Direnen Bir Bilinç Olarak Mahmud Derviş Şiiri

8/17/2019 Direnen Bir Bilinç Olarak Mahmud Derviş Şiiri

1/8

‘SERV!LERDEN, ZEYT!NLERDEN OTLARIN YE"ERMES!NDEN

DAHA ESK !YE’ UZANAN B!R KÖK:

D!RENEN B!R B!L!NÇ OLARAK MAHMUD DERV!" "!!R !

!brahim TÜZER

“Gırtla ! ımda bir harf büyüyorbuna dayanaca ! ım

di "lerim kama "ıyor yıldızlardanbuna da”

Partizan / !smet Özel

"air ve bilinç/direnç alanı

Genel olarak sanatkâr özel de ise !airler, yaratıcı muhayyileye sahip olan kimselerdir.

Sıradanla!an hayatın dı!ına çıkıp bireysel varlık alanlarında hareket edebilmenin, böylelikle

de insanî olana yakla!abilmenin esaslı bir ko!ulu olan bu muhayyile, dönü!türen, sorgulayan

ve sarsan bir yapıyla kar !ımıza çıkar. Çünkü !air, insanların özbeöz kendilerine ait olan

ya!amlarının farkında olan dolayısıyla da ilgisini kendinden esirgemeyen ki!idir.

Ki!inin ilgisini kendi üzerine çekmesi sadece madde planındaki varlı"ıyla ilgilenip bedensel

bir yetkinli"e ula!ması demek de"ildir. Gerçek anlamda ‘ilgi’, dünyada bulunuyor oldu"unu

kavramak ve varolu!una ‘sahici’ bir tarzda yakla!makla gerçekle!mekte; insanın öz’ü

durumunda olan ruh’a ait gerçekli"i kavramakla mümkün olmaktadır.

Maddî olanı çok fazla önemseyip gündelik kazanımlarla sürekli me!gul olan kimse,

kendili"ini dolayısıyla da ruhunu ihmal edece"inden, sözü edilen muhayyileye sahip

olamayacaktır. Bu bilincin uza"ına dü!mek ise insanî olanın dı!ında kalmak; bireysel

ya!antıyı tümüyle etkileyecek olan zihinsel dönü!ümü gerçekle!tiremeyerek ba!kalarının

gölgesinde ve güdümünde ya!amak demektir.

#fadeye çalı!tı"ımız durum, Ortega Gasset’in “Tarihsel Bunalım ve #nsan” adlı eserinde i!aret

edilen “varolmanın çatı "malarını tek ba "ına gö ! üsleme deh "etine katlanmak”tan kaçan

ruh’un durumuna benzemektedir. Gasset, “kendi gücüyle ayakta duramayan ruhun

bo"ulmaktan kurtulmak için sarılacak bir tahta parçası aradı"ını ve ezilmi! köpeksi bakı!larınıçevrede gezdirerek kendini koruyacak birini ara!tırdı"ını belirtir. Yazara göre böylesi bir


2/8

ruhun en çok istedi"i !ey bir ba!ka insana, bir imparatora, bir büyücüye, bir puta hizmet

etmektir.”

Di"er taraftan sanatkârlar, sözü edilen yaratıcı muhayyileleri ile birlikte dünyada bulunuyor

oldu"unu fark eden dolayısıyla da varolu!un esasına yönelik bilgilenmenin de ayırtına

varabilen kimselerdir. Bu farkındalık, insanlara be!eri ihtiyaçlarının ötesine geçerek dünyayı

sadece madde planında de"il ruhsal alanda da kar !ılama imkânı tanır. Bu imkânı elde

bulunduranlar için ise ya!anılan mekânın da burada vuku bulan ya!anmı!lıkların da ayrı

anlam de"erleri söz konusudur.

Dolayısıyla dünyada bulunuyor oldu"unu unutarak ya!ayan insan, varlı"ının niteli"iyle

ilgilenmeyece"inden “herkes” gibi sıradanla!acak ve varolu!una yönelik algı seviyesinin

herhangi bir dirençle kar !ıla!arak rahatını kaçırmasına izin vermeyecektir. Modern tüketim

merkezleri haline gelmi! olan kentler, modern insanın en çok da rahatını önemsedi"inden

bilincini hedef alır ve onu tutkuları, tatmin edilmemi! arzularıyla ya!ayan yabancıla!mı! bir

“yaralı bilinç” haline getirir.

