DIALOGUE DIALOG delanty.pdf · tilla si edukimi dhe qytetaria.1) Ky artikull do të merret me një aspekt të europianizimit 1. Delanty, G. (2007): “European Citizenship: A Critical

GERARD DELANTYGERARD DELANTY

10

PERIFERITË DHE KUFIJTË NË NJË EUROPË POST-PERËNDIMORE

PERIPHERIES AND BORDERS IN A POST-WESTERN EUROPE

10

D I A L O G U E D I A L O G

10

GERA

RD D

ELAN

TYPERIFERITË DH

E KUFIJTË NË N

JË EUROPË PO

ST-PERËNDIM

ORE

d i A Lo G

1 0

Periferitë dhe kufijtë në një euroPë Post-Perëndimore

Gerard Delanty

Ky botim u mundësua në kuadrin e Programit të Përbashkët “Kultura dhe Trashëgimia për Zhvillim Social dhe Ekonomik”, i cili zbatohet bashkërisht nga UNESCO dhe PNUD në bashkëpunim me Ministrinë e Punëve të Jashtme të Shqipërisë nëpërmjet Fondit Spanjoll të Arritjes së Objektivave të Zhvillimit të Mijëvjeçarit (OZHM).

Autorët janë përgjegjës për zgjedhjen dhe paraqitjen e fakteve të përfshira në këtë botim dhe për mendimet e shprehura aty, të cilat nuk janë domosdoshmërisht mendimet e UNESCO-s dhe nuk e angazhojnë Organizatën. Emërtimet e përdorura dhe paraqitja e materialit në të gjithë këtë botim nuk nënkuptojnë shprehjen e asnjë opinioni nga ana e UNESCO-s në lidhje me statusin ligjor të ndonjë shteti, territori, qyteti apo zone të autoritetit të tyre ose në lidhje me përcaktimin e skajeve ose kufijve të tyre.

Gerard Delanty

Periferitë Dhe kufijtë në një euroPë Post-PerënDimore

Përktheu: Ardian Vehbiu

redaktoi: Agim Doksani

Instituti Shqiptar i MediasRr. Gjin Bue Shpata, No.8, Tiranë, AlbaniaTel./fax: ++ 355 4 2229800E-mail: [email protected]

Instituti i Dialogut & Komunikimit(Ish Shtëpia e Librit dhe Komunikimit)

Rr. Pjetër Budi, Pall. Klasik, Nr.11, Tiranë, Albania

Tel: +355 42 371 865Email: [email protected] web: www.idk-al.org

© Gerard Delanty© Eurozine© ISHM, IDK, UNESCO/MDG-F JP

Europa po merr jo vetëm formë post-kombëtare, por edhe trajtë post-Perëndimore, shkruan Gerard Delanty.

Ai i bën një vlerësim të ri periferisë, e cila mund të shihet si një zonë e ricaktimit të kufijve. Në periferi, thotë ai, marrëdhënia mes brendësisë dhe jashtësisë është komplekse dhe ambivalente; periferia, edhe pse shpesh merr forma përjashtuese, mund të shihet si vendi i formave kozmopolite të negocimit.

Hyrje

Zgjerimi i Bashkimit Europian ka shkaktuar një ndryshim domethënës në formën e Europës si njësi gjeopolitike. Domethënia e procesit të zgjerimit drejt Lindjes shkon përtej çështjeve institucionale të anëtarësisë dhe të përftimit të Bashkimit Europian, duke sugjeruar një ri-orientim të rëndësishëm në identitetin e Europës. Ndryshe nga zgjerime të tjera më të hershme, proceset e tanishme të zgjerimit të Bashkimit Europian kanë implikime kulturore më të gjera. Zgjerimi i mëparshëm i Bashkimit Europian gjatë

8 Gerard delanty

viteve të Luftës së Ftohtë ndryshonte, ngaqë mbështetej në sigurinë e ofruar nga Perdja e Hekurt. Edhe pse në Traktatin e Romës thuhej se çdo vend i Europës mund të anëtarësohej, ishte e qartë se zgjerimit i imponoheshin kufij politikë. Ky ishte para së gjithash një sistem ndërshtetëror europian perëndimor. Për më tepër, zgjerimi i tij bazohej në çka besohej se ishte një trashëgimi politike europiane e përbashkët. Nuk ka dyshim se kjo trashëgimi ishte shpesh përçarëse; vendet europiano-jugore - Greqia, Portugalia dhe Spanja – u futën në BE vetëm në fillim të viteve 1980, pas një periudhe të gjatë sundimi ushtarak. Megjithatë, e pavarësisht nga këto përjashtime, para zgjerimit të tanishëm BE-ja ishte një entitet mjaft koheziv, që kishte njohur integrim relativisht të thellë politik dhe socio-ekonomik. Implikimet e një BE-je të zgjeruar konsiderueshëm janë diskutuar shumë, sa i përket integrimit, por më pak vëmendje u është kushtuar implikimeve për identitetin kulturor dhe politik të Europës.

Nga njëra anë, BE-ja nuk ka identitet politik ose kulturor në ndonjë kuptim të mirëfilltë të këtij termi; nga ana tjetër, identiteti i shteteve-komb është dobësuar, pjesërisht si rezultat edhe i europianizimit, edhe i proceseve më të gjera të globalizimit. Në këtë kontekst, fitimtarë kanë dalë shtetet-komb, që, në më të shumtën e herëve, kanë përfituar nga anëtarësimi në BE. Veç

9Periferitë dhe kufijtë në një euroPë Post-Perëndimore

kësaj, identiteti kombëtar nuk është aspak në rënie. Por do të ishte tepër e thjeshtë të nxirrej përfundimi se në një BE prej 27 anëtarësh – dhe të tjerë që do të shtohen pa dyshim në të ardhmen – ka pasur një riorientim ndaj interesave kombëtare dhe një forcim të identiteteve kombëtare. Argumenti që do të mbroj në këtë artikull është se situata e tanishme është më e ndërlikuar dhe se ajo do të kuptohej më mirë po të niseshim nga hipoteza se shtetet-komb janë duke u modifikuar për shkak të europianizimit. Në vend që të kërkojmë një nivel europian identiteti mbi dhe përtej identiteteve kombëtare, ose t’i shohim këto të fundit si rezistente ndaj një identiteti europian mbikombëtar të imponuar nga lart poshtë, duhet t’i kushtojmë vëmendje natyrës së përzier ose hibride të identiteteve kombëtare, të cilat janë transformuar në mënyra të ndryshme nga europianizimi. Për këtë arsye, logjika e europianizimit është prirur ndaj europianizimit të identiteteve kombëtare, jo ndaj kolapsit të identitetit kombëtar. Kjo duket sheshazi në shumë sfera: në komunikim, në mënyrën e jetesës dhe në shumë zona në të cilat Bashkimi Europian ka fituar kompetenca ligjore, të tilla si edukimi dhe qytetaria.1) Ky artikull do të merret me një aspekt të europianizimit

1. Delanty, G. (2007): “European Citizenship: A Critical Assessment”. Citizenship Studies. 11(3): 64−72.

10 Gerard delanty

të shtetit-komb, dhe pikërisht me evoluimin e marrëdhënies mes qendrave dhe periferive. Kjo do të shqyrtohet kryesisht në lidhje me çështjen se çfarë lloj kufijsh janë duke u krijuar në periferi, si pasojë e europianizimit. Teza ime është se tani marrëdhënia mes periferisë dhe qendrës ka ndryshuar, në kuptimin që periferia po i largohet margjinalizimit, për t’u shndërruar në një vend të ricaktimit kozmopolitan të kufijve. Gjithsesi, domethënia e vërtetë e marrëdhënies së qendrës me periferinë është më ndër-qytetërimore se ç’mund të shihet në terma të marrëdhënieve mes shteteve dhe të përkufizohet në terma të dinamikës së marrëdhënieve mes shteteve dhe BE-së.

Një europë post-perëNdimore?

Teza ime e parë është se Europa po merr me të shpejtë trajtë post-Perëndimore. Deri më sot, një nga tiparet më të spikatura të projektit europian ishte zhvillimi i qëndrueshëm i një rendi post-kombëtar, në të cilën shteti kombëtar sovran duhej ta administronte sovranitetin e vet së bashku me nivele të tjera të governancës, të cilat përfshinin rajonet dhe vetë BE-në. Edhe pse ky mbetet tipar i Europës bashkëkohore, ka edhe një zhvillim tjetër, me pasoja më larg-vepruese, dhe që shkon përtej çështjeve të

11

governancës. Riformësimi i Europës që prej fundit të komunizmit dhe zgjerimit të BE-së, perspektiva e futjes aty të një pjese të madhe të ish-Jugosllavisë dhe ndoshta edhe të Turqisë më vonë, sugjerojnë një ndryshim në identitetin e Europës, si prirje drejt një konstelacioni të shumëfishtë rajonesh. Ky ndryshim është më shumë se gjeopolitik; meqë prek edhe botëkuptimin kulturor. Europa sot nuk është më një enklavë perëndimore e organizuar rreth shteteve themeluese fillestare. BE-ja e dikurshme mund të përkufizohej, në masë të madhe, nëpërmjet rrethanave të lindjes së saj, si pajtim mes Francës dhe Gjermanisë. Ajo Europë e kishte qendrën në Rin dhe në territorin historik të Perandorisë Karolingiane, me Elbën dhe Danubin si kufij të saj të jashtëm lindorë. Siç vërejta më sipër, fakti që kësaj Europe iu shtuan më pas vende të tjera nuk ia ndryshoi trajtën bazë kësaj rryme qytetërimore; sepse ajo Europë mbështetej në trashëgiminë perëndimore të Krishterimit Latin2), Iluminizmit, demokracisë dhe ekonomisë së tregut të lirë. Natyra perëndimore e Europës së pas-Luftës u konsolidua gjatë shekullit XX, krahas fuqizimit të Shteteve të Bashkuara.

Çfarë po ndodh sot, është dalja në skenë e trashëgimive qytetërimore të ndryshme.

2. Me përjashtim të Greqisë (lidhjet e së cilës me trashëgiminë europiane nuk bazohen në Krishterimin, por në lashtësinë klasike).


12 Gerard delanty

Këto nuk është se përsëritin aq trashëgiminë europiane, ose e sfidojnë atë, por më tepër i shtohen asaj. Pasuria e Europës është pasuria e trashëgimive të saj qytetërimore. Deri më sot, qasja mbizotëruese ndaj kësaj çështjeje ka qenë nëpërmjet theksimit të diversitetit të Europës në terma të kombeve të saj. Në fakt, ky është edhe kuptimi kryesor i termit “unitet në diversitet”, që është kthyer në moton kryesore të identitetit politik dhe kulturor të kontinentit. Ky unitet përkufizohet në terma të diversitetit të traditave kulturore dhe politike. Megjithatë, po ta shohim më gjerë shndërrimin e Europës, besoj unë, perspektiva ndër-qytetërimore do të vlente më shumë, meqë forma që po merr tani Europa është e tillë që të përcaktohet edhe nga konteksti i saj qytetërimor edhe nga rrugët e ndryshme drejt modernitetit, në lidhje me atë kontekst. Perspektiva ndër-qytetërimore, që i kundërvihet qasjes shteto-centrike, sugjerohet nga zgjerimi i BE-së drejt zonave të kontinentit që kanë pasur përvoja të ndryshme me modernitetin.3) 3. Për një analizë më të plotë të qasjes qytetërimore, shih

Arnason (2003): Civilizations in Dispute: Historical Questions and Theoretical Traditions. Leiden: Brill. Në lidhje me zbatimin në Europë, shih Delanty, G. (2003): “The Making of a Post−Western Europe: A Civilizational Analysis”. Thesis Eleven. 72: 8−24; dhe Delanty, G. and Rumford, C. (2005): Rethinking Europe: Social Theory and the Implications of Europeanization. London: Routledge. Shih edhe kapitullin e parë në Byrnes, T. and Katzenstein, P. (eds.) (2006): Religion in an Expanding Europe. Cambridge: Cambridge University Press.

