Biilent Ecevit Oniversitesi llahiyat Fakiiltesi Dergisi, Cilt 4, Sayt 1, 2017, ss. 709-1 15 Journal of Theology Faculty of Billent Ecevit University, Vol. 4, No. 1, 20 17, pp. 109-115

DiNLER TARiHi*

(History of Religions)

Muhammed b. Ahmed ei-Harezmi

Tahir ASIROV**

A. HIRiSTiYAN MEZHEPLERi VE MUVAZAALARI1

Onlar (Htristiyanlar) ii<; mezheptir2•

1. Onlardan birincisi ei-Melkaiyye olup, Melka'i'ye mensup olanlardtr. Bunlar onlann (Htristiyanlann) en eskisidir3•

2. ikinci en-Nesturiyye olup, Nestar'a mensup olanlardtr. (NestOr kendine ozgu) bir goru~ ihdas etti. Bunun uzerine onu, Rum kralltgmdan surgun ettiler. <;unku buradaki hi<;bir kimse onlardan (Nestarilerden) degildi4•

3. O<;Gncu ei-Yakubiyye olup, Mar Yakub'a nispet edilmektedirler. (Ancak) onlar azmltkttr5•

Rum halktntn tumu Melkiiiyye (mezhebine mensuptur).

c;eviriye esas ahnan metin, Ibrahim ei·Ebyari taraflndan Harezmi, Mefatihu'/-'uliJm, thk. Ibrahim ei·Ebyari, Beyrut Diirii'I·Kitiibi'l-Arabi, 1989, i~erisinde 52-57 sayfalan arastnda ne~redi lmi~tir.

Yrd. Do~ Dr., BUlent Ecevit Oniversitesi (~hirashlrov@gmall.com) ~ehristani •ef·MIIel ve'n·Nihof• adh eserinde H1ristiyanhk konusunu Ehli Kitap boli.imi.inOn ikinci fash olarak irdelemektedlr. (Muhammed ibn Abdulkerim e$-~ehrlstAni, ei·MIIe/ vei-Nihol, thk. Emir Aly Mehna - All Hasan Faur, Beyrut 1998. s. 262.); Fahreddin er-Razl ise, Harezmi'nin aksine Islam di$1 din ve mezheplerinl s1ralarken once Yahudilikten bahsettikten sonra gel'irmektedir. (Razi, Ebu Abdullah Fahreddin Muhammed b. Orner Fahreddin, l'tikodotu frroki'/-miislimin ve1-mu1rikln, thk. M. Bagdadi, Beyrut 1986., 5.11 5.); EbO'l-Muzaffer el­lsferayinl, et-Tebsir fi'd-din ve temyizii'f.frrkoti'n-nadye ani'l-flraki'l·hdlikin, thk. Kemal Yusuf ei·HOt Beyrut: Alemu'I-Kutob, 198311403. s. 151.

2 Fahreddin er·RAzl de •f'tikadat' adh eserinde, H1ristiyan mezheplerini b~ olarak saymaktad1r. 1. ei·Melkaiyye, 2 en-Nesturiyye, 3. ei-Yakubiyye, 4. el-Ferfuriyu5iyye, 5. ei-Ermenusiyye. (Fahreddin er-Hazl, /'tikadat, 5. 11 5-119.)

3 ~ehristani, •et·Melkaiyye•yi H1ristiyanhgtn ilk mezhebi olarak I fade etmektedir. (e$·$ehrlstanl, ei·Milel ve'n-Niha/, s. 262.); Fahreddin er-Razl ise, H1ristiyanhg1n ilk mezhebi olarak ifade etmektedir. (Fahreddin er·Riizi, l'rikadat, s.116.); el·lsferayini, et-Tebsir fi'd-din, 5. 152.; Melkaiyye mezhebi aforoz edilmemi$. tam akslne aforoz eden bir mezheptir. c;onkO bu mezhep, daima siyasi otoriteye yakm olmu~tur. Melkaiyye veya Mekani mezhebi, lsmini Kral anlamma gelen ve•mtk•kokiinden tUreyen Mellk'ten alm1~t1r. Bkz.:Tahir A$irov, Ibn Hazm'a Gore H1ristiyan Mezheplerl (Bas1lmam1~ Doktora Tezi), Uludag Oniversltesi, Sosyal Bilimler Oniversitesi, Bursa, 2009, s. 115.