Fakat modern dünyanın ve tüketimle arasında göbek ba"ı bulunan kent merkezlerinin insanın

varolu!u üzerindeki tüm yıpratıcılı"ının farkına vararak ayırt etme yetisini sürekli elde tutan

insanlar vardır. Yaratıcı muhayyileye sahip olan bu insanlar, varolu!un kökenlerine ancak

direnen bir bilinç ile ula!ılabilece"ini; böylelikle her dem taze kalınabilece"ine inanırlar.

$airler de yukarıda sözü edilen bilinçlenme dolayımında önemli kazanımlar elde ederek

ilgisini ruhu üzerinden eksiltmeyen insanlardır. Onlar ya!anılan hayatı kendi varlık alanlarıyla

kar !ılar; dolayısıyla da modern baskı alanlarının bilinçleri üzerinde olumsuz bir etki meydana

getirmemesi için direnç gösterirler.

Direnç'e giden ilk yol: Kimlik bilinci ve Mahmud Dervi#

Ça"da! Filistin !iirinin önde gelen temsilcilerinden Mahmud Dervi! de do"up büyüdü"ü

Filistin topraklarında meydana gelen sadece soykırıma de"il, insanî onurun ayaklar altına

alındı"ı her türlü baskı ve zulme kar !ı bir !air duyarlılı"ıyla sesini yükseltmi!tir. Yaratıcı

muhayyilesini baskılayarak ruhunu kö!eye sıkı!tırmak isteyen kör noktalara !iirinin poetik

alanında yer verdi"i radikal imgelerle direnç gösteren Dervi!, böylelikle varolu!una ili!kin bilinç düzeyini de yükseltmi! ve ruhuna özgürce nefes aldırabilece"i alanlar elde etmi!tir.


3/8

Hayatının 26 yılını sürgünde geçiren !airin haksızlık, zulüm, tek tiple!tirme, yabancıla!tırma

ve insanî de"erlerin üzerini örten uygulamalar kar !ısında !iirlerinden yankılanan sesini,

yukarıda kısaca i!aret etmeye çalı!tı"ımız sanatkârın direnen bir bilinci olarak kabul etmemiz

mümkündür.

Mahmud Dervi!, ilk !iirlerinden itibaren sahip oldu"u kimli"in farkına varan bir ben'in sahibi

olarak kar !ımıza çıkar. 1964 yılında yayımlanan Zeytin Yaprakları adlı !iir kitabında yer alan

metinlerde !air, ne oldu"unu, hangi acılarla çevrelendi"ini adeta bilincinin direnç kazanması

adına yüksek sesle dile getirir. "Sürgünden Mektup" adlı !iirinde "gurbette yalnız ve yalnız

/ bir azık torbam var / # çinde bir kuru somun, bir co "ku / ve ta "ıdıklarımın bir bölümünü

ta "ıyan bir defter / Sayfalarında beni kin dolduran / canımı sıkan her "eye tükürdü ! üm bir

defter" diyerek her ne kadar hayatın içine katı!mı! olsa da, yirmili ya!ların heyecanını hissetse

de gurbette olu!unu, di"er bir deyi!le topra"ından kopmu! olu!unu bir türlü unutamaz:

VGece bir kurttur anam!Gurbetçiyi nereye kaçsa sıkı!tıranUfku karaltılara açanKana susayan aç mı aç bir kurttur!Ve sö"ütlük rüzgârla sarma! dola! hâlâGünahımız nedir anam?Bir kez hayattayken ölüyoruzBir kez de ölürken!#ki kez ölmemizin nedir sebebi?

Bilir misin nedir beni hüngür hüngür a"latan?Çabuk gel anam!Bir gece vakti hastalandım ve ilaçlar yıktı beni!Ak !ama sorulsa hatırlar mı bilmem

Buralara gelen ve yurduna dönmeyen göçmeniAk !ama sorulsa hatırlar mı bilmemO üzünçlü gölgeneÖlü bir #ey misali atılanBir insandır bir insan!Hatırlar mısın bilmem, ben de bir insanım bir insanBilmem cesedimi korur musun le! kargalarından!

Anam ey anam!Bu satırları kime yazdım?Hangi ulak iletir bunları?

Karada, denizde, ufuktaKapatmı!lar tüm yolları


4/8

Ve sen ey anam!Babam, karda#larım, yakınlarım, yolda#larımBelki hayattasınızBelki de benim gibisiniz: Adressiz!Yurdu yoksa

Bayra$ı yoksaNedir kıymeti insanın?Evet, nedir kıymeti insanınAdresi yoksa!