13

Europa qendrore ofron një shembull të tillë të një trashëgimie ndër-qytetërimore, e cila edhe pse mbetet pjesë e trashëgimisë europiane perëndimore, është ndikuar edhe nga afëria e saj me Europën lindore. Sa i takon Europës qendrore-lindore - ku theksi kalon tek orientimi nga Lindja – kjo përmasë ndër-qytetërimore është edhe më domethënëse, meqë rajoni është ndikuar në mënyrë të konsiderueshme nga Rusia dhe nga trualli i gjerë në kufijtë e Europës me Azinë.4) Nocioni i trojeve kufitare, që do të diskutohet në vijim, ngre peshë në kontekstin e zonave ndër-qytetërimore ku identitetet, trashëgimitë dhe përvojat e modernitetit ndeshen mes tyre dhe i mbivendosen njëra-tjetrës. Rëndësi ka edhe identiteti, në krijim e sipër, i çfarë po njihet gjithnjë e më tepër si rajoni “euro-ballkanik”. Ndonëse zgjerimi i tanishëm i BE-së i ka dhënë përparësi Europës qendrore dhe lindore, edhe rajoni juglindor është pjesë e konstelacionit qytetërimor europian. Një pjesë e madhe e këtij rajoni është ndikuar nga tradita osmane dhe, për këtë arsye, sugjeron rëndësinë e përmasës ndër-qytetërimore, e cila në këtë rast është më pak “lindore” sesa “jugore”. Tani për tani, vetëm Sllovenia është anëtare e BE-së, por ky rast është pak i ndërlikuar, meqë

4. Arnason, J. (ed.) (2005): “East Central European Perspectives”. Botim i posaçëm i European Journal of Social Theory. 8 (4).


14 Gerard delanty

Sllovenia i përket më shumë Mitteleuropa-s sesa rajonit Euro-Ballkanik.5)

Nëse Sllovenia mund të konsiderohet si e vendosur diku “ndërmjet” Mitteleuropa-s dhe Ballkanit, rasti i Rumanisë dhe i Bullgarisë përfaqëson një shembull mjaft domethënës të natyrës ndër-qytetërimore të Europës. Ndryshe nga vendet e Europës qendrore, në kuptimin e ngushtë të këtij termi, Rumania dhe Bullgaria janë produkte të Perandorisë Bizantine. Sidomos në Rumani impakti i Bizantit duket haptazi, njëlloj si ai i traditës osmane; pa përmendur pastaj faktin që këto vende u futën në orbitën e Rusisë. Specifika kulturore e këtyre vendeve nuk është e tillë që të mund të rroket e tëra në terma trajektoresh kombëtare. Formësimi qytetërimor i shtetit-komb modern shfaqet veçanërisht në terma të modelit të modernitetit që është adoptuar, si dhe në strukturat dhe identitetet shoqërore.6)

Nga pikëpamja historike-sociologjike, trajta që po merr Europa ndoshta mund të kuptohet si pasojë e këtyre tre konfigurimeve bazë, të cilat përfaqësojnë “tre Europat”: një Europë perëndimore, një Europë qendrore-lindore, dhe një Europë juglindore. Nga këta, i fundit është edhe më problematiku. Në një

5. Shih Vidar, K. and Delanty, G. (2008): “Mitteleuropa and the European Heritage”. European Journal of Social Theory. vol .11.

6. Arnason, J. (2003), vep. cit.

15

sprovë tashmë klasike, Scüzs7) argumentoi se Europa konsiston në tri njësi gjeopolitike, të cilat u përftuan për shkak të ndarjes lindje-perëndim: një Europë perëndimore “karolingiane”, një Europë qendrore-lindore dhe një Europë lindore, e cila ka qenë e lidhur ngushtë me Rusinë dhe nuk ka ndonjë kufi lindor të mirëpërcaktuar. Fati i Europës u përcaktua nga këto tri rajone historike. Pa dyshim, ishte i pari që luajti rol vendimtar në formësimin e trashëgimisë europiane, e cila, sipas Scüzc-it, karakterizohet nga një sintezë elementesh të ndryshme që u përftuan pas shpërbërjes së rendit të vjetër imperial. Me përfshirjen e pjesshme të një pjese të rajonit lindor në çfarë sot mund të quhet Europa qendrore lindore, nocioni i Europës lindore mund të ripërkufizohet, për të futur aty edhe jugun e Europës. Gjithsesi, ndarja e vjetër mes Lindjes dhe Perëndimit në historinë e Europës pa dyshim duhet modifikuar tani, për të marrë parasysh diversitetin e rajoneve qendrore dhe lindore.8) Nocioni i tre Europave “historike” duhet ripërkufizuar gjithashtu, për të marrë parasysh faktin që të tre këto variante përfshijnë marrëdhënie me një zonë qytetërimore më

7. Scüzs, J. (1988): “Three Historical Regions of Europe”. Civil Society and the State. Keane, J. (ed.). London: Verso.

8. Shih edhe Halecki, O. (1962): The Limits and Divisions of European History. Notre Dame: Notre Dame University Press; Delanty, G. (1995): Inventing Europe: Idea, Identity, Reality. London: Macmillan.


16 Gerard delanty

të gjerë: Europa perëndimore përfshin edhe kontekstin më të gjerë kolonial; Europa qendrore lindore përfshin marrëdhëniet me Rusinë dhe përmasën më të gjerë sllave; Europa juglindore përfshin trashëgimitë osmane, bizantine dhe sllave. Të trija këto u formësuan nga shumë fillesa të përbashkëta – si Perandoria Romake ose Judeo-Krishterimi në format e veta latine dhe greke – të cilat sugjerojnë një nocion të përbërë të qytetërimit si dukuri plurale.

Duke e vënë theksin te burimet qytetërimore të Europës bashkëkohore, synimi im nuk është as t’i ekzagjeroj këto diferenca as të sugjeroj se çfarë po ndodh është një lloj përballjeje qytetërimesh. Nga kjo pikëpamje, unë nuk e pranoj tezën e Huntington-it se kufijtë lindorë të Europës janë zona përballjesh qytetërimore. Që kjo tezë ngacmon intelektualisht, ka të bëjë pjesërisht me një bërthamë vërtetësie në argumentimin e saj: bota e pas 1989-ës nuk përcaktohet e tëra nga ideologjitë politike të mëparshme dhe faktorët qytetërimorë po shprehen tashmë në rrugë të ndryshme. Gabimi në argument është se diferencat qytetërimore shihen aty vetëm në terma të konflikteve. Argumenti im është, përkundrazi, që ta kundroj sfondin qytetërimor të Europës bashkëkohore si një burim të diversitetit të saj, ku më shumë se sa përballje, shohim shenja të bashkëpunimit të ndërsjellë. Për më tepër, teza e Huntington-

17

it është empirikisht e gabuar, meqë nuk ka ndonjë dëshmi përballjesh ose konfliktesh me natyrë kulturore, sa i përket zgjerimit të BE-së. Me të vetmin përjashtim të Ballkanit, integrimi i Europës së pas 1989-ës, që nga bashkimi i Gjermanisë e deri te tranzicioni post-komunist dhe zgjerimi i BE-së, ka qenë jashtëzakonisht paqësor. Edhe spastrimet etnike në Ballkan mund të shihen si produkt i kolapsit të shtetit, më tepër sesa rezultat i ndonjë konflikti kulturor primordial.

Duke e parë Europën në tërësinë e vet, përfundimi që mund të nxirret pashmangshëm është se Danubi po e zëvendëson Rinin, si vija simbolike që shënjon qendrën e Europës. Veç kësaj, mund të sugjerohet edhe se qendra e rëndesës po zhvendoset nga Atlantiku në Mesdhe, teksa Europa po lëviz qëndrueshëm drejt lindjes, në drejtim të Detit të Zi. Aksi i ri nuk kalon më nga Balltiku në Adriatik, por nga Balltiku në Detin e Zi. Nocioni i një Europe post-perëndimore synon të rrokë natyrën e kësaj zhvendosjeje. Vetë termi post-perëndimor i referohet një Europe të shumëfishtë, që konsiston në shumë trashëgimi dhe eksperienca të modernitetit. Disa prej këtyre janë më të vjetra sesa tradita perëndimore dhe po fillojnë të luajnë një rol në ngjizjen e Europës sot në mënyra që nuk mund të reduktohen në nocionin e thjeshtë të përballjes së kulturave. Nocioni i Europës post-perëndimore synon edhe


18 Gerard delanty

të tregojë një marrëdhënie refleksive në identitetin e Europës, i cili nuk përcaktohet më ekskluzivisht nga marrëdhënia e saj me Shtetet e Bashkuara. Kjo nuk do të thotë anti-amerikanizëm, meqë, përkundrazi, shumë vende të Europës qendrore dhe lindore, veçanërisht Polonia dhe Republika Çeke, janë vendosmërisht pro-ShBA; por më tepër i referohet një identiteti më të problematizuar, ose jo aq të sigurt në vetvete sa edhe vetëm dhjetë vjet më parë.

periferia Në sHqyrtim

Në bazë të argumentit më sipër, lidhur me shfaqjen e një Europe post-Perëndimore në të cilën dinamika ndër-qytetërimore është përmasë e rëndësishme por e shpërfillur, do të dëshiroja tani të sqaroj çështjen e periferisë dhe të marrëdhënieve të saj me qendrën. Natyrisht, një periferi mund të kuptohet vetëm në marrëdhënien e saj me një qendër. Në rastin e qendrave dhe të periferive europiane, unë mendoj se marrëdhënia e qendrës me periferinë është shumë-përmasore dhe evoluese, dhe se nuk mund të reduktohet lehtë, pikërisht për këtë arsye, në nocionin një-përmasor të dominimit të periferisë nga qendra. Teza ime e dytë është se ka një zhvendosje të përgjithshme drejt periferisë, më tepër si

19

rezultat i europianizimit, por pjesërisht edhe si pasojë e globalizimit. Natyrisht, qendra mbetet dominuese ndaj periferisë, të paktën në BE të marrë në tërësi. Vendet perëndimore qendrore – Gjermania, Franca, Britania e Madhe – janë ekonomitë më të mëdha dhe më të fuqishme në Europë dhe nga më të fuqishmet në botë; termat e anëtarësimit të tyre në BE nuk është se ishin të hapur për shumë negocim. Pavarësisht nga këto objeksione të natyrshme, ideja që dua të argumentoj këtu nuk është se periferia nuk është e pafavorizuar dhe as që ajo ka tani marrëdhënie barazie me qendrën, por se marrëdhëniet tani janë bërë më komplekse, sa i takon pushtetit dhe margjinalitetit.

