18

diyalog avrasyada

ÖÊÂÍ‚‡ðڇθÌ˚È ÏÂʉÛ̇ðÓ‰Ì˚È ÍÛθÚÛðÌÓ-ËÌÚÂÎÎÂÍÚۇθÌ˚È ÊÛð̇Π/ 3 ayl›k uluslararas› düflünce ve kültür dergisi

18

éÒÂ

̸

/G

üz

2005

diyalog avrasyada

ÑðÂ‚Ó ÏËð‡‰Îfl ÇÒÂÎÂÌÌÓÈDünyaya bar›fl a¤ac›

BCP

SAMPLE

ISS

N:1

302-

5686

Türkiye fiyat›7.500.000 TL.

7.50 YTL.

ÑðÂ‚Ó ÏËð‡ ‰Îfl ÇÒÂÎÂÌÌÓÈDünyaya bar›fl a¤ac›

6Diyalog kap›s›ndan bar›flÑˇÎÓ„ – ‚ð‡Ú‡ Í ÏËðÛ

ꉇÍÚÓð Editör

8Ö‚ð‡ÁËÈÒÚ‚Ó: ÏÌÓ„ÓÒÚÓðÓÌÌËÈ ÒÓ˛ÁÇok yönlü birlik: Avrasyac›l›kÄÅÑìåÄãàä çõëÄçÅÄÖÇ / ABDUMAL‹K NISANBAYEV

àÌÚÂÎÎÂÍÚۇθÌ˚È ‚Á„Îfl‰ Entelektüel Bak›fl

16ÄÎÂÍÒÂÈ å‡Î‡¯ÂÌÍÓ: èðÓÂÍÚ ÅÓθ¯Ó„ÓÅÎËÊÌÂ„Ó ÇÓÒÚÓ͇: ̇˜‡ÎÓ ÔÛÚËAleksey Malaflenko: Büyük Ortado¤u Projesi: Yolun bafl›ÄãÖäëÄçÑê èéãÖôìä / ALEKSANDR POLEfiUK

àÌÚÂÎÎÂÍÚۇθÌ˚È ‚Á„Îfl‰ Entelektüel Bak›fl

ÉãÄÇçÄü íÖåÄ/DOSYAêˆÂÔÚ ‰Îfl ‰ÓÒÚËÊÂÌËfl ÏËð‡: ˝Ú˘ÂÒÍË ˆÂÌÌÓÒÚË

diyalog avrasyada

24

33 ÑˇÎÓ„ ÔðÓÚË‚ÚÂððÓð‡Teröre karfl› diyalogÇÄÑàå ÑõòäÄçíVAD‹M DIfiKANT

66Terörizm bulafl›c› veac›mas›z bir tohumduríÂððÓðËÁÏ – ÒÂÏfl,ÒÓ‰Âðʇ˘Â ÁÎÓSAHAG MAfiALYANëÄïÄä åÄòÄãúüç

40 ÉÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËfl ËÔ·ÌÂÚ‡ð̇fl ˝ÚË͇Küreselleflmeve evrensel etikîÄêïÄÑ åÄåÖÑéÇFERHAD MAMEDOV

46 äÂÌ‡Ì É˛ðÒÓÈ:«å˚» – ÒÛ˘ÌÓÒÚ¸Ö‚ð‡ÁËËKenan Gürsoy: “Biz”Avrasya’n›n özüdürûãàü òÖïåÖíéÇÄYUL‹YA fiEHMETOVA

52 ÇÁ‡ËÏÓÓ·Ó„‡˘ÂÌËÂÍ‡Í ˝ÎËÍÒËð ÊËÁÌˈ˂ËÎËÁ‡ˆËÈPaylafl›m, medeniyetinhayat iksiridirÖ.ë. éåÄêéÇ / E.S. OMAROV

60 Birlikte yaflamatecrübesi: Hatayï‡Ú‡È: ÓÔ˚ÚÒÓ‚ÏÂÒÚÌÓ„ÓÔðÓÊË‚‡ÌËflABDULLAH ÖZYURTÄÅÑìããÄï éáöûêí

Yaz›lar›n sorumlulu¤u yazarlar›na aittir, dergiyi ba¤lamaz.

Yönetim Koordinatörü: ‹smail Birol KONUKRusya Federasyonu Koordinatörü: Ali Sami YILDIRIM

Ankara Koordinatörü: Faruk ERB‹LG‹NReklam: Nedim Ç‹VR‹LL‹ (reklam@da.com.tr)

Abone ve Da¤›t›m: Leyla SAKA (abone@da.com.tr)

Görsel Tasar›m: Murat ACAR

Tercümeler: Tamara GREBENN‹KOVA

Yönetim Yeri, ‹mtiyaz Sahibi ve Sorumlu Müdür Adresi: Cumhuriyet Cad. No: 209/4 Harbiye-‹stanbul/Türkiye

Tel: +90 (212) 232 17 51 Faks: +90 (212) 231 82 34

Bask›: Apa-UniprintÖmerli Köyü Mevkii, Had›mköy-‹stanbul Tel: 0 212 798 28 40

Temsilcilikler: Arnavutluk-Makedonya-Romanya-Bosna Hersek-Türkiye +90 (212) 232 17 51

Azerbaycan (azerbaycan@da.com.tr) (412) 98 2346Gürcistan (gurcistan@da.com.tr) (99532) 934376

Kazakistan (kazakistan@da.com.tr) (73272) 581571K›rg›zistan (kirgizistan@da.com.tr) (996312) 665838

Moldova (moldova@da.com.tr) (37322) 233608Mo¤olistan (mogolistan@da.com.tr) 0034 29 66 32 54 63

Nahç›van (nahcivan@da.com.tr) (994) 502 12 02 17 Rusya Federasyonu (rusya@da.com.tr) (095) 5141383

Da¤›stan (dagistan@da.com.tr) (8722) 650066Tataristan (tataristan@da.com.tr) (8432) 381847

Baflkurdistan (baskurdistan@da.com.tr) (996312)665838Tuva (tuva@da.com.tr) (39422) 51884

Novosibirsk (novosibirsk@da.com.tr) (3832) 211767Tacikistan (tacikistan@da.com.tr) (992) 372249183

Türkmenistan (turkmenistan@da.com.tr) (99312) 396795Ukrayna (ukrayna@da.com.tr) (38044) 2686406

Türkiye’de fiyat›: 7.50 YTL/7.500.000 TL KKTC’de fiyat›: 8.50 YTL/8.500.000 TL.Y›ll›k abone bedeli: 28 YTL/28 milyon TL, ö¤renciler için: 25 YTL/25 milyon TL

Avrupa: 30 EURO, ABD: 35 USDAbone hesap numaralar›: Asya Finans fiiflli fiubesi,

TL: 5-186593-1 USD: 186593-2 EURO: 186593-7

www.da.com.tr • da@da.com.tr

“Diyalog ‘evet’le bafllar”DA dergisi bir Diyalog Avrasya Platformu yay›n›d›r.

Üç ayl›k uluslararas› düflünce ve kültür dergisiYayg›n Süreli Yay›n

‹mtiyaz Sahibi:Fon Da Ajans Hizm. San ve Tic. Afi. ad›na

Erkam Tufan AYTAV

Sayfa EditörüGenel Koordinatör:

Ali TOKUL

Sorumlu Yaz› ‹flleri Müdürü:Cengiz fi‹MfiEK

Yaz› ‹flleri Müdür Yard›mc›s›Liliya YAK‹MOVA

Yaz› ‹flleri MüdürüYay›n Editörü:

Nevval SEV‹ND‹

Yazar-Bafldan›flman:Mustafa ARMA⁄AN

Rusça RedaktörleriAleksandr POLEfiUK, Marina MELAN‹NA

Alan Editörleri:Siyaset Bilimi: Büflra ERSANLI Sosyoloji: Ümit MER‹Ç

Kültür: Cemal UfiAK Ekonomi: Kadir D‹KBAfi

Dan›flma Kurulu:ANAR, (Azerbaycan), Abifl KEK‹LBAYEV, Muhtar fiAHANOV

(Kazakistan), Cengiz AYTMATOV (K›rg›zistan),Rostislav B. RIBAKOV (Rusya Federasyonu),

Halil ‹NALCIK, Kemal KARPAT, fierif MARD‹N, ‹lber ORTAYLI,Halit REF‹⁄, Mete TUNÇAY (Türkiye)

Yay›n Kurulu:Arnavutluk

Cevahir S‹PAH‹

AzerbaycanBahtiyar VAHAPZADE,

Arif EMRAHO⁄LU, ‹sa HAB‹PBEYL‹,Tevfik ‹SMA‹LOV

Bosna HersekEnes PEL‹D‹JA

GürcistanGiuli ALASAN‹A,

Tamaz GAMKREL‹DZE,Ramaz Buba KHOT‹VAR‹, NonaGAMBAfi‹DZE, Tato LASHIfiV‹L‹

Kazakistanfierhan MURTAZA, Nurlan

OROZAL‹N, Olcas SÜLEYMENOV

K›rg›zistanTemirbek AKMATAL‹YEV, K›yas

MOLDOKASIMOV

MakedonyaEnver ÇEL‹K

Mo¤olistanTs. DAfiDANDOV

MoldovaPetr DEL‹BALTOV, Boris MARIAN

RomanyaMihail MIRON

Rusya FederasyonuMihail MEYER, Dimitriy VASILIYEV,

Meri TR‹FONENKO, (Da¤›stan:Murtzali DUGRICILOV, Tataristan: ‹lfak ‹BRAG‹MOV, Razil VALEYEV,

Baflk›rdistan: Ravil BIKBAYEV)

TacikistanMuminflo KANOATOV

TürkiyeMehmet ALTAN, Toktam›fl ATEfi,Beflir AYVAZO⁄LU, Ege CANSEN,Talat Sait HALMAN, Mehmet AliKILIÇBAY, Niyazi ÖKTEM, Avni

ÖZGÜREL, Mehmet SARAY, EdibeSÖZEN,

TürkmenistanCemil YILDIZ

UkraynaVladimir KAZAR‹N, ‹smail KER‹MOV,Viktor KODUN, Pavlo ZAGREBELN‹Y

Dünyan›nmerkezine

“Sevgi A¤ac›”

«ÇÂÚ‚¸ β·‚Ë»‚ ˆÂÌÚð ÏËð‡

Bar›fl›n reçetesi: Etik de¤erler

72

7. yüzy›ldan adalet veço¤ulculuk miras›

Medine Vesikas›ç‡ÒΉˠÒÔð‡‚‰ÎË‚ÓÒÚËË ÏÌÓ„ÓÓ·ð‡ÁËfl VII ‚Â͇å‰ËÌÒÍÓÂëӄ·¯ÂÌËÂAL‹ BULAÇ / Äãà ÅìãÄó

80

Maria Gutsalo:Hoflgörü yolundaimtihan: terörizmå‡ðËfl ÉÛˆ‡ÎÓ:ùÍÁ‡ÏÂÌ Ì‡ ÔÛÚË ÍÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓÒÚË:ÚÂððÓðËÁÏCENG‹Z fi‹MfiEKÑÜÖçÉàá òàåòÖä

84ÑˇÎÓ„, Ë ÚÓθÍӉˇÎÓ„!Diyalog, sadecediyalog!ãàÄ åÖãàäàòÇàãàL‹A MEL‹K‹fiV‹L‹

88ä‡Ê‰‡fl ̇ˆËfl „Óð‰ËÚÒfl Ò‚ÓÂÈ ËÒÚÓðËÂÈHer millet kendi tarihiyle iftihar ederûãÄâ òÄåàãéÉãõ / YULAY fiAM‹LO⁄LU

àÒÚÓðËfl Tarih

107çÂÔË҇̇fl ËÒÚÓðËfl: ÛÍð‡ËÌÒÍËÂ̇ðÓ‰Ì˚ ÏÂÎÓ‰ËËYaz›s›z bir tarih: Ukrayna Halk fiark›lar›ìãúüçÄ ÅÄìäéÇÄ / ULYANA BAUKOVA

äÛθÚÛð‡ Kültür

111èð‡Á‰ÌËÍ Ì‡ ‚Ò˛ ÓÒÚ‡‚¯Û˛Òfl ÊËÁ̸Hayat boyu devam eden bayramûãàü èÄãàñ, Åéêàë åÄêàÄç / YUL‹YA PAL‹TS, BOR‹S MAR‹AN

íð‡‰ËˆËË Gelenekler

117Kültürün renkli ziyafet sofras›: Yemekꇉۄ‡ ÍÛθÚÛð: ÍÛÎË̇ðÌ˚ Úð‡‰ËˆËËNEVVAL SEV‹ND‹ / çÖÇÇÄãú ëÖÇàçÑà

äÛθÚÛð‡ Kültür

121Baykan Sezer’in sosyolojikitab› RusçadaíðÛ‰ ÔÓ ÒÓˆËÓÎÓ„ËËŇÈ͇̇ ëÂÁÂð‡ ̇ ðÛÒÒÍÓÏ flÁ˚ÍÂ

äÌËÊÌÓ ӷÓÁðÂÌËÂ

122ꇉÓÒÚ¸ ‰Ë‡ÎÓ„‡ ‚ åÓΉӂÂMoldova’da diyalog sevinciåÖïåÖí áéê äÄü / MEHMET ZOR KAYA

àÌÙÓðχˆËfl-çÓ‚ÓÒÚË ‹nfo-Haber

98åËÒÚ˘ÂÒÍËÈ Í‡Î¸flÌMistik nargileÄãÖäëÄçÑê èéãÖôìä / ALEKSANDR POLEfiUK

íð‡‰ËˆËË Gelenekler

102ä˚ð„˚ÁÒÚ‡Ì – ̇¯ ðÓ‰ÌÓÈ ‰ÓÏ!Evimiz, K›rg›zistan!çìêÉìã àëÄÖÇÄ / NURGÜL ‹SAYEVA

é·˘ÂÒÚ‚Ó Toplum

92‹stanbul: Kültürler ve Uygarl›klar Befli¤iëڇϷÛÎ – ÍÓÎ˚·Âθ ÍÛθÚÛð Ë ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈTAL‹P KÜÇÜKCAN / íÄãàè äìóìäÑÜÄç

ÉÓðÓ‰ Ë „ÓðÓʇÌ Kent ve Kentliler

diyalog avrasyada

éÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚ¸ Á‡ ÒÚ‡Ú¸Ë, ÓÔÛ·ÎËÍÓ‚‡ÌÌ˚ ‚ ÊÛð̇ÎÂ, ÌÂÒÛÚ ‡‚ÚÓð˚

ĉÏËÌËÒÚð‡ÚÓð ÔÓ ıÓÁflÈÒÚ‚Û: àÒχËÎ ÅËðÓÎ äéçìääÓÓð‰Ë̇ÚÓð ÊÛð̇· ‚ êî: ÄÎË ë‡ÏË âõãÑõêõå

á‡Ï. ÍÓÓð‰Ë̇ÚÓð‡ ‚ êî: ùð‰Ó„‡Ì éáÑÖåàêäÓÓð‰Ë̇ÚÓð ÊÛð̇· ‚ ÄÌ͇ðÂ: î‡ðÛÍ ùêÅàãúÉàç

êÂÍ·ÏÌ˚È ÓÚ‰ÂÎ: ç‰ËÏ óàÇêàããà éÚ‰ÂΠχðÍÂÚËÌ„‡: ãÂÈ· ëÄäÄ

ÑËÁ‡ÈÌÂð: åÛð‡Ú ÄÑÜÄê

èÂð‚Ӊ˜ËÍ: í‡Ï‡ð‡ ÉêÖÅÖççàäéÇÄ

ĉðÂÒ:Cumhuriyet Cad. No: 209/4 Harbiye-Istanbul/Turkiye

íÂÎ: +90 212 232 17 51 î‡ÍÒ: +90 212 231 82 34

èð‰ÒÚ‡‚ËÚÂθÒÚ‚‡:êÓÒÒËÈÒ͇fl î‰Âð‡ˆËfl (rusya@da.com.tr) (095) 5141383

ч„ÂÒÚ‡Ì (dagistan@da.com.tr) (8722) 621242í‡Ú‡ðÒÚ‡Ì (tataristan@da.com.tr) (8432) 381847

Ň¯ÍÓðÚÓÒÚ‡Ì (baskurdistan@da.com.tr) (996312) 665838TÛ‚‡ (tuva@da.com.tr) (39422) 51884

çÓ‚ÓÒË·ËðÒÍ (novosibirsk@da.com.tr) (3832) 211767ìÍð‡Ë̇ (ukrayna@da.com.tr) (38044) 2906217åÓΉӂ‡ (moldova@da.com.tr) (37322) 716944

ÄÁÂð·‡È‰Ê‡Ì (azerbaycan@da.com.tr) (412) 981724åÓÌ„ÓÎËfl (mogolistan@da.com.tr) 0034 29 66 32 54 63

ä‡Á‡ıÒÚ‡Ì (kazakistan@da.com.tr) (73272) 581571ä˚ð„˚ÁÒÚ‡Ì (kirgizistan@da.com.tr) (996312) 665838퇉ÊËÍËÒÚ‡Ì (tacikistan@da.com.tr) (992) 372249183

íÛðÍÏÂÌËÒÚ‡Ì (turkmenistan@da.com.tr) (99312) 396795ÉðÛÁËfl (gurcistan@da.com.tr) (99532) 934376

Äη‡ÌËfl-å‡Í‰ÓÌËfl-êÛÏ˚ÌËfl-ÅÓÒÌËfl-ÉÂðˆÂ„Ó‚Ë̇-íÛðˆËfl (+90 212) 2406198

èÓ‰ÔËÒÌÓÈ Ë̉ÂÍÒ: Ë̉ÂÍÒ 83156 ä‡Ú‡ÎÓ„ èðÂÒÒ‡ êÓÒÒËË

ÜÛð̇Π«ÑÄ» Á‡ð„ËÒÚðËðÓ‚‡Ì ‚ åËÌËÒÚÂðÒÚ‚Â ÔÓ ‰ÂÎ‡Ï Ô˜‡ÚË,ÚÂÎÂð‡‰Ëӂ¢‡ÌËfl Ë Òð‰ÒÚ‚ χÒÒÓ‚˚ı ÍÓÏÏÛÌË͇ˆËÈ êÓÒÒËÈÒÍÓÈ î‰Âð‡ˆËË

ë‚ˉÂÚÂθÒÚ‚Ó Ó ð„ËÒÚð‡ˆËË: èà ‹ 77-5826 ÓÚ 07.12. 2000 Ç êÓÒÒËË Ë ÒÚð‡Ì‡ı ëçÉ ˆÂ̇ ‰Ó„Ó‚Óð̇fl

www.da.com.tr • da@da.com.tr

ÑˇÎÓ„ ̇˜Ë̇ÂÚÒfl Ò «‰‡»ÜÛð̇Π«ÑÄ» – ËÁ‰‡ÌË è·ÚÙÓðÏ˚ ÑˇÎÓ„ Ö‚ð‡ÁËfl

ÖÊÂÍ‚‡ðڇθÌ˚È ÏÂʉÛ̇ðÓ‰Ì˚È ÍÛθÚÛðÌÓ-ËÌÚÂÎÎÂÍÚۇθÌ˚È ÊÛð̇Î

ì˜ð‰ËÚÂÎË: éÚ ËÏÂÌË Äé «îÓÌ Ñ‡ ÄʇÌÒ ïËÁÏ. ë‡Ì. ‚ íˉÊ.»

ùðÍ‡Ï íÛÙ‡Ì ÄÈÚ‡‚ Ë çÂÍÓÏÏÂð˜ÂÒ͇fl Óð„‡ÌËÁ‡ˆËfl «îÓ̉ÒÓ‰ÂÈÒÚ‚Ëfl ð‡Á‚ËÚ˲ ñÂÌÚð‡ ‚ÓÒÚÓ˜ÌÓÈ ÎËÚÂð‡ÚÛð˚ êÓÒÒËÈÒÍÓÈ

„ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌÓÈ ·Ë·ÎËÓÚÂÍË»

ÉÂÌÂð‡Î¸Ì˚È ‰ËðÂÍÚÓð:ÄÎË íéäìã

éÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌ˚È ð‰‡ÍÚÓð:ÑÊÂÌ„ËÁ òàåòÖä

á‡Ï. ð‰‡ÍÚÓð‡:ãËÎËfl üäàåéÇÄ

É·‚Ì˚È ð‰‡ÍÚÓð:ç‚‚‡Î¸ ëÖÇàçÑà

É·‚Ì˚È ÍÓÌÒÛθڇÌÚ:åÛÒÚ‡Ù‡ ÄêåÄÉÄç

ꉇÍÚÓð˚ ðÛÒÒÍËı ÚÂÍÒÚÓ‚:ÄÎÂÍ҇̉ð èéãÖôìä, å‡ðË̇ åÖãÄçúàçÄ

ꉇÍÚÓð˚ ÓÚ‰ÂÎÓ‚:èÓÎËÚË͇: ÅÛ¯ð‡ ùêëÄçãõ CÓˆËÓÎÓ„Ëfl: ìÏËÚ åÖêàóKÛθÚÛð‡: ÑÊÂχθ ìòÄä ùÍÓÌÓÏË͇: 䇉Ëð ÑàäÅÄò

äÓÌÒÛθڇÚË‚Ì˚È ÒÓ‚ÂÚ:ÄçÄê (ÄÁÂð·‡È‰Ê‡Ì), ķ˯ äÖäàãúÅÄÖÇ, åÛıÚ‡ð

òÄïÄçéÇ (ä‡Á‡ıÒÚ‡Ì), óËÌ„ËÁ ÄâíåÄíéÇ (ä˚ð„˚ÁÒÚ‡Ì),êÓÒÚËÒ·‚ êõÅÄäéÇ (êÓÒÒËÈÒ͇fl î‰Âð‡ˆËfl), ï‡ÎËθ

àçÄãÑÜàä, äÂχθ äÄêèÄí, òÂðËÙ åÄêÑàç, àθ·ÂðéêíÄâãõ, ï‡ÎËÚ êÖîàÉ, åÂÚ íìçóÄâ (íÛðˆËfl)

ê‰ÍÓÎ΄Ëfl:

Äη‡ÌËflÑÊ‚‡ıËð ëèÄïõâ

ÄÁÂð·‡È‰Ê‡ÌŇıÚËflð ÇÄïÄÅáÄÑÖ, ÄðËÙ

ùåêÄïéÉãì, àÒ‡ ïÄÅàÅÅÖâãà,íÓÙËÍ àëåÄàãéÇ

ÅÓÒÌËfl-ÉÂðˆÂ„Ó‚Ë̇ùÌÂÒ èÖãàÑàÑÜÄ

ÉðÛÁËflÉËÛÎË ÄãÄëÄçàÄ,

í‡Ï‡Á ÉÄåäêÖãàÑáÖ,ê‡Ï‡Á ÅÛ·‡ äïéíàÇÄêà,

çÓ̇ ÉÄåÅÄòàÑáÖ,í‡ÚÓ ãÄëïõòÇàãà

ä‡Á‡ıÒÚ‡Ìòeðı‡Ì åìêíÄáÄ,

çÛðÎ‡Ì éêéáÄãàç,éÎÊ‡Ò ëìãÖâåÖçéÇ

ä˚ð„˚ÁÒÚ‡ÌíÂÏËð·ÂÍ ÄäåÄíÄãàÖÇ,ä˚flÒ åéãÑéäÄëõåéÇ

å‡Í‰ÓÌËflùÌ‚Âð óÖãàä

åÓÌ„ÓÎËflñ‰ẨÓðÊ ÑÄòÑéçÑéÇ

åÓΉӂ‡ ÅÓðËÒ åÄêàAç, èÂÚð ÑÖãàÅÄãíéÇ

êÛÏ˚ÌËflåËı‡ËÎ åàêéç

êÓÒÒËÈÒ͇fl î‰Âð‡ˆËflÑÏËÚðËÈ ÇÄëàãúÖÇ, åËı‡ËÎåÖâÖê, åÂðË íêàîéçÖçäé,

åÛðÚ‡Á‡ÎË ÑìÉêàóàãéÇ (ч„ÂÒÚ‡Ì),ê‡ÁËθ ÇÄãÖÖÇ, àθهÍ

àÅêÄÉàåéÇ (í‡Ú‡ðÒÚ‡Ì), ꇂËθÅàäÅÄÖÇ (Ň¯ÍÓðÚÓÒÚ‡Ì)

퇉ÊËÍËÒÚ‡ÌåÛÏËÌ¯Ó äÄçéÄíéÇ

íÛðˆËflíÓÍÚ‡Ï˚¯ ÄíÖò, ůËð

ÄâÇÄáéÉãì, ù„ ÑÜÄçëÖç, ÅÛ¯ð‡ùêëÄçãõ, í‡Î‡Ú ë‡ËÚ ïÄãåÄç,åÂıÏÂÚ ÄÎË äõãõóÅÄâ, çËflÁËéäíÖå, åÂıÏÂÚ ëÄêÄâ, ç‚‚‡Î¸

ëÖÇàçÑà, ìÏËÚ åÖêàó

íÛðÍÏÂÌËcÚ‡ÌÑÊÂÏËθ âõãÑõá

ìÍð‡Ë̇臂ÎÓ áÄÉêÖÅÖãúçõâ, ÇËÍÚÓðäéÑìç, Ç·‰ËÏËð äÄáÄêàç,

àÒχËÎ äÖêàåéÇ

Kitabiyat

ꉇÍÚÓð

Editör

Diyalog kap›s›ndan bar›fl

“G ülü güzel gösteren yan›ndaki papatyalar›nçoklu¤udur” der bir Kore atasözü. Baflka çiçeklerlekar›flmadan gülün güzelli¤ini de anlayamazs›n›z.

Hepimiz çeflitlilik içinde yaflaman›n erdeminden söz ediyoruzbugün. Çünkü ne kadar farkl› dil, kültür, ›rk ve din varsa dünyao kadar renkli ve nefes al›nabilir bir mekana dönüflür.

DA platformu Moskova’da bunu herkese gösteren biretkinlik sergiledi. “Terörden Evrensel Eti¤e: Dinler ve Bar›fl”konulu foruma dünyan›n her yerinden farkl› inanç, din, renk vekültürde insan Moskova’ya akt›. Dom Soyuzov’un kolonlusalonunda sahnede yer alan ruhani liderler gönül yüceli¤i, sevgive erdemin temsilcisi olarak halk› selamlad›. Liderlerini yanyana oturmufl, el s›k›fl›rken gören iman sahipleri de birbirlerinins›rtlar›n› s›vazlad›lar mutlaka. Dinler kadar inançlar›n dakendine yer buldu¤u forumda birbiriyle ilk kez sohbet edenler,Budizm’le sufizm üzerine tart›flanlar salonlar› flenlendirdi.

Sahnede her biri bir din ve inanc› simgeleyen renkliatk›lar›yla gençler gelece¤in farkl› olaca¤›n› müjdeler gibiydi.Büyük ve kalbimiz gibi kolay k›r›labilir camdan kürenin içineher ruhani liderin kendi ülke topra¤›n› dökmesi vatan sevgimiziateflledi. Topraklar birbirine kar›flt›kça birbirimizle sözlerimiz dekar›flt› ve çokluktan birli¤e vard›k. Vara vara insana ve bar›flageldi yolumuz. ‹ncecik bir zeytin a¤ac› fidan›n› el birli¤iyle otopra¤a diken ruhaniler hepimizin bar›fla ihtiyac›n›n alt›n›çizdiler. Diyalog olmadan bar›fl hayal bile edilemezdi. Topraktopra¤a, yürek yüre¤e kar›fl›nca bar›fl bir gelin gibi süzülerekaram›za kar›flt›. Terör bu gelinin sal›nd›¤› yerlerde kanl› ellerinigizlemek zorunda kalacakt›r.

Platform’un Dönem Baflkan› Profesör ‹lber Ortayl› forumunaç›l›fl›n› “Din, bar›fl demek. Her din bar›fl için kurulmufltur.”sözleriyle yapt›. Hiçbir medeniyet ahlaki de¤erleri saymaks›z›nbir medeniyet olarak ifade edilemez. Ortak de¤erler etraf›ndabirleflmek için yaflad›¤›m›z ça¤ bizi ça¤›r›yor. Ona kulakvermeliyiz.

“Dünya dinleri, bizim neslimizde kaç›n›lmaz tarihî birsorumlulukla karfl› karfl›yad›r. Ya kendi oluflturduklar›medeniyetlerin çat›flma k›v›lc›m› ya da onlar›n kucaklaflankollar› olacaklar›n›n bilincine varm›fllard›r. Yarat›c› düflüncegeçmifle çivilenip kalmakla de¤il, ondan gerekli dersleri al›pbugünü iyi kavrayarak gelece¤e haz›rlanmakla olur.” diyenSahag Maflalyan (Ermeni Ortodoks Kilisesi Ruhani Meclis‹kinci Baflkan›) hepimizin içinden geçene efllik eder gibi.

Bugün ortak de¤erler etraf›nda birleflmenin tam zaman›d›r.‹nsanl›k bunu iyi de¤erlendirirse öncelikle Avrasya’da bar›flagiden kap›y› aralam›fl olaca¤›z. Yeter ki kendi kendimiziunutmam›fl, kendi kültürümüzden vazgeçmifl ve kendimizeyabanc›laflm›fl olmayal›m.

‹nsanl›¤›n üretti¤i ahlak ve de¤erler felsefi temellerimizaç›s›ndan bu say›da tart›fl›l›yor. Bunu daha çok tart›flmakzorunday›z ve ortakl›k kurmal›y›z.

Dindarl›kla kindarl›¤› kar›flt›ranlara karfl› durman›n baflkayolu yok.

“‹slâmî terörizmden bahsedildi¤inde çok k›z›yorum. ‹slâm’›nneresinde teröre temel teflkil edebilecek bir fley bulabilirsiniz ki?Böyle bir fley yoktur. Bu nedenle her çeflit terörizm anti ‹slâm,anti H›ristiyanl›k, anti Hinduizmdir çünkü kutsal ö¤ütün aksinehareket etmektedirler.” diyen fiarkiyat Enstitüsü MüdürüRostislav Borisoviç Ribakov entelektüel yaklafl›m›n öneminibelirtiyor. Hayat›, insan› ve “O”nu seven bizler sadece sevgiyleellerimizi birlefltirdik. Sevelim ki sevilelim…

Nevval SevindiYay›n Editörü

ÑˇÎÓ„ – ‚ð‡Ú‡ Í ÏËðÛ

«ê ÓÁÛ ‰Â·˛Ú ÔðÂÍð‡ÒÌÓÈ ÓÍðÛʇ˛˘Ë Â ðÓχ¯ÍË», –„Ó‚ÓðËÚ ÍÓðÂÈÒ͇fl ÔÓÒÎӂˈ‡. ç ·Û‰¸ ‰ðÛ„Ëı ˆ‚ÂÚÓ‚,ÚðÛ‰ÌÓ ·˚ÎÓ ·˚ ÔÓÌflÚ¸ ÌÂÔÓ‚ÚÓðËÏÓÒÚ¸ ðÓÁ˚. ë„ӉÌfl

Ï˚ „Ó‚ÓðËÏ Ó ‰Ó·ðÓ‰ÂÚÂÎË ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌËfl ‚ÌÛÚðË ð‡ÁÌÓÓ·ð‡ÁËfl.óÂÏ ·Óθ¯Â flÁ˚ÍÓ‚, ÍÛθÚÛð, ̇ˆËÈ Ë ðÂÎË„ËÈ – ÚÂÏ Íð‡ÒÓ˜ÌÂÂÏËð Ë ËÌÚÂðÂÒÌ ÊËÁ̸.

àÏÂÌÌÓ ˝ÚÓ Ë ÔðÓ‰ÂÏÓÌÒÚðËðÓ‚‡Î ÏÂʉÛ̇ðÓ‰Ì˚È ÙÓðÛÏ,Ôðӂ‰ÂÌÌ˚È è·ÚÙÓðÏÓÈ ÑÄ ‚ åÓÒÍ‚Â. ç‡ ÙÓðÛÏ,ÔÓÒ‚fl˘ÂÌÌ˚È ÚÂÏ «éÚ ÚÂððÓð‡ Í Ô·ÌÂÚ‡ðÌÓÈ ˝ÚËÍÂ: êÂÎË„ËË ËÏËð», Ò˙Âı‡ÎËÒ¸ β‰Ë ÒÓ ‚ÒÂ„Ó ÏËð‡, Ë ‚Ò ÓÌË Ôð‰ÒÚ‡‚ÎflÎËÒ‡Ï˚ ð‡ÁÌÓÓ·ð‡ÁÌ˚ ̇ðÓ‰˚, ‚ÂðÓ‚‡ÌËfl, ÍÛθÚÛð˚.èð‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË ¯ÂÒÚË ð‡ÁÌ˚ı ðÂÎË„ËÈ Ë ‚ÂðÓ‚‡ÌËÈ Ò ˜ËÒÚ˚ÏÒÂð‰ˆÂÏ Ë ÔÓÏ˚Ò·ÏË ÔðË‚ÂÚÒÚ‚Ó‚‡ÎË „ÓÒÚÂÈ ÙÓðÛχ ÒÓ ÒˆÂÌ˚äÓÎÓÌÌÓ„Ó Á‡Î‡ ÑÓχ ëÓ˛ÁÓ‚. èÓÒΉӂ‡ÚÂÎË ˝ÚËı ðÂÎË„ËÈ,Á‡ÔÓÎÌË‚¯Ë Á‡Î, ÒÓ ÒÔÓÍÓÈÌÓÈ ð‡‰ÓÒÚ¸˛ ‚ÓÒÔðËÌflÎË ‰ðÛ„ ‰ðÛ„‡.ÇÔÂð‚˚ ÙÓðÛÏ ÒÓ·ð‡Î Ú‡ÍÓÈ ¯ËðÓÍËÈ ÒÔÂÍÚð Û˜‡ÒÚÌËÍÓ‚,ÏÌÓ„Ë ËÁ ÍÓÚÓð˚ı ‚ÒÚð˜‡ÎËÒ¸ ‚ÔÂð‚˚Â, ‡ ÒÔÓð˚ Ë Òð‡‚ÌÂÌË·ۉ‰ËÁχ Ë ÒÛÙËÁχ Ôðˉ‡ÎË ÌÂÁ‡·˚‚‡ÂÏ˚È ÓÚÚÂÌÓÍÔðÓËÒıÓ‰fl˘ÂÏÛ.

ÑÂÚË ‚ ð‡ÁÌÓˆ‚ÂÚÌ˚ı ¯‡ðÙ‡ı, ÒËÏ‚ÓÎËÁËðÓ‚‡‚¯Ëı ð‡ÁÌ˚ÂðÂÎË„ËË, ÌÂÒÎË ‚ Á‡Î ·Î‡„Û˛ ‚ÂÒÚ¸ Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ ÏËð Ó·flÁ‡ÚÂθÌÓÒÚ‡ÌÂÚ ÎÛ˜¯Â. êÂÎË„ËÓÁÌ˚ ÎˉÂð˚ ‚Ò ‚ÏÂÒÚ Á‡ÔÓÎÌËÎËÁÂÏÎÂÈ, ÔðË‚ÂÁÂÌÌÓÈ ËÁ ð‡ÁÌ˚ı Û„ÓÎÍÓ‚ Ô·ÌÂÚ˚, ÒÚÂÍÎflÌÌ˚ȯ‡ð, ıðÛÔÍËÈ, Í‡Í Ì‡¯Ë ÒÂð‰ˆ‡. ùÚÓÚ ðËÚۇΠð‡Á·Û‰ËΠ̇¯ËÔ‡ÚðËÓÚ˘ÂÒÍË ˜Û‚ÒÚ‚‡. ëϯ‡Î‡Ò¸ ÁÂÏÎfl Ë Òϯ‡ÎËÒ¸ ̇¯Ë„ÓÎÓÒ‡, ̇¯Â ð‡ÁÌÓÓ·ð‡ÁË Ôð‚ð‡ÚËÎÓÒ¸ ‚ ‰ËÌÒÚ‚Ó. ò‡„ Á‡¯‡„ÓÏ Ì‡¯ ÔÛÚ¸ ÔðË‚ÂÎ Ì‡Ò Í ÏËðÛ Ë ˜ÂÎÓ‚ÂÍÛ. ëÓÓ·˘‡ ‰ÛıÓ‚Ì˚ÂÎˉÂð˚ ÔÓÒ‡‰ËÎË ‚ ÁÂÏβ ÚÓÌÂ̸ÍÛ˛ ‚ÂÚÓ˜ÍÛ ÓÎË‚˚,ÔÓ‰˜ÂðÍÌÛ‚, ˜ÚÓ ÏËð ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏ ‚ÒÂÏ Ì‡Ï. ÅÂÁ ‰Ë‡ÎÓ„‡ Ó ÏËð ËϘڇڸ Ì ÔðËıÓ‰ËÚÒfl. ëϯ‡Î‡Ò¸ ÁÂÏÎfl, ÒÓ‰ËÌËÎËÒ¸ ÒÂð‰ˆ‡, ËÏËð Ôð‰ÒڇΠÔÂð‰ ̇ÏË ‚ Ó·ð‡Á ‰Ó΄Óʉ‡ÌÌÓÈ ‰Â‚˚. í‡Ï, „‰ÂÒÚÛÔËÚ ÌÓ„‡ ˝ÚÓÈ ‰Â‚˚, ÚÂððÓðÛ Ì ·Û‰ÂÚ ÏÂÒÚ‡.

Ç ÔðË‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌÓÈ ðÂ˜Ë Ôð‰Ò‰‡ÚÂÎfl è·ÚÙÓðÏ˚ ÑÄàθ·Âð‡ éðÚ‡ÈÎ˚ ÔðÓÁ‚Û˜‡ÎË Ú‡ÍË ÒÎÓ‚‡: «êÂÎË„Ëfl – Á̇˜ËÚÏËð. èÓfl‚ÎÂÌË ðÂÎË„ËÈ ÌÂÔÓÒð‰ÒÚ‚ÂÌÌÓ Ò‚flÁ‡ÌÓ Ò ÏËðÓÏ».ã˛·‡fl ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËfl ̇Á˚‚‡ÂÚÒfl Ú‡Í ·Î‡„Ó‰‡ðfl Ò‚ÓËÏÌð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌ˚Ï ˆÂÌÌÓÒÚflÏ. 燯 ‚ÂÍ ÔðËÁ˚‚‡ÂÚ ‚ÒÂı ̇ÒÓ·˙‰ËÌËÚ¸Òfl ‚ÓÍðÛ„ Ó·˘Ëı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ. ëÚÓËÚ ÔðËÒÎÛ¯‡Ú¸Òfl Í˝ÚÓÏÛ ÔðËÁ˚‚Û.

«Ç ̇ÒÚÓfl˘Â ‚ðÂÏfl ̇ ÏËðÓ‚˚ı ÍÓÌÙÂÒÒËflı ÎÂÊËÚ ÒÂð¸ÂÁ̇flÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚ¸, Ë Ì‡¯Â ÔÓÍÓÎÂÌË ̇ÍÓ̈-ÚÓ ÓÒÓÁ̇ÎÓ, ˜ÚÓðÂÎË„Ëfl ÏÓÊÂÚ ÒÚ‡Ú¸ ËÎË ËÒÍðÓÈ, ËÁ ÍÓÚÓðÓÈ ð‡Á„Óð‡˛ÚÒflÍÓÌÙÎËÍÚ˚, ËÎË ÓÒÌÓ‚ÓÈ, ̇ ÍÓÚÓðÓÈ ˜ÂÎӂ˜ÂÒÚ‚Ó Ó·˙‰ËÌËÚÒfl‚ ÏËðÂ Ë Î˛·‚Ë… í‚Óð˜ÂÒÍËÈ ÔÓ‰ıÓ‰ Ì‚ÓÁÏÓÊÂÌ ‚ ÒÎÛ˜‡Â·ÂÒÒÏ˚ÒÎÂÌÌÓ„Ó ÍÓÔËðÓ‚‡ÌËfl ÔðÓ¯ÎÓ„Ó. çÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ËÁ‚ÎÂ͇ڸËÁ ÔðÓ¯ÎÓ„Ó ÛðÓÍË, ÓÒÏ˚ÒÎË‚‡Ú¸ ̇ÒÚÓfl˘ÂÂ Ë „ÓÚÓ‚ËÚ¸Òfl Í·Û‰Û˘ÂÏÛ», – Óڂ˜‡˛Ú ̇¯ËÏ ˜Û‚ÒÚ‚‡Ï ÒÎÓ‚‡ Ôð‰Ò‰‡ÚÂÎflëÓ‚ÂÚ‡ Ò‚fl˘ÂÌÌÓÒÎÛÊËÚÂÎÂÈ ÄðÏflÌÒÍÓÈ ‡ÔÓÒÚÓθÒÍÓÈ ˆÂðÍ‚ËíÛðˆËË ë‡ı‡Í‡ 凯‡Î¸fl̇.

ç‡ÒÚ‡ÎÓ ‚ðÂÏfl Ó·˙‰ËÌflÚ¸Òfl ‚ÓÍðÛ„ Ó·˘Ëı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ. ÖÒ΢ÂÎӂ˜ÂÒÚ‚Ó ÒÏÓÊÂÚ ‚ÓÒÔÓθÁÓ‚‡Ú¸Òfl ˝ÚËÏ ËÒÚÓð˘ÂÒÍËϯ‡ÌÒÓÏ, ‚ÓÁÏÓÊÌÓ, ‚ð‡Ú‡ Í ÏËðÛ ÔðËÓÚÍðÓ˛ÚÒfl ËÏÂÌÌÓ ‚Ö‚ð‡ÁËË. É·‚ÌÓÂ, ˜ÚÓ·˚ Ï˚ Ì Á‡·˚‚‡ÎË Ò·fl, ÓÚÍÛ‰‡ Ï˚Ôð˯ÎË Ë „‰Â ̇¯Ë ÍÓðÌË.

Ç ˝ÚÓÏ ÌÓÏÂð Ï˚ Ò ÙËÎÓÒÓÙÒÍÓÈ ÚÓ˜ÍË ÁðÂÌËfl ÔÓÔ˚Ú‡ÎËÒ¸‚Á„ÎflÌÛÚ¸ ̇ Ìð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚ¸ Ë ˆÂÌÌÓÒÚË, ÒÓÁ‰‡ÌÌ˚˜ÂÎӂ˜ÂÒÚ‚ÓÏ. å˚ ‰ÓÎÊÌ˚ ÔÓ‰ðÓ·ÌÂÂ Ë ˜‡˘Â Ó·ÒÛʉ‡Ú¸ ˝ÚË‚ÓÔðÓÒ˚ Ë ÒÓÚðÛ‰Ì˘‡Ú¸.

ÑðÛ„Ó„Ó ÒÔÓÒÓ·‡ ÔðÓÚË‚ÓÒÚÓflÚ¸ ÚÂÏ, ÍÚÓ ÔÛÚ‡ÂÚ ‚ÂðÛ ÒÌÂÚÂðÔËÏÓÒÚ¸˛, ÌÂÚ.

íÓ˜ÍÛ ÁðÂÌËfl ̇ۘÌÓÈ ËÌÚÂÎÎË„Â̈ËË ‚˚ð‡Ê‡˛Ú ÒÎÓ‚‡‰ËðÂÍÚÓð‡ àÌÒÚËÚÛÚ‡ ‚ÓÒÚÓÍӂ‰ÂÌËfl êÄç ÔðÓÙÂÒÒÓð‡êÓÒÚËÒ·‚‡ ê˚·‡ÍÓ‚‡: «åÂÌfl ÁÎËÚ, ÍÓ„‰‡ „Ó‚ÓðflÚ Ó· ËÒ·ÏÒÍÓÏÚÂððÓðËÁÏÂ. ɉ ‚ ËÒ·Ï ‚˚ ̇ȉÂÚ ӷÓÒÌÓ‚‡ÌË ÚÂððÓðËÁχ?çÂÚ Ú‡Ï ˝ÚÓ„Ó. èÓ˝ÚÓÏÛ Î˛·ÓÈ ÚÂððÓðËÁÏ – ‡ÌÚËËÒ·ÏÒÍËÈ,‡ÌÚËË̉ÛËÒÚÒÍËÈ, ‡ÌÚËıðËÒÚˇÌÒÍËÈ, ÔÓÚÓÏÛ ˜ÚÓ ÓÌ Ë‰ÂÚ ÔðÓÚË‚Á‡Ôӂ‰ÂÈ».

ã˛·fl˘Ë քÓ, ÊËÁ̸ Ë Î˛‰ÂÈ, Ï˚ ÒÓ‰ËÌËÎË Ì‡¯Ë ðÛÍËβ·Ó‚¸˛. ч‚‡ÈÚ β·ËÚ¸, ˜ÚÓ·˚ ·˚Ú¸ β·ËÏ˚ÏË!

ç‚‚‡Î¸ ë‚Ë̉ËÉ·‚Ì˚È ð‰‡ÍÚÓð

ëÓ‚ðÂÏÂÌ̇fl ˝ÔÓı‡ ÔÓðӉ˷ ÏÌÓÊÂÒÚ‚ÓˉÂÈ Ë ÚÂÓðËÈ ÍÛθÚÛðÓ-ÙËÎÓÒÓÙÒÍÓ„Óı‡ð‡ÍÚÂð‡. é‰ÌË ËÁ ÌËı ‰‡‚ÌÓ Í‡ÌÛÎË ‚

Ì·˚ÚËÂ, ‰ðÛ„Ë Á‡ÌflÎË ÔðÓ˜ÌÓ ÏÂÒÚÓ ‚Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓÏ ÒÓÁ̇ÌËË, ‡ ÚðÂÚ¸Ë, ‰‚‡ÔÓfl‚Ë‚¯ËÒ¸ ̇ Ò‚ÂÚ, Ò̇˜‡Î‡ ·˚ÒÚðÓ Û¯ÎË ‚ÚÂ̸, ÌÓ ÒÔÛÒÚfl „Ó‰˚ Á‡fl‚ËÎË Ó ÒÂ·Â Ò ÌÓ‚ÓÈÒËÎÓÈ. ä ˜ËÒÎÛ ÔÓÒΉÌËı ÔðË̇‰ÎÂÊËÚ Ë‚ð‡ÁËÈÒ͇fl ˉÂfl Í‡Í ÙÓðχ ð‡Áð¯ÂÌËflÔðÓÚË‚Óð˜ËÈ. Ö‚ð‡ÁËÈÒÚ‚Ó ÔðËÁ̇ÂÚ Ôð‡‚‡ ËÓÒÓ·ÂÌÌÓÒÚË Í‡Ê‰Ó„Ó Ì‡ðÓ‰‡ Ö‚ð‡ÁËË ‚ÒÓÒÚ‡‚ ‰ËÌÓ„Ó „‡ðÏÓÌ˘ÂÒÍÓ„Ó ˆÂÎÓ„Ó –ÏÌÓ„Ó̇ðÓ‰ÌÓÈ Ì‡ˆËË (ËÎË, ÂÒÎËËÒÔÓθÁÓ‚‡Ú¸ ·ÓΠÔÓÁ‰ÌËÈ ÚÂðÏËÌ ã.ç. ÉÛÏË΂‡, – «Â‚ð‡ÁËÈÒÍÓ„ÓÒÛÔÂð˝ÚÌÓÒ‡»). èð˘ÂÏ ðÓ‰Ó̇˜‡Î¸ÌËÍË ˝ÚÓÈˉÂË ÔÓ‰˜ÂðÍË‚‡ÎË, ˜ÚÓ ÓÒÌÓ‚‡ÌËÂÏÏÌÓ„Ó̇ˆËÓ̇θÌÓÈ Â‚ð‡ÁËÈÒÍÓÈ ÍÛθÚÛð˚ÏÓÊÂÚ Ë ‰ÓÎÊ̇ ·˚Ú¸ ÔðÂʉ ‚Ò„ӉÛıÓ‚ÌÓÒÚ¸, ‡ Ì χÚÂðˇθ̇fl ·‡Á‡ Ë„ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÓÔÓÍÎÓÌÌ˘ÂÒÚ‚Ó. é·ð‡˘ÂÌÌÓÒÚ¸ ÍÒÛ„Û·Ó ‚̯ÌËÏ ÙÓðÏ‡Ï ÊËÁÌÂÛÒÚðÓÈÒÚ‚‡ ËÔðÂÍÎÓÌÂÌË ÔÂð‰ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÓÏ –ËÁÓ·ðÂÚÂÌË Á‡Ô‡‰ÌÓÂ, Ë ÓÌÓ, ÔÓ ÒÛ˘ÂÒÚ‚Û,Ë„ÌÓðËðÛÂÚ ‰ÛıÓ‚ÌÓÒÚ¸ Ë Ò‡ÏÓ·˚ÚÌÛ˛ÍÛθÚÛðÛ.

èðÂʉ ‚ÒÂ„Ó ð‡ÒÒÏÓÚðËÏ ÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌË ËÒÛ˘ÌÓÒÚ¸ ÔÓÌflÚËfl «Â‚ð‡ÁËÈÒÚ‚Ó». Ç ÚðÛ‰‡ıÔÂð‚˚ı ‚ð‡ÁËȈ‚ ·˚ÎË Á‡ÚðÓÌÛÚ˚Ôð‡ÍÚ˘ÂÒÍË ‚Ò ‡ÒÔÂÍÚ˚ ‚ð‡ÁËÈÒÍÓÈÔðÓ·ÎÂχÚËÍË – „ÂÓ„ð‡Ù˘ÂÒÍËÈ,ËÒÚÓð˘ÂÒÍËÈ, ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍËÈ, ÌÓ ‰ÓÍÚðË̇ Ú‡ÍË Ì ·˚· ÔðÓflÒÌÂ̇ ‰Ó ÍÓ̈‡.Ñ‚ÛÒÏ˚ÒÎÂÌÌ˚Ï ÓÒÚ‡‚‡ÎÓÒ¸ Ë Ò‡ÏÓ ÔÓÌflÚË«ւð‡ÁËfl»: ÓÌÓ ÓÁ̇˜‡ÎÓ Û Â‚ð‡ÁËȈ‚ ÚÓ«ÚðÂÚËÈ» ÔÓ ÓÚÌÓ¯ÂÌ˲ Í Ö‚ðÓÔÂ Ë ÄÁËË

Ö‚ð‡ÁËÈÒÚ‚Ó:ÏÌÓ„ÓÒÚÓðÓÌÌËÈ ÒÓ˛Á

Avrasyac›l›kÇok yönlü birlik:

Ça¤dafl medeniyet, kültürel-felsefi alandabirçok fikir ve teori ortaya ç›kard›.Kimileri bir bilinmezde kaybolup gitti,

kimileri toplum bilincinde sa¤lam bir yeredindi, kimileri ise ortaya ç›kar ç›kmazsilinse de k›sa bir aradan sonra yeni bir güçletoparlan›p tekrar do¤du. Bunlar›n ensonuncusu, “çat›flmalar›n ortadan kald›r›lmaflekli olarak” Avrasyac›l›k fikri oldu.Avrasyac›l›k, Avrasya’da yaflayan bütünhalklar›, sahip olduklar› hak ve özellikleriyle,bir bütün olarak, uyum içinde “çok halkl› birmillet” (ya da, L.N. Gumilev’in oldukça eskibir terimini kullanacak olursak, Avrasyasüper ›rk›) olarak kabul eder. Bu fikrin ilkkurucular›, çok milletli bir Avrasya’n›ntemelinin, maddi kaynaklar ve devlet sevgiside¤il, maneviyat olmas› gerekti¤inin alt›n›çiziyorlar. Hayat›n, özellikle d›fl yap›s›nayönelmifllik ve bir Bat› icad› olan “devlet”önünde e¤ilme, maneviyat› ve kültürün do¤alyap›s›n› ortadan kald›r›yor.

Önce “Avrasyac›l›k” kavram›n›n nas›lolufltu¤unu ve özünü inceleyelim. ‹lkAvrasyac›lar›n eserlerinde Avrasyaprobleminin hemen hemen bütün yönlerinede¤inilmiflti; co¤rafî, tarihî, politik… Bunara¤men doktrin, sonuna kadar aç›klanamad›.Avrasya kelimesi de çift anlaml› bir flekildekald›: Avrasyac›lara göre ya Avrupa ve Asyagibi “üçüncü” bir dünya, ya da bu ikisininAsya kaynakl› bir sentezi fleklindeanlamland›r›ld›. ‹lk Avrasyac›l›kta Bat› tipidevlet sevgisinin elefltirisi sonrakiAvrasyac›l›kta giderek, öncelikle Sovyet

Ö‚ð‡ÁËÈÒÚ‚ÓÔðËÁ̇ÂÚ Ôð‡‚‡ ËÓÒÓ·ÂÌÌÓÒÚËÍ‡Ê‰Ó„Ó Ì‡ðÓ‰‡Ö‚ð‡ÁËË ‚ ÒÓÒÚ‡‚‰ËÌÓ„Ó„‡ðÏÓÌ˘ÂÒÍÓ„ÓˆÂÎÓ„Ó –ÏÌÓ„Ó̇ðÓ‰ÌÓÈ̇ˆËË.

Avrasyac›l›k,Avrasya’da yaflayanbütün halklar›, sahipolduklar› hak veözellikleriyle, birbütün olarak, uyumiçinde “çok halkl›bir millet” olarakkabul eder.

8

Ä·‰ÛχÎËÍ ç˚̷҇‡Â‚

èðÓÙÂÒÒÓð, ‡Í‡‰ÂÏËÍ ç‡ˆËÓ̇θÌÓÈ ‡Í‡‰ÂÏËË Ì‡ÛÍêÂÒÔÛ·ÎËÍË ä‡Á‡ıÒÚ‡Ì.

Abdumalik N›sanbayev

Profesör, Kazakistan Milli Bilimler Akademisi Ö¤retim Üyesi

àÌÚÂÎÎÂÍÚۇθÌ˚È ‚Á„Îfl‰

Entelektüel Bak›fl

9

ÏËð, ÚÓ Ëı ÒËÌÚÂÁ, Ôð˘ÂÏ Ò ÔðÂӷ·‰‡ÌËÂχÁˇÚÒÍÓ„Ó Ì‡˜‡Î‡. äðËÚË͇ Á‡Ô‡‰ÌÓ„Ó„ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÓÔÓÍÎÓÌÌ˘ÂÒÚ‚‡ ‚ ð‡ÌÌÂÏ‚ð‡ÁËÈÒÚ‚Â ÔÓÒÚÂÔÂÌÌÓ ÒÏÂÌË·Ҹ ‚‚ð‡ÁËÈÒÚ‚Â ·ÓΠÔÓÁ‰ÌÂÏ ÍÛθÚÓÏ„ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡, ÔðÂʉ ‚ÒÂ„Ó ÒÓ‚ÂÚÒÍÓ„Ó. íÂÏÒ‡Ï˚Ï Ì ÓÔð‡‚‰‡ÎÓÒ¸ Ê·ÌË ÓÒÌÓ‚‡ÚÂÎÂȉ‚ËÊÂÌËfl ·˚Ú¸ ‚Ì ÔÓÎËÚËÍË, Ë Â‚ð‡ÁËÈÒÚ‚Ó,Í‡Í ËÒÚÓðËÍÓ-„ÂÓ„ð‡Ù˘ÂÒ͇fl ÍÓ̈ÂÔˆËfl,ÒÚ‡ÎÓ ÔðÂ‚ð‡˘‡Ú¸Òfl ‚ ÍÓ̈ÂÔˆË˛ ÔÓÔðÂËÏÛ˘ÂÒÚ‚Û „ÂÓÔÓÎËÚ˘ÂÒÍÛ˛, ‡ ÚÓ Ë ‚„ÓÎÓ ÔÓÎËÚË͇ÌÒÚ‚Ó.

éÚ˜‡ÒÚË Ò ˝ÚËÏË ÔðÓÚË‚Óð˜ËflÏË, ‡ÓÚ˜‡ÒÚË Ò ¯ËðÓÚÓÈ Ë ÏÌÓ„Ó„ð‡ÌÌÓÒÚ¸˛ Ò‡ÏÓÈÔðÓ·ÎÂÏ˚ Ò‚flÁ‡ÌÓ ÚÓ Ó·ÒÚÓflÚÂθÒÚ‚Ó, ˜ÚÓ ÌÂÚÓθÍÓ ÚÓ„‰‡, ‚ 20- „Ó‰˚ ïï ‚Â͇, ÌÓ ËÚÂÔÂð¸, ‚ ̇˜‡Î ÌÓ‚Ó„Ó Ú˚Òfl˜ÂÎÂÚËfl, Ó̇Ó͇Á‡Î‡Ò¸ Ó·˙ÂÍÚÓÏ „Óðfl˜Ëı ÒÔÓðÓ‚. èðË˝ÚÓÏ Í‡Ê‰˚È ËÁ ÒÔÓðfl˘Ëı ÛÒχÚðË‚‡ÂÚ, ͇ÍÔð‡‚ËÎÓ, Î˯¸ ͇ÍÛ˛-ÚÓ Ó‰ÌÛ ÒÚÓðÓÌÛÏÌÓ„Ó‡ÒÔÂÍÚÌÓÈ ÔðÓ·ÎÂÏ˚, Ì ‚ˉfl  ͇͈ÂÎÓÂ. í‡Í ̇ÔðËÏÂð, ‚ð‡ÁËÈÒÚ‚Ó ÌÂð‰ÍÓÓÚÓʉÂÒÚ‚Îfl˛Ú Ò ÚÓÚ‡ÎËÚ‡ðÌÓÈ Ë‰ÂÓÎÓ„ËÂÈ,Á‡·˚‚‡fl, ÒÍÓθ ‚‡ÊÌÓ Á̇˜ÂÌË Ôðˉ‡ÂÚÒfl ‚ÌÂÏ ˝ÚÌÓÍÛθÚÛðÌÓÈ Ò‡ÏÓˉÂÌÚ˘ÌÓÒÚËð‡Á΢Ì˚ı Ôð‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎÂÈ ÏÌÓ„Ó̇ðÓ‰ÌÓ„ÓÒÛÔÂð˝ÚÌÓÒ‡, ‡ Ú‡ÍÊ ‰ÛıÓ‚ÌÓÒÚË, ÍÓÚÓð‡flÔðÓÚË‚ÓÔÓÎÓÊ̇ ˉÂÓÎÓ„ËË.

ëÓ˛Á ‚ð‡ÁËÈÒÍËı„ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ ËÎË ëëëê?ÑðÛ„Ë ÍðËÚËÍË, ‚ÚÓðfl ÔÂð‚˚Ï, ̇Á˚‚‡˛ÚÌ˚̯ÌËÈ ÔðÓÂÍÚ Ö‚ð‡ÁËÈÒÍÓ„Ó ÒÓ˛Á‡„ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ (ÖÄë) ÔÓÔ˚ÚÍÓÈ ‚ÓÒÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌËflëÓ‚ÂÚÒÍÓ„Ó ëÓ˛Á‡. é‰Ì‡ÍÓ ‚ ˝ÚÓÏ ÔðÓÂÍÚÂ𘸠ˉÂÚ ‚Ó‚Ò ÌÂ Ó ðÂÒÚ‡‚ð‡ˆËË ÒÓ‚ÂÚÒÍÓ„Ó

tipinde olmak üzere, devlet kültü halinegelmifltir. Bununla birlikte bu hareketinkurucular›n›n arzular› politikan›n d›fl›ndakalamad› ve tarihî co¤rafi bir konsept olarakAvrasyac›l›k daha çok jeopolitik bir içeri¤edönüflerek ç›plak bir politikac›l›k halinegeldi.

Bunun sadece 1920’li y›llarda de¤il, bugünyeni biny›l›n bafllang›c›nda da s›caktart›flmalar›n malzemesi olmas›, k›smenyukar›da ifade edilen çeliflkilerle, k›smen deproblemin kendi geniflli¤i ve çokyönlülü¤üyle iliflkilidir. Burada bahsedilentaraflardan her biri, meseleyi bir bütün olarakgörmeden, çok yönlü olan bu probleminsadece belli bir k›sm›n› ele al›yor. Örne¤inAvrasyac›l›kla, çok halkl› “süper ›rk›n” farkl›temsilcilerine ait kültürel kimliklerin vetotaliter ideolojiye tamamen z›t bir yap›yasahip maneviyat›n yans›t›ld›¤› unutularak, bufikir s›k s›k totaliter rejimle ba¤daflt›r›l›yor.

Avrasya Devletler Birli¤i mi, SSCB mi?Di¤er kritikçiler bir öncekileri tekrar ederek,bugünkü Avrasya Devletler Birli¤i (ADB)projesini Sovyetler Birli¤i’ni yenidencanland›rma gayreti olarakde¤erlendiriyorlar. Fakat, bu projede, aslaSovyetler Birli¤i’nin restorasyonu gibi birfleyden bahsedilmiyor. Çünkü, günümüzflartlar›nda bu imkans›z bir fley. Ayr›cabireyin etnik- psikolojik birikimi vatandafll›kveya bir partiye dahil olmakla eflanlaml›olmad›¤› gibi, Avrasyac›l›k ve Sovyetçilik de

èÓÌflÚË«ւð‡ÁËfl»ÓÁ̇˜‡ÎÓ Û

‚ð‡ÁËȈ‚ ÚÓ«ÚðÂÚËÈ» ÔÓÓÚÌÓ¯ÂÌ˲ Í

Ö‚ðÓÔÂ Ë ÄÁËËÏËð, ÚÓ Ëı ÒËÌÚÂÁ,

Ôð˘ÂÏ ÒÔðÂӷ·‰‡ÌËÂÏ

‡ÁˇÚÒÍÓ„Ó Ì‡˜‡Î‡.

Avrasyac›lara göreya Avrupa ve Asyagibi “üçüncü” bir

dünya, ya da buikisinin Asya

kaynakl› bir sentezifleklinde

anlamland›r›ld›.

10

ÒÚðÓfl: Ó̇ ÔÓÔðÓÒÚÛ Ì‚ÓÁÏÓÊ̇ ‚ Ì˚̯ÌËıÛÒÎÓ‚Ëflı, ÍðÓÏ ÚÓ„Ó, ‚ð‡ÁËÈÒÚ‚Ó ËÒÓ‚ÂÚÒÍÓÒÚ¸ – ‰‡ÎÂÍÓ Ì ÒËÌÓÌËÏ˚, ÔÓ‰Ó·ÌÓÚÓÏÛ, Í‡Í ˝ÚÌÓÔÒËıÓÎӄ˘ÂÒÍËÈ ÒÍ·‰Î˘ÌÓÒÚË Ì ÒËÌÓÌËÏ „ð‡Ê‰‡ÌÒÚ‚‡ ËÎËÔ‡ðÚËÈÌÓÈ ÔðË̇‰ÎÂÊÌÓÒÚË. èðÓÂÍÚ ÖÄëÔðÂÒΉÛÂÚ ÚÓθÍÓ Ó‰ÌÛ ˆÂθ – ̇·‰ËÚ¸ð‡ÁðÛ¯ÂÌÌ˚ ÚÓð„Ó‚Ó-˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍË ˄·‚ÌÓ – ˜ÂÎӂ˜ÂÒÍË ҂flÁË.

ÇÔðÓ˜ÂÏ, ˉÂfl ˜ÂÎӂ˜ÂÒÍËı Ò‚flÁÂÈ ËðÓ‰ÒÚ‚‡ ̇ðÓ‰Ó‚ Ö‚ð‡ÁËË (‚ ˜‡ÒÚÌÓÒÚË,Ò·‚flÌÒÍËı Ë Ú˛ðÍÓflÁ˚˜Ì˚ı) ÚÓÊ‚ÓÒÔðËÌËχÂÚÒfl ËÌÓ„‰‡ ÔÓð‡ÁËÚÂθÌÓËÒ͇ÊÂÌÌÓ: Ôð‰ÎÓÊÂÌË ‰ðÛÊ·˚ð‡ÒˆÂÌË‚‡ÂÚÒfl Í‡Í ÔÓÍÛ¯ÂÌË ̇„ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌ˚È ÒÛ‚ÂðÂÌËÚÂÚ, ̇ˆËÓ̇θÌÛ˛ÍÛθÚÛðÛ Ë ˝ÚÌ˘ÂÒÍÛ˛ ˜ËÒÚÓÚÛ. Ö‚ð‡ÁËÈÒÍËȘÂÎÓ‚ÂÍ Ó·˙fl‚ÎflÂÚÒfl ÔðË ˝ÚÓχÌÚðÓÔÓÎӄ˘ÂÒÍË Û˘Âð·Ì˚Ï.

åÓÊÌÓ ·˚ÎÓ ·˚ Ò˜ÂÒÚ¸ ‚Ò ÍÓÌÚðÓ‚ÂðÁ˚‚ÓÍðÛ„ Ë ‚ÌÛÚðË Â‚ð‡ÁËÈÒÚ‚‡ ‚ÔÓÎÌÂÌÓðχθÌ˚Ï fl‚ÎÂÌËÂÏ, Ó·˚˜ÌÓÈ ¯ÎËÙÓ‚ÍÓÈˉÂË. é‰Ì‡ÍÓ, ‚Ó-ÔÂð‚˚ı, ˝Ú‡ ¯ÎËÙӂ͇, ‚˜ÂÏ Ï˚ ÏÓ„ÎË Û·Â‰ËÚ¸Òfl, ÔðË‚Ó‰ËÚ ËÌÓ„‰‡ ÍÓÔ‡ÒÌ˚Ï Íð‡ÈÌÓÒÚflÏ. ÇÓ-‚ÚÓð˚ı,ð‡ÁÌÓÓ·ð‡ÁÌ˚ ÚÓ˜ÍË ÁðÂÌËfl ÓÚð‡Ê‡˛ÚÚÓθÍÓ ÓÚ‰ÂθÌ˚ ÒÚÓðÓÌ˚, „ð‡ÌË Ò‡ÏÓÈˉÂË Í‡Í ÙÓðÏ˚ Ï˚¯ÎÂÌËfl, ͇ʉ‡fl ËÁÍÓÚÓð˚ı ‚˚‰‡ÂÚÒfl Á‡  ÒÛ˘ÌÓÒÚ¸. åÂʉÛÚÂÏ Û‰Ó‚ÎÂÚ‚ÓðËÚ¸Òfl ͇ÍËÏ-ÚÓ Ó‰ÌËÏ,·ðÓÒ‡˛˘ËÏÒfl ‚ „·Á‡ ‡ÒÔÂÍÚÓÏ ÔðÓ·ÎÂÏ˚Í‡Í flÍÓ·˚ ‰ËÌÒÚ‚ÂÌÌÓ ‚‡ÊÌ˚Ï ÌÂθÁfl, ͇ÍÌÂθÁfl Ó„ð‡Ì˘ËÚ¸Òfl Ë ‡·ÒÚð‡ÍÚÌ˚ÏËð‡ÒÒÛʉÂÌËflÏË Ó ÏÌÓ„ÓÏÂðÌÓÒÚË‚ð‡ÁËÈÒÚ‚‡. çÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ð‡Á„Îfl‰ÂÚ¸ Á‡‚ÒÂÏË ËÒÚÓð˘ÂÒÍËÏË Ì‡ÒÎÓÂÌËflÏË ËÎӄ˘ÂÒÍËÏË ‡·Âðð‡ˆËflÏË Ë‰ÂË ÂÂÒÛ˘ÌÓÒÚÌÓ fl‰ðÓ. çÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ÔðËÈÚË ÍÔÓÌËχÌ˲ ÚÓ„Ó ÒðÂÁ‡ ÔðÓ·ÎÂÏ˚, ÍÓÚÓð˚Èfl‚ÎflÂÚÒfl ÙÛ̉‡ÏÂÌڇθÌ˚Ï ËÓÔð‰ÂÎfl˛˘ËÏ ‚Ò ‰ðÛ„ÓÂ. ÉÓ‚Óðfl flÁ˚ÍÓÏÙËÎÓÒÓÙËË, ̇Òڇ· ÔÓð‡ ‰Îfl ‚˚ð‡·ÓÚÍËÍÓÌÍðÂÚÌÓ„Ó ÔÓÌËχÌËfl ‚ð‡ÁËÈÒÚ‚‡ ͇͉ËÌÒÚ‚‡ ÏÌÓ„ÓÓ·ð‡ÁÌ˚ı ‡·ÒÚð‡ÍÚÌ˚ıÓÔð‰ÂÎÂÌËÈ (ëÏ.: ç˚̷҇‡Â‚ Ä., äÓΘ˄ËÌë. Ö‚ð‡ÁËÈÒÚ‚Ó – ÏÂÚ‡ÙÓð‡ ·Óθ¯Ó„Ófl‚ÎÂÌËfl // å˚Òθ. 1997. ‹ 10. ë. 93.).

eflanlaml› de¤illerdir. ADB projesi sadece biramac› takip etmektedir: Y›k›lan ekonomik veticari iliflkilerin ve en önemlisi de insaniiliflkilerin yeniden tamir edilmesi.

Zaten insan iliflkileri ve Avrasyahalklar›n›n (özellikle Slav ve Türk) ›rklar›gibi kavramlar da, bazen, hayret verici orandayanl›fl alg›lan›yor. “Dostluk” ifadesi; devletba¤›ms›zl›¤›na, milli kültüre ve etnik sadeli¤esald›r› fleklinde de¤erlendiriliyor. BuradaAvrasyal› bir insan antropolojik aç›dan tahripedilmifl bir kifli olarak gösteriliyor.

Bu gibi bütün karfl›t fikirleri,Avrasyac›l›¤›n etraf›nda ve içinde say›p,normal bir vaka olarak addetmek, s›radan,törpülenmifl fikirler olarak de¤erlendirmekgerekir. Fakat öncelikle, kanaat getirece¤imizbu törpülenme bazen tehlikeli uçlaragötürebilir. ‹kinci olarak, farkl› görüfller, birdüflüncenin farkl› yönleri gibi, her biri fikrinözüne dokunan esas fikrin s›n›rlar›n›yans›t›rlar. Bu arada, Avrasyac›l›¤›n çokyönlülü¤ü hakk›ndaki soyutde¤erlendirmelerle s›n›rland›r›lmamakgerekti¤i gibi, probleme yönelikyaklafl›mlardan en çok göze çarpanlardanbirini sanki en önemliymifl gibi alg›lamakdo¤ru de¤ildir. Bu nedenle problemin özüneait bütün tarihî katmanlara ve mant›ksalsapmalara göz atmak, problemin di¤erlerinibelirleyen ve onlara temel teflkil eden kesitinebakmak laz›m. Felsefe dilinde konuflursak,Avrasyac›l›k için, çok yönlü soyuttan›mlamalar›n birli¤inin somut bir flekildeortaya konulma vakti geldi¤i belirtilebilir.(Bkz. N›sanbayev A., Kolçigin S.Avrasyac›l›k: Büyük Olaylar›n Metaforu,M›sl Yay›nevi 1997. No: 10, s. 93.).

Bugün Avrasya fikrinin, tarihî, bilimsel vejeopolitik bir doktrin olmaktan ziyade, dahaderin bir diyalog zemini oluflturarak, Slav veTürk halklar› aras›ndaki ç›kar çat›flmalar›n›nönüne geçilmesi oldu¤unu herkes bilmez.

Birbirine z›t iki felsefeO halde bu kadar derin bir anlam› olanAvrasyac›l›k nedir? Tekrar belirtmekgerekirse Avrasyac›l›k meselesi, co¤rafi,tarihî, sosyal, jeopolitik, etnolojik ve etno-psikolojik yaklafl›mlar›, yani do¤al hayat› veinsan›n toplumsal gelifliminin onun iç manevidünyas›n›n ne ile ilgisi varsa hemen hepsinikapsamaktad›r. Dolay›s›yla Avrasyac›l›k özelbir kavram de¤il, aksine oldukça genel-kapsay›c› ve felsefi bir kavramd›r.Avrasyac›l›k bir Avrasya felsefesinintemelidir. Di¤er önemli bir konuyu dahabelirtelim: “Avrasyac›l›k” kelimesinde“Avrupa” ve “Asya” birleflmekte fakat felsefianlamda bunlar hiç de k›yaslanamayacak birflekilde daha genifl ve kapsaml› “Bat›” ve“Do¤u” kavramlar›n› ifade etmektedirler.

çÂÍÓÚÓð˚ÂÍðËÚËÍË Ì‡Á˚‚‡˛ÚÌ˚̯ÌËÈ ÔðÓÂÍÚÖ‚ð‡ÁËÈÒÍÓ„ÓÒÓ˛Á‡ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚(ÖÄë) ÔÓÔ˚ÚÍÓÈ‚ÓÒÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌËflëÓ‚ÂÚÒÍÓ„Ó ëÓ˛Á‡.

Baz› elefltirmenleröncekileri tekrarederek, bugünküAvrasya DevletlerBirli¤i (ADB)projesini SovyetlerBirli¤i’ni yenidencanland›rma gayretiolarakde¤erlendiriyorlar.

èðÂÁˉÂÌÚ ÄÙ„‡ÌËÒڇ̇ï‡Ïˉ ä‡ðÁ‡È Ë ÔðÂϸÂð-ÏËÌËÒÚð íÛðˆËË ê‰ÊÂÔí‡ÈËÔ ùð‰Ó„‡Ì

Afganistan Devlet Baflkan› Hamid Karzai ve Tayyip Erdo¤an

11

ë„ӉÌfl ÔÓ͇ ¢ ÌÂÏÌÓ„Ë ÒÓÁ̇˛Ú, ˜ÚÓ‚ð‡ÁËÈÒ͇fl ˉÂfl Í‡Í ÙÓðχ ð‡Áð¯ÂÌËflÔðÓÚË‚Óð˜ËÈ ÏÂÊ‰Û ËÌÚÂðÂÒ‡ÏË Ò·‚flÌÒÍËıË Ú˛ðÍÓflÁ˚˜Ì˚ı ̇ðÓ‰Ó‚ ÔÛÚÂÏÙÓðÏËðÓ‚‡ÌËfl ÔðÓÒÚð‡ÌÒÚ‚‡ ÏÂÊÍÛθÚÛðÌӄӉˇÎÓ„‡ ÂÒÚ¸ ̘ÚÓ „Óð‡Á‰Ó ·ÓΠ„ÎÛ·ÓÍÓÂ,ÌÂÊÂÎË Ì‡Û˜ÌÓ-ËÒÚÓð˘ÂÒ͇fl ËÎË„ÂÓÔÓÎËÚ˘ÂÒ͇fl ‰ÓÍÚðË̇.