“Adressiz olma”, !airin sadece madde planındaki bedeninin de"il ruhunun da muallâkta

kalmı! olması demektir. Beden, içerisinde kendisini ya"murdan tufandan, kardan borandan

koruyabilece"i bir mekâna sahip olabilir. Fakat bu mekân bedeni, içerisindeki ruhla birlikte

sarıp sarmalamıyor ve “bir topra"a ba"lı olma” !uuruyla ki!inin ruhsal olarak rahatlamasına

imkân tanımıyorsa fiziki !artlarda ne kadar iyi olursa olsun, ‘adressiz’ olan için hiçbir anlam

ifade etmeyecektir.

Mahmud Dervi! özellikle ilk dönem !iirlerinde, evvela bir kimli"in sahibi oldu"unun iyice

anla!ılmasını ister. Burada dikkat çeken nokta “kimlik sahibi” olma meselesi de"il, “bir

kimli"in sahibi olma !uuru”nun elde edilmi! olmasıdır. $airin direncinin ba!ladı"ı yer olarak

da dikkat çeken bu bilinç düzeyinden sonra, nelerin kar !ısında olundu"u daha net kavranacak

ve i!aret edilecektir. Dolayısıyla Dervi!’in adeta ismiyle özde!le!en “Kimlik Kartı” adlı

metnini bu bakı! açısıyla de"erlendirmek gerekir:

Kaydet!ArabımKartımın numarası ellibinÇocuklarımın sayısı sekizDokuzuncusu da yoldayaz sonunda burda!

Kızıyor musun?

Kaydet!ArabımTa! oca"ında çalı!ıyorum emekçi yolda!larımlaÇocuklarımın sayısı sekizEkmeklerinita!tan çıkarıyorumgiysilerini ve defterlerini!Sadaka dilenecek de"ilim kapındaKona"ının giri!i önündeküçük dü!ürecek de"ilim kendimi!Kızıyor musun?


5/8

Kaydet!ArabımAdım var yalnız, yoktur soyadımÖfkeden köpürerek ya!ayanen sabırlı insanıyım bu diyarın

Zamanın do$u#undanyılların ba#lamasındanservilerden, zeytinlerdenotların ye#ermesindendaha eskiye uzanır köklerim!Karasaban süren bir ailedendir babamsoylu efendilerden de"ilVe dedem bir çiftçiydine nesebi vardı ne de !eceresi!Kitap okumaktan evvelgüne!in yükseli!iydi bana ö"retti"i

Evim bir korucu kulübesidallardan ve kamı!lardanRahatlatıyor mu seni bu durumum?Adım var yalnız, yoktur soyadım

Kaydet!ArabımSaç rengi: KömürkarasıGözler: KahverengiAyırıcı niteliklerim:Ba!ımda kefiye üstünde bir siyah çemberAyalarım adeta sert bir kayatırmalar kim dokunsaAdresim:Sokakları adsızunutulmu! bir köydenim, silahsızTa! oca"ındadır, tarladadır tüm erkekleriKızıyor musun?

Mahmud Dervi!, bilincini dolayısıyla da direncini canlı tutan unsurun kimlik bilinci

oldu"unun farkındadır. Varlı"ıyla özde! gördü"ü kimli"ini, içerisine do"mu! oldu"u

co"rafyanın tüm özelliklerini aklıda tutarak elde etmek ister. Bu co"rafyada kimli"ine sahip

çıkmak demek servilerden, zeytinlerden, otların ye!ermesinden ve zamanın do"u!undan daha

eski olan bir "kök"e uzanmak ve her gün do"an yeni çocuklarla topra"a derin köklerle

tutunmak demektir. $airin bireysel söyle!iyle !ahsında topladı"ı bu ayık olma/bilinçlilik hali

aslında, varolu!unu kendi kimli"ini kaybetmemekle e!de"er gören bir milletin ortak tavrı

olarak belirmektedir. Nitekim bu tavır, "Ne#id El !ntifada" kar !ılı"ını tam olarak bulacak ve

Mahmud Dervi!'in bireysel haykırı!ı, milli mar ! olarak tüm bilinçlerde ortak bir çı"lı"a

dönü!ecektir.


6/8

Dervi!, "Kimlik Kartı"nın devamında bu çı"lı"ın sürekli diri tutulması adına, kalbe ve akla

yazılması gerekenleri !öyle sıralar:

Kaydet!

ArabımSen ya$maladın ba$larını atalarımınBenim ve tüm çocuklarımınsürdü$ü topra$ı sen ya$maladınBana ve torunlarımahiç bir #ey bırakmadın#u kayalıklardan ba#ka!Söylendi$ine göre hükümetinizbunları da alacakmı#, öyle mi?