Për shkak të zgjerimit drejt Lindjes, në BE u përfshinë vende që më parë ishin në skajet e Europës, madje shumë prej tyre kishin një status nënshtrimi ndaj fuqive të mëdha europiane. Vlen të përmendet edhe se shumë prej këtyre vendeve janë të vogla: shtetet baltike, Sllovenia, Republika Çeke, Sllovakia, Hungaria, Qiproja, Malta – dhe se ato që kanë territor relativisht të madh, si Bulgaria, janë demografikisht të vogla dhe tradicionalisht periferike. Polonia, me një popullsi rreth 30-milionëshe, përbën një përjashtim, sikurse ndoshta Rumania, me një popullsi jo të vogël, prej 22 milion banorësh; por të dy këto vende kanë qenë, megjithatë, tradicionalisht periferike. Veç çështjes së anëtarësimit të


20 Gerard delanty

Turqisë, vala e ardhshme e anëtarësimit në BE do të prekë vendet ballkanike: Serbinë, Kroacinë, Bosnje-Hercegovinën. Këto vende, që sipas historianëve gjermanë përfaqësojnë një “Europë të ndërmjetme” (Zwischeneuropa), kanë përjetuar margjinalizim për një pjesë të madhe të historisë moderne të Europës dhe, shumë herë, u janë nënshtruar shteteve totalitare, të Lindjes dhe të Perëndimit. Për shkak të këtij sfondi historik, pjesëmarrja në BE ofron shumë përparësi. Një vizion më afatgjatë i historisë do ta vendosë shndërrimin e tashëm të Europës qendrore dhe lindore në kontekstin e rishpikjes së modernitetit politik.

Pas gjithë gjasave, vendet europiane më të vogla kanë përfituar nga anëtarësia në BE. Kështu ka ndodhur, pa dyshim, me Irlandën. Që prej aderimit të saj, në 1973, ajo ka përfituar në mënyrë të konsiderueshme. Edhe pse rritja e shpejtë ekonomike e Irlandës që prej fillimit të viteve 1990 u detyrohet shumë faktorëve, anëtarësia në BE ka luajtur rol të dorës së parë në rimëkëmbjen e saj ekonomike. Greqia dhe Portugalia, edhe pse nuk kanë përjetuar të njëjtën ngritje ekonomike, kanë përfituar edhe ato. Është ende shumë herët për të vlerësuar implikimet për vendet që i janë shtuar BE-së tani vonë, por ka prova të mjaftueshme për të sugjeruar se tranzicioni i trefishtë drejt demokracisë, shoqërisë

21

së tregut dhe autonomisë kombëtare ka qenë relativisht i suksesshëm.9) Në rastin e marrëdhënieve gjermano-polake, ku disa prej asimetrive të dikurshme janë shfaqur sërish, Spohn10) ka komentuar se këto janë kristalizuar në forma të reja: Europianizimi i ekonomisë gjermane dhe rritja ekonomike polake e kanë dobësuar dinamikën e vjetër mes qendrës dhe periferisë, teksa forcat nacionaliste e kanë humbur pushtetin. Më tej akoma, vetë BE ka qenë levë e rëndësishme e demokratizimit në vendet aplikuese, siç dëshmohet nga shembulli i demokratizimit të shpejtë të Turqisë dhe, tani së voni, i Bullgarisë dhe i Rumanisë.

Në terma politikë, BE-ja tani ka ndryshuar mjaft, ngaqë numri i madh i vendeve të vogla që i janë shtuar e ka ndryshuar balancën e pushtetit. Kjo çon pashmangshëm në një lloj tjetër marrëdhëniesh midis qendrës dhe periferisë. BE-ja e para-1989-ës nuk përjetoi ndonjë sfidë prej vendeve të vogla të periferisë, si Irlanda, Greqia dhe Portugalia. Vendet themeluese më të vogla – Belgjika, Luksemburgu dhe Holanda – ishin relativisht të pasura dhe pjesë e qendrës. Kjo vlen edhe për Danimarkën dhe më

9. See Arnason (2005), vep. cit.10. Spohn, W. (2003): “European East−West Integration,

Nation−Building and National Identities: The Reconstruction of German−Polish Relations”. Europeanization, National Identities and Migration. Spohn, W. and Triandafyllidou (eds). London: Routledge, 137.


22 Gerard delanty

pas për vendet nordike. Deri në vitet 1990, BE-së ia jepte formën kryesisht dinamika e vendeve qendrore, ndërsa sot po përftohet një dinamikë krejt tjetër. Kriza e traktatit kushtetues në 2005 dhe hiatusi i tanishëm tregojnë se po përvijohet një pasiguri në rritje për identitetin politik të një bashkimi prej 27 anëtarësh, i cili në të ardhmen do të zgjerohet edhe më. Projekti i thellimit socio-ekonomik dhe politik të integrimit europian bazohej mbi një grup më të vogël vendesh, me nivele të ngjashme të zhvillimit socio-ekonomik. Shoqëritë e Europës qendrore dhe lindore e kanë frenuar këtë thellim, por pa e ndalur zhvillimin e mëtejshëm të europianizimit, i cili në momentin e tanishëm po ripërshtatet me çfarë mund të cilësohet si kontakti me modele të tjera të modernitetit, disa prej të cilave, siç e argumentova më lart, lidhen me kontekstet qytetërimore.

Për herë të parë, vendet qendrore janë ndier të sfiduara nga qasja e periferisë. Frika për imigrim të shtuar nga Europa qendrore dhe lindore ka zënë vend në ballë të politikës në shumë vende dhe, në disa raste, ka çuar në një riorientim të mbështetjes politike për partitë kryesore, shpesh duke i shërbyer së djathtës ekstreme. Por, në shumë raste, migrimi në shkallë të gjerë, edhe kur ka ndodhur, nuk ka shkaktuar sfida kushedi çfarë. Në Irlandë, për shembull, sipas regjistrimit të vitit 2006, rezultojnë mbi 400

23

000 rezidentë të huaj në vend, ose rreth 10 për qind e popullatës. Imigrimi polak luan rol të madh në këtë mes. Është përllogaritur se rreth 300 000 polakë kanë emigruar në Britaninë e Madhe që prej vitit 2003. Megjithatë, duket se emigrimi në vendet europiane perëndimore është relativisht i qëndrueshëm dhe frikërat për ndonjë dyndje masive emigrantësh nuk janë të bazuara. Studime të kohëve të fundit tregojnë se emigrimi relativisht masiv prej Polonisë nuk do të përsëritet kur të hiqen kufizimet për emigrimin bullgar dhe rumun gjatë fazës së parë pas aderimit të tyre në BE. Shembulli i emigrimit polak vlen edhe për të ilustruar rikonfigurimin e qendrës dhe të periferive rreth formave të shumëfishta të migrimit. Migrimi europian është shumë-drejtimor, me migrantët që lëvizin nga Lindja drejt Perëndimit, por jo në mënyrë permanente. Rregullsi të tilla episodike të migrimit kanë lënë tashmë gjurmë të thellë në shoqëritë mikpritëse si dhe në vendet e origjinës dhe përfaqësojnë një përmasë të rëndësishme të europianizimit. Europa po zhvendoset drejt një situate në të cilën periferia ka zënë vend tashmë brenda qendrës dhe ku dallimi i qartë, i qëndrueshëm mes qendrës dhe periferisë nuk ekziston më.

Teksa trupëzohet gradualisht në qendër, periferia megjithatë nuk zhduket. Përkundrazi, lindin periferi të reja. Kështu


24 Gerard delanty

ka ndodhur në rastin e ndarjes tashmë evidente mes vendeve që janë futur në BE dhe atyre që kanë mbetur jashtë. Edhe pse termi i vjetër i “Europës lindore” po e humb kuptimin, meqë nuk i referohet më ndonjë entiteti rajonal specifik, një term funksionalisht i barasvlershëm mund të zbatohet ndaj vendeve më tutje në lindje – si Moldavia, Bjellorusia dhe Ukraina - si dhe në juglindje – si vendet e Ballkanit.11) Marrëdhëniet midis qendrave dhe periferive po ripërcaktohen edhe në bazë të llojeve të reja të marrëdhënieve të pushtetit në lidhje me burimet e energjisë, siç ka ndodhur me linjat e furnizimit me gaz. Një shembull tjetër është rreshtimi tani vonë i Polonisë dhe i Republikës çeke me ShBA-të, për të lejuar ndërtimin e sistemeve kundër-raketë që i drejtohen Rusisë.

Kjo sugjeron që dallimi mes qendrës dhe periferisë nuk është më i vetmi model i përdorshëm për të kuptuar margjinalitetin dhe rregullsitë e rritjes e të ndryshimit në Europën e sotme. Europianizimi dhe globalizimi e kanë dobësuar, deri diku, dallimin qendër-periferi, në atë masë që ky përftohej si një polaritet i thjeshtë. Rumford ka argumentuar se globalizimi e rikonfiguron kuadrin hierarkik brenda

11. Për idenë e Europës lindore, shih Wolff, L. (1994): Inventing Eastern Europe: The Map of Civilization on the Mind of the Enlightenment. Stanford: Stanford University Press.

25

të cilit është përftuar marrëdhënia mes qendrës dhe periferisë.12) Sot po përvijohet, përkundrazi, një strukturë hapësinore më e ndërlikuar, e cila mund të kuptohet më mirë po të analizohet si rrjet; një strukturë më policentrike dhe që parakupton një pluralizim bazë të marrëdhënieve mes qendrës dhe periferisë. Në këtë kuptim, marrëdhënia më e hershme qendër-periferi ishte më tepër karakteristike për modelin para-1989 të Europës perëndimore, ndërsa shfaqja e Europës post-Perëndimore lajmëron një dinamikë të re hapësinore.13)

Me një fjalë, edhe pse nuk mund të thuhet se periferia tanimë ka po aq peshë sa edhe qendra, marrëdhënia ka ndryshuar, në të mirë të periferisë. Nga kjo pikëpamje, mund të përmendim edhe synimin e James Joyce-it për të “europianizuar Hibernian dhe hibernicizuar Europën.”14) Po të marrim Irlandën si metaforë të periferisë, kjo detyrë merr domethënie bashkëkohore, sa kohë që tërheq vëmendjen për nevojën që ka Europa për të gjetur një marrëdhënie ndërsjellazi pozitive mes qendrës dhe periferisë.

12. Rumford, C. (2002): The European Union: A Political Sociology. Oxford: Blackwell, kapitulli 7.

13. I jam mirënjohës kolegut Chris Rumford për sqarimin lidhur me këtë pikë.

14. Hibernia ishte emri latin i Irlandës. Për Irlandën dhe Europën, shih McCall, C. and Wilson, T. (eds.) (2008): Ireland and Europe: Europeanization and Hibernization. Amsterdam: Rodopi.


26 Gerard delanty

LLoje të NdrysHme diversitetesH

Çdo përsiatje për natyrën e diversitetit europian që merr në konsideratë perspektivën e periferisë, duhet të trajtojë edhe çështjen e llojeve të ndryshme të diversiteteve. Nga kjo pikëpamje, debati në Europë ndryshon nga debate të ngjashme në Amerikën e Veriut dhe në Australi, të cilat janë ndikuar nga gjuha e racës dhe ekzistenca e grupeve autoktone të popullsisë (para se të mbërrinin aty europianët).15) Konteksti në Europë ndryshon, meqë aty debati për diversitetin nuk fokusohet në problemin e grupeve autoktone para-europiane, por në grupe që përftohen nëpërmjet migrimit ose grupe që krijohen si rezultat i formimit të shtetit komb. Ndoshta për këtë arsye, theksi në Europë ka rënë mbi diversitetin dhe etnicitetin, jo racën.

Krahas me integrimin europian, diversiteti ka ardhur duke u kuptuar si “unitet në diversitet”. Kjo është përfytyruar përgjithësisht si një përgjigje ndaj natyrës shumë-kombëtare të Europës dhe faktit që europianizimi nuk po çon drejt ndonjë identiteti gjithëpërfshirës, që të ishte edhe fokus për unitetin. Prirja ka qenë që Europës t’i njihet diversiteti. Nëse, nga perspektiva

15. Kymlicka, W. and Norman, W. (eds.) (2000): Citizenship in Diverse Societies. Oxford: Oxford University Press.

27

e BE-së, ky diversitet është para së gjithash kombëtar, një analizë më e plotë nxjerr në pah një pamje më komplekse.