îËÎÓÒÓÙËË ÔðÓÚË‚ÓÒÚÓflÌËflóÚÓ Ê ڇÍÓ ‚ð‡ÁËÈÒÚ‚Ó ÔÓ Ò‚ÓÂÈ „ÎÛ·ËÌÌÓÈÒÛÚË? á‡ÏÂÚËÏ Â˘Â ð‡Á, ˜ÚÓ ÔðÓ·ÎÂχ‚ð‡ÁËÈÒÚ‚‡ ‚·Ëð‡ÂÚ ‚ Ò·fl „ÂÓ„ð‡Ù˘ÂÒÍËÈ,ËÒÚÓð˘ÂÒÍËÈ, ÒӈˇθÌ˚È, „ÂÓÔÓÎËÚ˘ÂÒÍËÈ,˝ÚÌÓÎӄ˘ÂÒÍËÈ Ë ˝ÚÌÓÔÒËıÓÎӄ˘ÂÒÍËȇÒÔÂÍÚ˚, Ú.Â. Ôð‡ÍÚ˘ÂÒÍË ‚ÒÂ, ˜ÚÓ Ò‚flÁ‡ÌÓ ÒÔðËðÓ‰ÌÓÈ Òð‰ÓÈ, Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚Ï ð‡Á‚ËÚËÂϘÂÎÓ‚Â͇ Ë Â„Ó ‚ÌÛÚðÂÌÌËÏ ‰ÛıÓ‚Ì˚Ï ÏËðÓÏ.ëΉӂ‡ÚÂθÌÓ, ‚ð‡ÁËÈÒÚ‚Ó – ÔÓÌflÚˠ̘‡ÒÚÌÓÂ, ‡, ̇ÔðÓÚË‚, ÛÌË‚Âð҇θÌÓ-‚ÒÂÓ·˘ÂÂ,ËÎË ÙËÎÓÒÓÙÒÍÓÂ. èÓÌflÚË ‚ð‡ÁËÈÒÚ‚‡ ÂÒÚ¸ÓÒÌÓ‚‡ÌË ‚ð‡ÁËÈÒÍÓÈ ÙËÎÓÒÓÙËË. éÚÏÂÚËÏË ‰ðÛ„ÓÈ ‚‡ÊÌ˚È ÏÓÏÂÌÚ. Ç Ò‡ÏÓÏ ÒÎӂ«‚ð‡ÁËÈÒÚ‚Ó» ÒÓ‰ËÌfl˛ÚÒfl «Ö‚ðÓÔ‡» Ë«ÄÁËfl», ÌÓ ‚ Ò‚ÓÂÏ ÙËÎÓÒÓÙÒÍÓÏ Á̇˜ÂÌËËÓÌË ÔðÂÓ·ð‡ÁÛ˛ÚÒfl ‚ ÌÂÒð‡‚ÌÂÌÌÓ ·ÓίËðÓÍËÂ Ë ÒÓ‰ÂðʇÚÂθÌ˚ ÔÓÌflÚËfl «á‡Ô‡‰»Ë «ÇÓÒÚÓÍ». èð˘ÂÏ, ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÔÓ‰˜ÂðÍÌÛÚ¸, ˜ÚÓ á‡Ô‡‰ Ë ÇÓÒÚÓÍ ‚˚ÒÚÛÔ‡˛ÚÍ‡Í ÔðflÏ˚ ÔðÓÚË‚ÓÔÓÎÓÊÌÓÒÚË ‚ Ò‡ÏËıÏËðÓÓÚÌÓ¯Â̘ÂÒÍËı ÛÒÚ‡Ìӂ͇ı, Ú.Â. ‚ Ò‚ÓËıÏËðÓ‚ÓÁÁðÂÌËflı Ë ÊËÁÌÂÌÌÓ-Ôð‡ÍÚ˘ÂÒÍËıÔðÓ„ð‡Ïχı.

èðË̈ËÔˇθ̇fl ÚӘ͇ ÁðÂÌËfl á‡Ô‡‰‡, Ú‡ÓÒÌӂ̇fl ˉÂfl, ËÁ ÍÓÚÓðÓÈ ËÒıÓ‰ËÚ Ë ÍÓÚÓðÓÈÓÔð‰ÂÎflÂÚÒfl Á‡Ô‡‰ÌÓ ÏËðÓÓÚÌÓ¯ÂÌËÂ,Á‡Íβ˜‡ÂÚÒfl ‚ ÚÓÏ, ˜ÚÓ ÓÍðÛʇ˛˘ËȘÂÎÓ‚Â͇ ÏËð ÌÂÒÓ‚Âð¯ÂÌÂÌ Ë Ì Óڂ˜‡ÂÚ˜ÂÎӂ˜ÂÒÍËÏ ÔÓÚð·ÌÓÒÚflÏ ‚ ÔÓÎÌÓÈ ÏÂðÂ.ëΉӂ‡ÚÂθÌÓ, ÏËð ÌÛʉ‡ÂÚÒfl ‚ ÛÎÛ˜¯ÂÌËË,ÔÂð‰ÂÎÍÂ, ‰ÓÒÚð‡Ë‚‡ÌËË. àÌ˚ÏË ÒÎÓ‚‡ÏË,„·‚Ì˚È ÔðË̈ËÔ ÏËðÓÓÚÌÓ¯ÂÌËfl á‡Ô‡‰‡ –Ôð‰ÏÂÚÌÓ-Ôð‡ÍÚ˘ÂÒ͇fl, χÚÂðˇθ̇fl‰ÂflÚÂθÌÓÒÚ¸, ˆÂθ ÍÓÚÓðÓÈ ÒÓÒÚÓËÚ ‚ÔÓÍÓðÂÌËË ‚̯ÌÂ„Ó ÏËð‡ Ë ÔÓ‰˜ËÌÂÌËË Â„Ó„ÓÒÔÓ‰ÒÚ‚Û ˜ÂÎÓ‚Â͇.

óÚÓ Ê ͇҇ÂÚÒfl ‚ÓÒÚÓ˜ÌÓ„Ó ÚËÔ‡ÏËðÓÓÚÌÓ¯ÂÌËfl, ÚÓ ÓÌ ÓÔËð‡ÂÚÒfl ̇ ÔÓÎflðÌÓÔðÓÚË‚ÓÔÓÎÓÊÌÓ ÓÒÌÓ‚‡ÌËÂ Ë Ì‡Ôð‡‚ÎÂÌ ÍÒÓ‚Âð¯ÂÌÌÓ ËÌÓÈ ˆÂÎË. ÑÎfl ˜ÂÎÓ‚Â͇ ÇÓÒÚÓ͇ÏËð ·ÂÒÍÓ̘ÂÌ, ‡ ÚÂÏ Ò‡Ï˚Ï ÒÓ‰ÂðÊËÚ ‚ Ò·‚ÒÂ. ëΉӂ‡ÚÂθÌÓ, ÓÌ Ì ÌÛʉ‡ÂÚÒfl ÌË ‚

Do¤u ve Bat› en önemli temellerde yani,dünya görüflü, hayat› ve pratik programlardabirbirlerine taban tabana z›tt›rlar.

Bat›’n›n dünya görüflünü belirleyen temelprensip, insan› çevreleyen dünyan›n tamamenolgunlaflmam›fl oldu¤u ve insan›nihtiyaçlar›na tam anlam›yla cevapveremedi¤idir. Dolay›s›yla dünya,iyilefltirilmeye, yeniden yap›land›r›lmaya vetamam›na erdirilmeye muhtaçt›r. Di¤er birifadeyle Bat›’n›n dünya görüflünün temelprensibi, d›fl dünyay› fethetmek ve onuinsan›n emri alt›na almak olan eflyasal-pratikve maddi bir faaliyettir.

Do¤u tipi dünya görüflü ise Bat› ile tabantabana z›t bir temel üzerine kurulmufl vetamamen farkl› bir hedefe yönelmifltir. Do¤uinsan› için dünya sonsuzdur ve bu nedenle deher fleyi kapsar. Dolay›s›yla herhangi biryeniden yap›lanmaya ihtiyaç duymaz.De¤ifliklik dünyaya de¤il, insan›n kendisinegereklidir. Sadece maddi-bedensel olmay›payn› zamanda manevi bir varl›k olan insan,kendi fiziksel s›n›rlar›na ba¤›ml› kalmamal›ve temiz ruh seviyesine kadar yükselmelidir..Bu nedenle Do¤u’nun ana prensibi, amac›,insan›n kendini gerçeklefltirmesi olan içalemle ilgili, psikolojik-ruhsal bir faaliyettir.

Her iki dünya görüflünün de olumlu yönleriortada. Ama her iki tipin de negatif yönü bir okadar aç›k. Bat›’n›n önlenemez aktivitesiyletüketici karakteri, 20. yüzy›lda özellikleekolojik olmak üzere küresel krizi do¤urdu.Bat› tipinin yay›lmac› dünya görüflü insan›nkendi varl›¤›n› tehlikeye düflürmekte veya enaz›ndan insan› robota çevirmektedir. Bundanbaflka, Bat›’n›n bütün insanlarla birlikteyaflamaktan memnuniyetsizli¤i insanl›¤› sosyalbir kataklizmin efli¤ine getirmifltir; Avrupatarihini sürekli humma tutmufltur. Di¤ertaraftan Do¤u kültürü do¤aya, insan›nd›fl›ndaki bir fley ve ayr›ca birmükemmellefltirmeye ihtiyaç duymayan olarakyaklaflmaktad›r. D›fl dünya bir engel, biryan›lsama ve insan›n aflmas› ya da ortadankald›rmas› gereken bir maniadan farks›zd›r.Do¤u’nun bilime ve metodolojiye duyars›zl›¤›,ruhçulu¤u ve toplumsal bütün kurumlar›durma noktas›na getiren sosyal-tarihî pasifli¤iiflte buradan kaynaklanmaktad›r..

èðÓÂÍÚ ÖÄëÔðÂÒΉÛÂÚ ÚÓθÍÓ

Ó‰ÌÛ ˆÂθ -̇·‰ËÚ¸

ð‡ÁðÛ¯ÂÌÌ˚ÂÚÓð„Ó‚Ó-

˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍË ˄·‚ÌÓ –

˜ÂÎӂ˜ÂÒÍËÂÒ‚flÁË.

ADB projesi sadecebir amac› takip

etmektedir: Y›k›lanekonomik ve ticari

iliflkilerin ve enönemlisi de insaniiliflkilerin yeniden

tamir edilmesi.

12

͇ÍËı ÔÂðÂÒÚðÓÈ͇ı. íð·ӂ‡ÌË ËÁÏÂÌÂÌËflÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ÔðË·„‡Ú¸ ÌÂ Í ÏËðÛ, ‡ ͘ÂÎÓ‚ÂÍÛ. ÅÛ‰Û˜Ë ÒÛ˘ÂÒÚ‚ÓÏ Ì ÚÓθÍÓχÚÂðˇθÌÓ-ÚÂÎÂÒÌ˚Ï, ÌÓ Ó‰ÌÓ‚ðÂÏÂÌÌÓ Ë‰ÛıÓ‚Ì˚Ï, ˜ÂÎÓ‚ÂÍ ‰ÓÎÊÂÌ ÔðÂÓ‰ÓÎÂÚ¸ Ò‚Ó˛ÙËÁ˘ÂÒÍÛ˛ Ó„ð‡Ì˘ÂÌÌÓÒÚ¸ Ë ‚ÓÁ‚˚ÒËÚ¸Òfl‰Ó ÛðÓ‚Ìfl ˜ËÒÚÓ„Ó ‰Ûı‡. èÓ˝ÚÓÏÛ „·‚Ì˚ÈÔðË̈ËÔ ÇÓÒÚÓ͇ – ‰ÂflÚÂθÌÓÒÚ¸ ‚ÌÛÚðÂÌÌflfl,ÔÒËıÓ‰Ûıӂ̇fl, ˆÂθ ÍÓÚÓðÓÈ ÒÓÒÚÓËÚ ‚Ò‡ÏÓÒÓ‚Âð¯ÂÌÒÚ‚Ó‚‡ÌËË ˜ÂÎÓ‚Â͇.

èðÂËÏÛ˘ÂÒÚ‚‡ ÚÓ„Ó Ë ‰ðÛ„Ó„Ó ÚËÔ‡ÏËðÓÓÚÌÓ¯ÂÌËfl Ә‚ˉÌ˚. é‰Ì‡ÍÓ ÒÚÓθ ÊÂӘ‚ˉÌ˚ Ë Ì„‡ÚË‚Ì˚ ÒÚÓðÓÌ˚ Ó·ÓËı ÚËÔÓ‚ÏËðÓÓÚÌÓ¯ÂÌËfl. ÅÂÁÛ‰ÂðÊ̇fl ‡ÍÚË‚ÌÓÒÚ¸á‡Ô‡‰‡ Ò Â ÔÓÚð·ËÚÂθÒÍËÏ ı‡ð‡ÍÚÂðÓÏÔð˂· ‚ XX ‚. Í „ÎÓ·‡Î¸ÌÓÏÛ ÍðËÁËÒÛ Ì‡Ô·ÌÂÚÂ, ÔðÂʉ ‚ÒÂ„Ó ˝ÍÓÎӄ˘ÂÒÍÓÏÛ.ùÍÒÔ‡ÌÒËfl Á‡Ô‡‰ÌÓ„Ó ÚËÔ‡ ÏËðÓÓÚÌÓ¯ÂÌËflÒÓÁ‰‡ÂÚ Û„ðÓÁÛ Ò‡ÏÓËÒÚð·ÎÂÌËfl ˜ÂÎӂ˜ÂÒÚ‚‡ËÎË, ÔÓ Íð‡ÈÌÂÈ ÏÂðÂ, Ôð‚ð‡˘ÂÌËfl ˜ÂÎÓ‚Â͇‚ ðÓ·ÓÚ‡. äðÓÏ ÚÓ„Ó, ÌÂÛ‰Ó‚ÎÂÚ‚ÓðÂÌÌÓÒÚ¸á‡Ô‡‰‡ ÙÓðχÏË ˜ÂÎӂ˜ÂÒÍÓ„Ó Ó·˘ÂÊËÚËflÚÓ Ë ‰ÂÎÓ ÔðË‚Ó‰ËÚ Í ÒӈˇθÌ˚Ï͇ڇÍÎËÁχÏ; ‚ðÓÔÂÈÒÍÛ˛ ËÒÚÓð˲ÔÓÒÚÓflÌÌÓ ÎËıÓð‡‰ËÚ. ë ‰ðÛ„ÓÈ ÒÚÓðÓÌ˚,ÇÓÒÚÓÍ, ÔðË ‚ÒÂÈ ˝ÍÓÎӄ˘ÌÓÒÚË Â„ÓÍÛθÚÛð˚, ÓÚÌÓÒËÚÒfl Í ÔðËðÓ‰Â Í‡Í Í ˜ÂÏÛ-ÚÓÔÓÒÚÓðÓÌÌÂÏÛ ‰Îfl ˜ÂÎÓ‚Â͇ Ë ÌÂÌÛÊÌÓÏÛ ‰ÎflÂ„Ó ÒÓ‚Âð¯ÂÌÒÚ‚Ó‚‡ÌËfl. Ç̯ÌËÈ ÏËð Ì·ÓΠ˜ÂÏ ËÎβÁËfl ËÎË Ê ÔðÂ„ð‡‰‡, ÔÓÏÂı‡,ÍÓÚÓðÛ˛ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ ‰ÓÎÊÂÌ ÔðÂÓ‰ÓÎÂÚ¸ ËÎËÓ·ÓÈÚË. éÚÒ˛‰‡ ÔÓÌflÚÌÓ ËÁ‚ÂÒÚÌÓÂð‡‚ÌӉۯˠÇÓÒÚÓ͇ Í Ì‡ÛÍÂ Ë ÂÂÏÂÚÓ‰ÓÎÓ„ËË, Â„Ó ÒÔËðËÚÛ‡ÎËÁÏ Ë ÒӈˇθÌÓ-ËÒÚÓð˘ÂÒ͇fl Ô‡ÒÒË‚ÌÓÒÚ¸, ‰ÓıÓ‰fl˘‡fl ÔÓ‰˜‡Ò‰Ó ‚ÓÔ˲˘Â„Ó Á‡ÒÚÓfl ‚ÒÂı Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ıËÌÒÚËÚÛÚÓ‚.

Ö‚ð‡ÁËÈÒÚ‚Ó:ÌÂËÒÒfl͇ÂÏ˚È ËÒÚÓ˜ÌËÍ ˝ÌÂð„ËËóÚÓ Ê ͇҇ÂÚÒfl ‚ð‡ÁËÈÒÚ‚‡, ÚÓ ÓÌÓ ‚ˉ‡Î ÂÒÚ¸ Òð‰ÓÚӘˠ˝ÚËı ‰‚Ûı ÔÓβÒÓ‚

Enerji aküsü Avrasyac›l›kAvrasyac›l›¤a gelince, bu bir ideal olarak, heriki insan kültürü kutbunun da merkezi, Do¤uve Bat›’n›n birleflme noktas› ve enerjiaküsüdür. E¤er bugün Do¤u ve Bat› aras›ndagenifl çapl› karfl›l›kl› anlay›fl, yap›sal birdiyalog ve iflbirli¤inin gereklili¤indenbahsediliyorsa, bu anlamda Avrasyac›l›k neverebilir? Bu süreçlerde Avrasya fikri nas›lbir rol oynar?

Bu soruya verilecek cevap yeteri kadaraç›k. Avrasyac›l›k, her fleyden önce özellikleçok yönlülü¤ün birli¤idir; her fleye ra¤menkavram›n kendi anlam›, do¤as› ve özü gere¤iböyle olmak zorunda. Avrasyal›lar›n (içAvrasya halk›) zihinsel ve psifliktecrübelerinin kapsaml› bir kelime olan“ekümenlik” kelimesiyle ifade edilmesi birtesadüf olmazd›.

Ekümenlik, ister yak›n olsun, ister uzakherkese aç›k olmak, e¤er insanl›¤a düflmanbir nitelikte de¤ilse her kültüre aç›kl›kdemek. Ekümenlik hümanizm idealiyle,yüksek seviyede ise genel insanl›k kardeflli¤i,genel evrensel etik ve kültür idealiylebirleflmektedir.

E¤er Bat›’n›n slogan› “Alg›la ve d›fldünyay› de¤ifltir” ve Do¤u’nun slogan› da“Alg›la ve kendini de¤ifltir” iseAvrasyac›l›¤›n slogan› “‹yilik yap” ya dabüyük Kazak düflünürü Abay’›n dedi¤i gibi“‹nsan ol!” olabilir yaln›z tam insan olmakgerek.

Do¤u ve Bat› ideolojisine göre dahaorijinal ve spesifik olan Avrasya düflüncesi,bu iki düflüncenin toplam›n› oluflturmamas›nara¤men onlarla çeliflmiyor. Bu düflünce, heriki görüflü de dinamik ve canl› bir flekildeyap›sal olarak sentez yapma imkan›

É·‚Ì˚È ÔðË̈ËÔÇÓÒÚÓ͇ –‰ÂflÚÂθÌÓÒÚ¸‚ÌÛÚðÂÌÌflfl,ÔÒËıÓ‰Ûıӂ̇fl,ˆÂθ ÍÓÚÓðÓÈÒÓÒÚÓËÚ ‚Ò‡ÏÓÒÓ‚Âð¯ÂÌÒÚ‚Ó-‚‡ÌËË ˜ÂÎÓ‚Â͇.

Do¤u’nun anaprensibi, amac›,insan›n kendinigerçeklefltirmesiolan iç alemle ilgili,psikolojik-ruhsalbir faaliyettir.

èðÂÁˉÂÌÚ Å·ðÛÒËÄÎÂÍ҇̉ð ãÛ͇¯ÂÌÍÓ,˝ÍÒ-ÔðÂÁˉÂÌÚ ìÍð‡ËÌ˚

ãÂÓÌˉ äۘχ, ÔðÂÁˉÂÌÚêÓÒÒËË Ç·‰ËÏËð èÛÚËÌ,

ÔðÂÁˉÂÌÚ ä‡Á‡ıÒڇ̇çÛðÒÛÎÚ‡Ì ç‡Á‡ð·‡Â‚

Belarus Devlet Baflkan›Aleksandr Lukaflenko,

Ukrayna eski Devlet Baflkan›Leonid Kuçma, Rusya

Devlet Baflkan›Vladimir Putin ve

Kazakistan Devlet Baflkan›Nursultan Nazarbayev

13

˜ÂÎӂ˜ÂÒÍÓÈ ÍÛθÚÛð˚, ÚӘ͇ ÒıÓʉÂÌËfl ˇÍÍÛÏÛÎflˆËË ˝ÌÂð„ËÈ ÇÓÒÚÓ͇ Ë á‡Ô‡‰‡. à ÂÒÎË Ò„ӉÌfl 𘸠ˉÂÚ Ó ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚË„ÎÛ·ÓÍÓ„Ó ‚Á‡ËÏÌÓ„Ó ÔÓÌËχÌËfl,ÍÓÌÒÚðÛÍÚË‚ÌÓ„Ó ‰Ë‡ÎÓ„‡ Ë ÒÓÚðÛ‰Ì˘ÂÒÚ‚‡á‡Ô‡‰‡ Ë ÇÓÒÚÓ͇, ÚÓ ˜ÚÓ ‚ ˝ÚÓÏ ÒÏ˚ÒÎÂÏÓÊÂÚ ‰‡Ú¸ ‚ð‡ÁËÈÒÚ‚Ó? ä‡ÍÛ˛ ðÓθ ‚ ˝ÚËıÔðÓˆÂÒÒ‡ı Ïӄ· ·˚ Ò˚„ð‡Ú¸ ‚ð‡ÁËÈÒ͇flˉÂfl?

éÚ‚ÂÚ ‰ÓÒÚ‡ÚÓ˜ÌÓ Ó˜Â‚Ë‰ÂÌ. Ö‚ð‡ÁËÈÒÚ‚Ó– ˝ÚÓ ÔðÂʉ ‚ÒÂ„Ó ËÏÂÌÌÓ Â‰ËÌÒÚ‚ÓÏÌÓ„ÓÓ·ð‡ÁÌÓ„Ó; ‚Ó ‚ÒflÍÓÏ ÒÎÛ˜‡Â, Ú‡ÍÓ‚˚ÏÓÌÓ ‰ÓÎÊÌÓ ·˚Ú¸ ÔÓ Ò‡ÏÓÏÛ Ò‚ÓÂÏÛÔÓÌflÚ˲, ÔÓ Ò‡ÏÓÈ Ò‚ÓÂÈ ÔðËðӉ ËÒÛ˘ÌÓÒÚË. ç ÒÎÛ˜‡ÈÌÓ ÛÏÒÚ‚ÂÌÌ˚È ËÔÒËı˘ÂÒÍËÈ ÒÍ·‰ ‚ð‡ÁËȈ‚ (ÊËÚÂÎÂÈ‚ÌÛÚðÂÌÌÂÈ Ö‚ð‡ÁËË) ‚˚ð‡Ê‡ÂÚÒfl Ó‰ÌËÏÂÏÍËÏ ÒÎÓ‚ÓÏ «ÒÓ·ÓðÌÓÒÚ¸».

ëÓ·ÓðÌÓÒÚ¸ ÓÁ̇˜‡ÂÚ ÓÚÍð˚ÚÓÒÚ¸ β·ÓÏÛ˜ÂÎÓ‚ÂÍÛ, Ì ‚‡ÊÌÓ, ·ÎËÊÌËÈ ÓÌ ËÎˉ‡Î¸ÌËÈ, ÓÚÍð˚ÚÓÒÚ¸ β·ÓÏÛ Ì‡ðÓ‰Û ËÎËÍÛθÚÛðÂ, ÂÒÎË, ÍÓ̘ÌÓ, ÓÌË Ì ‚ð‡Ê‰Â·Ì˚˜ÂÎӂ˜ÂÒÍÓÈ ÔðËðÓ‰Â. ëÓ·ÓðÌÓÒÚ¸ÒÏ˚͇ÂÚÒfl Ò Ë‰Â‡ÎÓÏ „ÛχÌËÁχ, ‡ ‚ Ò‚ÓÂÏ‚˚Ò¯ÂÏ Ôð‰ÂΠ– Ò Ë‰Â‡ÎÓÏÓ·˘Â˜ÂÎӂ˜ÂÒÍÓ„Ó ·ð‡ÚÒÚ‚‡ ËÓ·˘ÂÔ·ÌÂÚ‡ðÌÓÈ ˝ÚËÍË Ë ÍÛθÚÛð˚. à ÂÒÎˉ‚ËÁ á‡Ô‡‰‡ «èÓÁÌ‡È Ë ÔÂð‰ÂÎ‡È ‚̯ÌËÈÏËð», ‡ ‰Â‚ËÁ ÇÓÒÚÓ͇ «èÓÁÌ‡È Ë ÔÂð‰Â·ÈÒ‡ÏÓ„Ó Ò·fl», ÚÓ ‰Â‚ËÁÓÏ Â‚ð‡ÁËÈÒÚ‚‡ ÏÓÊÂÚÒÎÛÊËÚ¸ ÔðËÁ˚‚ «í‚ÓðË ‰Ó·ðÓ», ËÎË, „Ó‚ÓðflÒÎÓ‚‡ÏË ‚ÂÎËÍÓ„Ó Í‡Á‡ıÒÍÓ„Ó Ï˚ÒÎËÚÂÎflÄ·‡fl: «ÅÛ‰¸ ˜ÂÎÓ‚ÂÍÓÏ!», Ôð˘ÂÏÔÓÎÌÓˆÂÌÌ˚Ï ˜ÂÎÓ‚ÂÍÓÏ.

Ö‚ð‡ÁËÈÒ͇fl ˉÂfl, ·Û‰Û˜Ë ÓðË„Ë̇θÌÓÈ ËÒÔˆËÙ˘ÌÓÈ ‚ Òð‡‚ÌÂÌËË Ò Ë‰ÂflÏË ÇÓÒÚÓÍ‡Ë á‡Ô‡‰‡, ‚ ÚÓ Ê ‚ðÂÏfl ÌËÒÍÓθÍÓ ÌÂÔðÓÚË‚Óð˜ËÚ ËÏ, ıÓÚfl Ë Ì ҂ӉËÚÒfl Í ËıÒÛÏÏÂ. é̇ ÔÓÁ‚ÓÎflÂÚ ÍÓÌÒÚðÛÍÚË‚ÌÓÒËÌÚÂÁËðÓ‚‡Ú¸ ӷ ˉÂË ‚ ÊË‚ÓÂ Ë ‚ÔÓÎ̉Ë̇Ï˘ÂÒÍÓ ‰ËÌÒÚ‚Ó. éÌÓ ÔÓ‰ð‡ÁÛÏ‚‡ÂÚÔðÂÓ·ð‡ÁÓ‚‡ÌË ÏËð‡ Ë ÒÓ‚Âð¯ÂÌÒÚ‚Ó‚‡Ì˘ÂÎÓ‚Â͇ Ì ‚ ÓÚð˚‚ ‰ðÛ„ ÓÚ ‰ðÛ„‡, ‡ ͇͂Á‡ËÏÓ‰ÓÔÓÎÌfl˛˘Ë ÔðÓˆÂÒÒ˚. à̇˜Â„Ó‚Óðfl, χÚÂðˇθÌÓ-Ôð‡ÍÚ˘ÂÒ͇fl‰ÂflÚÂθÌÓÒÚ¸ ˜ÂÎÓ‚Â͇ ‰ÓÎÊ̇ÓÔÎÓ‰ÓÚ‚ÓðflÚ¸Òfl ‰ÛıÓ‚ÌÓ-Ìð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌ˚Ï̇˜‡ÎÓÏ; ‚ Ò‚Ó˛ Ó˜Âð‰¸, ‰ÛıÓ‚ÌÓ-Ìð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌÓ ð‡Á‚ËÚË ˜ÂÎÓ‚Â͇ Úð·ÛÂÚ ÌÂËÁÓÎflˆËË ÓÚ ÏËð‡, ‡ ð‡θÌÓ„Ó ‰ÂÈÒÚ‚Ëfl,Ó·˘Â„Ó ‰Â· ÔðÂÓ·ð‡ÊÂÌËfl ·˚ÚËfl.

í‡ÍËÏ Ó·ð‡ÁÓÏ, ‚ð‡ÁËÈÒÚ‚Ó ‚ Ò‚ÓÂÈÒÛ˘ÌÓÒÚË ÂÒÚ¸ ÓÒÓ·˚È ÚËÔ ÏËðÓÓÚÌÓ¯ÂÌËfl,ÔðÓÌËÁ‡ÌÌ˚È ‰ÛıÓ‚ÌÓ-Ìð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌ˚Ï̇˜‡ÎÓÏ Ë ÒÔÓÒÓ·Ì˚È, ·Î‡„Ó‰‡ðfl Ò‚ÓÂÏÛÔð‡ÍÚ˘ÂÒÍË-„ÛχÌËÒÚ˘ÂÒÍÓÏÛ ÔÓÚÂ̈ˇÎÛ,ÒÚ‡Ú¸ Ú‡ÍÊÂ Ë ËÌÚ„ð‡Î¸Ì˚Ï, Ú.Â.ÔðÂÓ‰ÓÎÂÚ¸ Íð‡ÈÌÓÒÚË á‡Ô‡‰‡ Ë ÇÓÒÚÓ͇ ËÒËÌÚÂÁËðÓ‚‡Ú¸ Ëı ÎÛ˜¯Ë ˜ÂðÚ˚ – Ô‡ÙÓÒχÚÂðˇθÌÓ-Ôð‡ÍÚ˘ÂÒÍÓÈ ‰ÂflÚÂθÌÓÒÚË ÒÓ‰ÌÓÈ ÒÚÓðÓÌ˚, Ë ÔÒËıÓ‰ÛıÓ‚ÌÓÈ ÍÛθÚÛð˚ –Ò ‰ðÛ„ÓÈ. Ö‚ð‡ÁËÈÒÚ‚Ó – ˝ÚÓ ÔðÓÓ·ð‡ÁÒÓ‚Âð¯ÂÌÌÓ ÌÓ‚Ó„Ó ÒÔÓÒÓ·‡ ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl˜ÂÎÓ‚Â͇ Í ÏËðÛ, ÌÓ‚ÓÈ ÙÓðÏ˚ ÊËÁÌË,‰ËÌÒÚ‚ÂÌÌÓ ‰ÓÒÚÓÈÌÓ Óڂ˜‡˛˘ÂÈ ‚˚ÁÓ‚‡ÏÚðÂÚ¸Â„Ó Ú˚Òfl˜ÂÎÂÚËfl.

vermektedir. Dolay›s›yla dünyan›n yenidendüzenlenmesi ve insan›n kendinigelifltirmesini birbirinden kopuk bir flekildede¤il de birbirini tamamlayan bir flekildeöngörmektedir. Di¤er bir ifadeyle insan›nmaddi- pratik faaliyetleri manevi ve ahlakibir bafllang›ç gücüyle beslenmek zorundad›r;ayn› zamanda insan›n manevi ve ahlakigeliflimi, dünyadan uzak durmay› de¤il,gerçek hareketi, hayat›n yenilenmesinigerektirmektedir.

Bu durumda Avrasyac›l›k, öz itibariylemanevi ve ahlaki bir bafllang›ç gücüylefliddetlenen bir tür dünya görüflü, sahipoldu¤u pratik-hümanist potansiyel sayesindeayn› zamanda integral olabilecek nitelikte,yani Bat› ve Do¤u’nun afl›r› uçlar›n› ortadankald›r›p iyi niteliklerini sentezleyebilecek, biryandan maddi-pratik faaliyetlerin, di¤eryandan ise psikolojik-manevi kültürünheyecan›d›r. Avrasyac›l›k insan›n dünyayayöneltti¤i tamamen farkl› bir bak›fl aç›s›, yenibir hayat çeflidi ve üçüncü biny›l›n meydanokumalar›na cevap verebilecek yeganeoluflumdur.

Ö‚ð‡ÁËÈÒÚ‚Ó ‚ˉ‡Î ÂÒÚ¸

Òð‰ÓÚӘˠ˝ÚËı‰‚Ûı ÔÓβÒÓ‚˜ÂÎӂ˜ÂÒÍÓÈ

ÍÛθÚÛð˚, ÚӘ͇ÒıÓʉÂÌËfl ˇÍÍÛÏÛÎflˆËË

˝ÌÂð„ËÈ ÇÓÒÚÓ͇ Ëá‡Ô‡‰‡.

Avrasyac›l›k birideal olarak, her iki

insan kültürükutbunun da

merkezi, Do¤u veBat›’n›n birleflmenoktas› ve enerji

kayna¤›d›r.

Rusya Devlet Baflkan›Vladimir Putinve Tayyip Erdo¤an

èðÂÁˉÂÌÚ êÓÒÒËËÇ·‰ËÏËð èÛÚËÌ ËÔðÂϸÂð-ÏËÌËÒÚð íÛðˆËËê‰ÊÂÔ í‡ÈËÔ ùð‰Ó„‡Ì

14

ÑðÛÊ·‡ Ò·‚flÌ Ë ÚÛð‡ÌˆÂ‚óÚÓ Ê ͇҇ÂÚÒfl ‚ð‡ÁËÈÒÍÓÈ ÙËÎÓÒÓÙËË‚Á‡ËÏÓÔÓÌËχÌËfl, ÓÒÌÓ‚‡ÌÌÓÈ Ì‡‰Ó·ðÓÒÓÒ‰ÒÍËı ÏÂÊ„ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌ˚ıÓÚÌÓ¯ÂÌËflı Ë ËÌÚ„ð‡ˆËÓÌÌ˚ı ÔðÓˆÂÒÒ‡ı ‚‚ð‡ÁËÈÒÍÓÏ ÔðÓÒÚð‡ÌÒÚ‚Â, ÚÓ Ó̇ – ‚ÔÓÎÌÂÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌÓ ÔðÓfl‚ÎÂÌË „ÎÛ·ËÌÌÓÈ ÒÛÚË‚ð‡ÁËÈÒÚ‚‡. à ÂÒÎË „Ó‚ÓðËÚ¸ ÍÓÌÍðÂÚÌÓ Ó·Ë‰Â ւð‡ÁËÈÒÍÓ„Ó ÒÓ˛Á‡ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚,ÔðË̇‰ÎÂʇ˘ÂÈ èðÂÁˉÂÌÚÛ ä‡Á‡ıÒڇ̇ ç. ç‡Á‡ð·‡Â‚Û, ÚÓ Ó̇ ÓÒÌÓ‚‡Ì‡ ÓÚÌ˛‰¸ Ì ̇ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍÓÈ ÍÓÌ˙˛ÌÍÚÛð ËÎË ËÌ˚ı Òۄ۷ӂ̯ÌËı ÒÓÓ·ð‡ÊÂÌËflı, ‡ ̇ Û·ÂʉÂÌËË ‚Ó‚ÌÛÚðÂÌÌÂÈ, ˝ÚÌÓÍÛθÚÛðÌÓÈ ËÔÒËıÓÏÂÌڇθÌÓÈ ·ÎËÁÓÒÚË Ì‡ðÓ‰Ó‚,Ù‡ÍÚ˘ÂÒÍÓÏ ðÓ‰ÒÚ‚Â Ò·‚flÌ Ë ÚÛð‡ÌˆÂ‚,ÍÓÌÒÚðÛÍÚË‚ÌÓÏ ‰Ë‡ÎÓ„Â Ëı ÙËÎÓÒÓÙÒÍËıÚð‡‰ËˆËÈ. èðË ˝ÚÓÏ Ë‰Âfl Ö‚ð‡ÁËÈÒÍÓ„Ó ÒÓ˛Á‡ÒÌËχÂÚ Í‡Í ËÁÓÎflˆËÓÌËÒÚÒÍËÂ, Ú‡Í ËËÏÔÂðÒÍË ÛÒÚðÂÏÎÂÌËfl, ÔÓÒÍÓθÍÛÒÓ·ÓðÌÓÒÚ¸ ÔÓ‰ð‡ÁÛÏ‚‡ÂÚ ËÏÂÌÌÓ ‰ðÛÊÂÒÍËÂ,‡ Á̇˜ËÚ, „‡ðÏÓÌ˘Ì˚Â, ‡ Ì ÛÌËÙË͇ÚÓðÒÍËÂËÎË Ó·ÓÒÓ·ÎÂÌÌ˚ ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl ÏÂʉÛð‡Á΢Ì˚ÏË ˝ÚÌÓÒ‡ÏË, ÍÛθÚÛð‡ÏË,ðÂÎË„ËflÏË Ë ÒÚð‡Ì‡ÏË.

ç‡ ðÓθ ÌÓ‚ÓÈ ÙËÎÓÒÓÙËË ËÒÚÓðËË ·Û‰ÂÚÔðÂÚẨӂ‡Ú¸ ‚ ñÂÌÚð‡Î¸ÌÓ‡ÁˇÚÒÍÓÏ ð„ËÓÌÂˉÂfl ‚ð‡ÁËÈÒÚ‚‡ Í‡Í ÔÂðÒÔÂÍÚË‚ÌÓ„Ó„ÂÓÔÓÎËÚ˘ÂÒÍÓ„Ó Ë ÒÓˆËÓÍÛθÚÛðÌÓ„ÓÔðÓÒÚð‡ÌÒÚ‚‡, ‚ ð‡Ï͇ı ÍÓÚÓðÓ„Ó ·Û‰ÛÚÔðÓÚÂ͇ڸ „ÎÛ·ÓÍË ð„ËÓ̇θÌ˚ÂËÌÚ„ð‡ˆËÓÌÌ˚ ÔðÓˆÂÒÒ˚. é·Ó„‡˘ÂÌ̇flÓÔ˚ÚÓÏ ÒÂÏË ‰ÂÒflÚËÎÂÚËÈ, Ó̇ Ò„ӉÌfl ‰‚‡ ÎËÌ ·ÓΠ‡ÍÚۇθ̇, ˜ÂÏ Ì‡ ÔÂð‚˚ı ˝Ú‡Ô‡ı ÂÂð‡Á‚ËÚËfl.

ë·ÎËÊÂÌË ÇÓÒÚÓ͇ Ë á‡Ô‡‰‡ Í‡Í ÚËÔÓ‚ÏËðÓÓÚÌÓ¯ÂÌËfl Ë ËÌÚ„ð‡ˆËfl „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚Ö‚ð‡ÁËÈÒÍÓ„Ó ÍÓÌÚËÌÂÌÚ‡, Ò ÚÓ˜ÍË ÁðÂÌËflÓ·ÂÒÔ˜ÂÌËfl ð„ËÓ̇θÌÓÈ ÒÚ‡·ËθÌÓÒÚË Ë·ÂÁÓÔ‡ÒÌÓÒÚË, ÒÚ‡ÎË ‚ ̇¯Â ‚ðÂÏflð‡Ò¯Ëðfl˛˘ÂÈÒfl „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËË ÓÒÚðÂȯÂÈÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚ¸˛. lj¸ ÂÒÎË ð‡Ì‚ð‡ÁËÈÒÚ‚Ó ·˚ÎÓ ð‡͈ËÂÈ Ì‡ ͇ڇÒÚðÓÙÛ,ÍÓÚÓð‡fl ÛÊ ÔðÓËÁӯ· (ÍðÛ¯ÂÌËÂêÓÒÒËÈÒÍÓÈ ËÏÔÂðËË), ÚÓ Â‚ð‡ÁËÈÒÚ‚ÓÌ˚̯Ì – ð‡͈Ëfl ̇ ͇ڇÒÚðÓÙÛ Ì ÚÓθÍÓ̉‡‚ÌÂ„Ó ÔðÓ¯ÎÓ„Ó (ð‡ÒÔ‡‰ ëëëê), ÌÓ Ë Ì‡ÚÛ, ÍÓÚÓð‡fl ÏÓÊÂÚ ÒÎÛ˜ËÚ¸Òfl ‚ ·ÎËʇȯÂÏ·Û‰Û˘ÂÏ.

ÑËÒ·‡Î‡ÌÒ ÏÂÊ‰Û ˜ÂÎÓ‚ÂÍÓÏ Ë ÔðËðÓ‰ÓÈ,ÚÂıÌËÍÓÈ Ë Ìð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚ¸˛, ËÒ·ÏÓÏ ËıðËÒÚˇÌÒÚ‚ÓÏ, ̇ˆËÓ̇θÌ˚Ï ËÓ·˘Â˜ÂÎӂ˜ÂÒÍËÏ, ‡Ú·ÌÚËÁÏÓÏ ËÍÓÌÚËÌÂÌÚ‡ÎËÁÏÓÏ ˜ð‚‡Ú „ÎÓ·‡Î¸Ì˚ÏËð‡ÁðÛ¯ËÚÂθÌ˚ÏË ÔÓÒΉÒÚ‚ËflÏË, ð‡ÒÔ‡‰ÓÏ‚ÒÂÈ Ô·ÌÂÚ˚. èð‡ÍÚ˘ÂÒÍÓ ‚ÓÔÎÓ˘ÂÌË‚ð‡ÁËÈÒÚ‚‡ Í‡Í ÚËÔ‡ ÏËðÓÓÚÌÓ¯ÂÌËfl ÏÓ„ÎÓ·˚ ÒÚ‡Ú¸ Ó‰ÌËÏ ËÁ „·‚Ì˚ı ÔÛÚÂÈ ÔðÂÓ‰ÓÎÂÌËfl˝ÚÓ„Ó ‰ËÒ·‡Î‡ÌÒ‡, ÒÔÓÒÓ·ÓÏ „‡ðÏÓÌËÁ‡ˆËËð‡Á΢Ì˚ı ÒÚÓðÓÌ ˜ÂÎӂ˜ÂÒÍÓ„Ó Ó·˘ÂÊËÚËfl.Ç ˝ÚÓÏ ÒÏ˚ÒΠÔðÓ‰ÛÍÚ˂̇ ÌÓ‚‡fl,‚ð‡ÁËÈÒ͇fl ÙËÎÓÒÓÙËfl ‚Á‡ËÏÓÔÓÌËχÌËfl,‚ÓÁÌËͯ‡fl ‚ ðÂÁÛθڇÚ ‰Ë‡ÎÓ„‡ ÍÛθÚÛðÇÓÒÚÓ͇ Ë á‡Ô‡‰‡, ÌÂÓ·ıÓ‰Ëχfl ‰ÎflÓ·ÂÒÔ˜ÂÌËfl ‰ÛıÓ‚ÌÓ-Ìð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌÓÈ ËÍÛθÚÛðÌÓÈ ·ÂÁÓÔ‡ÒÌÓÒÚË „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ Ë̇ðÓ‰Ó‚ ‚ð‡ÁËÈÒÍÓ„Ó ÔðÓÒÚð‡ÌÒÚ‚‡.

Slav ve Turanlar›n dostlu¤uDevletler aras› iyi komfluluk iliflkileri veAvrasya co¤rafyas›nda entegrasyonsüreçleri üzerine kurulu, Avrasya birbirinianlama felsefesi denilen fley, do¤al olarakAvrasyac›l›¤›n derin özünde meydana gelenfleydir. E¤er Kazakistan Cumhurbaflkan› N.Nazarbayev’e ait “devletlerin bir arayagelerek oluflturduklar› somut bir AvrasyaBirli¤i” fikrinden bahsedecek olursak, bufikir asla politik konjonktür veya baflka özeld›fl anlay›fllar üzerinde de¤il, devletlerin iç,etnik, kültürel ve psikolojik düflünceyak›nl›¤›yla ilgili kanaatleri üzerinde, bir ›rkolarak Slav ve Turanlar ve onlar›n felsefigeleneklerinin yap›sal diyaloglar› üzerindekuruludur. Burada Avrasya Birli¤i fikri hemizolasyon ve hem de imparatorlukyönelifllerini d›flar›da b›rak›yor. Çünküekümenlikle özellikle dostlukkastedilmekte, bu da farkl› ›rk, kültür, dinve ülkeler aras›nda birini di¤erine uydurmaveya taklit etme de¤il, bunlar›n birbirleriylebir uyum içerisinde olmas› anlam›nagelmektedir.

Merkezî Asya bölgesinde tarihin yenifelsefesinin rolünü, gelecek vadedenjeopolitik ve sosyokültürel bir co¤rafyaolarak içinde derin bölgesel entegrasyonsüreçleri akacak olan Avrasyac›l›k fikriüstlenecektir. Yetmifl y›ll›k bir tecrübeylezenginleflen bu fikir bugün, ilk zamankigeliflme dönemlerinden fazla güncel de¤ildir.

Dünya görüflü olarak Do¤u ve Bat›’n›nyak›nlaflmas› ve Avrasya k›tas› devletlerininentegrasyonu, bölgesel istikrar ve güvenli¤insa¤lanmas› bak›fl aç›s›ndan, bugün fliddetleihtiyaç duyulan küreselleflmenin genifllemesihaline gelmifltir. E¤er önceleri Avrasyac›l›kart›k çoktan geçmifl bir felakete (Rus‹mparatorlu¤u’nun iflas›) karfl› gösterilentepki ise, bugün sadece bundan k›sa birzaman önce yaflanan bir felakete (SSCB’niny›k›l›fl›) karfl› de¤il, ayn› zamanda gelecektede muhtemel meydana gelebilecek felaketekarfl› gösterilen bir tepkidir.

‹nsan ve do¤a, teknoloji ve ahlak, ‹slâm veH›ristiyanl›k, ulusal ve evrensel, Atlantizm vek›tasall›k aras›ndaki dengenin bozulmas›küresel y›k›mlar ve bütün dünyan›n yokolmas›n› do¤urabilir. Avrasyac›l›¤›n birdünya görüflü olarak pratik hayatageçirilmesi, bu dengesizli¤in ortadankald›r›lmas›nda yap›labileceklerin en bafl›ndayer alabilir ve insanl›¤›n birlikte yaflamas›n›nfarkl› yönlerinin birbiriyle uyumsa¤layabilmelerinin bir yolu olabilir. Buanlamda Do¤u ve Bat› kültürlerinin ikilidiyaloglar› sonucunda ortaya ç›kan Avrasyauzlafl› felsefesi gayet faydal›, Avrasyaco¤rafyas›ndaki devlet ve halklar›n manevi-ahlaki ve kültürel güvenliklerini sa¤lamadada oldukça önemlidir.

çÓ‚‡fl ‚ð‡ÁËÈÒ͇flÙËÎÓÒÓÙËfl‚Á‡ËÏÓÔÓÌËχÌËfl,‚ÓÁÌËͯ‡fl ‚ðÂÁÛθڇÚ ‰Ë‡ÎÓ„‡ÍÛθÚÛð ÇÓÒÚÓ͇ Ëá‡Ô‡‰‡,ÌÂÓ·ıÓ‰Ëχ ‰ÎflÓ·ÂÒÔ˜ÂÌËfl‰ÛıÓ‚ÌÓ-Ìð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌÓÈ ËÍÛθÚÛðÌÓÈ·ÂÁÓÔ‡ÒÌÓÒÚË„ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ Ë̇ðӉӂ‚ð‡ÁËÈÒÍÓ„ÓÔðÓÒÚð‡ÌÒÚ‚‡.

Do¤u ve Bat›kültürlerinin ikilidiyaloglar›sonucunda ortayaç›kan Avrasya uzlafl›felsefesi gayetfaydal›, Avrasyaco¤rafyas›ndakidevlet ve halklar›nmanevi-ahlaki vekültürelgüvenliklerinisa¤lamada daoldukça önemlidir.

èðÓÙÂÒÒÓð ÄÎÂÍÒÂÈ å‡Î‡¯ÂÌÍÓ – Ó‰ËÌ ËÁ‚Â‰Û˘Ëı ðÓÒÒËÈÒÍËı ÔÓÎËÚÓÎÓ„Ó‚, ˜ÎÂÌ̇ۘÌÓ„Ó ÒÓ‚ÂÚ‡ åÓÒÍÓ‚ÒÍÓ„Ó ñÂÌÚð‡ä‡ðÌ„Ë. èðÓÙÂÒÒÓð å‡Î‡¯ÂÌÍÓÔðÓÍÓÏÏÂÌÚËðÓ‚‡Î ‰Îfl ÊÛð̇· «ÑÄ»ÔðÓÂÍÚ ÅÓθ¯Ó„Ó ÅÎËÊÌÂ„Ó ÇÓÒÚÓ͇,Ó·˙fl‚ÎÂÌ̇fl ˆÂθ ÍÓÚÓðÓ„Ó – ÏÓ‰ÂðÌËÁ‡ˆËflÓ„ðÓÏÌÓ„Ó ÔðÓÒÚð‡ÌÒÚ‚‡ – ÓÚ ÄÚ·ÌÚËÍË‰Ó íËıÓ„Ó Ó͇̇.

ÄÎÂÍ҇̉ð èÓ΢ÛÍ: ÄÎÂÍÒÂÈÇÒ‚ÓÎӉӂ˘! Ç Ì‡¯ÂÏ ÊÛð̇ΠÔÓÒÚÓflÌÌÓÓ·ÒÛʉ‡˛ÚÒfl ð‡Á΢Ì˚ ˉÂË, Ò˛ÊÂÚ˚,ÏÂʉÛ̇ðÓ‰Ì˚ ÔðÓÂÍÚ˚, Ò‚flÁ‡ÌÌ˚ ÒÒ„ӉÌfl¯ÌÂÈ ÔðÓ·ÎÂχÚËÍÓÈ Ö‚ð‡ÁËË. çÂÚ‡Í ‰‡‚ÌÓ ‚ ̇ۘÌ˚ı Ë Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ı ÍðÛ„‡ı‚ÓÁÌËÍ· ÚÂχ ÅÓθ¯Ó„Ó ÅÎËÊÌÂ„Ó ÇÓÒÚÓ͇.ÑÎfl ̇˜‡Î‡ ıÓÚÂÎÓÒ¸ ·˚ ‚˚flÒÌËÚ¸ÔÓÔÓ‰ðÓ·ÌÂÂ, ˜ÚÓ ˝ÚÓ Á‡ ÔðÓÂÍÚ, Í‡Í ÓÌÔÓfl‚ËÎÒfl, ͇ÍÓ‚Ó Â„Ó „ÂÓÔÓÎËÚ˘ÂÒÍÓÂÒÓ‰ÂðʇÌËÂ.

ÄÎÂÍÒÂÈ å‡Î‡¯ÂÌÍÓ: èðÓÂÍÚ ÅÓθ¯Ó„ÓÅÎËÊÌÂ„Ó ÇÓÒÚÓ͇ ËÏÂÂÚ ‰‚‡ ËÒÚÓ˜ÌË͇.èÂð‚˚È – ˝ÚÓ American Enterprise Institute, „‰Âð‡·ÓÚ‡ÂÚ ÍÓχ̉‡ ÑË͇ óÂÈÌË, Í‡Í ð‡Á Ú‡Ï ˝Ú‡Ë‰Âfl ÍÓÏÔÓÌÓ‚‡Î‡Ò¸. Ä ‚ÚÓðÓÈ – ‚ÒÚ𘇫·Óθ¯ÓÈ ‚ÓÒ¸ÏÂðÍË» ‚ ˲Ì 2004 „. ̇ÓÒÚðÓ‚Â, ‚ ¯Ú‡Ú 縲-ÑÊÂðÒË. íÛ‰‡ ·˚ÎËÔð˄·¯ÂÌ˚ 25 ÏÛÒÛθχÌÒÍËı ÎˉÂðÓ‚. ç‚ÒÂ, Ôð‡‚‰‡, ÔðËÂı‡ÎË, ÌÓ ‚ Ó·˘ÂÏ ÒÓ·ð‡Î‡Ò¸‰Ó‚ÓθÌÓ ÒÓÎˉ̇fl ÍÓÏÔ‡ÌËfl, ÍÓÚÓðÓÈ Ë ·˚ÎÔð‰ÎÓÊÂÌ ÔÎ‡Ì ÅÓθ¯Ó„Ó ÅÎËÊÌ„ÓÇÓÒÚÓ͇. ñÂθ Â„Ó ·˚· Á‡fl‚ÎÂ̇ Ú‡Í:ÏÓ‰ÂðÌËÁ‡ˆËfl ÓÚ ÄÚ·ÌÚ˘ÂÒÍÓ„Ó Ó͇̇ ‰Ó

Büyük Ortado¤uProjesi: Yolun bafl›

Profesör Aleksey Malaflenko, Rusya’n›n ilerigelen politika uzmanlar›ndan biri ve MoskovaKarnegi Merkezi Bilim Kurulu üyesi.Malaflenko, amac› “Atlantik’ten HintOkyanusu’na kadar büyük bir co¤rafyay›modernize etmek” olarak belirlenen BüyükOrtado¤u Projesi’ni dergimize de¤erlendirdi.

Aleksandr Polefluk: Aleksey Vsevolodoviç!Dergimizde farkl› konular, fikirler veAvrasya’n›n bugünkü problemleriyle ilgiliuluslararas› projeler tart›fl›lmakta. Bundank›sa bir zaman önce bilimsel ve toplumsalalanlarda Büyük Ortado¤u Projesi gündemegeldi. Öncelikle bunun nas›l bir projeoldu¤unu, nas›l ortaya ç›kt›¤›n› ve jeopolitikniteli¤inin ne oldu¤unu etrafl›ca anlatabilirmisiniz?

Aleksey Malaflenko: Büyük Ortado¤uProjesi iki kayna¤a sahiptir. Birincisi, DickCheney’in ekibinin çal›flt›¤› ve bu fikrinortaya at›ld›¤› American EnterpriseInstitute’dir. ‹kincisi ise, Haziran 2004tarihinde New Jersey eyaletinde bir arayagelen G-8 buluflmas›. Buraya 25 Müslümanülke liderleri de davet edilmiflti. Asl›nda hepsigelmedi ama Büyük Ortado¤u Projesi’nikabul eden yeterli bir ço¤unluk bir arayagelmiflti. Bu projenin amac› flu flekildebelirtilmiflti: Atlantik’ten Hint Okyanusu’nakadar ulaflan ve buradan da devam edenbölgenin modernize edilmesi. Yani ana yap›da

ñÂθ ÔðÓÂÍÚ‡ÅÓθ¯Ó„ÓÅÎËÊÌÂ„Ó ÇÓÒÚÓ͇·˚· Á‡fl‚ÎÂ̇ڇÍ: ÏÓ‰ÂðÌËÁ‡ˆËflÓÚ ÄÚ·ÌÚ˘ÂÒÍÓ„ÓÓ͇̇ ‰Ó íËıÓ„ÓÒÓ ‚ÒÂÏË‚˚ÚÂ͇˛˘ËÏËÓÚÒ˛‰‡ÔÓÒΉÒÚ‚ËflÏË.

Büyük Ortado¤uProjesi’nin amac› fluflekilde belirtilmiflti:Atlantik’ten HintOkyanusu’na kadarulaflan ve buradan dadevam eden bölgeninmodernize edilmesi.

16

ÄÎÂÍ҇̉ð èÓ΢ÛÍ

ÜÛð̇ÎËÒÚ (åÓÒÍ‚‡).

Aleksandr Polefluk

Gazeteci (Moskova).

èðÓÂÍÚ ÅÓθ¯Ó„ÓÅÎËÊÌÂ„Ó ÇÓÒÚÓ͇:̇˜‡ÎÓ ÔÛÚË

àÌÚÂÎÎÂÍÚۇθÌ˚È ‚Á„Îfl‰

Entelektüel Bak›fl

ÄãÖäëÖâ åÄãÄòÖçäé:

ALEKSEY MALAfiENKO:

17

íËıÓ„Ó ÒÓ ‚ÒÂÏË ‚˚ÚÂ͇˛˘ËÏË ÓÚÒ˛‰‡ÔÓÒΉÒÚ‚ËflÏË. íÓ ÂÒÚ¸ ÏÛÒÛθχÌÒÍÓÏÛ ÏËðÛ·˚ÎÓ Ôð‰ÎÓÊÂÌÓ ÔðËÌflÚ¸ ÍÓ̈ÂÔˆË˛‚ÌÛÚðÂÌÌÂ„Ó ð‡Á‚ËÚËfl, „·‚Ì˚È ÏÓÚË‚ ÍÓÚÓðÓÈ– ‰ÂÏÓÍð‡ÚËÁ‡ˆËfl Ë ÒÓÁ‰‡ÌË „ð‡Ê‰‡ÌÒÍÓ„ÓÓ·˘ÂÒÚ‚‡ Ë Ì‡ ˝ÚÓÈ ÓÒÌÓ‚Â ÒÓÚðÛ‰Ì˘ÂÒÚ‚Ó Òá‡Ô‡‰ÓÏ.

óÚÓ Ì‡Á˚‚‡ÂÚÒfl ÅÓθ¯ËÏ ÅÎËÊÌËÏÇÓÒÚÓÍÓÏ? ÖÒÎË ‚˚ ÔÓÒÏÓÚðËÚ ̇ ͇ðÚÛ – ˝ÚÓÏÛÒÛθχÌÒÍËÈ ÏËð, ÍÓÚÓð˚È ÔðÓÒÚËð‡ÂÚÒfl ÓÚå‡ðÓÍÍÓ ‰Ó û„Ó-ÇÓÒÚÓ˜ÌÓÈ ÄÁËË, ‚ ˝ÚÓÏχÍðÓÔðÓÂÍÚ ÛÔÓÏflÌÛÚ˚ Ë îËÎËÔÔËÌ˚, Ëí‡Ë·̉, Ë à̉ÓÌÂÁËfl.

àÚ‡Í, Ò Ó‰ÌÓÈ ÒÚÓðÓÌ˚ – ‰ÂÏÓÍð‡ÚËÁ‡ˆËfl ËÔÂðÂÛÒÚðÓÈÒÚ‚Ó ÏÛÒÛθχÌÒÍÓ„Ó ÏËð‡, ‡ Ò‰ðÛ„ÓÈ – ÔÓ‰ÒÚð‡Ë‚‡ÌËÂ Â„Ó ÔÓ‰ Á‡Ô‡‰Ì˚Â,ÔðÂʉ ‚ÒÂ„Ó ‡ÏÂðË͇ÌÒÍËÂ, ËÌÚÂðÂÒ˚ –Ú‡ÍÓ‚‡ ÒÛÚ¸ ˝ÚÓ„Ó Ô·̇. ëð‡ÁÛ ÏÓ„Û Ò͇Á‡Ú¸,˜ÚÓ ÓÌ ÓÚÌ˛‰¸ Ì ‚ÒÂÏË ÔðË‚ÂÚÒÚ‚ÛÂÚÒfl.ÖÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌÓ, ÒÛ˘ÂÒÚ‚Û˛Ú ðÂÊËÏ˚, ÍÓÚÓð˚„ÓÚÓ‚˚ Â„Ó Ò Ó„Ó‚Óð͇ÏË ÔÓ‰‰Âðʇڸ, ÌÓ ÂÒÚ¸ÔÛ·ÎË͇, ÍÓÚÓð‡fl ‚˚ÒÚÛÔ‡ÂÚ Í‡Ú„Óð˘ÂÒÍËÔðÓÚË‚, ̇ÔðËÏÂð, „ËÔÚflÌÂ, Ò‡Û‰Ó‚ˆ˚,ÍÓÚÓð˚Â, ÍÒÚ‡ÚË, Ì ÔðËÂı‡ÎË Ì‡ ÚÓ Ò‡ÏÓÂÒӂ¢‡ÌË «‚ÓÒ¸ÏÂðÍË».

Ç Ö‚ðÓÔ ÔðÓÚË‚ ˝ÚÓ„Ó Ô·̇ ‚˚ÒÚÛÔËÎËÙð‡ÌˆÛÁ˚. òËð‡Í ‰‡Ê Ò͇Á‡Î, ÂÒÎË ÏÌ ÌÂËÁÏÂÌflÂÚ Ô‡ÏflÚ¸, Ú‡Í: «á‡˜ÂÏ Ì‡Ï Û˜ËÚ¸ÏÛÒÛθχÌ?»

à ͇ÍËÏ Ê ӷð‡ÁÓÏ ÔðÓÂÍÚÓÒÛ˘ÂÒÚ‚ÎflÂÚÒfl?

éÌ ÒÚð‡‰‡ÂÚ ·Óθ¯ÓÈ ÚÂıÌÓÎӄ˘ÂÒÍÓÈӯ˷ÍÓÈ: ‚ ÌÂÏ ‡·ÒÓβÚËÁËðÛÂÚÒfl„ÓÏÓ„ÂÌÌÓÒÚ¸ ÅÓθ¯Ó„Ó ÅÎËÊÌÂ„Ó ÇÓÒÚÓ͇.ÅÂÁÛÒÎÓ‚ÌÓ, ÂÒÚ¸ Ó·˘ÂÂ Û ‡‚ÚÓðËÚ‡ðÌ˚ıðÂÊËÏÓ‚, ÌÓ ‰Â·ڸ ÛÔÓð ̇ ˝ÚÛ ÒıÓÊÂÒÚ¸ ËÔÓ‰ ˝ÚËÏ Ôð‰ÎÓ„ÓÏ ÔÓ‚Ò˛‰Û ‚˚‰‚Ë„‡Ú¸ ÔÓÒÛÚË Â‰ËÌÛ˛ ÒıÂÏÛ ‰ÂÏÓÍð‡ÚËÁ‡ˆËË Ë ÒÓÁ‰‡ÌËfl„ð‡Ê‰‡ÌÒÍÓ„Ó Ó·˘ÂÒÚ‚‡ – ˝ÚÓ Ì ÔðÓȉÂÚ,ÔÓÚÓÏÛ ˜ÚÓ ‰‡Ê ı‡ð‡ÍÚÂ𠇂ÚÓðËÚ‡ðËÁχð‡ÁÌ˚È, fl ÛÊ Ì „Ó‚Óð˛ Ó ÒÔˆËÙËÍÂÔÓÎËÚ˘ÂÒÍÓÈ ÍÛθÚÛð˚, Úð‡‰ËˆËÈ ‚ ͇ʉÓÏ„ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚Â Ë Ú.‰.

ÄÏÂðË͇̈˚ ‰ÂÈÒÚ‚Û˛Ú ÔÓ ÔðË̈ËÔÛıÓÍÍÂÈÌÓÈ Ë„ð˚: ‚·ð‡Ò˚‚‡˛Ú ¯‡È·Û ‚ ÁÓÌÛ‚ÓðÓÚ, ‡ Ú‡Ï – Í‡Í ÔÓÎÛ˜ËÚÒfl. í‡Í ÓÌË ‚Ó¯ÎË ‚àð‡Í, ÄÙ„‡ÌËÒÚ‡Ì, Á‡fl‚Ë‚ ÔÓÚÓÏ, ˜ÚÓÔðÂÓ·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl Ú‡Ï ·Û‰ÛÚ ÔðÓ‰ÓÎʇڸÒfl ÌÂÓ‰ÌÓ ‰ÂÒflÚËÎÂÚËÂ.

çÓ ‚‰¸ ÌËÍÚÓ Ì Á̇ÂÚ, ˜ÚÓ ·Û‰ÂÚ ˜ÂðÂÁ 15-20 ÎÂÚ. ä·ÒÒ˘ÂÒÍÓ ÒÛʉÂÌË ÔӇ̇ÎÓ„ËË: ÌËÍÚÓ Ì Ôð‰ÔÓ·„‡Î 20 ÎÂÚ Ì‡Á‡‰,˜ÚÓ ð‡Á‚‡ÎËÚÒfl ëÓ‚ÂÚÒÍËÈ ëÓ˛Á.åÛÒÛθχÌÒÍËÈ ÏËð Í‡Í ÒËÒÚÂχ ˆÂÌÌÓÒÚÂÈÍÛ‰‡ ·ÓΠÛÒÚÓȘ˂, ËÌÂðÚÂÌ, Ë ÔÓ˝ÚÓÏÛð‡ÎËÁ‡ˆËfl Ô·̇ ÅÓθ¯Ó„Ó ÅÎËÊÌ„ÓÇÓÒÚÓ͇, Í‡Í Ó ÌÂÏ Á‡fl‚ÎÂÌÓ (ðÂÙÓðχÚÓðÒÚ‚Ó,‰ÂÏÓÍð‡ÚËÁ‡ˆËfl, „ð‡Ê‰‡ÌÒÍÓ ӷ˘ÂÒÚ‚Ó),‚ÒÚðÂÚËÚ Ì‡ÏÌÓ„Ó ·Óθ¯Â ÔðÓ·ÎÂÏ, ˜ÂÏ ÒÂȘ‡ÒÔð‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚÒfl. à ҇χfl „·‚̇fl ÔðÓ·ÎÂχ:͇ÍÓ‚‡ ·Û‰ÂÚ ð‡͈Ëfl ÏÛÒÛθχÌÒÍÓ„Ó ÏËð‡.èÓÚÓÏÛ ˜ÚÓ ‰ÂÏÓÍð‡ÚËÁ‡ˆËfl Ë ‚Ò ÔðӘ ̇ÛðÓ‚Ì χÒÒÓ‚Ó„Ó ÒÓÁ̇ÌËfl Ë ·Óθ¯ËÌÒÚ‚ÓÏÔÓÎËÚ˘ÂÒÍËı ÒËÎ ð‡ÒˆÂÌË‚‡˛ÚÒfl ͇Í̇‚flÁ˚‚‡ÌË Á‡Ô‡‰ÌÓÈ ÏÓ‰ÂÎË.

demokratikleflme ve sivil toplumunoluflturulmas› olmak üzere Bat› ile iflbirli¤iyaparak Müslüman dünyas›na bir iç geliflmeprojesi önerilmiflti.

Büyük Ortado¤u olarak neresi ifadeedilmektedir? E¤er haritaya bakacak olursan›zFas’tan Güneydo¤u Asya’ya kadar uzananMüslüman dünyas›d›r bu. Bu makro projedeFilipinler, Tayland ve Endonezya dagösterilmektedir.

Böylece bir taraftan Müslüman dünyas›n›ndemokratiklefltirilmesi ve yenidenyap›land›r›lmas›, di¤er yandan ise bu dünyay›öncelikle Amerikan olmak üzere Bat›ç›karlar›na uygun hale getirmeamaçlanmaktad›r. Bu projenin özü, budur.fiunu hemen belirtebilirim ki, bu plan herkestaraf›ndan memnuniyetle kabuledilmemektedir. Do¤al olarak, bu plan› baz›flartlarla hemen kabul edebilecek rejimlervard›r fakat M›s›r, Arabistan ve G-8toplant›s›na gelmeyen ülkeler gibi bu projeyekay›ts›z flarts›z itiraz edenler de var.

Avrupa’da bu projeye karfl› ç›kanlar,Frans›zlard›. E¤er haf›zam beni yan›ltm›yorsaShirak “Biz neden Müslümanlar› e¤itelim?”demiflti.

O halde, bu proje nas›l gerçeklefltirilecek?Bu plan, büyük bir teknik hata yüzünden

s›k›nt› çekmektedir; bu projede BüyükOrtado¤u’nun homojenli¤i mutlak bir gerçekolarak gösterilmektedir. Hiç flüphesiz, otoriterbirçok rejimin ortak yönleri vard›r ama bubenzerlik üzerine vurgu yap›p tek birdemokratikleflme ve sivil toplum oluflturmaflemas›n› gelifltirmek, olmayacak bir fley.Çünkü otoriter olman›n niteli¤i bile farkl›d›r.Burada söz konusu, her ülkenin politik kültürve geleneklerinin belirgin özellikleri de¤ildir.

Amerikal›lar hokey oyunu prensibine görehareket ediyorlar; kalecinin bulundu¤u

óÚÓ Ì‡Á˚‚‡ÂÚÒflÅÓθ¯ËÏÅÎËÊÌËÏ

ÇÓÒÚÓÍÓÏ? ÖÒÎËÔÓÒÏÓÚðÂÚ¸ ̇

͇ðÚÛ – ˝ÚÓÏÛÒÛθχÌÒÍËÈÏËð, ÍÓÚÓð˚È

ÔðÓÒÚËð‡ÂÚÒfl ÓÚå‡ðÓÍÍÓ ‰Ó û„Ó-

ÇÓÒÚÓ˜ÌÓÈ ÄÁËË.

Büyük Ortado¤uolarak neresi ifadeedilmektedir? E¤erharitaya bak›lacak

olursa, Fas’tanGüneydo¤u Asya’ya

kadar uzananMüslüman

dünyas›d›r bu.

ÄÎÂÍÒÂÈ å‡Î‡¯ÂÌÍÓ

Aleksey Malaflenko

18

ÖÒÚ¸ Á‰ÂÒ¸ ÓÔð‰ÂÎÂÌÌ˚ ÓÒÌÓ‚‡ÌËfl?ÅÂÁÛÒÎÓ‚ÌÓ. çÓ Ò ‰ðÛ„ÓÈ ÒÚÓðÓÌ˚, Ôð‡‚˚ ˇÏÂðË͇̈˚. lj¸ ÂÒÎË Ì‡ ÚÂððËÚÓðËËÅÓθ¯Ó„Ó ÅÎËÊÌÂ„Ó ÇÓÒÚÓ͇ Ì ·Û‰ÂÚÔðÓËÒıÓ‰ËÚ¸ ÌË͇ÍËı ÔðÂÓ·ð‡ÁÓ‚‡ÌËÈ, ÚÓð‡Á΢Ëfl ÏÂÊ‰Û ÏÛÒÛθχÌÒÍËÏ ÏËðÓÏ Ëá‡Ô‡‰ÓÏ ‰ÓÒÚË„ÌÛÚ Ú‡ÍÓÈ ÔðÓÔ‡ÒÚË, ˜ÚÓÍÓÌÙÎËÍÚÌÓÒÚ¸ ·Û‰ÂÚ ÔÓ‰‰ÂðÊË‚‡Ú¸ÒflÔÓÒÚÓflÌÌÓ, Ë ÚÓ„‰‡ ëòÄ, Ö‚ðÓÔÂ Ë êÓÒÒËËÔðˉÂÚÒfl ‚Ò ‚ðÂÏfl «Î‡Ú‡Ú¸ ‰˚ð˚».

ëÛ˘ÂÒÚ‚ÛÂÚ ÓÔð‰ÂÎÂÌ̇fl ËÂð‡ðıËflËÌÚÂðÂÒÓ‚ ëòÄ ‚ ÅÓθ¯ÓÏ ÅÎËÊÌÂÏÇÓÒÚÓÍÂ Ë ÒÓÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌÓ – ËÂð‡ðıËfl‚ϯ‡ÚÂθÒÚ‚‡. àð‡Í, ÄÙ„‡ÌËÒÚ‡Ì – ˝ÚÓ ‰ÎflëòÄ ÏËÌËÏÛÏ ÏËÎΡð‰ ͇ʉ˚È „Ó‰, Ë Ì‡˝ÚÓÏ ÙÓÌ ñÂÌÚð‡Î¸Ì‡fl ÄÁËfl ‚˚„Îfl‰ËÚÒÍðÓÏÌÓ. äÓ„‰‡ fl ÒÎ˚¯Û Ó «ÏÓ˘ÌÓÈ ˝ÍÒÔ‡ÌÒËËëÓ‰ËÌÂÌÌ˚ı òÚ‡ÚÓ‚ ‚ ñÂÌÚð‡Î¸ÌÓÈ ÄÁËË»,ÚÓ „Ó‚Óð˛: ‰Â̸„Ë, ÍÓÚÓð˚ ˉÛÚ Ì‡ ‚ÂÒ¸ ˝ÚÓÚð„ËÓÌ, ÏÂ̸¯Â, ˜ÂÏ Ì‡ Ó‰ËÌ ÄÙ„‡ÌËÒÚ‡Ì.

ñÂÌÚð‡Î¸Ì‡fl ÄÁËfl – ˝ÚÓ ‚‰¸ ÒÓ‚ÒÂÏ·ÎËÁÍÓ Í êÓÒÒËË. ÖÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌÓ, ˜ÚÓ Ï˚ÔÓÒχÚðË‚‡ÂÏ Ò ÓÔ‡ÒÍÓÈ Ë ‚ ÒÚÓðÓÌÛñÂÌÚð‡Î¸ÌÓÈ ÄÁËË, Ë ‚ ÒÚÓðÓÌÛ ä‡‚Í‡Á‡,‚ˉfl Û„ðÓÁ˚ ÓÚÚÛ‰‡…

ì ÔðÓÂÍÚ‡ ÅÓθ¯Ó„Ó ÅÎËÊÌÂ„Ó ÇÓÒÚÓ͇ÂÒÚ¸ ÒÍð˚Ú‡fl ˆÂθ. ÄÏÂðË͇̈˚ Ò˜ËÚ‡˛Ú(Ôð‡‚ËθÌÓ ËÎË ÌÂÚ – ·Û‰Û˘Â ÔÓ͇ÊÂÚ), ˜Úӄ·‚Ì˚Ï Ëı „ÎÓ·‡Î¸Ì˚Ï ÔðÓÚË‚ÌËÍÓÏ ·Û‰ÂÚäËÚ‡È. ÖÒÎË äËÚ‡È ‰ÂÈÒÚ‚ËÚÂθÌÓ ÒÓÒÚÓËÚÒflÍ‡Í „ÎÓ·‡Î¸Ì˚È ÔðÓÚË‚ÌËÍ ËÎË ÓÔÔÓÌÂÌÚëÓ‰ËÌÂÌÌ˚ı òÚ‡ÚÓ‚, ÚÓ ËÏ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÅÓθ¯ÓÈ ÅÎËÊÌËÈ ÇÓÒÚÓÍ Í‡Í Ó„ðÓÏÌÓÂÓð„‡ÌËÁÓ‚‡ÌÌÓ ÏÛÒÛθχÌÒÍÓ ÔðÓÒÚð‡ÌÒÚ‚Ó.èÓÚÓÏÛ ˜ÚÓ, ÒÍÓθÍÓ ÌË „Ó‚ÓðË ÓÏÓÌÓÔÓÎflðÌÓÏ ÏËðÂ, ÓÍÓ̘‡ÚÂθ̇flð‡ÎËÁ‡ˆËfl ˝ÚÓÈ ÍÓ̈ÂÔˆËË ‚ÓÁÏÓÊ̇ ÚÓθÍÓÒ Û˜ÂÚÓÏ äËÚ‡fl, ‡ äËÚ‡È Ì ÎflÊÂÚ ÔÓ‰ÄÏÂðËÍÛ. èÓ˝ÚÓÏÛ ÅÓθ¯ÓÈ ÅÎËÊÌËÈ ÇÓÒÚÓÍ‚ÔËÒ˚‚‡ÂÚÒfl ‚ ÍÓ̈ÂÔˆË˛ ÏÓÌÓÔÓÎflðÌÓ„ÓÏËð‡ Ó˜Â̸ Û‰‡˜ÌÓ. ÄÏÂðË͇̈˚ ‚ ˝ÚÓÏ̇Ôð‡‚ÎÂÌËË ð‡·ÓÚ‡˛Ú Ó˜Â̸ ıÓðÓ¯Ó. ŇÁ˚,ÔÓfl‚Ë‚¯ËÂÒfl ÔÓÒΠ11 ÒÂÌÚfl·ðfl ‚ñÂÌÚð‡Î¸ÌÓÈ ÄÁËË, – Ì ÔðÓÚË‚ êÓÒÒËË Ë ÌÂ

bölgeye topu b›rak›yorlar. Art›k buradan neç›karsa... Bu plan Irak ve Afganistan’da daayn› flekilde yürüdü ve sonras›nda bölgeninyeniden yap›lanmas›n›n öyle birkaç on y›ldaolamayaca¤› belirtildi.