4 $ehristanl ve Fahreddin er-Razi "Nesturiligi" H1rlstlyanlik mezhep s1ralamasmda ikincl mezhep olarak getirmektedirler. (e~-~ehristani, ei-Mi/el ve'n-Nihal, s. 268.; Fahreddin er-Razi, i'tikadat, 5.116.); el·lsferayini, et­Tebslr fi'd-din, 5. 152.

5 ~ehristani ve Fahreddin er-Razi "Yakubiyye•yi H1ristiyanhgm O~uncu mezhebi olarak zikretmektedirler. (e~­$ehristani. ei·MIIe/ ve'n-Nihal, s. 270~ Fahreddin er·Razi, l'tikadat, 5.117.); el-lsferayini, et-Tebsir fi'd·din, s. 152.

Journal ofTheology Faculty of BUient Ece~!t University, Vol. 4, No. 1, 2017 1109

Tahir A~IROV

Onlara gore, 'uknum' s1fatt1r. Onlar Allah hakkmda Baba, Ogul ve Kutsal Ruh ~eklinde Gc; uknum oldugunu iddia ediyorlar. Allah bunlann nitelendirdiklerinden ve soylediklerinden munezzeh ve yGcedir. ittihat sozG, vah1d'dan (birden) tGremi~tir. Rahmut rahmetten oldugu gibi, en-Nasut sozO m1s'tan (insanlar) tGremi~tir. ei-Lahut YOce Allah isimden (lafzmdan) tGremi~tir.

ei-Heykel: ikonalann (resimlerin) bulundugu evdir. Orada Peygamberlerin (a.s.) ve Krallann ikonalan vard1r. Onlann dindeki hiyerar~isini (mertebelerini) ve ba~kanlannm isimlerini (kitabm) "Ahbar'' (Tarih) boiGmGnde zikretmi~tim.

B. YAHUDi MEZHEPLERiNiN VE MUVAZAALARININ BAHSI6

Yahudi mezhepleri c;oktur. Onlardan:

1. el-'inaniyye olup, Mani'nin taraftarlanna e/-Maniyye denildigi gibi, onlar da 'Ani'ye7 nispet edilmi~tirler8.

2. et-'iseviyye, isa el-isfahaniyye'ye nispet. edilir. Nusaybin'den olan (lsa) isfahan Yahudileri arasmda peygamberlik iddia etmi~ti9•

3. et-Kar'tyye, onlardan (Yahudilerden) bir mezheptir. Onlarm yiyeceklerinin c;ogu bakliyat ve kabaktJr (kar'1). Onlann (kulland1g1) kaplann c;ogu kabakt1r.

4. et-Mekaribe, onlardan (Yahudilerden) bir f1rkad1r. Onlar te~bihin reddi (konusunda) Yahudilerin buyuk c;ogunluguna muhalefet ederler10

•

5. er-Ra'iyye (mezhebidir). Kendi ic;lerinden er-Ra'i olarak isimlendirilen ve (peygamberligini) haber veren ~ahsa mensup olanlard1r.

6. es-Samiriyye (~omronim), es-Samiri kavmi(nin mezhebi)dir. (~Onku) onlar ~am (bolgesindeki) Samiriyye olarak isimlendirilen bir ~ehre nispetle adlandmlmJ~Iard1r11 •

6 ~ehristani Yahudilik konusunu, Ehll Kitap bollimiiniin birinci fash olarak irdelemektedir. {e~·~ehristani, ei·Milel ve'n·Niha/, s. 250.); Fahreddin er·Rw ise, Harezmi'nin aksine islam d1~1 din ve mezhepleri s1ralamasmda Yahudi mezheplerini ba~a getirmektedir. {Fahreddin er·Razi, l'tikadat, s.111.)