Madem öyle!

Kaydet!Kaydet ilk sayfanın ta en ba!ınaNefret etmem insanlardanHiç kimseye saldırmam!Ama aç kalıncatopra$ımı gasp edeni çi$ çi$ yerim!

$air, kendine reva görülen tüm bu muamelelerin kar !ısında sadece tekbir !eyden ürker. O da

kendili"ini, öznelli"ini silip ortadan kaldıracak ve onu di"erleri gibi sadece "herkes" sınıfına

sokacak kimli"inin/adının silinmesidir. Bundan dolayı bu adın unutulmaması adına kesin bir

tavır ortaya kor ve i!aret etti"i bilincin/direncin uza"ına dü!mü! olanları da ikaz etmekten geri

durmaz. "Hüzün ve Öfke" adlı !iirinde !air bunu yaparken yine "Kimlik Kartı"nda oldu"u

gibi insanlara kaybettikleri de"erler üzerinden seslenir:

Dudaklarındaki ses co!maz ne!elenmezCi"erlerindeki ate! yenilgi nedir bilmezAyakkabıları üzerinde bir mültecininÇarmıha gerilmektedir babanın babası

Senden ba!kasına uzatılmaktadır dudaklarıSa"ılmaktadır gö"üsleriNiyedir kızıp öfkelenmemen?

IIIHarabeye dönen köyBa" bekçisi, toprak, çölVe tarlanızdaki zeytin kütükleriYuvaları bayku!ların ya da kargaların!Bu yıl kim hazırladı sabanı?Kim i!ledi topra"ı?Sana söylüyorum: Hani karde!in? Hani baban?Onlar birer seraptı!


7/8

Nereden çıktın? Duvardan mı? Evet, sen!Yoksa bulutlardan mı dü!tün yere?Ölülerin onurunu korur musun acaba?Gecenin bitiminde çalar mısın kapıyı?Niyedir kızıp öfkelenmemen?

Mahmud Dervi!, sahip oldu"u kimli"in !uuruna ula!arak bu dünya içerisinde yer eden

varlı"ını da bir anlam kazandırmı! olur. Ya!amı! oldu"u hayatının neye denk geldi"i bilincini

netle!tiren !air artık, kendini ta!ımı! oldu"u emniyet alanının kazandırdı"ı güvenle hareket

eder ve "Ses ve Kırbaç" adlı !iirinden yükselen sesinin en yüksek perdesinden

"Korkmuyorum!" diye haykırır:

Gece, yine çöktü geceVe haykırıyor: Korkmuyorum!

- Bayanlar baylar!Ey yükselenler mızrak ucunda!Bacaklar kesilir, boyunlar vurulurYürekler söndürülür dilersenizVe bulutAyaklarınızın üzerinde yürürMil çekilir gözlere ve tepelerSeslendi"inizde çöker

Üzüm ba"larınız kuruduysa e"er$araba dönü!ürToprakla tuzlanan kanım!

Nil dökülür Fırat'aSiz isterseniz, kargaDilerseniz bir delikanlıdır gece vakti!

Ama bir gün yükseldi sesim:Korkmuyorum!

Gücünüz yetiyorsa onu kırbaçlayın

Sesim ki hala yükseliyor madem: Korkmuyorum!Dü!ün pe!ine yankıları!

Dervi!’in seslendirdi"i “Korkmuyorum!” nidası, zulüm ve haksızlıklar kar !ısında yükselirken

sadece cesareti, metaneti, dayanaklılı"ı de"il aynı zamanda ümidi, zaferi, yenilmezli"i,

sahiplenmeyi, gelece"i de imleyerek çı"lık çı"lık ço"almaktadır. Direnen toprakların

bilinçlendirdi"i bir !air olarak Mahmud Dervi!’in bedeni vatanından uzakta, “adressiz”


8/8

kalarak toprak olmu! olsa da !iiri, Filistin topraklarına adeta bir tohum gibi dü!mekte ve

direnen her bilinçte tekrar tekrar do"arak güç kuvvet olmaya devam etmektedir.

• Mahmud Dervi!’in !iirlerinin çevirisi !u kaynaktan alıntılanmı!tır: Mahmud Dervi!,

Biz Kaybettik A!k da Kazanmadı, çev: Lütfullah Gökda!, Kitapevi Yayınları, 2008,

#stanbul, 157 s.

Documents

Direnen Bir Bilinç Olarak Mahmud Derviş Şiiri