Fakat bundan 15-20 y›l sonra ne olupbitece¤ini kimse bilemez ki. Klasik birde¤erlendirme yap›ld›¤›nda buna benzer birdurum flöyle ortaya ç›k›yor: Bundan 20 y›lönce kimse Sovyetler Birli¤i’nin y›k›laca¤›n›bilmiyordu. Müslüman dünyas› oldukçakal›plaflm›fl ve atalet içinde varl›¤›n› devamettiren bir de¤erler sistemidir ve bu nedenleBüyük Ortado¤u Projesi’nin ilan edildi¤i gibi(yenilikçilik, demokratiklik, sivil toplum) icraedilmesi, bugün göründü¤ünden daha fazlas›k›nt› oluflturur. En büyük s›k›nt›, Müslümandünyas›n›n nas›l bir tepki verece¤idir. Çünküdemokratikleflme ve toplumsal bilinci, politikgüçlerin birço¤u Bat› modelinin kabulüfleklinde alg›lamaktad›r.

Burada belirli bir sebep var m›? Hiçflüphesiz, evet. Fakat di¤er bir taraftanAmerikal›lar da hakl›. Çünkü e¤er BüyükOrtado¤u’da herhangi bir yeniden yap›lanmaolmazsa, Müslüman ve Bat› dünyas›aras›ndaki uçurum daha da büyüyecek,çat›flmac› özellikler destek bulacak ve ABD,Avrupa ve Rusya’n›n bu “deli¤i yamamas›”gerekecektir.

Büyük Ortado¤u’da bir ABD ç›karhiyerarflisi ve do¤al olarak müdahalehiyerarflisi mevcuttur. Irak ve Afganistan,ABD için her y›l minimum milyar dolar giderdemektir ve bu konuda Merkezi Asya oldukçamütevaz› görünmektedir. “ABD’nin MerkeziAsya’da muazzam yay›lmac›l›¤›” ile ilgili herduyum al›fl›mda, bu bölgeye harcanan paran›ntek bafl›na Afganistan için harcanan paradandaha az olu¤unu ifade ederim.

Merkezi Asya Rusya’ya oldukça yak›n birco¤rafya. Do¤al olarak hem Merkezi Asya vehem de Kafkaslardan gelebilecek bir tehlikeyekarfl› bu bölgeye endifleyle bak›yoruz.

Büyük Ortado¤u Projesi’nin gizli bir plan›var. Amerikal›lar (do¤ru mu yanl›fl m›, bunuzaman gösterecek) en büyük küreselrakiplerinin Çin oldu¤unu düflünmektedirler.E¤er Çin gerçekten de ABD’nin küresel birrakibi veya muhalefeti olursa, bunlar içinBüyük Ortado¤u muazzam bir Müslümanco¤rafyas› olarak gereklidir. Çünkü ne kadartek kutuplu bir dünyadan söz edilse de sonuçtabu bak›fl aç›s›n›n gerçeklefltirilmesi Çin’in dehesaba kat›lmas›yla mümkün olacakt›r. Çinise ABD’nin alt›na girmeyecektir. Bu nedenleBüyük Ortado¤u tek kutuplu yaklafl›ma uygungelmektedir. Amerikal›lar bu alanda çok iyiçal›fl›yorlar. 11 Eylülden sonra MerkeziAsya’da ortaya ç›kan üsler Rusya’ya ve BenLaden’e karfl› de¤il, gelece¤e yat›r›md›r. Herfleye ra¤men bölgeye yerleflilmifltir.

ë Ó‰ÌÓÈ ÒÚÓðÓÌ˚– ‰ÂÏÓÍð‡ÚËÁ‡ˆËflË ÔÂðÂÛÒÚðÓÈÒÚ‚ÓÏÛÒÛθχÌÒÍÓ„ÓÏËð‡, ‡ Ò ‰ðÛ„ÓÈ– ÔÓ‰ÒÚð‡Ë‚‡ÌËÂÂ„Ó ÔÓ‰ Á‡Ô‡‰Ì˚Â,ÔðÂʉ ‚Ò„ӇÏÂðË͇ÌÒÍËÂ,ËÌÚÂðÂÒ˚ –Ú‡ÍÓ‚‡ ÒÛÚ¸ ˝ÚÓ„ÓÔ·̇.

Bir taraftanMüslümandünyas›n›n demok-ratiklefltirilmesi veyenidenyap›land›r›lmas›,di¤er yandan ise budünyay› öncelikleAmerikan olmaküzere Bat›ç›karlar›na uygunhale getirmeamaçlanmaktad›r.

19

ÔðÓÚË‚ ÅÂÌ ã‡‰Â̇, ‡ ̇ ·Û‰Û˘ÂÂ. ç‡ ‚ÒflÍËÈÒÎÛ˜‡È ÏÂÒÚÓ Á‡ÒÚÓηËÎË.

ë‡ÏË ‡ÏÂðË͇̈˚ ÔðËÁ̇˛Ú, ˜ÚÓ Ì ÏÓ„ÛÚ‰ÂÈÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ Ó‰ÌÓ‚ðÂÏÂÌÌÓ Ì‡ ÌÂÒÍÓθÍËıÙðÓÌÚ‡ı, ıÓÚfl Ë Ô˚Ú‡˛ÚÒfl. çÓ ÓÔ˚ÚÔÓ͇Á˚‚‡ÂÚ, ˜ÚÓ Ì ‚˚‰ÂðÊË‚‡˛Ú. èÓ˝ÚÓÏÛÒӷ≇ÂÚÒfl ÔÓÒΉӂ‡ÚÂθÌÓÒÚ¸.

çÛÊÌÓ ÎË ð‡ÒÒχÚðË‚‡Ú¸ ÔÓ‰ Ú‡ÍËÏ Û„ÎÓÏÁðÂÌËfl ‡ÍÚË‚ÌÓÒÚ¸ ̇ ë‚ÂðÌÓÏ ä‡‚Í‡ÁÂ Ë ‚á‡Í‡‚͇Á¸Â? é˜Â‚ˉÌÓ, ˜ÚÓ ð‡Á„Ó‚Óð˚ Ó·ËÁ̇˜‡Î¸Ì˚ı ˜¸Ëı-ÚÓ „ðflÁÌ˚ı ÔðÓËÒ͇ı ‚ó˜ÌÂ, Ò ÏÓÂÈ ÚÓ˜ÍË ÁðÂÌËfl, ·ÂÒÔÓ˜‚ÂÌÌ˚.äÚÓ ˝ÚÛ ‚ÓÈÌÛ Ò‰ÂÎ‡Î Ë ÔðÓÔ·˜Ë‚‡Î – ıÓðÓ¯ÓËÁ‚ÂÒÚÌÓ. çË͇ÍÓ„Ó ‡ÏÂðË͇ÌÒÍÓ„Ó ÔðÓÂÍÚ‡ÚÓ„‰‡ Ì ·˚ÎÓ. ÅÂÌ ã‡‰Â̇ Ì ·˚ÎÓ, ‡ ‚ÓÈ̇ÛÊ ¯Î‡.

䇂͇Á – ë‚ÂðÌ˚È Ë ûÊÌ˚È, ‚ ͇ÍÓÏ-ÚÓÒÏ˚ÒΠ‰ËÌÓ ÔðÓÒÚð‡ÌÒÚ‚Ó. Ö„Ó Ó·˙‰ËÌfl˛ÚÌÂÙÚ¸, ÚðÛ·ÓÔðÓ‚Ó‰˚, ÔÓÒÚÓflÌ̇flÌÂÒÚ‡·ËθÌÓÒÚ¸, ·ÎËÁÓÒÚ¸ Í Ö‚ðÓÔÂ. à êÓÒÒËflÁ‰ÂÒ¸ ÒÚ‡ÎÍË‚‡ÂÚÒfl Ò ·Óθ¯ËÏË ÒÎÓÊÌÓÒÚflÏË.Ç̯Ì ÔðËÒÛÚÒÚ‚ËÂ, ‚ ÚÓÏ ˜ËÒ·ÏÂðË͇ÌÒÍÓÂ, ÌÓ ‚ ·Óθ¯ÂÈ ÒÚÂÔÂÌË‚ðÓÔÂÈÒÍÓÂ, ÍÓ̘ÌÓ ÊÂ, ·Û‰ÂÚ Á‰ÂҸ̇ð‡ÒÚ‡Ú¸.

ÖÒÚ¸ Ó˜Â̸ ·ÓÎÂÁÌÂÌÌ˚È ‰Îfl êÓÒÒËË‚ÓÔðÓÒ, Ò‚flÁ‡ÌÌ˚È Ò ÌÂÙÚflÌ˚ÏË Ë „‡ÁÓ‚˚ÏËχ„ËÒÚð‡ÎflÏË. íÓ, ˜ÚÓ êÓÒÒ˲ ıÓÚflÚ Î˯ËÚ¸ÏÓÌÓÔÓÎËË Ì‡ Úð‡ÌÁËÚ, ÍÓ̘ÌÓ, ӷˉÌÓ. çÓ, Ò‰ðÛ„ÓÈ ÒÚÓðÓÌ˚, Ú‡ÍÓ‚‡ Ó·˘ÂÏËðÓ‚‡flÚẨÂ̈Ëfl ÔðÓÚË‚ ÏÓÌÓÔÓÎËÁ‡ˆËË. ë„ӉÌfl‚ðÓÔÂȈ˚ ̇ 50 ÔðÓˆÂÌÚÓ‚ Á‡‚ËÒflÚ Óڂ̯ÌËı ˝ÌÂð„ÓÌÓÒËÚÂÎÂÈ, ‡ Í 2020 „. ·Û‰ÛÚ Ì‡70 ÔðÓˆÂÌÚÓ‚ Á‡‚ËÒÂÚ¸, Ë ‚ ÚÓÏ ˜ËÒΠÓÚÓ„ðÓÏÌ˚ı ÔÓÒÚ‡‚ÓÍ ÌÂÙÚË Ë „‡Á‡ ËÁ êÓÒÒËË.

Amerikal›lar›n kendileri ne kadar çabagösterseler de birden fazla cephede hareketedemediklerini kabul ediyorlar. Fakattecrübeler buna dayanamad›klar›n› gösteriyor.Bu nedenle geliflmeler bir sonraki hareketegöre takip ediliyor.

Kuzey Kafkaslar ve Kafkas gerisindekifaaliyetleri bu bak›fl aç›s›yla de¤erlendirmekgerekir mi? Görünen o ki, benceÇeçenistan’da birilerinin ta bafllang›çtaki kirliaray›fllar›yla ilgili söylentiler as›ls›zm›fl. Busavafl› kim yap›yor ve kim finansa ediyor, bubilinen bir gerçek. O zamanlar hiçbirAmerikan projesi falan da yoktu. Ben Ladende yoktu ama savafl çoktan bafllam›flt›.

Kafkasya, Kuzey ve Güney olarak birbak›ma tek bir co¤rafya. Bu co¤rafyay› tek birbütün haline getiren petrol, boru hatlar›,sürekli istikrars›zl›k ve Avrupa’ya yak›nl›kt›r.Rusya ise bu bölgede ciddi zorluklarlakarfl›laflmaktad›r. Bu bölgede Amerikan vedaha çok Avrupa kaynakl› bir yabanc› varl›¤›yerleflip kalacakt›r.

Rusya için petrol ve gaz sevk›yat›yla ilgilioldukça rahats›z edici bir durum var. Rusya bukonuda tek bafl›na bir transit ülke olmakonumunun d›fl›na ç›kar›lmak isteniyor ki, buincitici bir durum. Fakat di¤er taraftan, oluflanböyle bir kamuoyu tekelleflmeye karfl›d›r.Bugün Avrupal›lar % 50 oran›nda d›fl enerjiba¤›ml›s›. Bu oran 2020’de % 70’e ç›kacak veözellikle Rusya’dan büyük miktarda petrol vegaz temin edecektir. Muslu¤un aniden

䇂͇Á –ë‚ÂðÌ˚È Ë

ûÊÌ˚È, ‚ ͇ÍÓÏ-ÚÓ ÒÏ˚ÒΠ‰ËÌÓÂÔðÓÒÚð‡ÌÒÚ‚Ó. Ö„Ó

Ó·˙‰ËÌfl˛ÚÌÂÙÚ¸,

ÚðÛ·ÓÔðÓ‚Ó‰˚,ÔÓÒÚÓflÌ̇fl

ÌÂÒÚ‡·ËθÌÓÒÚ¸,·ÎËÁÓÒÚ¸ Í Ö‚ðÓÔÂ.

Kafkasya, Kuzey veGüney olarak bir

bak›ma tek birco¤rafya. Bu

co¤rafyay› tek birbütün haline getirenpetrol, boru hatlar›,

sürekli istikrars›zl›kve Avrupa’ya

yak›nl›kt›r.

èðÂϸÂð-ÏËÌËÒÚðàð‡Í‡ à·ð‡„ËÏ ‡Î¸-Ñʇ‡Ù‡ðË ËÔðÂÁˉÂÌÚ ëòÄÑÊÓð‰Ê ÅÛ¯

Irak Baflbakan›‹brahim Caferi veGeorge Bush

20

à ÒÚð‡ı, ˜ÚÓ ‚‰ðÛ„ «Íð‡ÌËÍ ÔÂðÂÍðÓ˛Ú»,ÒÛ˘ÂÒÚ‚ÛÂÚ Ì ÚÓθÍÓ Û ë‡‡Í‡¯‚ËÎË,«Íð‡ÌËÍ» ÏÓÊÂÚ ·˚Ú¸ «ÔÓ‰ÍðÛ˜ÂÌ», ‡ ÚÓ ËÔÂðÂÍð˚Ú Û ÏÌÓ„Ëı. ç ӷflÁ‡ÚÂθÌÓ ÔÓ ˜¸ÂÈ-ÚÓ ÁÎÓÈ ‚ÓÎÂ. ë͇ÊÂÏ, ‚ÓÁÌËÍÌÂÚÍÓÌÙÎËÍÚ̇fl ÁÓ̇: ÔðÓÎÓÊ‡Ú ÚðÛ·Û, ‡ Ó̇·Û‰ÂÚ ‚Áð˚‚‡Ú¸Òfl.

äÓ̘ÌÓ, êÓÒÒËfl Ò„ӉÌfl ÓÚ ÒÚðÓËÚÂθÒÚ‚‡‡Î¸ÚÂð̇ÚË‚Ì˚ı χ„ËÒÚð‡ÎÂÈ ÔðÓË„ð˚‚‡ÂÚ, ÌÓÌÂθÁfl ‚‰¸ ÊËÚ¸ ÚÓθÍÓ Ò„ӉÌfl¯ÌËÏ ‰ÌÂÏ.èÓ˝ÚÓÏÛ ÍÓ„‰‡ ̇¯Ë ÍÓÏÔ‡ÌËË ıÓÚflÚ ÔðËÌflÚ¸Û˜‡ÒÚË ‚ ÒÚðÓËÚÂθÒÚ‚Â „‡ÁÓÔðÓ‚Ó‰Ó‚, Ë‰Û˘Ëı‚ Ó·ıÓ‰ êÓÒÒËË, ‚ ˝ÚÓÏ ‚ˉËÚÒfl ÒÚðÂÏÎÂÌËÂÔðËÒÔÓÒÓ·ËÚ¸Òfl Í ·Û‰Û˘ÂÏÛ ÏËðÛ.

ä‡ÍÓ‚ ‚‡¯ ÔðÓ„ÌÓÁ ÓÚÌÓÒËÚÂθÌÓð‡‰Ë͇θÌÓ„Ó ËÒ·χ, ˜Â„Ó ÓÚ ÌÂ„Ó Ê‰‡Ú¸?

ꇉË͇θÌ˚È ËÒÎ‡Ï – ̇˷ÓΠflð͇flÍð‡Ò͇ ÅÓθ¯Ó„Ó ÅÎËÊÌÂ„Ó ÇÓÒÚÓ͇.ëÛ˘ÂÒÚ‚ÛÂÚ ÚðË ÓˆÂÌÍË ˝ÚÓ„Ó fl‚ÎÂÌËfl. óÚÓ˝ÚÓ ·ÓÎÂÁ̸, ‚ðӉ ‰ÂÚÒÍÓÈ ÍÓðË, ÔÂð·Óβږ ·Û‰ÂÚ ÔÓÎ̇fl ‰ÂÏÓÍð‡ÚËfl. ÇÚÓð‡fl – ˜ÚÓ ÓÌð‡Á‚Ë‚‡ÂÚÒfl ˆËÍ·ÏË. íðÂÚ¸fl: ð‡‰Ë͇ÎËÁÏ ·˚΂Ò„‰‡, ÓÌ ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÂÌ ‰Îfl ÏÛÒÛθχÌÒÍÓ„ÓÏËð‡ Ë ÔÓÒÚÓflÌÌÓ ÔðÓ‚ÓˆËðÛÂÚÒflÍÓÌÙÎËÍÚÌÓÒÚ¸˛ ÒËÚÛ‡ˆËÈ ‚ÌÛÚðË Ò‡ÏÓ„ÓÅÓθ¯Ó„Ó ÅÎËÊÌÂ„Ó ÇÓÒÚÓ͇ Ë ‚ „ÓÓÚÌÓ¯ÂÌËflı Ò ‰ðÛ„ËÏË ÒÚð‡Ì‡ÏË. èð˘ÂÏ, ÂÒÎË‚ Òð‰ÌË ‚Â͇ ÓÒÌÓ‚ÌÓÈ ÍÓÌÙÎËÍÚ ÏÂʉÛÙÛ̉‡ÏÂÌÚ‡ÎËÒÚ‡ÏË Ë ·ÓΠÓÚÍð˚Ú˚Ï,ÛÏÂðÂÌÌ˚Ï ËÒ·ÏÓÏ ·˚Î ‚ÒÂ-Ú‡ÍË‚ÌÛÚðÂÌÌËÏ, ÚÓ ÚÂÔÂð¸ ÓÌ Ë ‚ÌÛÚðÂÌÌËÈ, ˂̯ÌËÈ.

ÇÓÁÌË͇˛Ú Ó·ÓÒÚðÂÌËfl, ÌÂÓÊˉ‡ÌÌ˚ÂÒËÚÛ‡ˆËË, ÍÓÚÓð˚ ̇‰Ó Ôð‰ÛÔðÂʉ‡Ú¸ Ë

kapat›laca¤›na iliflkin korku sadeceSaakaflvili’de de¤il. Belki de ele geçirilir amabir ço¤u “kapal›” olarak düflünüyor. Bununiçin herhangi birisinin kötü emellerigerekmiyor. Mesela bir çat›flma alan›oluflabilir: Boru döflenir ama patlat›labilir.

Elbette, Rusya bugün alternatif transit yolarinfla etme konusunda kaybedecektir fakatsadece bugünü yaflamamal›s›n›z. Bu nedenleRusya’n›n ülkeyi dolaflan gaz boru hatt›inflatlar›nda yer almak istemesini, bugündengelece¤ini ayarlama gayreti fleklindegörülmektedir.

Radikal ‹slâm’la ilgili de¤erlendirmeleriniznelerdir, ne gibi beklentileriniz var?

Radikal ‹slâm, Büyük Ortado¤u’nun enparlak rengidir. Bunun üç çeflitde¤erlendirmesi mevcut. Birincisi, bu birhastal›kt›r; sanki bir k›zam›k hastal›¤›geçirilmifl ve tam bir demokrasi yaflanacak.‹kincisi, bunun evreler halinde geliflti¤idir.Üçüncüsü ise, radikalizm her zaman vard›,Müslüman dünyas› için oldukça do¤ald›r veBüyük Ortado¤u’nun kendi içinde ve di¤eryabanc› ülkelerle iliflkilerinde çat›flmac›unsurlar› sürekli k›flk›rtmaktad›r. E¤erOrtaça¤da meydana gelen temel çat›flmafundamentalist ve yenilikçi, ›l›ml›lararas›ndaki iç çat›flmalardan ibaret olmuflsa,bugün bu çat›flma hem iç ve hem de d›fl nitelikkazanm›flt›r.

Bir gerginlik ve beklenmedik durumlar

é‰ÌÓ ‰ÂÎÓ, ÍÓ„‰‡Ö‚ðÓÔ‡ ÍÓ̘‡ÂÚÒfl̇ „ð‡Ìˈ ÒíÛðˆËÂÈ, ‡ ÒÓ‚ÒÂωðÛ„ÓÂ, ÂÒÎË Ó̇·Û‰ÂÚ „ð‡Ì˘ËÚ¸ Òàð‡ÍÓÏ. í‡Íð‡ÒÒÛʉ‡ÂÚ‚ðÓÔÂÈÒÍËÈÓ·˚‚‡ÚÂθ,ÔÓ·„‡fl, ˜ÚÓÚÓðÓÔËÚ¸Òfl ÌÂÒÚÓËÚ.

Avrupa’n›n Türkiyes›n›r›nda bitmesibaflka, Irak s›n›r›ndabitmesi ise dahabaflkad›r. Avrupal›bu flekilde düflünüyorve bu nedenle aceleetmenin anlams›zoldu¤unu belirtiyor.

ÉÓÒÒÂÍðÂÚ‡ð¸ ëòÄ äÓ̉ÓÎËÁ‡ê‡ÈÒ ‚ è‡ÎÂÒÚËÌÂ

ABD D›fliflleri Bakan›Condoleezza Rice Filistin’de

21

Ô˚Ú‡Ú¸Òfl ð¯‡Ú¸, ‚ÔÎÓÚ¸ ‰Ó ÔÂð„ӂÓðÓ‚ ÒÛÏÂðÂÌÌ˚Ï Íð˚ÎÓÏ ËÒ·ÏËÒÚÓ‚, ÍÓÚÓð˚ ÂÒÚ¸‚Ò˛‰Û Ë ‰‡Ê ÒˉflÚ ‚ Ô‡ð·ÏÂÌÚ‡ı.

ä‡Í‡fl ðÓθ ÓÚ‚Ó‰ËÚÒfl íÛðˆËË ‚ ÔðÓÂÍÚÂÅÓθ¯Ó„Ó ÅÎËÊÌÂ„Ó ÇÓÒÚÓ͇? ä‡ÊÂÚÒfl, ÚÓ,Ó ˜ÂÏ ‚˚ „Ó‚ÓðËÎË ÚÓθÍÓ ˜ÚÓ, Í ˝ÚÓÈÒÚð‡Ì Ì ÓÚÌÓÒËÚÒfl?

íÛðˆËfl, Ò ÏÓÂÈ ÚÓ˜ÍË ÁðÂÌËfl, –ËÒÍβ˜ÂÌËÂ, ÍÓÚÓðÓ ÔÓ‰Ú‚Âðʉ‡ÂÚ Ôð‡‚ËÎÓ.àÌÚÂðÂÒÌÓ, ˜ÚÓ ‚ ˝ÚÓÈ ÒÚð‡ÌÂ, ÂÒÎË ÌÂÔÓÎÛ‚ðÓÔÂÈÒÍÓÈ, ÚÓ Ì‡ ÚðÂÚ¸ ‚ðÓÔÂÈÒÍÓÈ,‚ÚÓðÓÈ ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍËÈ ÒÂÁÓÌ ÔÓ‰ðfl‰ Û ‚·ÒÚË̇ıÓ‰flÚÒfl ÛÏÂðÂÌÌ˚ ÙÛ̉‡ÏÂÌÚ‡ÎËÒÚ˚.íÛðˆËË, ÍÓ̘ÌÓ, ıÓ˜ÂÚÒfl ‚ Ö‚ðÓÔÛ, ÌÓÖ‚ðÓÔ‡-ÚÓ Ì ÓÒÓ·ÂÌÌÓ ıÓ˜ÂÚ. äÓ„‰‡ íÛðˆË˛ÔðËÌËχÎË ‚ çÄíé, ·˚ÎÓ ÔÓÌflÚÌÓ, ˜ÚÓ ˝ÚÓÔðÓÚË‚ ëÓ‚ÂÚÒÍÓ„Ó ëÓ˛Á‡, ‡ ÒÂȘ‡Ò?..

èÓ˝ÚÓÏÛ Ë ‚ Ô·̇ı ÅÓθ¯Ó„Ó ÅÎËÊÌ„ÓÇÓÒÚÓ͇ ðÓθ íÛðˆËË ‰‚ÓÈÒÚ‚ÂÌ̇, Ë ‰Ûχ˛,ÚÛðÍË ˝ÚÓ Ò‡ÏË ÔÓÌËχ˛Ú. ÑÎfl íÛðˆËË ‚Ò„‰‡·Û‰ÂÚ ·ÓÎÂÁÌÂÌÌÓÈ ÔðÓ·ÎÂχÔðÓÏÂÊÛÚÓ˜ÌÓÒÚË. é̇ Ì ÏÓÊÂÚ ÒÚ‡Ú¸ÎˉÂðÓÏ ÏÛÒÛθχÌÒÍÓ„Ó ÏËð‡, ‡ ÂÒÎË ‚ÓȉÂÚ ‚Ö‚ðÓÔÛ, ÚÓ Ì‡ Ôð‡‚‡ı Ï·‰¯Â„Ó Ô‡ðÚÌÂð‡. ü ÛÊ Ì „Ó‚Óð˛ Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ ‚ Ö‚ðÓÔ íÛðˆËflÒÚ‡ÌÂÚ ‚ÚÓðÓÈ ÔÓ ˜ËÒÎÂÌÌÓÒÚË ÒÚð‡ÌÓÈ, ÔÓÒÎÂÉÂðχÌËË, ‡ Í 2025 „. ·Û‰ÂÚ ÔÂð‚ÓÈ. à Ó‰ÌÓ‰ÂÎÓ, ÍÓ„‰‡ Ö‚ðÓÔ‡ ÍÓ̘‡ÂÚÒfl ̇ „ð‡Ìˈ ÒíÛðˆËÂÈ, ‡ ÒÓ‚ÒÂÏ ‰ðÛ„ÓÂ, ÂÒÎË Ó̇ ·Û‰ÂÚ„ð‡Ì˘ËÚ¸ Ò àð‡ÍÓÏ. í‡Í ð‡ÒÒÛʉ‡ÂÚ‚ðÓÔÂÈÒÍËÈ Ó·˚‚‡ÚÂθ, ÔÓ·„‡fl, ˜ÚÓÚÓðÓÔËÚ¸Òfl Ì ÒÚÓËÚ.

ü ‚ˉÂÎ ‚ ÉÂðχÌËË ÙËÎ¸Ï «ã·ÓÏ Ó ‰‚Âð¸»,ÔÓÒÚ‡‚ÎÂÌÌ˚È ÚÛðˆÍËÏ ðÂÊËÒÒÂðÓÏ. îËθςÂÎËÍÓÎÂÔÌ˚È, ÌÓ ÙËÌ‡Î Â„Ó Ì ÓÒÚ‡‚ÎflÂÚÏÂÒÚ‡ ‰Îfl ‚‡ðˇÌÚÓ‚: ͇ʉ˚È ‰ÓÎÊÂÌ‚ÓÁ‚ð‡˘‡Ú¸Òfl ‚ Ò‚Ó˛ Í‚‡ðÚËðÛ, ‚ Ò‚Ó˛ÍÛθÚÛðÛ. Ö‚ðÓÔ‡ ‚˚Ú‡ÎÍË‚‡ÂÚ ˜ÛʇÍÓ‚, ‡ ÚÓ Ë͇ΘËÚ.

éÚÚÓðÊÂÌË ÏÂÊ‰Û Ö‚ðÓÔÓÈ ËÏÛÒÛθχÌÒÍËÏ ÏËðÓÏ ÒÚ‡ÌÓ‚ËÚÒflÔÓÒÚÓflÌÌ˚Ï Ù‡ÍÚÓðÓÏ. íÂÏ ·ÓÎÂÂ, ˜ÚÓ ÒÂȘ‡ÒÓ‰ËÌ ËÁ ËÒÚÓ˜ÌËÍÓ‚ ð‡‰Ë͇ÎËÁχ ‰Îfl ‚Ò„ÓÅÓθ¯Ó„Ó ÅÎËÊÌÂ„Ó ÇÓÒÚÓ͇, ÓÚ å‡ðÓÍÍÓ ‰Óà̉ÓÌÂÁËË, – ‚ Ö‚ðÓÔÂ. éÚÒ˛‰‡ ÒÎ˯ÍÓϘ‡ÒÚÓ ËÒıÓ‰flÚ Ò‡Ï˚ ð‡‰Ë͇θÌ˚ ˉÂË...

Ç Ó·˘ÂÏ, Ó·˙ÂÍÚË‚ÌÓ ÒËÚÛ‡ˆËflÒÍ·‰˚‚‡ÂÚÒfl Ú‡Í, ˜ÚÓ Ì‡ ÅÓθ¯ÓÏ ÅÎËÊÌÂÏÇÓÒÚÓÍ „ÛÎflÂÚ ÚÂððÓðËÁÏ, ‰ÂÈÒÚ‚Û˛Ú Ò‡Ï˚«˝ÍÁÓÚ˘ÂÒÍË» Ë, ‰Ó·‡‚β, ·ÂÁÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌ˚ÂÔ‡ðÚËË, „ðÛÔÔ˚, ÔÓÎËÚËÍË, ÔðÓÔӂ‰ÌËÍË. àÂÒÎË, Ì ÔðË‚Â‰Ë ·Ó„, ÔÓfl‚ËÚÒfl ͇ÍÓÂ-ÌË·Û‰¸«ÓÚ‚flÁÌÓ» fl‰ÂðÌÓ ÓðÛÊËÂ, ӷ̇ðÛÊËÚÒflÌÓ‚Ó ÔÓÍÓÎÂÌË ÚÂððÓðËÒÚÓ‚, ÍÓÚÓðÓ ÔÓȉÂÚ̇ ÔðËÏÂÌÂÌË ıËÏ˘ÂÒÍÓ„Ó Ë ·ËÓÎӄ˘ÂÒÍÓ„ÓÓðÛÊËfl, – ˜ÚÓ ÚÓ„‰‡?..

ä‡Í ÌË ·‡Ì‡Î¸ÌÓ, Ì‡Ï ‚ÒÂÏ ÓÒÚ‡ÂÚÒflÍÓÓÔÂðËðÓ‚‡Ú¸Òfl. çÓ ÔÓ‰ ͇ÍÓÈ «¯‡ÔÍÓÈ»?èðÓÂÍÚ ÅÓθ¯Ó„Ó ÅÎËÊÌÂ„Ó ÇÓÒÚÓ͇ð‡·ÓÚ‡ÂÚ ÔðÂËÏÛ˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓ Ì‡ òÚ‡Ú˚, ˝ÚÓ˜‡ÒÚ¸ ‡ÏÂðË͇ÌÒÍÓÈ ÏÓ‰ÂÎË ÏËðÓÛÒÚðÓÈÒÚ‚‡.åÓÊÂÚ ·˚Ú¸, Ë Ò‡Ï‡fl ÎÛ˜¯‡fl ÒÂȘ‡Ò, ÌÓÓÚð‡Ê‡˛˘‡fl ‡ÏÂðË͇ÌÒÍË ËÌÚÂðÂÒ˚. çÛÊÌ˚‡Î¸ÚÂð̇ÚË‚Ì˚ ‚‡ðˇÌÚ˚. ÇÓÚ ÚÓθÍÓ ÍÚÓ ËıÔðˉÛχÂÚ?

ortaya ç›kmakta. Bu durum önceden uyarmayaihtiyaç duymakta ve bugün parlamentolardabile bulunan ‹slâm’›n ›l›ml› kesimleriylegörüflmeye kadar varan çözümler üretmeyegayret edilmesi gerekmektedir.

Büyük Ortado¤u Projesi’nde Türkiye’yeyüklenen ne gibi bir rol var? Galiba az evvelifade ettikleriniz bu ülkeyle ilgili de¤il?

Benim düflünceme göre Türkiye, kurallar›destekleyen bir istisna. ‹lginç olan, yar›s›olmasa da üçte biri Avrupal› olan bu ülkedeikinci politik sezonda arka arkaya ›l›ml›fundamentalistlerin iktidara gelmesi. Türkiyeelbette Avrupa’y› istiyor fakat Avrupa’n›n illede istemek gibi bir niyeti yok. Türkiye’yiNATO’ya almalar›n›n Sovyetler Birli¤i’nekarfl› bir hareket oldu¤u anlafl›lm›flt›. Peki yaflimdi?...

Bu nedenle Büyük Ortado¤u planlar›ndaTürkiye’nin iki rolü var ve bana göre bunuTürkler de anl›yorlar. Türkiye için aradakalmak, her zaman rahats›z edici bir durum veMüslüman dünyas›n›n lideri de olamaz. E¤erAvrupa Birli¤i’ne girerse, bu ancak “küçükortak” s›fat›yla mümkün olacakt›r.Türkiye’nin Avrupa’da nüfus oran›bak›m›ndan Almanya’dan sonra ikinci,2025’te ise birinci olaca¤›ndan da art›kbahsetmiyorum. Avrupa’n›n Türkiye s›n›r›ndabitmesi baflka, Irak s›n›r›nda bitmesi ise dahabaflkad›r. Avrupal› bu flekilde düflünüyor ve bunedenle acele etmenin anlams›z oldu¤unubelirtiyor.

Almanya’da, Türk rejisör taraf›ndanyap›lan Duvara Karfl› filmini seyretmifltim.Film çok güzel fakat filmin sonu herkesinkendi evine ve kendi kültürüne dönmesigerekti¤i varyant›na yer vermiyor. Avrupayabanc›lar› d›flar› at›yor; yoksa onlar› tahrifedecektir.

Avrupa ile Müslüman dünyas› aras›ndakigeçifller her zaman var olacakt›r. ÜstelikFas’tan Endonezya’ya kadar Büyük Ortado¤uiçin radikalizmin kaynaklar›ndan biri deAvrupa’da. Buradan s›k bir flekilde radikaldüflünceler ortaya ç›kmaktad›r...

K›sacas›, durum objektif niteliktedir veterörizm Büyük Ortado¤u’da geliflmektedir, enegzotik yap›da olanlar da vard›r. Bunlarlabirlikte sorumsuz partiler, gruplar,politikac›lar ve önderler mevcut. Allahgöstermesin, e¤er herhangi bir nükleer silahortaya ç›ksa, kimyasal veya biyolojik silahkullanan yeni bir terörist grubu ortaya ç›ksa,sonumuz ne olur?

Hepimizin bir araya gelmesi gerekiyor amahangi “flapka” alt›nda? Büyük Ortado¤uProjesi ABD’de güzel iflliyor. Bu, Amerikanmodeli yeni dünya düzeninin bir parças›.Amerikan ç›karlar›n› yans›tsa da bugün için eniyisi. Alternatif varyantlar gerekli. Yaln›z,bunu kim düflünecek?...

ä‡Í ÌË ·‡Ì‡Î¸ÌÓ,Ì‡Ï ‚ÒÂÏ ÓÒÚ‡ÂÚÒflÍÓÓÔÂðËðÓ‚‡Ú¸Òfl.

çÓ ÔÓ‰ ͇ÍÓÈ«¯‡ÔÍÓÈ»?

èðÓÂÍÚ ÅÓθ¯Ó„ÓÅÎËÊÌÂ„Ó ÇÓÒÚÓ͇

ð‡·ÓÚ‡ÂÚÔðÂËÏÛ˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓ

̇ òÚ‡Ú˚, ˝ÚÓ˜‡ÒÚ¸

‡ÏÂðË͇ÌÒÍÓÈÏÓ‰ÂÎË

ÏËðÓÛÒÚðÓÈÒÚ‚‡.

Hepimizin bir arayagelmesi gerekiyor

ama hangi “flapka”alt›nda? Büyük

Ortado¤u ProjesiABD’de güzel iflliyor.Bu, Amerikan modeliyeni dünya düzeninin

bir parças›.

Bar›fl›n reçetesi:

Etik de¤erler

êˆÂÔÚ ‰Îfl‰ÓÒÚËÊÂÌËfl

ÏËð‡:

˝Ú˘ÂÒÍˈÂÌÌÓÒÚË

«ÇÂÚ‚¸ β·‚Ë»‚ ˆÂÌÚð ÏËð‡

24

Dünyan›n merkezine“Sevgi A¤ac›”

7-8˲Ìfl ‚ äÓÎÓÌÌÓÏ Á‡Î ÑÓχëÓ˛ÁÓ‚ ‚ åÓÒÍ‚Â ÔðÓ¯ÂÎÙÓðÛÏ «éÚ ÚÂððÓð‡ Í

Ô·ÌÂÚ‡ðÌÓÈ ˝ÚËÍÂ: êÂÎË„ËË Ë ÏËð».èð‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË ð‡Á΢Ì˚ı ̇ˆËÓ̇θÌÓÒÚÂÈ Ë¯ÂÒÚË ÍÓÌÙÂÒÒËÈ – ıðËÒÚˇÌÒÚ‚‡, ËÒ·χ,·Û‰‰ËÁχ, ËÛ‰‡ËÁχ, Ë̉ÛËÁχ ËÍÓÌÙۈˇÌÒÚ‚‡ – ËÁ 38 ÒÚð‡Ì ÏËð‡ ˢÛÚÌÓ‚˚ ÔÛÚË ·Óð¸·˚ Ò ÚÂððÓðËÁÏÓÏ,ÓÒÌÓ‚‡ÌÌ˚ ̇ ‰ËÌÓÈ ˝Ú˘ÂÒÍÓÈ ·‡Á ‚ÒÂıðÂÎË„ËÈ. îÓðÛÏ Óð„‡ÌËÁÓ‚‡Ì ÏÂʉÛ̇ðÓ‰ÌÓÈÌÂÍÓÏÏÂð˜ÂÒÍÓÈ Óð„‡ÌËÁ‡ˆËÂÈ è·ÚÙÓðχÑˇÎÓ„ Ö‚ð‡ÁËfl.

«êÂÎË„Ëfl – ˝ÚÓ ÏËð. ä‡Ê‰‡fl ðÂÎË„ËflÒÓÁ‰‡ÂÚÒfl ‰Îfl ÏËð‡», – Á‡fl‚ËΠ̇ ÓÚÍð˚ÚËËÙÓðÛχ Ôð‰Ò‰‡ÚÂθ è·ÚÙÓðÏ˚ ÑˇÎÓ„Ö‚ð‡ÁËfl ÔðÓÙÂÒÒÓð àθ·Âð éðÚ‡ÈÎ˚. èÓ Â„ÓÏÌÂÌ˲, ðÂÎË„Ëfl Ì ÏÓÊÂÚ ÒÎÛÊËÚ¸ ÔÓ˜‚ÓÈ

7-8Temmuz tarihleri aras›ndaMoskova’da Dom Soyuzov’unSütunlu Salon’unda (Kolonniy

Zal) “Terörden Evrensel Eti¤e: Dinler ve Bar›fl”forumu düzenlendi. 38 ülkeden gelen farkl›milletlerin ve alt› dinin (‹slâm, H›ristiyanl›k,Budizm, Musevilik, Hinduizm veKonfüçyanizm) temsilcileri bütün dinlerin ortaketik de¤erlerinde birleflerek terörizmle mücadeleyollar›n› arad›lar. Forum Diyalog AvrasyaPlatformu taraf›ndan organize edildi.

Platform’un Dönem Baflkan› Profesör ‹lberOrtayl› forumun aç›l›fl›n› “Din, bar›fl demek.Her din bar›fl için kurulmufltur.” sözleriyle yapt›.‹lber Ortayl›’ya göre din, hiçbir flekildeterörizme temel teflkil edemez. Bu nedenle dinikullanarak gerçeklefltirilen terörist faaliyetlerin

25

Suudi Arabistan Diyanet ‹flleri Bakan Yard›mc›s› Dr. Adel el-Felah:

Diyalo¤a ve adalete de¤er verilmeliUluslararas› terörizm istisnas›z bütün dinleri zay›flat›yor. Bununla birlikte dinin terörizme destekverdi¤i sürekli dile getirilerek din devaml› suçlan›yor. Yani, bu durumda hepimiz de ayn›geminin içinde yer al›yoruz. Yaflanan terör olaylar›nda sorumlulu¤un büyük bir k›sm›Müslümanlar olarak bize ait. ‹slâm’a, kutsal kitap Kur’an’a ve bu dine inananlara yönelik a¤›rsuçlamalar duydu¤umda çok rahats›z oluyorum. Bu nedenle her defas›nda, “bu as›ls›zsuçlamalar› durdurman›n ve ortadan kald›rman›n, bu yalan bilgiyi düzeltmenin, insanlar› bucehaletten kurtarman›n ve onlar› bu afl›r›l›ktan uzaklaflt›rman›n hiç mi imkan› yok?” diyekendime sorar›m. Ben, her akl› bafl›nda, iyi ve kötüyü bir birinden ayr›flt›rabilen ve fluurlu birMüslüman olarak, diyalo¤a ve adalete de¤er veren, inanan ve akl›selim kiflilerle iflbirli¤iyapmaya, sevgi ve hoflgörünün nefret ve fliddetten daha evla oldu¤unu idrak etmifl farkl›insanlarla birlikte yaflamaya raz›y›m.

á‡Ï. ÏËÌËÒÚð‡ ÔÓ ‰ÂÎ‡Ï ðÂÎË„ËË ë‡Û‰Ó‚ÒÍoÈ Äð‡‚ËË ‰-ð ĉÂθ ‡Î¸-î‡Î‡ı:

çÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ˆÂÌËÚ¸ ÒÔð‡‚‰ÎË‚ÓÒÚ¸ Ë ‰Ë‡ÎÓ„ëÓ‚ðÂÏÂÌÌ˚È ÏÂʉÛ̇ðÓ‰Ì˚È ÚÂððÓðËÁÏ ‰Â·ÂÚ ÛflÁ‚ËÏ˚ÏË ‚Ò ðÂÎË„ËË ·ÂÁËÒÍβ˜ÂÌËfl. ÅÓΠÚÓ„Ó, ðÂÎË„ËË ÌÂð‰ÍÓ ÔÓ‰‚Âð„‡˛ÚÒfl Ó·‚ËÌÂÌËflÏ ‚ Ó͇Á‡ÌËËÔÓ‰‰ÂðÊÍË ÚÂððÓðËÁÏÛ. í.Â. ‚Ò Ï˚ ÔÓ ÒÛÚË Ì‡ıÓ‰ËÏÒfl ‚ Ó‰ÌÓÈ ÎÓ‰ÍÂ. à Ï˚,ÏÛÒÛθχÌÂ, ÌÂËÁ·ÂÊÌÓ ÌÂÒÂÏ ˜‡ÒÚ¸ ÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚË Á‡ ÔðÓËÒıÓ‰fl˘Ë ‡ÍÚ˚ ÚÂððÓð‡.ü „ÎÛ·ÓÍÓ ÔÂðÂÊË‚‡˛, ÍÓ„‰‡ ‚ËÊÛ Ó·‚ËÌËÚÂθÌ˚Â, ÔÓÎÌ˚ ÒÓÏÌÂÌËÈ Ë ÔÓ‰ÓÁðÂÌËÈ‚Á„Îfl‰˚, ÒÎ˚¯Û „ÓÎÓÒ‡ ÓÒÛʉÂÌËfl ÔÓ ‡‰ðÂÒÛ ËÒ·χ, ÔÓÒΉӂ‡ÚÂÎÂÈ ë‚fl˘ÂÌÌÓ„ÓäÓð‡Ì‡. à fl ˜‡ÒÚÓ ÒÔð‡¯Ë‚‡˛ Ò·fl: ÌÂÛÊÂÎË ÌÂÚ ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚË Ôð‰ÓÚ‚ð‡ÚËÚ¸ ËÓÒÚ‡ÌÓ‚ËÚ¸ ˝ÚË ÌÂÒÔð‡‚‰ÎË‚˚ ӷ‚ËÌÂÌËfl, ÔðÓÎËÚ¸ Ò‚ÂÚ Ì‡ ËÁ‚ð‡˘ÂÌÌÛ˛ËÌÙÓðχˆË˛, ËÁ·‡‚ËÚ¸ β‰ÂÈ ÓÚ Ì‚ÂÊÂÒÚ‚‡, ÓÚ‰‡ÎËÚ¸ Ëı ÓÚ ˝ÍÒÚðÂÏËÒÚÒÍËı ˉÂÈ?ü „ÓÚÓ‚, Í‡Í Ë ‚Ò ð‡ÁÛÏÌ˚Â, Ûϲ˘Ë ð‡ÒÔÓÁ̇‚‡Ú¸ ‰Ó·ðÓ Ë ÁÎÓ, ÒÓÁ̇ÚÂθÌ˚ÂÏÛÒÛθχÌÂ, ÒÓÚðÛ‰Ì˘‡Ú¸ ÒÓ ‚ÒÂÏË ÏËðÌÓ Ì‡ÒÚðÓÂÌÌ˚ÏË, ‚ÂðÛ˛˘ËÏË Ë·Î‡„Óð‡ÁÛÏÌ˚ÏË Î˛‰¸ÏË, ÍÓÚÓð˚ ÔðËÁ˚‚‡˛Ú Í ‰Ë‡ÎÓ„Û, ÒÚðÂÏflÚÒfl Í ÒÔð‡‚‰ÎË‚ÓÒÚËË „ÓÚÓ‚˚ Í ÒÓ‚ÏÂÒÚÌÓÈ ÊËÁÌË Ò ‰ðÛ„ËÏË Î˛‰¸ÏË, ÓÒÓÁ̇˛˘ËÏË, ˜ÚÓ Î˛·Ó‚¸ ËÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓÒÚ¸ ÒËθÌÂÂ Ë ÎÛ˜¯Â, ˜ÂÏ ÌÂ̇‚ËÒÚ¸ Ë Ì‡ÒËÎËÂ.

Avni Özgürel Radikal gazetesi, Türkiye

Görüfllersiyasete yans›mal›

Bu tür programlar, toplant›lar fevkaladefaydal› oluyor. Ancak bunlardan netice

al›nabilmesinin bir flart› var; burada dilegetirilen görüfllerin siyasete yans›mas›.Siyasete yans›mad›¤› sürece neticededünyada bar›fl› tesis edecek, terörü ortadankald›racak kararlar› alacak mekanizmalar,siyasi mekanizmalard›r. Bu gerçekleflmedi¤isürece hedefe ulafl›lamaz. Ama bu gibitoplant›lar yap›lmadan da siyasi kararmekanizmalar›nda çal›flmas›n›n önü aç›lmaz.O bak›mdan son derece faydal› görüyorum.

Baflka aç›dan konuflmalara bakt›¤›mdahep dinin siyasallaflmas›ndan flikayetedildi¤ini görüyorum. Din hayat›n her alan›n›kaplayan bir eylem. Dolay›s›yla hayat›n heralan›nda ald›¤›n›z karar hayat›n tanzimi içinal›nan karar, siyasi karard›r ve asl›nda oölçüde “dinin siyasallaflmas›” tabirini isabetlibulmuyorum. Din siyaseti elbette etkiler yanidin bir fantezi, bir evde duracak bir kitapde¤il. Elbette siyaseti etkileyecek ki ald›¤›m›zkararlar uygulamaya geçsin.

Ä‚ÌË éÁ„ÛðÂθ. ɇÁÂÚ‡ «ê‡‰Ë͇λ, íÛðˆËfl:

à‰ÂË ‰ÓÎÊÌ˚ÓÚð‡Ê‡Ú¸Òfl ‚ ÔÓÎËÚËÍÂ

åÂðÓÔðËflÚËfl, ÔÓ‰Ó·Ì˚ ˝ÚÓÏÛ, ÔðËÌÓÒflÚÓ˜Â̸ ÏÌÓ„Ó ÔÓθÁ˚. çÓ ˜ÚÓ·˚ ÓÌË

ËÏÂÎË ÍÓÌÍðÂÚÌ˚È ðÂÁÛθڇÚ, ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÓ‰ÌÓ ÛÒÎÓ‚ËÂ: ‚ÒÂ, ˜ÚÓ Á‰ÂÒ¸ „Ó‚ÓðËÚÒfl, ‚Ò½ÚË Ë‰ÂË Ë ‚Á„Îfl‰˚ ‰ÓÎÊÌ˚ ̇ıÓ‰ËÚ¸ÓÚð‡ÊÂÌË ‚ ÔÓÎËÚËÍÂ. åÂı‡ÌËÁÏ˚ ÔðËÌflÚËflð¯ÂÌËÈ, ÍÓÚÓð˚ ÒÔÓÒÓ·Ì˚ ÓÒÚ‡ÌÓ‚ËÚ¸ÚÂððÓð Ë Ó·ÂÒÔ˜ËÚ¸ ÏËð ̇ ÁÂÏÎÂ, – ˝ÚÓÔÓÎËÚ˘ÂÒÍË ÏÂı‡ÌËÁÏ˚. èÓ˝ÚÓÏÛ ‰Ó ÚÂıÔÓð, ÔÓ͇ ‚Ò Ò͇Á‡ÌÌÓ Á‰ÂÒ¸ Ì ̇ȉÂÚÓÚð‡ÊÂÌËfl ‚ ÔÓÎËÚËÍÂ, Ï˚ Ì ‰ÓÒÚË„ÌÂψÂÎË. èÓ‰Ó·Ì˚ ÏÂðÓÔðËflÚËfl ÒÎÓ‚ÌÓÛ͇Á˚‚‡˛Ú ÔÛÚ¸ ‰Îfl ÔÓÎËÚËÍÓ‚. èÓ˝ÚÓÏÛ fl̇ıÓÊÛ ˝ÚÓÚ ÙÓðÛÏ ÔÓÎÂÁÌ˚Ï Ë ÌÛÊÌ˚Ï.

ë ‰ðÛ„ÓÈ ÒÚÓðÓÌ˚, ËÁ Ò͇Á‡ÌÌÓ„Ó Á‰ÂҸ̇Ôð‡¯Ë‚‡ÂÚÒfl ‚˚‚Ó‰, ˜ÚÓ ‚Ò‚˚ÒÚÛÔ‡˛˘Ë ʇÎÛ˛ÚÒfl ̇ ÔÓÎËÚËÁ‡ˆË˛ðÂÎË„ËË. êÂÎË„Ëfl ÔðËÒÛÚÒÚ‚ÛÂÚ ‚Ó ‚ÒÂıÒÙÂð‡ı ÊËÁÌË ˜ÂÎÓ‚Â͇. èÓ˝ÚÓÏÛ Î˛·ÓÂð¯ÂÌËÂ, ÔðËÌflÚÓ ̇ÏË ‰Îfl ÛÔÓðfl‰Ó˜ÂÌËflÊËÁÌË, ð¯ÂÌË ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍÓÂ, ‚ Ú‡ÍÓχÒÔÂÍÚ fl Ò˜ËÚ‡˛ ÌÂÔð‡‚ËθÌ˚Ï ÚÂðÏËÌ«ÔÓÎËÚËÁ‡ˆËfl ðÂÎË„ËË». êÂÎË„Ëfl ÌÂËÁ·ÂÊÌÓ‚ÎËflÂÚ Ì‡ ÔÓÎËÚËÍÛ, ÔÓÒÍÓθÍÛ ðÂÎË„Ëfl – ÌÂÙ‡ÌÚ‡ÁËfl, Ì ÍÌË„‡, ÍÓÚÓðÓÈ ÒÛʉÂÌÓÔ˚ÎËÚ¸Òfl ̇ ÔÓÎÍÂ. êÂÎË„Ëfl Ë ‰ÓÎÊ̇ ‚ÎËflڸ̇ ÔÓÎËÚËÍÛ, ˜ÚÓ·˚ ÔðËÌflÚ˚ ð¯ÂÌËflð‡ÎËÁÓ‚˚‚‡ÎËÒ¸.

Anar Yazar, Milletvekili, Azerbaycan

Bu büyük bir olayd›r

Moskova’da böyle bir toplant›n›nyap›lmas›, de¤iflik dinleri bir yere

toplamak, bar›fl ve hoflgörü içinde onlar›dinlemek çok büyük bir olay. Bence dünyaçap›nda bir olay. Bu gibi etkinlikler devametmeli ve milletler aras›nda dini iliflkiler nekadar önemli olursa olsun, kültür iliflkileri debir o kadar önemlidir.

Bugün ‹slâm’› terörle ba¤daflt›r›yorlar. Bu,çok büyük bir hata. Medyada ‹slâm’a karfl›bask›lar var ve bence bu da terördür. Bence“‹slâm teröre karfl›, ‹slâm’a karfl› terör” bafll›¤›alt›nda bir toplant› daha düzenlemeli.Bas›nda, televizyonda ve kamuoyunda‹slâm’a karfl› bir terör var. Bundan evvelterörist Carlos vard› ve yapt›¤› bir H›ristiyanterörüydü. Bu, Carlos Carlos’la geldi, BinLadin Bin Ladin’le geldi. Bunu niye ‹slâm’laba¤daflt›rmak laz›m anlam›yorum.

Bugün dünyada çifte standart politikas›izleniyor. Filistin’de oldu¤u gibi, insanlar›nkendi topraklar›n› korumak için yapt›klar›faaliyetler terörizm de¤ildir. Fakat insan›ndevletin baflka bir parças›n› ele geçirmek içinyapt›¤› faaliyetler gerçek bir terörizmdir.

Ä̇ð, ÔËÒ‡ÚÂθ, ‰ÂÔÛÚ‡Ú Ô‡ð·ÏÂÌÚ‡, ÄÁÂð·‡È‰Ê‡Ì:

ùÚÓ ·Óθ¯Ó ÒÓ·˚ÚËÂ

èðÓ‚ÂÒÚË ÔÓ‰Ó·ÌÓ ÏÂðÓÔðËflÚË ‚åÓÒÍ‚Â, ÒÓ·ð‡Ú¸ ‚ÏÂÒÚ ÒÚÓθÍÓ

Ôð‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎÂÈ ð‡Á΢Ì˚ı ðÂÎË„ËÈ,‚˚ÒÎÛ¯‡Ú¸ Í‡Ê‰Ó„Ó ËÁ ÌËı ‚ ‡ÚÏÓÒÙÂðÂÚÂðÔËÏÓÒÚË Ë ÏËð‡ – ·Óθ¯Ó ÒÓ·˚ÚËÂ. ç‡ÏÓÈ ‚Á„Îfl‰, ÒÓ·˚ÚË ÏËðÓ‚Ó„Ó ÛðÓ‚Ìfl. í‡ÍËÂÔðÓ„ð‡ÏÏ˚ ‰ÓÎÊÌ˚ ÔðÓ‰ÓÎʇڸÒfl.ç‡Î‡ÊË‚‡ÌË ‚Á‡ËÏÓÔÓÌËχÌËfl ÏÂʉÛβ‰¸ÏË ð‡ÁÌ˚ı ‚ÂðÓËÒÔӂ‰‡ÌËÈ ËÏÂÂÚÚ‡ÍÓ Ê ÍÓÎÓÒ҇θÌÓ Á̇˜ÂÌËÂ, Í‡Í Ëð‡Á‚ËÚË ÍÛθÚÛðÌ˚ı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ.

ë„ӉÌfl ËÒÎ‡Ï ˜‡ÒÚÓ ‡ÒÒÓˆËËðÛÂÚÒfl ÒÚÂððÓðËÁÏÓÏ. ùÚÓ Ó˜Â̸ ·Óθ¯‡fl ӯ˷͇.ëåà Ó͇Á˚‚‡˛Ú ‰‡‚ÎÂÌË ̇ ËÒ·Ï, ˝ÚÓÚÓÊ ӉËÌ ËÁ ‚ˉӂ ÚÂððÓð‡. ü Ò˜ËÚ‡˛, ˜ÚÓÌÛÊÌÓ ÔðÓ‚ÂÒÚË Â˘Â Ó‰ÌÓ ÏÂðÓÔðËflÚËÂ,ÚÂÏÓÈ ÍÓÚÓðÓ„Ó ÒÚ‡ÌÂÚ «àÒÎ‡Ï ÔðÓÚË‚ÚÂððÓð‡. íÂððÓð ÔðÓÚË‚ ËÒ·χ». Ç Ô˜‡ÚË,̇ ÚÂ΂ˉÂÌËË Ë ‚ Ó·˘ÂÒÚ‚Â ÒÛ˘ÂÒÚ‚ÛÂÚÚÂððÓð ÔÓ ÓÚÌÓ¯ÂÌ˲ Í ËÒ·ÏÛ. ÇÒÂÏËÁ‚ÂÒÚÂÌ ÏÂʉÛ̇ðÓ‰Ì˚È ÚÂððÓðËÒÚ ä‡ðÎÓÒ.éÌ – ÔðËÏÂð ıðËÒÚˇÌÒÍÓ„Ó ÚÂððÓðËÁχ.ä‡ðÎÓÒ ·˚Î ä‡ðÎÓÒÓÏ Ë ÅÂÌ ã‡‰ÂÌ ‰ÓÎÊÂÌÓÒÚ‡‚‡Ú¸Òfl ÅÂÌ ã‡‰ÂÌÓÏ. ᇘÂÏ ÌÛÊÌÓÓ·flÁ‡ÚÂθÌÓ ÔðË‚flÁ˚‚‡Ú¸ Â„Ó Í ËÒ·ÏÛ?

ëÂȘ‡Ò ‚ ÏËð Ï˚ ‚Ò ˜‡˘Â ̇·Î˛‰‡ÂÏÔÓÎËÚËÍÛ ‰‚ÓÈÌ˚ı Òڇ̉‡ðÚÓ‚. ç‡ ÔðËÏÂðÂè‡ÎÂÒÚËÌ˚ ‚ˉÌÓ, ˜ÚÓ ÒÚðÂÏÎÂÌË β‰ÂÈÁ‡˘ËÚËÚ¸ Ò‚Ó˛ ÁÂÏβ ÌÂθÁfl ̇Á˚‚‡Ú¸ÚÂððÓðËÁÏÓÏ. çÓ ÂÒÎË ˜ÂÎÓ‚ÂÍ Ô˚Ú‡ÂÚÒflÔÓÎÛ˜ËÚ¸ ÁÂÏβ ‰ðÛ„Ó„Ó „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡, ÚÓ ˝ÚÓ,·ÂÁ ÒÓÏÌÂÌËfl, – ÚÂððÓðËÁÏ.

Raflit Minhac Vatan›m Tataristan gazetesi, Kazan

Silahlanma yar›fl›durdurulmal›

“Cam evde yafl›yorsan›z tafl at›flmay›n”der bir ‹ngiliz atasözü. Forumdaki

seremonik aç›l›fl, sembolik olarak güzel ifadeedilmifl ve güzel bir niyet. Do¤upbüyüdü¤ümüz yer küremiz camdand›rasl›nda. Kibirlenerek, k›skançl›klagö¤sümüzde tafl topluyor ve bir gün“düflman”a, komflumuza, yak›n›m›za at›yoruz.

Devletler insanl›¤› toplu yok etmesilahlar›n› her gün gelifltiriyorlar. Bu ifllerbirilerine çok paralar getiriyor fakat yüzlerceköy, flehir ve binlerce insan ac› çekiyor,gözyafl› ak›t›yor, fakirlik, onar›lmaz kay›plarveriyor dünyaya. Meflhur K›rg›z yazarAytmatov Rusya Devlet Baflkan› VladimirPutin’e bu silahlar›n kimlerin elinegeçebilece¤ini düflünmesini isteyen birmektup yazd›¤›n› bildirdi. Toplu imhasilahlar›n›n sat›fl›n› de¤il, üretimini dedurdurabilseydik keflke. Bence küresel bar›fl›nen büyük hedeflerinden biri de bu olmal›.

ꇯËÚ åËÌ„‡ÁÓ‚.ɇÁÂÚ‡ «Ç‡Ú‡Ì˚Ï í‡Ú‡ðÒڇ̻, ä‡Á‡Ì¸:

ÉÓÌ͇ ‚ÓÓðÛÊÂÌËȉÓÎÊ̇ ·˚Ú¸ ÔðÂÒ˜Â̇

ÄÌ„ÎËÈÒ͇fl ÔÓÒÎӂˈ‡ „·ÒËÚ: «ÖÒÎË ‚˚ÊË‚ÂÚ ‚ ÒÚÂÍÎflÌÌÓÏ ‰ÓÏÂ, ÌÂ

·ðÓÒ‡ÈÚÂÒ¸ ͇ÏÌflÏË». ñÂðÂÏÓÌËflÓÚÍð˚ÚËfl ÙÓðÛχ ÔÓÎۘ˷Ҹ Ó˜Â̸ÒËÏ‚Ó΢ÌÓÈ, ÓÚð‡Ê‡˛˘ÂÈ ‰Ó·ð˚Â̇ÏÂðÂÌËfl Óð„‡ÌËÁ‡ÚÓðÓ‚. áÂÏÌÓÈ ¯‡ð,„‰Â ‚Ò Ï˚ ðÓ‰ËÎËÒ¸ Ë ‚˚ðÓÒÎË, — ÓÌ ‚‰¸ÚÓÊ ÒÚÂÍÎflÌÌ˚È. ᇂËÒÚ¸ Ë ‚˚ÒÓÍÓÏÂðËÂ,– ˝ÚÓ Í‡ÏÌË ‚ ̇¯Ëı ÒÂð‰ˆ‡ı. ëÓ‚ðÂÏÂÌÂÏ Ëı ÒÚ‡ÌÓ‚ËÚÒfl ‚Ò ·Óθ¯Â Ë·Óθ¯Â, Ë Ó‰Ì‡Ê‰˚ Ï˚ ·ðÓÒ‡ÂÏ ˝ÚË Í‡ÏÌË‚ Ò‚ÓËı ÒÓÒ‰ÂÈ, ·ÎËÁÍËı Ë ÚÂı, ÍÓ„ÓÒ˜ËÚ‡ÂÏ ‚ð‡„‡ÏË.

Ç ÏËð ÔðÓËÒıÓ‰ËÚ Ì‡ð‡˘Ë‚‡ÌËÂÓðÛÊËfl χÒÒÓ‚Ó„Ó ÔÓð‡ÊÂÌËfl. äÓÏÛ-ÚÓ˝ÚÓ ÔðËÌÓÒËÚ Ó„ðÓÏÌ˚ ‰Â̸„Ë, ‚ÏÂÒÚ ÒÚÂÏ ÒÓÚÌË ‰Âð‚Â̸, „ÓðÓ‰Ó‚, Ú˚Òfl˜Ëβ‰ÂÈ ËÒÔ˚Ú˚‚‡˛Ú ·Óθ, θ˛ÚÒfl ÒÎÂÁ˚,ð‡ÒÚÂÚ ·Â‰ÌÓÒÚ¸, ˜ÂÎӂ˜ÂÒÚ‚Ó ÌÂÒÂÚÌ‚ÓÒÔÓÎÌËÏ˚ ÔÓÚÂðË. á̇ÏÂÌËÚ˚ÈÍ˚ð„˚ÁÒÍËÈ ÔËÒ‡ÚÂθ óËÌ„ËÁ ÄÈÚχÚÓ‚Ò͇Á‡Î, ˜ÚÓ Ì‡ÔË҇ΠÔðÂÁˉÂÌÚÛ êÓÒÒËËÇ·‰ËÏËðÛ èÛÚËÌÛ ÔËÒ¸ÏÓ, ‚ ÍÓÚÓðÓÏÔÓÔðÓÒËÎ Â„Ó Á‡‰ÛχڸÒfl Ó ÚÓÏ, ‚ ˜¸ËðÛÍË ÔÓÔ‡‰‡ÂÚ ‚Ò ˝ÚÓ ÓðÛÊËÂ? ÖÒÎË ·˚Ï˚ ÏÓ„ÎË ÔðÂÒ˜¸ Ì ÚÓθÍÓ ÔðÓ‰‡ÊÛÓðÛÊËfl χÒÒÓ‚Ó„Ó ÔÓð‡ÊÂÌËfl, ÌÓ ËÁ‡ÔðÂÚËÚ¸ Â„Ó ÔðÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Ó! ü Ò˜ËÚ‡˛, ˜ÚÓ˝ÚÓ ‰ÓÎÊÌÓ ÒÚ‡Ú¸ Ó‰ÌÓÈ ËÁ ‚‡ÊÌÂȯËıˆÂÎÂÈ Ì‡ ÔÛÚË Í „ÎÓ·‡Î¸ÌÓÏÛ ÏËðÛ.

Tenzin LS PriyadarshiBudist rahip, Prajnopaya Vakf› Müdürü, ABD

Tarihte “Buda Savafl›”hiç olmad›

Savafllar asl›nda suni sebeplerden öteyegitmiyor. ‹nsanlar içlerindeki bencillik ve

egoizm gibi zaaflar›n› aflt›klar›nda nedensavafls›nlar ki. Budizmin 2500 y›ll›k tarihiniiyi inceledi¤inizde hiç savafl açt›¤›görülmemifltir. Dünya tarihinde “Buda Savafl›”diye bir fley duyulmam›flt›r. Savaflla alakas›olmayan bir inan›fla sahibiz. Budizmin enönemli yönü, sakin bir din olmas› vesald›rganl›¤a yer vermeyen olmamas›.Neden Budizm di¤er inan›fllara bu manadainsanl›¤a bir örnek olmas›n. fiu andasöyleyebilece¤im tek bir unsur var; insanasayg›, en temel fleydir. Evrensel de¤er olarakilk tespit edilmesi gereken fley, bu insanlar›nhayat haklar›na sayg›. Dünya dinleri aras›nda“Haçl› Seferleri” olarak da bilinen bir dinsavafl› yafland›. Bu tür hadiselerde arkaplandaki nedene iyi bakmak laz›m. Bu türdurumlarda ikinci bir etkenin olmad›¤›n›düflünelim.

èðÂÔÓ‰Ó·Ì˚È íÂÌÁËÌ èðËfl‰‡ð¯Ë,·Û‰‰ËÈÒÍËÈ ÏÓ̇ı, ‰ËðÂÍÚÓð ÙÓ̉‡ «èð‡ÊÌÓÔ‡fl –Ó·Û˜ÂÌË ˜ÂðÂÁ Ò‚Ó·Ó‰Û Ë ÒÓÒÚð‡‰‡ÌË», ëòÄ:

àÒÚÓðËfl Ì Á̇ÂÚ«‚ÓÈÌ Á‡ ÅÛ‰‰Û»ÇÓÈÌ˚ ÒÓÁ‰‡˛ÚÒfl ËÒÍÛÒÒÚ‚ÂÌÌ˚ÏËÔð˘Ë̇ÏË. ÖÒÎË Î˛‰Ë ÔðÂÓ‰ÓÎÂ˛Ú Ò‚ÓÈ‚ÌÛÚðÂÌÌËÈ ˝„ÓËÁÏ Ë ‰ðÛ„Ë Ò··ÓÒÚË, ÚÓÔð˘Ë̇ ‚Ó‚‡Ú¸ ÓÚÔ‡‰ÂÚ Ò‡Ï‡ ÔÓ Ò·Â. Ç2500-ÎÂÚÌÂÈ ËÒÚÓðËË ·Û‰‰ËÁχ ‚˚ ÌÂۂˉËÚ ÌË Ó‰ÌÓÈ ‚ÓÈÌ˚. Ç ÏËðÓ‚ÓÈËÒÚÓðËË ÌÂÚ ÔÓÌflÚËfl «‚ÓÈ̇ Á‡ ÅÛ‰‰Û».燯‡ ‚Âð‡ Ó˜Â̸ ‰‡ÎÂ͇ ÓÚ ‚ÓÈÌ˚. é‰Ì‡ËÁ ‚‡ÊÌ˚ı ÓÒÓ·ÂÌÌÓÒÚÂÈ ·Û‰‰ËÁχ ‚ ÚÓÏ,˜ÚÓ ˝ÚÓ ðÂÎË„Ëfl ÔÓÍÓfl Ë ÌÂ̇ÒËÎËfl.èÓ˜ÂÏÛ ·˚ ·Û‰‰ËÁÏÛ Ì ÒÚ‡Ú¸ ÔðËÏÂðÓωÎfl ‰ðÛ„Ëı ðÂÎË„ËÈ? ü ÏÓ„Û Ò͇Á‡Ú¸ Ó‰ÌÓ:Ò‡ÏÓ „·‚ÌÓ – Û‚‡ÊÂÌËÂ Í Î˛‰flÏ.삇ÊÂÌË – ÓÒÌÓ‚‡ ‚Ò„Ó. àÁ ˝ÎÂÏÂÌÚÓ‚Ô·ÌÂÚ‡ðÌÓÈ ˝ÚËÍË ÔÂð‚ÓÒÚÂÔÂÌÌ˚È –Û‚‡ÊÂÌËÂ Í Ôð‡‚Û ˜ÂÎÓ‚Â͇ ̇ ÊËÁ̸. àÁËÒÚÓðËË Ì‡Ï ËÁ‚ÂÒÚÌ˚ ÍðÂÒÚÓ‚˚ ÔÓıÓ‰˚,ÍÓÚÓð˚ ڇÍÊ ·˚ÎË ‚ÓÈÌÓÈ Á‡ ‚ÂðÛ. ÇÔÓ‰Ó·Ì˚ı ÒËÚÛ‡ˆËflı ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ıÓðÓ¯ÓËÁÛ˜‡Ú¸ Ôð‰ÔÓÒ˚ÎÍË ÒÓ·˚ÚËÈ.

Giuli Alasania Prof. Dr., Uluslararas› Karadeniz Üniversitesi Rektör Yrd., Gürcistan

Terör, bir protestodurTerörizm, bir tür protesto çeflididir ama masumkifliler de ölebilmesi nedeniyle en olumsuzudur.Terörün sebepleri fakirlik, e¤itimsizlik, sosyaleflitsizlik, sosyal adaletsizlik ve politik eflitsizliktir.Bu sebepleri ortadan kald›rmak gerekir. Bunlar›ntemelinde e¤itim yer almaktad›r. Zira e¤itimdünya görüflünü flekillendirir ve zor durumlardancebir kullanmaks›z›n kurtulma yollar›n› ö¤retir.

ÉËÛÎË Ä·҇ÌËfl, ÔðÓÙÂÒÒÓð, ‰ÓÍÚÓðËÒÚÓð˘ÂÒÍËı ̇ÛÍ, ÔðÓðÂÍÚÓð åÂʉÛ̇ðÓ‰ÌÓ„ÓóÂðÌÓÏÓðÒÍÓ„Ó ÛÌË‚ÂðÒËÚÂÚ‡, ÉðÛÁËfl:

íÂððÓð – ˝ÚÓ ÔðÓÚÂÒÚíÂððÓðËÁÏ – ˝ÚÓ ÙÓðχ ÔðÓÚÂÒÚ‡, ÌÓ Ò‡Ï‡flÌ„‡Ú˂̇fl ÙÓðχ ÔðÓÚÂÒÚ‡, ‚ ðÂÁÛθڇÚÂ˜Â„Ó ÔÓ„Ë·‡˛Ú ÌË ‚ ˜ÂÏ Ì ÔÓ‚ËÌÌ˚ β‰Ë.èð˘ËÌ˚ ÚÂððÓðËÁχ – ·Â‰ÌÓÒÚ¸, ÌËÁÍÓÂÓ·ð‡ÁÓ‚‡ÌËÂ, ÒӈˇθÌÓ ÌÂð‡‚ÂÌÒÚ‚Ó,Òӈˇθ̇fl ÌÂÒÔð‡‚‰ÎË‚ÓÒÚ¸ Ë ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍÓÂÌÂð‡‚ÂÌÒÚ‚Ó. ç‡‰Ó ÔðÂÓ‰Ó΂‡Ú¸ ˝ÚËÓÒÌÓ‚Ì˚ Ôð˘ËÌ˚. çÓ ÓÒÌÓ‚‡ ‚ÒÂ„Ó – ˝ÚÓÓ·ð‡ÁÓ‚‡ÌËÂ, ÔÓÒÍÓθÍÛ ÓÌÓ ÙÓðÏËðÛÂÚÏËðÓ‚ÓÁÁðÂÌËÂ, Û˜ËÚ ÌÂ̇ÒËθÒÚ‚ÂÌÌ˚ÏÏÂÚÓ‰‡Ï ‚˚ıÓ‰‡ ËÁ ÒÎÓÊÌ˚ı ÒËÚÛ‡ˆËÈ.

Buyung Do Min Budist rahip, Güney Kore

Ötekini kabul etmeliyizBir Kore atasözü “gülügüzel gösteren yan›ndaki papatyalar›nçoklu¤udur” der.Papatya veya baflkaçiçekler olmaks›z›ngülün güzelli¤ini deanlayamazs›n›z. Bu,Budist kültürününtemelidir. ‹nsan›n Budaseviyesine ulaflmas› dabaflka insanlar› kabuletmesi gibi kendisini de

onlardan biri gibi görmesi ile bafllayacakt›r.

Ÿ˛Ì„ ÑÓ åËÌ, ·Û‰‰ËÈÒÍËÈ ÏÓ̇ı, ûÊ̇fl äÓðÂfl:

å˚ ‰ÓÎÊÌ˚‚ÓÒÔðËÌËχڸ ‰ðÛ„ËıÇ Ó‰ÌÓÈ ÍÓðÂÈÒÍÓÈ ÔÓÒÎӂˈ „Ó‚ÓðËÚÒfl:«êÓÁÛ ‰Â·˛Ú Íð‡ÒË‚ÓÈ ÓÍðÛʇ˛˘Ë ÂÂðÓχ¯ÍË». ÖÒÎË ·˚ Ì ·˚ÎÓ ðÓχ¯ÂÍ Ë‰ðÛ„Ëı ˆ‚ÂÚÓ‚, Ï˚, ‚ÓÁÏÓÊÌÓ, Ë ÌÂÁ‡ÏÂÚËÎË ·˚ Íð‡ÒÓÚÛ ðÓÁ˚. Ç ˝ÚÓÏ ÒÛÚ¸·Û‰‰ËÈÒÍÓÈ ÍÛθÚÛð˚. ÑÓÒÚËÊÂÌ˘ÂÎÓ‚ÂÍÓÏ ÛðÓ‚Ìfl ÅÛ‰‰˚ ̇˜Ë̇ÂÚÒfl ÒÔðËÌflÚËfl ˜ÂÎÓ‚ÂÍÓÏ ‰ðÛ„Ëı β‰ÂÈ ËÔðËÁ̇ÌËfl Ò·fl Ó‰ÌËÏ ËÁ ÌËı.