7 Karaim, Anan ben David {71 S-195) lrakl1 Yahudi haham1d1r. 8 ~ehristani Yahudi mez.heplerinden ilk olarak • lnaniyye• mez.heblni getirmektedir. (e~·~ehristani, ei·Milel

ve'n·Nihal, s. 256.); Fahreddin er-Raz.i lse, 'lnan ibn Davud'a tabi olanlar ve ilk mezhep olarak zikir etmektedir. {Fahreddin er-Razi, /'tikadat, s.113.)

9 ~ehristani •iseviyye• mez.hebini, Yahudiligin ikincl mez.hebi olarak incelemektedir. {~·~ehristanl. ei·Mile/ ve'n·Nihal, s. 257.); Fahreddin er-Razi ise, lsa ibn Yakub el-lstihaniyye tabi olanlar ve ikinci mezhep olarak zikretmektedir. {Fahreddin er·Razi,/'tikadat, s.113.); el·lsferayini, et·Tebslr fi'cl·din, s. 151.

10 ~ehristani, Yahudiligin Q~GncO mezhebi olarak 'fv\ekaribe' ele almakta ve 'ei·Mekaribe ve e i·Yuz'aniyye• olarak belirtmektedir. {e~·~ehristani, ei·Mile/ ve'n·Nihal, s. 258.).

11 ~ehristani, Yahudiligin be~inci mez.hebi olarak'es-Samiriyye' ifade etmektedir. {~·~ehristani,ei·Milel ve'n·Nihal. s. 260.); Fahreddin er·Razi i.se, es-Samiriyye mezhebini dordGncG olarak zikretmektedir. {Fahreddin er·Razi, /'tikadat, s.ll4.); el·lsferayini, et·Tebsir fi'cl·din, s. 152

110 I Bulent Ecevit Oniversitesi llahiyat Faklilte.si Dergisi, Cilt 4, Say1 1, 2017

DinlerTarihi

7. Re'su'I-Calut (Re~ Galuta)12, onlann (si.irgi.indeki Yahudilerin) ba~kanrdrr .

. Calut, onlar ei-Caliyye'dir. Yani, (onlar) Beyt'i.ii-Makdis olan vatanlanndan ~rkanlanlardrr. Re'su'l-calut, Davut (a.s.)'un soyundan (gelen birisi) olur13•

Onlann ti.imi.i, onun (Re'su'I-Calut) el parmaklannm ucunu uzattrgr zaman dizlerine ula~ma ~artryla ba~kan olabilecegini soyli.iyorlar14

•

a. ei-Kahin (Koanim)15, onlara gore ba~kandr r (imamdrr). (Kahin kelimesinin) ~ogulu kahene'dir.

b. ei-H1br alimdir.

c. ei-Sifr sahifedir.

Beni israil peygamberlerinden her bir peygamberin bir sahifesi vardrr. 0 (Eski Ahit, Yahudilere gore) yirmi dort sifrdir (kitaptlr)16

• Ondan be~i Tevrat'trr17•

Digerleri ise Musa (a.s.)'tan sonraki peygamberlerin kendileriyle getirdikleridir.

Seksen Tevrat,-yetmi~ de denilmektedir18 - onu (Tevrat'r) bazr Rum Krallan i~in seksen haham 19 terd.ime ettigi metinlerdir. Bundan dolayr onlan (hahamlan) tek tek ayrrdr_ ve onlan birbirilerinden uzakla~trrd r . (Sonra) on lara Tevrat'm terdime edilmesini emir etti. (Bunun nedeni ise) onlann (hahamlann) onda (Tevrat'ta) bir ~eyin degi~tirilmesi konusunda anla~malanndan emin olmak i~indir. Boyle de yaptrlar. Bunlar Tevrat terci.imelerin en sahihidir20• Allah en iyi bilendir.

