i Hindî genre. Lots of couplets of

poet -in point of meaning had the character of not revealing themselves directly.

In this study; books, articles, reports and thesis about these two poets and their works

are listed and evaluated. As a result, both Necâtî and fieyh Gâlib were not revealed in

every aspect of them so far. Thus, it is pointed that these two poets could be studied

in different ways. Thinking of that it would be useful for further works that not be do-

ne so far, it is especially emphasized on the defective points. It is understood that to

reach clear results for both two poets and for other poets and to follow the line of de-

velopment of classical Turkish poetry it is necessary to accelerate the comparative

analysis studies.

Key Words: Necâtî, fieyh Gâlib, Sebk-i Hindî, Hüsn ü Aflk, Classical Turkish Literature.

Klâsik Öncesi ve Klâsik Sonras› Dönemden ‹ki fiair:

Necâtî Bey ve fieyh Gâlib Literatürü

Betül S‹NAN

Özet

Necâtî ve fieyh Gâlib, Eski Türk fliirinin iki önemli ismidir. XV. yüzy›lda yetiflen ve klâ-

sik fliirin ilklerinden olan Necâtî, Türkçeyi fliir dili haline getirmesi ve fliirlerinde ata-

sözü ve deyimlere s›kl›kla yer vermesiyle tan›n›r. Necâtî’nin bu özelli¤i, fliirlerinin ko-

lay anlafl›lmas›n› sa¤lar. XVIII. yüzy›lda yaflayan ve klâsik fliirin zirvesi olan fieyh Gâlib

ise Sebk-i Hindî üslûbunun temsilcisidir. fiairin pek çok beyti anlam bak›m›ndan ken-

dini hemen ele vermeyen bir nitelik tafl›r.

Bu çal›flmada, bu iki flair ve eserleri hakk›nda yaz›lan kitap, makale ve tezler ile sunu-

lan bildiriler listelenip de¤erlendirilmifltir. Sonuç olarak, gerek Necâtî’nin gerekse

fieyh Gâlib’in tüm yönleriyle ortaya konamad›¤› ve bu flairlerin daha pek çok aç›dan

çal›fl›labilece¤i saptanm›flt›r. Eksikli¤i fark edilen konular üzerinde, bundan sonraki

araflt›rmalara faydal› olur düflüncesiyle özellikle durulmufltur. Hem bu iki flair hem de

di¤er flairlerler hakk›nda daha net sonuçlara ulafl›labilmek ve Eski Türk fliirinin geli-

flim çizgisini takip edebilmek için mukayeseli tahlil çal›flmalar›na h›z kazand›rmak ge-

rekti¤i anlafl›lmaktad›r.

Anahtar Kelimeler: Necâtî, fieyh Gâlib, Sebk-i Hindî, Hüsn ü Aflk, Divan Edebiyat›.

TAL‹D, 5(10), 2007, B. Sinan586

Documents

Necâtî Bey ve fieyh Gâlib Literatürü - isamveri.orgisamveri.org/pdfdrg/D02512/2007_10/2007_10_SINANB.pdfSon olarak, Mehmet Çavuflo¤lu’nun bu önemli çal›flmas›yla