Dimitri KitsikisTarihçi, Ottowa Üniversitesi, Kanada

Orta bölge teorisi,uzlaflma teorisidir

Medeniyetler Çat›flmas› tezini ortaya atanHuntington, bütün yazd›klar›n› intihal etmifl

biridir. Konu ile ilgilenmiyordu bile. Komünizminçöküflünden sonra konunun içine kelimenin tamanlam›yla baflkalar› taraf›ndan itildi. Ben baflkabir teoriden, Orta Bölge Teorisi’nden bahsetmekistiyorum. Bu, Adriyatik’ten Afganistan’a uzananbir proje. ‹deolojilerin yüzleflmesinimedeniyetlerin çat›flmas› olarak gösteriyor.Amerika’n›n medeniyetler çat›flmas›na ihtiyac›vard› ve bu teoriyi yazd›rd›. Halbuki Orta BölgeTeorisi’nde medeniyetlerin uzlaflmas› vard›r.Amerika afl›r›l›¤›n üstesinden gelebilmek için birmodel ar›yordu, bulmufl oldu. 1856 ParisKongresi’nde Osmanl› resmî olarak Avrupaiçerisinde kabul edilmifltir. Dolay›s›yla “Türkiye’yiH›ristiyan olmad›¤› için Avrupa’ya alm›yoruz”diyenler de yanl›fl düflünüyorlar. Osmanl› modeliasl›nda çok milletli, çok dinli bir modelin enbaflar›l›s›d›r. Milletlerin Ligi diye tan›mlad›¤›m›zbir oluflumun ön figürasyonudur.

ÑËÏËÚðËÈ äËÚÒËÍËÒ,‰ÓÍÚÓð ËÒÚÓð˘ÂÒÍËı ̇ÛÍ, ˜ÎÂÌ ä‡Ì‡‰ÒÍÓ„ÓÍÓðÓ΂ÒÍÓ„Ó Ó·˘ÂÒÚ‚‡, ä‡Ì‡‰‡:

íÂÓðËfl ëð‰ËÌÌÓ„Óð„ËÓ̇ – ÚÂÓðËfl‚Á‡ËÏÓÔÓÌËχÌËflíÂÓðËfl ÒÚÓÎÍÌÓ‚ÂÌËfl ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈï‡ÌÚËÌ„ÚÓ̇ – ÔÓÎÌÂȯËÈ Ô·„ˇÚ. éÌ ‚‰¸Ì Á‡ÌËχÎÒfl ÒÂð¸ÂÁÌ˚ÏË ËÒÒΉӂ‡ÌËflÏË ‚˝ÚÓÈ Ó·Î‡ÒÚË. èÓÒΠð‡ÒÔ‡‰‡ ëÓ‚ÂÚÒÍÓ„ÓëÓ˛Á‡ ‚ÓÎÂÈ Ó·ÒÚÓflÚÂθÒÚ‚ ÓÌ Ó͇Á‡ÎÒfl‚ӂΘÂÌÌ˚Ï ‚ ˝ÚÓÚ ÔðÓˆÂÒÒ. ü ·˚ ıÓÚÂÎÛÔÓÏflÌÛÚ¸ Ó ‰ðÛ„ÓÈ ÚÂÓðËË – ÚÂÓðËËëð‰ËÌÌÓ„Ó ê„ËÓ̇. ùÚÓÚ ÔðÓÂÍÚÓı‚‡Ú˚‚‡ÂÚ ÚÂððËÚÓð˲ ÓÚ Ä‰ðˇÚËÍË ‰ÓÄÙ„‡ÌËÒڇ̇. é˜Ì‡fl ÒÚ‡‚͇ ˉÂÓÎÓ„ËÈÔð‰ÒÚ‡‚ÎÂ̇ ËÏ ‚ ‚ˉ «ÒÚÓÎÍÌÓ‚ÂÌËflˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ». ÄÏÂðË͇ ıÓÚ· «ÒÚÓÎÍÌÓ‚ÂÌËflˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ» Ë Á‡Í‡Á‡Î‡ ˝ÚÛ ÚÂÓð˲. ÇÓÚ΢ˠÓÚ ˝ÚÓ„Ó, ‚ ÚÂÓðËË ëð‰ËÌÌÓ„Óê„ËÓ̇ ÏÂÊ‰Û ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËflÏË ÒÛ˘ÂÒÚ‚ÛÂÚ‚Á‡ËÏÓÔÓÌËχÌËÂ. ÄÏÂðË͇ ËÒ͇· ÏÓ‰Âθ·Óð¸·˚ Ò ˝ÍÒÚðÂÏËÁÏÓÏ Ë Ì‡¯Î‡ ÂÂ. ç‡è‡ðËÊÒÍÓÈ ÍÓÌÙÂðÂ̈ËË 1856 „. éÒχÌÒ͇flËÏÔÂðËfl ·˚· ÔðËÁ̇̇ ‚ðÓÔÂÈÒÍËÏ„ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÓÏ. çÂÔð‡‚˚ Ë ÚÂ, ÍÚÓ Ì ÔÛÒ͇˛ÚíÛðˆË˛ ‚ Ö‚ðÓÔÛ ËÁ-Á‡ ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ íÛðˆËfl ÌÂfl‚ÎflÂÚÒfl ıðËÒÚˇÌÒÍÓÈ ÒÚð‡ÌÓÈ. èÓÚÓÏÛ ˜ÚÓÄ̇ÚÓÎËfl Ò ‰ð‚ÌÂȯËı ‚ðÂÏÂÌ ·˚·‚‡ÊÌÂȯËÏ ˆÂÌÚðÓÏ ıðËÒÚˇÌÒÚ‚‡. åÓ‰ÂθéÒχÌÒÍÓ„Ó „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ – ҇χfl ÛÒÔ¯̇flÏÓ‰Âθ ÏÌÓ„Ó̇ˆËÓ̇θÌÓ„Ó,ÏÌÓ„ÓÍÓÌÙÂÒÒËÓ̇θÌÓ„Ó „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡.èð‰‚ÂÒÚÌËÍ ÚÓ„Ó Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl, ÍÓÚÓð˚ Ï˚ÔðË‚˚ÍÎË Ì‡Á˚‚‡Ú¸ «ãË„‡ ̇ˆËÈ».

‰Îfl ÚÂððÓðËÁχ, ÔÓ˝ÚÓÏÛ ÔÓÔ˚ÚÍË ÓÔð‡‚‰‡Ú¸ÚÂððÓðËÁÏ ðÂÎË„ËÓÁÌ˚ÏË ‚Á„Îfl‰‡ÏË – ˝ÚÓËÒ͇ÊÂÌË Úð‡‰ËˆËÓÌÌ˚ı ðÂÎË„ËÈ. «çË„‰Â ‚äÓð‡Ì ‚˚ Ì ̇ȉÂÚ ÛÔÓÏË̇ÌËfl ÓÚÂððÓðËÁÏÂ, ÚÓθÍÓ Ó Ò‚fl˘ÂÌÌÓÈ ‚ÓÈÌÂÔðÓÚË‚ Á· – ‰ÊËı‡‰Â», – ÔÓ‰‰ÂðʇΠ„ÓÒÔËÍÂð Ô‡ð·ÏÂÌÚ‡ íÛðˆËË ‚ ÓÚÒÚ‡‚ÍÂïÛÒ‡ÏÂÚ‰ËÌ ÑÊË̉ÓðÛÍ. èðÓ·ÎÂχ‚Á‡ËÏÓÒ‚flÁË ÚÂððÓðËÁχ Ë ËÒ·χ Á‡ÌËχ·ڇÍÊÂ Ë ËÁ‚ÂÒÚÌÓ„Ó ÔËÒ‡ÚÂÎfl Ë ÔÓÒ·ä˚ð„˚ÁÒڇ̇ ‚ ÒÚð‡Ì‡ı ÅÂÌËβÍÒ óËÌ„ËÁ‡ÄÈÚχÚÓ‚‡. «èÓ˜ÂÏÛ Ò„ӉÌfl ÚÂððÓðËÁϘ‡ÒÚÓ ÓÔËð‡ÂÚÒfl ËÏÂÌÌÓ Ì‡ ËÒ·ÏÒÍËÈÙ‡ÍÚÓð? – Á‡‰‡‚‡ÎÒfl ‚ÓÔðÓÒÓÏ ÔËÒ‡ÚÂθ. –ÅÂÁ ÔÓÌËχÌËfl ˝ÚÓÈ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓÈ ÒËÚÛ‡ˆËË ÌÂÏÓÊÂÚ ·˚Ú¸ ð‡θÌÓÈ ÔÂðÒÔÂÍÚË‚˚Ó·˙‰ËÌÂÌËfl ÍÛθÚÛð Ë Ì‡ðÓ‰Ó‚ ÏËð‡».

èðË‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌ˚ ÔÓÒ·ÌËfl Û˜‡ÒÚÌË͇ÏÙÓðÛχ ÔðËÒ·ÎË ÏËÌËÒÚð ËÌÓÒÚð‡ÌÌ˚ı ‰ÂÎíÛðˆËË Ä·‰Ûηı ɲθ Ë è‡ÚðˇðıåÓÒÍÓ‚ÒÍËÈ Ë ‚ÒÂfl êÛÒË ÄÎÂÍÒËÈ II. É·‚‡ÚÛðˆÍÓ„Ó åàч ‚ Ò‚ÓÂÏ ÔÓÒ·ÌËË „Ó‚ÓðËÎ Ó„ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËË Ë, Í‡Í Ó ÒΉÒÚ‚ËË ÂÂ, ÓÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚË ‚ÒÂÏ ÒÓÓ·˘‡ ÌÂÒÚËÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚ¸ Á‡ ÔðÓ·ÎÂÏ˚ ˜ÂÎӂ˜ÂÒÚ‚‡.Ç ÔÓÒ·ÌËË è‡Úðˇðı‡ 𘸠ˉÂÚ ÓÌ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚË ÓÔð‡‚‰‡ÌËfl ÚÂððÓðËÒÚÓ‚ ÌËÔÂð‰ ÅÓ„ÓÏ, ÌË ÔÂð‰ β‰¸ÏË. «íÂððÓð – ˝ÚÓ„ðÂı Û·ËÈÒÚ‚‡ Ë Ò‡ÏÓÛ·ËÈÒÚ‚‡, – „Ó‚ÓðËÚÒfl ‚ÔÓÒ·ÌËË. – чÊ ÂÒÎË ÚÂððÓðËÒÚ Ì ÔÓ„Ë·‡ÂÚÔðË ÒÓ‚Âð¯ÂÌËË Ò‚ÓÂ„Ó ˜ÂðÌÓ„Ó ‰Â·, ÓÌÛ·Ë‚‡ÂÚ Ò·fl ‰ÛıÓ‚ÌÓ, ð‡ÁðÛ¯‡ÂÚ Ò‚Ó˛ Ò‚flÁ¸ ÒÅÓ„ÓÏ, Ë·Ó, ÔÓ ÒÎÓ‚Û èðÂÏÛ‰ðÓ„Ó, «ÌÂ̇‚ˉËÚÉÓÒÔÓ‰¸: „·Á‡ „Óð‰˚Â, flÁ˚Í ÎÊË‚˚È Ë ðÛÍË,ÔðÓÎË‚‡˛˘Ë ÍðÓ‚¸ Ì‚ËÌÌÛ˛, ÒÂð‰ˆÂ,ÍÛ˛˘Â ÁÎ˚ Á‡Ï˚ÒÎ˚, ÌÓ„Ë, ·˚ÒÚðÓ·Â„Û˘ËÂ Í ÁÎÓ‰ÂÈÒÚ‚Û» (èðËÚ˜. 6. 16-18). í‡Í‚ÂðÛÂÚ Ë Û˜ËÚ ë‚flÚ‡fl èð‡‚ÓÒ·‚̇fl ñÂðÍÓ‚¸.á̇˛, ˜ÚÓ ÚÓ Ê ҇ÏÓ ËÒÔÓ‚Â‰Û˛Ú ‚ÂðÛ˛˘ËÂËÌ˚ı ÏËðÓ‚˚ı ðÂÎË„ËÈ».

Deniz Ülke Ar›bo¤an Uluslararas› terörizm uzman›, Türkiye

Terörizm bir tehdit de¤il, kurgudurBu toplant›da daha ziyade dinler aras›nda diyalo¤a imkan sa¤layabilecek pozitifmesajlar verildi, “dinler teröre geçit vermez, terör için meflru zemin oluflturmaz”denildi. “Terörü meflru hale getirebilmek için din bafll› bafl›na araç olarakkullan›lamaz” mesaj› verildi.

Uluslararas› terörizmin sosyal iktisadi çok nedenleri var ama üzerinde durulmad›.“Terörden evrensel eti¤e dinler ve bar›fl”ta kullan›lan dört kavram da Avrupa menflelive negatif kavramlard›r. Bu kavramlar objektif aç›dan sorumluluklar› olmayan kiflilerve kurumlarca de¤iflen kavramlar. Terör konusunda dinler kendilerini temizlemeyeaklamaya çal›fl›yorlar. Halbuki, dünya üzerinde terörizm çok tehlikeli bir tehditde¤ildir. Gecen y›l terörizm raporlar›na göre 725 kifli hayat›n› kaybetmifl. 7025kifli için bile bir dünya düzeni de¤ifltirilemez. Terör bahane edilerek yeni bir dünyadüzeni kurgulanmaktad›r. Yani dünya üzerinde bir öteki yarat›lm›flt›r. Bir güvenlikkayg›s› oluflturulmufltur ve bu çerçeve de baflta ABD olmak üzere bütün siyasalotoriteler kendilerini yeniden kurgulamak durumunda kalmaktad›rlar.

Bugün “din” dedi¤imiz zaman hemen bizim kafam›zda medeniyetleçat›flmas›ndaki modelde bir taraf gelmektedir; H›ristiyan, Ortodoks, Müslüman,Konfüçyüs. “Evrensel etik” dendi¤i zaman Bat› merkezli kullan›lm›fl, kurgulanm›flinsanl›k durumundan söz ediyoruz. Evrensel etik diye bir fley yoktur. Etik çok farkl›kültürlerde çok farkl› anlay›fllara sahiptir. Ortak de¤er sadece insanl›¤›n korunmas›olabilir. Ama burada insanl›¤›n tarifi bile Bat› merkezli yap›lmaktad›r. Bugün ahlakanlay›fllar›m›z›, etik de¤erlerimizi Bat›l›lar belirlemifltir ve bunu küresel iletiflimmodelleriyle bize empoze etmektedirler. Maalesef Do¤u’nun hiçbir katk›s› yok.

ÑÂÌËÁ ìθÍ Äð˚·Ó„‡Ì, ÒÔˆˇÎËÒÚ ÔÓ ÔðÓ·ÎÂÏ‡Ï ÏÂʉÛ̇ðÓ‰ÌÓ„Ó ÚÂððÓðËÁχ.ìÌË‚ÂðÒËÚÂÚ ÅËθ„Ë, íÛðˆËfl:

íÂððÓðËÁÏ – Ì ۄðÓÁ‡, ‡ ÏËÙç‡ ˝ÚÓÏ ÙÓðÛÏ ·˚ÎË ÒÓÁ‰‡Ì˚ Ôð‰ÔÓÒ˚ÎÍË ‰Îfl ð‡Á‚ËÚËflÏÂÊÍÓÌÙÂÒÒËÓ̇θÌÓ„Ó ‰Ë‡ÎÓ„‡. ÉÓ‚ÓðËÎÓÒ¸ Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ «ðÂÎË„ËË Ì fl‚Îfl˛ÚÒflÔðÓ‚Ó‰ÌË͇ÏË ÚÂððÓð‡, Ì ÒÓÁ‰‡˛Ú ΄ËÚËÏÌÓÈ ÔÓ˜‚˚ ‰Îfl Â„Ó ð‡Á‚ËÚËfl».äðÓÏ ˝ÚÓ„Ó, ·˚ÎÓ Á‡fl‚ÎÂÌÓ, ˜ÚÓ «ðÂÎË„Ëfl ÌË ÔðË Í‡ÍËı ÛÒÎÓ‚Ëflı Ì ÏÓÊÂÚÒÚ‡ÌÓ‚ËÚ¸Òfl Òð‰ÒÚ‚ÓÏ ‰Îfl ÛÁ‡ÍÓÌË‚‡ÌËfl ÚÂððÓðËÁχ».

åÂʉÛ̇ðÓ‰Ì˚È ÚÂððÓðËÁÏ ËÏÂÂÚ ÏÌÓ„Ó ÒӈˇθÌ˚ı Ë ˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍËıÔð˘ËÌ, Ó ˜ÂÏ, Í ÒÓʇÎÂÌ˲, ̇ ÙÓðÛÏ Ì „Ó‚ÓðËÎÓÒ¸. èÓÌflÚËfl,ËÒÔÓθÁÓ‚‡ÌÌ˚ ‚ ̇Á‚‡ÌËË ÙÓðÛχ – «éÚ ÚÂððÓð‡ Í Ô·ÌÂÚ‡ðÌÓÈ ˝ÚËÍÂ:êÂÎË„ËË Ë ÏËð» — ËÏÂ˛Ú Â‚ðÓÔÂÈÒÍÓ ÔðÓËÒıÓʉÂÌËÂ Ë Ì„‡ÚË‚ÌÓ Á̇˜ÂÌËÂ.ùÚË ÔÓÌflÚËfl ‚ˉÓËÁÏÂÌfl˛ÚÒfl Îˈ‡ÏË Ë Óð„‡ÌËÁ‡ˆËflÏË, Î˯ÂÌÌ˚ÏËÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚË. ÇÒ ÍÓÌÙÂÒÒËË ÒÚðÂÏflÚÒfl ÓÚÏÂÊ‚‡Ú¸Òfl ÓÚ ÚÂððÓð‡,ÔÓ͇Á‡Ú¸ Ò·fl ‚ ð‡‰ÛÊÌÓÏ Ò‚ÂÚÂ, ıÓÚfl ÚÂððÓðËÁÏ Ì fl‚ÎflÂÚÒfl Ò‡ÏÓÈ ÒËθÌÓÈÓÔ‡ÒÌÓÒÚ¸˛ ̇ ÁÂÏÎÂ. èÓ ‰‡ÌÌ˚Ï ÒÚ‡ÚËÒÚËÍË, ‚ ÔðÓ¯ÎÓÏ „Ó‰Û ‚ ðÂÁÛθڇÚÂÚÂððÓðËÒÚ˘ÂÒÍËı ‰ÂÈÒÚ‚ËÈ ÔÓ„Ë·ÎÓ 725 ˜ÂÎÓ‚ÂÍ. åËðÓÔÓðfl‰ÓÍ Ì ÏÓÊÂÚ·˚Ú¸ ËÁÏÂÌÂÌ Ë ð‡‰Ë 7025 ˜ÂÎÓ‚ÂÍ.

Ç Ì‡¯Ë ‰ÌË ÔðË ÒÎÓ‚Â «ðÂÎË„Ëfl» ‚ „ÓÎÓ‚Û Òð‡ÁÛ ÔðËıÓ‰ËÚ Ó‰Ì‡ ËÁ ÒÚÓðÓÌÏÓ‰ÂÎË ÍÓÌÙÎËÍÚ‡ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ: ıðËÒÚˇÌÒÚ‚Ó, ËÒ·Ï, ËÛ‰‡ËÁÏ,ÍÓÌÙۈˇÌÒÚ‚Ó, ·Û‰‰ËÁÏ. èðË ÒÎÓ‚‡ı «Ô·ÌÂÚ‡ð̇fl ˝ÚË͇» ‚ ‚ÓÓ·ð‡ÊÂÌËË‚ÓÁÌË͇ÂÚ Á‡Ô‡‰ÌÓˆÂÌÚðËÒÚÒ͇fl ÏÓ‰Âθ ÏËð‡. è·ÌÂÚ‡ðÌÓÈ ˝ÚËÍË ÌÂÒÛ˘ÂÒÚ‚ÛÂÚ. ùÚË͇ ‚ ð‡ÁÌ˚ı ÍÛθÚÛð‡ı ÔÓÌËχÂÚÒfl ÔÓ-ð‡ÁÌÓÏÛ. é·˘ËÏ ÏÓÊÂÚ·˚Ú¸ ÚÓθÍÓ ÒÚðÂÏÎÂÌË ˜ÂÎӂ˜ÂÒÚ‚‡ Í Ò‡ÏÓÒÓıð‡ÌÂÌ˲. çÓ Ë Á‰ÂÒ¸ÓÔð‰ÂÎÂÌË ˜ÂÎӂ˜ÂÒÚ‚‡ ÓÚð‡Ê‡ÂÚ Á‡Ô‡‰ÌÛ˛ ÚÓ˜ÍÛ ÁðÂÌËfl. 燯ËÔð‰ÒÚ‡‚ÎÂÌËfl Ó ÏÓð‡ÎË, ˝ÚËÍÂ, ̇¯Ë Ìð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌ˚ ˆÂÌÌÓÒÚË ÒÙÓðÏËðÓ‚‡Ì˚á‡Ô‡‰ÓÏ, Ë Ëı ̇‚flÁ˚‚‡˛Ú Ì‡Ï ‚ÏÂÒÚÂ Ò ÏÓ‰ÂÎflÏË „ÎÓ·‡Î¸ÌÓÈ ÍÓÏÏÛÌË͇ˆËË.ä ÒÓʇÎÂÌ˲, ÇÓÒÚÓÍ Ì Ò˚„ð‡Î ‚ ˝ÚÓÏ ÌË͇ÍÓÈ ðÓÎË.

Türkiye Büyük Millet Meclisi eski Baflkan› Hüsamettin Cindoruk

ëÔËÍÂð Ô‡ð·ÏÂÌÚ‡ íÛðˆËË ‚ ÓÚÒÚ‡‚Í ïÛÒ‡ÏÂÚ‰ËÌ ÑÊË̉ÓðÛÍ

hakl›l›¤›n› savunanlar bütün kadim dinleri tahrifetmifl olurlar. Profesörün sözlerini TürkiyeBüyük Millet Meclisi Eski Baflkan› HüsamettinCindoruk “Kur’an’›n hiçbir yerinde terörizmidestekleyen bir bilgi bulamazs›n›z. Ancakkötülükle mücadelede cihad vard›r”cümleleriyle destekledi. Terörle ‹slâm’›nbirbiriyle iliflkilendirilmesi problemi K›rg›zistanBenelüks Büyükelçisi, ünlü romanc› CengizAytmatov’un da gündemindeydi. Sözlerine“Bugün terörizm neden özellikle ‹slâm’laba¤daflt›r›l›yor?” sorusuyla bafllayan yazar, “Buküresel olay› iyice anlamadan kültür vehalklar›n bir araya gelmeleri imkans›zd›r.” diyedevam etti.

Kat›l›mc›lara kutlama mesaj› gönderenleraras›nda Türkiye Cumhuriyeti D›fliflleri Bakan›Abdullah Gül ve Moskova ve Rusya Patri¤iAleksiy II de vard›. Say›n Bakan küreselleflmeve etkilerinden bahsederken, herkesin insanl›¤›nproblemleri karfl›s›nda kendini mesulhissetmesinin önemini vurgulad›. Patrik isemesaj›nda, teröristlerin ne Allah huzurunda vene de insanlar huzurunda kendilerinisavunamayacaklar›na de¤inmiflti: “Terör,kendini ve bir baflkas›n› öldürme günah›d›r.Terörist, gerçeklefltirdi¤i faaliyet esnas›ndaölmese bile Allah’la kendi irtibat›n› kesmifldemektir. Zira kutsal kitapta ‘Allah kibirligözlerden, yalan söyleyen dilden, suçsuzlar›nkan›n› ak›tan ellerden, kötü düflünceleribesleyen kalpten ve kötülü¤e h›zla koflanayaklardan nefret eder.’ (Pritç. 6. 16-18)yaz›l›d›r. Ortodoks Kilisesi buna inan›r ve bunuö¤retir. Di¤er din mensuplar›n›n da bu flekildeinand›klar›n› biliyorum.” dedi.

Rusya Bilimler Akademisi fiarkiyat EnstitüsüMüdürü Rostislav Borisoviç Ribakov da d›fl

ÑËðÂÍÚÓð àÌÒÚËÚÛÚ‡ ‚ÓÒÚÓÍӂ‰ÂÌËflêÄç êÓÒÚËÒ·‚ ê˚·‡ÍÓ‚ Á‡fl‚ËÎ, ˜ÚÓðÂÎË„ËË, ÌÂÒÏÓÚðfl ̇ ‚̯ÌË ð‡Á΢Ëfl,ÏÓ„ÛÚ ÒÓ‚ÏÂÒÚÌÓ ÔðÓÚË‚ÓÒÚÓflÚ¸ÚÂððÓðËÁÏÛ, ÔÓÚÓÏÛ ˜ÚÓ ˝Ú˘ÂÒ͇fl ÒÚÓðÓÌ‡Û ÌËı ‰Ë̇. ÇÔðÓ˜ÂÏ, ê˚·‡ÍÓ‚ ÔðËÁ‚‡Î ÌÂÁ‡·˚‚‡Ú¸ Ë Ó Î˛‰flı ‚Ì ÍÓÌÙÂÒÒËÈ: «Ñ‡ÊÂÂÒÎË Î˛‰Ë Ì ËÒÔÓ‚Â‰Û˛Ú ÌË͇ÍÓÈ ðÂÎË„ËË,ÓÌË ‚Ò ð‡‚ÌÓ ‰ÓÎÊÌ˚ ·˚Ú¸ ÒÔ‡ÒÂÌ˚».ê˚·‡ÍÓ‚ Û‚ÂðÂÌ, ˜ÚÓ ÚÂððÓðËÁÏ Úð·ÛÂÚ„ÎÛ·ÓÍÓ„Ó ‚ÒÂÒÚÓðÓÌÌÂ„Ó ËÒÒΉӂ‡ÌËfl ËËÁÛ˜ÂÌËfl, Ӊ̇ÍÓ ÔðËÁ‚‡Î Û˜‡ÒÚÌËÍÓ‚ÙÓðÛχ Á‡‰ÛχڸÒfl Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ ÛÊ ÒÂȘ‡ÒÔðÓÚË‚ÓÔÓÒÚ‡‚ËÚ¸ ÂÏÛ ÏÓÊÌÓ ‚ ÔÂð‚Û˛Ó˜Âð‰¸ Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËÂ. èðÂÁˉÂÌÚ ÙÓ̉‡ «Artof Living» òðË ê‡‚Ë ò‡Ì͇ð Ë ‰ËðÂÍÚÓðàÌÒÚËÚÛÚ‡ ËÒÚÓðËË Ë ˝ÚÌÓÎÓ„ËË Äç ÉðÛÁËËÉËÛÎË Ä·҇ÌËfl ÔðËÁ‚‡ÎË Ì‡Ôð‡‚ËÚ¸ ÛÒËÎËfl̇ ÚÓ, ˜ÚÓ·˚ ÔÓ‚˚ÒËÚ¸ ÛðÓ‚Â̸ӷð‡ÁÓ‚‡ÌËfl, ‚ ÚÓÏ ˜ËÒÎÂ Ë ðÂÎË„ËÓÁÌÓ„Ó.

é‰Ì‡ÍÓ Í‡ÍË ·˚ Ôð‡‚ËθÌ˚ ÒÎÓ‚‡ ÌËÔðÓËÁÌÓÒËÎËÒ¸ ̇ ÙÓðÛÏÂ, ÒÔð‡‚ËÚ¸Òfl Ò

Sa¤dan sola: MoskovaKilisesi D›fl ‹liflkiler Baflkan

Yard›mc›s›, PiskoposEgoriyevski Mark, Giuli

Alasania ve FransaOrtodoks Metropoliti

Emmanuel Adamakis

ëÔð‡‚‡ ̇΂Ó:Á‡ÏÂÒÚËÚÂθ ðÛÍÓ‚Ó‰ËÚÂÎflÓډ· ‚̯ÌËı ˆÂðÍÓ‚Ì˚ı

Ò‚flÁÂÈ åÓÒÍÓ‚ÒÍÓ„ÓÔ‡Úðˇðı‡Ú‡ ÂÔËÒÍÓÔ

Ö„Óð¸Â‚ÒÍËÈ å‡ðÍ, ÉËÛÎËÄ·҇ÌËfl Ë ÏËÚðÓÔÓÎËÚ

„ð˜ÂÒÍÓ„Ó ˝ÍÁ‡ðı‡Ú‡äÓÌÒÚ‡ÌÚËÌÓÔÓθÒÍÓ„ÓÔ‡Úðˇðı‡Ú‡ ‚ Ö‚ðÓÔÂùÏχÌÛËΠĉ‡Ï‡ÍËÒ

B A R I fi I N R E Ç E T E S ‹ : E T ‹ K D E ⁄ E R L E R

Rusya Müftüler Konseyi Baflkan› Ravil Gaynuddin

‹slâm, halklar› iyiya da kötü diye ay›rmazDünya Müslümanlar›n›n birço¤u için çok kutuplu ve evrensel birgörüfl birli¤i ancak dini ve milli kültürlerin birbirinizenginlefltirmesiyle sa¤lanabilir. Çünkü ‹slâm, halklar› iyi ya dakötü diye ay›rmaz ve herhangi bir halk› bir baflkas›na karfl›üstün tutmaz.

èð‰Ò‰‡ÚÂθ ëÓ‚ÂÚ‡ ÏÛÙÚË‚ êÓÒÒËË ¯ÂÈı ꇂËθ ɇÈÌÛÚ‰ËÌ:

Ç ËÒ·Ï ÌÂÚ ‰ÂÎÂÌËfl ̇ðÓ‰Ó‚ ̇ÎÛ˜¯ËÂ Ë ıÛ‰¯ËÂÑÎfl ÔÓ‰‡‚Îfl˛˘Â„Ó ·Óθ¯ËÌÒÚ‚‡ ÏÛÒÛÎ¸Ï‡Ì ‚ÒÂ„Ó ÏËð‡ ÔðËÓðËÚÂÚÌ˚Ï fl‚ÎflÂÚÒflÔÛÚ¸ ÏÌÓ„ÓÔÓÎflðÌÓ„Ó ÏËð‡, ÔÛÚ¸ ‰ËÌÒÚ‚‡ ÏËðÓ‚Ó„Ó ÒÓÓ·˘ÂÒÚ‚‡ ˜ÂðÂÁ‚Á‡ËÏÓÓ·Ó„‡˘ÂÌË ÍÓÌÙÂÒÒËÓ̇θÌ˚ı Ë Ì‡ˆËÓ̇θÌ˚ı ÍÛθÚÛð. èÓÚÓÏÛ ˜ÚÓ ‚ËÒ·Ï ÌÂÚ ‰ÂÎÂÌËfl ̇ðÓ‰Ó‚ ̇ ÎÛ˜¯ËÂ Ë ıÛ‰¯ËÂ, ÓÚÒÛÚÒÚ‚ÛÂÚ ÛÚ‚ÂðʉÂÌËÂËÒÍβ˜ËÚÂθÌÓÒÚË ÍÓ„Ó-ÎË·Ó ÚÓθÍÓ ÔÓ ÔðÓËÒıÓʉÂÌ˲.

Endonezya Meclis Baflkan› Hidayet Nur Wahid

ëÔËÍÂð Ô‡ð·ÏÂÌÚ‡ à̉ÓÌÂÁËË ïˉ‡flÚ çÛð LJıˉ

görünüflleri itibariyle farkl› olsalar dadinlerin teröre karfl› bir birlikoluflturabileceklerini, çünkü dinlerin etikyönlerinin bir oldu¤unu vurgulad›.Ribakov din d›fl›nda kalan kiflileri deunutmamak gerekti¤ini ifade etti. “E¤erinsanlar hiçbir dine inanmasalar bile,kurtar›lmak zorundalar.” diyen Ribakov,terörizmin etrafl›ca incelenmeye ihtiyac›oldu¤unu belirterek bunun önüne geçmekiçin neler yap›labilece¤i konusundakat›l›mc›lar› düflünmeye davet etti. Terörünkarfl›s›na konulabilecek çare olarak e¤itiminvurguland›¤› toplant›da “Art of Living”Vakf›’n›n Baflkan› firi Ravi fiankar ve GürcistanBilimler Akademisi Tarih Enstitüsü MüdürüGuili Alasania din e¤itimi de baflta olmak üzeree¤itim seviyesinin yükseltilmesi için daha fazlagayret edilmesi ça¤r›s›nda bulundular.

Forumda o kadar çok de¤erden bahsedildi ki,bütün bunlar› kelimelerle ifade etmek çok zor.Rostislav Borisoviç Ribakov “Dünya, iyi sözlerduymaktan art›k sa¤›r olmufltur” anlam›ndakiHint atasözünü kürsüden kat›l›mc›lara aktararakart›k dünyada kötülü¤ün azalmas› için sözdenöte bir fleyler yapmaya ça¤›rd›; “E¤er herakflam, o gün ne yapt›¤›m›z›n muhasebesiniyapm›fl olsak dünya daha güzel olacakt›r.” diyenRibakov konuya iliflkin bir örnek olmas›amac›yla Vladikafkas’ta kurulan fiarkiyatEnstitüsü’nden, bölgede bar›fl faaliyetleriniinceleyip araflt›racak Kuzey OsetyaCumhurbaflkanl›¤› ‹nsan Haklar›Komisyonu’ndan ve Uluslararas› “KültürYoluyla Bar›fl” Organizasyonu’ndan bahsetti.

Forumun unutulmaz anlar›ndan biri de, ilkgün bütün dinî liderlerin birlikte, dünyay›simgeleyen büyük bir kürenin içine bar›fl›simgeleyen bir zeytin a¤ac› dikmeleriydi.

Diyalog Avrasya PlatformuDönem Baflkan› ‹lber Ortayl›

èð‰Ò‰‡ÚÂθ è·ÚÙÓðÏ˚ÑˇÎÓ„ Ö‚ð‡ÁËfl II ÔÂðËÓ‰‡àθ·Âð éðÚ‡ÈÎ˚

30

ê Ö ñ Ö è í Ñ ã ü Ñ é ë í à Ü Ö ç à ü å à ê Ä : ù í à ó Ö ë ä à Ö ñ Ö ç ç é ë í à

̇ÒËÎËÂÏ ÚÓθÍÓ ÒÎÓ‚‡ÏË Ì‚ÓÁÏÓÊÌÓ.«åËð Ó„ÎÓı ÓÚ ıÓðÓ¯Ëı ÒÎÓ‚», –ÔðÓˆËÚËðÓ‚‡Î Ë̉ËÈÒÍÛ˛ ÔÓ„Ó‚ÓðÍÛêÓÒÚËÒ·‚ ê˚·‡ÍÓ‚ Ë ÔðËÁ‚‡Î ‚ÒÂıÛ˜‡ÒÚÌËÍÓ‚ ÙÓðÛχ ̇˜‡Ú¸ ‰ÂÈÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ ‰ÎflÚÓ„Ó, ˜ÚÓ·˚ Á· ‚ ÏËð ÒÚ‡ÎÓ ÏÂ̸¯Â.«ÖÒÎË Ï˚ ͇ʉ˚È ‚˜Âð ·Û‰ÂÏ ÔÓ‰‚Ó‰ËÚ¸ËÚÓ„, ˜ÚÓ Ê ıÓðÓ¯Â„Ó Ò‰Â·ÎË Á‡ ‰Â̸, ÏËðÒÚ‡ÌÂÚ ÎÛ˜¯Â», – Û‚ÂðÂÌ Û˜ÂÌ˚È. é‰ÌËÏ ËÁÚ‡ÍËı ‰Ó·ð˚ı ‰ÂÎ ÓÌ Ì‡Á‚‡Î ÒÓÁ‰‡ÌË ‚ÓÇ·‰Ë͇‚͇Á àÌÒÚËÚÛÚÓÏ ‚ÓÒÚÓÍӂ‰ÂÌËfl,åÂʉÛ̇ðÓ‰ÌÓÈ ‡ÒÒӈˇˆËÂÈ «åËð ˜ÂðÂÁÍÛθÚÛðÛ» Ë ÍÓÏËÒÒËÂÈ ÔÓ Ôð‡‚‡Ï ˜ÂÎÓ‚Â͇ÔðË ÔðÂÁˉÂÌÚ ðÂÒÔÛ·ÎËÍË ë‚Âð̇fléÒÂÚËfl àÌÒÚËÚÛÚ‡ ÏËð‡ ̇ 䇂͇ÁÂ,ÍÓÚÓð˚È ‰ÓÎÊÂÌ Á‡ÌËχڸÒfl ËÁÛ˜ÂÌËÂÏÏËðÓÚ‚Óð˜ÂÒÍÓÈ ‰ÂflÚÂθÌÓÒÚË ‚ ˝ÚÓÏð„ËÓÌÂ.

֢ ӉÌÓ ‰Ó·ðÓÂ Ë Í ÚÓÏÛ ÊÂÒËÏ‚Ó΢ÂÒÍÓ ‰ÂÎÓ ·˚ÎÓ Ò‰Â·ÌÓ ÔðflÏÓ Ì‡ÓÚÍð˚ÚËË ÙÓðÛχ: ‚ ·Óθ¯ÓÈ ¯‡ð,ÒËÏ‚ÓÎËÁËðÛ˛˘ËÈ ÁÂÏβ, ðÂÎË„ËÓÁÌ˚ÂÎˉÂð˚ ÔÓÒ‡‰ËÎË ðÓÒÚÓÍ ÓÎË‚ÍÓ‚Ó„Ó ‰Âð‚‡– ‰Âð‚‡ ÏËð‡.

Rusya FederasyonuCumhurbaflkanl›¤› Kafkasya dan›flman›Aslanbek Asl›hanov:

‹ntikam tohumlar›ekilmesinRusya’da bütün halklar› karfl› karfl›ya getirmek içinçal›flanlar var. Terörizme karfl› yürütülen faaliyetlerise genelde y›k›c› oluyor, gerginli¤i art›r›yor veintikam hissi uyand›r›yor. Bunu ancak e¤itimleyenebiliriz.

ëÓ‚ÂÚÌËÍ ÔðÂÁˉÂÌÚ‡ êîÄÒ·̷ÂÍ ÄÒ·ı‡ÌÓ‚:

ÇÓÁ‰ÂðÊËÏÒflÓÚ ÒÂflÌËfl ÒÂÏflÌ ÏÂÒÚËÇ êÓÒÒËË ÂÒÚ¸ ÒËÎ˚, ÍÓÚÓð˚ ÒÂ˛Ú ‚ð‡Ê‰Û ÏÂÊ‰Û Ì‡ðÓ‰‡ÏË. åÂð˚,Ôð‰ÔðËÌËχÂÏ˚ ‰Îfl ·Óð¸·˚ ÒÚÂððÓðËÁÏÓÏ, ËÏÂ˛Ú ð‡ÁðÛ¯ËÚÂθÌ˚Èı‡ð‡ÍÚÂð, ÛÒËÎË‚‡˛Ú ̇ÔðflÊÂÌË ˂ÓÁ·Ûʉ‡˛Ú Ê·ÌË ÏÂÒÚË. èӷ‰ËÚ¸ ˝ÚÓÏÓÊÌÓ ÚÓθÍÓ Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËÂÏ.

Moskova ve Rusya Patri¤i II. Aleksiy:

Terörist Tanr›’ylaba¤›n› koparm›flt›rTerörizm ve afl›r›l›¤›n önüne geçmek amac›yla uluslararas› iflbirli¤i oluflturma

konusunu tart›flmak üzere kadim Moskova’n›n kalbinde bir araya gelmifl bulunanherkesi içtenlikle selaml›yorum. Farkl› dinlere inanan kifliler birbirine yard›m ederekbar›fl ve anlay›fl içerisinde uzun y›llar boyunca ülkemizde yaflam›fllard›r. Bu zamanakadar aram›zda hiçbir din savafl› yaflanmad›.

Dini liderlerin yüksek feraseti, Rusya halk›n›n yarar›na birbiriyle iflbirli¤ine girerekhalk›n inanc›n› korumaya ve bu inanc›n emirleriniyerine getirmeye imkan sa¤lad›. Ülkemizin kadimdini topluluklar›n› bir araya getiren, hem ateizmetkilerine karfl› durufl ve hem de terörizmin ilks›rada yer ald›¤› ça¤›n meydan okumalar›na karfl›gösterilen çabad›r. Bugün “Ölüm pencerelerimizet›rmand›, kalelerimize girdi; sokaklar› çocuksuz,meydanlar› gençsiz b›rakt›.” (‹er.: 9: 21).

Bundan k›sa bir zaman önce yaflad›¤›m›z gibibugün masum insanlara, özellikle çocuklara karfl›suç ifllenmektedir. Bu gibi olaylar› gerçeklefltirmekhiçbir flekilde savunulamaz. Terör bir öldürme veintihar günah›d›r. Terörist, gerçeklefltirdi¤i okaranl›k emelinde fiziksel olarak ölmese bilemanevi yönden ölmektedir. Tanr›yla aras›ndakiba¤› koparmaktad›r. Zira, kutsal kitapta “Tanr›,kibirli gözlerden, yalan söyleyen dilden,suçsuzlar›n kan›n› ak›tan ellerden, kötü emelbesleyen kalpten, kötülü¤e do¤ru koflanayaklardan nefret eder...” (Prits: 6.16-18) der. Ortodoks Kilisesi buna inan›yor vebunu ö¤retiyor. Di¤er evrensel dinlerin de buna inand›klar›n› biliyorum.

Ülkemiz inanan insanlar›n›n sahip olduklar› dinler aras› diyalog tecrübesi, budiyalogda yer alan dinlerin, dünyadan ahlak ve inanç temellerinin kald›r›lmas›naasla müsaade edemeyece¤ini göstermektedir. Aksine, dinî ve kültürel çeflitlili¤inkorunmas› her ülkede ve bütün dünyada uzlafl›y› kuvvetlendirme, Tanr›n›n “çokluktabirlik” nimetini koruma ad›na verdi¤imiz mücadelenin baflar› garantisidir.

Terörün kötülü¤üne karfl› bir araya gelen iyi niyetli bütün insanlara bu faydal›ifllerinde ve daha nice güzel giriflimlerinde baflar›lar dilerim.

èð‰ÒÚÓflÚÂθ êÛÒÒÍÓÈ Ôð‡‚ÓÒ·‚ÌÓÈ ˆÂðÍ‚Ë ë‚flÚÂȯËÈ è‡Úðˇðı ÄÎÂÍÒËÈ:

íÂððÓðËÒÚ ð‡ÁðÛ¯‡ÂÚÒ‚flÁ¸ Ò ÅÓ„ÓÏëÂð‰Â˜ÌÓ ÔðË‚ÂÚÒÚ‚Û˛ ‚‡Ò, ÒÓ·ð‡‚¯ËıÒfl ‚ ÒÂð‰ˆÂ ‰ð‚ÌÂÈ åÓÒÍ‚˚, ‰‡·˚

Ó·ÒÛ‰ËÚ¸ ‚ÓÔðÓÒ˚ ÏÂʉÛ̇ðÓ‰ÌÓ„Ó ÒÓÚðÛ‰Ì˘ÂÒÚ‚‡ ‚ ‰ÂΠÔðÓÚË‚ÓÒÚÓflÌËflÚÂððÓðËÁÏÛ Ë ˝ÍÒÚðÂÏËÁÏÛ. åÌÓ„Ë ÒÚÓÎÂÚËfl ÔÓÒΉӂ‡ÚÂÎË ð‡ÁÌ˚ıðÂÎË„ËÓÁÌ˚ı Úð‡‰ËˆËÈ ÊËÎË ‚ ̇¯ÂÈ ÒÚð‡Ì ‚ ÏËðÂ Ë ‚Á‡ËÏÌÓÏ Ó·˘ÂÌËË,ÒÚ‡ð‡flÒ¸ ÔÓÏÓ„‡Ú¸ ‰ðÛ„ ‰ðÛ„Û. ì Ì‡Ò Ì ·˚ÎÓ ðÂÎË„ËÓÁÌ˚ı ‚ÓÈÌ: ÏÛ‰ðÓÒÚ¸‰ÛıÓ‚Ì˚ı ÎˉÂðÓ‚ ÔÓÁ‚ÓÎfl· β‰flÏ ıð‡ÌËÚ¸ Ò‚Ó˛ ‚ÂðÛ Ë ÊËÚ¸ Òӄ·ÒÌÓ ÂÂÁ‡Ôӂ‰flÏ, „‡ðÏÓÌ˘ÌÓ ‚Á‡ËÏÓ‰ÂÈÒÚ‚Ûfl ̇ ·Î‡„Ó Ì‡ðÓ‰Ó‚ êÓÒÒËË.íð‡‰ËˆËÓÌÌ˚ ðÂÎË„ËÓÁÌ˚ ӷ˘ËÌ˚ ̇¯ÂÈ ÒÚð‡Ì˚ Ó·˙‰ËÌfl˛Ú Ë ‰ÂÒflÚËÎÂÚËfl‡ÚÂËÒÚ˘ÂÒÍËı ÔðÂÒΉӂ‡ÌËÈ, Ë Ó·˘‡fl ÓÁ‡·Ó˜ÂÌÌÓÒÚ¸ ‚˚ÁÓ‚‡ÏËÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓÒÚË, ‚ ˜ËÒΠÍÓÚÓð˚ı Ó‰ÌÓ ËÁ ÔÂð‚˚ı ÏÂÒÚ Á‡ÌËχÂÚ ÚÂððÓðËÁÏ.ÇÓËÒÚËÌÛ Ò„ӉÌfl «ÒÏÂðÚ¸ ‚ıÓ‰ËÚ ‚ ̇¯Ë ÓÍ̇, ‚ÚÓð„‡ÂÚÒfl ‚ ˜ÂðÚÓ„Ë Ì‡¯Ë,˜ÚÓ·˚ ËÒÚð·ËÚ¸ ‰ÂÚÂÈ Ò ÛÎˈ˚, ˛ÌÓ¯ÂÈ Ò ÔÎÓ˘‡‰ÂÈ» (àÂð. 9. 21).

èÓ‰ÌËχ˛˘ËÈ ðÛÍÛ Ì‡ Ì‚ËÌÌ˚ı β‰ÂÈ, ÓÒÓ·ÂÌÌÓ Ì‡ ‰ÂÚÂÈ, Í‡Í ˝ÚÓ ·˚ÎÓ̉‡‚ÌÓ ‚ êÓÒÒËË, ÒÓ‚Âð¯‡ÂÚ ÔðÂÒÚÛÔÎÂÌËÂ, ÍÓÚÓðÓ Ì˘ÂÏ ÌÂθÁfl ÓÔð‡‚‰‡Ú¸.íÂððÓð – ˝ÚÓ „ðÂı Û·ËÈÒÚ‚‡ Ë Ò‡ÏÓÛ·ËÈÒÚ‚‡. чÊ ÂÒÎË ÚÂððÓðËÒÚ ÌÂÔÓ„Ë·‡ÂÚ ÔðË ÒÓ‚Âð¯ÂÌËË Ò‚ÓÂ„Ó ˜ÂðÌÓ„Ó ‰Â·, ÓÌ Û·Ë‚‡ÂÚ Ò·fl ‰ÛıÓ‚ÌÓ,ð‡ÁðÛ¯‡ÂÚ Ò‚Ó˛ Ò‚flÁ¸ Ò ÅÓ„ÓÏ, Ë·Ó, ÔÓ ÒÎÓ‚Û èðÂÏÛ‰ðÓ„Ó, «ÌÂ̇‚ˉËÚÉÓÒÔÓ‰¸: „·Á‡ „Óð‰˚Â, flÁ˚Í ÎÊË‚˚È Ë ðÛÍË, ÔðÓÎË‚‡˛˘Ë ÍðÓ‚¸ Ì‚ËÌÌÛ˛,ÒÂð‰ˆÂ, ÍÛ˛˘Â ÁÎ˚ Á‡Ï˚ÒÎ˚, ÌÓ„Ë, ·˚ÒÚðÓ ·Â„Û˘ËÂ Í ÁÎÓ‰ÂÈÒÚ‚Û» (èðËÚ˜. 6.16-18). í‡Í ‚ÂðÛÂÚ Ë Û˜ËÚ ë‚flÚ‡fl èð‡‚ÓÒ·‚̇fl ñÂðÍÓ‚¸. á̇˛, ˜ÚÓ ÚÓ ÊÂÒ‡ÏÓ ËÒÔÓ‚Â‰Û˛Ú ‚ÂðÛ˛˘Ë ËÌ˚ı ÏËðÓ‚˚ı ðÂÎË„ËÈ.

ÅÓ„‡Ú˚È ÓÔ˚Ú ÏÂÊðÂÎË„ËÓÁÌÓ„Ó ‰Ë‡ÎÓ„‡, ̇ÍÓÔÎÂÌÌ˚È ‚ÂðÛ˛˘ËÏË Ì‡¯ÂÈÒÚð‡Ì˚, ҂ˉÂÚÂθÒÚ‚ÛÂÚ Ó Ì‰ÓÔÛÒÚËÏÓÒÚË ð‡ÁÏ˚‚‡ÌËfl ‚ÂðÓËÒÔӂ‰Ì˚ı ËÌð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌ˚ı ÓÒÌÓ‚ ðÂÎË„ËÈ, Û˜‡ÒÚ‚Û˛˘Ëı ‚ Ú‡ÍÓÏ ‰Ë‡ÎÓ„Â. ç‡ÔðÓÚË‚,ÒÓıð‡ÌÂÌË ðÂÎË„ËÓÁÌÓ-ÍÛθÚÛðÌÓÈ Ë‰ÂÌÚ˘ÌÓÒÚË ·˚ÎÓ Ë ÓÒÚ‡ÂÚÒfl Á‡ÎÓ„ÓÏÛÒÔÂı‡ ̇¯Ëı ÒÓ‚ÏÂÒÚÌ˚ı ‰ÂÈÒÚ‚ËÈ ‚Ó ËÏfl ÛÍðÂÔÎÂÌËfl Òӄ·ÒËfl ‚ ͇ʉÓÈÒÚð‡ÌÂ Ë ‚Ó ‚ÒÂÏ ÏËðÂ, ÒÓıð‡ÌÂÌËfl ÅÓ„ÓÏ ‰‡ÌÌÓ„Ó Â‰ËÌÒÚ‚‡ ‚ÓÏÌÓ„ÓÓ·ð‡ÁËË.

Ü·˛ ‚ÒÂÏ Î˛‰flÏ ‰Ó·ðÓÈ ‚ÓÎË, Ó·˙‰ËÌÂÌÌ˚Ï ÒÚðÂÏÎÂÌËÂÏÔðÓÚË‚ÓÒÚÓflÚ¸ ÁÎÛ ÚÂððÓð‡, ÛÒÔÂıÓ‚ ‚ ˝ÚÓÏ ·Î‡„ÓðÓ‰ÌÓÏ ÚðÛ‰Â Ë ‚Ó ‚ÒflÍÓϷ·„ÓÏ Ì‡˜Ë̇ÌËË.

B A R I fi I N R E Ç E T E S ‹ : E T ‹ K D E ⁄ E R L E R

1) Dinler bar›fl› öngörür, savafl› ve fliddeti de¤il. Terör hiç birdinle özdefllefltirilemez.

2) Dinlerin ve inançlar›n özü Tanr›'ya yak›nl›k ve güzel ahlakt›r.

3) Dinlerde adil savafl kavram› olsa da, bu hiç bir zamanterörizme, yani sivil insanlara karfl› uygulanan fliddete cevazvermez.

4) Bütün inanç sistemlerinde ortak ahlaki de¤erler mevcuttur.Çat›flma, ortak de¤erlerin göz ard› edilip, farkl›l›klar›n siyasiamaçlarla istismar edilmesinden do¤maktad›r.

5) Terörü lanetlerken, bunun sosyal ve kültürel sebeplerini deanlamaya çal›flmak ve çözüm yollar› üzerinde çal›flmakgerekir.

6) Sosyal ve kültürel bar›fl›n oldu¤u yerde terör bar›namaz.

7) Bireysel fliddet, kollektif fliddet ve devlet fliddeti birbirini besler.

8) Medya terör olaylar›n› aktar›rken sorumlu davranmaya,terörün propagandas›na hiç bir flekilde alet olmamaya özengöstermelidir.

9) Herkes kendi kimli¤ini koruyarak, ötekini anlama ve onunlabirlikte yaflama için çaba göstermelidir.

10) Hoflgörüsüzlük cehaletten ve kibirden kaynaklan›r; gençkuflaklara hoflgörü kültürü e¤itimi verilmelidir.

11) Toplumlar›n bar›fl içinde yaflayabilmesi için, dinlerin temelde¤erlerinin yeniden ele al›nmas› gerekir. Dünya flartlar› vehayat›n kendisi din ve bar›fl aras›ndaki iliflki üzerinde kafayormaya bizi zorlamaktad›r.

12) Dinler, dünyadaki sorunlar›n çözümünün bir parças›olmal›d›rlar; aksi halde sorunlar›n bir parças› olarakalg›lan›rlar.

13) Modern dünyan›n ekonomik büyüme amac›, insana kal›c›bir mutluluk kazand›rmamaktad›r; çünkü insanl›k adalet,merhamet ve sevgiden uzaklaflt›. Yaflam› sadece üretim vetüketimden ibaret gören maddeci anlay›fl›n yerine, ahlakodakl› bir bak›fla ihtiyaç var.

14) Modern insan›n mutsuzlu¤unun temelinde, madde ve ruhayr›m› ve maddenin yüceltilmesi yatmaktad›r. Oysa biliminulaflt›¤› yeni nokta, madde ve ruhun bütünlü¤ünügöstermektedir. Bu, yeni bir ahlak için önemli bir perspektifsunmaktad›r.

15) Zenginlik üretenler, onun erdemli bir amaç için kullan›lmas›gerekti¤i üzerinde de durmal›d›rlar.

16) Hepimiz dünyadaki farkl› din, inanç ve fikirler aras›ndabar›fl›n sa¤lanmas› için seferber olmal›y›z.

SONUÇ B‹LD‹RGES‹

àíéÉéÇÄü êÖáéãûñàü1) êÂÎË„ËË ÔðÓÔÓ‚Â‰Û˛Ú ÏËð, ‡ Ì ̇ÒËÎËÂ Ë ‚ÓÈÌ˚,

ÔÓ˝ÚÓÏÛ ÚÂððÓð ÌÂθÁfl ÓÚÓʉÂÒÚ‚ÎflÚ¸ Ò Í‡ÍÓÈ ·˚ ÚÓ ÌË·˚ÎÓ ðÂÎË„ËÂÈ.

2) ëÛÚ¸ ðÂÎË„ËÈ – ·ÎËÁÓÒÚ¸ Í ÇÒ‚˚¯ÌÂÏÛ Ë Ìð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚ¸.

3) Ç ðÂÎË„Ëflı ÔðËÒÛÚÒÚ‚ÛÂÚ ÔÓÌflÚË ÒÔð‡‚‰ÎË‚ÓÈ ‚ÓÈÌ˚,˜ÚÓ, Ӊ̇ÍÓ, Ì ÓÔð‡‚‰˚‚‡ÂÚ ÚÂððÓðËÁÏ, Ú.Â. ̇ÒËÎËÂ,ÔðËÏÂÌflÂÏÓÂ Í „ð‡Ê‰‡ÌÒÍÓÏÛ Ì‡ÒÂÎÂÌ˲.

4) ÇÒ ÒËÒÚÂÏ˚ ‚ÂðÓ‚‡ÌËÈ ËÏÂ˛Ú Ó·˘Ë Ìð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌ˚ˆÂÌÌÓÒÚË. äÓÌÙÎËÍÚ fl‚ÎflÂÚÒfl ðÂÁÛθڇÚÓÏÁÎÓÛÔÓÚð·ÎÂÌËfl ÍÛθÚÛðÌ˚Ï Ë ðÂÎË„ËÓÁÌ˚Ïð‡ÁÌÓÓ·ð‡ÁËÂÏ ‚ ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍËı ˆÂÎflı, ÔðÂÌ·ðÂÊÂÌËfl ÍÓ·˘ËÏ ˆÂÌÌÓÒÚflÏ.

5) èðÓÍÎË̇fl ÚÂððÓð, ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ÒÚðÂÏËÚ¸Òfl Í ÔÓÌËχÌ˲ÒӈˇθÌ˚ı Ë ÍÛθÚÛðÌ˚ı Ôð˘ËÌ ˝ÚÓ„Ó fl‚ÎÂÌËfl,ð‡Áð‡·‡Ú˚‚‡Ú¸ ÔÛÚË ð¯ÂÌËfl ˝ÚÓÈ ÔðÓ·ÎÂÏ˚.

6) íÂððÓð Ì ÏÓÊÂÚ ð‡Á‚Ë‚‡Ú¸Òfl Ú‡Ï, „‰Â ˆ‡ðflÚ ÏËð ËÒӈˇθÌÓ ·Î‡„ÓÔÓÎÛ˜ËÂ.

7) à̉˂ˉۇθÌÓ ̇ÒËÎËÂ, ÍÓÎÎÂÍÚË‚ÌÓ ̇ÒËÎË ˄ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌÓ ̇ÒËÎË ÔËÚ‡˛Ú ‰ðÛ„ ‰ðÛ„‡.

8) èÂð‰‡‚‡fl ËÌÙÓðχˆË˛ Ó ÚÂððÓðÂ, Òð‰ÒÚ‚‡ χÒÒÓ‚ÓÈËÌÙÓðχˆËË Ó·flÁ‡Ì˚ ÒÓÁ̇‚‡Ú¸ Ò‚Ó˛ ÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚ¸,‰ÂÈÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ Ú‡Í, ˜ÚÓ·˚ Ì ÒÚ‡ÌÓ‚ËÚ¸Òfl Òð‰ÒÚ‚ÓÏÔðÓÔ‡„‡Ì‰˚ ÚÂððÓð‡.

9) ä‡Ê‰˚È Ó·flÁ‡Ì ÒÚðÂÏËÚ¸Òfl Í ÔÓÌËχÌ˲ ËÒÓÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡Ì˲ Ò ‰ðÛ„ËÏ ËÎË ‰ðÛ„ËÏË, ÒÓıð‡Ìflfl ÔðË˝ÚÓÏ Ò‚Ó˛ ˉÂÌÚ˘ÌÓÒÚ¸.

10) àÒÚÓ˜ÌËÍ ÌÂÚÂðÔËÏÓÒÚË – Ì‚ÂÊÂÒÚ‚Ó Ë ‚˚ÒÓÍÓÏÂðËÂ.åÓÎÓ‰˚Ï ÔÓÍÓÎÂÌËflÏ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ÔðË‚Ë‚‡Ú¸ ÍÛθÚÛðÛÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓÒÚË.

11) ÑÎfl Ó·ÂÒÔ˜ÂÌËfl ÏËðÌÓ„Ó ÒÓÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌËfl ð‡Á΢Ì˚ıÒӈˇθÌ˚ı „ðÛÔÔ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ Á‡ÌÓ‚Ó ÔÂðÂÒÏÓÚðÂÚ¸ÓÒÌÓ‚ÓÔÓ·„‡˛˘Ë ðÂÎË„ËÓÁÌ˚ ˆÂÌÌÓÒÚË.ëÓ‚ðÂÏÂÌÌ˚ ÛÒÎÓ‚Ëfl ‚ ÏËðÂ Ë Ò‡Ï‡ ÊËÁ̸ Á‡ÒÚ‡‚Îfl˛ÚÌ‡Ò Á‡‰ÛχڸÒfl ̇‰ ‚Á‡ËÏÓÒ‚flÁ¸˛ ÏÂÊ‰Û ðÂÎË„ËË ËÏËð‡.

12) êÂÎË„ËË ‰ÓÎÊÌ˚ ÒÚ‡Ú¸ ‚‡ÊÌ˚Ï Û˜‡ÒÚÌËÍÓÏ ð¯ÂÌËflÏËðÓ‚˚ı ÔðÓ·ÎÂÏ, Ë̇˜Â ÓÌË ðËÒÍÛ˛Ú ·˚Ú¸ ÔÓÌflÚ˚ÏËÍ‡Í ˜‡ÒÚ¸ ˝ÚËı ÔðÓ·ÎÂÏ.

13) ùÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍËÈ ðÓÒÚ ‚ ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓÏ ÏËð Ì ‰ÓÎÊÂÌÒÚ‡ÌÓ‚ËÚ¸Òfl ˆÂθ˛ ‚ðÂÏÂÌÌÓ„Ó ·Î‡„ÓÔÓÎÛ˜Ëfl;˜ÂÎӂ˜ÂÒÚ‚Ó ÓÚ‰‡ÎflÂÚÒfl ÓÚ ÒÔð‡‚‰ÎË‚ÓÒÚË,ÏËÎÓÒÂð‰Ëfl, β·‚Ë. çÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ÌÓ‚Ó ÏËðÓ‚ÓÁÁðÂÌËÂ,ÓÒÌÓ‚‡ÌÌÓ ̇ ÔðË̈ËÔ‡ı Ìð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚË, ÍÓÚÓðÓ‰ÓÎÊÌÓ ÔðËÈÚË Ì‡ ÒÏÂÌÛ Ï‡ÚÂðˇÎËÒÚ˘ÂÒÍÓÏÛÏËðÓ‚ÓÁÁðÂÌ˲, ÒÓÒð‰ÓÚÓ˜ÂÌÌÓÏÛ Ì‡ ÔðÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Â ËÔÓÚð·ÎÂÌËË.

14) Ç ÓÒÌÓ‚Â Ì··„ÓÔÓÎÛ˜Ëfl ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓ„Ó ˜ÂÎÓ‚Â͇ ÎÂÊËÚð‡Á‰ÂÎÂÌË ̇ χÚÂðˇθÌÓÂ Ë ‰ÛıÓ‚ÌÓÂ. èðË ˝ÚÓÏÔÓÒΉÌË ̇ۘÌ˚ ËÒÒΉӂ‡ÌËfl ‰Ó͇Á‡ÎË Â‰ËÌÒÚ‚ÓχÚÂðËË Ë ‰Ûı‡. ùÚÓÚ ‚Á„Îfl‰ Ôð‰·„‡ÂÚ ÌÓ‚Û˛ÔÂðÒÔÂÍÚË‚Û ‰Îfl ÌÓ‚ÓÈ Ìð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚË.

15) èðÓËÁ‚Ó‰ËÚÂÎË ·Ó„‡ÚÒÚ‚‡ Ì ‰ÓÎÊÌ˚ Á‡·˚‚‡Ú¸ ÓÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚË ËÒÔÓθÁÓ‚‡ÌËfl ·Ó„‡ÚÒÚ‚‡ ‚ ·Î‡„ÓðÓ‰Ì˚ıˆÂÎflı, ‚Â‰Û˘Ëı Í ‰Ó·ðÓ‰ÂÚÂÎË.

16) å˚ Ó·flÁ‡Ì˚ ÏÓ·ËÎËÁÓ‚‡Ú¸ Ò‚ÓË ÛÒËÎËfl ‰Îfl Ó·ÂÒÔ˜ÂÌËflÏËð‡ ÏÂÊ‰Û ð‡Á΢Ì˚ÏË ‚ÂðÓ‚‡ÌËflÏË, ÍÓÌÙÂÒÒËflÏË ËˉÂflÏË.

ÑˇÎÓ„ ÔðÓÚË‚ ÚÂððÓð‡

Teröre karfl› diyalog

LJ‰ËÏ Ñ˚¯Í‡ÌÚ

ÜÛð̇ÎËÒÚ, ËÒÍÛÒÒڂӂ‰ (åÓÒÍ‚‡).

Vadim D›flkant

Gazeteci, sanat bilimci (Moskova).

åÓÒÍ‚‡, Í‡Í ‚Òfl͇fl ‡Ï·ËˆËÓÁ̇flÒÚÓÎˈ‡ Óı‚‡˜ÂÌÌÓ„Ó Ë‰ÂÂÈÏËðÓ‚Ó„Ó ÎˉÂðÒÚ‚‡ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡,

β·ËÚ ·˚Ú¸ ÔÂð‚ÓÈ. ÇÓÚ Ë ‚ ‚ÓÔðÓÒ‡ıÏÂÊ˝ÚÌ˘ÂÒÍËı Ë ÏÂÊÍÓÌÙÂÒÒËÓ̇θÌ˚ıÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ, ÚӘ̠‚ ÍÓ΢ÂÒÚ‚ÂÔÓÒ‚fl˘ÂÌÌ˚ı ËÏ ÏÂðÓÔðËflÚËÈ, ðÓÒÒËÈÒ͇flÒÚÓÎˈ‡ Ò„ӉÌfl, ÔÓıÓÊÂ, Á‡ÌËχÂÚÎˉËðÛ˛˘Â ÔÓÎÓÊÂÌËÂ. èð‡ÍÚ˘ÂÒÍËÍ‡Ê‰Û˛ ̉Âβ ‚ åÓÒÍ‚Â ÔðÓ‚Ó‰ËÚÒflÏËÌËÏÛÏ Ó‰ÌÓ, ‡ ÚÓ Ë ÌÂÒÍÓθÍÓ Á‡Ò‰‡ÌËÈ,ÍðÛ„Î˚ı ÒÚÓÎÓ‚, ÍÓÌÙÂðÂ̈ËÈ Ë Ú.Ô., ̇ÍÓÚÓð˚ı Ó·ÒÛʉ‡˛ÚÒfl ÔðÓ·ÎÂÏ˚ÒÓÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌËfl ̇ˆËÈ Ë ðÂÎË„ËÈ.ÄÍÚۇθÌÓÒÚË Ë ÓÒÚðÓÚ˚ ÔÓ‰Ó·ÌÓ„Ó ðÓ‰‡ÒÓ·ð‡ÌËflÏ ðÂÎË„Ëӂ‰ӂ, Ôð‡‚ÓÁ‡˘ËÚÌËÍÓ‚,ðÂÎË„ËÓÁÌ˚ı ‰ÂflÚÂÎÂÈ ‰Ó·‡‚ÎflÂÚ Ôðfl˜Û˘ËÈÒflÔÓ‰ χÒÍÓÈ ðÂÎË„ËË ÏÂʉÛ̇ðÓ‰Ì˚ÈÚÂððÓðËÁÏ, ÍÓÚÓð˚È Á‡ÒÚ‡‚ÎflÂÚ„ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌ˚ı, Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ı,ðÂÎË„ËÓÁÌ˚ı ÎˉÂðÓ‚ ‡ÍÚË‚ËÁËðÓ‚‡Ú¸ ÔÓËÒÍËÙÓðÏÛÎ˚ ÏËð‡.

«éÚ ÚÂððÓð‡ Í Ô·ÌÂÚ‡ðÌÓÈ ˝ÚËÍÂ: êÂÎË„ËËË ÏËð» – Ú‡Í Ì‡Á˚‚‡ÎÒfl ÏÂʉÛ̇ðÓ‰Ì˚ÈÙÓðÛÏ, Ôðӯ‰¯ËÈ ‚ äÓÎÓÌÌÓÏ Á‡Î ÑÓχëÓ˛ÁÓ‚, ÍÓÚÓð˚È ·˚Î Óð„‡ÌËÁÓ‚‡ÌÏÂʉÛ̇ðÓ‰ÌÓÈ ÌÂÍÓÏÏÂð˜ÂÒÍÓÈÓð„‡ÌËÁ‡ˆËÂÈ «ÑˇÎÓ„ Ö‚ð‡ÁËfl» ÔðËÔÓ‰‰ÂðÊÍ êÓÒÒËÈÒÍÓÈ ‡ÒÒӈˇˆËË ÔÓ Ò‚flÁflÏÒ Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚ¸˛ (êÄëé) Ë àÌÒÚËÚÛÚ‡‚ÓÒÚÓÍӂ‰ÂÌËfl êÄç. éÚ ‰ðÛ„Ëı ÔÓ‰Ó·Ì˚ıÏÂðÓÔðËflÚËÈ îÓðÛÏ ÓÚ΢‡ÎÒfl Ì ÚÓθÍÓÒ‚ÓÂÈ Ï‡Ò¯Ú‡·ÌÓÒÚ¸˛ Ë Ôð‰ÒÚ‡‚ËÚÂθÒÚ‚ÓÏÛ˜‡ÒÚÌËÍÓ‚, ÌÓ Ë ð‡ÁÌÓÒÚÓðÓÌÌËÏ ÔÓ‰ıÓ‰ÓÏ ÍÔðÓ·ÎÂÏ‡Ï ÏÂÊÍÓÌÙÂÒÒËÓ̇θÌ˚ı ËÏÂÊ̇ˆËÓ̇θÌ˚ı ÍÓÌÙÎËÍÚÓ‚. ÖÒÎË Ó·˚˜ÌÓÔÓËÒÍÓÏ ÔðÓ˜ÌÓÈ, ÛÒÚÓȘ˂ÓÈ Ô·ÚÙÓðÏ˚ ‰ÎflÚÓÎÂð‡ÌÚÌ˚ı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ ÏÂÊ‰Û ð‡Á΢Ì˚ÏËÍÛθÚÛð‡ÏË Ë ðÂÎË„ËflÏË Á‡ÌËχ˛ÚÒflðÂÎË„Ëӂ‰˚, ËÒÚÓðËÍË, ÙËÎÓÒÓÙ˚ Ë Ò‡ÏËÔð‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË ð‡Á΢Ì˚ı ÍÓÌÙÂÒÒËÈ, ÚÓ ‚‰‚Ûı‰Ì‚ÌÓÈ ð‡·ÓÚ îÓðÛχ ÔðËÌflÎË Û˜‡ÒÚËÂÚ‡ÍÊÂ Ë ˛ðËÒÚ˚, ˝ÍÓÌÓÏËÒÚ˚,Ôð‰ÔðËÌËχÚÂÎË, ÔËÒ‡ÚÂÎË Ë, ÍÓ̘ÌÓ ÊÂ,Ò˙Âı‡‚¯ËÂÒfl ÒÓ ‚ÒÂ„Ó ÏËð‡ ÊÛð̇ÎËÒÚ˚.éÚÍð˚‚‡ÎË Â„Ó Ôð‰Ò‰‡ÚÂθ è·ÚÙÓðÏ˚ÑˇÎÓ„ Ö‚ð‡ÁËfl ÔðÓÙÂÒÒÓð àθ·Âð éðÚ‡ÈÎ˚(íÛðˆËfl) Ë ‰ËðÂÍÚÓð àÌÒÚËÚÛÚ‡‚ÓÒÚÓÍӂ‰ÂÌËfl êÓÒÚËÒ·‚ ê˚·‡ÍÓ‚ (êÓÒÒËfl).

Moskova, dünya liderli¤ine soyunmuflbüyük ülkelerin ma¤rur baflkentlerigibi ilk olmay› seviyor. Etnik yap›lar

ve dinler aras› iliflkilerin tart›fl›ld›¤›programlara, daha do¤rusu bu konulara yerveren organizasyonlara ev sahipli¤i yapmakonusunda Moskova bugün ilk s›ralarda yeral›yor. Hemen her hafta milletleri ve dinlerikonu alan yuvarlak masa toplant›s›, konferansve benzeri toplant›lar düzenlenmekte. Dinuzmanlar›, insan haklar› savunucular› ve dinadamlar›n›n bir araya gelerek düzenledikleritoplant›lar›n gündemine oturan ve din maskesialt›nda gizlenen uluslararas› terörizm, devletadamlar›n›n, toplum gönüllülerinin ve dinadamlar›n›n bar›fl aray›fllar›n›h›zland›rmaktad›r.

Rusya Bilimler Akademisi fiarkiyatEnstitüsü ve Rusya Toplumsal ‹letiflimBirli¤i’nin destekleriyle, bir sivil toplumhareketi olan Diyalog Avrasya Platformu’ncaDom Soyuzov binas› Sütunlu Salon’da(Kolonniy Zal) düzenlenen forum “Terördenevrensel eti¤e: Dinler ve bar›fl” olarak

«ÇÁ˚‚‡Ú¸ ÍÔÓÎËÚË͇Ï

̇‰Ó Ì ÚÓθÍÓÍ‡Í Í

ÔðÂÁˉÂÌÚ‡Ï ËÔðÂϸÂð‡Ï, ÌÓË Í‡Í Í Î˛‰flÏ

– ÓÚˆ‡Ï ˉ‰‡Ï»

“Politikac›lara,bir

cumhurbaflkan›ve baflbakan’a

seslenir gibide¤il, bir insanolarak babaya

ve dedeyeseslenir gibi

seslenmekgerek.”