12 Re~ Gal uta: SOrgOndeki Yahudi cemaatll!finin ba~kam anlammdaki Aramice kokenli terim. Bu terimle Babil'deki Yahudl cemaatinl Yahudi olmayan yoneticilere kar~1 temsll eden ki~i tammlamrd1. Bu makam, babadan ogula ge~erdi ve sahlplerinin Oavid1n soyundan geldigine inamhrd1. Yusuf Besalel, Yahudi/lk Anslk/opedisl, Istanbul: Gozlem Gazetecillk Bas1m ve Yaym a~ .• 2001. s. 525.

13 ·Re'sO'I·Calut lse ancak Oavud'un soyundan gelen birlsl olabilir. Ba~ka aileden gelen blrisi bu gOrev l~in uygun bulunmaz. S1radan insanlar bu ki~inin dik durdugunda ellerinin parmak u~lan dizkapaklanna kadar ula~n biri oimas1gerektigini soylerfer:"YusufBesalel, Yahudi/ik Ansiklopedisi, s. 107.

14 •onlara gOre •Re'sii'I-Calut"un anlam1 "Yurtlanndan Beytii'I·Makaddes'e donen neslin reisi• demektir ve diinyadaki tOm Yahudilerin lideri; tOm Olkelerde genellikle onu dinler ve emirlerini yerine getirirler:" Biriini, ei­Asdru'l·B6kiye ani'I·Kuronrt-Haliye (Ha~iye Halil lmran ei·Mensur, ne~r. M. A. Beydun) Beyrut Oaru'I·Kutubu'l­lmiyye, 2000. s. SS.

15 Koahim ( koenler), Kahinler, Tann'mn admm Yisraelogullan tarafindan yakanlmas1 gorevini verdigi Aaron soyundan gelen grup. Bunlar, dini a~1dan yiiksek ve degerli olduklanndan, dinsel uygulamalann ayncahkh ki~ilerini olu~tururlar. Yusuf Besalel. Yohudilik Anslk/opedisl, s, 332.

16 Tanah: Yaz1h din edebiyat1, lbranice'de Tara (Tevrat), Nevilm (Peygamberler), Ketuvim (Kitaplar) adh kitaplarm ba~ harlann1n blrle~mesinden meydana gelen bir llzellslmdir. Bu metinlerin tOmOne kapsayan Tanah, yirmi dort kitaptan olu~ur. Yusuf Besalel, Yahudilik Anslklopedisi, s. 713.

17 Tara, Tanah'm Ilk be~ kltab1d1r. 1. Tekvin veya Yarat1h~. 2. c;1k1~ veya M1s1r'dan c;1k1~, 3. Levilller, 4. Say1lar veya c;olde Say 1m, 5. Tesniye veya Yasa'mn Tekran.

1 B "H1ristiyanlann elindeki ise ·vetmi~ler Tevrat1"d1r." Birunl, ei-As6ru'I-Bdkiye. s. 60. 19 Biruni, haham ve rabbi 72 oldugunu belirtmektedir. Biruni, et-Astiru'I·Btikiye. s. 61. 20 "Yahudilere kahrsa ellerindeki nusha gayr-1 muharref ger~ek nushad1r."YusufBesalel, Yahudilik Ansik/opedisi, s.

60.

Journal ofTheology Faculty of Biilent Ec:~it University, Vol. 4, No. 1, 2017 1 111

Tahir A~IROV

C. DEGi~iK DiNLERiN VE AKIM LARIN ERBABLARININ iSiMLERi

1. ed-Dehriyye, dehrin krdemini ifade edenlerdir.

2. ei-Mu'attrla21, ei-Bari (a.c.)'yi (Yaratrcryr) inkar ediyorlar.

3. Eshabu't-TenasLih, (Ruh go~One inananlar) kitabrn bir kimseden digerine ge~igi gibi ruhlarrn cesetlerde tenasuhunu (reenkarnasyonu) s6yleyenlerdir22•

4. es-Semeniyye, onlar Semen taraftarlarrdrr23• Onlar putlara tapanlardrr.