Diskutimi i mëparshëm vuri theksin mbi diversitetin ndër-qytetërimor të Europës në terma të një konstelacioni të, së paku, tre varianteve të ndryshme rajonale: perëndimor, qendror dhe lindor/jugor. Kjo perspektivë mund të vihet në marrëdhënie edhe me debatin rreth moderniteteve të shumëfishta në raport me Europën.16) Nga kjo pikëpamje, emfaza zhvendoset drejt llojeve të ndryshme të modernitetit, duke iu larguar nocionit të thjeshtëzuar të një versioni të vetëm, perëndimor të modernitetit, që zëvendëson një nocion të traditës; ose pretendimit se vendet post-komuniste thjesht janë duke arritur Perëndimin.17) Siç ka treguar Roudometof18) në lidhje me Europën juglindore, çka mbahet shpesh si traditë rezistuese ndaj ndryshimit ishte, në fakt, një eksperiment i dështuar

16. Blokker, P. (2005): “Post−Communist Modernization, Transition Studies, and Diversity in Europe”. European Journal of Social Theory. 8 (4): 503−25; Delanty (2003), vep. cit.

17. Habermas, J. (1990): Die nachholende Revolution. Frankfurt: Suhrkamp. Shih Outwaite and Ray (2006, sidomos kapitulli 5) për një diskutim rreth teorisë sociale dhe modernitetit, në lidhje me post-komunizmin.

18. Roudometof, V. (1999): “Nationalism, Globalization, Eastern Orthodoxy: Unthinking the Clash of Civilizations in Southeastern Europe”, European Journal of Social Theory. 2 (2): 233−47.


28 Gerard delanty

me modernitetin. Argumenti i tij është se konfliktet reale ose potenciale në rajonin e Ballkanit ishin rezultat i rivaliteteve të krijuara nga riorganizimi i rajonit, sipas modeleve perëndimore të modernitetit, jo i ndonjë përplasjeje primordiale të qytetërimeve. Në mënyrë të ngjashme, Blokker19) ka argumentuar se, në vend që t’i kuptojmë përfshirjen dhe konvergjencën si rezultat logjik të tranzicionit në post-komunizëm, gjatë të cilit vendet e përfshira zhveshin “jo-europianësinë” e tyre për t’u normalizuar, zgjerimi i BE-së duhet parë si një shtim i diversitetit të Europës. Për më tepër, siç u provua më lart, përfshirja e vendeve të Europës qendrore dhe lindore në BE i lejon këto vende të nyjëtojnë interesa dhe perspektiva të ndryshme. Kjo nuk është vetëm çështje modelesh të ndryshme të modernitetit, por edhe kombinimesh të ndryshme të premodernitetit me modernitetin. Outhwaite dhe Ray20) argumentojnë, në këtë vijë, se rezultati i implozionit të komunizmit ishte më tepër një kombinim i traditave dhe praktikave lokale me zhvillime të reja sesa një adoptim i thjeshtë i perëndimorëzimit. Në këtë kuptim, zgjerimi i BE-së e shton diversitetin, në vend që ta pakësojë.

19. Blokker, P. (2005), vep. cit.20. Outhwaite, W. and Ray, L. (2005): Social Theory and

Postcommunism. Oxford: Blackwell, 114−5

29

Nëse kërkojmë një vizion më të gjerë të diversitetit europian, besoj unë, duhet të shtyhemi përtej fokusimit mbi kombet në marrëdhënie me BE-në. Qasja qytetërimore, që kam skicuar më lart, sugjeron një koncept më të gjerë të diversitetit europian sesa ai që bazohet në kombet. Vetë moderniteti vjen në vështrim si i shumëfishtë dhe si burimi i diversitetit të Europës. Nëse është kështu, atëherë mund të presim një shtim të diversitetit politik. Por çfarë të themi për diversitetin kulturor përtej dhe poshtë nivelit të kombeve? Këtu i afrohemi sferës së multikulturalizmit. Çdo analizë e diversitetit europian është e detyruar të trajtojë problemin e konceptimeve të ndryshme të diversitetit kulturor në pjesë të ndryshme të Europës. Kjo lidhet pashmangshëm me përvojat e ndryshme me pakicat dhe migrimin.

Në Europë migrantët përbëjnë 4.5 për qind të popullsisë totale dhe në shumë vende janë faktori kryesor i rritjes së popullsisë. Ka rreth 24.6 milion shtetas të huaj të regjistruar në vendet europiane.21) Rreth 83 milion njerëz në Europë kanë lindur në vende të ndryshme nga ato ku jetojnë. Gjithashtu, ka 10 milion punëtorë të huaj të regjistruar në këto shtete të Europës. Kjo shifër natyrisht nuk merr parasysh numrin e madh të

21. Këto shifra dhe të tjera në këtë shkrim janë nxjerrë nga Salt (2005). www.coe.int/t/e/social_cohesion/population/EPC(2005)K3.0%20Salt%20keynote.doc


30 Gerard delanty

imigrantëve të paligjshëm. Megjithatë, përafrimet ndryshojnë mjaft mes tyre. Sipas një pikëpamjeje, në Zonën Ekonomike Europiane më të gjerë gjenden rreth 56.1 milion imigrantë, ose rreth 3 imigrantë për 1000 banorë.22) Kjo shifër natyrisht përfshin vetëm imigrantët, ose personat që kanë lindur jashtë vendit ku banojnë sot. Ajo gjithashtu nuk përfshin komunitetet etnike me një numër të madh banorësh të përhershëm, duke përfshirë ata që kanë marrë shtetësinë e vendit ku kanë lindur.

Një konceptim i ri i diversitetit është duke u përvijuar, në të cilin shqetësimi për diversitetin po përjashton njohjen e pakicave. Kevin Robbins23) ka argumentuar se, në përgjithësi, në Europë ka ndodhur një zhvendosje diskursive, në të cilën gjuha e “pakicave” është zëvendësuar nga një emfazë e re për diversitetin.24) Deri në një farë shkalle, vëren ai, kjo është pozitive, meqë redukton ekuacionin e “tjetërsisë” me pakicat, në mënyrë që t’i hapë rrugë zbatimit të një nocioni më të përgjithësueshëm për

22. Boswell (2005): Migration. www.gcim.org/attachements/RS4.pdf

23. Robbins, K. (2006): The Challenge of Transcultural Diversities: Cultural Policy and Cultural Diversity. Strasbourg: Council of Europe.

24. See also Bennett, T. (2001): Differing Diversities: Cultural Policy and Cultural Diversity. Strasbourg: Council of Europe; Ellmeier, A. and Radsky, B. (2006): Differing Diversities: Eastern European Perspectives. Strasbourg: Council of Europe.

31

diversitetin, që është relevant për gamën e gjerë të diferencave sociale dhe kulturore. Sipas Robbins-it, nocioni i diversitetit e normalizon diferencën dhe lehtëson zgjerimin e horizonteve përtej kategorizimit etnik, duke mundësuar “de-etnicizimin e diferencës” dhe invokuar një të kuptuar më pozitiv të diferencës. Megjithatë, centraliteti i “diversitetit” sot nuk është pa problemet e veta, meqë ai kryesisht po interpretohet, në një pjesë të madhe të Europës qendrore dhe lindore, si një mënyrë për t’u marrë me pakicat kombëtare autoktone. Çfarë kishte nisur si një orvatje për të zëvendësuar gjuhën e shumicës/pakicës, për të marrë parasysh një gamë më të gjerë diversitetesh, rrezikon të reduktohet në kategorizime etnike. Çfarë humbet gjatë zhvendosjes diskursive është njohja e atyre formave të diversitetit që nuk kanë lidhje me pakicat kombëtare.

Diferenca kryesore është se eksperiencat perëndimore bazohen në imigrimin post-kolonial, ndërsa në Europën qendrore dhe lindore, interesi përqendrohet në pakicat autoktone. Siç argumentojnë Robbins25) dhe Ellmeier & Rasky26), në Europën qendrore dhe lindore gjuha e diversitetit është marrë hua nga eksperienca e Europës perëndimore, e ndikuar fort nga migrimi diasporik prej ish-kolonive; por kjo gjuhë po zbatohet tani ndaj

25. Vep. cit.26. Vep. cit.


32 Gerard delanty

pakicave kombëtare, ose të ashtuquajturave grupe autoktone. Në rastin e parë, diversiteti është kryesisht post-kolonial dhe diasporik dhe ka shërbyer si bazë e një pjese të madhe të multikulturalizmit në Britaninë e Madhe, Belgjikë, Holandë dhe Francë. Në Europën perëndimore mund të identifikohet edhe një valë e dytë e migrimit, e cila ka pasur një impakt më të gjerë. Kjo është vala e migrimit brenda-europian nga jugu në veri, gjatë viteve 1970, të cilën e përjetuan shumica e vendeve europiane perëndimore/veriore dhe që ka luajtur rol vendimtar në formësimin e tranzicionit në multikulturalizëm, për ato vende. Kësaj mund t’i shtohet vala e tanishme e migrimit nga Lindja në Perëndim, që pasoi zgjerimin e BE-së - një valë migrimi që përkoi me një shtim të azil-kërkuesve dhe refugjatëve.

Nëse Europa perëndimore ka pasur një përvojë relativisht të gjatë me diversitetin kulturor, gjendja në Europën qendrore dhe lindore është më e ndërlikuar. Nga njëra anë, mund të thuhet se trashëgimia e historisë ka konsistuar në diversitet më të madh kulturor dhe politik dhe se kjo asnjëherë nuk është realizuar me sukses brenda strukturave të shtetit komb. Ky lloj diversiteti bazohet para së gjithash në pakicat autoktone të cilat, në mënyra të ndryshme, kanë lidhje me perandoritë e mëparshme multi-etnike (habsburgjike,

33

osmane, ruse) prej të cilave u krijuan shtetet komb moderne. Heterogjeniteti kulturor i perandorive të dikurshme gjendet në nivelin e kulturave ndër-kombëtare [cross-national] dhe llojeve të tjera të birësimeve të mbivendosura. Edhe pse ky tipar ndeshet në Europën perëndimore, ai karakterizon më shumë peizazhin kulturor të Europës qendrore dhe lindore.

Nga ana tjetër, në Europën qendrore dhe lindore përvoja me pakica diasporike rezultat i mërgimit nga jashtë Europës është i kufizuar dhe, për pasojë, politikat e diversitetit kulturor përgjithësisht u drejtohen pakicave autoktone, duke i shpërfillur, relativisht, llojet e tjera të pakicave. Kjo është në disfavor të pakicave joetnike, të tilla si refugjatët dhe azil-kërkuesit. Veç kësaj, në vendet ish-komuniste, grupe dikur të shumicës po shfaqen si “pakica të reja” (p.sh. rusët në Lituani ose serbët në Kroaci). Siç vënë në dukje Ellmeier dhe Rasky27), politikat kulturore shpesh lidhen me orvatje komb-formuese, dhe ka interes të përgjithshëm për t’i ruajtur pakicat e vjetra, si pika me rëndësi kritike për politikat e diversitetit dhe të identitetit.

Çfarë na përvijohet këtu janë dy koncepte të ndryshme të diversitetit: njëri që bazohet kryesisht në multikulturalizëm dhe në të

27. Vep. cit., 29−33.


34 Gerard delanty

drejtat e qytetarisë; tjetri që është më etno-pluralist dhe përgjithësisht ka drejtpërdrejt të bëjë me autonominë rajonale dhe etnike. Nuk është e qartë se si nocioni i tanishëm për diversitetin, i penguar siç është nga kufijtë kombëtarë, mund të sugjerojë një rrugëdalje. Prandaj teza ime e tretë është se Europës qendrore dhe lindore i mbetet ende shumë punë për ta lidhur qytetarinë me diversitetin, ndërsa Europës, në tërësinë e vet, do t’i duhet të shkojë më tej konceptit të tanishëm të dyzuar të diversitetit.