33

B A R I fi I N R E Ç E T E S ‹ : E T ‹ K D E ⁄ E R L E R

ÑËðÂÍÚÓð àÌÒÚËÚÛÚ‡‚ÓÒÚÓÍӂ‰ÂÌËflêÓÒÚËÒ·‚ ê˚·‡ÍÓ‚

Rusya fiarkiyat EnstitüsüMüdürü RostislavBorisoviç Ribakov

ùÏÓˆËÓ̇θÌÛ˛ ÌÓÚÛ ‚ ‡ÚÏÓÒÙÂðÛÒÂð¸ÂÁÌÓ„Ó Ì‡Û˜ÌÓ„Ó ÒÓ·ð‡ÌËfl ÔðË‚ÌÂÒÎË‚˚¯Â‰¯Ë ̇ ÒˆÂÌÛ ‰Îfl ÔðË‚ÂÚÒÚ‚Ëfl Û˜ÂÌ˚ıÏÛÊÂÈ ‰ÂÚË (ð‡Á΢Ì˚ ˆ‚ÂÚ‡ Ëı ¯‡ðÙÓ‚ÒËÏ‚ÓÎËÁËðÓ‚‡ÎË ÏËðÓ‚˚ ðÂÎË„ËË –·Û‰‰ËÁÏ, Ë̉ÛËÁÏ, ËÒ·Ï, ËÛ‰‡ËÁÏ,ıðËÒÚˇÌÒÚ‚Ó), ‡ Ú‡ÍÊ ÔÓÔÛÎflðÌ˚È ÚÛðˆÍËÈÔ‚ˆ å‡ıÒÛÌ ä˚ðÏ˚Á˚„˛Î¸, ÔÂÒÌËÍÓÚÓðÓ„Ó fl‚Îfl˛ÚÒfl Ò‚ÓÂÓ·ð‡ÁÌÓÈÔðÓÔӂ‰¸˛ ·Ó„ÓÓÚÍðÓ‚ÂÌÌ˚ı ËÒÚËÌ,ÔÓÎÓÊÂÌÌ˚ı ̇ Á‡ÊË„‡ÚÂθÌ˚ ‚ÓÒÚÓ˜Ì˚ÂÏÂÎÓ‰ËË. èÓÒΠÚÓðÊÂÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó ÓÚÍð˚ÚËflîÓðÛχ ÒÓÒÚÓfl·Ҹ ÔðÂÒÒ-ÍÓÌÙÂðÂ̈Ëfl, ‚ð‡·ÓÚ ÍÓÚÓðÓÈ ÒðÂ‰Ë ÔðÓ˜Ëı Û˜‡ÒÚ‚Ó‚‡Î ËóËÌ„ËÁ ÄÈÚχÚÓ‚, ̇‚Ó‰fl˘ËÈ ÏÓÒÚ˚ ÏÂʉÛ̇ðÓ‰‡ÏË Ì ÚÓθÍÓ ÔðË ÔÓÏÓ˘Ë Ò‚ÓËı ÍÌË„,ÌÓ Ë ‚ ‰ÓÎÊÌÓÒÚË ÔÓÒ· ä˚ð„˚ÁÒڇ̇ ‚ÒÚð‡Ì‡ı ÅÂÌËβÍÒ‡.

èÓÒΠӷ‰‡ ÓÚÍð˚·Ҹ ÔÂð‚‡fl ËÁ ¯ÂÒÚËð‡·Ó˜Ëı ÒÂÒÒËÈ. íÂÏ˚ ̇ۘÌ˚ı ‰ÓÍ·‰Ó‚͇҇ÎËÒ¸ Ì ÚÓθÍÓ ðÓÎË ðÂÎË„ËÈ ‚ÙÓðÏËðÓ‚‡ÌËË ÏËð‡ ‚ ÛÒÎÓ‚Ëflı„ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËË. é·ÒÛʉ‡ÎËÒ¸ Ú‡ÍÊ ÔðÓ·ÎÂÏ˚‰ÂÏÓÍð‡ÚËË Ë Ôð‡‚ ˜ÂÎÓ‚Â͇ ‚ ‰Ë‡ÎÓ„ÂÁ‡Ô‡‰Ì˚ı Ë ËÒ·ÏÒÍÓÈ Ôð‡‚Ó‚˚ı ÍÛθÚÛð.é‰ÌËÏ ËÁ ÔðÓÚË‚Ófl‰ËÈ Î˛·˚Ï ÙÓðχÏ̇ÒËÎËfl, ‚ ÚÓÏ ˜ËÒÎÂ Ë ÚÂððÓðËÁχ, ÔÓÏÌÂÌ˲ Û˜ÂÌ˚ı, fl‚ÎflÂÚÒfl ÒÓÁ‰‡ÌË„ð‡Ê‰‡ÌÒÍÓ„Ó Ó·˘ÂÒÚ‚‡, ÒÔÓÒÓ·ÌÓ„ÓÔðÓÚË‚ÓÔÓÒÚ‡‚ËÚ¸ Ôð‡ÍÚËÍ ÚÂððÓð‡ ͇ÍÒð‰ÒÚ‚‡ ð¯ÂÌËfl ðÂÎË„ËÓÁÌ˚ı Ë̇ˆËÓ̇θÌ˚ı ÔðÓ·ÎÂÏ Ôð‡ÍÚËÍÛ‚ÂðÓÚÂðÔËÏÓ„Ó, Û‚‡ÊËÚÂθÌÓ„Ó ‰Ë‡ÎÓ„‡ð‡Á΢Ì˚ı ÍÛθÚÛð Ë ðÂÎË„ËÈ. ì˜ÂÌ˚Â,ÔðË̇‰ÎÂʇ˘ËÂ Í Úð‡‰ËˆËflÏ ÏÛÒÛθχÌÒÍÓÈÍÛθÚÛð˚, Ì ÛÒÚ‡‚‡ÎË ÔÓ‚ÚÓðflÚ¸, ˜ÚÓÏÌÓ„Ó‚ÂÍÓ‚˚ Úð‡‰ËˆËË ËÒ·χ, Í‡Í Ë ‰ðÛ„ËıÏËðÓ‚˚ı ðÂÎË„ËÈ, ËÒÍβ˜‡˛Ú ̇ÒËÎË Ëβ·˚ ‰ðÛ„Ë ÔðÓfl‚ÎÂÌËfl ðÂÎË„ËÓÁÌÓ„Ó˝ÍÒÚðÂÏËÁχ.

ä ÒÓʇÎÂÌ˲, ÔÓÒ‚fl˘ÂÌÌ˚È ÔðÓ·ÎÂχϷÓð¸·˚ Ò ÚÂððÓðËÁÏÓÏ åÂʉÛ̇ðÓ‰Ì˚ÈÙÓðÛÏ «êÂÎË„ËË Ë ÏËð» Ì ÔÓÒÂÚËÎË ‚Â‰Û˘ËÂðÓÒÒËÈÒÍË ÔÓÎËÚËÍË Ë Ôð‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË‚˚Ò¯ÂÈ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌÓÈ ‚·ÒÚË, ˜ÚÓ,ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌÓ, ·˚ÎÓ ÓÚϘÂÌÓ ÊÛð̇ÎËÒÚ‡ÏË.ÇÒÚðÂÚË‚¯ËÒ¸ ‚ ÔÂðÂð˚‚ ÏÂÊ‰Û ÒÂÒÒËflÏË ÒËÁ‚ÂÒÚÌ˚Ï ‚ÓÒÚÓÍӂ‰ÓÏ, ÔðÓÙÂÒÒÓðÓÏêÓÒÚËÒ·‚ÓÏ ê˚·‡ÍÓ‚˚Ï, fl ̇˜‡Î ̇¯Û·ÂÒÂ‰Û Ò ‚ÓÔðÓÒ‡, ‚ÎËfl˛Ú ÎË ð‡θÌÓÒÓ·ð‡ÌËfl ËÌÚÂÎÎÂÍÚÛ‡ÎÓ‚ ̇ ӷ·‰‡˛˘Ëı‚·ÒÚ¸˛ ÔÓÎËÚËÍÓ‚?

ÅÛ‰Û˘Â ÏËð‡ Ë ‰ÂÚÂÈ ê. ê˚·‡ÍÓ‚: ã˛‰Ë ËÌÚÂÎÎÂÍÚۇθÌÓ„Ó ÚðÛ‰‡‰ÓÎÊÌ˚ ‚ÒÚð˜‡Ú¸Òfl Ë Ó·ÒÛʉ‡Ú¸ ‚ÓÔðÓÒ˚‰‡Î¸ÌÂÈ¯Â„Ó ÒÓÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌËfl ÍÛθÚÛð ËðÂÎË„ËÈ ‚Ì Á‡‚ËÒËÏÓÒÚË ÓÚ ÚÓ„Ó, ÔÓ˜ÚflÚ Ì‡ÒÒ‚ÓËÏ ‚ÌËχÌËÂÏ ÔÓÎËÚËÍË ËÎË ÌÂÚ. íð‚ӄ‡ÔÓ ÔÓ‚Ó‰Û ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ ÔðÓËÒıÓ‰ËÚ ‚ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓÏ ÏËðÂ, fl‚ÎflÂÚÒfl ·ÓΠ˜ÂωÓÒÚ‡ÚÓ˜Ì˚Ï ÔÓ‚Ó‰ÓÏ ‰Îfl Óð„‡ÌËÁ‡ˆËËåÂʉÛ̇ðÓ‰ÌÓ„Ó ÙÓðÛχ, ÔÓÒ‚fl˘ÂÌÌÓ„ÓÔðÓ·ÎÂÏ‡Ï ÏËðÌÓ„Ó ÒÓÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌËflð‡Á΢Ì˚ı ̇ðÓ‰Ó‚ Ë ÍÛθÚÛð. ç‡Ï ÌÛÊÌÓ ÌÂÚÓθÍÓ ÒÓ·Ëð‡Ú¸Òfl, ÌÓ Ë Ó·˙‰ËÌflÚ¸Òfl,

adland›r›lm›flt›. Forum di¤er benzerlerindensadece büyüklü¤ü ve kat›l›mc›lar›n›n temsilniteli¤iyle de¤il, etnik yap›lar ve farkl› dinleraras› çat›flmalara farkl› çözüm yaklafl›mlar›ylada ayr›fl›r nitelikteydi. Farkl› kültür ve dinleraras›nda sa¤lam ve kuvvetli hoflgörüplatformlar› aray›fl›yla din uzmanlar›,tarihçiler, felsefeciler ve her dinin temsilcileriilgilenirken, bu iki günlük forumaekonomistler, hukuk uzmanlar›, ifl adamlar›,yazarlar ve elbette dünyan›n hemen heryerinden gelen gazeteciler de kat›ld›lar.Forumun aç›l›fl›n› Diyalog Avrasya PlatformuDönem Baflkan› Profesör ‹lber Ortayl›(Türkiye) ve fiarkiyat Enstitüsü MüdürüRostislav Borisoviç Ribakov (Rusya) yapt›.

Bu ciddi toplant›n›n havas›n› bilimadamlar›n› selamlamak amac›yla sahneyeç›kan çocuklar (Hinduizm, Yahudilik,H›ristiyanl›k, ‹slâm ve Budizm gibi farkl›dinleri temsil eden farkl› renkte atk›lar›yla) veDo¤u’nun s›cak melodisi ve kendine hasözelli¤iyle ilahî hakikati dillendiren flark›s›yla,Türkiye’nin popüler ses sanatç›s› MahsunK›rm›z›gül yumuflatt›. Seremonik aç›l›fltansonra düzenlenen bas›n toplant›s›na birçokkiflinin yan›nda, sadece kitaplar›yla de¤il,Benelüx ülkeleri K›rg›zistan Büyükelçili¤igöreviyle de milletler aras› bir köprü olanCengiz Aytmatov kat›ld›.

Ö¤len yeme¤inden sonra alt› oturumdan ilkiaç›ld›. Oturumun konusu, küreselleflendünyada bar›fl› infla etmede sadece diningörevinin ne oldu¤u de¤ildi. Bunun yan›ndaBat› ve ‹slâm hukuklar› diyalogunda insanhaklar› ve demokrasi tart›fl›ld›. Bilimadamlar›na göre terör ve zulme karfl› en iyipanzehir, dinî ve millî problemlerin çözümüiçin dini hoflgörü, farkl› kültür ve dinleresayg›y› teröre karfl› bir araç olarakkullanabilecek sivil toplumunoluflturulmas›d›r. Müslüman bilim adamlar›,‹slâm tecrübesinin zulüm ve benzeri bütünafl›r›l›¤› di¤er bütün dinler gibi reddetti¤inisürekli tekrar ettiler.

Ne yaz›k ki, terörizmle mücadelekonusunun konufluldu¤u Uluslararas› “Dinlerve Bar›fl” Forumu’na Rus politikac›lar vedevlet adamlar› kat›lmad›lar. Do¤al olarak bukonu gazetecilerin de dikkatini çekti. ‹lk kezkarfl›laflt›¤›m fiarkiyatç› Rostislav Ribakov’laoturumlar aras›nda bir araya gelip buentelektüel toplant›n›n iktidar sahibipolitikac›lara gerçek anlamda bir etkisininolup olmad›¤›n› sorarak sohbetime bafllad›m.

Dünyan›n ve çocuklar›n gelece¤i R. Ribakov: Entelektüel kifliler politikac›lar›nilgi alan›na girip girmediklerine bakmaks›z›nbir araya gelmeli, kültür ve dinin gelece¤ininne olaca¤›n› tart›flmal›lar. Günümüzdünyas›ndaki tehlikeler, farkl› millet ve

íð‚ӄ‡ ÔÓÔÓ‚Ó‰Û ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ

ÔðÓËÒıÓ‰ËÚ ‚ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓÏÏËðÂ, fl‚ÎflÂÚÒfl·ÓΠ˜ÂωÓÒÚ‡ÚÓ˜Ì˚ÏÔÓ‚Ó‰ÓÏ ‰ÎflÓð„‡ÌËÁ‡ˆËËåÂʉÛ̇ðÓ‰ÌÓ„ÓÙÓðÛχ,ÔÓÒ‚fl˘ÂÌÌÓ„ÓÔðÓ·ÎÂχÏÏËðÌÓ„ÓÒÓÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌËflð‡Á΢Ì˚ı̇ðÓ‰Ó‚ Ë ÍÛθÚÛð.

Günümüzdünyas›ndakitehlikeler, farkl›millet ve kültürleringelece¤ini görüflmeküzere uluslararas›bir forumundüzenlenmesi içinoldukça yeterli birsebep.

34

ê Ö ñ Ö è í Ñ ã ü Ñ é ë í à Ü Ö ç à ü å à ê Ä : ù í à ó Ö ë ä à Ö ñ Ö ç ç é ë í à

̇Ϙ‡Ú¸ ÓÔð‰ÂÎÂÌÌ˚ Ô·Ì˚ ‰ÂÈÒÚ‚ËÈ. óÚÓ͇҇ÂÚÒfl ÌÂÔÓÒð‰ÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó ‚ÎËflÌËfl ÙÓðÛχ«êÂÎË„ËË Ë ÏËð» Ë ÔÓÒÎÂ‰Û˛˘Ëı ̇¯Ëı‰ÂÈÒÚ‚ËÈ Ì‡ ÔÓÎËÚËÍÓ‚, ÚÓ fl ·˚ Ì ‚Ô‡‰‡ÎÍð‡ÈÌÓÒÚË, ÍÓÚÓð˚ ÒÛ˘ÂÒÚ‚Û˛Ú ‚Ó ‚Á„Îfl‰‡ı̇ ÔÓ‰Ó·ÌÓ„Ó ðÓ‰‡ ÏÂðÓÔðËflÚËfl. é‰Ì‡Íð‡ÈÌÓÒÚ¸ ÒÓÔðflÊÂ̇ Ò Ì‡‰ÂʉÓÈ Ì‡ ÚÓ, ˜ÚÓÔÓÒΠÚÓ„Ó, Í‡Í Ú‡Î‡ÌÚÎË‚˚Â, ÛÏÌ˚ β‰ËÒÓ·ÂðÛÚÒfl Ë Ó·ÒÛ‰flÚ ‚ÓÎÌÛ˛˘Ë ӷ˘ÂÒÚ‚ÓÔðÓ·ÎÂÏ˚, Òð‡ÁÛ ˜ÚÓ-ÚÓ ËÁÏÂÌËÚÒfl. ÑðÛ„‡flÊ Á‡Íβ˜‡ÂÚÒfl ‚ ÔðflÏÓ ÔðÓÚË‚ÓÔÓÎÓÊÌÓÏ‚Á„Îfl‰Â – ÒÍÓθÍÓ ·˚ ËÌÚÂÎÎÂÍÚÛ‡Î˚,Ò‚fl˘ÂÌÌÓÒÎÛÊËÚÂÎË, β‰Ë ÍÛθÚÛð˚ ÌËÒÓ·Ëð‡ÎËÒ¸, Ë ˜ÚÓ ·˚ ÓÌË ÌË „Ó‚ÓðËÎË, Ì˘„ÓÌ ËÁÏÂÌËÚÒfl. ç‡‰Ó ÓÚÌÓÒËÚ¸Òfl Í Ú‡ÍËÏÒÓ·ð‡ÌËflÏ Í‡Í Í ‚‡ÊÌ˚Ï, ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏ˚ÏÔðÓˆÂÒÒ‡Ï ÔðÓÚË‚ÓÒÚÓflÌËfl ̇ÒËÎ˲ ‚ β·˚ıÙÓðχı Â„Ó ÔðÓfl‚ÎÂÌËfl. ÖÒÎË ˝ÚÓ„Ó Ì‰Â·ڸ, ÚÓ ÁÎÓ ·Û‰ÂÚ Ò„Û˘‡Ú¸Òfl. ÖÒÎË ÔÂð‰̇ÏË ‡·ÒÓβÚÌÓ ÚÂÏÌÓ ÔÓÎÂ, ÚÓ ÓÚ Ò‡ÏËıÚÓθÍÓ ð‡Á„Ó‚ÓðÓ‚ ڸχ Ì ð‡ÒÒÂÂÚÒfl. çÓÂÒÎË Ï˚ Á‡ÊÊÂÏ Ó‰ÌÛ Ï‡ÎÂ̸ÍÛ˛ ҂˜ÍÛ,ڸχ ̇˜ÌÂÚ ÓÚÒÚÛÔ‡Ú¸. «í¸Ï‡» Ë «Ò‚ÂÚ» ‚‰‡ÌÌÓÏ ÒÎÛ˜‡Â ÔÓÌflÚËfl ‰ÓÒÚ‡ÚÓ˜ÌÓ ÛÒÎÓ‚Ì˚Â.lj¸ ÔÓÎËÚËÍË ÚÓÊ β‰Ë, Û ÌËı ÚÓÊ ÂÒÚ¸‰ÂÚË. èÓÎËÚËÍË ÌÂð‰ÍÓ Ú‡ÍÊ ·˚‚‡˛Úβ‰¸ÏË ðÂÎË„ËÓÁÌ˚ÏË. èÓ˝ÚÓÏÛ ‚Á˚‚‡Ú¸ ÍÌËÏ Ì‡‰Ó Ì ÚÓθÍÓ Í‡Í Í ÔðÂÁˉÂÌÚ‡Ï ËÔðÂϸÂð‡Ï, ÌÓ Ë Í‡Í Í Î˛‰flÏ – ÓÚˆ‡Ï Ë ‰Â‰‡Ï.꘸ ˉÂÚ Ó ·Û‰Û˘ÂÏ ˜ÂÎӂ˜ÂÒÚ‚‡, Ó·Û‰Û˘ÂÏ ‰ÂÚÂÈ. Ä ˝Ú‡ ÚÂχ ·ÎËÁ͇ ‚ÒÂÏ.ç‡ÒÍÓθÍÓ Ì‡¯ ÙÓðÛÏ ‚˚θÂÚÒfl ‚ ͇ÍËÂ-ÚÓ

kültürlerin gelece¤ini görüflmek üzereuluslararas› bir forumun düzenlenmesi içinoldukça yeterli bir sebep. Sadece toplanmakde¤il, birleflmek ve faaliyet plan› ç›kartmakgerek. Bu gibi bir programlarda politikac›laraetki etmekle ilgili olarak, zihinler için herhangibir s›ra d›fl›l›k göremiyorum. Akl›selimkiflilerin bir araya geldi¤i ve insanl›¤›endiflelendiren problemleri tart›flt›klar› vehemen akabinde bir fleylerin de¤iflece¤i gibibir s›ra d›fl›l›k olabilir. Ya da bunun tamaksine; o kadar bilim adam›, din adam›, kültüradam› bir araya gelseler de, konuflsalar da birfley de¤iflmeyecek diye düflünülebilir. Asl›ndabu gibi toplant›lar›, zulmün her türlüsüne karfl›yürütülen önemli faaliyetlerden biri olarakde¤erlendirmek laz›m. E¤er bunu yapmazsakfler daha da yay›nlaflacakt›r. E¤er önümüzdetamamen karanl›k bir alan varsa, bu gibikonuflmalar bu karanl›¤› ayd›nlatamayacakt›r.Ama e¤er küçük de olsa bir alan kalm›flsa birmum yaksak, bu karanl›k da¤›lmayabafllayacakt›r. Burada karanl›k ve mumtamamen farazidir. Zira politikac›lar dainsand›r ve onlar›n da çocuklar› var. Bazenpolitikac›lar, dindar da olabiliyorlar. Bunedenle bunlara birer cumhurbaflkan› veyabaflbakan olarak de¤il bir insan; bir baba vedede olarak ça¤r› yapmak laz›m. Burada sözkonusu olan, dünyan›n ve çocuklar›n

óÚÓ Ê ͇҇ÂÚÒflÓ„ð‡Ì˘ÂÌËfl

ËÌÓÍÓÌÙÂÒÒË-Ó̇θÌ˚ı ËÎË

ÒÓ‚Âð¯ÂÌÌÓ ÌÓ‚˚ıÁ‡ðÛ·ÂÊÌ˚ı

ÔðÓÔӂ‰ÌËÍÓ‚, ÚÓ‰Ûχ˛, ˜ÚÓ ˝ÚÓ ÌÂ

ÔÛÚ¸ ·Óð¸·˚ Á‡ËÒÚËÌÛ.

Yabanc› dintemsilcilerinin veya

oldukça farkl›yabanc› yeni birinanc›n hareket

alan›n›nk›s›tlanmas›, do¤ru

bir mücadeleyöntemi de¤ildir.

35

B A R I fi I N R E Ç E T E S ‹ : E T ‹ K D E ⁄ E R L E R

ê. ê˚·‡ÍÓ‚ Ë ÔðÂÁˉÂÌÚ ÙÓ̉‡ «àÒÍÛÒÒÚ‚ÓÊËÁÌË» òðË òðË ê‡‚Ë ò‡Ì͇ð

Ribakov ve “Yaflama Sanat›” Vakf› Baflkan›Shri Shri Ravi Shankar

gelece¤idir. Bu konunun de¤erindeyse herkeshemfikirdir. Forumumuzun baz› politikkararlar ç›karmas› gösterece¤imiz gayreteba¤l›. Yok, sadece konuflur ve adres al›fl-veriflinde bulunur ve ayr›l›rsak, bu sadecebizim bir biyografimiz olur. Kollar›m›z›ba¤lay›p oturmaya vicdan›m›z el vermiyor.

Rostislav Borisoviç, Rusya’da faaliyetgösteren yabanc› misyonerlerin hareketlerinink›s›tlanaca¤› “vicdan özgürlü¤ü ve dinibirlikler” kanununda de¤ifliklik yapmaönerisini nas›l de¤erlendiriyorsunuz?

Bu kanunda bir de¤ifliklik yap›lmas›ihtiyac› ta bafltan belliydi. Üzerinde herhangibir de¤ifliklik veya düzeltme ihtiyac›gerektirmeyen kanun pek olmuyor. GeneldeAmerikan Anayasas›’n› örnek gösteriyorlarama bu güne kadar o da birçok de¤ifliklikgeçirdi. Bu nedenle devam eden flu süreç,gayet normal. Yabanc› din temsilcilerinin veyaoldukça farkl› yabanc› yeni bir inanc›n hareketalan›n›n k›s›tlanmas›, do¤ru bir mücadeleyöntemi de¤ildir. Bir diyalog oluflturmak vekim ne anlat›yor bakmak gerek. Her misyonerbirli¤e davet etmez, afla¤›lamay› atefllemez,kendi düflüncesini afl›lamaz ama prensipolarak, biz öyle bir dini serbestlik eldeetmeliyiz ki, insan kendini en çok hangi inancayak›n görüyorsa onu seçebilmeli. Hiç flüphesizbu, baz› geleneksel de¤erlerle çat›flacakt›r.Mesela ben ateist bir ailede büyüdüm. Buateist aile üyelerim anne ve baba taraf›ndaneski pagan dinine inanan bir ailede yetiflmifller,bense Hinduistim. Küçük k›z›m iseH›ristiyanl›¤› tercih etti ve bence bu,korkulacak bir fley de¤il. Garip olan, k›z›m›neski pagan veya geleneksel Rus Ortodoksinanc›na de¤il de, nedense Katolikli¤e meraksarmas›.

K›z›m Farsça ve Türkçe biliyor

K›z›n›z Katolikli¤i kabul etti mi?Hay›r, henüz tam olarak karar vermedi.

Paris’teki bir rahip dostum bu konuyu vefateden Papa ile de görüflmüfltü. Ona k›z›m›nacele etmemesini ve önce kendi gelenekleriniiyice incelemesi gerekti¤ini söylemifl. Buarada Katoliklik toplumumuzda gittikçe dahafazla yay›l›yor, “Proselythism”le (herhangi birmillet ya da grubun temsilcilerine yönelikmisyonerlik) u¤rafl›yorlar. Bence bupropagandaya dayal›, daha çok, Katolikli¤egiden bir yoldur. Vefat eden Papa Jean Paul IIseviyesinde bir insan Ortodoks kültüründenKatolikli¤e geçifl konusunu gördü¤ünüz gibibiraz farkl› de¤erlendiriliyor. K›z›ma nedenKatolikli¤i tercih etti¤ini sordum. Zira k›z›mKudüs’e gitti ve Moskova’n›n birçok mabedinigezdi. Bana “Özellikle Katolik kilisesindekendimi daha rahat hissediyorum, bu benimtercihim” diye cevap verdi. Geleneklere göre

Ç ÒÚð‡ÌÂ,ÍÓÚÓð‡fl

ÒÂϸ‰ÂÒflÚ ÎÂÚÔðËÚ‚Óðfl·Ҹ‡ÚÂËÒÚ˘ÂÒÍÓÈ, – fl„Ó‚Óð˛«ÔðËÚ‚Óðfl·Ҹ»,ÔÓÚÓÏÛ ˜ÚÓÍÓÏÏÛÌËÒÚ˘ÂÒ͇flˉÂÓÎÓ„Ëfl ‚ÓÏÌÓ„ÓÏ ÌÂÒÂÚ ˜ÂðÚ˚ðÂÎË„ËÓÁÌÓÈÍÓÌÙÂÒÒËË, –β‰Ë ̉ÓÒÚ‡ÚÓ˜ÌÓÓ·ð‡ÁÓ‚‡ÌÌ˚,̉ÓÒÚ‡ÚÓ˜ÌÓÔÓ‰„ÓÚÓ‚ÎÂÌ˚ ÍÓÒÓÁ̇ÌÌÓÏÛ ‚˚·ÓðÛÒ ÚÓ˜ÍË ÁðÂÌËflÁ̇ÌËfl ‚ÒÂıÍÓÌÙÂÒÒËÈ.

ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍË ð¯ÂÌËfl Ë ËÌˈˇÚË‚˚,Á‡‚ËÒËÚ ÓÚ ÛÒËÎËÈ, ÍÓÚÓð˚ Ï˚ ‚ Ì„ӂÍ·‰˚‚‡ÂÏ. ÖÒÎË Ï˚ ÚÓθÍÓ ÔÓ„Ó‚ÓðËÎË,Ó·ÏÂÌflÎËÒ¸ ‡‰ðÂÒ‡ÏË Ë ð‡ÁÓ¯ÎËÒ¸, ÚÓ ˝ÚÓ‚ÒÂ„Ó Î˯¸ Ù‡ÍÚ Ì‡¯ÂÈ ·ËÓ„ð‡ÙËË. ÇÓ‚ÒflÍÓÏ ÒÎÛ˜‡Â, ÒÓ‚ÂÒÚ¸ Ì ÔÓÁ‚ÓÎflÂÚ ÒˉÂÚ¸ÒÎÓʇ ðÛÍË.

êÓÒÚËÒ·‚ ÅÓðËÒӂ˘, Í‡Í Ç˚ÓˆÂÌË‚‡ÂÚ ÔÓÔ˚ÚÍÛ ‚ÌÂÒÚË ËÁÏÂÌÂÌËfl ‚Á‡ÍÓÌ «é ҂ӷӉ ÒÓ‚ÂÒÚË Ë ðÂÎË„ËÓÁÌ˚ıÓ·˙‰ËÌÂÌËflı», ‚ ÒÓÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ËË ÒÍÓÚÓð˚ÏË Ì‡ ÚÂððËÚÓðËË êÓÒÒËË ·Û‰ÂÚÓ„ð‡Ì˘˂‡Ú¸Òfl ‰ÂflÚÂθÌÓÒÚ¸ Á‡ðÛ·ÂÊÌ˚ıÔðÓÔӂ‰ÌËÍÓ‚?

íÓ, ˜ÚÓ ‚ ˝ÚÓÚ Á‡ÍÓÌ ÌÛÊÌÓ ‚ÌÓÒËÚ¸ÓÔð‰ÂÎÂÌÌ˚ ËÁÏÂÌÂÌËfl, ·˚ÎÓ flÒÌÓ ÒÒ‡ÏÓ„Ó Ì‡˜‡Î‡. ê‰ÍÓ ðÓʉ‡˛ÚÒfl Ú‡ÍËÂÁ‡ÍÓÌ˚, ÍÓÚÓð˚ Ì ÚðÂ·Û˛Ú ÌË͇ÍËıÔÓÔð‡‚ÓÍ ËÎË ËÁÏÂÌÂÌËÈ. é·˚˜ÌÓ ÔðË‚Ó‰flÚ‚ ÔðËÏÂð ‡ÏÂðË͇ÌÒÍÛ˛ ÍÓÌÒÚËÚÛˆË˛, ÌÓ ËÓ̇ ÔÓ‰‚ÂðÊÂ̇ ÏÌÓ„ËÏ ÔÓÔð‡‚͇Ï.èÓ˝ÚÓÏÛ Ò‡Ï Ù‡ÍÚ, ˜ÚÓ Ú‡ÍÓÈ ÔðÓˆÂÒÒ Ë‰ÂÚ,fl‚ÎflÂÚÒfl ‚ÔÓÎÌ ÌÓðχθÌ˚Ï. óÚÓ ÊÂ͇҇ÂÚÒfl Ó„ð‡Ì˘ÂÌËflËÌÓÍÓÌÙÂÒÒËÓ̇θÌ˚ı ËÎË ÒÓ‚Âð¯ÂÌÌÓÌÓ‚˚ı Á‡ðÛ·ÂÊÌ˚ı ÔðÓÔӂ‰ÌËÍÓ‚, ÚÓ‰Ûχ˛, ˜ÚÓ ˝ÚÓ Ì ÔÛÚ¸ ·Óð¸·˚ Á‡ ËÒÚËÌÛ.ç‡‰Ó ÒÚ‡ð‡Ú¸Òfl ‚ÂÒÚË ÍÓÌÒÚðÛÍÚË‚Ì˚ȉˇÎÓ„ Ë ÒÏÓÚðÂÚ¸, ÍÚÓ ˜ÚÓ ÔðÓÔӂ‰ÛÂÚ. ç‚Ò ÔðÓÔӂ‰ÌËÍË ÔðËÁ˚‚‡˛Ú Í Â‰ËÌÒÚ‚Û,ÌÂÍÓÚÓð˚ ð‡ÁÊË„‡˛Ú ÌËÁÏÂÌÌ˚ ˜Û‚ÒÚ‚‡,̇‚flÁ˚‚‡˛Ú Ò‚Ó ‚ˉÂÌËÂ, ÌÓ ‚Ò Ï˚, ‚ÔðË̈ËÔÂ, ÛÊ ‰ÓÎÊÌ˚ ‰ÓÒÚË„ÌÛÚ¸ ÚÓÈÒÚÂÔÂÌË ‰ÛıÓ‚ÌÓÈ Ò‚Ó·Ó‰˚, ÍÓ„‰‡ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ·Û‰ÂÚ ËÏÂÚ¸ ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸ ‚˚·Ëð‡Ú¸ ÚÛÍÓÌÙÂÒÒ˲, Í ÍÓÚÓðÓÈ ÓÌ ˜Û‚ÒÚ‚ÛÂÚÚfl„ÓÚÂÌËÂ. äÓ̘ÌÓ ÊÂ, ˝ÚÓ ÏÓÊÂÚ Ë‰ÚË‚ð‡ÁðÂÁ Ò Í‡ÍËÏË-ÚÓ Úð‡‰ËˆËÓÌÌ˚Ï˂¢‡ÏË. ã˘ÌÓ fl ‚˚ðÓÒ ‚ ÒÂϸ ‡ÚÂËÒÚÓ‚,˝ÚË ‡ÚÂËÒÚ˚ Ë Ò Ï‡ÚÂðËÌÒÍÓÈ Ë Ò ÓÚˆÓ‚ÒÍÓÈÒÚÓðÓÌ˚ ‚˚ðÓÒÎË ‚ ÒÂϸflı ÒÚ‡ðÓÓ·ðfl‰ˆÂ‚, ‡Ò‡Ï fl ÔÓ ÒÛÚË ‰Â· ÒڇΠË̉ÛÒÓÏ. Ä ‚ÓÚ ÏÓ˛Ï·‰¯Û˛ ‰Ó˜¸ ÔÓÚflÌÛÎÓ Í ıðËÒÚˇÌÒÚ‚Û,˜ÚÓ, ‚ ÔðË̈ËÔÂ, Ì ÒÚð‡ÌÌÓ. ëÚð‡ÌÌÓ ‰ðÛ„Ó– ÚÓ, ˜ÚÓ Ó̇ ÔðÓfl‚ÎflÂÚ ÊË‚ÓÈ ËÌÚÂðÂÒ Ì ÍÒÚ‡ðÓÓ·ðfl‰˜ÂÒÚ‚Û, ÌÂ Í Úð‡‰ËˆËÓÌÌÓÏÛ

36

ê Ö ñ Ö è í Ñ ã ü Ñ é ë í à Ü Ö ç à ü å à ê Ä : ù í à ó Ö ë ä à Ö ñ Ö ç ç é ë í à

ðÛÒÒÍÓÏÛ Ôð‡‚ÓÒ·‚˲, ‡ ÔÓ˜ÂÏÛ-ÚÓ Í͇ÚÓÎˈËÁÏÛ.

åÓfl ‰Ó˜¸ Á̇ÂÚÔÂðÒˉÒÍËÈ Ë ÚÛðˆÍËÈ

é̇ ÔðËÌfl· ͇ÚÓÎˈËÁÏ?çÂÚ, Ó̇ ¢ Ì ÔÂ𯷠‚ ͇ÚÓÎˈËÁÏ.

é‰ËÌ ÏÓÈ Á̇ÍÓÏ˚È Ô‡ÔÒÍËÈ ÌÛ̈ËÈ ‚è‡ðËÊ ‰‡Ê „Ó‚ÓðËÎ Ó· ˝ÚÓÏ Ò ÔÓÍÓÈÌ˚ÏÔ‡ÔÓÈ. à ÚÓÚ ÂÏÛ Ò͇Á‡Î: ÔÛÒÚ¸ Ó̇ ÌÂÚÓðÓÔËÚÒfl, ÔÛÒÚ¸ Ò̇˜‡Î‡ ‚ÌËχÚÂθÌÓÔÓÒÏÓÚðËÚ Ì‡ Ò‚Ó˛ Úð‡‰ËˆË˛. ùÚÓ, ÍÒÚ‡ÚË, Íð‡Á„Ó‚Óð‡Ï Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ Í‡ÚÓÎËÍË ËÁÓ ‚ÒÂı ÒËÎÁ‡ÔÓÎÌfl˛Ú ‚ ̇¯ÂÏ Ó·˘ÂÒÚ‚Â ‚Ò Ì˯Ë,Á‡ÌËχ˛ÚÒfl ÔðÓÁÂÎËÚËÁÏÓÏ. ÑÛχ˛, ˜ÚÓ ˝ÚÓÒÍÓð ÔðÓÔ‡„‡Ì‰ËÒÚÒÍËÈ, ÌÂÊÂÎË ð‡θÌ˚È,·˚ÚÛ˛˘ËÈ Û Ì‡Ò ÔÓ‰ıÓ‰ Í Í‡ÚÓÎˈËÁÏÛ. ç‡ ‚˚Ò¯ÂÏ ÛðÓ‚ÌÂ, ̇ ÛðÓ‚Ì ۯ‰¯Â„Ó ÛÊÂàÓ‡Ì̇ 臂· II, ÍÓ„‰‡ ÔÂð‰ ÌËÏ ·˚ÎÔÓÒÚ‡‚ÎÂÌ ‚ÓÔðÓÒ ÔÂðÂıÓ‰‡ ˜ÂÎÓ‚Â͇Ôð‡‚ÓÒ·‚ÌÓÈ ÍÛθÚÛð˚ ‚ ͇ÚÓÎˈËÁÏ, ˝Ú‡ÔðÓ·ÎÂχ, Í‡Í ‚ˉËÚÂ, ð¯‡ÂÚÒfl Ë̇˜Â. ü ÒÔðÓÒËÎ ‰Ó˜ÍÛ: ÔÓ˜ÂÏÛ ËÏÂÌÌÓ͇ÚÓÎˈËÁÏ? lj¸ Ó̇ ·˚· ‚ àÂðÛÒ‡ÎËÏÂ,ÔÓÒ¢‡Î‡, ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌÓ, ÏÌÓ„Ë ÏÓÒÍÓ‚ÒÍËÂıð‡Ï˚. é̇ ÓÚ‚ÂÚË·: ËÏÂÌÌÓ ‚ ͇ÚÓ΢ÂÒÍÓÏıð‡Ï fl ˜Û‚ÒÚ‚Û˛ Ò·fl ÒÓ‚Âð¯ÂÌÌÓ Ò‚Ó·Ó‰ÌÓ,˝ÚÓ ÏÓÂ. ïÓÚfl Úð‡‰ËˆËÓÌÌÓ, ÔÓ-ÒÂÏÂÈÌÓÏÛ,Ó̇ Ì ‰ÓÎÊ̇ ·˚· ·˚ ˝ÚÓ ‰Â·ڸ. ÅÓÎÂÂÚÓ„Ó, ÔÓ Ó·ð‡ÁÓ‚‡Ì˲ Ó̇ ‚ÓÒÚÓÍӂ‰,ËÁÛ˜‡Î‡ ÔÂðÒˉÒÍËÈ Ë ÚÛðˆÍËÈ flÁ˚ÍË.èÓ˜ÂÏÛ Â ÔÓÚflÌÛÎÓ ÚÛ‰‡? ç‡ ˝ÚÓ Ï˚ ÌÂÏÓÊÂÏ ÓÚ‚ÂÚËÚ¸. ü Ì ‰ÓÎÊÂÌ ËÒÔÓθÁÓ‚‡Ú¸‚·ÒÚ¸ ÓÚˆ‡ Ë „Ó‚ÓðËÚ¸: ÌÂÚ, Ì ÒÏÂÈ, Ú˚ðÓʉÂ̇ ‚ Ôð‡‚ÓÒ·‚ÌÓÈ ÒÚð‡ÌÂ Ë ‰ÓÎÊ̇·˚Ú¸ Ôð‡‚ÓÒ·‚ÌÓÈ! LJÊÌÓ ‰ðÛ„ÓÂ, ‚‡ÊÌÓËÏÂÚ¸ Á̇ÌËÂ. Ç ÒÚð‡ÌÂ, ÍÓÚÓð‡fl ÒÂϸ‰ÂÒflÚÎÂÚ ÔðËÚ‚Óðfl·Ҹ ‡ÚÂËÒÚ˘ÂÒÍÓÈ, – fl „Ó‚Óð˛«ÔðËÚ‚Óðfl·Ҹ», ÔÓÚÓÏÛ ˜ÚÓÍÓÏÏÛÌËÒÚ˘ÂÒ͇fl ˉÂÓÎÓ„Ëfl ‚Ó ÏÌÓ„ÓÏÌÂÒÂÚ ˜ÂðÚ˚ ðÂÎË„ËÓÁÌÓÈ ÍÓÌÙÂÒÒËË, – β‰Ë̉ÓÒÚ‡ÚÓ˜ÌÓ Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌÌ˚, ̉ÓÒÚ‡ÚÓ˜ÌÓÔÓ‰„ÓÚÓ‚ÎÂÌ˚ Í ÓÒÓÁ̇ÌÌÓÏÛ ‚˚·ÓðÛ Ò ÚÓ˜ÍËÁðÂÌËfl Á̇ÌËfl ‚ÒÂı ÍÓÌÙÂÒÒËÈ. çÛÊÌÓÛ˜ËÚ¸Òfl, Û˜ËÚ¸Òfl Ë Û˜ËÚ¸Òfl, Í‡Í „Ó‚ÓðË΂Óʉ¸ ÏËðÓ‚Ó„Ó ÔðÓÎÂÚ‡ðˇڇ, Ë ÌÛÊÌÓÚ‡ÍÊ ‚ÌËχÚÂθÌÓ ÒÎÛ¯‡Ú¸ Ò‚Ó ÒÂð‰ˆÂ. üÒÓÏÌ‚‡˛Ò¸, ˜ÚÓ ·Û‰ÂÚ Ôð‡‚ËθÌÓ, ÂÒÎË Ï˚ÔÓÒÚ‡‚ËÏ Ôð„ð‡‰˚ ̇ ÔÛÚË ˝ÚÓ„Ó ÔÓËÒ͇ÒÂð‰ˆ‡. íÂÏ ·ÓÎÂÂ, ˜ÚÓ ‚ÂÎËÍË ÏËð‡ Ò„ӉÓÎÊÌ˚ Ó·˙‰ËÌflÚ¸Òfl ̇ ÚÓÏ, ˜ÚÓ ËıÒÓ‰ËÌflÂÚ. ëÓ‰ËÌflÂÚ ÔðÂʉ ‚Ò„ӽÚ˘ÂÒÍÓ ۘÂÌËÂ. ê‡Á˙‰ËÌfl˛Ú – ‰‡Ê ÌÂð‡Á˙‰ËÌfl˛Ú, ‡ ÓÚ΢‡˛Ú Ì‡Ò ‰ðÛ„ ÓÚ ‰ðÛ„‡, –͇ÍËÂ-ÚÓ ÌÂÒÛ˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ ‚̯ÌË ‚¢Ë, ÚÓ,˜ÚÓ ‚˚, Í ÔðËÏÂðÛ, ÌÓÒËÚ ڲ·ÂÚÂÈÍÛ, ‡ fl,‰ÓÔÛÒÚËÏ, ÍÂÔÍÛ. çÓ ˜ÚÓ ÓÚ ˝ÚÓ„Ó ÏÂÌflÂÚÒfl?Ç‡Ï Ú‡Í Ê ·ÓθÌÓ, Í‡Í Ë ÏÌÂ, ‚‡Ï Ú‡Í ÊÂð‡‰ÓÒÚÌÓ, ‚˚ Ú‡Í Ê β·ËÚÂ… Ç̯ÌËÂð‡Á΢Ëfl ÔðÓfl‚Îfl˛ÚÒfl ‚ Ó·ðfl‰‡ı Ë̇Òڇ˂‡Ú¸ ̇ ÔðË‚ÂðÊÂÌÌÓÒÚË ÍÓÔð‰ÂÎÂÌÌÓÈ ðÂÎË„ËË, ÔÓÚÓÏÛ ˜ÚÓ Ó·ðfl‰˚‰ÓÎÊÌ˚ Òӷβ‰‡Ú¸Òfl, – fl ‰Ûχ˛, ˝ÚÓ ÛÊÂÔðÓ¯ÎÓÂ, ˝ÚÓ Ì ‰‚‡‰ˆ‡Ú¸ ÔÂð‚˚È ‚ÂÍ.èÓ˝ÚÓÏÛ ‰‡ÈÚ ˜ÂÎÓ‚ÂÍÛ ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸ÔÓÔÓÎÌËÚ¸ Ò‚ÓË Á̇ÌËfl Ó ðÂÎË„ËË Ë Ì‡

k›z›m›n bu flekilde yapmamas› gerekiyordu.Üstelik k›z›m bir flarkiyatç›, Pers ve Türkdillerini bilen birisi. Peki, onu buraya çekenne? Buna cevap verebilecek durumda de¤iliz.Ben babal›k yap›p “hay›r, yapamazs›n, senOrtodoks bir ülkede do¤dun ve Ortodoksolmal›s›n!” diyemem. Önemli olan, bilgisahibi olmak. Ülkede yetmifl y›l ateistmifl gibigeçinildi (geçinildi diyorum); çünküKomünizm birçok yönden dini niteliklertafl›yordu. ‹nsanlar hangi dini seçeceklerikonusunda yeteri kadar bilgi sahibi de¤iller vehaz›r de¤iller. Bu nedenle okumak gerek;okumak, okumak, okumak ve dünyaproletarya önderinin dedi¤i gibi kalbinizidinlemek. E¤er kalbinizin bu aray›fl›na birs›n›rlama getirirseniz, bence do¤ru yapmam›flolursunuz. Kald› ki dünya büyükleri onlar›birlefltiren etkinliklerde bir araya gelmelidir.Onlar› birlefltiren öncelikle etik ö¤retidir. Bizibirbirimizden ayr›flt›ran –asl›nda ayr›flt›rm›yorbile– pek de var olmayan d›fl niteliklerdir; siztakke, ben ise mesela kep giyiniyorum. Fakatbundan ne de¤ifliyor? Bana ne kadar ac› ise,sana da o kadar ac›; ben ne kadar mutluysam,sen de o kadar seviyorsun… D›fl farkl›l›klaribadetlerde ortaya ç›k›yor ve hangi dine aitoldu¤unuzu belli ediyor. Çünkü ibadetlere

Ülkede yetmifl y›lateistmifl gibi

geçinildi (geçinildidiyorum); çünkü

Komünizm birçokyönden dini

nitelikler tafl›yordu.‹nsanlar hangi dini

seçeceklerikonusunda yeteri

kadar bilgi sahibide¤iller ve haz›r

de¤iller.

37

B A R I fi I N R E Ç E T E S ‹ : E T ‹ K D E ⁄ E R L E R

ÓÒÌÓ‚‡ÌËË ˝ÚËı Á̇ÌËÈ ÛÒÎ˚¯‡Ú¸ Ò‚Ó ÒÂð‰ˆÂ,˜ÚÓ ÓÌÓ ÂÏÛ ÔÓ‰Ò͇ÊÂÚ.

Ç˚ Ò͇Á‡ÎË, ˜ÚÓ ÒÚ‡ÎË Ë̉ÛÒÓÏ, ÌÓÒÛ˘ÂÒÚ‚ÛÂÚ ÏÌÂÌËÂ, ˜ÚÓ Ë̉ÛÒÓÏ ÒÚ‡Ú¸ÌÂθÁfl, ËÏ Ì‡‰Ó ðÓ‰ËÚ¸Òfl…

ëӄ·ÒÌÓ ÓðÚÓ‰ÓÍ҇θÌÓÈ ÚӘ͠ÁðÂÌËfl,Ë̉ÛÒÓÏ ‚ Ò‡ÏÓÏ ‰ÂΠÒÚ‡Ú¸ ÌÂθÁfl. çÓÒÛ˘ÂÒÚ‚ÛÂÚ Ú‡ÍÓ ÔÓÌflÚËÂ, Í‡Í ÌÂÓË̉ÛËÁÏ. Ç ÒÚðÓ„Ó ÓðÚÓ‰ÓÍ҇θÌ˚ı ÍðÛ„‡ı ÏÂÌfl, ÒÍÓð‚҄Ó, Ì ÔðËÏÛÚ. çÓ ÏÓ ӷ˘ÂÌË ҂˚‰‡˛˘ËÏËÒfl Ò‚flÚ˚ÏË à̉ËË, ËÌˈˇˆËfl,ËÏË ÔðÓËÁ‚‰ÂÌ̇fl, χÌÚð˚, ËÏË ‰‡ÌÌ˚Â, ËÔÓÒÚÓflÌ̇fl ÏÓfl Ò‚flÁ¸ Ò ÌËÏË Ë, ‚ ÍÓ̈ÂÍÓ̈ӂ, ÚÓ Ò‡ÏÓ ÒÂð‰ˆÂ, Ó ÍÓÚÓðÓÏ Ï˚„Ó‚ÓðËÎË, ÔÓÁ‚ÓÎfl˛Ú ÏÌ ̇Á˚‚‡Ú¸ Ò·flÔÓÒΉӂ‡ÚÂÎÂÏ Ë̉ÛËÁχ. ùÚÓ Ì Á̇˜ËÚ, ˜ÚÓfl Òӷ≇˛ ‚Ò ӷðfl‰˚. ü ð‡Á‰ÂÎfl˛ÏËðÓ‚ÓÒÔðËflÚË Ë̉ÛËÁχ, ÍÓÚÓð˚È Û˜ËÚ, ˜ÚÓ‚Ò ÏËðÓ‚˚ ðÂÎË„ËË ËÒÚËÌÌ˚Â. åÓ̇ı‡ÏË ‚Ë̉ÛËÒÚÒÍÓÏ ÏÓ̇ÒÚ˚ðÂ, ̇ÔðËÏÂð, ÏÓ„ÛÚÒÚ‡Ú¸ ‰‡Ê ÏÛÒÛθχÌÂ Ë ‰‡Ê ҘËÚ‡ÂÚÒfl, ˜ÚÓ,ÔðËÌËχfl ÙËÎÓÒÓÙ˲ lj, ÓÌË ÒÚ‡ÌÓ‚flÚÒfl·ÓΠıÓðÓ¯ËÏË ÏÛÒÛθχ̇ÏË. àÎË ·ÓÎÂÂıÓðÓ¯ËÏË ıðËÒÚˇ̇ÏË. åÂÚÓ‰ ÔÓ‰ıÓ‰‡ ÍÏËðÛ ‚ Ë̉ÛËÁÏ ̇ÒÚÓθÍÓ „‡ðÏÓÌ˘ÂÌ, ˜ÚÓÓÌ ÏÓÊÂÚ ÔðËÏËðËÚ¸ Ë ÔðÓÚË‚Óð˜Ëfl ÏÂʉÛðÂÎË„ËflÏË, Ë ÏÂÊ‰Û ðÂÎË„ËÂÈ Ë Ì‡ÛÍÓÈ. ì Ë̉ÛËÁχ ÌËÍÓ„‰‡ Ì ·˚ÎÓ ÌÂð‡Áð¯ËÏ˚ıÍÓÌÙÎËÍÚÓ‚ Ò Ì‡ÛÍÓÈ, Ë̉ÛÒ‡Ï Ì ̇‰Ó͇flÚ¸Òfl, ˜ÚÓ ÓÌË ÒÓÊ„ÎË ÒÚÓθÍÓ-ÚÓ ÂðÂÚËÍÓ‚,ÔÓÚÓÏÛ ˜ÚÓ Ú „Ó‚ÓðËÎË, ˜ÚÓ ÁÂÏÎfl Íðۄ·fl.à̉ÛËÁÏ ıÓðÓ¯ ÚÂÏ, ˜ÚÓ ÓÌ ‰‡ÂÚ ÏÓð‡Î¸ÌÓ-Ìð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌÓ ӷÓÒÌÓ‚‡ÌË ͇ʉÓÏÛ˜ÂÎӂ˜ÂÒÍÓÏÛ ¯‡„Û, ‚Íβ˜‡fl Âʉ̂Ì˚·˚ÚÓ‚˚ ӷflÁ‡ÌÌÓÒÚË. ü Ì „Ó‚Óð˛ ÛÊ ÓÚÓÏ, Í‡Í ‚ ˝ÚÓÈ ‰ð‚ÌÂȯÂÈ Úð‡‰ËˆËËÔð‰ÒÚ‡‚ÎÂÌ˚ ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl ‚ ÒÂϸÂ, ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl‚ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚Â Ë ÏÂÊ‰Û „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ÏË.à̉ÛËÁÏ ‰‡ÂÚ Ì‡Ï Ì‡Û˜ÌÓ Ôð‰ÒÚ‡‚ÎÂÌË Ó‰ËÌÒÚ‚Â ‚ÒÂ„Ó ÏËðÓÁ‰‡ÌËfl.

åÂÌfl ÁÎËÚ, ÍÓ„‰‡ „Ó‚ÓðflÚ Ó·ËÒ·ÏÒÍÓÏ ÚÂððÓðËÁÏÂ

äÓððÂÍÚÌÓ ÎË ‰ÂÎËÚ¸ ÍÓÌÙÂÒÒËË Ì‡«Úð‡‰ËˆËÓÌÌ˚» Ë «ÌÂÚð‡‰ËˆËÓÌÌ˚Â, ͇ͽÚÓ ÔðÓËÒıÓ‰ËÚ ‚ êÓÒÒËË? ç‡ÔðËÏÂð,Ë̉ÛËÁÏ, Í‡Í Ç˚ Á̇ÂÚÂ, ‚ ˝ÚÓÈ «Ú‡·ÂÎË Óð‡Ì„‡ı» ‚ ͇Ú„Óð˲ «Úð‡‰ËˆËÓÌÌ˚ı» ÌÂÔÓÔ‡‰‡ÂÚ.

ë˜ËÚ‡Ú¸ ÌÂÚð‡‰ËˆËÓÌÌÓÈ ðÂÎ˄˲, ÍÓÚÓð‡flÒÛ˘ÂÒÚ‚ÛÂÚ ¯ÂÒÚ¸ Ú˚Òfl˜ ÎÂÚ, ÛÊ ‰ÓÒÚ‡ÚÓ˜ÌÓÁ‡·‡‚ÌÓ. í‡Í ˜ÚÓ Ì ‰Ûχ˛, ˜ÚÓ ÒΉÛÂÚ‰ÂÎËÚ¸ ÍÓÌÙÂÒÒËË ÔÓ Ú‡ÍÓÏÛ ÔðËÁ̇ÍÛ, ıÓÚflÂÒÚ¸, ÍÓ̘ÌÓ, ÌÓ‚˚ ҇ÏÓÁ‚‡ÌÌ˚ ÒÂÍÚ˚,ÌÓ‚˚ ҇ÏÓÁ‚‡ÌÌ˚ ۘËÚÂÎfl. çÓ ÂÒÎË ˝ÚËÒÂÍÚ˚ Ì ‰ÂÒÚðÛÍÚË‚Ì˚Â, Ì ð‡ÁðÛ¯‡˛˘ËÂ΢ÌÓÒÚ¸, ÚÓ ÓÌË ËÏÂ˛Ú Ôð‡‚Ó Ì‡ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌËÂ. í ÊÂ, ÍÓÚÓð˚ ̇ÌÓÒflÚ ‚ð‰Î˘ÌÓÒÚË Ë Ó·˘ÂÒÚ‚Û, ‰ÓÎÊÌ˚ ÔÓ‰Ô‡‰‡Ú¸ ÔÓ‰‰ÂÈÒÚ‚Ë ۄÓÎÓ‚ÌÓ„Ó ÍÓ‰ÂÍÒ‡, ÓÌË Í ðÂÎË„ËËÓÚÌÓ¯ÂÌËfl Ì ËϲÚ. åÂÌfl ÁÎËÚ, ÍÓ„‰‡„Ó‚ÓðflÚ Ó· ËÒ·ÏÒÍÓÏ ÚÂððÓðËÁÏÂ. ɉ ‚ËÒ·Ï ‚˚ ̇ȉÂÚ ӷÓÒÌÓ‚‡ÌË ÚÂððÓðËÁχ?çÂÚ Ú‡Ï ˝ÚÓ„Ó. èÓ˝ÚÓÏÛ Î˛·ÓÈ ÚÂððÓðËÁÏ –‡ÌÚËËÒ·ÏÒÍËÈ, ‡ÌÚËË̉ÛËÒÚÒÍËÈ,

uymak gerek. Bence bu oldukça geçmifltekald› ve bu, 21. yüzy›l de¤il. Bu nedenle,b›rak›n insan dinler hakk›nda istedi¤i kadarbilgi als›n ve bu bilgiler üzerinde ona seslenenkalbinin sesini dinlesin.

Hinduist oldu¤unuzu ifade ettiniz. Fakat“Hinduist olunmaz, do¤ulur!” diye birdüflünce var…

Ortodoks bak›fl aç›s›na göre gerçekten deHinduist olunmaz. Fakat Neohinduizm diyebir kavram da var. Beni fazla Ortodoks olançevreler kabul etmezler. Fakat benimHindistan’›n en ileri gelen din adamlar›ylailiflkim, kurulmufl bir ba¤›m, mantram var.Sonuç olarak, bahsetti¤imiz kalp kendimi“Hinduizme inanan” kifli olarak ifade etmemeyard›m ediyor. Bu, “bütün ibadetleri yerinegetiriyorum” anlam›na gelmiyor elbette.Sadece Hinduizm’in bütün dinlerin hakikatoldu¤unu ortaya koyan ö¤retisinibenimsiyorum. Mesela bir Müslüman bile Vedfelsefesini benimseyerek Hindu manast›r›ndaruhban olabilir. Çünkü e¤er bu yol izlenirsedaha iyi Müslüman olabilecekleridüflünülmektedir ya da daha iyi H›ristiyan.Hinduizm’de bar›fla giden yol o kadar çeflitlidirki, dinler aras›, dinler ve bilim aras› çeliflkiylebile anlaflabilir. Hinduizm’de bilimle çözümüimkâns›z hiçbir problem yok. Hinduistler,Heretikleri “dünya yuvarlak” dedikleri içinyakt›klar›ndan dolay› bile o insanlardanumutlar›n› kesemezler. Hinduizm, günlükhayat›n gereklikleri de dahil olmak üzereinsanl›¤›n her ad›m›na moral ve ahlaki düzenverir. Ben bu kadim geleneklerin aileyi, devletive devletler aras› iliflkiyi nas›lde¤erlendirdiklerinden bahsetmiyorum.Hinduizm bize bütün dünya görüfllerininbirli¤i bilgisini vermektedir.

‹slâmî terörizmdenbahsedildi¤inde çok k›z›yorum

Dinleri Rusya’da oldu¤u gibi “geleneksel”ve “geleneksel olmayan” diye ikiye ay›rmakuygun mudur? Mesela, Hinduizm bildi¤inizgibi “derece tablosunda” “gelenekseller”aras›na girmiyor.

Alt› bin y›ll›k bir dinin “gelenekselolmad›¤›n›” söylemek anlafl›l›r gibi de¤il.Dolay›s›yla yeni mezhep ve din lideriolmas›na ra¤men, dinleri bu gibi nitelikleribak›m›ndan “geleneksel” ve “gelenekselolmayan” diye ay›rman›n imkâns›z oldu¤unudüflünüyorum. Fakat bu mezhepler yap›bozucu ve y›k›c› bir kimli¤e sahip de¤illerseyaflama haklar› vard›r. Bireye ve topluma karfl›y›k›c› niteli¤e sahip olan dini hareketler elbettemahkeme edilmeliler ve onlar›n dinle hiçbirba¤lar› olamaz. ‹slâmî terörizmdenbahsedildi¤inde çok k›z›yorum. ‹slâm’›nneresinde teröre temel teflkil edebilecek bir fley

åÂÌfl ÁÎËÚ,ÍÓ„‰‡ „Ó‚ÓðflÚ Ó·

ËÒ·ÏÒÍÓÏÚÂððÓðËÁÏÂ. ɉ ‚ËÒ·Ï ‚˚ ̇ȉÂÚÂÓ·ÓÒÌÓ‚‡ÌËÂÚÂððÓðËÁχ? çÂÚÚ‡Ï ˝ÚÓ„Ó. èÓ˝ÚÓÏÛβ·ÓÈ ÚÂððÓðËÁÏ –‡ÌÚËËÒ·ÏÒÍËÈ,‡ÌÚËË̉ÛËÒÚÒÍËÈ,‡ÌÚËıðËÒÚˇÌÒÍËÈ,ÔÓÚÓÏÛ ˜ÚÓ ÓÌ Ë‰ÂÚÔðÓÚË‚ Á‡Ôӂ‰ÂÈ.

‹slâmî terörizmdenbahsedildi¤inde çokk›z›yorum. ‹slâm’›nneresinde teröretemel teflkiledebilecek bir fleybulabilirsiniz ki?Böyle bir fley yoktur.Bu nedenle her çeflitterörizm anti ‹slâm,anti H›ristiyanl›k,anti Hinduizmdir.

38

ê Ö ñ Ö è í Ñ ã ü Ñ é ë í à Ü Ö ç à ü å à ê Ä : ù í à ó Ö ë ä à Ö ñ Ö ç ç é ë í à

39

B A R I fi I N R E Ç E T E S ‹ : E T ‹ K D E ⁄ E R L E R

‡ÌÚËıðËÒÚˇÌÒÍËÈ, ÔÓÚÓÏÛ ˜ÚÓ ÓÌ Ë‰ÂÚ ÔðÓÚË‚Á‡Ôӂ‰ÂÈ. ч, ÒðÂ‰Ë ÚÂððÓðËÒÚÓ‚ ÏÌÓ„ÓÏÛÒÛθχÌ, ÌÓ Ëı ÔðÓ·ÎÂχ ‚ ÚÓÏ, ˜ÚÓ ÔÓÌflÚˉÊËı‡‰‡ ÓÌË Úð‡ÍÚÛ˛Ú ÒÓ‚Âð¯ÂÌÌÓ Ì ڇÍ, ͇ͽÚÓ ÔðËÌflÚÓ Ò ÔÓÁˈËË Ì‡ÒÚÓfl˘Â„Ó ËÒ·χ.ç‡‰Ó ÔðÓ‚Ó‰ËÚ¸ ÒÂð¸ÂÁÌ˚ ËÒÒΉӂ‡ÌËfl,ÔÓ˜ÂÏÛ ÒðÂ‰Ë ÚÂððÓðËÒÚÓ‚ Ú‡Í ÏÌÓ„Ó Î˛‰ÂÈ,Ôð˘ËÒÎfl˛˘Ëı Ò·fl Í ËÒ·ÏÛ. ç‡‰Ó ËÁÛ˜‡Ú¸,ÓÚÍÛ‰‡ ·ÂðÂÚÒfl ÚÂððÓðËÁÏ. îÓðÛÏ «êÂÎË„ËË ËÏËð» ‚‡ÊÂÌ Ì ÚÂÏ, ˜ÚÓ Á‰ÂÒ¸ „Ó‚ÓðflÚ ÓÚÂððÓðËÁÏÂ, ‡ ÚÂÏ, ˜ÚÓ ð˜¸ ̇ ÌÂÏ Ë‰ÂÚ Ó‰ËÌÂÌËË, Ó Ô·ÌÂÚ‡ðÌÓÏ Ï˚¯ÎÂÌËË.

óÂÏ, ̇ LJ¯ ‚Á„Îfl‰, ÔðÓÔӂ‰¸ÓÚ΢‡ÂÚÒfl ÓÚ ÔðÓÁÂÎËÚËÁχ?

èðÓÁÂÎËÚËÁÏ ˜ÂÚÍÓ Ì‡ˆÂÎÂÌ Ì‡ ÚÓ, ˜ÚÓ·˚β·˚ÏË Òð‰ÒÚ‚‡ÏË, ·ÒÍÓÈ Ë Ú‡ÒÍÓÈ, ÍÌÛÚÓÏË ÔðflÌËÍÓÏ Ó·ð‡ÚËÚ¸ ‚ Ò‚Ó˛ ‚ÂðÛ. à‰ÓÎÓÊËÚ¸ ÔÓ Ì‡˜‡Î¸ÒÚ‚Û, ˜ÚÓ ‚ «ËÒÚËÌÌÛ˛‚ÂðÛ» Ó·ð‡˘ÂÌ˚ Ú‡ÍËÂ-ÚÓ Ë Ú‡ÍËÂ-ÚÓflÁ˚˜ÌËÍË ËÎË Í‡Í Û„Ó‰ÌÓ Ëı ̇Á˚‚‡ÈÚÂ. Ä ÔðÓÔӂ‰¸ – ˝ÚÓ ÔðÓÒÚÓ ËÁÎÓÊÂÌË ҂ÓËı‚Á„Îfl‰Ó‚ ˜ÂÎÓ‚ÂÍÓÏ, Û·ÂʉÂÌÌ˚Ï ‚ ÚÓÏ, ˜ÚÓÓÌ „Ó‚ÓðËÚ ËÒÚËÌÛ, ÌÓ ÌÂ Ê‰Û˘ËÏ, ˜ÚÓ ÔÓÒνÚÓ„Ó ‚Ò ‚ÒÚ‡ÌÛÚ Ë Ò͇ÊÛÚ: «å˚ – Ú‚ÓË!». à ·Û‰ÛÚ Ô‡‰‡Ú¸ ÂÏÛ ‚ ÌÓ„Ë Ë Ë‰ÚË ÔÓÛ͇Á‡ÌÌÓÏÛ ËÏ ÔÛÚË. èðÓÔӂ‰ÌËÍ ÔðÓÒÚÓ ÌÂÏÓÊÂÚ Ì Ò͇Á‡Ú¸ ÚÛ ËÒÚËÌÛ, ÍÓÚÓð‡fl ÂÏÛÓÚÍð˚·Ҹ. Ñð‚Ì ËÁð˜ÂÌË ËÁ êË„‚‰˚„Ó‚ÓðËÚ, ˜ÚÓ ËÒÚË̇ Ӊ̇, ÌÓ ÏÛ‰ðˆ˚̇Á˚‚‡˛Ú  ÔÓ-ð‡ÁÌÓÏÛ.

bulabilirsiniz ki? Böyle bir fley yoktur. Bunedenle her çeflit terörizm anti ‹slâm, antiH›ristiyanl›k, anti Hinduizmdir çünkü kutsalö¤ütün aksine hareket etmektedirler. Evet,teröristler aras›nda da Müslüman olanlar varfakat bu kifliler gerçek ‹slâm’›n bak›fl aç›s›n›naksine cihad› farkl› yorumlamaktad›r. Bunedenle teröristler aras›nda kendini Müslümanolarak ifade eden neden bu kadar çok insanvar, bunu iyice araflt›rmak laz›m. Terörizminnereden do¤du¤una bakmak laz›m. “Dinler veBar›fl” forumu burada terörizm hakk›ndakonufluldu¤u için de¤il, bu konuda evrenselbirlik düflüncesi oluflturdu¤u için çok önemli.

Sizce misyonerlik Proselythism’den neflekilde ayr›fl›r?

Proselythism kifliyi herhangi bir flekilde;iyilikle, korkutarak, ikna ederek veya tatl› dillekendi dinine çekmektir. Ve bafllar›ndakibüyü¤e “flöyle kifliler, böyle sapk›nlar ‘hakyola’ çevrilmifllerdir” diye bilgi vermektir.Misyoner ise hakikat oldu¤una inand›¤›düflüncesini aç›klayan ama bundan sonra da okiflinin kalk›p “Biz, seniniz!” demesini,ayaklar›na kapan›p gösterdi¤i yolda gitmesinibeklemeyen kiflidir. Misyoner kendisinegörünen hakikati anlatamaz. Rig-ved’te kadimbir söz vard›r: Hakikat tektir ama alimler onufarkl› adland›r›yorlar.

ÉÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËfl ÒÚ‡‚ËÚ ÔÂð‰ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓÈ ˝ÚËÍÓÈ ‰‚‡ ‚ÓÔðÓÒ‡,ÍÓÚÓð˚ ÚðÂ·Û˛Ú ÓÒÏ˚ÒÎÂÌËfl: ͇Í

Í·ÒÒ˘ÂÒ͇fl ˝ÚË͇ ÓÚÌÓÒËÚÒfl Í ÔðÓ·ÎÂÏÂÛÌË‚Âð҇θÌ˚ı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ Ë Í‡Í ÏÂÌflÂÚÒfl˝ÚË͇ ‚ ÛÒÎÓ‚Ëflı „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËË, Ú.Â.ÔÂðÂÒÚ‡ÂÚ ·˚Ú¸ Í·ÒÒ˘ÂÒÍÓÈ. é·‡ ˝ÚË‚ÓÔðÓÒ‡ ‚Á‡ËÏÓÒ‚flÁ‡Ì˚, ıÓÚfl ËÏÂ˛Ú Ëð‡Á΢Ëfl. Ç Á‡Ô‡‰ÌÓÈ ÙËÎÓÒÓÙËË Ë ˝ÚËÍÂÂÒÚ¸ ‚‡ðˇÌÚ˚ ÓÚ‚ÂÚ‡ ̇ ÌËı. í‡ÍË ‡‚ÚÓð˚Í‡Í û. ÂðχÒ, ä.é. ÄÔÂθ Ë ‰ðÛ„ËÂÔð‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË ‰ËÒÍÛðÒË‚ÌÓÈ ˝ÚËÍËÒÚ‡ð‡˛ÚÒfl Ì ‰Â·ڸ ð‡Á΢ËÈ ÏÂʉÛÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓÈ Ë Í·ÒÒ˘ÂÒÍÓÈ ˝ÚËÍÓÈ,˝ÚËÍÓÈ „ÎÓ·‡ÎËÁËðÛ˛˘Â„ÓÒfl Ó·˘ÂÒÚ‚‡.ÑðÛ„ËÂ, ̇ӷÓðÓÚ, Ò˜ËÚ‡˛Ú, ˜ÚÓ„ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËfl ÏÂÌflÂÚ ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÛ˛ ˝ÚËÍÛ ËÏÓð‡Î¸. ïÓÚÂÎÓÒ¸ ·˚ Á‡ÏÂÚËÚ¸, ˜ÚÓÍ·ÒÒ˘ÂÒ͇fl ˝ÚË͇ ÔÂðÂıÓ‰ËÚ ‚ ˝ÚËÍÛ„ÎÓ·‡ÎËÁËðÛ˛˘Â„ÓÒfl Ó·˘ÂÒÚ‚‡, ÌÓ ÌÂ͇ʉÓ ÒÓÁ̇ÌËÂ, ËÌ˚ÏË ÒÎÓ‚‡ÏË –ÏÓð‡Î¸ÌÓ ÒÓÁ̇ÌË Ë̉˂ˉ‡ Ë „ðÛÔÔÓ‚ÓÂÒÓÁ̇ÌËÂ, ‚ÓÒÔðËÌËχÂÚ „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆË˛ÔÓÁËÚË‚ÌÓ. çÂÍÓÚÓð˚ ÓÚ‚Âð„‡˛Ú„ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆË˛ ð‡‰Ë͇θÌÓ. çÓ ‰‡ÊÂ Ë Ú‡ÍÓÂÒÓÁ̇ÌË Ì ÏÓÊÂÚ Ì ÔðËÁ̇ڸ, ˜ÚÓ„ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËfl ‚ÓÁ‰ÂÈÒÚ‚ÛÂÚ Ì‡ ÌËı, ̇ ÒÏÂÌÛÔðËÓðËÚÂÚÓ‚.

èðÓ·ÎÂχ ÛÌË‚Âð҇θÌ˚ı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ –ÔðÓ·ÎÂχ Í·ÒÒ˘ÂÒÍÓÈ ˝ÚËÍË, Ú‡Í ˜ÚÓÌÂθÁfl Ò͇Á‡Ú¸, ˜ÚÓ ˝ÚË͇„ÎÓ·‡ÎËÁËðÛ˛˘Â„ÓÒfl Ó·˘ÂÒÚ‚‡ Ì ËÏÂÂÚÓÒÌÓ‚‡ÌËÈ ‚ Í·ÒÒ˘ÂÒÍÓÈ ˝ÚËÍÂ. íÛÚÏÓÊÌÓ Ò͇Á‡Ú¸, ˜ÚÓ Ó˜Âð‰ÌÓÈ ð‡ÁÒÓÁ̇ÌËÂ, Ï˚Òθ ÓÔÂð‰ËÎË Ôð‡ÍÚËÍÛ,ð‡ÎËË. åËð ‚ ÔðÓ¯ÎÓÏ ·˚Î ð‡Á‰ÂÎÂÌ, ÌÓÚÂÓðÂÚËÍË ‚ ð‡Á‰ÂÎÂÌÌÓÏ ÏËð ‚ˉÂÎËÓ·˙‰ËÌfl˛˘Ë ̇˜‡Î‡. ùÚË ÚẨÂ̈ËËËÏÂÎËÒ¸ ‚ ðÂÎË„Ëflı Ë ‚ ˝Ú˘ÂÒÍËı Û˜ÂÌËflı.ÇÒÂÏ ËÁ‚ÂÒÚÌÓ, ˜ÚÓ ‚Ó ‚ÒÂıÏÓÌÓÚÂËÒÚ˘ÂÒÍËı ðÂÎË„Ëflı «ÅÓ„ ‰ËÌ».ÇÒÔÓÏÌËÏ Ú‡ÍÊÂ, ˜ÚÓ ‚ äÓð‡Ì Úð·ÛÂÚÒfl

ÉÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËfl ËÔ·ÌÂÚ‡ð̇fl ˝ÚË͇

Küreselleflmeve evrensel etik

Küreselleflme, üzerinde düflünülmesigereken iki soruyu günümüz etikanlay›fl›n›n önüne koymufltur: Klasik

etik, evrensel etik de¤erlerini nas›lde¤erlendirmekte ve küresel flartlarda etiknas›l de¤iflikli¤e u¤ramakta, yani nas›ldönüflmektedir? Bu iki soru birbiriyle içselbir ba¤lant›ya sahiptir. Bat› felsefe veeti¤inde bu sorulara farkl› cevaplarverilmektedir. J. Habermas, K.O. Apel vedi¤er gerçekçi etik temsilcilerinin baz›lar›ça¤dafl-klasik etik de¤erler ve küreselleflentoplum eti¤ini birbirinden ayr›flt›rm›yorlar.Kimileri ise küreselleflmenin, eti¤i ve moralde¤erleri de¤ifltirdi¤ini düflünüyor. fiunubelirtmek isterim ki, klasik etik küreselleflentoplum eti¤ine geçiyor fakat herkesin ve hergrubun moral bilinci küreselleflmeyi olumluolarak kabul edemiyor. Kimileri iseküreselleflmeyi radikal bir flekilde reddediyor.Fakat böyle bir bilinç bile küreselleflmeninkifliye ve öncelikli konulara etki edece¤inireddedemez.

Evrensel de¤erler meselesi, klasik etikmeselesidir. Dolay›s›yla küreselleflen toplumeti¤i klasik etikte herhangi bir köke sahipde¤ildir. Burada flunu belirtmek gerekir ki,bilinç bir kez daha prati¤in ve gerçek hayat›nönüne geçti. Geçmiflte dünya ayr›flm›flt› fakatteorisyenler bu ayr›flan dünyada birlefltiricibir bafllang›c› fark ettiler. Bu yaklafl›m hemdinlerde ve hem de etik ö¤retilerdemevcuttur. Herkesin bildi¤i gibi bütüntektanr›l› dinlerde “Yarat›c› tektir”. fiunuhat›rlamak gerekir ki, Kur’an’da Allah’›n Hz.Musa ve Hz. ‹sa gibi bütün peygamberlerininadlar›n› an›lmakta, inanc›n kendisi ise bütünzaman ve mekanlar›n insanlar›naseslenmektedir. Bu konu felsefede de (felsefibir disiplin olarak etikte) yer almaktad›r.

ÉÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËflÓ·˙‰ËÌflÂÚ ‚ÒÂı ‚ÒÙÂð ÚÂıÌÓÎÓ„ËË,˝ÍÓÎÓ„ËË ËÙË̇ÌÒÓ‚.

Küreselleflmeherkesi teknoloji,ekoloji ve ekonomietraf›nda bir arayagetiriyor.

40

î‡ðı‡‰ å‡Ï‰ӂ

ÄÒÔËð‡ÌÚ àÌÒÚËÚÛÚ‡ ÙËÎÓÒÓÙËË Ë ÔÓÎËÚËÍÓ-Ôð‡‚Ó‚˚ıËÒÒΉӂ‡ÌËÈ ç‡ˆËÓ̇θÌÓÈ ‡Í‡‰ÂÏËË Ì‡ÛÍ ÄÁÂð·‡È‰Ê‡Ì‡.

Ferhad Mamedov

Doktora ö¤rencisi, Azerbaycan Bilimler Akademisi Felsefe ve Politika Enstitüsü.

ê Ö ñ Ö è í Ñ ã ü Ñ é ë í à Ü Ö ç à ü å à ê Ä : ù í à ó Ö ë ä à Ö ñ Ö ç ç é ë í à

ÔÓ˜ËÚ‡Ú¸ ‚ÒÂı ÔÓÒ·ÌÌËÍÓ‚ ÅÓ„‡ «åÓËÒÂfl ËàËÒÛÒ‡», ‡ ҇χ ‚Âð‡ ‡‰ðÂÒÛÂÚÒfl β‰flÏ ‚ÒÂı‚ðÂÏÂÌ Ë Ì‡ðÓ‰Ó‚. ùÚÓÚ ÏÓÏÂÌÚÔðËÒÛÚÒÚ‚ÛÂÚ Ë ‚ ÙËÎÓÒÓÙËË (˝ÚËÍ ͇ÍÙËÎÓÒÓÙÒÍÓÈ ‰ËÒˆËÔÎËÌÂ). îËÎÓÒÓÙËflÂÒÚ¸ ÔÓËÒÍ ËÒÚËÌ˚, ‡ ÔÓÚÓÏÛ ˝ÚÓÚ ÔÓËÒÍÌ˘ÂÏ Ì ӄð‡Ì˘ÂÌ. é„ð‡Ì˘¸ ˝ÚÓÚ ÔÓËÒÍ –Ë ÔÓÚÂðfl¯¸ ÙËÎÓÒÓÙ˲, ÔÓÎۘ˂ ‚Á‡ÏÂÌˉÂÓÎӄ˲, ÔðÓÔ‡„‡Ì‰Û Ë Ú.‰. ùÚÓÚ ÔÓËÒÍÛÌË‚Âð҇θÌÓÈ ËÒÚËÌ˚ ·˚Î ÒÙÓðÏÛÎËðÓ‚‡ÌëÓÍð‡ÚÓÏ Ë ÔðÓfl‚ËÎ Ò·fl ‚ Úð‡‰ËˆËflıÒð‰Ì‚ÂÍÓ‚ÓÈ ıðËÒÚˇÌÒÍÓÈ ËÏÛÒÛθχÌÒÍÓÈ ÙËÎÓÒÓÙËÈ Ë ·˚Î ÒÓıð‡ÌÂÌ‚ ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓÈ ÙËÎÓÒÓÙËË Ë ˝ÚËÍÂ. é· ˝ÚËıÓÒÓ·ÂÌÌÓÒÚflı ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓÈ ÙËÎÓÒÓÙËË Ë˝ÚËÍË Ô˯ÛÚ Ì ÚÓθÍÓ ‚˚¯ÂÛÔÓÏflÌÛÚ˚ÂÄÔÂθ Ë ï‡·ÂðχÒ, ÌÓ Ë ‡ÏÂðË͇ÌÒÍËÈÏ˚ÒÎËÚÂθ Ñ.Ü. êÓÎÎÒ ‚ ÍÌË„Â «íÂÓðËflÒÔð‡‚‰ÎË‚ÓÒÚË» (Rawls J. Theory of Justice.Cambridge, MA: Harvard UP, 1971.)

Ç ÛÒÎÓ‚Ëflı „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËË Í·ÒÒ˘ÂÒ͇fl˝ÚË͇ Ì ÏÓÊÂÚ ÓÒÚ‡‚‡Ú¸Òfl ‚ Ó˜ÂðÚ‡ÌËflıXIX Ë XX ‚‚., ÌÓ ‚ÏÂÒÚÂ Ò ÚÂÏ ˝ÚË͇ ÌÂÏÓÊÂÚ ÓÚ͇Á‡Ú¸Òfl ÓÚ Ò‚ÓËı ÓÒÌÓ‚.ÉÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËfl Ó·˙‰ËÌflÂÚ ‚ÒÂı ‚ ÒÙÂðÂÚÂıÌÓÎÓ„ËË, ˝ÍÓÎÓ„ËË Ë ÙË̇ÌÒÓ‚. Ç ÒÙÂðÂÍÛθÚÛð˚, ˆÂÌÌÓÒÚÌ˚ı Ôð‰ÒÚ‡‚ÎÂÌËÈ,ˉÂÌÚ˘ÌÓÒÚË ˜ÂÎӂ˜ÂÒÚ‚Ó ÓÒÚ‡ÂÚÒflÏÌÓ„ÓÓ·ð‡ÁÌ˚Ï, ÌÓ Ì ‰ÓÎÊÌÓ ·˚Ú¸ð‡ÒÍÓÎÓÚ˚Ï.

Ç ˝ÚËı ÛÒÎÓ‚Ëflı Ôð‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎflÏ̇ˆËÓ̇θÌ˚ı ˝ÚËÍ, ÂÒÎË ÓÌË Ì ıÓÚflÚ

Felsefe bir hakikat aray›fl›d›r ve bunedenledir ki, araflt›rma hiçbir fleyles›n›rland›r›lmamaktad›r. Bu aray›fl›ns›n›rland›r›lmas› halinde felsefeyi kaybedipyerine ideolojiyi ve propaganday› v.b.al›rs›n›z. Bu evrensel hakikat aray›fl› Sokrattaraf›ndan formüle edilmifl, Ortaça¤H›ristiyan ve Müslüman geleneklerinde yeralm›fl ve günümüz felsefe ve eti¤inde desaklanm›flt›r. Ça¤dafl felsefe ve eti¤innitelikleri hakk›nda sadece yukar›da ad›an›lan Apel ve Habermas gibi bilim adamlar›de¤il, Amerikal› bilim adam› D.J. Rawls’daAdalet Terorisi adl› kitab›ndabahsetmektedir. (Rawls J., Theory of Justice,Cambridge, MA: Harvard UP, 1971.)

Küreselleflme ça¤›nda klasik etik 19. ve20. yüzy›l s›n›rlar› çerçevesinde kalamazfakat bununla birlikte kendi temelinden deayr›lamaz. Küreselleflme herkesi teknoloji,ekoloji ve ekonomi etraf›nda bir arayagetiriyor. Kültür, de¤er yarg›lar› ve aidiyetkonular›nda ise insanl›k farkl›laflmakta amabuna ra¤men parçalanmamal›.

E¤er millî etik temsilcileri parçalanma veradikalizm taraftar› yerine, çoklukta birliketraf›nda bir araya gelmeye çal›fl›rlarsa,çeliflkili kimi olaylardan baz› ç›kar›mlaryapmak zorundad›rlar. Dünya felsefe veeti¤inde birbiriyle rekabet içinde bulunanbirkaç senaryo vard›r: ‹lk gruptakiler Avrupa

à‰Âfl ‰Ë‡ÎÓ„‡ÍÛθÚÛð ðÓʉ‡ÂÚÒfl

ËÁ ˉÂÈ,ð‡ÁÏ˚¯ÎÂÌËÈ

‰ËÒÍÛðÒË‚ÌÓÈ ˝ÚËÍËû. Âðχ҇,̇ÍÓ̈, ˉÂfl

ÒËÌÚÂÁ‡ ÍÛθÚÛð,ÌÂÒÓÏÌÂÌÌÓ,

ÔðË̇‰ÎÂÊËÚ‚ðÓÔÂÈÒÍÓÈ˝Ú˘ÂÒÍÓÈ Ë

ÙËÎÓÒÓÙÒÍÓÈÚð‡‰ËˆËË.

Kültürler aras›diyalog fikri

Habermas’›n gerçeketik düflüncesinden,

kültürler sentezi fikriise hiç flüphesiz

Avrupa’n›n etik vefelsefe gelene¤inden

do¤mufltur.

41

B A R I fi I N R E Ç E T E S ‹ : E T ‹ K D E ⁄ E R L E R

ð‡ÚÓ‚‡Ú¸ Á‡ ð‡ÒÍÓÎ, ð‡‰Ë͇ÎËÁÏ, ‡ÒÚðÂÏflÚÒfl ÒÓıð‡ÌËÚ¸ ÏÌÓ„ÓÓ·ð‡ÁË ‚‰ËÌÒÚ‚Â ÏËð‡, ÒΉÛÂÚ Ò‰Â·ڸ ÌÂÒÍÓθÍÓ‚˚‚Ó‰Ó‚ ËÁ ÔðÓÚË‚Óð˜˂ÓÈ ÒËÚÛ‡ˆËË. Ç ÏËðÓ‚ÓÈ ÙËÎÓÒÓÙËË Ë ˝ÚËÍ ËÏÂÂÚÒflÌÂÒÍÓθÍÓ ÍÓÌÍÛðËðÛ˛˘Ëı ÒˆÂ̇ðË‚:ÔÂð‚˚È ËÒıÓ‰ËÚ ËÁ ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ Â‚ðÓÔÂÈÒ͇flÍÛθÚÛð‡, ÏÓð‡Î¸Ì˚ ˆÂÌÌÓÒÚË Ë ˝ÚË͇ӷð˜ÂÌ˚ ̇ ‰ÓÏËÌËðÓ‚‡ÌËÂ; ‚ÚÓðÓÈÓðËÂÌÚËðÓ‚‡Ì ̇ ‰Ë‡ÎÓ„ ÍÛθÚÛð ËÏÓð‡Î¸Ì˚ı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ; ÚðÂÚËÈ – ̇ ÒËÌÚÂÁÍÛθÚÛð Ë ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ, ÍÓ„‰‡ ðÂÁÛθڇÚÚ‡ÍÓ„Ó ÒÎËflÌËfl Ì ÏÓÊÂÚ ·˚Ú¸ ÔðÓ˜ËÚ‡Ì,Ôð‰ۄ‡‰‡Ì. èÓ ÔÓ‚Ó‰Û ˝ÚËı ÒˆÂ̇ðË‚ÒΉÛÂÚ Á‡ÏÂÚËÚ¸, ˜ÚÓ ‚Ò ÓÌË fl‚Îfl˛ÚÒfl ‚͇ÍÓÈ-ÚÓ ÏÂð ڂÓðÂÌËÂÏ Á‡Ô‡‰ÌÓÈÙËÎÓÒÓÙËË Ë ˝ÚËÍË, ðÂÁÛθڇÚÓÏÓÒÏ˚ÒÎÂÌËfl ÏËð‡ Ë ðÓÎË Á‡Ô‡‰ÌÓÈÍÛθÚÛð˚. ïÓÚÂÎÓÒ¸ ·˚ Á‡ÏÂÚËÚ¸, ˜ÚÓçÓ‚Ó ‚ðÂÏfl ÔÓðÓ‰ËÎÓ ÌÂÒÍÓθÍÓÔðÂÛ‚Â΢ÂÌÌ˚ Ôð‰ÒÚ‡‚ÎÂÌËfl Ó Á‡Ô‡‰ÌÓÈÍÛθÚÛðÂ Ë ð‡ˆËÓ̇θÌÓÈ ÏÓð‡ÎË, ÌÓ ‚ ˝ÚÓÚÊ ÔÂðËÓ‰ ÒÎÓÊËÎÓÒ¸ ÍðËÚ˘ÂÒÍÓÂÓÚÌÓ¯ÂÌËÂ Í Á‡Ô‡‰ÌÓÈ ÍÛθÚÛð ˈ˂ËÎËÁ‡ˆËË – çˈ¯Â, òÔÂÌ„ÎÂð. à‰Âfl‰Ë‡ÎÓ„‡ ÍÛθÚÛð ðÓʉ‡ÂÚÒfl ËÁ ˉÂÈ,ð‡ÁÏ˚¯ÎÂÌËÈ ‰ËÒÍÛðÒË‚ÌÓÈ ˝ÚËÍË û. Âðχ҇, ̇ÍÓ̈, ˉÂfl ÒËÌÚÂÁ‡ÍÛθÚÛð, ÌÂÒÓÏÌÂÌÌÓ, ÔðË̇‰ÎÂÊËÚ‚ðÓÔÂÈÒÍÓÈ ˝Ú˘ÂÒÍÓÈ Ë ÙËÎÓÒÓÙÒÍÓÈÚð‡‰ËˆËË. çÓ ˝ÚË ÍÓÌÒÚ‡Ú‡ˆËË Ì ÔÓ·„‡˛ÚÌÂÓ·ıÓ‰ËÏ˚Ï ð‡ÁÓ·ð‡Ú¸Òfl Ë ÔÓÌflÚ¸, ͇ÍÓ‚˚ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl Í ˝ÚËÏ ÒˆÂ̇ðËflÏ ‚ ð‡ÁÌ˚ıÒÚð‡Ì‡ı ÏËð‡, ‚ ˜‡ÒÚÌÓÒÚË ‚ ÄÁÂð·‡È‰Ê‡ÌÂ.

LJÊÌÓÒÚ¸ ÏÓð‡Î¸Ì˚ı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈèðÂʉ ˜ÂÏ ÔðӇ̇ÎËÁËðÓ‚‡Ú¸ ˝ÚËÓÚÌÓ¯ÂÌËfl, ıÓÚÂÎÓÒ¸ ·˚ Á‡ÏÂÚËÚ¸, ˜ÚÓ ‚ÚÂÓðÂÚ˘ÂÒÍÓÏ ÍÓÌÚÂÍÒÚ ‚Ò ÓÌË Ò‚flÁ‡Ì˚ Ò˝ÚËÍÓÈ, Ú‡Í Í‡Í fl‚ÌÓ ËÎË ÌÂfl‚ÌÓ ÓÔËð‡˛ÚÒfl̇ ˉ² ‡·ÒÓβÚÌÓÈ ÏÓð‡ÎË. äÓ„‰‡ ð˜¸

kültür, etik ve moral de¤erlerinin bask›ngeldi¤ini savunmaktad›rlar; ikinci grup kültürve moral de¤erleri aras›ndaki diyalo¤a önemvermekte; üçüncü grup ise farkl› kültür vede¤erlerin birbiriyle kar›flman›n sonuçlar›n›ndüflünülmeyecek ve tahmin bile edilmeyecekbir flekilde birbiriyle sentez oluflturaca¤›n›savunmaktad›r. Bu senaryolarla ilgili, biryere kadar Bat› felsefesi ve eti¤inin icad›n›n,Bat› kültür dünyas›n›n ve rolünün düflüncesonuçlar› oldu¤unu belirtmek gerekir.Günümüz Bat› kültürü ve rasyonel moralde¤erleriyle ilgili fazla abart›l› birkaçdüflünceyi ortaya ç›karm›flt›r. Fakat budönemde Bat› kültür ve medeniyetine karfl›kritik bir tutum gelifltirilmifltir; Nietzsche veSpengler. Kültürler aras› diyalog fikri Y.Habermas’›n gerçek etik düflüncesinden,kültürler sentezi fikri ise hiç flüphesizAvrupa’n›n etik ve felsefe gelene¤indendo¤mufltur. Fakat bu tespitlerin üstesindengelmek ve özellikle Azerbaycan’da olmaküzere hangi ülkenin bu senaryolara nas›lbakt›¤›n› anlamak o kadar önem arzetmemektedir.

Moral de¤erlerin önemiBu tutumlar› iyice analiz etmeden önce,bütün bu söylenenlerin teorik temelde etikleiliflkili oldu¤unu belirtmek gerek. Çünkü aç›kya da kapal›, bir flekilde mutlak moral de¤eriifade etmektedir. Bat› kültür ve moralde¤erlerinin bask›n olmas›ndan bahsedilirse,herhangi bir de¤erler sistemini di¤erlerinetercih etmek “mutlak›yetin” bu sistemdeteflekkül etti¤i anlam›na gelir. Farkl› kültürve sistemlerin diyalogu, bu kültürlerinbirbirine eflit olmas› durumunda, üzerlerindemutlak bir merci yükseldi¤i yaklafl›m›ndanç›kmaktad›r; mutlak ya da diyalog dünyas›,mutlaklar toplulu¤u. Üçüncü senaryo dagöreceli ve mutlak de¤erlerin iliflkisiyleba¤lant›l›d›r. Bu problemin, 20. yüzy›ldamodernist düflüncelerin a¤›r bast›¤› 50-60’l›y›llarda felsefenin ana meselesi olmad›¤›n›belirtmek gerekir. Fakat günümüzfilozoflar›n›n çal›flmalar›n› analiz etmek buproblemin güncelli¤ini ortaya koymaktad›r.Yani etik felsefi tart›flmalar›n merkezinedüflmektedir.

Mutlak bir moral de¤erin, mutlak birhakikatin bulunmas›, mutlak de¤erlerinçeliflik durumlar›n› ortadan kald›rmamakta.Azerbaycanl› ünlü filozof ‹lham MamedzadeEti¤e Girifl adl› kitab›nda mutlak moralde¤erlerin iki çeliflik durumunu yazmaktad›r.Burada sadece bize göre en önemli olan›nade¤inelim. E¤er mutlak bir fley varsa onu kimifade edecek ve onu kullanmak için kimortaya koyacak?

Bu evrenselli¤e karfl› ileri sürülebilecek ensa¤lam delildir. Ayn› zamanda flunu dabelirtelim ki, bu çeliflki Kant’›n mutlak moral

ç‡ıÓʉÂÌˇ·ÒÓβÚÌÓÈÏÓð‡ÎË ËÎË, ÂÒÎËıÓÚËÚÂ,‡·ÒÓβÚÌ˚ı ËÒÚËÌÌ ÓÚÏÂÌflÂÚÔðÓÚË‚Óð˜˂ÓÒÚˇ·ÒÓβÚÌ˚ıˆÂÌÌÓÒÚÂÈ.

Mutlak bir moralde¤erin, mutlak birhakikatin bulunmas›,mutlak de¤erlerinçeliflik durumlar›n›ortadankald›rmamakta.

42

ê Ö ñ Ö è í Ñ ã ü Ñ é ë í à Ü Ö ç à ü å à ê Ä : ù í à ó Ö ë ä à Ö ñ Ö ç ç é ë í à

ˉÂÚ Ó ‰ÓÏËÌËðÓ‚‡ÌËË Á‡Ô‡‰Ì˚ı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈË ÍÛθÚÛð, ÚÓ Ôð‰ÔÓ˜ÚÂÌË ӉÌÓÈ ÒËÒÚÂÏ˚ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ ÔÂð‰ ‰ðÛ„ËÏË ÓÁ̇˜‡ÂÚ, ˜ÚÓ‡·ÒÓÎ˛Ú ‚ÓÔÎÓ˘‡ÂÚÒfl ‚ ˝ÚÓÈ ÒËÒÚÂÏÂ.ÑˇÎÓ„ ð‡Á΢Ì˚ı ÍÛθÚÛð Ë ÒËÒÚÂÏËÒıÓ‰ËÚ ËÁ ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ ÂÒÎË Ò‡ÏË ÍÛθÚÛð˚ð‡‚ÌÓˆÂÌÌ˚, ÚÓ Ì‡‰ ÌËÏË ‚ÓÁ‚˚¯‡ÂÚÒfl‡·ÒÓβÚ̇fl ÏÓð‡Î¸Ì‡fl ËÌÒڇ̈Ëfl –‡·ÒÓÎ˛Ú ËÎË ÏËð ‰Ë‡ÎÓ„‡, ÒÓÓ·˘ÂÒÚ‚Ó‡·ÒÓβÚÓ‚. íðÂÚËÈ ÒˆÂ̇ðËÈ Ú‡ÍÊ ҂flÁ‡ÌÒ ÔðÓ·ÎÂÏÓÈ ÒÓÓÚÌÓ¯ÂÌËfl ÓÚÌÓÒËÚÂθÌ˚ı ˇ·ÒÓβÚÌ˚ı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ. ïÓÚÂÎÓÒ¸ ·˚Á‡ÏÂÚËÚ¸, ˜ÚÓ Â˘Â ‚ 50-60- „Ó‰˚ XX ‚.ÔðÓ·ÎÂχ ˝Ú‡ Ì ͇Á‡Î‡Ò¸ ˆÂÌÚð‡Î¸ÌÓÈ ‰ÎflÙËÎÓÒÓÙËË, „‰Â „ÓÒÔÓ‰ÒÚ‚Ó‚‡ÎËÔð‰ÒÚ‡‚ÎÂÌËfl ÏÓ‰ÂðÌËÒÚÓ‚. çÓ, ÔÓʇÎÛÈ,ÚÂÔÂ𸠇̇ÎËÁ ð‡·ÓÚ ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌ˚ıÙËÎÓÒÓÙÓ‚ ҂ˉÂÚÂθÒÚ‚ÛÂÚ Ó·‡ÍÚۇθÌÓÒÚË ˝ÚÓÈ ÔðÓ·ÎÂÏ˚, Ú.Â. ˝ÚË͇‚ÓÁ‚ð‡˘‡ÂÚÒfl ‚ ˆÂÌÚð ÙËÎÓÒÓÙÒÍËı‰ËÒÍÛÒÒËÈ.

é‰Ì‡ÍÓ Ì‡ıÓʉÂÌË ‡·ÒÓβÚÌÓÈ ÏÓð‡ÎËËÎË, ÂÒÎË ıÓÚËÚÂ, ‡·ÒÓβÚÌ˚ı ËÒÚËÌ ÌÂÓÚÏÂÌflÂÚ ÔðÓÚË‚Óð˜˂ÓÒÚË ‡·ÒÓβÚÌ˚ıˆÂÌÌÓÒÚÂÈ. àÁ‚ÂÒÚÌ˚È ‡ÁÂð·‡È‰Ê‡ÌÒÍËÈÙËÎÓÒÓÙ àθı‡Ï å‡Ï‰-Á‡‰Â ‚ Ò‚ÓÂÈ ÍÌ˄«ǂ‰ÂÌË ‚ ˝ÚËÍÛ» Ô˯ÂÚ Ó ‰‚ÛıÔðÓÚË‚Óð˜Ëflı ‡·ÒÓβÚÌÓÈ ÏÓð‡ÎË. å˚ ÊÂÁ‡ÏÂÚËÏ „·‚ÌÓÂ, ̇ ̇¯ ‚Á„Îfl‰,ÔðÓÚË‚Óð˜ËÂ. ÖÒÎË ÂÒÚ¸ ‡·ÒÓβÚ, ÚÓ ÍÚÓÏÓÊÂÚ Â„Ó ÓÁ‚Û˜ËÚ¸, ÍÚÓ ÏÓÊÂÚ Ôð‰˙fl‚ËÚ¸Â„Ó Í ËÒÔÓÎÌÂÌ˲?

à ˝ÚÓ Ò‡Ï˚È „·‚Ì˚È ‡ð„ÛÏÂÌÚ, ÍÓÚÓð˚ÈÏÓÊÂÚ ·˚Ú¸ ‚˚‰‚ËÌÛÚ Ë ‚˚‰‚Ë„‡ÂÚÒflÔðÓÚË‚ ˉÂÈ ÛÌË‚ÂðÒ‡ÎËÁχ. é‰ÌÓ‚ðÂÏÂÌÌÓÔÓ‰˜ÂðÍÌÂÏ, ˜ÚÓ ˝ÚÓ ÔðÓÚË‚Óð˜Ë ÏÓÊÂÚ·˚Ú¸ ÔðÂÓ‰ÓÎÂÌÓ, ËÒıÓ‰fl Í‡Í ð‡Á ̇ ·‡ÁÂ͇ÌÚÓ‚ÒÍÓÈ ‚ÂðÒËË ‡·ÒÓβÚÌÓÈ ÏÓð‡ÎË. Ä ˝ÚÓ ‰Ó͇Á˚‚‡ÂÚ Ò‚flÁ¸ ÏÂʉÛÍ·ÒÒ˘ÂÒÍÓÈ ˝ÚËÍÓÈ Ë ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓÈ ˝ÚËÍÓÈ„ÎÓ·‡ÎËÁËðÛ˛˘Â„ÓÒfl Ó·˘ÂÒÚ‚‡.

ç‡Ï Ôð‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚÒfl, ˜ÚÓ Ë‰Âfl‡·ÒÓβÚÌ˚ı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ Ò‚flÁ‡Ì‡ Ò ÓÒÓ·˚ÏÏÂÒÚÓÏ ÏÓð‡Î¸Ì˚ı ÏÓÚË‚Ó‚ ‚ Ôӂ‰ÂÌˢÂÎÓ‚Â͇. Ç ˝Ú˘ÂÒÍÓÈ ÎËÚÂð‡ÚÛð ˝ÚËÏÓÚË‚˚ ̇Á˚‚‡˛Ú Ò‚ÂðıÏÓÚË‚‡ÏË, ÓÌËfl‚Îfl˛ÚÒfl ÓÔð‰ÂÎfl˛˘ËÏË ‚ ˜ÂÎӂ˜ÂÒÍÓȈ˂ËÎËÁ‡ˆËË ËÎË ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËflı. ùÚËÒ‚ÂðıÏÓÚË‚˚ ÓÚ΢‡˛ÚÒfl ÓÚÔð‡„χÚ˘ÂÒÍËı ÏÓÚË‚Ó‚ ·Î‡„Óð‡ÁÛÏËfl,˝„ÓËÁχ, ÍÓÚÓð˚ ËÒıÓ‰flÚ ËÁ ÔðËðÓ‰Ì˚ıÔÓÚð·ÌÓÒÚÂÈ Ë̉˂ˉ‡. èðË ˝ÚÓÏ Ì‡‰ÓÁ‡ÏÂÚËÚ¸, ˜ÚÓ ‚ ÙËÎÓÒÓÙËË ÌÂχÎÓÍÓ̈ÂÔˆËÈ, ËÒıÓ‰fl˘Ëı ËÁ ÔðËÓðËÚÂÚ‡Ôð‡„χÚËÁχ. çÓ ÚÂÏ Ì ÏÂÌÂÂ,˜ÂÎӂ˜ÂÒÚ‚Ó ‚˚ÊË‚‡ÂÚ Ò ÔÓÏÓ˘¸˛Ò‚ÂðıÏÓÚË‚Ó‚, ‡ ÔÓÚÓÏ ÛÊ Ôð‡„χÚËÁχ.éÚ‰ÂθÌ˚È ˜ÂÎÓ‚ÂÍ ÏÓÊÂÚ ‚˚ÊËÚ¸ ÒÔÓÏÓ˘¸˛ Ôð‡„χÚ˘Ì˚ı ÏÓÚË‚Ó‚, Ìӈ˂ËÎËÁ‡ˆËfl ‚ ˆÂÎÓÏ ÌÛʉ‡ÂÚÒfl ‚Ò‚ÂðıÏÓÚË‚‡ı. äÒÚ‡ÚË, ‚ ðfl‰Û ˝ÚËı ÏÓÚ˂ӂ̇ıÓ‰ËÚÒfl Ë Ë‰Âfl ÅÓ„‡. çÓ Ò‚ÂðıÏÓÚË‚˚ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ ËÎË ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË ÒÔÓÒÓ·Ì˚ Íð‡Á‚ËÚ˲ ÚÓθÍÓ ‚ Ëı Ò‚flÁË Ò ÏÓð‡Î¸Ì˚ÏËÏÓÚË‚‡ÏË ÓÚ‰ÂθÌÓ„Ó Ë̉˂ˉ‡.äÓÏÏÛÌËÒÚ˘ÂÒ͇fl ˉÂfl ÔÂðÂÒڇ· ·˚Ú¸

43

Ä̇ð (Ôð‰Ò‰‡ÚÂθ ëÓ˛Á‡ÔËÒ‡ÚÂÎÂÈ ÄÁÂð·‡È‰Ê‡Ì‡, ‰ÂÔÛÚ‡ÚÔ‡ð·ÏÂÌÚ‡):

èÓÌflÚËflÏÓð‡ÎË Ûð‡ÁÌ˚ı̇ðÓ‰Ó‚ÌÂÓ‰Ë̇ÍÓ‚˚ùÚËÍÛ ÏÓÊÌÓ ÔÓÌËχڸ Ó˜Â̸¯ËðÓÍÓ,  ÚðÛ‰ÌÓ Ò‚ÂÒÚË ÍÔð‡ÍÚËÍÂ. ÖÒÚ¸ ‚˜Ì˚ ÌÓðÏ˚ÏÓð‡ÎË, Ì ÏÂÌfl˛˘ËÂÒfl ÒÚ˜ÂÌËÂÏ ‚ðÂÏÂÌË: Ì ۷ËÈ, ÌÂÛÍð‡‰Ë Ë Ú.‰. äðÓÏ ÚÓ„Ó, ‚ð‡ÁÌ˚ ‚ðÂÏÂ̇ Ë Û ð‡ÁÌ˚ı̇ðÓ‰Ó‚ ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÎË Ò‚ÓËÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÌ˚ Ôð‰ÒÚ‡‚ÎÂÌËfl ÓÏÓð‡ÎË Ë Ìð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚË. í‡Í,̇ÔðËÏÂð, ‚ ÄÁÂð·‡È‰Ê‡ÌÂ,íÛðˆËË Ë ‰ðÛ„Ëı ÒÚð‡Ì‡ı ÇÓÒÚÓ͇„ÓÏÓÒÂÍÒÛ‡ÎËÁÏ Ò˜ËÚ‡ÂÚÒfl·ÂÁÌð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌ˚Ï fl‚ÎÂÌËÂÏ. çÓ‚Ó ÏÌÓ„Ëı ÒÚð‡Ì‡ı Ö‚ðÓÔ˚ ÓÌÔðËÁÌ‡Ì ‚ÔÓÎÌ ÔðËÂÏÎÂÏ˚Ï.ëÛ˘ÂÒÚ‚Û˛Ú Ú‡ÍÊ ð‡ÁÌ˚ÂÓ·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ ÒËÒÚÂÏ˚. å˚ –β‰Ë, Ôðӯ‰¯Ë ¯ÍÓÎÛ ÒÓ‚ÂÚÒÍÓÈ ÒËÒÚÂÏ˚. ü Ì ıÓ˜Û Á‰ÂÒ¸ Ó˜ÂðÌflÚ¸ ˝ÚÛÒËÒÚÂÏÛ, ·˚ÎË ‚ ÌÂÈ Ë ıÓðӯˠÒÚÓðÓÌ˚. çÓ ‚ ӷ·ÒÚË ÏÓð‡ÎË ·˚ÎÓ ÌÂχÎÓ‰ÛðÌ˚ı ÔðËÏÂðÓ‚.

ü ıÓ˜Û Ó·ð‡ÚËÚ¸Òfl Í Ì‡ˆËÓ̇θÌÓ-ðÂÎË„ËÓÁÌÓÏÛ ‡ÒÔÂÍÚÛ. ê‡Á‚ Ï˚ (Ú˛ðÍË)ÏÓÊÂÏ ÔðËÌflÚ¸ ÊÂÌËÚ¸·Û ÏÛʘËÌ˚ ̇ ÏÛʘËÌÂ? çÓ Ë Â‚ðÓÔˆ Ì ÏÓÊÂÚÔÓÌflÚ¸, Í‡Í ˝ÚÓ ÔÓ ËÒ·ÏÒÍÓÏÛ Á‡ÍÓÌÓ‰‡ÚÂθÒÚ‚Û ð‡Áð¯‡ÂÚÒfl ËÏÂÚ¸ Ó‰ÌÓÏÛÏÛʘËÌ ˜ÂÚ˚ðÂı ÊÂÌ. çÛÊÌÓ ÔÓÌflÚ¸, ˜ÚÓ ˝Ú˘ÂÒÍË ÌÓðÏ˚ ËÏÂ˛Ú Ë ‚ÒÂÓ·˘ÂÂËÁÏÂðÂÌËÂ, Ë ÎÓ͇θÌÓÂ. í‡Í, ÔÓÌËχÌË ‰ÂÏÓÍð‡ÚËË ·˚ÎÓ ‰‡ÌÓ ÏËðÛÑð‚ÌÂÈ ÉðˆËÂÈ. çÓ ‰ð‚ÌË „ðÂÍË ð‡·Ó‚ Ì ҘËÚ‡ÎË Á‡ β‰ÂÈ. éÌËÒ˜ËÚ‡ÎË ‰ÂÏÓÍð‡Ú˲ ÔðË‚Ë΄ËÂÈ ÚÓθÍÓ Ò‚Ó·Ó‰Ì˚ı β‰ÂÈ. àÎË ‰ðÛ„ÓÈÔðËÏÂð. ÇÓÒÂÏ̇‰ˆ‡Ú¸ ‚ÂÍÓ‚ ÒÔÛÒÚfl ‚ ÄÏÂðËÍ Ì ҘËÚ‡ÎË Á‡ β‰ÂÈ Ì„ðÓ‚.ÇÒ ÓÌË ·˚ÎË Ì‚ÓθÌË͇ÏË. ëÂȘ‡Ò ÄÏÂðË͇ ÔðËÁ̇ÂÚÒfl ÓÔÎÓÚÓωÂÏÓÍð‡ÚËË. ÇÒÂ„Ó 50 ÎÂÚ Ì‡Á‡‰ ‰ÂÚË ·ÂÎ˚ı ‡ÏÂðË͇̈‚ Ì ıÓÚÂÎË Ò‡‰ËÚ¸Òfl‚ÏÂÒÚÂ Ò ‰ÂÚ¸ÏË Ì„ðÓ‚ ‚ Ó‰ËÌ ‡‚ÚÓ·ÛÒ, ‚ Ó‰ÌÛ Ï‡¯ËÌÛ. èð‰ð‡ÒÒÛ‰ÍËÔðÓ¯ÎÓ„Ó ÊË‚ÛÚ ‚ ̇¯Ëı Ûχı. çÓ ‚ ÔðÓ¯ÎÓÏ ˝ÚË Ôð‰ð‡ÒÒÛ‰ÍË ÓÒ‚fl˘‡ÎËÒ¸Á‡ÍÓÌÓÏ. à ÔÓÚÓÏÛ ð‡Á΢‡˛ÚÒfl ÍðËÚÂðËË ÏÓð‡ÎË ‚ ð‡ÁÌ˚ ˝ÔÓıË Ë Ûð‡Á΢Ì˚ı ̇ðÓ‰Ó‚.

Anar (Azerbaycan Yazarlar Birli¤i Baflkan›, Milletvekili):

Ahlak anlay›fl› toplumdan topluma de¤iflirAhlâk o kadar genifl bir anlam tafl›yor ki, onu somuta indirgemeye çal›flmak çokzor. Birinci olarak, evrensel ahlâk var; yani bütün zamanlara, bütün halklara aitolan ahlâk; öldürmeyeceksin, h›rs›zl›k yapmayacaks›n gibi. Bundan baflka zaman›nve halklar›n da ahlâk›, ahlâkî yaklafl›mlar› olur. Yani bir halk›n ahlâks›zl›k sayd›¤› birfley, meselâ Azerbaycan, Türkiye ya da Do¤u ülkeleri gibi ülkelerde eflcinsellik iyibir fley say›lmaz. Ama bunu kanunlaflt›ran Avrupa ülkeleri var. Yahut toplumsalsistemler var. Biz Sovyet tecrübesinden geçmifl insanlar›z. Ve ben burada butecrübenin bütün yönlerini kötüleyecek de¤ilim. ‹yi taraflar› da olmufltur. Ama ahlâknoktas›nda çok kötü etkileri de olmufltur.

Biz bir erke¤in baflka bir erkekle evlenmesini kabul edebilir miyiz? Ama di¤ertaraftan bir Avrupal› da ‹slâm’a göre bir erke¤in nas›l dört efli olabilece¤inianlayamamaktad›r. Sonuç olarak flunu diyorum ki, ahlâk anlay›fl›n›n hem evrenselhem de de¤iflken olan boyutlar› vard›r. Meselâ demokrasi anlay›fl›n› dünyayaYunanistan vermifl. Ama Yunanistan’da kölelerin insan olmas› fikri yoktu. Demokrasisadece özgür insanlara verilirdi. Ama onlar da insand›. Yahut on sekiz yüzy›l sonraAmerika’da zencileri insan saym›yorlard›. Hepsi köleydiler. Amerika flimdidemokrasinin bafl› say›l›yor. Gel gelelim, bundan elli y›l önce zenci çocuklar›ylabeyaz çocuklar bir arabaya, bir otobüse binemezlerdi. Hatta flimdi bile zor. Çünkügeçmiflte yaflananlar›n zihinlerde kal›nt›lar› var. Ama o zamanlar bu kanunla tanzimediliyordu. Dolay›s›yla zaman›na, milletine, halk›na göre ahlâk kriterleri de¤iflir.

B A R I fi I N R E Ç E T E S ‹ : E T ‹ K D E ⁄ E R L E R

Ò‚ÂðıˉÂÂÈ ÚÓ„‰‡, ÍÓ„‰‡ β‰Ë ÔÂðÂÒÚ‡ÎË‚ÓÒÔðËÌËχڸ  ΢ÌÓÒÚÌÓ, ͇ÍÒ‚ÂðıÏÓÚË‚ ‰Îfl Ò·fl. åÓð‡Î¸Ì˚ ÏÓÚË‚˚ÒÓÔðÓ‚Óʉ‡˛Ú ‚Ò ÓÒڇθÌ˚ ÏÓÚË‚˚, Ú.Â.‰ÓÔÓÎÌfl˛Ú, ÔðËÍð˚‚‡˛Ú ËÎË ÛÒËÎË‚‡˛Ú Ëı.ëÓ‚ðÂÏÂÌ̇fl ÓÌÚÓÔÒËıÓÎÓ„Ëfl ËÎËÔÒËıÓÎÓ„Ëfl ÏÓð‡ÎË ËÒıÓ‰ËÚ ËÁ ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ˜ÂÎÓ‚ÂÍ ‚ Ò‚ÓËı ÒÓÁ̇ÚÂθÌ˚ı Ò‡ÏÓÓˆÂÌ͇ı,Ôð‰ÔÓÎÓÊÂÌËflı Ë Ì‡ÏÂðÂÌËflıÓðËÂÌÚËðÓ‚‡Ì ̇ ‰Ó·ðÓ. ÑðÛ„Ó ‰ÂÎÓ, ˜ÚÓ˜ÂÎÓ‚ÂÍ ÏÓÊÂÚ ‚˚‰‡Ú¸ ÁÎÓ Á‡ ‰Ó·ðÓ ËÎËÔðËÌflÚ¸ ÎËÌ˲ ̇ ÏÂ̸¯Â ÁÎÓ. äÓ„‰‡ ÓÌÓÔð‡‚‰˚‚‡ÂÚ Ò‚Ó ‰ÂflÌËÂ, ÔÓ·„‡fl, ˜ÚÓÒÓ‚Âð¯‡ÂÚ ÏÂ̸¯Â ÁÎÓ, ÚÓ Ë ‚ Ú‡ÍÓÏÒÎÛ˜‡Â ÓÌ ÔÓ‰‚Ó‰ËÚ Ò‚ÓÈ ÔÓÒÚÛÔÓÍ ÔÓ‰‰Ó·ðÓ. í.Â. ˜ÂÎÓ‚ÂÍ ÓÒÚ‡ÂÚÒfl ˜ÂÎÓ‚ÂÍÓÏ,ÔÓ͇ ÒÓ‚Âð¯‡ÂÚ ˝Ú˘ÂÒÍÛ˛ ˝ÍÒÔÂðÚËÁÛÏÓÚË‚Ó‚, „ÓÚÓ‚˚ı Ôð‚ð‡ÚËÚ¸Òfl ‚ ÔÓÒÚÛÔÓÍ.ÇÒÔÓÏÌËÏ, ˜ÚÓ à. ä‡ÌÚ ÔËÒ‡Î Ó ðÓÎËÏ˚ÒÎÂÌÌÓ„Ó ˝ÍÒÔÂðËÏÂÌÚ‡, ‚ ÙÓðÏÂÍÓÚÓðÓ„Ó ÔðÓËÒıÓ‰ËÚ ˝ÍÒÔÂðÚËÁ‡. чÊÂÂÒÎË ÓÌ ÒÓ‚Âð¯‡ÂÚ ÁÎÓ, Ï˚ÒÎÂÌÌ˚È˝ÍÒÔÂðËÏÂÌÚ, ˝ÍÒÔÂðÚËÁ‡ ÔÓÁ‚ÓÎfl˛Ú ÂÏÛÒ‡ÏÓÓÔð‡‚‰‡Ú¸Òfl Ë Ú‡ÍÊ ÒÓÁ‰‡˛Ú‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸ Ôð‰Óıð‡ÌËÚ¸ Ò·fl ÓÚ Á·.

ùÚË͇ Ë flÁ˚ÍùÚ˘ÂÒ͇fl ˝ÍÒÔÂðÚËÁ‡ ̇ıÓ‰ËÚ Ò‚ÓÂÓÚð‡ÊÂÌËÂ Ë ‚ flÁ˚ÍÂ. é̇ ‚˚ð‡Ê‡ÂÚÒfl‚Ò„‰‡ ‚ ÒÓÒ·„‡ÚÂθÌÓÏ Ì‡ÍÎÓÌÂÌËË.à. ä‡ÌÚ, ð‡ÁÏ˚¯Îflfl Ó Ìð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌÓÏÔÓÒÚÛÔÍÂ, Ó Ìð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌÓÏ Í‡Ú„Óð˘ÂÒÍÓÏËÏÔÂð‡ÚË‚Â, ÛÔÓÚð·ÎflÎ «ÂÒÎË ·˚» (also ob)(ä‡ÌÚ à. éÒÌÓ‚ÓÔÓÎÓÊÂÌËÂ Í ÏÂÚ‡ÙËÁËÍÂÌð‡‚Ó‚/ ëÓ˜.: Ç 6 Ú. å., 1965. í.4.4.1, Ò. 260-261, 299).

éÚÒ˛‰‡ ÒΉÛÂÚ, ˜ÚÓ ‡·ÒÓβÚ̇fl ÏÓð‡Î¸ÒÚ‡ÌÓ‚ËÚÒfl ð‡θÌÓÒÚ¸˛ ÚÓθÍÓ Ï˚ÒÎÂÌÌÓË ‚ ÒÓÒ·„‡ÚÂθÌÓÏ Ì‡ÍÎÓÌÂÌËË; Ó̇ӷ̇ðÛÊË‚‡ÂÚ Ò‚Ó˛ ‡·ÒÓβÚÌÓÒÚ¸ ÚÓθÍÓÔÓ ÓÚÌÓ¯ÂÌ˲ Í ÚÓÏÛ Ë̉˂ˉÛ, ‚ Ï˚ÒÎflı

yaklafl›m›yla ortadan kald›r›labilir. Bu daklasik etikle küreselleflen toplum eti¤iaras›ndaki ba¤› ortaya koymaktad›r.

Bize öyle geliyor ki, mutlak de¤erler fikri,insan davran›fl›ndaki moral güdülerin özel birk›sm›yla ba¤lant›l›. Etik literatüründe bugüdüler “üst güdüler” diye adland›r›l›yor.Bunlar insan medeniyetinde veyamedeniyetlerinde belirleyicidirler. Bu üstgüdüler pragmatik sa¤duyu güdülerinden,bireyin do¤al ihtiyaçlar›ndan kaynaklananegoizminden ayr›flmaktad›r. Burada,felsefede pragmatizmin önceliklerindenkaynaklanan çok say›da konseptin varl›¤›n›hat›rlatmakta fayda var. Fakat yine deinsanl›k öncelikle üst güdülerin, daha sonrapragmatizmin yard›m›yla yaflam›n› devamettirmektedir. Her bir kifli pragmatikgüdülerle yaflayabilir fakat medeniyet genelseviyede üst güdülere ihtiyaç duyar. Bu ardayeri gelmiflken belirtelim; bu güdüleraras›nda Tanr› düflüncesi de yer al›r. Fakatmedeniyetin veya medeniyetlerin sahipoldu¤u üst güdüler sadece her bir bireyinmoral güdüleriyle iliflkisi dahilindegeliflebilir. Komünist düflünce, insanlar›nkomünizmi kendileri için bir üst güdü olarakkabul etmeyi, kiflisel olarak kabul etmeyib›rakmalar›ndan sonra bir üst düflünceolmaktan ç›km›flt›r. Moral güdüler di¤ergüdülere efllik ederler, yani onlar› tamamlar,kuflat›r veya kuvvetlendirir. Ça¤dafl onto-psikoloji veya moral psikolojisi, insan›nbilinçli bir flekilde kendini de¤erlendirdi¤i,tasavvurlar›nda ve davran›fllar›nda iyili¤ee¤ilimli oldu¤u bilgisinden kaynaklan›r.Di¤er bir yandan, insan iyili¤i kötülü¤e fedaedebilir veya daha az kötülü¤ü tercihedebilir. ‹nsan “daha az kötülük iflliyorum”düflüncesiyle kendi hareketini tasdikediyorsa, bu durumda hareketini iyili¤ekanalize ediyor demektir. Yani, insanharekete haz›r hale gelmifl güdüleri etikolarak de¤erlendirdi¤i müddetçe yine insanolarak kal›yor. ‹. Kant’›n bir de¤erlendirmeflekli olarak kabul etti¤i zihinsel araflt›rman›nrolüyle ilgili ne yazd›¤›n› hat›rlayal›m. E¤ero bile zihinsel bir deneme yaparak birkötülük ifllemiflse, de¤erlendirme ona kendinihakl› ç›karma imkan› veriyor ve kendinikötülükten daha evvel koruma imkan›oluflturmaktad›r.

Etik ve DilEtik de¤erlendirme dile de yans›maktad›r.Dolay›s›yla hep kabul edilme kipinde ortayaç›kmaktad›r. Kant, ahlaki bir davran›fl veahlaki kategorik bir emir hakk›nda düflünerek“keflke” (also ob) demifltir. (Kant I.,Osnovopolojenie k metafizike nravof /makale: 6. cilt, Moskova, 1995. 4.4.1. cilt260-261, 299. sayfalar).

Buradan hareketle, mutlak moralin

éÚ‰ÂθÌ˚ȘÂÎÓ‚ÂÍ ÏÓÊÂÚ‚˚ÊËÚ¸ ÒÔÓÏÓ˘¸˛Ôð‡„χÚ˘Ì˚ıÏÓÚË‚Ó‚, Ìӈ˂ËÎËÁ‡ˆËfl ‚ˆÂÎÓÏ ÌÛʉ‡ÂÚÒfl ‚Ò‚ÂðıÏÓÚË‚‡ı.

Her bir kiflipragmatik güdülerleyaflayabilir fakatmedeniyet genelseviyede üstgüdülere ihtiyaçduyar.

44

ê Ö ñ Ö è í Ñ ã ü Ñ é ë í à Ü Ö ç à ü å à ê Ä : ù í à ó Ö ë ä à Ö ñ Ö ç ç é ë í à

ÍÓÚÓðÓ„Ó Ó̇ ÒÛ˘ÂÒÚ‚ÛÂÚ. é̇ÔðËÒÛÚÒÚ‚ÛÂÚ ‚ „ÓÎÓ‚Â Í‡Ê‰Ó„Ó ˜ÂÎÓ‚Â͇,ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓ ÓÚ ÚÓ„Ó, ÌÓÒËÚÂÎÂÏ Í‡ÍÓÈˉÂÌÚ˘ÌÓÒÚË ËÎË ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË ÓÌ fl‚ÎflÂÚÒfl.çÓ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ Ì ÏÓÊÂÚ Ôð‰˙fl‚ËÚ¸ Âfi‰ðÛ„ÓÏÛ, ‡ Ú‡ÍÊ ‰ðÛ„ÓÈ ÏÓÊÂÚË„ÌÓðËðÓ‚‡Ú¸ ÏÓð‡Î¸Ì˚È ‡·ÒÓβÚ, Û Ì„ÓÏÓ„ÛÚ ÓÚÒÛÚÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ Ò‚ÂðıÏÓÚË‚˚. ä ÔðËÏÂðÛ, ˜ÂÎÓ‚ÂÍÛ Í‡ÍÓÈ-Î˷ӈ˂ËÎËÁ‡ˆËË Í‡ÊÂÚÒfl, ˜ÚÓ Ôð‰ÒÚ‡‚ËÚÂθ‰ðÛ„ÓÈ Î˯ÂÌ ÏÓð‡Î¸Ì˚ı ÏÓÚË‚Ó‚.

Ç˚¯Â ̇ÏË ·˚ÎÓ ÔÓ‰˜ÂðÍÌÛÚÓ, ˜ÚÓÒ‚ÂðıÏÓÚË‚˚ ÔðËÒÛ˘Ë Î˛·ÓÈ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË,β·ÓÏÛ ˜ÂÎÓ‚ÂÍÛ, ÌÓ ÌËÍÚÓ Ì ÏÓÊÂÚÒÛ‰ËÚ¸ Ó Ò‚ÂðıÏÓÚË‚‡ı ‰ðÛ„Ó„Ó. é‰Ì‡ÍÓ ÒÔÓÏÓ˘¸˛ Òð‡‚ÌËÚÂθÌÓ„Ó ‡Ì‡ÎËÁ‡ÒÓ‰ÂðʇÌËfl Ë Á̇˜ÂÌËÈ Ò‚ÂðıÏÓÚË‚Ó‚ ‚ ÚÓÈËÎË ËÌÓÈ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË ‚ÓÁÏÓÊÌÓÔðÓÎÓÊËÚ¸ ÔÛÚË ÔÓÌËχÌËfl ÏÂʉۈ˂ËÎËÁ‡ˆËflÏË. ç‡ ˝ÚÓÚ Ò˜ÂÚ ÂÒÚ¸ ‚‡ÊÌÓ‚˚Ò͇Á˚‚‡ÌË Ë̉ËÈÒÍÓ„Ó ÙËÎÓÒÓÙ‡ чÓäð˯Ì˚, ÍÓÚÓð˚È „Ó‚ÓðËÎ Ó ÙËÎÓÒÓÙËË:«ÖÒÎË ÙËÎÓÒÓÙËfl – ӷ·ÒÚ¸ ‰ÂflÚÂθÌÓÒÚ˘ÂÎӂ˜ÂÒÍÓ„Ó ð‡ÁÛχ, Ó̇ Ó·flÁ‡Ì‡‰ÂÏÓÌÒÚðËðÓ‚‡Ú¸ ÌÂÍÓÚÓð˚ ÒıÓ‰Ì˚˜ÂðÚ˚, ̇·Î˛‰‡ÂÏ˚ ‚ ð‡ÁÌ˚ı ÍÛθÚÛð‡ı, ËÓ‰ÌÓ‚ðÂÏÂÌÌÓ Í‡Í ÔðÓ‰ÛÍÚÛ ‰ÂflÚÂθÌÓÒÚ˘ÂÎӂ˜ÂÒÍÓ„Ó ð‡ÁÛχ ÂÈ ‰ÓÎÊÌÓ ÔðÓfl‚ÎflÚ¸ËÌÚÂðÂÒ Í ÚÓÏÛ, ˜ÚÓ ËÏÂÌÌÓ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ ÚÓÈËÎË ËÌÓÈ ÍÛθÚÛð˚ Ò˜ËÚ‡ÂÚ Ó·˘ËÏ ·Î‡„ÓωÎfl ˜ÂÎӂ˜ÂÒÚ‚‡ ‚ ˆÂÎÓÏ» (InterpretingAcross Boundaries. New Essays inComparative Philosophy. /Ed. by G.J. Larsonand E. Deutsch Princeton: Princeton Univ.êress, 1988. P.71).

gerçekleflmesinin sadece düflünce baz›nda vedilek kipinde mümkün olabilece¤i ortayaç›k›yor. Çünkü moral, onu zihninde tafl›yanbireyde kendi mutlak›yetini bulabiliyor.Moral, kifli hangi medeniyete ait olursa olsunhemen herkesin zihninde mevcuttur. Fakatinsan bir baflkas›na onu gösteremez ve obaflkas› da mutlak moralin varl›¤›n›reddedebilir, çünkü o kifli üst güdüdenmahrum birisi olabilir. Örnek olarak,herhangi bir medeniyete ait birisi baflka birkültürden olan kiflinin moral güdülerininolmad›¤›n› düflünür.

Yukar›da da belirtildi¤i gibi üst güdülerher medeniyette, her insanda vard›r fakathiçbir kimse di¤er bir baflkas›n› üst güdüleriyüzünden yarg›layamaz. Ama herhangi birmedeniyetin üst güdüsünün içeri¤ini veanlam›n› analiz yoluyla karfl›laflt›rmak üzerefarkl› medeniyetleri anlamaya giden bir yolbulunmufl olabilir. Hint filozofu Dao Krifln›bununla ilgili görüfllerini “E¤er felsefeinsan›n ak›l faaliyetleri alan›ysa, farkl›kültürlerin sahip oldu¤u benzer nitelikleri degöstermek zorundad›r ve ayn› zamanda insanakl›n›n bir faaliyet ürünü olarak, herhangi birmedeniyete ait bir insan›n bütün insanl›¤›nfaydas›na oldu¤unu düflündü¤ü konularadikkat çekmelidir.” Cümlesiyle aç›klam›flt›r.(Interpreting Across Boundaries. New Essaysin Comparative Philosophy. /Ed. by G.J.Larson and E. Deutsch Princeton: PrincetonUniv. Press, 1988. P.71).

ë‚ÂðıÏÓÚË‚˚ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ ËÎË

ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËËÒÔÓÒÓ·Ì˚ Í

ð‡Á‚ËÚ˲ ÚÓθÍÓ ‚Ëı Ò‚flÁË Ò

ÏÓð‡Î¸Ì˚ÏËÏÓÚË‚‡ÏË

ÓÚ‰ÂθÌÓ„ÓË̉˂ˉ‡.

Medeniyetin veyamedeniyetlerin

sahip oldu¤u üstgüdüler sadece her

bir bireyin moralgüdüleriyle iliflkisi

dahilindegeliflebilir.

45

B A R I fi I N R E Ç E T E S ‹ : E T ‹ K D E ⁄ E R L E R

ëÔÓð˚ Ó ÚÓÏ, „‰Â ̇˜Ë̇ÂÚÒfl Ë „‰ÂÁ‡Í‡Ì˜Ë‚‡ÂÚÒfl Ö‚ð‡ÁËfl, ÔðÓ‰ÓÎʇ˛ÚÒfl‰ÓÒÚ‡ÚÓ˜ÌÓ ‰Ó΄Ó. ÅÓΠÚÓ„Ó, ÌÂχÎÓ˝ÚÌ˘ÂÒÍËı „ðÛÔÔ Ò˜ËÚ‡˛Ú Ò·flÚÂððËÚÓðˇθÌÓ ‚Ì ‚ð‡ÁËÈÒÍÓ„Ó ð„ËÓ̇,ÌÓ, Ò ÚÓ˜ÍË ÁðÂÌËfl ÍÛθÚÛðÌ˚ı Ë ˝Ú˘ÂÒÍËıÌÓðÏ, Ó˘Û˘‡˛Ú Ò·fl ‚ð‡ÁËȈ‡ÏË. óÚÓ‚Íβ˜‡ÂÚ ‚ Ò·fl ÔÓÌflÚË «Â‚ð‡ÁËÈÒÍË½Ú˘ÂÒÍË ˆÂÌÌÓÒÚË»? ÑÂÈÒÚ‚ËÚÂθÌÓ ÎË̇ðÓ‰˚ Ö‚ð‡ÁËË Ó·Î‡‰‡˛Ú Ó·˘ËÏ˽ڢÂÒÍËÏË ÔÓÌflÚËflÏË, ÓÚ΢‡˛˘ËÏË ËıÓÚ Â‚ðÓÔÂȈ‚ Ë ÊËÚÂÎÂÈ ‰ðÛ„ËıÍÓÌÚËÌÂÌÚÓ‚? ëÔÓÒÓ·Ì˚ ÎË ˝ÚË ˆÂÌÌÓÒÚËÒÚ‡Ú¸ ÓÒÌÓ‚Ì˚Ï Ó·˙‰ËÌfl˛˘ËÏ ˝ÎÂÏÂÌÚÓωÎfl Ö‚ð‡ÁËË? ùÚË Ë ‰ðÛ„Ë ‚ÓÔðÓÒ˚ Ï˚Á‡‰‡ÎË ÔðÓÙÂÒÒÓðÛ äÂ̇ÌÛ É˛ðÒÓ˛, ˜¸Â ËÏfl¯ËðÓÍÓ ËÁ‚ÂÒÚÌÓ ‚ ÒÛÙËÈÒÍËı ÍðÛ„‡ı.

ûÎËfl òÂıÏÂÚÓ‚‡: 삇ʇÂÏ˚ÈÔðÓÙÂÒÒÓð, ˜ÚÓ ‚ıÓ‰ËÚ ‚ ÔÓÌflÚË ‰ÛıÓ‚Ì˚ıˆÂÌÌÓÒÚÂÈ Ö‚ð‡ÁËË? óÚÓ ÓÌË ÒÓ·ÓÈÔð‰ÒÚ‡‚Îfl˛Ú?

äÂÌ‡Ì É˛ðÒÓÈ: ä‡Í ËÁ‚ÂÒÚÌÓ, ‚ ÔÂðËÓ‰ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌËfl ëÓ‚ÂÚÒÍÓ„Ó „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ ÏÂʉÛÒÚð‡Ì‡ÏË Ë Ì‡ðÓ‰‡ÏË Ö‚ð‡ÁËË ·˚ÎË Ó˜Â̸ÚÂÒÌ˚ ҂flÁË. èÓÒΠð‡ÒÔ‡‰‡ ëëëê ÏÂÊ‰Û˝ÚËÏË Ê „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ÏË Ì‡˜‡ÎÒfl ÌÓ‚˚ÈÔðÓˆÂÒÒ Ò·ÎËÊÂÌËfl. çË Ó‰Ì‡ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËfl ÌÂÏÓÊÂÚ Ì‡Á˚‚‡Ú¸Òfl ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÂÈ ·ÂÁ Û˜ÂÚ‡ ‰ÛıÓ‚Ì˚ı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ. àÁÛ˜‡fl ËÒÚÓð˲ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ, ÌÂÒÎÓÊÌÓ Á‡ÏÂÚËÚ¸, ˜ÚÓ Í‡Ê‰‡flËÁ ÌËı ÓÔËð‡ÂÚÒfl ̇ ÓÔð‰ÂÎÂÌÌÛ˛ ÓÒÌÓ‚Û,·ÓΠÚÓ„Ó, ð‡Á‚ËÚË ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈÓÒÛ˘ÂÒÚ‚ÎflÂÚÒfl ·Î‡„Ó‰‡ðfl ÒÚðÂÏÎÂÌ˲ ͉ÓÒÚËÊÂÌ˲ ÓÔð‰ÂÎÂÌÌÓÈ ˆÂÎË. Ç Ò‚Ó˛Ó˜Âð‰¸, ˆÂÌÌÓÒÚË ÒÚ‡ÌÓ‚flÚÒfl ÔðÓ‰ÛÍÚÓÏÌð‡‚ÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚË. ó‡ÒÚ¸ ÔðË̈ËÔÓ‚ β‰ËÓ·˙fl‚Îfl˛Ú ÓÒÌÓ‚Ì˚ÏË, Ú.Â. ÒÓÒÚ‡‚Îfl˛˘ËÏˈÂÌÌÓÒÚÌ˚È ÙÛ̉‡ÏÂÌÚ. ùÚÓ fl‚ÎÂÌËÂÔÓÎÛ˜ËÎÓ Ì‡Á‚‡ÌË «ˆÂÌÌÓÒÚÌÓÂÔðÓÒÚð‡ÌÒÚ‚Ó». éÒÌÓ‚Ì˚ÏË ËÒÚÓ˜ÌË͇ÏˈÂÌÌÓÒÚÂÈ fl‚Îfl˛ÚÒfl ̇¯Ë Úð‡‰ËˆËË, ̇¯‡ðÂÎË„ËÓÁ̇fl ÍÓÌÙÂÒÒËfl Ë Ì‡Î˘Ë ӷ˘Â„Óˉ‡·. é‰ÌÓ ÔðÓÒÚð‡ÌÒÚ‚Ó Ì ÏÓÊÂÚ ÒÓÒÚÓflÚ¸ÚÓθÍÓ ËÁ ÒÓˆËÓÎӄ˘ÂÒÍÓÈ, ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍÓÈËÎË Ôð‡‚Ó‚ÓÈ ÒÚðÛÍÚÛð˚. ÖÒÎË ÂÒÚ¸ ‰Ë̇fl,

KENAN GÜRSOY:

äÖçÄç Éûêëéâ:

Avrasya’n›n bir co¤rafya olarak neredenbafllay›p nerede bitti¤i konusunda bu zamanakadar bir hayli konufluldu. Ama bir dekendini co¤rafya olarak d›flar›da, kültürel veetik de¤erler olarak bu co¤rafyan›n içindegörenler vard›. Neydi bu “Avrasya etikde¤erleri”? Avrasya halk› bu de¤erlerlegerçekten Avrupa ve di¤er k›ta halklar›ndanayr›lan özelliklere sahipler mi? Bu de¤erlergerçek bir Avrasya birli¤inin temelinioluflturabilecek nitelik ve çoklukta m›? Bütünbu sorular›n cevab›n›, tasavvufta oldukçaönemli bir isim olan Prof. Dr. KenanGürsoy’la arad›k.

Yuliya fiehmetova: Say›n Gürsoy,Avrasya’ya ait manevi de¤erlerin neleroldu¤undan bahsedecek olursak, nas›l birtablo karfl›m›za ç›k›yor?

Kenan Gürsoy: Sovyetler Birli¤izaman›nda Avrasya cumhuriyetleri aras›ndakikaynaflmadan bahsederken, Sovyetlerinda¤›lmas›ndan sonraki dönemde meydanagelen yeni bir kaynaflma sürecinin debafllad›¤›n› belirtmekte fayda var. Hiçbirmedeniyet ahlaki de¤erleri saymaks›z›n birmedeniyet olarak ifade edilemez. Birmedeniyet alan›n› de¤erlendirirken onun birahlaki temele oturdu¤unu ve bir ahlaki amaçtakip etti¤ini fark ediyorsunuz. ‹flte de¤erlerde bu ahlaki alan içinde ortaya ç›k›yor.‹nsanlar birtak›m prensipleri, onlara uymakad›na temel al›yorlar ve buna da biz “de¤erleralan›” diyoruz. Bu de¤erlergeleneklerimizden, mensubu bulundu¤umuztemel din anlay›fl›m›zdan ve müflterek olarakpaylaflt›¤›m›z bir idealden kaynaklan›yor. Biralanda sadece sosyolojik, siyasi ve hukuki biryap› yok ama onlar› birlefltiren ve kaynaflt›ranbir yap› varsa, insanlar beraber olmaktanmemnun oluyorlar ve “biz” kavram› etraf›ndatoplanabiliyorlarsa onun temelinde ayn›zamanda etik de¤erler var demektir.

çË Ó‰Ì‡ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËfl ÌÂÏÓÊÂÚ Ì‡Á˚‚‡Ú¸ÒflˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÂÈ ·ÂÁÛ˜ÂÚ‡  ‰ÛıÓ‚Ì˚ıˆÂÌÌÓÒÚÂÈ.

Hiçbir medeniyetahlaki de¤erlerisaymaks›z›n birmedeniyet olarakifade edilemez.

46

ûÎËfl òÂıÏÂÚÓ‚‡

ÜÛð̇ÎËÒÚ (ä‡Á‡ıÒÚ‡Ì).

Yuliya fiehmetova

Gazeteci (Kazakistan).

ê Ö ñ Ö è í Ñ ã ü Ñ é ë í à Ü Ö ç à ü å à ê Ä : ù í à ó Ö ë ä à Ö ñ Ö ç ç é ë í à

ûÎËfl òÂıÏÂÚÓ‚‡Ë äÂÌ‡Ì É˛ðÒÓÈ

Yuliya fiehmetovave Kenan Gürsoy

«å˚» – ÒÛ˘ÌÓÒÚ¸ Ö‚ð‡ÁËË

“Biz” Avrasya’n›n özüdür

Ó·˙‰ËÌfl˛˘‡fl β‰ÂÈ ÒÚðÛÍÚÛð‡, „‰Â β‰Ë˜Û‚ÒÚ‚Û˛Ú ð‡‰ÓÒÚ¸ ÓÚ ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚË ·˚Ú¸ ËÊËÚ¸ ‚ÏÂÒÚÂ, ÂÒÎË Î˛‰Ë ÒÓ·Ëð‡˛ÚÒfl ‚ÓÍðÛ„ÔÓÌflÚËfl «Ï˚», ˝ÚÓ Á̇˜ËÚ, ˜ÚÓ ‚ ÓÒÌÓ‚Â ˝ÚÓÈÒÚðÛÍÚÛð˚ Á‡ÎÓÊÂÌ˚ ËÏÂÌÌÓ ˝Ú˘ÂÒÍˈÂÌÌÓÒÚË. èÓ˝ÚÓÏÛ, „Ó‚Óðfl Ó Ö‚ð‡ÁËË, Ï˚ÏÓÊÂÏ ÓˆÂÌË‚‡Ú¸ ‚ð‡ÁËÈÒÍÓ ÔðÓÒÚð‡ÌÒÚ‚ÓÍ‡Í ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍÓ ҷÎËÊÂÌËÂ Ë Â‰ËÌÒÚ‚Ó ËÎËÍ‡Í ÔðÓÒÚð‡ÌÒÚ‚Ó, ̇ ÍÓÚÓðÓÏ ‰ÂÈÒÚ‚Û˛Ú‰ËÌ˚ Ôð‡‚Ó‚˚ ÌÓðÏ˚. çÓ ÔÓÏËÏÓ ‚Ò„ӽÚÓ„Ó, Ï˚ ÌÂËÁ·ÂÊÌÓ ÔðËÌËχÂÏ ‚ ͇˜ÂÒÚ‚ÂÓ·˙‰ËÌfl˛˘ÂÈ ÓÒÌÓ‚˚ ˝Ú˘ÂÒÍË ˆÂÌÌÓÒÚË.

ëÔð‡‚‰ÎË‚Ó ÎË ð‡ÒÒχÚðË‚‡Ú¸ Ö‚ð‡Á˲ ‚͇˜ÂÒÚ‚Â «ˆÂÌÌÓÒÚÌÓ„Ó ÔðÓÒÚð‡ÌÒÚ‚‡»? ÖÒÎËÏ˚ ÓÚ‚ÂÚËÏ ÔÓÎÓÊËÚÂθÌÓ Ì‡ ˝ÚÓÚ ‚ÓÔðÓÒ,Ú.Â. ÂÒÎË Ï˚ ÔðËÏÂÏ Ö‚ð‡Á˲ ‚ ‚ˉˆÂÌÌÓÒÚÌÓ„Ó ÔðÓÒÚð‡ÌÒÚ‚‡, ‚ ‚ˉ ÓÚ‰ÂθÌÓȈ˂ËÎËÁ‡ˆËË, Ì‡Ï ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ·Û‰ÂÚÓ·ð‡ÚËÚ¸Òfl Í Úð‡‰ËˆËflÏ, ÒÛ˘ÂÒÚ‚Û˛˘ËÏ Ì‡˝ÚÓÈ ÚÂððËÚÓðËË. èÓÒΠ˝ÚÓ„Ó ÏÓÊÌÓ ·Û‰ÂÚð‡ÒÒχÚðË‚‡Ú¸ ˉ‡Î˚, ËÒÚÓ˜ÌËÍÓÏ ÍÓÚÓð˚ıfl‚Îfl˛ÚÒfl ˝ÚË Úð‡‰ËˆËË. чΠÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ·Û‰ÂÚ ð‡ÒÒÏÓÚðÂÚ¸ ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl ÏÂʉÛð‡Á΢Ì˚ÏË ˝ÚÌ˘ÂÒÍËÏË „ðÛÔÔ‡ÏË,ÔðÓÊË‚‡˛˘ËÏË Ì‡ ˝ÚÓÏ Ó·˘ÂÏ ÔðÓÒÚð‡ÌÒÚ‚Â.èÓÒΠ˝ÚÓ„Ó Ï˚ ÒÏÓÊÂÏ ‚Á„ÎflÌÛÚ¸ ̇ Ó·˘Â‚ÓÒÔðËflÚËÂ Ë ÔÓÌËχÌË ˜ÂÎÓ‚Â͇ ͇Ífl‚ÎÂÌËfl. í‡ÍÓÈ ‚Á„Îfl‰ ÔÓÁ‚ÓÎËÚ Ì‡Ï Û‚Ë‰Âڸ̠ÚÓθÍÓ Ó·˘Ë ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍË ËÎË„ÂÓ„ð‡Ù˘ÂÒÍË ÓÒÓ·ÂÌÌÓÒÚË, ÌÓ Ë Ì‡Î˘ËÂÓ·˘ÂÈ ÒÛ‰¸·˚, Ó·˘Â„Ó ÔÛÚË.

ç‡ ˝ÚÓÈ ÚÂððËÚÓðËË ð‡Á‚Ë‚‡Î‡Ò¸êÓÒÒËÈÒ͇fl ËÏÔÂðËfl, ÔÓÁ‰Ì ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÎëÓ‚ÂÚÒÍËÈ ëÓ˛Á. éÒχÌÒ͇fl ËÏÔÂðËfl Ú‡ÍÊ ‚Ò‚ÓÂÈ ÒÚðÛÍÚÛð ÒÓÁ‰‡‚‡Î‡ ‡‰ÏËÌËÒÚð‡ˆËË,Ó·˙‰ËÌfl˛˘ËÏ ˝ÎÂÏÂÌÚÓÏ ÍÓÚÓð˚ı ·˚ÎËÓ·˘Ë ˝ÚÌ˘ÂÒÍËÂ, ÍÛθÚÛðÌ˚ ËÍÓÌÙÂÒÒËÓ̇θÌ˚ ÓÒÓ·ÂÌÌÓÒÚË, ·˚· ÒÓÁ‰‡Ì‡ÏÓ˘Ì‡fl Ôð‡‚Ó‚‡fl ÒËÒÚÂχ. àÌ˚ÏË ÒÎÓ‚‡ÏË, ̇ÚÂððËÚÓðËË ˝ÚËı ‰‚Ûı „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ ˝ÚÌ˘ÂÒÍË„ðÛÔÔ˚ Ì ÛÌ˘ÚÓʇÎËÒ¸, ÔðËÌËχÎËÒ¸ ÏÂð˚‰Îfl Ëı ÒÓıð‡ÌÂÌËfl. ÖÒÎË ‰‡‚ÎÂÌËÂ Ë ·˚ÎÓ, ÚÓÓÌÓ ·˚ÎÓ Ì ӘÂ̸ ÒËθÌ˚Ï. ç ·Û‰ÂÏ

Dolay›s›yla Avrasya’y› de¤erlendirirken bunusiyasi anlamda bir yak›nlaflma, hukukianlamda bir tak›m normlar benimseme olarakniteleyebiliriz. Fakat bunlar›n da ötesinde bizbirlefltirici etik de¤erleri temele almakmecburiyetindeyiz. Acaba Avrasya’y› birde¤erler alan› olarak ele almam›z mümkünmü? E¤er bu çerçevede de¤erlendirecekolursak ve e¤er bir de¤erler alan›, bir uygarl›kalan› olarak de¤erlendirirseniz, evvela onunyaflad›¤› geleneklere bakars›n›z. ‹kinci olarakbu geleneklerden ç›kartt›¤› ideallerinebakars›n›z. Üçüncüsü, e¤er farkl› etnikyap›lar› kendi içinde bar›nd›r›yorsa bunlar›nkendi aralar›ndaki münasebetine bakars›n›z.Dördüncü olarak onda “müflterek bir insantelakkisi”ne bakars›n›z. Böyle bakt›¤›m›zdasadece siyasi veya co¤rafi olarak de¤il,tarihten gelen bir müflterek kader var. Bubölgede Rus ‹mparatorlu¤u ve daha sonraSovyetler Birli¤i hayat sürmüfl. Bununyan›nda Osmanl› ‹mparatorlu¤u, kendi içindepek çok etnik grup, kültür, inanç üzerindebirlefltirici mahiyette idareler kurmufl, önemlibir hukuki sistem oluflturmufl. Yani bir birlikoluflturmufllar. K›sacas› her iki devlet de idareettikleri co¤rafyada bu etnik gruplar› ortadankald›rmam›fl, onlar› muhafaza etmeyeçal›flm›fllard›r. Ya da çok büyük bask›uygulamam›fllard›r. Belki baz› zamanlardabask› uygulanm›fl ama bunun sathi oldu¤udaha sonraki zamanlarda bu de¤erlerin tekrarç›kmas›yla ortadad›r. O halde bir fleydüflünmek zorunda kal›yoruz, demek ki farkl›kültürleri bir arada tutan de¤erler alan› da, üstde¤erler alan› da mevcuttu. E¤er Avrasya’yabakacak olursak iflte bu farkl› yap›lar› birarada tutan de¤erler alan› neydi onu iyiincelememiz gerekiyor. Her iki büyük devletiçin de bir Bat› sorunu vard›. Kendi altkültürel gelenekleriyle yaflarken edebiyattan

åËð ˢÂÚ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚË

ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌËfl ‚ð‡ÁÌÓÓ·ð‡ÁËË.

ä‡Ê‰‡fl ÍÛθÚÛð‡Á‡Ï˚͇ÂÚÒfl ‚

ÓÚ‰ÂθÌÓÏ «Ï˚».ÇÓÁÏÓÊÌÓ ÎË

ÒÓÁ‰‡Ú¸ Ó·˘Â«Ï˚», ‚ ÍÓÚÓðÓ·ۉÛÚ ‚Íβ˜ÂÌ˚

͇ʉÓ ËÁÏÌÓ„Ó˜ËÒÎÂÌÌ˚ı

«Ï˚»? ëÏÓÊÂÏ ÎËÏ˚ ÒÓÁ‰‡Ú¸ ‚ÚÓðÛ˛

Ó·˘Û˛«Ë̉˂ˉۇθ-

ÌÓÒÚ¸»?