Dehrin krdemini ve ruhlarrn tenasOhunu soylerler. ~uphesiz yer ebedi derinlige batacaktrr. insanlar da uzun yrllar boyunca Siimeniler ve Keldaniler (inancrna sa hip olanlar) idi. es-Semeniler ise putlara tapanlardrr. Keldaniler de es-Sabii'ler ve ei-Harrananiyyun (Harraniler) olarak da isimlendiriliyor24

• Onlardan (Harranilerden) kalanlarr ise Harran ve lrak'tadrr. Peygamberlerinin Hint beldesinde ortaya c;rkan Budasef (Buzasef) oldugunu s6y1Uyorlar. Onlardan baztlari Hermes (HOrmus) diyorlar25•

Buzasife gelince, o, farsc;a yazrsrnt getiren Kral Tahmurs zamanrnda (ya~amakta) idi. Me'mun zamanrnda bunlara Sabii'ler denildi. Sabii'lere gelince, gerc;ekten onlar Hrristiyanlardan bir frrkadrr. Sumeniyye'nin geri kalanlarr ise Hindistan ve <;in'dedir.

5. ei-Berahime, Hindistan abidleridir. Onun tekili Berhemi'di r. Peygamberligi ikrar etmiyorlar.

6. ed-Oeysaniyye, ibn Deysan'a mensup olanlardrr. Onlar senewiyye'dir (dualizmdir)26•

7. ei-Markiyuniyye, Merkiun'a nisbet ediliyor. Onlar da aynr ~ekilde senewiyye'dir27

•

21 Mu'tezile'ye de veri len lslmlerden biridir. Bkz.: Murat Aktn, Basra ve BoMar Murezi/e Ekolleri ($ahtslar ve Gliriif Ayrtflklart), Ankara: Son~ag Yay., 2017. s. 35.

22 lsfirayini, •et-Tabstr fi'd·Din• adh eserinde •Ehlii'I-Tenasuh• olarak betimlemektedir. (el-lsferayinl, et-Tebsir fi'd·din, s. 136.)

23 ·~eriatlannm gelmeslnden ve Budasef'ln zuhurundan once. dunyamn dogu keslmlnde ya~ayan in~alar ~emeni idiler ve putlara taptyorlardr. Onlann bakiyeleri guniimiizde Hindistan, Qn ve Toguzguz Olkesindedir. Horasanhlar on lara ~emenan (.:JI.:Jo) derler~ s. 173.

24 ~ehristani, e/-Milel ve'n·Nihal, s. 365/367 ~ el·lsferayini, et-Tebsir fi'd·din, s. 150. 2S '"Tevrat'ta Enoh diye g~en ldris'e onlar Hermes de.rler. Haluki ba~kalan Hermes'! Budasef'ln bizzat kendi~si

olarak kabul ederle~ Biruni, eJ.Asanii·Bakiye. s. 172. 26 ~ehristani, •ed-Deysaniyye• mezhebinl ·es-Seneviyye• adla bir bOIOm olarak i~lemektedlr. (~·~ehristani, el­

M/lei ve'n-Nihal, s. 296.); Fahreddin er-Razi ise •ed-Deysaniyye• mezhebini •es-Seneviyye• ad1 boiOmO i~lnde zikretmektedir. Bu btllumde 1. ei-Maneviyye, 2. ed·Deysaniyye, 3., 4. ei-Mazdakiyye mezheplerinin ozellikleri a~tklanmaya ~ah~tlmaktadtr. (Fahreddln er-Razl, /'tikadar, s.121·124.)

27 ~ehristani, ei·Markuniyye mezhebinl ·es-Seneviyye• adh bo!Om altmda ele almaktad tr. (e$-~ehristani, ei-Mi/el ve'n-Niha/, s. 298.); Aym ~ekilde Fahreddin er-Razl.ei-Markuniyye• mezhebini •es-Seneviyye• ad1 albnda yer vermektedir. (Fahreddin er-Razi, /'tikadat, s.123.)