Problemi i etnopluralizmit lidhet drejtpërdrejt me çështjen e kufijve. Fakti është që shumë pakica kombëtare i referohen një grupi që ka shumicën e popullsisë në një vend fqinjë. Një shembull kuptimplotë për këtë e gjejmë te Rumania, ku pakica hungareze, që përfaqëson 6.6 për qind të popullsisë, është e përqendruar përgjatë kufirit të atij vendi me Hungarinë dhe në pjesë të Transilvanisë (ku përbën deri 30 për qind të popullsisë). Veç pakicave të tjera shumë të vogla në Rumani, që gjithnjë u referohen vendeve fqinjë, pakica tjetër, romët, që përbëjnë 2.2 për qind të popullsisë, nuk e kishte statusin e pakicës deri në 1990 (Ellmeier and Rasky, 2006: 61).28) Si grup trans-kombëtar ose trans-kulturor, romët nuk i përkasin kategorisë së pakicave autoktone dhe, si rezultat, janë të pafavorizuara.

28. Vep. cit., 61.

35

ri-iNterpretimi i kufirit: orieNtimet kozmopoLite

Kufiri ka shënjuar, prej kohësh, zhvillimin e modernitetit dhe sistemin gjeopolitik të shteteve komb që përftohet prej tij. Edhe pse këto njësi ende ekzistojnë, ato nuk e kanë më rëndësinë e dikurshme, të paktën brenda Europës, sa kohë që ato përkufizohen në raport me kufijtë e tyre. Kufijtë nuk janë më vija ndarëse midis shteteve siç ishin dikur; ata janë dobësuar mjaft, për t’u shndërruar në vende komunitetesh dhe rajonesh të mbivendosura. Kështu ndodh edhe me marrëdhënien e jashtme të Europës me botën në tërësi. Kufiri është më shumë një proces i rrjetëzuar dhe fluid sesa një vijë e ngulitur; ose diçka që përftohet brenda marrëdhënieve të reja dhe të ndryshueshme midis qendrave dhe periferive.

Europianizimi nuk i ka mënjanuar kufijtë, as ka krijuar ndonjë kufi të ri të jashtëm. Brenda hapësirës europiane po marrin formë lloje të reja kufijsh.29) Konturet e tanishme të BE-së nuk është se përfaqësojnë ndonjë kufi përfundimtar. Kufiri i jashtëm i Europës nuk është ndonjë vijë demarkacioni e qartë,

29. Për një diskutim të zgjeruar të kësaj çështjeje, shih Delanty, G. (2006): “Borders in a Changing Europe: An Analysis of Recent Trends”. Comparative European Politics. 4 (2): 183−202.


36 Gerard delanty

e tillë që të ndajë brendësinë nga jashtësia. Asnjë krahasim me Perden e Hekurt nuk qëndron. Sistemi i përbashkët europian i governancës tani shtrihet përtej hapësirës së BE-së drejt Jugut, duke sjellë me vete marrëdhënie që nuk mund të kuptohen sipas termave tradicionalë të kufirit të mbyllur. Kufijtë e Europës, të brendshëm dhe të jashtëm, përcaktohen jo vetëm nga logjika e europianizimit, por edhe nga ndërveprimi me kontekstin global. Globalja, kombëtarja dhe përmasat europiane ndërveprojnë për të prodhuar një fushë komplekse kufijsh dhe ri-përcaktimesh të kufijve prej nga përvijohet një konstelacion post-perëndimor.

Mund të na thuhet se ndarja mes Lindjes dhe Perëndimit po zëvendësohet tani me një ndarje të re mes Veriut dhe Jugut. Ky kufi mes Veriut dhe Jugut, që kalon në zonën euro-mesdhetare, vërtet ka fituar më shumë rëndësi,30) por ai nuk mund të konsiderohet si zëvendësim i mirëfilltë i kufirit më të vjetër Lindje-Perëndim. Edhe pse BE-ja nuk ka të ngjarë të shtrihet në jug të Mesdheut, sikurse ka bërë drejt Europës lindore, rajoni euro-mesdhetar është bërë pjesë e pashmangshme e zonës më të gjerë europiane. Ai përfaqësohet kryesisht nga konfigurimi i tanishëm me Maltën. Megjithatë, e pavarësisht nga

30. Suarez−Navaz, L. (2004): Rebordering the Mediterranean: Boundaries and Citizenship in Southern Europe. New York: Berghahn Books.

37

partneritetet e ndryshme, strukturat e tanishme të BE-së nuk po e përballojnë dot si duhet këtë rajon, që gjithashtu është margjinalizuar disi për shkak të zgjerimit drejt Lindjes, sikurse edhe është bërë fokus i shqetësimeve të reja për sigurinë.

Pavarësisht nga këto komente për ambivalencën e kufijve të brendshëm dhe të jashtëm, dëshiroj të përfundoj me tezën përfundimtare se disa shembuj interesantë të kufijve që bëhen vende ri-orientimesh kozmopolite për identitete më parë të ndara japin arsye për të qenë optimistë. Nga kjo pikëpamje, Europa si një e tërë mund të mësojë nga përvoja e periferisë në përballimin e konfliktit dhe të diferencës. Shembujt më domethënës janë ato të marrëdhënieve ndër-kufitare në Tirolin e Jugut, Qipro, Irlandën e Veriut si dhe në kufijtë mes Hungarisë dhe Rumanisë, ose Polonisë dhe Lituanisë. Në ato raste ku kufijtë kontestohen dhe ekzistojnë kujtesa kolektive të ndryshme dhe konfliktuese, si dhe çështje të të drejtave të pakicave në lidhje me fenë, gjuhën dhe përfaqësimin politik, ka pasur progres të konsiderueshëm drejt pajtimit dhe negocimit të konfliktit.31) Mund të gjenden edhe shembuj të tjerë dhe të ndryshëm, që

31. See Anderson, J., O’Dowd, L. and Wilson, T. M. (eds.) (2003): New Borders for a Changing Europe: Cross−border Cooperation and Governance. London: Frank Cass; Meinhof, U. H. (ed.) (2002): Living (with) Borders: Identity Discourses on East−West Borders in Europe. Aldershot: Ashgate.


38 Gerard delanty

lidhen me masat kundër trafikimit të qenieve njerëzore mes vendeve të ndryshme. Është e vështirë të arrihet një vizion gjithëpërfshirës, por mund të sugjerohet se logjika kulturore e europianizimit ka çuar në një ulje të konflikteve kufitare dhe ka nxitur orientimet kozmopolite.32) Një interpretim kozmopolit i zhvillimeve të tilla sugjeron se është me dobi ta konsiderojmë Europën si të ishte vend kufitar.33) Rëndësia e nocionit të vendit kufitar është se ky lejon të kuptohet mirë realiteti i kufijve europianë, ku brendësia dhe jashtësia nuk ndahen dot lehtë dhe ku vetë kufijtë po ripërftohen në mënyra të ndryshme.34) Për më tepër, nocioni i vendit kufitar kërkon edhe adoptimin e konceptit hapësinor të rrjetit, i cili më duket se e përfaqëson mirë dinamikën e tanishme të europianizimit dhe marrëdhënieve të tij me globalizimin.

Me një fjalë, kufiri nuk është vetëm zonë konflikti, ku konsumohet përplasja e qytetërimeve. Kufiri merr shumë forma të ndryshme dhe përfshin vende të negocimit, të cilat ilustrohen nga disa prej shembujve të referuar më lart. Në raste të tilla,

32. See Delanty, G. and Rumford, C. (2005), vep. cit.33. Balibar, E. (2004): We the People of Europe: Reflections on

Transnational Citizenship. Princeton: Princeton University Press, 219.

34. Për një analizë të mëtejshme të kufijve dhe të zonave kufitare, shih Rumford, C. (ed.) (2006): “Theorizing Borders”. Botim i posaçëm i European Journal of Social Theory. 9 (2).

39

periferia është zhvendosur përtej caqeve të të menduarit kufitar, teksa polaritetet e thjeshta të vetes përballë tjetrit po e humbin fuqinë e tyre.

përfuNdim

Pesëdhjetë vjet më parë, me Traktatin e Romës në vitin 1957, projekti europian filloi si një plan për të integruar dy shtetet kryesore dhe qendrore të kontinentit europian – Francën dhe Gjermaninë. Kjo ndërmarrje u krye me sukses dhe, tani së voni, pas rënies së komunizmit, ka nisur një epokë e re, në të cilën fokusi është zhvendosur drejt periferisë dhe marrëdhënieve të saj me qendrën. Sfida të reja vijnë prej një bote shumë më të ndërlikuar diversitetesh dhe negocimi të kufijve dhe, veçanërisht në rastin e Europës qendrore dhe lindore, të zgjidhjes së konfliktit mes komunitetesh që janë ndarë mes tyre si rezultat i përpjekjeve për të ndërtuar shtetet komb. Thjesht referimi ndaj diversitetit të Europës nuk do të mjaftojë, meqë shumë prej problemeve që synon të zgjidhë diversiteti përftohen nga pikërisht ato modele kombëtare që konsiderohen si bartëse të diversitetit. Dialogu ndërkulturor në lidhje me mënyrat e ndryshme si kuptohet diversiteti në Europë


40 Gerard delanty

si dhe eksplorimi i rrugëve për pajtimin e qasjeve perëndimore, euro-qendrore dhe lindore ndaj diversitetit kulturor do të ishte një hap në drejtimin e duhur.

GERARD DELANTYGERARD DELANTY

10

PERIFERITË DHE KUFIJTË NË NJË EUROPË POST-PERËNDIMORE

PERIPHERIES AND BORDERS IN A POST-WESTERN EUROPE

10

D I A L O G U E D I A L O G

10

GERA

RD D

ELAN

TYPERIFERITË DH

E KUFIJTË NË N

JË EUROPË PO

ST-PERËNDIM

ORE

41

Gerard Delanty

PeriPheries anD borDers in a Post-western euroPe

Dialogue

Europe is taking not just a post-national form, but also a post-western shape, argues Gerard Delanty. He offers a new assessment of the

periphery, which can be seen as a zone of re-bordering. In the periphery, he writes, the relation between the inside and the outside is complex and ambivalent; while often taking exclusionary forms, the periphery can also be viewed as the site of cosmopolitan forms of negotiation.

iNtroductioN

The enlargement of the European Union has brought about a significant change in the shape of Europe as a geopolitical entity. The significance of the eastern enlargement process goes beyond the institutional questions of membership in and the constitution of the EU and suggests a major reorientation in the identity of Europe. Unlike earlier enlargements, the recent EU enlargement processes have wider cultural implications. The earlier expansion of the EU in the pre-Cold War period differed in that it was premised on the certainty offered by the Iron Curtain. While the Treaty of Rome declared that any European country could join, it was evident that there were political limits to expansion. It was primarily a

44 Gerard delanty

western European interstate system. Moreover, it was an enlargement that was based on what was believed to be a common European political heritage. It is certain that this heritage was often a divisive one, and the southern European countries – Greece, Portugal, and Spain – joined the EU in the early 1980s only after a prolonged period of military rule. Yet, despite these caveats, prior to the current enlargement the EU was a fairly cohesive entity that underwent relatively deep socio-economic and political integration. The implications of a considerably enlarged EU have been much discussed as far as integration is concerned, but what has been given less attention is the implications for the cultural and political identity of Europe.