Dünya gittikçe tekvücut olmak yerine

farkl›l›klarlayaflama imkân›n›

ar›yor. Her birikendi içinde birer

“biz” oluyorlar.Bizler tek tek birer“biz” olarak ayr›cabir de ortak “bizi”

oluflturabilir miyiz?Di¤er bir ortak

kimlikoluflturulabilir mi?

47

B A R I fi I N R E Ç E T E S ‹ : E T ‹ K D E ⁄ E R L E R

ÓÚðˈ‡Ú¸, ˜ÚÓ ‚ ÌÂÍÓÚÓð˚ ÔÂðËÓ‰˚ ‰‡‚ÎÂÌËÂÛÒËÎË‚‡ÎÓÒ¸, Ӊ̇ÍÓ ÚÓÚ Ù‡ÍÚ, ˜ÚÓ ÒÔÛÒÚfl͇ÍÓÂ-ÚÓ ‚ðÂÏfl «Û„ÌÂÚ‡ÂÏ˚» ˆÂÌÌÓÒÚË ÒÌÓ‚‡‚ÓÁðÓʉ‡ÎËÒ¸, „Ó‚ÓðËÚ Ó ÔÓ‚ÂðıÌÓÒÚÌÓÏı‡ð‡ÍÚÂð Ó͇Á˚‚‡ÂÏÓ„Ó ‰‡‚ÎÂÌËfl.çÂËÁ·ÂÊÌÓ Ï˚ ÔðËıÓ‰ËÏ Í Ï˚ÒÎË, ˜ÚÓÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÎÓ Ë ˆÂÌÌÓÒÚÌÓ ÔðÓÒÚð‡ÌÒÚ‚Ó,ÍÓÚÓðÓ ӷ˙‰ËÌflÎÓ ð‡Á΢Ì˚ ÍÛθÚÛð˚, ‡Ú‡ÍÊ ÔðÓÒÚð‡ÌÒÚ‚Ó ‚˚Ò¯Ëı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ.

àÒÒΉÛfl Ö‚ð‡Á˲, ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÓÔð‰ÂÎËÚ¸, ˜ÚÓ ÒÓ·ÓÈ Ôð‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚ ˝ÚÓ«ˆÂÌÌÓÒÚÌÓ ÔðÓÒÚð‡ÌÒÚ‚Ó», ÍÓÚÓðÓÏÛ Û‰‡ÂÚÒflÓ·˙‰ËÌflÚ¸ ð‡Á΢Ì˚ ˝ÎÂÏÂÌÚ˚ ÒÚðÛÍÚÛð˚.ä‡Ê‰Ó ËÁ ˝ÚËı ÍðÛÔÌ˚ı „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÒÚÓÎÍÌÛÎÓÒ¸ Ò ÔðÓ·ÎÂÏÓÈ ‚ÎËflÌËfl á‡Ô‡‰‡.çÂÒÏÓÚðfl ̇ ÔÓ‰‰ÂðÊÍÛ Ì‡ˆËÓ̇θÌ˚ıÚð‡‰ËˆËÈ, Ôð‡ÍÚ˘ÂÒÍË ‚ ͇ʉÓÈ ÒÙÂðÂÓ·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓÈ ÊËÁÌË – ÓÚ ÎËÚÂð‡ÚÛð˚ ËËÒÍÛÒÒÚ‚‡ ‰Ó ÔÓÎËÚËÍË ˜Û‚ÒÚ‚ÛÂÚÒfl ‚ÎËflÌËÂÁ‡Ô‡‰ÌÓÈ ÍÛθÚÛð˚, ÔðË ˝ÚÓÏ „Ó‚ÓðËÚ¸ ÓÔÓÎÌÓÏ ÛÒ‚ÓÂÌËË Á‡Ô‡‰ÌÓÈ ÍÛθÚÛð˚ ·˚ÎÓ ·˚Ì‚ÂðÌÓ. ê‡Á‚ËÚË Á‡Ô‡‰ÌÓ„Ó ‚ÎËflÌËflÁ‡ÒÚ‡‚ÎflÂÚ ‰‚‡ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ Ó·˙‰ËÌflÚ¸Òfl ËÎËÒÚðÂÏËÚ¸Òfl Í ÛÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌ˲ ·ÓΠÚÂÒÌӄӉˇÎÓ„‡. Ç ˝ÚÓÈ ÒËÚÛ‡ˆËË ÍÛθÚÛð̇fl ·ÎËÁÓÒÚ¸Ë ÒıÓʇfl ÔÓÁˈËfl ÔÓ ÓÚÌÓ¯ÂÌ˲ Í á‡Ô‡‰ÛÔðÂ‚ð‡˘‡˛Ú ˝ÚÓÚ ð„ËÓÌ ‚ Ó˜Â̸ ·Ó„‡Ú˚È,ÍÛθÚÛðÌÓ ð‡ÁÌÓÓ·ð‡ÁÌ˚È ÍÓÌÚËÌÂÌÚ ‰‡Ê ·ÂÁÛ˜‡ÒÚËfl ‚ ÌÂÏ êÓÒÒËË Ë íÛðˆËË.

èÓ ˝ÚÌ˘ÂÒÍÓÏÛ, ÍÓÌÙÂÒÒËÓ̇θÌÓÏÛ ËflÁ˚ÍÓ‚ÓÏÛ ÒÓÒÚ‡‚Û ÍÓÌÚËÌÂÌÚ Ö‚ð‡ÁËfl – Ó‰ËÌËÁ Ò‡Ï˚ı ·Ó„‡Ú˚ı Ë ð‡ÁÌÓÓ·ð‡ÁÌ˚ı ̇ ÁÂÏÎÂ.çÓ ‚ÏÂÒÚÓ ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ·˚ ËÒ͇ڸ ÔÛÚËÔð‚ð‡˘ÂÌËfl ‚ ‰ËÌÛ˛ ÒÚðÛÍÚÛðÛ, ÏËð ˢÂÚ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚË ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌËfl ‚ ð‡ÁÌÓÓ·ð‡ÁËË.ä‡Ê‰‡fl ÍÛθÚÛð‡ Á‡Ï˚͇ÂÚÒfl ‚ ÓÚ‰ÂθÌÓÏ«Ï˚». ÇÓÁÏÓÊÌÓ ÎË ÒÓÁ‰‡Ú¸ Ó·˘Â «Ï˚», ‚ÍÓÚÓðÓ ·Û‰ÛÚ ‚Íβ˜ÂÌ˚ ͇ʉÓ ËÁÏÌÓ„Ó˜ËÒÎÂÌÌ˚ı «Ï˚»? ëÏÓÊÂÏ ÎË Ï˚ÒÓÁ‰‡Ú¸ ‚ÚÓðÛ˛ Ó·˘Û˛ «Ë̉˂ˉۇθÌÓÒÚ¸»?ëÂȘ‡Ò Ï˚ ̇˜Ë̇ÂÏ ËÒÒΉӂ‡Ú¸ Ú‡ÍË‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚË. éÚ‚ÂÚ, ÍÓÚÓð˚È Ï˚ ÔÓÎÛ˜ËÏ Ì‡˝ÚË ‚ÓÔðÓÒ˚, ÓÚÍðÓÂÚ ÔÛÚ¸ Í ·ÓΠ‚˚ÒÓÍËψÂÌÌÓÒÚflÏ Ë ÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚflÏ,Ó·˙‰ËÌfl˛˘ËÏ Ì‡Ò.

ÑË̇Ï˘̇fl ͇ðÚË̇‚ „ÎÛ·ËÌ ËÒÚÓðËË

Ç˚ „Ó‚ÓðËÚÂ, ˜ÚÓ Ö‚ð‡ÁËfl ÒÓÒÚÓËÚ ËÁÏÌÓ„Ëı ÍÛθÚÛð Ë ˝ÚÌ˘ÂÒÍËı „ðÛÔÔ.

sanata ve siyasete kadar hemen her alanda birBat›’dan etkilenme ama tamamen Bat›l›olamama söz konusudur. Bu da iki devletinbirbiriyle bir birlik içinde veya en az›ndandiyalog içinde olmalar›n› gerektiriyor. Budurumda hem kültürel benzerlik, hem Bat›’yakarfl› tav›r al›fl benzerli¤i, hem de buco¤rafyan›n, Türkiye ve Rusya’n›n ad›n›anmaks›z›n çok zengin bir co¤rafya oldu¤unuhat›rlayal›m. Bu co¤rafya yeryüzünde en çokdilin, inanc›n ve etnik grubun yer ald›¤› biryerdir. Dünya gittikçe tek vücut olmak yerinefarkl›l›klarla yaflama imkân›n› ar›yor. Her birikendi içinde birer “biz” oluyorlar. Bizler tektek birer “biz” olarak ayr›ca bir de ortak“bizi” oluflturabilir miyiz? Di¤er bir ortakkimlik oluflturulabilir mi? Bunu araflt›rmayabafll›yoruz. Bulaca¤›m›z cevap bizi bir aradatutan daha üst de¤erlere ve sorumluluklarado¤ru yönlendiriyor.

Tarihin derinliklerindedinamik bir tablo var

Peki ama Avrasya’da bu kadar çok fazlaetnik kök ve kültür varsa, bundan daha az altkültürlü birlikleri veya birlikteliklerioluflturmak çok zor iken, Avrasya için bunudüflünmek bir ütopya olmuyor mu?

E¤er fikirlerimizi siyasi çerçevenin d›fl›ndaflekillendirecek olursak herkes kendi içindekendi öz tarihinin derinliklerine bakt›¤›ndadinamik bir tabloyla karfl›laflacakt›r. Derininanç kültürü oluflturmufl bir tarihlekarfl›laflaca¤›m›z› göreceksiniz. Yine Türktarihi aç›s›ndan bakt›¤›m›zda muhteflem birinsanl›k anlay›fl› var. Bugün Orta Asya’dankalk›p ta Avrupa içlerine kadar insanl›khizmeti götürmüfl Ahmet Yesevi misyonu,asl›nda büyük bir ortak payda. ‹nsanl›k ancakbozuldu¤u zamanlar bu sistemin de¤erianlafl›lm›fl ve etraf›nda tekrar toplanmalarbafllam›fl. E¤er bunu iyi anlayabilirsekgünümüz problemlerine ne gibi çözümlerbulabilece¤imizi de iyi anlar›z. Kendimizianlarken di¤er komflu kültürleri de anlamagayretine gireriz. Böylece “biz”lerin etraf›ndadönerek di¤er “biz”leri de anlama ve nihayetbirbirine z›t gibi görünen Ortodoks ve Slavkültürlerini de anlama ve bir arada yaflamakültürünü de gelifltirmifl oluruz. Onlar da ayn›ad›m› atarlarsa insanl›¤›n gelece¤ine ait sonderece önemli ve ümitvar bir kültür hamlesive bir etik de¤erler hamlesi ile karfl›laflm›flolursunuz. Bugün ortak de¤erler etraf›ndabirleflmenin tam zaman›d›r. ‹nsanl›k bunu iyide¤erlendirirse öncelikle Avrasya’da bar›flagiden kap›y› aralam›fl olaca¤›z.

“‹nsanl›k için böyle önemli tarihîf›rsat”lar zaman› daha evvel de olmufl mu?Bunun bizim için ve özellikle bugün içinönemi nereden kaynaklan›yor?

ÄıÏÂÚ âÂÒ‚ËÔðÓÌÂÒ Ë‰Â˛

˜ÂÎӂ˜ÌÓÒÚË ÓÚëð‰ÌÂÈ ÄÁËË ‰ÓÖ‚ðÓÔ˚. Ö„ÓÏËÒÒËflÔð‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚÒÓ·ÓÈ ÒÂȘ‡ÒÁ̇˜ËÚÂθÌÓÂÓ·˘Â ̇ÒΉËÂ.

Orta Asya’dan kalk›pta Avrupa içlerinekadar insanl›khizmeti götürmüflAhmet Yesevimisyonu, asl›ndabüyük bir ortakpayda.

48

ê Ö ñ Ö è í Ñ ã ü Ñ é ë í à Ü Ö ç à ü å à ê Ä : ù í à ó Ö ë ä à Ö ñ Ö ç ç é ë í à

èðË ˝ÚÓÏ ÔðÓˆÂÒÒ Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl ÍÛθÚÛðÌ˚ıÓ·˙‰ËÌÂÌËÈ Ë‰ÂÚ Ó˜Â̸ ÚðÛ‰ÌÓ Ë Ï‰ÎÂÌÌÓ.àÏÂfl ‚ ‚Ë‰Û ‚Ò ˝ÚÓ, Ì fl‚ÎflÂÚÒfl ÎËÒ͇Á‡ÌÌÓ ‚‡ÏË ÛÚÓÔËÂÈ?

ÖÒÎË Ï˚ ÔÓÔ˚Ú‡ÂÏÒfl ÒÙÓðÏËðÓ‚‡Ú¸ ̇¯ËˉÂË ‚Ì ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍËı ð‡ÏÓÍ, ÚÓ, ‚„Îfl‰˚‚‡flÒ¸‚ „ÎÛ·¸ Ò‚ÓÂÈ ËÒÚÓðËË, ۂˉËÏ ‚ÂҸχ‰Ë̇Ï˘ÌÛ˛ ͇ðÚËÌÛ. àÒÚÓðËfl ÒÙÓðÏËðÓ‚‡Î‡„ÎÛ·ÓÍÛ˛ ÍÛθÚÛðÛ ‚Âð˚. ÖÒÎË ‚Á„ÎflÌÛÚ¸ ÔÓ‰Ú‡ÍËÏ Û„ÎÓÏ ÁðÂÌËfl ̇ Ú˛ðÍÒÍÛ˛ ËÒÚÓð˲,ÔÂð‰ ̇ÏË Ôð‰ÒÚ‡ÌÂÚ ‚ÂÎËÍÓÎÂÔÌÓÂÔÓÌËχÌË ˜ÂÎӂ˜ÌÓÒÚË Ë ˜ÂÎÓ‚Â͇. ÄıÏÂÚâÂÒÂ‚Ë ÔðÓÌÂÒ Ë‰Â˛ ˜ÂÎӂ˜ÌÓÒÚË ÓÚ ëð‰ÌÂÈÄÁËË ‰Ó Ö‚ðÓÔ˚. Ö„Ó ÏËÒÒËfl Ôð‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚÒÓ·ÓÈ ÒÂȘ‡Ò Á̇˜ËÚÂθÌÓ ӷ˘Â ̇ÒΉËÂ.ñÂÌÌÓÒÚ¸ ˝ÚÓÈ ÒËÒÚÂÏ˚ Òڇ· Ә‚ˉÌÓÈÚÓθÍÓ ÔÓÒΠÚÓ„Ó, Í‡Í ˜ÂÎӂ˜ÂÒÚ‚Ó ‰ÓÒÚË„ÎÓÍðËÚ˘ÂÒÍÓ„Ó ÛðÓ‚Ìfl ‰Â„ð‡‰‡ˆËË. íÓ„‰‡ ÊÂ̇˜‡ÎÒfl ÌÓ‚˚È ÔÂðËÓ‰ Ó·˙‰ËÌÂÌËfl β‰ÂÈ‚ÓÍðÛ„ ˝ÚÓÈ ÒËÒÚÂÏ˚. ÖÒÎË Ï˚ ÒÏÓÊÂÏÔð‡‚ËθÌÓ ð‡ÁÓ·ð‡Ú¸Òfl ‚ ˝ÚÓÏ ÔðÓˆÂÒÒÂ, ̇ϷۉÂÚ Î„˜Â ̇ÈÚË ð¯ÂÌË ÔðÓ·ÎÂÏÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓ„Ó ÏËð‡. èÓÌËχfl Ò·fl, Ï˚ ·Û‰ÂÏÒÚðÂÏËÚ¸Òfl Í ÔÓÌËχÌ˲ ÒÓÒ‰ÌËı ÍÛθÚÛð.í‡ÍËÏ Ó·ð‡ÁÓÏ, ‚ð‡˘‡flÒ¸ ‚ÓÍðÛ„ ·ÓΠËÎËÏÂÌ ÔÓÌflÚÌ˚ı Ì‡Ï ÒËÒÚÂÏ «Ï˚», Ï˚ÔÓÒÚÂÔÂÌÌÓ Ì‡Û˜ËÏÒfl ÔÓÌËχڸ ‰ðÛ„Ë «Ï˚» Ë,̇ÍÓ̈, ҉·ÂÏ ¯‡„ ÔÓ ÔÛÚË Í ÔÓÌËχÌ˲ ËÒÓÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡Ì˲ Ò Ôð‡‚ÓÒ·‚ÌÓÈ ËÒ·‚flÌÒÍÓÈ ÍÛθÚÛð‡ÏË, ÍÓÚÓð˚ ̇ ÔÂð‚˚È‚Á„Îfl‰ ‚˚„Îfl‰flÚ ÒÓ‚Âð¯ÂÌÌÓ ˜Ûʉ˚ÏË ËÔðÓÚË‚ÓÔÓÎÓÊÌ˚ÏË Ì‡Ï. ÖÒÎË ˝ÚË ÍÛθÚÛð˚҉·˛Ú ÓÚ‚ÂÚÌ˚È ¯‡„ ̇‚ÒÚðÂ˜Û Ì‡Ï, ÚÓ Ï˚·Û‰ÂÏ Ò‚Ë‰ÂÚÂÎflÏË Ó˜Â̸ ‚‡ÊÌÓ„Ó,‚ÒÂÎfl˛˘Â„Ó Ì‡‰ÂÊ‰Û ÍÛθÚÛðÌÓ„Ó Ë˝Ú˘ÂÒÍÓ„Ó Ò·ÎËÊÂÌËfl. ç‡ÒÚ‡ÎÓ ‚ðÂÏflÓ·˙‰ËÌÂÌËfl. ÖÒÎË ˜ÂÎӂ˜ÂÒÚ‚Ó Ôð‡‚ËθÌÓÓˆÂÌËÚ Á̇˜ÂÌË ˝ÚËı ÛÒËÎËÈ, ÔÂð‚‡fl ‰‚Âð¸,‚Â‰Û˘‡fl Í ÏËðÛ Ë Òӄ·Ò˲, ·Û‰ÂÚ ÓÚÍð˚Ú‡ËÏÂÌÌÓ ‚ Ö‚ð‡ÁËË.

í‡ÍÓÈ «ËÒÚÓð˘ÂÒÍËÈ ¯‡ÌÒ» Ó·˙‰ËÌÂÌËflÔð‰ÓÒÚ‡‚ÎÂÌ ˜ÂÎӂ˜ÂÒÚ‚Û ‚ÔÂð‚˚Â. Ç ˜ÂÏÁ‡Íβ˜‡ÂÚÒfl Á̇˜ÂÌË ˝ÚËı ËÒÚÓð˘ÂÒÍËı‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚÂÈ ‰Îfl ̇Ò, ÓÒÓ·ÂÌÌÓ ‚̇ÒÚÓfl˘Â ‚ðÂÏfl?

ÇÓ ‚ÒÂÏ ÏËð ‚ðÂÏfl ÓÚ ‚ðÂÏÂÌË ÔðÓËÒıÓ‰flÚÓÔð‰ÂÎÂÌÌ˚ ÍðËÁËÒ˚. ÖÒÎË „Ó‚ÓðËÚ¸ ÓÒ„ӉÌfl¯ÌÂÏ ‰ÌÂ, ÌÂÚðÛ‰ÌÓ Á‡ÏÂÚËÚ¸, ˜ÚÓ ‚ÔÓÒΉÌ ‚ðÂÏfl ‚ Ö‚ðÓÔ ËÌÚÂðÂÒ Í ˆÂðÍ‚Ë ËðÂÎË„ËË ÓÒÓ·ÂÌÌÓ ‚ÂÎËÍ Û ÏÓÎÓ‰ÂÊË. àÌÚÂðÂÒÔÓÊËÎ˚ı β‰ÂÈ ÔÓÌflÚ¸ ΄ÍÓ, ÌÓ ÚÓ, ˜ÚÓÏÓÎÓ‰Âʸ ıÓ‰ËÚ ‚ ˆÂðÍÓ‚¸, Á‡ÒÚ‡‚ÎflÂÚÁ‡‰ÛχڸÒfl Ë Ò‚Ë‰ÂÚÂθÒÚ‚ÛÂÚ, ˜ÚÓ ÏÓÎÓ‰Âʸ‚Ò ·Óθ¯Â Ó·ð‡˘‡ÂÚÒfl Í ðÂÎË„ËË. ã˛‰ËÔÓ˜Û‚ÒÚ‚Ó‚‡ÎË ÔÛÒÚÓÚÛ ‚ ÊËÁÌË. ÇÌÛÚðÂÌÌÂÂÊ·ÌË Á‡ÔÓÎÌËÚ¸ ˝ÚÛ ÔÛÒÚÓÚÛ Á‡ÒÚ‡‚ËÎÓ ËıÓ·ð‡ÚËÚ¸Òfl Í ðÂÎË„ËË, ‚ ÓÒÓ·ÂÌÌÓÒÚË ÍðÂÎË„ËflÏ ÇÓÒÚÓ͇. ÇÓÁÏÓÊÌÓ, Ó·ð‡˘ÂÌË ÍðÂÎË„ËË ‰Îfl ÌËı Ôð‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚ Ì˜ÚÓ ‰ðÛ„ÓÂ,‚ÓÁÏÓÊÌÓ, ÓÌÓ ÓÁ̇˜‡ÂÚ Á‡ÔÓÎÌÂÌË‚ÌÛÚðÂÌÌÂÈ ÔÛÒÚÓÚ˚, ÓÌË ÒÎÓ‚ÌÓ‚ÓÁ‚ð‡˘‡˛ÚÒfl Í ËÒÚÓ͇Ï. åËðÓ‚˚ ‚ÓÈÌ˚,ÔÂðÂÊËÚ˚ ˜ÂÎӂ˜ÂÒÚ‚ÓÏ, ‚˚Á‚‡ÎËÒÚðÂÏÎÂÌË ‚ÓÁ‚ð‡ÚËÚ¸Òfl Í ËÒÚËÌÌ˚ψÂÌÌÓÒÚflÏ. èÓÒΠð‡ÒÔ‡‰‡ ëÓ‚ÂÚÒÍÓ„Ó ëÓ˛Á‡‡ÁˇÚÒÍË ðÂÒÔÛ·ÎËÍË ÔÂðÂÊËÎË ÔÓ‰Ó·Ì˚È

Bütün bir dünya zaman zaman birtak›mkrizler yaflam›flt›r. Bugün özellikle manevide¤erler bak›m›ndan de¤erlendirirsek,Avrupa’da kiliselere genelde gençlerin ra¤betettikleri görülmektedir. Yafll›lar› bir dereceyekadar anlayabiliriz ama gençlerin ra¤betigençler aras›nda dine yöneliflin artt›¤›n›gösterir. ‹nsanlar hayatlar›nda bir bofllukhissetmifller, hem kendi dinlerine, hem deözellikle Do¤u dinlerine karfl› ilgi duymayabafllam›fllard›r. Belki bu yönelifl onlar içinçözüm olmaktan da ötedir ama sanki bir özedönüfl gözlemlenmektedir. Özellikle ikidünya savafllar› insanl›¤›n yeniden kendide¤erlerine sar›lmas› için bir sars›nt›yd›. YineSovyetlerin da¤›lmas›yla da Asyacumhuriyetlerinde böyle bir hareketlenme birkez daha yafland›. E¤er güncel bir konu olanküreselleflme çerçevesinden bakacak olursak,Bat› de¤erlerinin Avrasya’ya aktar›lmas›sürecini yaflamaktay›z. Bu, bir aktör olmahüviyetini bizim elimizden alan bir türyabanc›laflmay› getirebilir. Yani biz bir özne,bir suje olamay›z. Güdülen ve bir araç halinegetirilen insan kümeleri haline getiriliriz.Bunun karfl›s›nda durabilmenin tek yolukendi kültürel kimli¤imizi fark etmemizdir.Dolay›s›yla e¤er kendi flahsiyetinizi farketmezseniz, di¤er global kimlikleri de farkedemez, onlar› ancak kendi kimliklerinizdenvazgeçmek kofluluyla kabul edebilirsiniz. Ozaman bir robot, yani Aytmatov’un dedi¤igibi “mankurt” haline gelirsiniz.

Ayn› fleylere birlikte a¤l›yoruz

Türkiye ve Rusya’n›n sahip olduklar› baz›manevi de¤erler Slav ve Asya cumhuriyetleri

ÑÓÒÚË„¯ËȉÛıÓ‚ÌÓÈ ÁðÂÎÓÒÚË

ıðËÒÚˇÌÒÍËÈÏÓ̇ı ËÎË

ËÛ‰ÂÈÒÍËÈ ı‡ı‡ÏÔ¸˛Ú ÚÓÚ ÊÂ

¯Âð·ÂÚ Î˛·‚Ë, ˜ÚÓË ÏÛÒÛθχÌÒÍËÂ

‡ÎËÏ˚.

Manevi derinli¤eermifl bir keflifli veya

haham› rahatl›klabir Müslüman alimle

birlikte ayn› aflk›nflerbetini içerkengörebiliyorsunuz.

49

B A R I fi I N R E Ç E T E S ‹ : E T ‹ K D E ⁄ E R L E R

‚ÒÔÎÂÒÍ. ÖÒÎË ‚Á„ÎflÌÛÚ¸ ̇ ˝ÚËÓ·ÒÚÓflÚÂθÒÚ‚‡ ˜ÂðÂÁ ÔðËÁÏÛ ‡ÍÚۇθÌÓÈ ÚÂÏ˚„ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËË, ΄ÍÓ Á‡ÏÂÚËÚ¸ ÔÂðÂÚÂ͇ÌËÂÁ‡Ô‡‰Ì˚ı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ ‚ Ö‚ð‡Á˲. ùÚÓÚ ÔðÓˆÂÒÒÏÓÊÂÚ ÒÚ‡Ú¸ Ôð˘ËÌÓÈ ÔÓfl‚ÎÂÌËfl Ëð‡ÒÔðÓÒÚð‡ÌÂÌËfl «ÓÚ˜ÛʉÂÌËfl», ÍÓÚÓðÓÂÔð˂‰ÂÚ Í ÔÓÚÂð ̇ÏË ÒÔÓÒÓ·ÌÓÒÚË Ë„ð‡Ú¸ÓÔð‰ÂÎfl˛˘Û˛ ðÓθ. àÌ˚ÏË ÒÎÓ‚‡ÏË, Ï˚‰ÓÎÊÌ˚ ÒÚ‡Ú¸ Ó·˙ÂÍÚÓÏ ËÎË Ò˛ÊÂÚÓÏ. ëÓ‚ðÂÏÂÌÂÏ Ï˚ ÏÓÊÂÏ Ôð‚ð‡ÚËÚ¸Òfl ‚ÛÔð‡‚ÎflÂÏÛ˛, ËÒÔÓθÁÛÂÏÛ˛ ‚ ͇˜ÂÒÚ‚ÂÒð‰ÒÚ‚‡ ‰Îfl ‰ÓÒÚËÊÂÌËfl ˜¸Ëı-ÚÓ ˆÂÎÂÈ·ÂÒÙÓðÏÂÌÌÛ˛ χÒÒÛ Î˛‰ÂÈ. Ö‰ËÌÒÚ‚ÂÌÌ˚ÈÔÛÚ¸ ÒÔ‡ÒÂÌËfl Ë ÔÓËÒÍ ÒÓÔðÓÚË‚ÎÂÌËfl –Ó˘ÛÚËÚ¸ Ë ÓÒÓÁ̇ڸ Ò‚Ó˛ ÍÛθÚÛðÌÛ˛ÛÌË͇θÌÓÒÚ¸ Ë ÌÂÔÓ‚ÚÓðËÏÓÒÚ¸. ÖÒÎË ‚˚ ̘ۂÒÚ‚ÛÂÚÂ Ò‚Ó˛ Ë̉˂ˉۇθÌÓÒÚ¸, ÚÓ ‚‡ÏÚðÛ‰ÌÓ Û‚Ë‰ÂÚ¸ Ë ð‡ÒÔÓÁ̇ڸË̉˂ˉۇθÌÓÒÚ¸ ‰ðÛ„Ëı „ÎÓ·‡Î¸Ì˚ıË̉˂ˉۇθÌÓÒÚÂÈ, ÎË·Ó ÔðËÌflÚË Ëı ÒÚ‡ÌÂګχÌÍÛðÚÓÏ», ‚ÓÁÏÓÊÌ˚Ï ÚÓθÍÓ ˜ÂðÂÁ ÓÚ͇ÁÓÚ Ò‚ÓÂÈ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÌÓÈ Ë̉˂ˉۇθÌÓÒÚË. Ç˚ÒÚ‡ÌÂÚ «Ï‡ÌÍÛðÚÓÏ», ÓÔËÒ‡ÌÌ˚ÏÄÈÚχÚÓ‚˚Ï.

å˚ Ô·˜ÂÏ Ó· Ó‰ÌÓÏ Ë ÚÓÏ ÊÂ

ÑÛıÓ‚Ì˚ ˆÂÌÌÓÒÚË êÓÒÒËË Ë íÛðˆËËÓ͇Á˚‚‡˛Ú ÓÔð‰ÂÎÂÌÌÓ ‚ÎËflÌË ̇Ò·‚flÌÒÍËÂ Ë ‡ÁˇÚÒÍË ̇ðÓ‰˚ Ö‚ð‡ÁËË.ÇÓÁÏÓÊÌÓ ÎË ÒÓÁ‰‡ÌË ÍÛθÚÛðÌÓ„Ó‰ËÌÒÚ‚‡ ̇ ˝ÚÓÈ ÚÂððËÚÓðËË ÔÓÒð‰ÒÚ‚ÓÏ‚ÓÁðÓʉÂÌËfl ‰ÛıÓ‚Ì˚ı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ ˝ÚËı ‰‚ÛıÒÚð‡Ì?

ùÚÓ Ì‡ÒÚÓfl˘ËÈ ¯‡ÌÒ ‰Îfl Ò·‚flÌÒÍËı ËÚ˛ðÍÒÍËı ̇ðÓ‰Ó‚ Ö‚ð‡ÁËË. íð‡‰ËˆËËӷ·‰‡˛Ú ‰‚ÛÏfl ÓÒÓ·ÂÌÌÓÒÚflÏË. éÌË Ò‚flÁ‡Ì˚Ò ÓÔð‰ÂÎÂÌÌÓÈ ÍÛθÚÛðÓÈ Ë ‚ÂðÓÈ ËÔð‰ÒÚ‡‚Îfl˛Ú ÒÓ·ÓÈ ‚ÒÂÎÂÌÒÍÛ˛ ˆÂÌÌÓÒÚ¸. Ç Î˛·ÓÈ Úð‡‰ËˆËË ÏÓÊÌÓ Ì‡ÈÚË Ë Û‚Ë‰ÂÚ¸‚ÒÂÎÂÌÒÍËÈ ÒÏ˚ÒÎ, ı‡ð‡ÍÚÂðÌ˚È Ë ‰Îfl ‰ðÛ„ËıÚð‡‰ËˆËÈ Ë ÍÛθÚÛð, ÔÓ˝ÚÓÏÛ ˝Ú˘ÂÒÍˈÂÌÌÓÒÚË ÔðËÓ·ðÂÚ‡˛Ú ‚Ò ·Óθ¯Â Á̇˜ÂÌËÂ.èÓ‚˚¯ÂÌË ÛðÓ‚Ìfl Á̇ÌËÈ ‚ Ó‰ÌÓÈ Ó·Î‡ÒÚËÔÓÁ‚ÓÎËÚ Ò Û‚‡ÊÂÌËÂÏ Ë ÔÓÌËχÌËÂÏÓÚÌÓÒËÚ¸Òfl Í ‰ðÛ„ËÏ Ì‡Û͇Ï. ÖÒÎË Ó·ð‡ÚËÚ¸ÒflÍ ÔðËÏÂðÛ ËÒ·χ Ë ıðËÒÚˇÌÒÚ‚‡, ÌÂÚðÛ‰ÌÓۂˉÂÚ¸, ˜ÚÓ ÏÂÊ‰Û ËÒ·ÏÒÍËÏË ËıðËÒÚˇÌÒÍËÏË Ò‚flÚ˚ÏË ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÎÓ„ÎÛ·ÓÍÓ ‚Á‡ËÏÓÔÓÌËχÌËÂ, ÌÂð‰ÍÓ Ôð˘ËÌ˚Ëı ÒÚð‡‰‡ÌËÈ ÒÓ‚Ô‡‰‡ÎË, ÌÂð‰ÍÓ ÓÌËÛÒÚðÂÏÎflÎËÒ¸ Í Ó·˘ËÏ „ÓðËÁÓÌÚ‡Ï. ó‡ÒÚÓ ‚Ó‚ðÂÏfl ÒÓ‚ÏÂÒÚÌ˚ı ·ÂÒ‰ ÓÌË ‰ÂÎËÎËÒ¸ Ò‚ÓËÏËÒÓÏÌÂÌËflÏË, „Ó‚ÓðËÎË Ó Î˯ÂÌËflı,ÊÂðÚ‚Ó‚‡ÌËflı, Ó· Ó·˘Ëı „ÛχÌËÒÚ˘ÂÒÍËıˆÂÌÌÓÒÚflı. ÑÎfl ̇ðÓ‰Ó‚ ð„ËÓ̇ ˝ÚË Ò‚flÚ˚ –ÔðÂÍð‡ÒÌ˚È ÔðËÏÂð ÚÓ„Ó, Í‡Í ÏÓÊÌÓ Ì‡ÈÚË Ëð‡Á‰ÂÎËÚ¸ Ó·˘Ë ˆÂÌÌÓÒÚË. ÑÓÒÚË„¯ËȉÛıÓ‚ÌÓÈ ÁðÂÎÓÒÚË ıðËÒÚˇÌÒÍËÈ ÏÓ̇ı ËÎËËÛ‰ÂÈÒÍËÈ ı‡ı‡Ï Ô¸˛Ú ÚÓÚ Ê ¯Âð·ÂÚ Î˛·‚Ë,˜ÚÓ Ë ÏÛÒÛθχÌÒÍË ‡ÎËÏ˚. ÖÒÎË ËÒÒΉӂ‡Ú¸˝Ú˘ÂÒÍË ˆÂÌÌÓÒÚË, ΄ÍÓ Û‚Ë‰ÂÚ¸, ˜ÚÓ Ë‰ðÛ„Ë ÍÛθÚÛð˚ ӷ·‰‡˛Ú Ú‡ÍÓÈ Ê ‰ÛıÓ‚ÌÓÈ„ÎÛ·ËÌÓÈ. LJÊÌÓ Ì Á‡·˚Ú¸ Ò‡ÏËı Ò·fl,ÔðÓ‰ÓÎʇڸ β·ËÚ¸ Ë ˆÂÌËÚ¸ Ò‚Ó˛ ÍÛθÚÛðÛ ËÓÔ‡Ò‡Ú¸Òfl ÓÚ˜ÛʉÂÌËfl ÓÚ Ò‡ÏËı Ò·fl, ÓÚ Ò‚ÓÂÈËÒÚËÌÌÓÈ ÒÛ˘ÌÓÒÚË.

üzerinde bir flekilde etkili. Acaba buco¤rafyada bu iki ülkenin ana de¤erlerinicanland›rmakla bir kültürel birlik oluflturmakmümkün mü?

Bu flans, Avrasya bölgesinde yaflayan Slavve Türk cumhuriyetleri için söz konusudur.Geleneklerin iki özelli¤i var. Bunlar biralana, bir kültüre ve bir inanca iliflkindirler.Derinlefltirildiklerinde evrensel bir k›ymet arzederler. Bu gelene¤in içinde di¤erleri için degeçerli olan bir evrensel ufku yakalars›n›z.Bu nedenle etik de¤erler önem kazan›yor.Dolay›s›yla bir irfanda kendinizigelifltirirseniz, di¤er irfanlara da sayg›yla veanlay›flla bakmak mümkün olacakt›r. Bunu,bu co¤rafyan›n iki önemli dini ‹slâm veH›ristiyanl›k bak›m›ndan de¤erlendirirseniz,her iki dinin de azizlerinin birbirlerini çok iyianlad›klar›, zaman zaman ayn› fleylerebirlikte a¤lay›p, ayn› ufuklara kanatç›rpt›klar›n› fark edersiniz. Birbirleriylekonuflur acziyetlerini, mahrumiyetlerini,fedakarl›klar›n› ve hümaniter de¤erleripaylaflt›klar›n› görürsünüz. Bunlar buco¤rafya insan›n›n birbirlerini anlamas› içinbir giriflimdir, ortak gerçekleri kabul edifltir.Manevi derinli¤e ermifl bir keflifli veyahaham› rahatl›kla bir Müslüman alimlebirlikte ayn› aflk›n flerbetini içerkengörebiliyorsunuz. Bütün bunlar› etik biraray›flla aramaya bafllarsan›z öyle bir derinlikelde edersiniz ki, farkl› bir kültürdeki ayn›derinlikte nas›l olunaca¤›n› fark edersiniz.Yeter ki kendi kendimizi unutmam›fl, kendikültürümüzden vazgeçmifl ve kendimizeyabanc›laflm›fl olmayal›m.

ç‡ÒÚ‡ÎÓ ‚ðÂÏflÓ·˙‰ËÌÂÌËfl.

ÖÒÎË ˜ÂÎӂ˜ÂÒÚ‚ÓÔð‡‚ËθÌÓ ÓˆÂÌËÚÁ̇˜ÂÌË ˝ÚËıÛÒËÎËÈ, ÔÂð‚‡fl‰‚Âð¸, ‚Â‰Û˘‡fl ÍÏËðÛ Ë Òӄ·Ò˲,·Û‰ÂÚ ÓÚÍð˚Ú‡ËÏÂÌÌÓ ‚ Ö‚ð‡ÁËË.

Bugün ortakde¤erler etraf›ndabirleflmenin tamzaman›d›r. ‹nsanl›kbunu iyide¤erlendirirseöncelikle Avrasya’dabar›fla giden kap›y›aralam›fl olaca¤›z.

50

ê Ö ñ Ö è í Ñ ã ü Ñ é ë í à Ü Ö ç à ü å à ê Ä : ù í à ó Ö ë ä à Ö ñ Ö ç ç é ë í à

Ö‚ð‡ÁËÈÒ͇fl ˉÂfl Í‡Í Ï˜ڇ Ó „ðfl‰Û˘ÂωËÌÒڂ ̇ðÓ‰Ó‚, ̇ÒÂÎfl˛˘Ëı ‰‡ÌÌ˚Èð„ËÓÌ, Á‡ðӉ˷Ҹ ̇ ÔðÓÒÚÓð‡ı

êÓÒÒËÈÒÍÓÈ ËÏÔÂðËË. ãÛ˜¯Ë ÛÏ˚ XIX –̇˜‡Î‡ XX ‚. – ÓÚ ÄÍÒ‡ÍÓ‚‡, чÌË΂ÒÍÓ„Ó,LJÎËı‡ÌÓ‚‡ ‰Ó Ä·‡fl, ÅÛ΄‡ÍÓ‚‡, àθË̇,ÅÂð‰fl‚‡ Ë ÏÌÓ„Ëı ‰ðÛ„Ëı, ÌÂÒÏÓÚðfl ̇ÌÂÍÓÚÓð˚ ð‡Á΢Ëfl ‚ ÔÓ‰ıÓ‰‡ı(Á‡Ô‡‰Ì˘ÂÒÚ‚Ó, Ò·‚flÌÓÙËθÒÚ‚Ó), ·˚ÎˉËÌ˚ ‚ ÓˆÂÌÍ ÔÎÓ‰ÓÚ‚ÓðÌÓÒÚË ‰‡ÌÌÓÈ Ë‰ÂË.Ç 20-30- „Ó‰˚ ÍÌflÁ¸ íð۷ˆÍÓÈ Ë ‰ðÛ„ËÂðÓÒÒËÈÒÍË ۘÂÌ˚Â, ̇ıÓ‰fl˘ËÂÒfl ‚ ˝ÏË„ð‡ˆËË,ÏÌÓ„Ó Ò‰Â·ÎË ‰Îfl ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ·˚ ‚ð‡ÁËÈÒ͇flˉÂfl ·˚· ‚ÓÒÔðËÌflÚ‡ Ôð‡‚ËÚÂθÒÚ‚‡ÏË Ë̇ðÓ‰‡ÏË Ö‚ðÓÔ˚. Ç „Ó‰˚ ÇÚÓðÓÈ ÏËðÓ‚ÓÈ‚ÓÈÌ˚ Ë ÔÓÒÎÂ‰Û˛˘ÂÈ «ıÓÎÓ‰ÌÓÈ ‚ÓÈÌ˚» Ó̇Ì ð‡Áð‡·‡Ú˚‚‡Î‡Ò¸. à ÚÓθÍÓ Ò Ì‡˜‡Î‡ 90-ı„Ó‰Ó‚ ÔÂð‚˚È ÔðÂÁˉÂÌÚ ä‡Á‡ıÒڇ̇ ç.ç‡Á‡ð·‡Â‚ Ôðˉ‡Î ÌÓ‚˚È ËÏÔÛÎ¸Ò Ë‰Â‚ð‡ÁËÈÒÚ‚‡, Ôð‰ÎÓÊË‚ ÒÔÓÒÓ· ÂÂÔð‡ÍÚ˘ÂÒÍÓÈ ð‡ÎËÁ‡ˆËË.

àÒÚÓð˘ÂÒ͇fl ̇Û͇ Ò˜ËÚ‡ÂÚ, ˜ÚÓ ‰Ë‡ÎÓ„ÍÛθÚÛð Ë ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ – Ú‡ÍÓ Ê ‰ð‚ÌÂÂfl‚ÎÂÌËÂ, Í‡Í Ò‡ÏË ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËfl Ë ÍÛθÚÛð‡.à‰Âfl ‰Ë‡ÎÓ„‡, ıÓÚfl Ó̇ Ë ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡Î‡ð‡θÌÓ, ÓÙˈˇθÌÓ ·˚· ‚˚‰‚ËÌÛÚ‡ÔðÂÁˉÂÌÚÓÏ àÒ·ÏÒÍÓÈ êÂÒÔÛ·ÎËÍË àð‡Ìï‡Ú‡ÏË Ì‡ ÉÂÌÂð‡Î¸ÌÓÈ ÄÒ҇ϷΠééç ‚1999 „. Ç Ò‚ÓÂÈ ðÂ˜Ë Ì‡ ÂÊ„ӉÌÓÏ Á‡Ò‰‡ÌËËûçÖëäé ï‡Ú‡ÏË ‚˚Ò͇Á‡Î Ï˚Òθ Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ‚˚ÊËÚ¸ Ë ð‡Á‚Ë‚‡Ú¸Òfl ÒÏÓ„ÎË Î˯¸ ÚÂÍÛθÚÛð˚ Ë ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË, ÍÓÚÓð˚ Ó͇Á‡ÎËÒ¸ÒÔÓÒÓ·Ì˚ Ó·ÏÂÌË‚‡Ú¸Òfl Ò‚ÓËÏË ‰ÓÒÚËÊÂÌËflÏËÒ ‰ðÛ„ËÏË, ӷ·‰‡ÎË ÛÏÂÌËÂÏ „Ó‚ÓðËÚ¸ ËÒÎÛ¯‡Ú¸.

ÇÒfl ËÒÚÓðËfl Ö‚ð‡ÁËË ÂÒÚ¸ ÔÓÒΉӂ‡ÚÂθ̇flˆÂÔ¸ ÔÓÔ˚ÚÓÍ Ó·˙‰ËÌÂÌËfl ‚ð‡ÁËÈÒÍÓ„ÓÔðÓÒÚð‡ÌÒÚ‚‡. ùÚÛ ˆÂθ ÔðÂÒΉӂ‡ÎË ÒÍËÙ˚,„ðÂÍË, „ÛÌÌ˚, Ò‡ÍË, ðËÏÎflÌÂ, ÔÂðÒ˚, Ú˛ðÍË-ÓÒχÌ˚, ı‡Á‡ð˚, ÏÓÌ„ÓÎ˚, ðÛÒÒÍËÂ Ë ëÓ‚ÂÚÒÍËÈëÓ˛Á. èÂð‚‡fl ÔӉӷ̇fl ÔÓÔ˚Ú͇ ·˚· ҉·̇чðËÂÏ, ÍÓ„‰‡ ÓÌ ‚˚Ò‡‰ËÎÒfl ‚Ó „·‚ÂÔÂðÒˉÒÍÓÈ ‡ðÏËË Ì‡ ·Âð„ ùη‰˚.

ÇÁ‡ËÏÓÓ·Ó„‡˘ÂÌË ͇ͽÎËÍÒËð ÊËÁÌË ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ

Paylafl›m, medeniyetinhayat iksiridir

Avrasyac›l›k fikri, bu co¤rafyadayaflayan halklar›n birli¤ini vaat edenbir hayal olarak Rusya

‹mparatorlu¤u topraklar›nda do¤du. 19.yüzy›lda Aksakov, Danilevskiy veValihanov’dan Abay, Bulkakov, ‹lyin,Berdayev gibi birçok düflünür, 20. yüzy›l›nbafllar›nda, bak›fl aç›lar› farkl› da olsa(Bat›l›laflt›rma, Slavlaflt›rma) Avrasyac›l›kidealinde hemfikirdiler. 20-30’lu y›llardaPrens Trubetskiy ve ülkesinden uzaklardayaflamak zorunda kalan baz› Rus bilimadamlar› Avrasyac›l›k fikrinin Avrupadevletleri ve halklar› taraf›ndan kabuledilmesi için çok çaba harcam›fllard›r. II.Dünya Savafl› ve onu takip eden So¤ukSavafl y›llar›nda ise Avrasyac›l›k fikrigelifltirilemedi. 90’l› y›llar›n bafl›ndaKazakistan Cumhurbaflkan› NursultanNazarbayev Avrasyac›l›k fikriningerçeklefltirilebilece¤ine dair yeni bir yolönererek bu fikri tekrar canland›rd›.

Tarih, kültür ve medeniyetler aras›ndakidiyalogu, kültür ve medeniyetler kadar eskisayar. Diyalog düflüncesi, gerçekte varolmas›na ra¤men resmî olarak ‹ran ‹slâmCumhuriyeti Cumhurbaflkan› Hatemitaraf›ndan Birleflmifl Milletler’in 1999Genel Asamblesi’nde aç›klanm›flt›r.Hatemi, UNESCO’nun mutattoplant›s›ndaki bir konuflmas›nda, ayaktakalabilen ve geliflebilen kültür vemedeniyetlerin, sahip olduklar› de¤erleridi¤er medeniyet ve kültürlerle paylaflabilen,konuflma ve dinleme niteli¤ine sahipolanlar oldu¤unu belirtti.

Avrasya’n›n bütün tarihi, Avrasyaco¤rafyas›n›n bir araya getirilmesi amac›ylayürütülen çal›flmalar zinciridir. Bu amac›güden medeniyetler ‹skitler, Yunanl›lar,

Ç 20-30- „Ó‰˚ÍÌflÁ¸ íð۷ˆÍÓÈ Ë‰ðÛ„Ë ðÓÒÒËÈÒÍËÂÛ˜ÂÌ˚Â,̇ıÓ‰fl˘ËÂÒfl ‚˝ÏË„ð‡ˆËË, ÏÌÓ„Ó҉·ÎË ‰Îfl ÚÓ„Ó,˜ÚÓ·˚ ‚ð‡ÁËÈÒ͇flˉÂfl ·˚·‚ÓÒÔðËÌflÚ‡Ôð‡‚ËÚÂθÒÚ‚‡ÏË Ë̇ðÓ‰‡ÏË Ö‚ðÓÔ˚.

1920-30’lu y›llardaPrens Trubetskiy veülkesindenuzaklarda yaflamakzorunda kalan baz›Rus bilim adamlar›Avrasyac›l›k fikrininAvrupa devletleri vehalklar› taraf›ndankabul edilmesi içinçok çabaharcam›fllard›r.

52

Ö.ë. éχðÓ‚

êÂÍÚÓð ÛÌË‚ÂðÒËÚÂÚ‡ äÄâçÄê, ÔðÂÁˉÂÌÚ Ä͇‰ÂÏËËÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ı ̇ÛÍ êÂÒÔÛ·ÎËÍË ä‡Á‡ıÒÚ‡Ì.

E.S. Omarov

KAYNAR Üniversitesi Rektörü,Kazakistan Tabii Bilimler Akademisi Baflkan›.

ê Ö ñ Ö è í Ñ ã ü Ñ é ë í à Ü Ö ç à ü å à ê Ä : ù í à ó Ö ë ä à Ö ñ Ö ç ç é ë í à

ç‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸ ËÒÍÛÒÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó̇҇ʉÂÌËfl Ó‰ÌÓÈ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË ‚ ÒÙÂð‰ðÛ„ÓÈ ÍÛθÚÛðÌÓ-ËÒÚÓð˘ÂÒÍÓÈ ÒËÒÚÂÏ˚ËÎβÒÚðËðÛÂÚÒfl, ̇ÔðËÏÂð, ÔÓÔ˚ÚÍÓÈ˝ÎÎËÌËÁ‡ˆËË ÇÓÒÚÓ͇, Ôð‰ÔðËÌflÚÓÈ ‚ IV ‚. ‰Ó Ì. ˝. ÄÎÂÍ҇̉ðÓÏ å‡Í‰ÓÌÒÍËÏ.ë˜ËÚ‡ÎÓÒ¸, ˜ÚÓ ÏËÒÒËfl ÄÎÂÍÒ‡Ì‰ð‡ – ÌÂÒÚÓθÍÓ Á‡‚Ó‚‡ÚÂθ̇fl, ÒÍÓθÍÓ‚ÓÁ‚˚¯ÂÌÌÓ-„ÛχÌËÚ‡ð̇fl. àÏÂÌÌÓ ÔÓ˝ÚÓÏÛÄÎÂÍ҇̉ð å‡Í‰ÓÌÒÍËÈ ËÏÂÂÚ, Ò ÔÓ‰‡˜Ë‚ðÓÔÂÈÒÍËı ËÒÚÓðËÍÓ‚, ÓðÂÓÎ „ÂðÓfl˜ÂÎӂ˜ÂÒÚ‚‡. ç‡ÒÍÓθÍÓ Ê ۉ‡Î‡Ò¸ ÂÏÛÏËÒÒËfl «ÔÂðÂÒ‡‰ÍË» ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË?

ç‡ Í‡ÍÓÏ flÁ˚Í ÔËÒ‡ÎË Û˜ÂÌ˚ ËÏÔÂðËËÄÎÂÍ҇̉ð‡? ÇÒ ÓÌË ·˚ÎË „ðÂ͇ÏË, ÔËÒ‡ÎËÔÓ-„ð˜ÂÒÍË. ùÚÓ ·˚Î ÔÓ‚ÂðıÌÓÒÚÌ˚È ÒÎÓÈ.èðÓÒ‚Â˘ÂÌ̇fl ÄÎÂÍ҇̉ðËfl ·˚· „ð˜ÂÒÍÓÈÍÓÎÓÌËÂÈ, Ë „ð˜ÂÒ͇fl ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËfl ÌËÒÍÓθÍÓÌ ÔÂð‰‡Î‡Ò¸ Ö„ËÔÚÛ Ë ÇÓÒÚÓÍÛ ‚ÓÓ·˘Â.ëÂȘ‡Ò Ó ÌÂÈ Ì‡ÔÓÏË̇˛Ú Î˯¸‡ðıËÚÂÍÚÛðÌ˚Â Ë ‡ðıÂÓÎӄ˘ÂÒÍË ԇÏflÚÌËÍË.èÂð‰‡Ú¸ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆË˛ ͇ÍÓÏÛ-ÎË·Ó Ì‡ðÓ‰Û,‚ÂðÓflÚÌÓ, ÓÁ̇˜‡ÂÚ Á‡ÒÚ‡‚ËÚ¸ ‚ÒÂ Â„Ó ÒÎÓË, ‡Ì ÚÓθÍÓ ‚ÂðıÛ¯ÍÛ Ó·˘ÂÒÚ‚‡, ÔÓÎÌÓÒÚ¸˛ÛÒ‚ÓËÚ¸, ËÌÚÂðËÓðËÁÓ‚‡Ú¸ ˆÂÌÌÓÒÚË, ÌÓðÏ˚,ÍÛθÚÛðÛ ðÂÎ˄˲ ‰ðÛ„Ó„Ó Ì‡ðÓ‰‡. ᇉ‡˜‡ ˝Ú‡‚˚ÔÓÎÌËχ ÚÓθÍÓ ÔðË Ó‰ÌÓÏ ÛÒÎÓ‚ËË: ÔðËÔÓÚÂð ̇ðÓ‰ÓÏ ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍÓÈ ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚË.

èÂð‰‡Ú¸ ËÎË ÔÂðÂÌÂÒÚË ˆË‚ËÎËÁ‡ˆË˛ÏÓÊÌÓ Ú‡ÍÊÂ Ë ÔÛÚÂÏ ÛÌ˘ÚÓÊÂÌËfl Ò‡ÏÓ„Ó̇ðÓ‰‡, Í‡Í ˝ÚÓ ·˚ÎÓ ÒÓ ÏÌÓ„ËÏË ÔÎÂÏÂ̇ÏˇÏÂðË͇ÌÒÍËı Ë̉ÂȈ‚ ËÎË ‡·ÓðË„Â̇ÏËÄ‚ÒÚð‡ÎËË, ÍÓ„‰‡ ÔðÓÒÚÓ ‚ ·ÛÍ‚‡Î¸ÌÓÏÒÏ˚ÒΠð‡Ò˜Ë˘‡ÎÓÒ¸ ÔðÓÒÚð‡ÌÒÚ‚Ó ‰ÎflÔð˯ÂθˆÂ‚.

Hunlar, Sakalar, Rumlar, Persler, Osmanl›Türkleri, Hazarlar, Mo¤ollar, Ruslar veSovyetler Birli¤i olmufltur. Bu konudaki ilkteflebbüs Ellada sahillerindeki Pers ordusubafl›na geçen Daryufl taraf›ndangerçeklefltirilmifltir.

Bir medeniyeti farkl› bir tarihî-kültürelsistem temeline yap›flt›rman›n imkans›zl›¤›,M.Ö. 4. yüzy›lda Büyük ‹skender’inDo¤u’yu Helenlefltirme denemesiyle ortayaç›km›flt›r. ‹skender’in misyonu ne kadaraskerî nitelik tafl›yorsa bir o kadar dahümanist de¤er tafl›d›¤› düflünülmektedir.‹flte özellikle bu nedenle Büyük ‹skenderAvrupal›lar›n nitelemesiyle insanl›¤›n flerefkahraman›d›r. Bir medeniyeti di¤er birmedeniyetle birlefltirmek misyonunu nedereceye kadar becerebildi acaba?

‹skender ‹mparatorlu¤u’nun bilimadamlar› hangi dilde yaz›fl›yorlard› acaba?Hepsi de Yunand› ve Yunanca yaz›yorlard›.Bunlar üst tabakay› temsil ediyorlard›.Geliflmifl ‹skender medeniyeti Yunankolonisiydi ve Yunan medeniyeti M›s›r veDo¤u’ya hiç iletilemedi. fiimdi bumedeniyeti sadece arkeolojik ve mimarieserler anlat›yor. Herhangi bir medeniyetibaflka bir halka vermek, onu bütünkatmanlar›yla zorlamak, sadece üsttabakay› de¤il, toplumu tamamenkapsamak, de¤erleri, normlar›, kültürü vedini di¤er bir halka benimsetmek demektir.Böyle bir hedef ancak halk›n politik

53

B A R I fi I N R E Ç E T E S ‹ : E T ‹ K D E ⁄ E R L E R

VI c˙ÂÁ‰ è·ÚÙÓðÏ˚ÑˇÎÓ„ Ö‚ð‡ÁËfl.ÄÌڇθfl/íÛðˆËfl

Diyalog Avrasya Platformu6. Toplant›s›, Antalya

ç‡ÒËθÒÚ‚ÂÌÌÓ ̇҇ʉÂÌË ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËËÒΉÛÂÚ ÓÚ΢‡Ú¸ ÓÚ ‰Ë‡ÎÓ„‡, ‚Á‡ËÏÓ‰ÂÈÒÚ‚ËflÏÂÊ‰Û ÌËÏË ‚ ‚ˉ Á‡ËÏÒÚ‚Ó‚‡ÌËfl ‰ðÛ„ Û ‰ðÛ„‡‰ÓÒÚËÊÂÌËÈ Ì‡ÛÍË, ÚÂıÌÓÎӄ˘ÂÒÍËı ÓÚÍð˚ÚËÈË ÛÒÓ‚Âð¯ÂÌÒÚ‚Ó‚‡ÌËÈ.

ç‡ ÔðÓÚflÊÂÌËË ‚ÒÂÈ ËÁ‚ÂÒÚÌÓÈ Ì‡ÏËÒÚÓðËË, ÔÓÁ‚ÓÎfl˛˘ÂÈ ÔðÓÒΉËÚ¸‚Á‡ËÏÓ‰ÂÈÒÚ‚Ë ‚ð‡ÁËÈÒÍËı ̇ðÓ‰Ó‚,̇·Î˛‰‡ÂÚÒfl Ӊ̇ Ë Ú‡ Ê Á‡ÍÓÌÓÏÂðÌÓÒÚ¸:ÔðÓËÒıÓ‰ËÚ ˜Âð‰ӂ‡ÌË ‰‚Ûı ÒÏÂÌfl˛˘Ëı ‰ðÛ„‰ðÛ„‡ „ÂÓÔÓÎËÚ˘ÂÒÍËı ÙÓðÏ Óð„‡ÌËÁ‡ˆËËÔðÓÒÚð‡ÌÒÚ‚‡: ‰ËÌÓÈ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚË ËÒËÒÚÂÏ˚ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚.

1000-ÎÂÚÌflfl ÒËÒÚÂχ ËÒÚÓðËÍÓ-ÍÛθÚÛðÌ˚ı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈÇ ÒıÂχÚ˘ÌÓÏ ‚ˉ ËÒÚÓð˘ÂÒÍË ðËÚÏ˚Óð„‡ÌËÁ‡ˆËË Â‚ð‡ÁËÈÒÍÓ„Ó ÔðÓÒÚð‡ÌÒÚ‚‡Ôð‰ÒÚ‡‚ÎÂÌ˚ É.Ç. ÇÂð̇‰ÒÍËÏ. çËÊÂÔð‰ÒÚ‡‚ÎflÂÏ Â„Ó ÒıÂÏÛ Ò ÌÂÍÓÚÓð˚ÏË ÏÓËÏˉÓÔÓÎÌÂÌËflÏË:

I. ‡) Ö‰Ë̇fl „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚ¸ (ëÍËÙÒ͇fl,ËÎË ë‡ÍÒ͇fl ‰Âðʇ‚‡)

·) ëËÒÚÂχ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ (Ò‡ðχÚ˚, „ÓÚ˚,ÍËÏÏÂðËȈ˚)

II. ‡) Ö‰Ë̇fl „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚ¸ (ÉÛÌÌÒ͇flËÏÔÂðËfl, ï‡Á‡ðÒÍËÈ Í‡„‡Ì‡Ú)

·) ëËÒÚÂχ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ (‡‚‡ð˚, ͇ÏÒÍË·Û΄‡ð˚, êÛÒ¸, Ô˜ÂÌ„Ë, ÔÓÎÓ‚ˆ˚)

III. ‡) Ö‰Ë̇fl „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚ¸(åÓÌ„ÓθÒ͇fl ËÏÔÂðËfl)

·) ëËÒÚÂχ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ ÔÓÒΠð‡ÒÔ‡‰‡åÓÌ„ÓθÒÍÓÈ ËÏÔÂðËË: áÓÎÓÚ‡fl éð‰‡,Ñʇ„‡Ú‡È, ãËÚ‚‡, êÛÒ¸, Ú‡Ú‡ð˚, ͇Á‡ıË,ÓÈð‡Ú˚, ÏÓÌ„ÓÎ˚

IV. ‡) Ö‰Ë̇fl „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚ¸(êÓÒÒËÈÒ͇fl ËÏÔÂðËfl, ëÓ˛Á ëÓ‚ÂÚÒÍËıëӈˇÎËÒÚ˘ÂÒÍËı êÂÒÔÛ·ÎËÍ)

IV. ·) ëËÒÚÂχ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ (15 ·˚‚¯ËıÒÓ˛ÁÌ˚ı ðÂÒÔÛ·ÎËÍ, ÒÚ‡‚¯ËıÒ‡ÏÓÒÚÓflÚÂθÌ˚ÏË „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ÏË).

ëÎÂ‰Û˛˘ÂÈ ÙÓðÏÓÈ, ÂÒÎË ÒΉӂ‡Ú¸ÎÓ„ËÍ ˝ÚÓÈ ÍÓÌÒÚðÛ͈ËË, ‰ÓÎÊÌÓ ÒÚ‡Ú¸Ó·˙‰ËÌÂÌÌÓ ‚ð‡ÁËÈÒÍÓ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚Ó, Ú‡ÍÓÂ,̇ÔðËÏÂð, Í‡Í Ö‚ðÓÔÂÈÒÍËÈ ëÓ˛Á.

é˜Â̸ Íð‡ÚÍÓ ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÛ˛ ‚ð‡ÁËÈÒÍÛ˛Ë‰Â˛, Ò ÍÓÚÓðÓÈ, Í‡Í ÏÌ ͇ÊÂÚÒfl, ÒÓ‚Ô‡‰‡ÂÚˉÂfl è·ÚÙÓðÏ˚ ÑˇÎÓ„ Ö‚ð‡ÁËfl, ÏÓÊÌÓÒÙÓðÏÛÎËðÓ‚‡Ú¸ ÒÎÂ‰Û˛˘ËÏ Ó·ð‡ÁÓÏ:

• Å·„Ó Ì‡ðÓ‰Ó‚, ̇ÒÂÎfl˛˘Ëı ‚ð‡ÁËÈÒÍËÈÏËð.

• ë‡ÏÓ·˚ÚÌÓÂ, ·ÂÁ ÔÓ‰ð‡Ê‡ÌËfl, ð‡Á‚ËÚËÂ.• åÓ‰ÂðÌËÁ‡ˆËfl Ó·˘ÂÒÚ‚‡ ·ÂÁ

‚ÂÒÚÂðÌËÁ‡ˆËË.ùÚ‡ ÙÓðÏÛ·, ̇ ̇¯ ‚Á„Îfl‰, ÓÚð‡Ê‡ÂÚ ÒÛÚ¸

ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓÈ Â‚ð‡ÁËÈÒÍÓÈ ÍÓ̈ÂÔˆËË.ëÓ‚ðÂÏÂÌ̇fl ‚ð‡ÁËÈÒ͇fl ÍÓ̈ÂÔˆËfl

ÒÚðÓËÚÒfl ̇ Ó·˘ÂÏÂÚÓ‰ÓÎӄ˘ÂÒÍÓÏ ÔðË̈ËÔÂÏÛθÚËÎËÌÂÈÌÓÒÚË ÒӈˇθÌÓ-ËÒÚÓð˘ÂÒÍÓ„ÓÔðÓˆÂÒÒ‡, Ô‡ð‡ÎÎÂθÌÓÏ ÒÓÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌËË Ëð‡Á‚ËÚËË ð‡Á΢Ì˚ı ÍÛθÚÛðÌÓ-ËÒÚÓð˘ÂÒÍËıÒËÒÚÂÏ (ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ), ͇ʉ‡fl ËÁ ÍÓÚÓð˚ıËÏÂÂÚ Ò‚Ó˛ ÎÓ„ËÍÛ ð‡Á‚ËÚËfl, Ò‚Ó˛ÍÛθÚÛðÌÛ˛ ‰ÓÏË̇ÌÚÛ, ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÌ˚ˆÂÌÌÓÒÚË, ˆÂÎË Ë ÔðËÓðËÚÂÚ˚.

ba¤›ms›zl›¤›n› kaybetmesi halindegerçeklefltirilebilir.

Bir medeniyeti baflka bir halka iletmekveya geçirmek, yeni gelenlere yer açmakamac›yla tam anlam›yla büyük bir etniktemizli¤e maruz kalan Amerikal›K›z›lderililer veya Avustralyal› yerlilerinbafllar›na geldi¤i gibi büyük oranda halkkitlesini yok etmekle de mümkün .

Zorla bir medeniyeti monte etmekle,halklar›n diyalogla teknik ve bilimselgeliflmelerden istifade edereketkilenmesinden ay›rmak gerek.

Bildi¤imiz bütün tarih boyunca Avrasyahalklar›n›n birbiriyle etkileflimine imkansa¤layan tek bir ilke göze çarpmakta: Buco¤rafyada iki ayr› jeopolitik yap›, tek birdevletçilik ve devletler sitemi olarak hepbirbiriyle yer de¤ifltirmifltir.

Bin y›ll›k tarihi-kültürel sistem Avrasya co¤rafyas›n›n tarihî organizasyonhareketleri G.V. Vernadskiy taraf›ndanortaya konulmufltur. Afla¤›da kendieklemelerimle birlikte bu flema verilmifltir:

I. a) Tek devletçilik: ‹skitler veya Saksdevleti

b) Devletler sistemi: Sarmatlar, Gotlar,Kimmerler

II. a)Tek devletçilik: Hun ‹mparatorlu¤u,Hazar Ka¤anl›¤›

b)Devletler sistemi: Avarlar, KamBulgarlar›, Rus, Peçenekler, Polovlar)

III. a) Tek devletçilik: Mo¤ol‹mparatorlu¤u

b) Mo¤ol ‹mparatorlu¤u’nun çöküflündensonra ortaya ç›kan devletler sistemi: Alt›nOrdu, Ça¤atay, Litvanya, Rus, Tatarlar,Kazaklar, Oyratlar, Mo¤ollar

IV. a) Tek devletçilik : Rusya‹mparatorlu¤u, Sovyet SosyalistCumhuriyetler Birli¤i

b) Devletler sistemi: Eski SovyetlerBirli¤i’nden kopan 15 yeni cumhuriyet

Bu yap›y› takip edecek olursak birsonraki yap›, Avrupa Birli¤i örne¤indeoldu¤u gibi Birleflik Avrasya Devleti olmakzorunda.

Bana göre Diyalog AvrasyaPlatformu’nun düflüncesiyle örtüflenbugünkü Avrasyac›l›k düflüncesini k›sacaflu flekilde formüle etmek mümkün:

• Avrasya’da yer alan halklar›n faydas›,

• Taklit etmeden kendi bafl›na geliflme,

• Bat›l›laflmadan toplumunmodernizasyonu.

Bize göre bu formül ça¤dafl Avrasyac›l›kkonseptini ortaya koymaktad›r.

ç‡ÒËθÒÚ‚ÂÌÌÓÂ̇҇ʉÂÌˈ˂ËÎËÁ‡ˆËËÒΉÛÂÚ ÓÚ΢‡Ú¸ÓÚ ‰Ë‡ÎÓ„‡,‚Á‡ËÏÓ‰ÂÈÒÚ‚ËflÏÂÊ‰Û ÌËÏË ‚ ‚ˉÂÁ‡ËÏÒÚ‚Ó‚‡ÌËfl‰ðÛ„ Û ‰ðÛ„‡‰ÓÒÚËÊÂÌËÈ Ì‡ÛÍË,ÚÂıÌÓÎӄ˘ÂÒÍËıÓÚÍð˚ÚËÈ ËÛÒÓ‚Âð¯ÂÌÒÚ‚Ó-‚‡ÌËÈ.

Zorla bir medeniyetimonte etmekle,halklar›n diyaloglateknik ve bilimselgeliflmelerdenistifade edereketkilenmesindenay›rmak gerek.

54

ê Ö ñ Ö è í Ñ ã ü Ñ é ë í à Ü Ö ç à ü å à ê Ä : ù í à ó Ö ë ä à Ö ñ Ö ç ç é ë í à

åÌÓ„Ó‚ÂÍÓ‚ÓÈ ËÒÚÓð˘ÂÒÍËÈ ÓÔ˚Ú,Ôð‰ÒÚ‡‚Îfl˛˘ËÈ ÒÓ·ÓÈ Í‡Í ÔÓÔ˚ÚÍËËÒÍÛÒÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó ÔÂðÂÌÓÒ‡ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË, Ú‡Í Ë‰Ë‡ÎÓ„ ÍÛθÚÛð Ë ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ Ì‡ Ö‚ð‡ÁËÈÒÍÓÏÔðÓÒÚð‡ÌÒÚ‚Â, ÒÙÓðÏËðÓ‚‡Î ‚ð‡ÁËÈÒÍÛ˛ˆË‚ËÎËÁ‡ˆË˛.

Ö‚ð‡ÁËÈÒ͇fl ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËfl – Ӊ̇ ËÁÍÛθÚÛðÌÓ-ËÒÚÓð˘ÂÒÍËı ÒËÒÚÂÏ,ÒÎÓÊË‚¯‡flÒfl ‚ ıӉ ·ÓΠ˜ÂÏ Ú˚Òfl˜ÂÎÂÚÌ„ÓÓÔ˚Ú‡ ‚Á‡ËÏÓ‰ÂÈÒÚ‚Ëfl ̇ðÓ‰Ó‚, ̇ÒÂÎfl˛˘Ëı«ëð‰ËÌÌ˚È ÍÓÌÚËÌÂÌÚ», ÎÂʇ˘ËÈ ÏÂʉÛäËÚ‡ÂÏ, „ÓðÌ˚ÏË ˆÂÔflÏË íË·ÂÚ‡ Ë «Á‡Ô‡‰Ì˚ÏÔÓÎÛÓÒÚðÓ‚ÓÏ» – Ö‚ðÓÔÓÈ. ùÚ‡ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËflÙÓðÏËðÛÂÚ ÔðÓÒÚð‡ÌÒÚ‚ÂÌÌ˚ ҂flÁË –ÓÒ‚ÓÂÌË ÔðËðÓ‰ÌÓ-·̉¯‡ÙÚÌÓÈ Òð‰˚,‡‰‡ÔÚ‡ˆË˛ Í Ò‚ÓÂÏÛ «ÏÂÒÚÓð‡Á‚ËÚ˲»;‚ðÂÏÂÌÌ˚ ҂flÁË – ÔÂð‰‡˜Û ÓÚ ÔÓÍÓÎÂÌËfl ÍÔÓÍÓÎÂÌ˲ ̇‚˚ÍÓ‚, ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ, ÛÒÚ‡ÌÓ‚ÓÍ,ÍÛθÚÛðÌ˚ı Úð‡‰ËˆËÈ; ÒӈˇθÌÓ-ÔÒËıÓÎӄ˘ÂÒÍË ҂flÁË, ˆÂÏÂÌÚËðÛ˛˘ËÂÓ·˘ÌÓÒÚ¸ Ë «ÔÓÎÓÊËÚÂθÌÛ˛ÍÓÏÔÎËÏÂÌÚ‡ðÌÓÒÚ¸», ÚÓ ÂÒÚ¸ ‚Á‡ËÏÌÓÂÔðËÚflÊÂÌË ‚ð‡ÁËÈÒÍËı ˝ÚÌÓÒÓ‚.

Ö‚ð‡ÁËÈÒÚ‚Ó ËÒıÓ‰ËÚ ËÁ ÔÓÌËχÌËfl ËÒÚÓðˢÂÎӂ˜ÂÒÚ‚‡ Í‡Í ËÒÚÓðËË ð‡Á‚ËÚËflˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ. íÓ, ˜ÚÓ ÔðËÌflÚÓ Ì‡Á˚‚‡Ú¸«‚ÒÂÓ·˘ÂÈ ËÒÚÓðËÂÈ», – ‚ÒÂ„Ó Î˯¸ÏÂı‡Ì˘ÂÒÍË Ó·˙‰ËÌÂÌ̇fl ÒÛÏχ Á̇ÌËÈ Ó·ËÒÚÓðËË ð‡Á΢Ì˚ı ̇ðÓ‰Ó‚ Ë ÍÛθÚÛð.

äÓ̈ÂÔˆËfl ‰ËÌÓÈ «„ÎÓ·‡Î¸ÌÓȈ˂ËÎËÁ‡ˆËË», «Ó·˘Â˜ÂÎӂ˜ÂÒÍÓȈ˂ËÎËÁ‡ˆËË», «Ó·˘Â˜ÂÎӂ˜ÂÒÍËıˆÂÌÌÓÒÚÂÈ», «Ó·˘Â˜ÂÎӂ˜ÂÒÍÓÈ ÍÛθÚÛð˚»Ì ËÏÂÂÚ ÒӈˇθÌÓ-ËÒÚÓð˘ÂÒÍÓÈ ÓÒÌÓ‚˚.ÑÎfl ÚÓðÊÂÒÚ‚‡ «Ó·˘Â˜ÂÎӂ˜ÂÒÍËı

Ça¤dafl Avrasyac›l›k konsepti; tarihî-sosyal sürecin çok yönlü genel metodolojikprensibi, paralel geliflim, her birininkendine ait bir geliflme mant›¤›, kültürelüstünlükleri, öz de¤erleri, amac› veöncelikleri olan tarihî-kültürel sistemlerin(medeniyetlerin) geliflimleri üzerinekurulmaktad›r.

Suni bir medeniyet aktar›m› denemesi veAvrasya co¤rafyas›nda medeniyetler vekültürler aras› diyalogla ilgili as›rl›k tarihîtecrübe Avrasyac›l›k medeniyetinioluflturmufltur.

Avrasya medeniyeti, Çin ve Tibet’inda¤l›k stepleri ile Avrupa denilen bat›yar›m küre aras›ndaki “orta bölgeye”yerleflmifl halklar›n bin y›ldan fazla diyalogtecrübesiyle oluflan tarihî-kültürelsistemlerden biridir. Bu medeniyeti birco¤rafya; do¤al çevrenin benimsenmesi,kendi bulundu¤u yere adaptasyon; iletilenba¤lar; nesilden nesle geçen beceriler,de¤erler, yap›lar, kültürel gelenekler;birliktelik ve “karfl›l›kl› iltifat›” bir aradatutan yani Avrasya etnik yap›s›n› birliktetutan psiko-sosyal ba¤lar oluflturmaktad›r.

Avrasyac›l›k, insanl›k tarihini birmedeniyet tarihi olarak anlamaktanoluflmaktad›r. “Genel tarih” olarakadland›rd›¤›m›z farkl› kültür ve halklar›nsahip oldu¤u tarih bilgilerinin mekanik birtoplam›ndan ibarettir.