112 I BOient Ecevit Oniversitesi llahiyat FakGitesi Dergisi, Cilt 4, Say1 1, 2017

DinlerTarihi

8. ei-Menaniyye; onlar e/-Maneviyye olup, Mani'ye mensup olanlardtr28 •

. Kuralstz olarak bu nispeti niye verdiklerini bilmiyorum. Aynt durum e/­Harrananiyye'nin Harran'a mensubiyetinde, e/-'lnaniyye'nin Yahudilerden Ani'ye mensubiyetinde de soz konusudur.

9. ez-Zenadike, onlar e/-Maneviyye'dir.. e/-Mazdekiyye'yi de bununla (Zenadike) isimlendirilmi?lerdi29• Mezdak, Kubaz doneminde zuhur etmi?tir. (Kubaz) Mubezan-t Mubez yani Mecusi/ikde (Zoroastriens) 3° Kadii­Kudat (Kadtlar Kadtst) idi. (0 Kubaz) ?Ophesiz mallar ve kadmlar mO?terek oldugunu soyledi. 0, Zend diye isimlendirilen kitabt ilan etti. Onda (Zend) Avesta'ntn yorumu (te'vili) oldugunu soyledi. Bu onlarm peygamber oldugunu soyledikleri ZerdO?t'On getirdigi Mecusilerin (Avesta isimli) kitabtdtr31

• Mezdak taraftarlan, Zend'e nispet edildP2• Bunun Ozerine Zendi denildi ve kelime arapc;ala?ttnldt. Boylece tekil ic;in Zfnd1k (Zendik) ve c;ogul ic;in Zenadike denildi.

1 0. ei-Behilferidiyye (Behafaridizm), Mecusilerin bir grubudur33• Onlar, Aferid

(Behafand) b. Ferderdinan (Farvardman diye) isimlendirilen bir?ahsa nispet edilirler. islam'm zuhurundan sonra Ebu'I-MOslim doneminde, Nisabur ristaklanndan (koylerinden) Havaf Ristak'mm Sevrend kasabasmda ortaya c;tkmt?ttr. (0) kitap getirdi. Mecusilerin ?eriatlarmtn bir c;oguna muhalefet etti. Onlann ic;erisinden bir topluluk ona tabi oldu. Onlann buyuk c;ogunlugu ise muhalefet ettP4

•

a. ei-Harabize; onlar ate?e tapanlardtr. Onlann tekil ?ahsma Hizbez (denilmektedir)35•

b. Yezdan; Mecusilere gore haynn yarattctstdtr.

c. Ehremen; on lara gate ?errin yarattctstdtr36•

28 ~ehristani ve Fahreddin er-Razi •et·Maneviyye• mezhebini •es-Seneviyye• ad Ia bir boiOmde ele almaktad1r. (e~­~ehristani, ei-Milel ve'n-Niha/, s. 290.; Fahreddin er-Razi, /'tikadat, s.121.)

29 ~ehristani ve Fahreddin er-Razi •et·Mazda kiyye• mezhebini •es-Seneviyye• ad1 altlnda degerlendirmektedir. (e~­$ehristani, ei-Milel ve'n-Niha/, s. 294.; Fahreddin er-Razi, /'tikadat, s.124.)

30 Fahreddin er-Razi ise, Harezmi'nin aksine •fi f1rak1'I-Mecus• adla bir bi;ilum a,maktad1r. (Fahreddin er-Razi, i'tikadat, s.120.); e~-~ehristani, e/-Milel ve'n·Nihal, s. 274/278.

31 ~ehristani"ZerdO~iyye• olarak ifade etmektedir. (e~-~ehristani, ei-Mi/elve'n-Nihal, s. 281.) Aym ~ekilde Fahreddin er-Razi de •ez-ZerdO~tiyye• ad1yla bir f1rka nm oldugunu zikretmektedir. (Fahreddin er-Razi, /'tikadat, s.120.)

32 •Mazdak'm pe~inde gidenlerden geriye yalmzca bir avu' insan kald1. Halk onlara dinleri ve inan,tanna gore "Mazdaki• ve 'HOrremi~ onun ogretilerini yorumlayanlara ise •zmd1k• demeye ba~ladt• Biruni, ei-Asdru'l-86kiye, s.1B4.