On one side, the EU does not have a political or cultural identity in any meaningful sense of the term, while on the other side, the identity of nation-states has been undermined partly as a result both of Europeanization and wider processes of globalization. In this context, the winners have undoubtedly been nation-states, who, in most cases, have benefited from EU membership. In addition, national identity is far from being in demise. But it would be too simple to conclude that in the EU of 27 members – with undoubtedly more to come – there has been a turn to national interest and an increase in national identities. The argument advanced in this paper is that the current situation is more complicated and that a more accurate account is one that recognizes the modification of nation-states by Europeanization. Rather than look for a European level of identity over and beyond

45

national identities or see the latter as resisting a top-down supranational European identity, attention should be focused on the mixed or hybrid nature of national identities, which have been transformed in numerous ways by Europeanization. For this reason, the logic of Europeanization has tended towards the Europeanization of national identities rather than the demise of national identity. This is evident in many spheres: in communication, lifestyles, and the many areas in which the EU has gained legal competences, such as education and citizenship.[1] This paper is concerned with one aspect of the Europeanization of the nation-state, namely the changing relation of centres and peripheries. This will be explored largely around the question of the kinds of borders that are being created in the periphery as a result of Europeanization. My thesis is that there is now a changed relation between the periphery and the core, with the periphery emerging from marginalization to become a site of cosmopolitan re-bordering. However, the true significance of the relation of core to periphery is more inter-civilizational than can be seen in terms of interstate relations and defined in terms of state-EU dynamics.

a post-westerN europe?

My first thesis is that Europe is increasingly taking a post-western shape. Until now, one of [1] Delanty, G. (2007): “European Citizenship: A Critical

Assessment”. Citizenship Studies. 11 (3): 64-72.

PeriPheries and borders in a Post-western euroPe

46 Gerard delanty

the striking features of the European project was the steady development of a post-national polity whereby the sovereign national state had to share its sovereignty with other levels of governance, which included regions and the EU itself. While this remains a feature of contemporary Europe, there is a more far-reaching development apparent that goes beyond issues of governance. The reshaping of Europe since the end of communism and the enlargement of the EU, the prospect of the inclusion of much of the former Yugoslavia and possibly Turkey’s eventual membership, suggest a change in the identity of Europe in the direction of a multiple constellation of regions. This is more than a geopolitical shift; it is also a shift in cultural self-understanding. Europe today is no longer a western enclave centred around the core founding states. The earlier EU was largely determined by the circumstances of its birth in the reconciliation of France and Germany. It was a Europe centred on the Rhine and the historical territory of the Carolingian Empire with the Elbe and Danube marking its outer eastern limits. As I remarked above, the addition of other countries to this did not change the basic shape of this civilizational current; it was a Europe based on the western heritage of Latin Christendom[2], the Enlightenment, democracy, and the free-market economy. The western nature of post-war Europe was consolidated in the twentieth century with the rise of the United States.

[2] With the exception of Greece (whose claim to the European heritage was not based on Christianity but classical antiquity).

47

What we are witnessing today is the emergence of different civilizational heritages. These do not so much make redundant or challenge the western heritage as add to it. The richness of Europe is the richness of its civilizational heritages. Until now the dominant approach has been to emphasize the diversity of Europe in terms of its nations. Indeed, this is the main meaning of the term “unity in diversity”, which has come to be the principal statement of its cultural and political identity. This is a unity defined in terms of the diversity of national cultural and political traditions. A broader view of the transformation of Europe, I argue, suggests an inter-civilizational perspective since the shape Europe is now assuming is one that is determined by both its civilizational context and, related to this, different routes to modernity. An inter-civilizational perspective, as opposed to a state-centric approach, is suggested by the enlargement of the EU into areas of the continent that have had different experiences with modernity.[3] The case of central Europe is one such example of an inter-civilizational heritage, which while being part of the western European heritage has also

[3] For a fuller account of a civilizational approach, see Arnason (2003): Civilizations in Dispute: Historical Questions and Theoretical Traditions. Leiden: Brill. And with an application to Europe, see Delanty, G. (2003): “The Making of a Post-Western Europe: A Civilizational Analysis”. Thesis Eleven. 72: 8-24; and Delanty, G. and Rumford, C. (2005): Rethinking Europe: Social Theory and the Implications of Europeanization. London: Routledge. See also chapter one in Byrnes, T. and Katzenstein, P. (eds.) (2006): Religion in an Expanding Europe. Cambridge: Cambridge University Press.


48 Gerard delanty

been shaped by its proximity to eastern and western Europe. In the case of eastern central Europe – where the emphasis shifts to the eastern orientation – this inter-civilizational dimension is much more significant, for the region has been considerably influenced by Russia and by the wider Euro-Asian borderland.[4] The notion of borderlands, which will be discussed below, is relevant here in the context of inter-civilizational zones of overlapping identities, heritages, and experiences of modernity. Of relevance, too, is the emerging identity of what is increasingly being termed the “Euro-Balkan” region. While the recent enlargement of the EU has tended to emphasize central and eastern Europe, the southeastern region is another part of the European civilizational constellation. Much of this region has been influenced by the Ottoman tradition and thus suggests the relevance of the inter-civilizational dimension, which in this case is less “eastern” than “southern”. At the present, only Slovenia is a member of the EU, but this is a complicated case since arguably Slovenia belongs more to Mitteleuropa than to the Euro-Balkan region.[5]

While Slovenia might be considered to be somewhere “in-between” Mitteleuropa and the Balkans, the case of Romania and Bulgaria are particularly interesting examples of the

[4] Arnason, J. (ed.) (2005): “East Central European Perspectives”. Special Issue of the European Journal of Social Theory. 8 (4).

[5] See Vidar, K. and Delanty, G. (forthcoming 2008): “Mitteleuropa and the European Heritage”. European Journal of Social Theory. vol .11.

49

inter-civilizational nature of Europe. Unlike the countries that make up central Europe, in the stricter sense of the term, Romania and Bulgaria were products of the Eastern Roman Empire. Especially in Romania, the culture of the Byzantine Empire made its impact, as did the Ottoman tradition and, of course, these countries later fell within the orbit of Russia. The cultural specificity of these countries is not one that can be accounted for exclusively in terms of national trajectories. The civilizational shaping of the modern nation-state is much in evidence in terms of the model of modernity adopted and in societal structures and identities.[6]

From a historical-sociological perspective, the emerging shape of Europe is perhaps understood as deriving from three basic configurations, which constitute “three Europes”: a western Europe, a central eastern Europe, and a southeastern Europe. Of these, the latter is the most problematic. In a classic essay, Scüzs[7] argued that Europe consists of three geopolitical units, which were formed out of the east-west divide: a western “Carolingian” Europe, a central eastern Europe, and an eastern Europe, which has been closely linked with Russia and has no clear-cut eastern frontier. The fate of Europe was determined by these three historical regions. There can be little doubt that it was the first one that was decisive in shaping the European legacy, which Scüzs

[6] Arnason, J. (2003), op. cit. [7] Scüzs, J. (1988): “Three Historical Regions of Europe”.

Civil Society and the State. Keane, J. (ed.). London: Verso.


50 Gerard delanty

claimed was characterized by a synthesis of diverse elements that were assembled out of the prior disintegration of the older imperial structures. With the partial incorporation of some of the eastern region into what might now be called central eastern Europe, the notion of an eastern Europe might be redefined to include the southern sphere of Europe. In any case, it seems incontrovertible that the old east versus west division of European history must now be modified to one that is more sensitive to the diversity of the central and eastern regions.[8] The notion of “three historical” Europes needs to be redefined to take into account the fact that all three variants included relations to a wider civilizational area: western Europe includes the wider colonial context; central eastern Europe includes the engagement with Russia and the wider Slavic dimension; and southeastern Europe includes within it the Ottoman, Byzantine, and Slavic heritages. All three were shaped by many common strands – the Roman Empire, Judea-Christianity in both its Latin and Greek forms – suggesting a hyphenated notion of civilization as a plural phenomemon.

In emphasizing the civilizational sources of contemporary Europe, my aim is neither to exaggerate these differences nor to suggest that what we have is some kind of a clash of civilizations. In this respect, I refute the Huntington thesis that the eastern borders of

[8] See also Halecki, O. (1962): The Limits and Divisions of European History. Notre Dame: Notre Dame University Press; Delanty, G. (1995): Inventing Europe: Idea, Identity, Reality. London: Macmillan.

51

Europe are zones of civilizational clashes. The seductiveness of the thesis is in part due to a core of truth in the argument: the post-1989 world is not exclusively determined by the older political ideologies, and civilizational factors are playing themselves out in different ways. The error of the argument is to see civilizational differences only in terms of conflicts. My argument is rather to see the civilizational background to contemporary Europe as a source of its diversity where rather than clashes we can see signs of mutual cooperation. Moreover, Hungtington’s thesis is empirically false in that there is no evidence of civilizational clashes or conflicts of a cultural nature as far as the enlargement of the EU is concerned. With the single exception of the Balkans, the integration of post-1989 Europe – from German unification to post-communist transition, to the enlargement of the EU – has been remarkably peaceful. The case of ethnic cleansing in the Balkans can be seen as a product of the collapse of the state rather than as resulting from a primordial cultural conflict.

Looking at Europe as a whole, an unavoidable conclusion is that the Danube is replacing the Rhine as the symbolic line that marks the centre of Europe. In addition to this, it may also be suggested that the gravity is shifting from the Atlantic to the Mediterranean in a Europe that is steadily moving eastwards towards the Black Sea. The new axis is less that of the Baltic and Adriatic than the Baltic and the Black Sea. The notion of a post-western Europe is intended to capture the spirit of this movement. Indicated by the term is a multiple kind of Europe,


52 Gerard delanty

consisting of many heritages and experiences with modernity. Some of these are older than the western tradition and are coming to play a role in the making of Europe today in ways that cannot be reduced to a simple notion of a clash of cultures. The notion of a post-western Europe is also intended to indicate a reflexive relation in the identity of Europe as no longer exclusively determined by the relation with the United States. This does not mean anti-Americanism, for on the contrary many central and eastern European countries – notably Poland and the Czech Republic – are strongly pro-US; rather it points to a more self-problematized identity and one that does not have the same kind of self-assurance that it had until about ten years ago.

tHe peripHery coNsidered

On the basis of the foregoing argument concerning the emergence of a post-western Europe in which the inter-civilizational dynamic is an important but neglected dimension, I would like to clarify the question of the periphery and its relation to the core. Obviously a periphery can be understood only in relation to a core. In the case of the European core and peripheries, I am arguing that the relation of the core to the periphery is multi-dimensional and evolving, and that it cannot therefore be easily reduced to a one-dimensional notion of the domination of the periphery by the core. My second thesis is that there is a general shift to the periphery largely as a result of Europeanization, but partly

53

as a consequence of globalization. Clearly the core still dominates, if not the periphery, at least the EU as a whole. The core western countries – Germany, France, the UK – are the largest and most powerful economies in Europe and among the most powerful in the world, and the terms of EU membership were not open to much negotiation. Notwithstanding these obvious objections, the point I am making is not that the periphery is not disadvantaged and not that it now stands in a relation of equality, but that a more complex relationship has emerged as far as power and marginality are concerned.

A feature of the eastern enlargement of the EU is the incorporation of countries that were once on the margins of Europe and many of which had been in a subordinate status with respect to the major European powers. It is also noteworthy that many of these are small countries – the Baltic states, Slovenia, the Czech Republic, Slovakia, Hungary, Cyprus, Malta – and those that are territorially relatively large, such as Bulgaria, are demographically small and traditionally peripheral. Poland, with a population of ca 30 million, is an exception, as is possibly Romania, with a not insignificant population of 22 million, but both have traditionally been peripheral. Aside from the question of Turkey, the next wave of accession countries will be those in the Balkans: Serbia, Croatia, Bosnia Herzegovina. Constituting what German historians once called an “in-between Europe” (Zwischeneuropa), these countries experienced marginalization for much of the modern history of Europe and in many cases were subjugated by the totalitarian states,


54 Gerard delanty

east and west. Emerging out of this background, participation in the EU offers many advantages. A longer view of history will place the current transformation of central and eastern Europe in the context of the re-invention of political modernity.