33 Fahreddin er-Razi, /'tikadat, s.120. 34 'Abbasi hanedanmm kurucusu Ebu Muslim zamanmda Sirvend denilen yerde, Nisabur'un Havaf kasabasmda

Zuzan halkmdan Bahafirid b. Mahfuridin ad1nda biri ortaya ''kt1.• Biruni, ei-Asdru'l-8dkiye, s. 187. 35 Mecusilerin ate~inin hizmetkand1r. 36 lsferayini, et-Tebsir fi{l-din, s. 1 SO.

Journal of Theology Faculty of Biilent E:;vit University, Vol. 4, No.1, 2017 1113

Tahir A~iROV

d. ei-Humame; ei-Maneviyye'ye gore zulmetin (karanllgm) ruhudur. On lara gore o (Humame) dumandtr.

e. Keyumers (Gayomart/Kigumers); Mecusilere gore ilk insandtr37•

f. Mi~e (Ma~ya) -ve Mi~eyane (Ma~yoi)38; onlara gore Adem ve Hawa konumundadtr. 0 ikisi (Mi~e ve Mi~eyane), Keyumers'in nutfesiyle ortaya c;:tkan Ribas bitkisinden yarattldtgtnt soyluyorlar.

11. es-Sofistaiyyun (Sofistler); onlar e~yantn hakikatinin subutunu inkar ediyorlar. 0 yunanca bir kelimedir. Ancak "Eifazu'I-Felasife"yi (Felsefe Konulannt) eserin felsefe bolumlerinde zikrettim. Tevfik Allah'tandtr.

D. PUTLARA TAP AN ARAPLARIN VE PUT iSiMLERiNiN39 BAHSI

1. Suva'; Huzeyl (kabilesin'in putu) idi40•

2. Vedd; Kelb (kabilesinin putu) idi41•

3. Yegus; Muzhic kabilesinin ve bazt Yemen kabilelerinin (putu)dur. (Yegus putu) DumetO'I-Cendel'de bulunuyordu42

•

4. en-Nesr; Zu -Kela (kabilesi)'ndir. Himyar bolgesinde bulunur43•

5. Ye'uk; Hayran44 (kabilesinin putu)dur45•

6. ei-Lat; Taif'teki Saktf (kabilesinin putu)'duf"'6.

7. ei-Uzza; Kurey~ ve butOn Beni Kinane (kabilelerinin putu)'dur47•

37 'Perslere gelince, onlar Keyumers'i ilk in.san olarak kabul ederler.' Biruni, ei-Astiru'I·Bdkiye, 5.145. 38 Biruni, ei-Asaru1-8olciye, s.146. 39 Harezmi'nin Araplann putlanmn 51ralad1g1 l5imlerin ilk be~i. Kur'an-1 Kerim1n Nuh suresinin 23. ayetinde

g~mektedir: 'Sakm ilahtanmZI b1rakmaym. Hele hele Vedd1, SOva'1, Yegus'u, Ye'uk'u ve Ne5r1 hi~ b1rakmaym.' Alt1, yedi ve 5ekiz lse Necm suresinin 19·20. ayetlerinde ge~mektedir:'Lat ve Uzza'ya ve diger O~iinciisii Menat'a ne der5lniz?' Aym ~ekllde Bakara sureslnin 158. ayetinde •lsaf• ve 'Naile" putlanna 1$aret oldugu soylenebilir. ·~ophesiz. Safa ile Merve Allah'm (~ininin) ni~anelerindendir. Onun i~in her kim hac ve umre niyetiyle K4'be'yi ziyaret eder ve onlan da tavaf ederse bunda bir giinah yoktur~ (Bakara 2/1 58.)

40 'Bu putlan ilk edinenler Hiizeyl b. Mudrike idi. Onlar Suva'1 put edindiler~ Ibn ai·Kalbi, Put/or Kitobt: (Kitob ol-osnom}, thk. Ahmed Zeki Pa~; ter. Beyza Oii~iingen. Ankara: Ankara Oniversitesi llahiyat Fakiiltesi, 1969. s. 28.