It is arguably the case that the smaller European countries have benefited from EU membership. That is certainly the case in Ireland. Since joining in 1973, it has been a major beneficiary. While the rapid economic growth that Ireland has experienced since the early 1990s has been due to many factors, EU membership has played a major role in economic recovery. Greece and Portugal, although not experiencing the same economic take-off, have benefited too. It is far too soon to assess the implications for the recently joined countries, but there is enough evidence to suggest that the triple transition to democracy, market society, and national autonomy has been relatively successful.[9] In the case of German-Polish relations, while some of the old asymmetries have reappeared, Spohn[10]

has commented that these have crystallized in new forms: the Europeanization of the German economy and Polish economic growth have weakened the older core-periphery dynamic and the nationalistic forces have lost their power. Furthermore, the EU itself has been an

[9] See Arnason (2005), op. cit. [10] Spohn, W. (2003): “European East-West Integration,

Nation-Building and National Identities: The Reconstruction of German-Polish Relations”. Europeanization, National Identities and Migration. Spohn, W. and Triandafyllidou (eds). London: Routledge, 137.

55

important lever of democratization in applicant countries, as is evidenced by the example of the rapid democratization of Turkey and, in recent years, Bulgaria and Romania.

In political terms, the EU is now significantly different in that the large number of small countries have changed the balance of power. This inevitably leads to a different kind of relation between the core and periphery. The pre-1989 EU did not experience any challenges from the small countries of the periphery, represented by Ireland, Greece, and Portugal. The smaller founding countries – Belgium, Luxembourg, and the Netherlands – were relatively prosperous and part of the core. This was also true of Denmark and later the Nordic countries. Until the 1990s, the EU was largely shaped by the dynamic of the core countries while today an entirely different dynamic is emerging. The crisis of the constitutional treaty in 2005 and the current hiatus is an indication of a growing uncertainty in the political identity of a union of 27 members with the prospect of more to come. The project of deepening European integration socio-economically and politically was premised on a smaller group of countries with similar levels of socio-economic development. The societies of central and eastern Europe have put the brakes on deepening, but have not arrested the further development of Europeanization, which is currently re-adjusting to what can be viewed as the encounter with different models of modernity, some of which, as argued above, are related to civilizational contexts.

For the first time, the core countries have found themselves challenged by the encroachment of


56 Gerard delanty

the periphery. Fears of increased immigration from central and eastern Europe have been at the forefront of most countries’ politics and in several cases have led to a reorientation in political support for the mainstream parties, often benefiting the extreme right. But in many cases, large-scale migration, where it has occurred, has not resulted in significant challenges. In Ireland, for instance, the 2006 census reports that there are over 400 000 non-nationals resident in the country, making migrants about 10 per cent of the population. Polish immigration is a major part of this. It has been estimated that up to 300 000 Poles have migrated to the UK since 2003. It does appear to be the case that migration into western European countries is relatively stable, and fears of a massive influx of migrants are largely unwarranted. Recent research suggests that the relatively large-scale Polish migration will not be repeated when restrictions are lifted against Bulgarian and Romanian migration in the first phase after accession. The case of Polish immigration is also a pertinent example of the reconfiguration of the core and the periphery around multiple forms of migration. European migration is multi-directional, with migrants moving from east to west on a non-permanent basis. Such episodic patterns of migration have already made a huge impact on the host societies as well as on the home countries, and constitute a significant dimension of Europeanization. Europe is moving towards a situation in which the periphery is already located within the core and where there is no hard, fast distinction between core and periphery.

57

With the gradual incorporation of the periphery into the core, the periphery does not disappear. Rather new peripheries emerge. This is already the case with regard to the division that is now becoming evident between the countries that have joined the EU and those that remain outside. Although the older term “eastern Europe” is now losing its meaning in that it does not refer to a specific regional entity, the functional equivalent is taking shape with countries further to the east – such as Moldova, Belarus, and Ukraine – and to the southeast – such as the Balkan countries.[11] Relations between cores and peripheries are also being redefined based on new kinds of power relations around energy supplies, as the example of gas pipelines illustrates. Another example is the recent case of the alignment of Poland and the Czech Republic with the US in allowing the construction of missile defence installations directed at Russia.

What this suggests is that the core-periphery distinction is no longer the only model available for understanding marginality and patterns of growth and change in Europe today. Europeanization and globalization have, to an extent, eroded the core-periphery distinction insofar as this was a simple polarity. Rumford has argued that globalization reshapes the hierarchal framework within which the core-periphery relation has been constituted.[12] What

[11] On the idea of eastern Europe, see Wolff, L. (1994): Inventing Eastern Europe: The Map of Civilization on the Mind of the Enlightenment. Stanford: Stanford University Press.

[12] Rumford, C. (2002): The European Union: A Political Sociology. Oxford: Blackwell, chapter 7.


58 Gerard delanty

has emerged instead is a more complicated spatial structure which could be understood in terms of the notion of a network; a structure that is more polycentric and which entails a basic pluralization of the core-periphery relation. In this sense, then, the older core-periphery relation is one that was more a feature of the pre-1989 model of western Europe, while the advent of a post-western Europe signals a different spatial dynamic.[13]

In sum, while it cannot be said that the periphery is now on an equal footing with the core, the relation has changed to the advantage of the periphery. In this respect, one can be reminded of James Joyce’s intention to “Europeanize Hibernia and Hibernicize Europe”.[14] Taking Ireland as a metaphor for the periphery, the task has contemporary relevance in drawing attention to the need for Europe to find a mutually positive relationship between the core and the periphery.

differeNt kiNds of diversities

A consideration of the nature of European diversity that takes into account the perspective of the periphery will have to address the reality of different kinds of diversities. In this respect, the European debate is very different from the

[13] I am grateful to Chris Rumford for clarifying this point. [14] Hiberia was the Latin name for Ireland. On Ireland

and Europe, see McCall, C. and Wilson, T. (eds.) (2008 forthcoming): Ireland and Europe: Europeanization and Hibernization. Amsterdam: Rodopi.

59

North American and Australian debates, which have been influenced by the language of race and the existence of pre-settler groups.[15] The European context is different in that the debate about diversity is not focused on the problem of indigenous pre-settler groups, but groups formed out of migration or groups created as a result of nation-state formation. Perhaps for this reason the emphasis in Europe has been on diversity and ethnicity rather than race.

The dominant understanding of diversity that has emerged with European integration has been the notion of “unity in diversity”. This has generally been understood to be a response to the multi-national nature of Europe and the fact that Europeanization is not leading to the emergence of an over-arching identity that would be a focus for unity. The trend has been towards recognizing the diversity of Europe. While from the perspective of the EU this diversity is in the first instance national, a fuller analysis reveals a more complex picture.

The previous discussion has emphasized the inter-civilizational diversity of Europe in terms of a constellation of at least three different regional variants: the western, the central, and the eastern/southern. This perspective can also be related to the debate on multiple modernities in relation to Europe.[16] In this regard, the

[15] Kymlicka, W. and Norman, W. (eds.) (2000): Citizenship in Diverse Societies. Oxford: Oxford University Press.

[16] Blokker, P. (2005): “Post-Communist Modernization, Transition Studies, and Diversity in Europe”. European Journal of Social Theory. 8 (4): 503-25; Delanty (2003), op. cit.


60 Gerard delanty

emphasis shifts to varieties of modernity rather than, for instance, a simplistic notion of a single, western version of modernity replacing a notion of tradition or the claim that postcommunist countries are simply catching up with the west.[17] As Roudometof[18] has argued in the case of southeastern Europe, what is often regarded as a recalcitrant tradition was in fact an experiment with modernity that went wrong. His argument is that the actual or potential conflicts in the Balkan region were the result of rivalries created by the region’s re-organization according to western models of modernity and not due to a primordial clash of civilizations. In a similar way, Blokker[19] has argued that rather than understand accession and convergence as the logical outcome of the transition to post-communism, where the accession countries shed their “non-Europeaness” and become normal, the widening of the EU should be seen as increasing the diversity of Europe. Moreover, as argued above, the inclusion of central and eastern European countries in the EU allows those countries to articulate different interests and perspectives. This is not only a matter of different models of modernity, but also different combinations of premodernity with modernity.

[17] Habermas, J. (1990): Die nachholende Revolution. Frankfurt: Suhrkamp. See Outwaite and Ray (2006, particularly chapter 5) for a discussion on social theory and modernity with respect to postcommunism.

[18] Roudometof, V. (1999): “Nationalism, Globalization, Eastern Orthodoxy: Unthinking the Clash of Civilizations in Southeastern Europe”, European Journal of Social Theory. 2 (2): 233-47.

[19] Blokker, P. (2005), op. cit.

61

Outhwaite and Ray[20] argue in this vein that the outcome of the implosion of communism was a combination of local traditions and practices with new developments rather than a simple adoption of westernization. In this sense, then, the enlargement of the EU increases diversity rather than diminishing it.

A broader view of European diversity, I have argued, must go beyond a focus on nations in relation to the EU. The civilizational approach I have sketched suggests a broader conception of European diversity than one reducible to nations. This suggests a view of modernity itself as multiple and the source of the diversity of Europe. If this is correct, then we can expect increased political diversity. But what of cultural diversity beyond and below the level of nations? Here we move closer to the sphere of multiculturalism. Any account of European diversity will have to address the problem of different understandings of cultural diversity in the various parts of Europe. This is unavoidably linked to different experiences with minorities and with migration.

In Europe, migrants comprise 4.5 per cent of the total population and in many countries they are the main factor in population increase. There about 24.6 million recorded foreign nationals in European countries.[21] About 83 million people in Europe were born in countries

[20] Outhwaite, W. and Ray, L. (2005): Social Theory and Postcommunism. Oxford: Blackwell, 114-5

[21] These figures and others cited here are derived from Salt (2005). www.coe.int/t/e/social_cohesion/population/EPC(2005)K3.0%20Salt%20keynote.doc


62 Gerard delanty

other than the ones in which they reside. There are about 10 million foreign workers currently registered in those European states. This figure obviously does not include a large number of illegal migrants. However, estimates differ. One view is that the wider European Economic Area hosts some 56.1 million migrants, ca 3 migrants to 1000 inhabitants.[22] This of course includes only migrants, persons born outside the country in which they reside. It does not include ethnic communities with large numbers of permanent residents including those who have acquired the nationality of the country of their birth.

A new understanding of diversity is emerging in which the concern with diversity is excluding recognition of minorities. Kevin Robbins[23] has argued that there has generally been a discursive shift in Europe whereby the language of “minorities” has been replaced by a new emphasis on diversity.[24] To an extent, as he notes, this is positive in that the equation of “otherness” with minorities is reduced and a more generalizable notion of diversity relevant to the vast range of social and cultural differences can be more readily applied. As Robbins points out, the notion of diversity normalizes

[22] Boswell (2005): Migration. www.gcim.org/attachements/RS4.pdf

[23] Robbins, K. (2006): The Challenge of Transcultural Diversities: Cultural Policy and Cultural Diversity. Strasbourg: Council of Europe.

[24] See also Bennett, T. (2001): Differing Diversities: Cultural Policy and Cultural Diversity. Strasbourg: Council of Europe; Ellmeier, A. and Radsky, B. (2006): Differing Diversities: Eastern European Perspectives. Strasbourg: Council of Europe.

63

difference and facilitates a broadening of the horizons beyond ethnic categorization, working towards the “de-ethnicization of difference” and invoking a more positive understanding of difference. However, the centrality of “diversity” today is not unproblematic since it is predominantly being interpreted in much of central and eastern Europe as a way to relate to national autochthonous minorities. What had begun as an attempt to replace the language of minority/majority culture in order to take account of a wider range of diversities is in danger of being reduced to ethnic categories. In the discursive shift, what is lost is recognition of forms of diversity that are not related to national minorities.

The main difference is that western experiences are based on postcolonial immigration while in central and eastern Europe, the main interest is in autochthonous minorities. As Robbins[25] and Ellmeier and Rasky[26] argue, in central and eastern Europe the language of diversity is borrowed from the western European experience, which has been heavily influenced by diasporic migration from former colonies, and is being applied to national minorities – so-called autochthonous groups. In the former case, diversity is predominantly postcolonial and diasporic and has been the basis of much of multiculturalism in Britain, Belgium, the Netherlands, and France. A second wave of migration in western Europe can also

[25] Op. cit. [26] Op. cit.


64 Gerard delanty

be identified which has had a wider sphere of relevance. This can be related to an intra-European migration from the south to the north in the 1970s which most western/northern European countries experienced and which has been decisive in shaping the transition to multiculturalism in those countries. To this can be added the current wave of migration from east to west that followed in the aftermath of the enlargement of the EU, a wave of migration that coincided with an increase in asylum seekers and refugees.

While western Europe has had a relatively long experience with cultural diversity, the situation in central and eastern Europe is less straightforward. On one side, it can be argued that the legacy of history has been one of greater cultural and political diversity and that this has never been successfully accommodated within the structures of the nation-state. This is a diversity that is primarily based on autochthonous minorities that have in different ways been associated with the former multi-ethnic empires (Habsburg, Ottoman, Russian) out of which the modern nation-states were created. The cultural heterogeneity of the old empires is to be found at the level of cross-national cultures and other kinds of overlapping affiliations. Although also a feature of western Europe, it is a more pronounced feature of the cultural landscape of central and eastern Europe.

On the other side, in central and eastern Europe, the experience with diasporic minorities as a result of migration from outside Europe is limited, and consequently cultural diversity

65

policies are generally aimed at autochthonous minorities to the relative neglect of other kinds of minorities. This is to the disadvantage of non-ethnic minorities such as refugees and asylum seekers. In addition, in the former communist countries, “new minorities” are emerging as former majorities, or relatively large ethnic groups, become minorities (e.g. Russians in Latvia or Serbs in Croatia). As Ellmeier and Rasky[27] point out, cultural policy in many cases is connected with nation-building exercises and there is a general interest in maintaining the old minorities as the crucial points of diversity and identity politics.

What we have here are two different conceptions of diversity: one that is primarily based on multiculturalism and the rights of citizenship and one that is more ethnopluralist and is generally directly concerned with regional and ethnic autonomy. It is not clear how the current notion of diversity, constrained as it is by national borders, is able to suggest a way forward. So my third thesis is that central and eastern Europe have a long way to go in linking citizenship with diversity, while Europe as a whole will need to move beyond the currently bifurcated conception of diversity.

The problem of ethnopluralism has a direct bearing on the question of borders. Much of the problem is due to the fact that many national minorities are linked to a majority population group in neighbouring countries. A pertinent example of this is Romania, where

[27] Op. cit., 29-33.


66 Gerard delanty

the Hungarian minority, which represents 6.6 per cent of the population, is concentrated in locations on the Hungarian border and in parts of Transylvania (where it is as much as 30 per cent of the population). Aside from very small minorities related to neighbouring countries, the other minority, the Roma, who constitute 2.2 per cent, did not have any minority status until 1990 (Ellmeier and Rasky, 2006: 61).[28] As a transnational or transcultural group, the Roma do not fall into the category of autochthonous minorities and as a result are disadvantaged.

re-iNtepretiNg tHe border: cosmopoLitaN orieNtatioNs

The border has long marked the rise of modernity and the geopolitical system of nation-states that is brought into existence. Although these units are still with us, they have been considerably diminished, at least within Europe, insofar as they are defined with respect to their borders. Borders are no longer dividing lines akin to the traditional frontier in the sense of a line demarcating one state from another; they have become considerably weakened and are more diffuse, often sites of overlapping communities and regions. This is also the case with respect to the external relation of Europe to the wider world. The border is a networked and fluid process rather than a fixed line and is constituted in new and changing relations between cores

[28] Op. cit., 61.

67

and peripheries. Europeanization has neither eliminated borders nor created a new external frontier. New kinds of borders are taking shape in the European space.[29] The present contours of the EU do not amount to a final frontier. The European external border is not a clear-cut line of demarcation that is capable of dividing an inside from an outside. There is no point at which an Iron Curtain is reached. The EU’s system of governance now extends beyond EU space to the wider south and entails relations that cannot be understood in the traditional terms of a closed frontier. Europe’s borders, both internal and external, are shaped not just by the logic of Europeanization, but by the interaction with the global context. The global, the national, and the European dimensions interact to produce a complex field of borders and rebordering out of which emerges a post-western constellation.

It may be contended that the southern frontier is coming into existence and replacing the east-west divide. This north-south border, with its focus on the Euro-Mediterranean area, has certainly become more salient,[30] but it is not a straightforward replacement of the older east-west border. Although the EU is unlikely to expand across the Mediterranean Sea in the way it has into eastern Europe, the

[29] For an extended discussion of this point, see Delanty, G. (2006): “Borders in a Changing Europe: An Analysis of Recent Trends”. Comparative European Politics. 4 (2): 183-202.

[30] Suarez-Navaz, L. (2004): Rebordering the Mediterranean: Boundaries and Citizenship in Southern Europe. New York: Berghahn Books.


68 Gerard delanty

Euro-Mediterranean region has become an unavoidable part of the wider European area. It is principally represented by the present configuration with Malta. However, despite the various partnerships, the present structures of the EU do not adequately accommodate this region, which has also been somewhat marginalized as a result of the eastern enlargement and has become a focus of new security concerns.

Notwithstanding these qualifications of the ambivalence of internal and external borders, I would like to conclude with the final thesis that there are grounds for optimism in some interesting examples of the border becoming a site of cosmopolitan reorientations in previously divided identities. It is in this respect that Europe as a whole can learn from the experience of the periphery in coming to terms with conflict and with difference. The relevant examples that can be cited are changing cross-border relations in South Tyrol, Cyprus, Northern Ireland, and the Hungarian-Romanian and Polish-Lithuanian border areas, to mention just a few examples. In such cases where there are contested borders, different and conflicting collective memories, and issues of minority rights relating to religion, language, and political representation, considerable progress has been made in moving towards reconciliation and the negotiation of conflict.[31] Other and different examples

[31] See Anderson, J., O’Dowd, L. and Wilson, T. M. (eds.) (2003): New Borders for a Changing Europe: Cross-border Cooperation and Governance. London: Frank Cass; Meinhof, U. H. (ed.) (2002): Living (with) Borders: Identity Discourses on East-West Borders in Europe. Aldershot: Ashgate.

69

can also be found, such as cross-country anti-human trafficking measures. An overall view is difficult but it might be suggested that the cultural logic of Europeanization has brought a decrease in border conflicts and a general move in the direction of more cosmopolitan orientations.[32] A cosmopolitan interpretation of such developments suggests the relevance of considering Europe in terms of a borderland.[33]

The significance of the notion of the borderland is that it captures much of the reality of European borders, where inside and outside are not easily separated and where the border is being reconstituted in numerous ways.[34] Moreover, the notion of the borderland invokes the move towards a network conception of space, which I have argued is relevant to the current dynamic of Europeanization and its interface with globalization.

In sum, the border is not just a conflict zone where a primordial clash of civilizations is played out. The border takes many different forms and includes sites of negotiation, which are illustrated by some of the examples referred to above. In such cases, the periphery has moved beyond the limits of border thinking and the simple polarities of self versus other are losing their force.

[32] See Delanty, G. and Rumford, C. (2005), op. cit. [33] Balibar, E. (2004): We the People of Europe: Reflections on

Transnational Citizenship. Princeton: Princeton University Press, 219.

[34] For a further account of borders and borderlands, see Rumford, C. (ed.) (2006): “Theorizing Borders”. Special Issue of the European Journal of Social Theory. 9 (2).


70 Gerard delanty

coNcLusioN

Fifty years ago, with the Treaty of Rome in 1957, the European project commenced as a plan to integrate the two major core states of the European continent, France and Germany. This venture has been successful and in more recent times, since the end of communism, a new era has begun in which the focus has shifted to the periphery and to its relation with the core. The new challenges are those of a much more complicated world of diversities and the negotiation of borders and, especially in the case of central and eastern Europe, of conflict resolution between communities divided as a result of the legacy of nation-state building. The simple appeal to Europe’s diversity will not be enough since many of the problems which diversity is intended to solve are produced by the very national models that are regarded as the carriers of diversity. A step in the right direction would be an intercultural dialogue regarding the different European understandings of diversity and an exploration of ways to reconcile the divergent western, central, and eastern approaches to cultural diversity.

Kolana “Dialog”Jürgen Habermas

Dialektika e sekularizmit

Ulrich BeckTë rishpikësh Europën – Një vizion kozmopolit

Claudio MagrisPanairi i Tolerancës

Zygmunt BaumanKufijtë e rinj dhe vlerat universale

Ivaylo DitchevQytetari e lëvizshme?

Ernest GellnerFeja dhe Profania

Dipesh ChakrabartyHumanizmi në epokën e globalizimit

Kwame Anthony AppiahKozmopolitizmi im

Ales DebeljakNjë himn për hibridizimin

Gerard DelantyPeriferitë dhe kufijtë në një Europë Post-Perëndimore

Nikola TietzeZinedin Zidani ose loja me përkatësitë

Roger BartraKulturat likuide në tokën djerrë

Tahar Ben JellounPërplasja e injorancave

Ramin JahanbeglooPërplasja e intolerancave

gerard delantyGerard Delanty është profesor i sociologjisë dhe i mendimit social dhe politik në Universitetin e Sussex, Brighton, Mbretëria e Bashkuar. Ka qenë profesor i sociologjisë në Universitin e Liverpool-it. Librat e tij të fundit janë Nënshtetësia në Erën Globale, Open University Press: 2000; Sfida ndaj Dijes: Universiteti në Shoqërinë e Dijes, Open University Press: 2001; Nacionalizmi dhe Teoria Sociale, Sage: 2002 (së bashku me Patrick O’Mahony); Komunitet, Routledge: 2003; dhe Duke e Menduar Sërish Europën: Teoria Sociale dhe Pasojat e Europianizimit, Routledge: 2005 (së bashku me Chris Rumsford). Puna e tij kërkimore lidhet me teorinë e kozmopolitanizmit, të aplikuar në çështjet e europianizmit dhe modernitetit në një perspektivë krahasuese. Gerard Delanrty is Professor of Sociology and Social and Political Thought at the University of Sussex, Brighton, UK. He was previously Professor of Sociology at the University of Liverpool, UK. His most recent books are Citizenship in a Global Age, Open University Press: 2000; Challenging Knowledge: The University in the Knowledge Society, Open University Press: 2001; Nationalism and Social Theory, Sage: 2002 (co-authored with Patrick O’Mahony); Community, Routledge: 2003; and Rethinking Europe: Social Theory and the Implications of Europeanization, Routledge: 2005 (co-authored with Chris Rumsford). His main research concerns cosmopolitanism theory with an application to issues of Europeanization and modernity in a comparative perspective.

Documents

DIALOGUE DIALOG delanty.pdf · tilla si edukimi dhe qytetaria.1) Ky artikull do të merret me një aspekt të europianizimit 1. Delanty, G. (2007): “European Citizenship: A Critical