41 'Kelb kabilesi, OOmetO'I-Cendel'deki Vadd1 put edindi.'lbn ai-Kalbi, Put/or Kitobt, s. 28. 42 ' Ma2hlc kabilesi ve Gura~ halk1 Yagus'u put edindiler." Ibn ai·Kalbl, Put/or Kitabt, s. 28. 43 'Hayran kabilesiYa'uk'u put edindi~ lbn ai·Kalbi, PutlorKitobt, s. 28. 44 Kitapta 'oi..V" ~eklinde ge~mektedlr. Ancak Arap toplumunda, Ya'uk putunun kutsayan Hayran kabilesldir.

Bundan dolay1 istinsahtan, tahkikten veya yaymdan kaynaklanan bir eksiklik oldugu soylenebilir. 45 'Himyarliler Nesr1 put edindiler~ Ibn ai-Kalbl, Put/or Kitobt, 5. 28. 46 'Onlar (Tayy kabilesi) daha sonra el·lat'1 put edindiler. el·lat, Ta1f'te bulunuyordu. Menat'tan 5onrad11 ...

Bek~ileri, Sak1f kabilesinden 'Attab b. Malik ogullanyd1 ... lat. bugiinkii Taif camlinin sol minare5inin yerinde bulunuyordu.~ Ibn ai-Kalbi, Putlar Kitabr, 5. 3Q-31.

47 'Sonra ei-Uzza'yl put edindiler~ lbn ai-Kalbl, PutlorKitobt, 5.29.

114 I BUient Ecevit Oniversitesi llahiyat FakUitesi Dergisi, Cilt 4, Sayt 1, 2017

DinlerTarihi

8. Menat; Avs, Hazrec ve Gassan (kabilelerinin putu)'duf""S.

9. Hubel; Kabe'de bulunmakta idi. Onlann putlannm en buyuguydu49•

10. -11. isaf ve Naile; Safa ve Merve'de uzerinde idi50•

12. Sa'd; Beni Milkan ibn Kinane (kabilesinin putu)'dir51 •

48 "Amr b. Luhayy putulugu yaymca Araplar da putlara tapt1lar ve onan ilah edindiler. Onlaron en eskisi Menat idi. Araplar "Abd Me nat" ve "Zeyd Men at" diye isimler koyarlard1. Men at, Mekke ile Medine aras1nda ai·Musallal yoresinde, Kubayd denilen yerde, sahide dikiliydi. Araplann hepsi onu sayarlard1 (~evresinde kurbanlar keserlerdi). Avs kabilesi, Hazrec kabilesi, Mekke'de, Medine'de ve kom~u bOigelerde oturan herkes ona sayg1 gosterir, kurbanlar ve hediyeler sunard1~ lb.n ai·Kalbi, Put/or Kitob1, s. 29.

49 "Kurey~1n Kabe'nin i~inde ve ~evresinde de putlar vard1. Onlarca bunlann en buyugU Hubel idi~ Ibn ai·Kalbi, Put/or Kitob1, s. 36.

50 "Onlann (Kurey~lilerin) lsaf ve Naile isimli putlan da vard1. Bu ikisi ta~ olduklannda, onlan halka ibret olsun diye, Kabe'nin yanma diktiler. Fa kat UstUnden uzun sure ge~ip de putlara tapllmaya ba~lamnca, onlarla birlikte bunlara da tap1ld1. lki ta~tan birisi hemen Kabe'nin yanmda, oburU Zemzem kuyusunun yanma dikiliydi~ Ibn ai·Kalbi, Putlar Kitob1, s. 37.

51 •Kinene'nin iki oglu olan Melik ve Milkan boylanmn, Cudda (Cidde) k1y1S1nda, Sa'd isimli putlan vard1• lbn al· Kalbi, Put/or Kitob1, s. 41.

Journal of Theology Faculty of Bulent Ec':_~it University, Vol. 4, No.1, 201 7 j 115