èðÂÁˉÂÌÚ íÛðÍÏÂÌËÒڇ̇ë‡Ô‡ðÏÛð‡Ú

íÛðÍÏÂÌ·‡¯Ë,˝ÍÒ-ÔðÂÁˉÂÌÚ

ÄÁÂð·‡È‰Ê‡Ì‡ÉÂȉ‡ð ÄÎË‚,

˝ÍÒ-ÔðÂÁˉÂÌÚ àð‡Ì‡åÓı‡Ïχ‰ ï‡Ú‡ÏË,

ÔðÂÁˉÂÌÚ ä‡Á‡ıÒڇ̇çÛðÒÛÎÚ‡Ì ç‡Á‡ð·‡Â‚ Ë

ÔðÂÁˉÂÌÚ êÓÒÒËËÇ·‰ËÏËð èÛÚËÌ

TürkmenistanDevlet Baflkan›

Saparmurat Türkmenbafl›,Azerbaycan eski Devlet

Baflkan› Haydar Aliyev, ‹raneski Devlet Baflkan›

Muhammed Hatemi,Kazakistan Devlet Baflkan›Nursultan Nazarbayev ve

Rusya Devlet Baflkan›Vladimir Putin

55

B A R I fi I N R E Ç E T E S ‹ : E T ‹ K D E ⁄ E R L E R

ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ» ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ÒÎËflÌË ‚Ò„ӘÂÎӂ˜ÂÒÚ‚‡ ‚ ‰ËÌ˚È „ËÔÂð˝ÚÌÓÒ.

ë ÙËÎÓÒÓÙÒÍÓÈ ÚÓ˜ÍË ÁðÂÌËfl ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËflÔð‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚ ÒÓ·ÓÈ ÚðË ÓÒÌÓ‚Ì˚ı ˝ÎÂÏÂÌÚ‡:Ôð‰ÒÚ‡‚ÎÂÌËfl Ó ÇÒÂÎÂÌÌÓÈ Ë ÙÓðÏ˚ Ëıð‡ÎËÁ‡ˆËË; ˆÂÌÌÓÒÚÌÓ-ÏËðÓ‚ÓÁÁðÂ̘ÂÒÍË‚Á„Îfl‰˚ Ë ÙÓðÏ˚ Ëı ð‡ÎËÁ‡ˆËË;˝ÚÌÓÒӈˇθÌ˚ ‡ÒÔÂÍÚ˚ ÔÓÌËχÌËfl˜ÂÎӂ˜ÂÒÍÓÈ ÊËÁÌË Ë ÙÓðÏ˚ Ëı ð‡ÎËÁ‡ˆËË.

Ç ÔÓÒΉÌË ‰ÂÒflÚ¸ Ú˚Òfl˜ ÎÂÚ ‚ ÛÒÎÓ‚Ëflı„ÂÓ„ð‡Ù˘ÂÒÍÓÈ ËÁÓÎflˆËË ˜ÂÎÓ‚ÂÍ ÒÓÁ‰‡ÎÏÌÓ„Ë ‚ÂÎËÍÓÎÂÔÌ˚ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÓÌÌ˚ÂÏÓ‰ÂÎË, Ú‡ÍË ͇Í, ̇ÔðËÏÂð, Á‡Ô‡‰ÌÓ-‡ÁˇÚÒÍÓ-Ò‚ÂðÓ‡ÙðË͇ÌÒ͇fl, ‡ðËÈÒÍÓ-Ò‡ÍÒ͇fl, Ë̉ËÈÒ͇fl, ÍËÚ‡ÈÒ͇fl, ËÛ‰ÂÈÒ͇fl,ËÒ·ÏÒ͇fl, Á‡Ô‡‰ÌÓ‚ðÓÔÂÈÒ͇fl, Ò·‚flÌÒ͇fl,‡ÙðË͇ÌÒ͇fl, flÔÓÌÒ͇fl, ‡ÏÂðË͇ÌÒ͇fl,·ÚËÌÓ‡ÏÂðË͇ÌÒ͇fl, ‡‚ÒÚð‡ÎËÈÒ͇fl Ë Ú.Ô.ä‡Ê‰‡fl ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËfl ÓÚð‡Ê‡ÂÚ ÔÓÌËχÌË ÂÂÌÓÒËÚÂÎflÏË ÇÒÂÎÂÌÌÓÈ, ‰ÛıÓ‚Ì˚ı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ Ë˜ÂÎӂ˜ÂÒÍÓÈ ÊËÁÌË.

ÉÓÎÛ·˚Â, ÊÂÎÚ˚ÂË Íð‡ÒÌ˚ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËËчθÌÂȯ ÓÒÏ˚ÒÎÂÌË ‚˚¯ÂÔÂð˜ËÒÎÂÌÌ˚ıˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ ÔÓÁ‚ÓÎflÂÚ Ó·˙‰ËÌËÚ¸ Ëı ‚ ÚðËÚËÔ‡ ̇˷ÓΠðÂÔðÂÁÂÌÚ‡ÚË‚Ì˚ı Ëӷ·‰‡˛˘Ëı ÏËðÓ‚˚Ï Á̇˜ÂÌËÂψ˂ËÎËÁ‡ˆËÓÌÌ˚ı ÒËÒÚÂÏ. í‡Í‡fl ÔÓÔ˚Ú͇Ôð‰ÒÚ‡‚ÎÂ̇ ‚ χÚÂðˇ·ı 1 ÍÓÌ„ðÂÒÒ‡ ÔÓ„ÎÓ·‡Î¸ÌÓÈ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË, ÒÓÒÚÓfl‚¯Â„ÓÒfl ‚˲Π2001 „. ‚ ëˉÌÂÂ. èðË ˝ÚÓÏ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËËÖ„ËÔÚ‡ Ë ‡ÏÂðË͇ÌÒÍËı Ë̉ÂȈ‚ Ò˜ËÚ‡˛ÚÒflËÒ˜ÂÁÌÛ‚¯ËÏË.

èÂð‚˚È ÚËÔ – ˝ÚÓ Òð‰ËÌ̇fl ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËfl,·ÂðÛ˘‡fl ̇˜‡ÎÓ ‚ Ñ‚Ûð˜¸Â, Ú.Â. ‚ ÔÓÎÓÒÂÒÓÔðËÍÓÒÌÓ‚ÂÌËfl ÄÁËË Ò Ö‚ðÓÔÓÈ Ë ÄÙðËÍÓÈ.é̇ ÒÎÓÊË·Ҹ ̇ ·‡Á ¯ÛÏÂðÒÍÓȈ˂ËÎËÁ‡ˆËË Ë ‚ÔÓÒΉÒÚ‚ËË ‰ð‚̇ðËÈÒÍÓÈ,‰ð‚ÌÂÒÂÏËÚÒÍÓÈ, ‰ð‚ÌÂÚ˛ðÍÒÍÓÈ Ë‰ð‚ÌÂËÛ‰ÂÈÒÍÓÈ – ÌÓ‚Ó‚‡‚ËÎÓÌÒÍÓȈ˂ËÎËÁ‡ˆËË Ë ÓÍÓ̘‡ÚÂθÌÓ ÓÙÓðÏË·Ҹ ‚ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓÈ ËÛ‰ÂÓ-ËÒ·ÏÒÍÓÈ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË.ëð‰ËÌ̇fl ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËfl Ôð‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚ˜ÂÎÓ‚ÂÍÓ-·ÓÊÂÒÚ‚ÂÌÌÛ˛ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÓÌÌÛ˛

Tek bir “küresel medeniyet”, “insanl›kmedeniyeti”, “insanî de¤erler”,“insanikültürler” gibi kavramlar sosyo-kültürel bir temele sahip de¤illerdir. “Genelinsanî de¤erler” in oluflturulabilmesi içinbütün insanl›¤›n bir üst etnik yap›yakar›flmas› gerekir.

Felsefi bak›fl aç›s›yla medeniyet üç anaelemente sahiptir: Evren bilgisi ve bunlar›gerçeklefltirme biçimi, de¤erler-dünyagörüflü ve bunlar› gerçeklefltirme biçimi,etnik sosyal aç›dan insan hayat›n› anlamave bunu gerçeklefltirme biçimi.

‹nsanl›k son on bin y›ld›r co¤rafiizolasyon flartlar›nda Bat›-Asya-KuzeyAfrika, Ari-Saks, Hint, Çin, Amerikan,Latin Amerikan, Avustralya v.b birçokbüyük medeniyet kurmufltur. Her biri evren,manevi de¤erler ve insan hayat›na iliflkintafl›y›c›lar›n›n anlay›fllar›n› yans›tmaktad›r.

Mavi, sar› ve k›rm›z› medeniyetlerYukar›da bahsedilen medeniyetlerin dahaiyi de¤erlendirilmesi, bunlar› medeniyetsistemlerinin evrensel de¤erlerine sahipdaha belirgin üç ana tipte toplama imkan›vermektedir. Böyle bir birlefltirme 2001Temmuz’unda Sydney’de düzenlenen I.Küresel Medeniyet konulu kongrede ortayakonmufltur. Burada M›s›r ve AmerikanK›z›lderili medeniyeti “yok olmuflmedeniyetler” olarak belirtilmektedir.

Birinci tip, orta medeniyettir. Yani Asya,Avrupa ve Afrika’n›n birbirine yak›nlaflt›¤›hatta yer almaktad›r. Bu medeniyet Sümermedeniyeti üzerine kurulmufl olupdevam›nda kadim Ari, kadim ‹srail, kadimTürk ve kadim Yahudi, yeni Vavilonmedeniyeti ve sonuç olarak Yahudi-‹slâmmedeniyeti üzerinde kurulmufltur. Ortamedeniyet insan-Tanr› medeniyet sisteminioluflturmaktad›r. En büyük ilkesi, hayatla,inançla, “gök ve insan›n tekli¤i” görüflüyleveya Tanr› ve insan›n tekli¤iyle ilgili görüflüzerine oturmaktad›r. Kazak medeniyeti debu tipe uymaktad›r.

‹kinci tip medeniyet ise Sar› Irmak(Huanhe) medeniyetinin bafllang›c›nda yeralan Do¤u medeniyetidir. Bu medeniyetDao-Konfüçyanizm gelenekleri üzerinekurulmufl olup sonuç olarak ça¤dafl Do¤uAsya kolektif medeniyetleri üzerindeyap›sallaflm›flt›r. Do¤u medeniyeti insanî-insan medeniyet sistemini; iyi niyetli,tabiata ve insan ö¤retisine de¤er verenmodeli ifade etmektedir. Bu medeniyetin enbüyük ilkesi, tabii do¤an›n ve insando¤as›n›n insanili¤inin birli¤i üzerinetemellenmifltir ve insanl›¤›n birli¤iyle ilgilide¤erli görüflleri canland›rm›flt›r.

Üçüncü tip medeniyet ise Akdeniz-Ege

ë ̇˜‡Î‡ 90-ı„Ó‰Ó‚ ÔÂð‚˚È

ÔðÂÁˉÂÌÚä‡Á‡ıÒڇ̇ ç.ç‡Á‡ð·‡Â‚ Ôðˉ‡ÎÌÓ‚˚È ËÏÔÛθÒˉ ‚ð‡ÁËÈÒÚ‚‡,Ôð‰ÎÓÊË‚ ÒÔÓÒӷ Ôð‡ÍÚ˘ÂÒÍÓÈð‡ÎËÁ‡ˆËË.

90’l› y›llar›nbafl›nda KazakistanCumhurbaflkan›NursultanNazarbayevAvrasyac›l›k fikriningerçeklefltirilebilece¤ine dair yeni biryol önererek bu fikritekrar canland›rd›.

56

ê Ö ñ Ö è í Ñ ã ü Ñ é ë í à Ü Ö ç à ü å à ê Ä : ù í à ó Ö ë ä à Ö ñ Ö ç ç é ë í à

ÒËÒÚÂÏÛ. Ö ̇˂˚үˠ‰ÓÒÚËÊÂÌËflÓÒÌÓ‚˚‚‡˛ÚÒfl ̇ ·‡Á ‰ËÌÒÚ‚‡ ‚ÓÁÁðÂÌËÈ Ì‡ÊËÁ̸ Ë ‚ÂðÓ‚‡ÌËÈ, ‚ÓÁÁðÂÌËÈ Ó «Â‰ËÌÒÚ‚Âç·‡ Ë ˜ÂÎÓ‚Â͇», ËÎË Â‰ËÌÒÚ‚Â ·ÓÊÂÒÚ‚‡ ˘ÂÎÓ‚Â͇. ä‡Á‡ıÒ͇fl ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËflÔðË̇‰ÎÂÊËÚ Í ˝ÚÓÏÛ ÚËÔÛ.

ÇÚÓðÓÈ ÚËÔ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË – ‚ÓÒÚӘ̇fl,·ÂðÛ˘‡fl ̇˜‡ÎÓ ‚ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË ÜÂÎÚÓÈ ðÂÍË(ïÛ‡Ìı˝). é̇ ÒÎÓÊË·Ҹ ‚ ‰‡ÓÒÒÍÓ-ÍÓÌÙۈˇÌÒÍÓÈ Úð‡‰ËˆËË Ë ÓÍÓ̘‡ÚÂθÌÓÒÙÓðÏËðÓ‚‡Î‡Ò¸ ‚ ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓÈ‚ÓÒÚÓ˜ÌÓ‡ÁˇÚÒÍÓÈ ÍÓÎÎÂÍÚË‚ËÒÚÒÍÓȈ˂ËÎËÁ‡ˆËË. ÇÓÒÚӘ̇fl ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËflÔð‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚ ÒÓ·ÓÈ ˜ÂÎÓ‚ÂÍÓ-˜ÂÎӂ˜ÂÒÍÛ˛ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÓÌÌÛ˛ ÒËÒÚÂÏÛ, ÏÓ‰Âθ,ÔÓÍÎÓÌfl˛˘Û˛Òfl ‰Ó·ðÓ‰ÂÚÂθÌÓÈ ÔðËðӉ ËÛ˜ÂÌ˲ Ó ˜ÂÎÓ‚ÂÍÂ. Ö ̇˂˚үˉÓÒÚËÊÂÌËfl ÓÒÌÓ‚˚‚‡˛ÚÒfl ̇ ·‡Á ‰ËÌÒÚ‚‡ÔðËðÓ‰ÌÓÈ ÔðËðÓ‰˚ Ë ˜ÂÎӂ˜ÂÒÍÓÈ ÔðËðÓ‰˚˜ÂÎÓ‚Â͇, Ó̇ ‚ÓÔÎÓÚË· ˆÂÌÌÓÒÚÌ˚‚ÓÁÁðÂÌËfl ‰ËÌÒÚ‚‡ ˜ÂÎӂ˜ÂÒÚ‚‡.

íðÂÚËÈ ÚËÔ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË – Á‡Ô‡‰Ì‡fl,·ÂðÛ˘‡fl ̇˜‡ÎÓ ‚ Òð‰ËÁÂÏÌÓÏÓðÒÍÓ-˝„ÂÈÒÍÓÈËÒÚÓðËË. é̇ ÒÙÓðÏËðÓ‚‡Î‡Ò¸ ‚ „ðÂÍÓ-ðËÏÒÍÓÈ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË Ë ÓÍÓ̘‡ÚÂθÌÓ Ó·ð·҂Ó ÎËˆÓ ‚ ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓÈ Á‡Ô‡‰ÌÓ‚ðÓÔÂÈÒÍÓ-Ò‚ÂðÓ‡ÏÂðË͇ÌÒÍÓÈ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË. á‡Ô‡‰Ì‡flˆË‚ËÎËÁ‡ˆËfl – ˝ÚÓ ˜ÂÎÓ‚ÂÍÓ-‚Â˘Ì‡fl ÏÓ‰Âθ,ÔÓÍÎÓÌfl˛˘‡flÒfl ð‡ÁÛÏÛ Ë Ì‡ÛÍÂ. ÖÂ̇˂˚үˠ‰ÓÒÚËÊÂÌËfl ÔÓÒÚðÓÂÌ˚ ̇ ÓÒÌӂ‰ËÌÒÚ‚‡ ‰ÂÚÂðÏËÌËÁχ Ë ÍÓÌÚð‰ÂÚÂðÏËÌËÁχ, ‚Á„Îfl‰ ̇ ÇÒÂÎÂÌÌÛ˛ ‚˚ð‡Ê‡ÂÚ Â‰ËÌÒÚ‚Ó‚ÒÂı ‚¢ÂÈ.

èðËϘ‡ÚÂθÌÓ, ˜ÚÓ Î˛‰Ë Ó˜Â̸ ˜‡ÒÚÓÏÂÚ‡ÙÓð˘ÂÒÍË Ì‡Á˚‚‡˛Ú Á‡Ô‡‰ÌÛ˛ˆË‚ËÎËÁ‡ˆË˛ «„ÓÎÛ·ÓÈ», ‚ÓÒÚÓ˜ÌÛ˛ –«ÊÂÎÚÓÈ», Òð‰ËÌÌÛ˛ – «Íð‡ÒÌÓÈ».ÑÂÈÒÚ‚ËÚÂθÌÓ, ÓÌË Í‡Í ð‡Á Ó·ð‡ÁÛ˛Ú ÚðËËÁ̇˜‡Î¸Ì˚ı ˆ‚ÂÚ‡ ˜ÂÎӂ˜ÂÒÍÓÈ ÒËÒÚÂÏ˚ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË. ÉÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ Ë ËÏÔÂðËË,‚ӯ‰¯Ë ‚ ÌËı, ÓÔð‰ÂÎflÎË ËÒÚÓð˲,ÔÓÎËÚËÍÛ, ÍÛθÚÛðÌÓ ð‡Á‚ËÚË ‚Ò„ӘÂÎӂ˜ÂÒÚ‚‡, Ú‡Í ÛÊ ÒÎÛ˜ËÎÓÒ¸. Ö‚ð‡ÁËÈÒ͇flˆË‚ËÎËÁ‡ˆËfl ˜‡ÒÚ˘ÌÓ ‚ıÓ‰ËÚ ‚ ÔÂð‚˚È Ë˜‡ÒÚ˘ÌÓ ‚ ÚðÂÚËÈ ÚËÔ.

ÑðÛ„Ë ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÓÌÌ˚ ÒËÒÚÂÏ˚ –̇ÔÓ‰Ó·Ë ҇ÏÓÒÚÓflÚÂθÌÓÈ Ë̉ËÈÒÍÓȈ˂ËÎËÁ‡ˆËË, Òð‡‚ÌËÚÂθÌÓ ÔÓÁ‰ÌÓÒÙÓðÏËðÓ‚‡‚¯ÂÈÒfl flÔÓÌÒÍÓÈ, ӷ·‰‡˛˘ÂÈÌÂflÒÌÓÈ ÒÔˆËÙËÍÓÈ ˛ÊÌÓ‡ÏÂðË͇ÌÒÍÓÈ, ‚Ò¢ Ôð·˚‚‡˛˘ÂÈ ‚ ÔðÓˆÂÒÒ ÙÓðÏËðÓ‚‡ÌËfl‡ÙðË͇ÌÒÍÓÈ, ‰Ë̇Ï˘ÌÓ ð‡Á‚Ë‚‡˛˘ÂÈÒfl‡‚ÒÚð‡ÎËÈÒÍÓÈ – Ì ÏÓ„ÛÚ ·˚Ú¸ Ò Î„ÍÓÒÚ¸˛ÓÚÌÂÒÂÌ˚ Í ‚˚¯ÂÛÔÓÏflÌÛÚ˚Ï ÚðÂÏ ‚ÂÎËÍËψ˂ËÎËÁ‡ˆËflÏ ÔÓ „ÂÓ„ð‡Ù˘ÂÒÍÓÏÛ ËËÒÚÓð˘ÂÒÍÓÏÛ ÔðËÁ͇̇Ï. çÓ ‚Ò Ê ËıÓÒÓ·ÂÌÌÓÒÚË ÏÓ„ÛÚ ·˚Ú¸ ËÌÚÂðÔðÂÚËðÓ‚‡Ì˚ ÒÔÓÏÓ˘¸˛ ÍðËÚÂðË‚, ı‡ð‡ÍÚÂðÌ˚ı ‰Îfl ÚðÂı‚ÂÎËÍËı ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ. ùÚË ÚðË ‚ÂÎËÍˈ˂ËÎËÁ‡ˆËË Ì ‰ÓÎÊÌ˚ ÔÓ‰ÏflÚ¸ ‚ÒÂÓÒڇθÌ˚Â, ÔÓÒÍÓθÍÛ Ë Ú ڇÍÊ ËϲÚÔð‡‚Ó Ì‡ Ò‡ÏÓÒÚÓflÚÂθÌÓ ð‡Á‚ËÚËÂ.

ëΉÛÂÚ ÓÚÏÂÚËÚ¸, ˜ÚÓ ÌË Ó‰Ì‡ ËÁ‚˚¯ÂÓÔËÒ‡ÌÌ˚ı ÚðÂı ‚ÂÎËÍËıˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÓÌÌ˚ı ÏÓ‰ÂÎÂÈ Ò‡Ï‡ ÔÓ Ò· ÌÂÏÓÊÂÚ ÒÚ‡Ú¸ ÓÒÌÓ‚Ì˚Ï «ˆ‚ÂÚÓÏ» „ÎÓ·‡Î¸ÌÓȈ˂ËÎËÁ‡ˆËË. àÁ·ð‡ÌË β·ÓÈ ËÁ ÌËı ‚͇˜ÂÒÚ‚Â ‚ÒÂÓ·˘ÂÈ ÏÓ‰ÂÎË ÌÂËÁ·ÂÊÌÓ

tarihinin bafllang›c›na yak›nlaflan Bat›medeniyetidir. Bu medeniyet Yunan-Romamedeniyeti üzerine kurulmufl ve sonuçolarak Bat› Avrupa-Kuzey Amerikamedeniyetleri üzerinde bir yüzekavuflmufltur. Bat› medeniyeti, ak›l vebilime de¤er veren insan-eflya modelidir.En belirgin ilkeleri determinizm ve karfl›determinizmin birli¤i prensibi üzerinekurulmufltur. Evrene bak›fl aç›s›, bütüneflyan›n birli¤i ile ortaya konulmaktad›r.

‹nsanlar s›kl›kla Bat› medeniyetini“mavi”, Do¤u medeniyetini “sar›”, ortamedeniyeti “k›rm›z›” olarak nitelerler.Gerçekten de bu üç medeniyet de bafllang›çolarak insanl›k medeniyetinin üç ayr›rengini ortaya koymaktad›rlar. Bunlaradahil olan devlet ve imparatorluklar kendiinsanl›klar›n›n tarihini, politikas›n›, kültürelgeliflmesini belirlemektedir ve böyle deolmufltur. Avrasya medeniyeti ise k›smenbirinci, k›smen de üçüncü tip medeniyetegirmektedir.

Hint medeniyeti gibi kendi bafl›na olan,nispeten daha sonra ortaya ç›kan Japonya

57

B A R I fi I N R E Ç E T E S ‹ : E T ‹ K D E ⁄ E R L E R

èðÂÁˉÂÌÚ ëòÄÑÊÓð‰Ê ÅÛ¯ ‚ëڇϷÛÎÂ

George Bush‹stanbul’da

Ôð˂‰ÂÚ Í ÍÛθÚÛðÌÓÏÛ ËÏÔÂðˇÎËÁÏÛ ËÔÓðÓ‰ËÚ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÓÌÌ˚ ·Â‰ÒÚ‚Ëfl. Ç Ì‡¯Ë‰ÌË Î˛‰Ë flÒÌÓ Û‚Ë‰ÂÎË, ˜ÚÓ Á‡Ô‡‰ÌÓȈ˂ËÎËÁ‡ˆËË ÔðËÒÛ˘ Ì··„ÓÔðËflÚÌ˚È „ÂÌ«Ó‚Â˘ÂÒÚ‚ÎÂÌËfl» ˜ÂÎÓ‚Â͇, Òð‰ËÌÌÓÈ –Ì··„ÓÔðËflÚÌ˚È „ÂÌ «Ó·ÓÊÂÒÚ‚ÎÂÌËfl»˜ÂÎÓ‚Â͇, ‚ÓÒÚÓ˜ÌÓÈ – Ì··„ÓÔðËflÚÌ˚È „ÂÌ«ÓÚ˜ÛʉÂÌËfl». ÖÒÎË ÔÓð‡ÁÏ˚ÒÎËÚ¸, ÚÓÔð˘Ë̇ ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ Ì‚ÓÁÏÓÊÌÓ‚Á‡ËÏÓÔðÓÌËÍÌÓ‚ÂÌË ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ ËÌÂËÁ·ÂÊÌ˚ ÍÓÌÙÎËÍÚ˚ ÏÂÊ‰Û ÌËÏË, ÍðÓÂÚÒfl‚ÌÛÚðË Í‡Ê‰ÓÈ ËÁ ÌËı, ‚ ÒÔˆËÙ˘ÌÓÒÚË,‡‚ÚÓÌÓÏÌÓÒÚË, Ò ‚˚ÚÂ͇˛˘ËÏË ÓÚÒ˛‰‡Ó‰ÌÓÒÚÓðÓÌÌÓÒÚ¸˛ Ë ÌÂÚÂðÔËÏÓÒÚ¸˛. чÊ‚ÌÛÚðË Ó‰ÌÓ„Ó ÚËÔ‡ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË – ËÛ‰ÂÓ-ËÒ·ÏÒÍÓ„Ó – ÔðÓËÒıÓ‰flÚ ÒÚÓÎÍÌÓ‚ÂÌËfl.

èÓ˝ÚÓÏÛ „ÎÓ·‡Î¸Ì‡fl ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËfl, ·ÂðÛ˘‡fl̇˜‡ÎÓ ‚ ‚˚¯ÂÛÔÓÏflÌÛÚ˚ı ÚðÂı ÚËÔ‡ıˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ Ë ‚ ÚÓ Ê ‚ðÂÏfl ÌÂÁ‡‚ËÒËχfl ÓÚÌËı Ë Ôð‚ÓÒıÓ‰fl˘‡fl Í‡Ê‰Û˛, ÌÂÊËÁÌÂÌ̇.

ç‡ÔðËÏÂð, ä‡Á‡ıÒÚ‡Ì, ·Û‰Û˜Ë Ó‰ÌËÏ ËÁÍðÛÔÌ˚ı ‚ð‡ÁËÈÒÍËı „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚, Ë‰Û˘ËÏ ÔÓÔÛÚË ÛÍðÂÔÎÂÌËfl ÒÛ‚ÂðÂÌËÚÂÚ‡, ‚ÒÂÒÚÓðÓÌÌÂÁ‡ËÌÚÂðÂÒÓ‚‡Ì ‚ ÓÚÍð˚ÚÓÏ Ë‰Ó·ðÓÊ·ÚÂθÌÓÏ ‰Ë‡Îӄ ̇ Ô‡ðËÚÂÚÌÓÈÓÒÌÓ‚Â. ÑÎfl ä‡Á‡ıÒڇ̇ Ò„ӉÌfl ‡ÍÚۇθÌ˚Ïfl‚ÎflÂÚÒfl ð‡Á‚ËÚË ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÌÓÈ Í‡Á‡ıÒÍÓȈ˂ËÎËÁ‡ˆËË, ˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍÓ„Ó ÔÓÚÂ̈ˇ·,ð‡Ò¯ËðÂÌË ÒÙÂð˚ ÔðËÏÂÌÂÌËfl̇ˆËÓ̇θÌÓ„Ó flÁ˚͇ Ë ÍÛθÚÛð˚,̇ˆËÓ̇θÌ˚ı ËÌÒÚËÚÛÚÓ‚, Ó·ðÂÚÂÌËÂÛÚð‡˜ÂÌÌ˚ı Ë ‰ÂÙÓðÏËðÓ‚‡ÌÌ˚ı̇ˆËÓ̇θÌ˚ı ÍÛθÚÛðÌ˚ı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ. Ä ˝ÚÓÚð·ÛÂÚ Ì ӉÌÓ„Ó ‰ÂÒflÚËÎÂÚËfl, ˝ÚÓ ÔðÓˆÂÒÒ‰ÎËÚÂθÌ˚È.

Ç Ö‚ð‡ÁËÈÒÍÛ˛ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆË˛ ‚ıÓ‰flÚ:ÒÚÂÔ̇fl, Ò·‚flÌÒ͇fl Ë ‰ð‚ÌÂÚ˛ðÍÒ͇flˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË, ‚ÓÂÌÌÓ-‰ÂÏÓÍð‡Ú˘ÂÒ͇flˆË‚ËÎËÁ‡ˆËfl, „ÓðÓ‰Ò͇fl ÍÛθÚÛð‡. àÁ Ì˚ÌÂÊË‚Û˘Ëı ̇ Ö‚ð‡ÁËÈÒÍÓÏ ÍÓÌÚËÌÂÌÚ ̇ðÓ‰Ó‚Í Â‚ð‡ÁËÈÒÍÓÈ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË ÏÓ„ÛÚ ·˚Ú¸ÓÚÌÂÒÂÌ˚: Ú˛ðÍË, ðÛÒÒÍËÂ, ÛÍð‡Ë̈˚, ͇Á‡ıË,ðÛÏ˚Ì˚, ÏÓΉ‡‚‡ÌÂ, ÛÁ·ÂÍË, ·‡¯ÍËð˚,ÌÓ„‡Èˆ˚, ͇ð‡Í‡ÎÔ‡ÍË, ÚÛðÍÏÂÌ˚, Í˚ð„˚Á˚,Ú‡Ú‡ð˚, ͇ð‡ËÏ˚ Ë Íð˚ÏÒÍË ڇڇð˚.

ve henüz özellikleri yeteri kadar belliolmayan Güney Amerika, hâlâ geliflmekteolan Afrika, dinamik bir flekilde geliflenAvustralya medeniyeti gibi medeniyetlerise co¤rafi ve tarihî niteliklerine göreyukar›da bahsedilen üç medeniyet aras›ndakolayl›kla gösterilemezler. Bu üç büyükmedeniyet di¤erlerini alt›na almamal›, zirabunlar da kendi bafllar›na geliflme hakk›nasahiptirler.

Buradan hareketle, yukar›da bahsedilenüç medeniyet modelinden hiçbiri tek bafl›naküresel medeniyetin “rengi” olamaz.Genelleyici nitelikte olabilecekdüflüncesiyle herhangi birisinin tercihikaç›n›lmaz bir flekilde kültürelemperyalizmi ve medeniyet yoksullu¤unuberaberinde getirecektir. Günümüzdeinsanlar flunu çok iyi görmüfllerdir ki, Bat›kültürü insan›n “eflyalaflt›r›lmas›”, ortamedeniyet insan›n “tanr›laflt›r›lmas›”, Do¤umedeniyeti ise insan›n “yabanc›laflt›r›lmas›”gibi hofl olmayan genlere sahiptirler. E¤ermedeniyetlerin birbiriyle etkileflimlerininimkans›zl›¤› ve aralar›nda ç›kacak birçat›flman›n kaç›n›lmazl›¤›n›n sebebinidüflünecek olursak, her birinin içindekendine hasl›¤›, buradan hareketle de tekyönlülü¤ü ve hoflgörüsüzlü¤ü ortayaç›kacakt›r. Hatta Yahudi-‹slâm medeniyetigibi tek bir medeniyetin içinde bile çat›flmaç›kacakt›r.

Bu nedenle yukar›da bahsedilen üçmedeniyet tipine giren, ayn› zamanda buher üç medeniyetten de ba¤›ms›z veonlardan daha üstün bir küreselmedeniyetin yaflama flans› yoktur.

Mesela Avrasya co¤rafyas›n›n büyükdevletlerinden biri olan ve ba¤›ms›zl›¤›n›gittikçe kuvvetlendiren Kazakistan, gönüllübir flekilde tam eflitlik temelinde diyalo¤unher türlüsüyle ilgilenmekte. Kazakistan içinkendi Kazak kültürünün, ekonomikpotansiyelinin, millî dil, kültür ve millîenstitü alanlar›n›n geniflletilmesi, kaybolanve bozulmufl kültürel millî de¤erlerinyeniden kazan›lmas› bugün güncel birkonu. Fakat bu sadece on y›ll›k bir sürecide¤il, uzun bir medeniyet devrinikapsayacakt›r.

Avrasya medeniyetine Step, Slav, kadimTürk medeniyetleri, askeri-demokratikmedeniyet ve flehir kültürü girmektedir.Bugün Avrasya co¤rafyas›nda yaflayanAvrasya medeniyeti içindeki halklar olarakTürkleri, Ruslar›, Ukraynal›lar›, Kazaklar›,Romanyal›lar›, Moldoval›lar›, Özbekleri,Baflkurtlar›, Nogaylar›, Karakalpaklar›,Türkmenleri, K›rg›zlar›, Tatarlar›,Karaimleri ve K›r›m Tatarlar›n›gösterebiliriz.

Ç Ì‡¯Ë ‰ÌË Î˛‰ËflÒÌÓ Û‚Ë‰ÂÎË, ˜ÚÓÁ‡Ô‡‰ÌÓȈ˂ËÎËÁ‡ˆËËÔðËÒÛ˘Ì··„ÓÔðË-flÚÌ˚È „ÂÌ«Ó‚Â˘ÂÒÚ‚ÎÂÌËfl»˜ÂÎÓ‚Â͇,Òð‰ËÌÌÓÈ –Ì··„ÓÔðË-flÚÌ˚È „ÂÌ«Ó·ÓÊÂÒÚ‚ÎÂÌËfl»˜ÂÎÓ‚Â͇,‚ÓÒÚÓ˜ÌÓÈ –Ì··„ÓÔðË-flÚÌ˚È „ÂÌ«ÓÚ˜ÛʉÂÌËfl».

Günümüzde insanlarflunu çok iyigörmüfllerdir ki, Bat›kültürü insan›n“eflyalaflt›r›lmas›”,orta medeniyetinsan›n“tanr›laflt›r›lmas›”,Do¤u medeniyeti iseinsan›n“yabanc›laflt›r›lmas›”gibi hofl olmayangenlere sahiptirler.

58

ê Ö ñ Ö è í Ñ ã ü Ñ é ë í à Ü Ö ç à ü å à ê Ä : ù í à ó Ö ë ä à Ö ñ Ö ç ç é ë í à

èðÂϸÂð-ÏËÌËÒÚð üÔÓÌËËÑÁ˛Ì˙ËÚËðÓ äÓˉÁÛÏË

Japonya Baflbakan›Junichiro Koizumi

Hatay, Türkiye’nin en eski yerleflimyerlerinden biri. Dünyadaki 23medeniyetten 13’üne ev sahipli¤i

yapm›fl. Hem Müslümanlar, hem H›ristiyanlar vehem de Museviler taraf›ndan kutsal flehir olarakbiliniyor. Kur’an-› Kerim’de, ‹ncil’de veTevrat’ta Kudüs’le birlikte ismi geçen ikiflehirden biri Antakya. Kudüs’te y›llard›r iççat›flmalar eksik olmuyor ve bu flehir art›k terör,kan ve barutla birlikte an›l›yor. Oysa Antakya’dayaflayan insanlar hangi dine mensup olursaolsun, tarihin hiçbir döneminde çat›flmam›fllar.H›ristiyanlar, Museviler ve Müslümanlarbirbirlerinin inanc›ndan rahats›z olmam›fl; tarihboyu hep birlikte sevgi, sayg› ve hoflgörü içindeyaflam›fllar. Çok say›da milletten insanlar›nyaflad›¤› Antakya bu üç dinin yan›nda bu dinlereait birçok mezhebi de içinde bar›nd›r›yor.

ï‡Ú‡È, ËÎË ÄÌڇ͸fl, Ôð‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚÒÓ·ÓÈ Ó‰ËÌ ËÁ Ò‡Ï˚ı ‰ð‚ÌËı̇ÒÂÎÂÌÌ˚ı ÔÛÌÍÚÓ‚ íÛðˆËË, „‰Â

ÓÒÚ‡‚ËÎË ÒΉ 13 ËÁ 23 ÏËðÓ‚˚ıˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ. ï‡Ú‡È fl‚ÎflÂÚÒfl Ò‚fl˘ÂÌÌ˚Ï„ÓðÓ‰ÓÏ Í‡Í ‰Îfl ÏÛÒÛθχÌ, Ú‡Í Ë ‰ÎflıðËÒÚË‡Ì Ë Ëۉ‚. é‰ÌËÏ ËÁ ‰‚Ûı „ÓðÓ‰Ó‚,ÛÔÓÏË̇˛˘ËıÒfl ‚ äÓð‡ÌÂ, ÅË·ÎËË Ë íÓðÂ,̇ðfl‰Û Ò àÂðÛÒ‡ÎËÏÓÏ, fl‚ÎflÂÚÒfl ÄÌÚËÓıËfl(ÄÌڇ͸fl). ç‡ ÔðÓÚflÊÂÌËË ÏÌÓ„Ëı ÎÂÚÏÂÊ‰Û àÁð‡ËÎÂÏ Ë è‡ÎÂÒÚËÌÓÈÔðÓ‰ÓÎʇ˛ÚÒfl ð‡Á‰Óð˚, ÔÓ˝ÚÓÏÛàÂðÛÒ‡ÎËÏ, Í ‚ÒÂÓ·˘ÂÏÛ ÒÓʇÎÂÌ˲,‡ÒÒÓˆËËðÛÂÚÒfl Ò ÚÂððÓðÓÏ,ÍðÓ‚ÓÔðÓÎËÚËÂÏ Ë ÓðÛÊËÂÏ. Ç ÓÚ΢ˠÓÚ˝ÚÓ„Ó, ÏÂÊ‰Û ÊËÚÂÎflÏË ÄÌÚ‡Í¸Ë ÌËÍÓ„‰‡Ì ·˚ÎÓ ÒÚÓÎÍÌÓ‚ÂÌËÈ, ıÓÚfl ÓÌË ËËÒÔӂ‰ӂ‡ÎË ð‡ÁÌÛ˛ ‚ÂðÛ. ïðËÒÚˇÌÂ,ËÛ‰ÂË Ë ÏÛÒÛθχÌ ÊËÎË ‚ÏÂÒÚ ‚

60

Abdullah Özyurt

Gazeteci (Türkiye).

Ä·‰Ûηı éÁ˙˛ðÚ

ÜÛð̇ÎËÒÚ (íÛðˆËfl).

ÓÔ˚Ú ÒÓ‚ÏÂÒÚÌÓ„ÓÔðÓÊË‚‡ÌËfl

ê Ö ñ Ö è í Ñ ã ü Ñ é ë í à Ü Ö ç à ü å à ê Ä : ù í à ó Ö ë ä à Ö ñ Ö ç ç é ë í à

HatayBirlikte yaflama tecrübesiBirlikte yaflama tecrübesi

Hatayï‡Ú‡È:

Tarihi Kentler Birli¤i, 2002 y›l›ndaAnadolu’daki ilk buluflmas›n› kültürel mirasaç›s›ndan önemli bir kent olan Antakya’dagerçeklefltirerek, kentin bu konudaki öneminivurgulam›fl oldu. Antakya bugünkü mütevaz›yaflant›s› içinde, 23 as›rl›k uzun ve soylu birgeçmifle sahip, zengin bir miras ile yaflayan,bir zamanlar do¤unun kraliçesi olmufl,görmüfl-geçirmifl bir kent. Antakya; Helenistikdönemin, Do¤u Roma ‹mparatorlu¤u’nun,H›ristiyanl›¤›n, Mezopotamya’n›n önemli birmerkezi; günümüzde ‹slamiyet, H›ristiyanl›kve Yahudili¤in kesiflme noktas›, flimdi iseDo¤u’nun Kraliçesi.

Çok renkli AntakyaBüyük ‹skender’in generallerinden SuriyeKral› Selevkos I Nikator’un kurdu¤u ve“Antioch” ismini verdi¤i, Do¤u Roma‹mparatorlu¤u’nun üçüncü büyük kenti.Araflt›rmac›lar, eldeki bilgilere göre yöreniniskan tarihinin M.Ö. yüz binli y›llara rastlayanOrta Paleolitik döneme kadar uzand›¤›n› ifadeediyor. Bunun 2,5 milyon y›l öncesine kadaruzanabilece¤ini bildiriliyorlar. 1954-1966y›llar› aras›nda Alt›nözü, fienköy, Antakya veÇevlik’te yap›lan araflt›rmalarda elde edilen veM.Ö. 10000-40000 y›llar› aras›nda tarihlenenbulgular Orta Paleolitik dönem özellikleritafl›yor. Yine Yaylada¤›-K›fllak civar›nda veÇevlik-Kanal ma¤aras›nda, M.Ö. 40000-11000 y›llar› aras›nda tarihlenen ÜstPpaleolitik döneme ait araçlar ve insankal›nt›lar›nda Homo Sapiens Çevlikensis’tenkalma kemikler bulunmufltur. Bu ma¤aralardainsan yaflay›fl›n›n Milattan sonraki y›llarakadar sürdü¤ü tahmin ediliyor.

Selevkos Antigonia’y› y›kt›r›p, dahagüneyde, da¤ ete¤inde (yani Antakya’n›nbugünkü yerinde) yeni bir flehir yap›lmas›n›emretti. fiehrin temeli M.Ö. 22 May›s 300tarihinde at›ld› ve inflas› tamamlan›nca devletmerkezi buraya nakledildi. Selevkos flehrebabas›n›n (ya da o¤lunun) ad›na izafeten“Antiokheia” ad›n› verdi (Bu isim zamanla“Antakya” fleklini alm›flt›r.) M.S. 1. yüzy›l›nilk yar›s›nda ortaya ç›kan H›ristiyanl›k, Kudüsd›fl›nda, 30’lu y›llar›n ortalar›nda ilk defaAntakya’da yay›ld›, Hz. ‹sa’ya inananlara ilkdefa burada “H›ristiyan” ad› verildi veH›ristiyanl›¤›n ilk kilisesi Antakya’da kuruldu.

Antakya’da Kurtulufl Caddesi, bugün birköflesinde H›ristiyanl›¤›n ilk y›llar›ndan kalanbir kilise olan Habib-i Neccar Camii, KatolikKilisesi olarak onar›lan eski Antakya evi veYahudi Sinagogunu bar›nd›r›r. Günün baz›saatlerinde bu sesler birbirine kar›flarakyank›lan›r. Bugünkü Kurtulufl Caddesinin yedimetre alt›nda olan Roma ‹mparatorlukCaddesi, di¤er ad›yla Kolonadl› Cadde,Princeton Üniversitesi’nin 1931-32’dekisondaj kaz›lar›nda tespit edildi.

B A R I fi I N R E Ç E T E S ‹ : E T ‹ K D E ⁄ E R L E R

Evrensel De¤erleriKoruma KomisyonuAntakyal›lar yaflad›klar› bu güzel ortam› korumak ve gelecek nesillere aktarmak içintoplumun her kesiminden birer kiflinin bulundu¤u “Evrensel De¤erleri KorumaKomisyonu” kurmufl. fiu anda komisyonun baflkanl›¤›n› yapan Hatay MüftüsüMustafa Varl› Antakya’da birçok ›rk ve 3 semavi din ve bu dinlere ba¤l› çok say›damezhep ve görüflün olmas›na ra¤men insanlar›n karfl›l›kl› sayg›, sevgi ve hoflgörüiçinde yaflad›klar›n›, bunu da bir kültür haline dönüfltürdüklerini söylüyor.“Günümüzde gençler yaflad›klar› bu ortam›n de¤erini bilmiyor ve bu güzelli¤i ikincipalana at›yor” diyen Müftü Varl› komisyonu kurmaktaki amaçlar›n› “Yeni yetiflengençlere dünyan›n hiçbir yerinde olmayan bu de¤erleri anlatarak bunu yaflamalar›n›ve korumalar›n›, sevgiyi, sayg›y›, hoflgörü ve diyalogu flu anda birinci öncelik olarakgördükleri ekonominin önüne koymalar›n› sa¤lamak” olarak aç›kl›yor. Varl›,“Dünyadaki tüm kavgalar ve savafllar görüfl ayr›l›klar›ndan kaynaklan›yor. Bu görüflayr›l›klar› burada da var ama Antakyal›lar bu ayr›l›klar› hiçbir zaman kavga nedeniolarak görmemifl aksine çok büyük bir zenginlik olarak alg›lam›flt›r.” diyor.

äÓÏËÒÒËfl ÒÓıð‡ÌÂÌËfl‚ÒÂÎÂÌÒÍËı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈë ˆÂθ˛ ÒÓıð‡ÌÂÌËfl ÔðÂÍð‡ÒÌÓÈ ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌÓÈ Òð‰˚ ÄÌÚ‡Í¸Ë ËÓ·ÂÒÔ˜ÂÌËfl ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚË ÔÂð‰‡˜Ë ˝ÚÓ„Ó Ì‡ÒΉËfl ÔÓÒÎÂ‰Û˛˘ËÏÔÓÍÓÎÂÌËflÏ „ÓðÓʇÌ ÒÓÁ‰‡ÎË äÓÏËÒÒ˲ ÒÓıð‡ÌÂÌËfl ‚ÒÂÎÂÌÒÍËıˆÂÌÌÓÒÚÂÈ, ˜ÎÂ̇ÏË ÍÓÚÓðÓÈ fl‚Îfl˛ÚÒfl Ôð‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË ‚ÒÂı Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ı„ðÛÔÔ. åÛÙÚËÈ ÄÌÚ‡Í¸Ë åÛÒÚ‡Ù‡ LJðÎ˚, ‚ ̇ÒÚÓfl˘Â ‚ðÂÏfl ËÒÔÓÎÌfl˛˘ËÈÓ·flÁ‡ÌÌÓÒÚË Ôð‰Ò‰‡ÚÂÎfl ‚˚¯Â̇Á‚‡ÌÌÓÈ ÍÓÏËÒÒËË, ÔÓ‰˜ÂðÍË‚‡ÂÚ, ˜ÚÓÏÌÓ„Ó˜ËÒÎÂÌÌ˚ ˝ÚÌÓÒ˚, ‡ Ú‡ÍÊ Ôð‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË ÚðÂı ÏËðÓ‚˚ı ðÂÎË„ËÈ,ÔÓÒΉӂ‡ÚÂÎË ‰ðÛ„Ëı ÍÓÌÙÂÒÒËÈ Ë Î˛‰Ë Ò‡Ï˚ı ð‡ÁÌ˚ı Û·ÂʉÂÌËÈÔð‚ð‡ÚËÎË ˝ÚÓ ÏÌÓ„ÓÓ·ð‡ÁË ‚ ÓÒÓ·Û˛ ÍÛθÚÛðÛ, ‚ÌÛÚðË ÍÓÚÓðÓÈ Î˛‰ËÊË‚ÛÚ ‚ ÏËðÂ, Òӄ·ÒËË Ë ‚Á‡ËÏÓÔÓÌËχÌËË. «åÓÎÓ‰Âʸ Ì ˆÂÌËÚÓÍðÛʇ˛˘Â ·Ó„‡ÚÒÚ‚Ó Ë Ì Á‡Ï˜‡ÂÚ ˝ÚÓÈ Íð‡ÒÓÚ˚,– „Ó‚ÓðËÚ ÏÛÙÚËÈ, –ÔÓ˝ÚÓÏÛ Ó‰Ì‡ ËÁ ˆÂÎÂÈ ÒÓÁ‰‡ÌÌÓÈ Ì‡ÏË ÍÓÏËÒÒËË – ÒÓıð‡ÌËÚ¸ ËÔðËÛÏÌÓÊËÚ¸ ̇ÒΉËÂ, ÍÓÚÓðÓ Ì ÒÓıð‡ÌËÎÓÒ¸ ÌË ‚ Ó‰ÌÓÏ ‰ðÛ„ÓÏ Û„ÓÎÍÂ̇¯ÂÈ Ô·ÌÂÚ˚, Ó·ÂÒÔ˜ËÚ¸ ÓÒÓÁ̇ÌË Á̇˜ÂÌËfl ‰Ë‡ÎÓ„‡, ‚Á‡ËÏÌÓÈÚÂðÔËÏÓÒÚË, Û‚‡ÊÂÌËfl Ë ÔðËÓðËÚÂÚ‡ ˝ÚËı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ Ì‡‰ ˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍËϷ·„ÓÔÓÎÛ˜ËÂÏ». LJðÎ˚ ‰Ó·‡‚ËÎ, ˜ÚÓ ‚ÓÈÌ˚ Ë ÍÓÌÙÎËÍÚ˚ fl‚Îfl˛ÚÒflÒΉÒÚ‚ËÂÏ ð‡Á΢ËÈ ‚ ÏËðÓ‚ÓÁÁðÂÌËË, Ë ıÓÚfl Á‰ÂÒ¸ β‰Ë Ú‡ÍÊÂÔðˉÂðÊË‚‡˛ÚÒfl ð‡ÁÌ˚ı ‚Á„Îfl‰Ó‚, ˝ÚÓ Ì ÔðË‚Ó‰ËÚ Í ÒÒÓð‡Ï,ð‡ÁÌӄ·ÒËflÏ, ‡ ̇ӷÓðÓÚ – fl‚ÎflÂÚÒfl „Óð‰ÓÒÚ¸˛ Ë ·Ó„‡ÚÒÚ‚ÓÏ ÄÌڇ͸Ë.

Evrensel De¤erleri Koruma Komisyonu üyeleri (sa¤dan sola) Hatay Müftüsü MustafaVarl›, Musevi Cemaati Baflkan› fiaul Cemudio¤lu, Ortodoks Kilisesi papaz› Sami Sebagil

óÎÂÌ˚ äÓÏËÒÒËË ÒÓıð‡ÌÂÌËfl ‚ÒÂÎÂÌÒÍËı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ (ÒÔð‡‚‡ ̇΂Ó): ÏÛÙÚËÈ ï‡Ú‡fl åÛÒÚ‡Ù‡ LJðÎ˚,„·‚‡ ËÛ‰ÂÈÒÍÓÈ Ó·˘ËÌ˚ ò‡ÛÎ ÑÊÂÏÛ‰ËÓ„ÎÛ, Ò‚fl˘ÂÌÌËÍ Ôð‡‚ÓÒ·‚ÌÓÈ ˆÂðÍ‚Ë ë‡ÏË ë·‡„Ëθ

Buras› Roma dönemi de dahil olmak üzerebir ticaret merkezi olmufltur. Hatta M.Ö. 30’luy›llarda dönemin en büyük üç flehrindenbirisidir. O zaman sadece Antakya’n›n 500 binnüfusu var. Dünyada ilk olimpiyatlar buradayap›lm›flt›r. Dünyada ilk sokak ayd›nlatmas›Hatay’da yap›lm›flt›r.

Buras› hep mozaik yap› olarak düflünülür. Hatay çok önemli bir ticaret vekültür merkezidir. Genç TürkiyeCumhuriyeti’ne en son kat›lan toprakt›r.Uzun y›llar siyasi bir sorun olarak duran ve1939 y›l›ndan sonra Türkiye s›n›rlar›na dahil olan Hatay, co¤rafi konumunun yan›s›ra, farkl› etnik ve dini ahalisi sebebiyleilgi çekmektedir. Müslüman, Yahudi, Katolik, Süryani, Ermeni, Ortodoks her dinden bir mabet ve o dinin temsilcileri birhoflgörü laboratuar› olan bu kentirenklendiriyorlar.

Bu kadar milletin buraya toplanma nedeniOrtado¤u’nun yafl sebze, meyve ve hububatihtiyac›n›n yüzde 80’inin buradankarfl›lanmas›ndand›r.

‡ÚÏÓÒÙÂð ÚÂðÔËÏÓÒÚË, ‚Á‡ËÏÓÔÓÌËχÌËflË ‚Á‡ËÏÓÛ‚‡ÊÂÌËfl. Ç ÄÌڇ͸ ÔðÓÊË‚‡˛Úβ‰Ë Ò‡Ï˚ı ð‡ÁÌ˚ı ̇ˆËÓ̇θÌÓÒÚÂÈ,ÔÓ˝ÚÓÏÛ ‚ ˝ÚÓÏ ð„ËÓÌ ÔÓÎÛ˜ËÎËð‡Á‚ËÚË Ì ÚÓθÍÓ ÚðË ÏËðÓ‚˚ ðÂÎË„ËË,Ó ÍÓÚÓð˚ı „Ó‚ÓðËÎÓÒ¸ ‚˚¯Â, ÌÓ Ëð‡Á΢Ì˚ ̇Ôð‡‚ÎÂÌËfl ˝ÚËı ðÂÎË„ËÈ.

Ç 2002 „. ‚ ÄÌڇ͸ ÒÓÒÚÓfl·Ҹ ÔÂð‚‡fl‚ÒÚ𘇠ÄÒÒӈˇˆËË ËÒÚÓð˘ÂÒÍËı„ÓðÓ‰Ó‚. èðӂ‰ÂÌË ‚ÒÚðÂ˜Ë ËÏÂÌÌÓÁ‰ÂÒ¸ ҂ˉÂÚÂθÒÚ‚ÛÂÚ Ó· ËÒÚÓð˘ÂÒÍÓÏ ËÍÛθÚÛðÌÓÏ Á̇˜ÂÌËË ˝ÚÓ„Ó „ÓðÓ‰‡. Ç Ì‡ÒÚÓfl˘Â ‚ðÂÏfl ÄÌڇ͸fl – ÒÍðÓÏÌ˚È,Ì·Óθ¯ÓÈ „ÓðÓ‰, Ëϲ˘ËÈ, Ӊ̇ÍÓ, 23-‚ÂÍÓ‚Ó ÔðÓ¯ÎÓÂ. Ç Ò‚Ó ‚ðÂÏflÄÌڇ͸fl Ò˜Ëڇ·Ҹ ˆ‡ðˈÂÈ ÇÓÒÚÓ͇. ùÚÓÚ„ÓðÓ‰, ӷ·‰‡˛˘ËÈ ·Ó„‡Ú˚Ï ÍÛθÚÛðÌ˚Ï̇ÒΉËÂÏ, ÏÌÓ„Ó Ôӂˉ‡Î ̇ Ò‚ÓÂÏ ‚ÂÍÛ.é‰ËÌ ËÁ ‚‡ÊÌ˚ı ˆÂÌÚðÓ‚ ˝ÎÎËÌËÁχ,ÇÓÒÚÓ˜ÌÓÈ êËÏÒÍÓÈ ËÏÔÂðËË, Ó‰ËÌ ËÁÍðÛÔÌÂȯËı „ÓðÓ‰Ó‚ åÂÒÓÔÓÚ‡ÏËË,ÔÂðÂÍðÂÒÚÓÍ ËÛ‰‡ËÁχ, ıðËÒÚˇÌÒÚ‚‡ ËËÒ·χ, ÄÌڇ͸fl – Ë ÒÂȘ‡Ò ˆ‡ðˈ‡ÇÓÒÚÓ͇...

åÌÓ„Óˆ‚ÂÚ̇fl ÄÌڇ͸flÉÓðÓ‰ ·˚Î ÓÒÌÓ‚‡Ì Ó‰ÌËÏ ËÁ ÔÓÎÍÓ‚Ó‰ˆÂ‚ÄÎÂÍ҇̉ð‡ å‡Í‰ÓÌÒÍÓ„Ó, ÒËðËÈÒÍËψ‡ðÂÏ ëÂ΂ÍÓÏ I çË͇ÚÓðÓÏ, ̇Á‚‡‚¯ËÏÂ„Ó «ÄÌÚËÓıËfl». àÒÒΉӂ‡ÚÂÎËÛÚ‚Âðʉ‡˛Ú, ˜ÚÓ ÔÂð‚˚ ÔÓÒÂÎÂÌËfl ‚ ˝ÚÓÏð„ËÓÌ ÓÚÌÓÒflÚÒfl Í Òð‰ÌÂÏÛ Ô‡ÎÂÓÎËÚÛ,ÍÓÚÓð˚È ÓÚÒÚÓËÚ Ì‡ 2,5 ÏËÎÎËÓ̇ ÎÂÚ ÓÚ̇¯Â„Ó ‚ðÂÏÂÌË. ç‡ıÓ‰ÍË, ӷ̇ðÛÊÂÌÌ˚ÂÔðË ð‡ÒÍÓÔ͇ı 1954-1966 „„. ‚ ÄÎÚ˚ÌÓÁ˛,òÂÌÍÓÂ, ÄÌÚ‡Í¸Â Ë ó‚ÎËÍÂ, ÓÚÌÓÒflÚÒfl ÍÔÂðËÓ‰Û 40-11 Ú˚Ò. ‰Ó Ì.˝. Ë ËÏÂ˛Ú flðÍÓ‚˚ð‡ÊÂÌÌ˚ ˜ÂðÚ˚ Ô‡ÎÂÓÎËÚ‡. Ç Ô¢Âð‡ıÌÂÔÓ‰‡ÎÂÍÛ ÓÚ â‡È·‰‡„˚-ä˚¯Î‡Í Ëó‚ÎËÍ-ä‡Ì‡Î ·˚ÎË Ó·Ì‡ðÛÊÂÌ˚ ÓÒÚ‡Ú͢ÂÎӂ˜ÂÒÍËı ÒÍÂÎÂÚÓ‚ Ë ÓðÛ‰ËÈ ÚðÛ‰‡,ÍÓÚÓð˚Â, ‚ÂðÓflÚÌÓ, ÓÚÌÓÒflÚÒfl Í ‚ÂðıÌÂÏÛÔ‡ÎÂÓÎËÚÛ. èð‰ÔÓ·„‡ÂÚÒfl, ˜ÚÓ ‚ ˝ÚËıÔ¢Âð‡ı β‰Ë ÔðÓ‰ÓÎʇÎË ÊËÚ¸ ‚ÔÎÓÚ¸ ‰Ó̇¯ÂÈ ˝ð˚.

èÓÒΠÚÓ„Ó Í‡Í ëÂÎÂ‚Í ð‡ÁðÛ¯ËÎÄÌÚË„ÓÌ˲, ÓÌ ÔðË͇Á‡Î ˛ÊÌÂÂÔÓÒÚðÓËÚ¸ ÌÓ‚˚È „ÓðÓ‰. ÉÓðÓ‰ ·˚ÎÁ‡ÎÓÊÂÌ 22 χfl 300 „. ‰Ó Ì.˝. Ë ÔÓÒÎÂÓÍÓ̘‡ÌËfl ÒÚðÓËÚÂθÒÚ‚‡ ÒÚÓÎˈ‡ ·˚·ÔÂðÂÌÂÒÂ̇ Ò˛‰‡. Ç Ô‡ÏflÚ¸ Ó· Óڈ (ËÎËÒ˚ÌÂ) ÄÌÚËÓı ëÂÎÂ‚Í ‰‡Î „ÓðÓ‰Û ËÏfl«ÄÌÚËÓıËfl», ÍÓÚÓðÓ ÒÓ ‚ðÂÏÂÌÂÏÚð‡ÌÒÙÓðÏËðÓ‚‡ÎÓÒ¸ ‚ ÄÌڇ͸˛.ïðËÒÚˇÌÒÚ‚Ó ‚ 30- „„. Ì.˝.ð‡ÒÔðÓÒÚð‡ÌËÎÓÒ¸ Ë ‚ ÄÌÚËÓıËË. àÏÂÌÌÓÁ‰ÂÒ¸ ‚ÔÂð‚˚ ÔÓÒΉӂ‡ÚÂÎË àËÒÛÒ‡ïðËÒÚ‡ ÒÚ‡ÎË Ì‡Á˚‚‡Ú¸Òfl ıðËÒÚˇ̇ÏË Ë·˚· ÔÓÒÚðÓÂ̇ ÔÂð‚‡fl ıðËÒÚˇÌÒ͇flˆÂðÍÓ‚¸.

ç‡ ÔðÓÒÔÂÍÚ äÛðÚÛÎÛ¯ (ëÔ‡ÒÂÌËfl) ‚ÄÌڇ͸ ð‡ÒÔÓÎÓÊÂ̇ ϘÂÚ¸ ˷-Ëç‰ʇð, ‚ ÔðÓ¯ÎÓÏ – Ӊ̇ ËÁ ð‡ÌÌËııðËÒÚˇÌÒÍËı ˆÂðÍ‚ÂÈ, ÒÚ‡ð˚È ‰ÓÏ,ÓÚðÂÒÚ‡‚ðËðÓ‚‡ÌÌ˚È Ë ËÒÔÓθÁÛÂÏ˚È ‚͇˜ÂÒڂ ͇ÚÓ΢ÂÒÍÓÈ ˆÂðÍ‚Ë, ‡ Ú‡ÍÊÂ

62

ê Ö ñ Ö è í Ñ ã ü Ñ é ë í à Ü Ö ç à ü å à ê Ä : ù í à ó Ö ë ä à Ö ñ Ö ç ç é ë í à

Hatay dünyaya örnek olsunHatay Valisi Abdulkadir Sar›, Hatay’› anlat›rken “Dünyada benzeri olmayan hoflgörü,bar›fl ve sevgi kenti olan Hatay’da valilik yapt›¤›m için kendimi di¤er meslektafllar›ma

oranla daha flansl› görüyorum” diye bafll›yor sözlerine. Sevgisayg› ve bar›fl›n Antakyal›lar›n yaflam tarz› haline geldi¤ini,dünyadaki 23 medeniyetten 13’üne ev sahipli¤i yapanHatay’a tarihin verdi¤i en büyük eserin insanlar› farkl› olsalarda bar›fl içinde birlikte yaflayabilme kültürü oldu¤unu söylüyorVali Sar›. Hatay’daki mevcut ortam› korumak ve gelece¤iyans›tmak için “Evrensel De¤erleri Koruma Komisyonu”kurduklar›n› hat›rlatan Sar› flunlar› söylüyor “Türkiye’de1970’lerde dini inanç farkl›l›klar› yüzünden bir çok çat›flmalaryafland›. Tekrar o çat›flma günlerine dönmek istemiyorsakHatay’daki sevgi, bar›fl ve hoflgörü ortam› örnek al›nmal›.Dünyan›n içinde bulundu¤u savafllardan ve çat›flmalardan

ar›nmas› için Antakya’daki bar›fla hoflgörüye ihtiyac› var. Bizim en büyük eksikli¤imizde burada ortaya ç›k›yor. Hatay’› yeteri kadar tan›tam›yoruz dünyaya.”

ï‡Ú‡È ‰ÓÎÊÂÌ ÒÚ‡Ú¸ÔðËÏÂðÓÏ ‰Îfl ‚ÒÂ„Ó ÏËð‡É·‚‡ ‡‰ÏËÌËÒÚð‡ˆËË ï‡Ú‡fl Ä·‰Ûθ͇‰Ëð ë‡ð˚, ̇˜Ë̇fl Ò‚ÓÈ ð‡ÒÒ͇Á Ó„ÓðÓ‰Â, „Ó‚ÓðËÚ, ˜ÚÓ «‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸ ·˚Ú¸ ðÛÍÓ‚Ó‰ËÚÂÎÂÏ „ÓðÓ‰‡, ÍÓÚÓð˚ÈÔðÓÒÚÓ ‰˚¯ËÚ Î˛·Ó‚¸˛, ‚Á‡ËÏÓÔÓÌËχÌËÂÏ Ë ‚Á‡ËÏÓÛ‚‡ÊÂÌËÂÏ, ‰‡ÂÚ ÏÌ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸ Ò˜ËÚ‡Ú¸, ˜ÚÓ, ÔÓ Òð‡‚ÌÂÌ˲ Ò ÏÓËÏË ÍÓÎ΄‡ÏË, ð‡·ÓÚ‡˛˘ËÏË ‚‰ðÛ„Ëı „ÓðÓ‰‡ı, ÏÌ ÔÓ‚ÂÁÎÓ ·Óθ¯Â». Ä·‰Ûθ͇‰Ëð ë‡ð˚ „Ó‚ÓðËÚ Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ‚Á‡ËÏÌÓ ۂ‡ÊÂÌËÂ Ë ÏËðÓβ·Ë ÒÚ‡ÎË ÒÚËÎÂÏ ÊËÁÌË „ÓðÓʇÌ. ë‡ÏÓ‰ÓðÓ„Ó ̇ÒΉËÂ, ÓÒÚ‡‚ÎÂÌÌÓ ËÒÚÓðËÂÈ „ÓðÓ‰Û, ÍÓÚÓð˚È ‚ÏÂÒÚËÎ ‚ Ò‚ÓË„ð‡Ìˈ˚ 13 ËÁ 23 ÏËðÓ‚˚ı ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ, – ˝ÚÓ ÔðÂʉ ‚ÒÂ„Ó ÛÒÔ¯ÌÓÔð‡ÍÚËÍÛÂχfl ÍÛθÚÛð‡ ÏËðÌÓ„Ó ÒÓ‚ÏÂÒÚÌÓ„Ó ÔðÓÊË‚‡ÌËfl, ÌÂÒÏÓÚðfl ̇ÏÌÓ„Ó˜ËÒÎÂÌÌ˚ ð‡Á΢Ëfl. ç‡ÔÓÏË̇fl Ó äÓÏËÒÒËË ÒÓıð‡ÌÂÌËfl ‚ÒÂÎÂÌÒÍËıˆÂÌÌÓÒÚÂÈ, ÒÓÁ‰‡ÌÌÓÈ ‚ ï‡Ú‡Â, ë‡ð˚ „Ó‚ÓðËÚ: «Ç 70- „„. íÛðˆËfl ÔÂðÂÊË·ÏÌÓ„Ó ÏÂÊÍÓÌÙÂÒÒËÓ̇θÌ˚ı ÍÓÌÙÎËÍÚÓ‚. ÖÒÎË Ï˚ Ì ıÓÚËÏ ‚ÓÁ‚ð‡˘ÂÌËfl ÚÂı‰ÌÂÈ, ï‡Ú‡È ‰ÓÎÊÂÌ ÒÚ‡Ú¸ ‰Îfl Ì‡Ò ÔðËÏÂðÓÏ Î˛·‚Ë, ÏËð‡ Ë ÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓÒÚË.óÚÓ·˚ ÓÒ‚Ó·Ó‰ËÚ¸Òfl ÓÚ ‚ÓÈÌ Ë ÍÓÌÙÎËÍÚÓ‚, ˜ÂÎӂ˜ÂÒÚ‚Ó ÌÛʉ‡ÂÚÒfl ‚ÍÛθÚÛð ÏËð‡ Ë ÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓÒÚË, ÍÓÚÓð˚ÏË Ó·Î‡‰‡ÂÚ ÄÌڇ͸fl. 燯 ÛÔÛ˘ÂÌË‚ ÚÓÏ, ˜ÚÓ Ï˚ ̉ÓÒÚ‡ÚÓ˜ÌÓ Ôð‰ÒÚ‡‚ÎflÂÏ ï‡Ú‡È ‚ÒÂÏÛ ÏËðÛ».

Camide ezan, Kilisede çan,Havrada hazan sesiMusevi Cemaati Baflkan› fiaul Cemudio¤luy›llard›r Antakya’da 200 metre kare alaniçerisinde Cami, Kilise ve Havra’n›n yan yanabulundu¤unu belirtirken “Öyle zamanlaroluyor ki Camide Ezan, Kilisede Çan, HavradaHazan sesi bir birine kar›flarak dünyaya bar›flve hoflgörüyü hayk›r›yor. Asl›nda buhoflgörünün temeli tarihin derinliklerindeyat›yor. Anadolu’nun her kar›fl›nda buhoflgörüyü görmek laz›m. 500 y›l önce‹spanya’dan kaçarak Türkiye’ye s›¤›nanMuseviler Edirne civar›na yerlefltirildi. Musevicemaatinin ibadetlerini yapabilmesi içinOsmanl› ‹mparatorlu¤u taraf›ndan cami vedergahlarda yer gösterilmifltir. Bu hoflgörününbütün güzelliklerini Anadolu tarihinde birçokkez görmek mümkün” diyor. ‹fl hayat›ayakkab›calar çarfl›s›nda geçen Cemudio¤lu“Benim sa¤›mda Müslüman arkadafl›m,solumda H›ristiyan, hemen arka taraf›mdaAlevi arkadafllar›m›z vard›. Yemeklerimizi hergün birimizin dükkan›nda yerdik. Birlikte bar›fliçinde yaflamak bizim için çok güzel bir kültür.Bu benzeri olmayan güzelli¤i gençlerimizeaktarmak istiyoruz.” fleklinde konufluyor.

H›ristiyan Ortodoks Cemaati Papazlar›ndanDimitri Do¤um, Antakya’da yaklafl›k olarak2000 y›ldan beri var olduklar›n› ve bu süreiçinde de hiçbir s›k›nt›yla karfl›laflmadaninançlar›n› yaflad›klar›n› anlat›yor.Antakya’n›n dünyaya örnek gösterilmesigereken çok önemli flehirlerden biri oldu¤unuvurgularken Musevilik, H›ristiyanl›k,Müslümanl›k ve bunlara ba¤l› mezhepleregöre yaflayan insanlar›n yaflad›¤› ve gerçekten

ÒË̇„Ó„‡. Ç 1931-32 „„. ‚Ó ‚ðÂÏflÁÓ̉‡ÊÌ˚ı ‡ðıÂÓÎӄ˘ÂÒÍËı ËÁ˚Ò͇ÌËÈ,ÔðÓ‚Ó‰ËÏ˚ı ˝ÍÒÔ‰ˈËÂÈ èðËÌÒÚÓÌÒÍÓ„ÓÛÌË‚ÂðÒËÚÂÚ‡, ̇ „ÎÛ·ËÌ 7 ÏÂÚðÓ‚ ÔÓ‰ÔðÓÒÔÂÍÚÓÏ äÛðÚÛÎÛ¯ ·˚· ӷ̇ðÛÊÂ̇ÛÎˈ‡ ÔÂðËÓ‰‡ êËÏÒÍÓÈ ËÏÔÂðËË.

Ç ÔÂðËÓ‰ êËÏÒÍÓÈ ËÏÔÂðËË ˝ÚÓÚ ð„ËÓÌÒڇΠÍðÛÔÌ˚Ï ÚÓð„Ó‚˚Ï ˆÂÌÚðÓÏ. Ç I ‚. ‰ÓÌ.˝. ÄÌÚËÓıËfl ·˚· Ó‰ÌËÏ ËÁ ÍðÛÔÌÂȯËı„ÓðÓ‰Ó‚ ‚ ÏËðÂ Ò Ì‡ÒÂÎÂÌËÂÏ ÓÍÓÎÓ 500Ú˚Ò. ˜ÂÎÓ‚ÂÍ. á‰ÂÒ¸ ÔðÓ¯ÎË ÔÂð‚˚ÂÒÔÓðÚË‚Ì˚ ÓÎËÏÔˇ‰˚, ÛÒÚðÓÂÌÓ ÔÂð‚ÓÂÓÒ‚Â˘ÂÌË ÛÎˈ.

ç˚Ì ï‡Ú‡È – ‚‡ÊÌ˚È ÍÛθÚÛðÌ˚È ËÚÓð„Ó‚˚È ˆÂÌÚð, „‰Â ‚Ò ̇ÔÓÏË̇ÂÚÓ„ðÓÏÌÓ ÏÓÁ‡Ë˜ÌÓ ԇÌÌÓ. áÂÏÎË ˝ÚÓ„Óð‡ÈÓ̇ Á‡‚Âð¯ËÎË „ÂÓ„ð‡Ù˘ÂÒÍÛ˛ÒÚðÛÍÚÛðÛ ÏÓÎÓ‰ÓÈ íÛðˆÍÓÈ êÂÒÔÛ·ÎËÍË.ï‡Ú‡È ·˚Î ÔðËÒÓ‰ËÌÂÌ Í íÛðˆËË ‚ 1939 „., ‡ ‰Ó ˝ÚÓ„Ó ÒÎÛÊËÎ Ôð‰ÏÂÚÓÏÚÂððËÚÓðˇθÌÓ„Ó ÒÔÓð‡. ÉÓðÓ‰ ËÌÚÂðÂÒÂÌÌ ÚÓθÍÓ „ÂÓ„ð‡Ù˘ÂÒÍËÏ ÔÓÎÓÊÂÌËÂÏ,ÌÓ Ë ˝ÚÌ˘ÂÒÍËÏ Ë ÍÓÌÙÂÒÒËÓ̇θÌ˚Ïð‡ÁÌÓÓ·ð‡ÁËÂÏ. åÛÒÛθχÌÂ, ËÛ‰ÂË,͇ÚÓÎËÍË, ‡ÒÒËðËȈ˚, ‡ðÏflÌÂ,Ôð‡‚ÓÒ·‚Ì˚Â... á‰ÂÒ¸ ͇ʉ˚È ËÒÔӂ‰ÛÂÚÒ‚Ó˛ ‚ÂðÛ, Á‰ÂÒ¸ ÒÓÒ‰ÒÚ‚ÛÂÚ ÏÌÓÊÂÒÚ‚ÓÍÛθÚÛð. ùÚÓ Ì‡ÒÚÓfl˘Â ‚ÓÔÎÓ˘ÂÌËÂÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓÒÚË.

ÅÓΠ80% Ó·˘ÂÈ ÔÓÚð·ÌÓÒÚËÙðÛÍÚÓ‚ Ë Ó‚Ó˘ÂÈ ÅÎËÊÌÂ„Ó ÇÓÒÚÓ͇‚˚ð‡˘Ë‚‡ÂÚÒfl ̇ ˝ÚÓÈ ÚÂððËÚÓðËË, ˜ÚÓ ËÔðË‚ÎÂÍÎÓ Ò˛‰‡ Ôð‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎÂÈð‡Á΢Ì˚ı ˝ÚÌ˘ÂÒÍËı „ðÛÔÔ.

á‚ÛÍË ‡Á‡Ì‡ ËÁ ϘÂÚË,ÍÓÎÓÍÓ· ËÁ ˆÂðÍ‚Ë Ë „ÓÎÓÒ ı‡Á‡Ì‡ç‡ÔÓÏË̇fl Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ ‚ ÄÌڇ͸ ÛÊÂ

Hatay’›n üç dine mensuphalk› Katolik Kilisesi’ndenHabib-i Neccar Camii’nekadar elele yürüyerekbayramlar›n› birliktekutluyorlar

èÓÒΉӂ‡ÚÂÎË ÚðÂıð‡ÁÌ˚ı ðÂÎË„ËÈ ‚ ï‡Ú‡Â,‰ÂðʇҸ Á‡ ðÛÍË,ÒÓ‚Âð¯‡˛Ú ¯ÂÒÚ‚Ë ÓÚ͇ÚÓ΢ÂÒÍÓÈ ˆÂðÍ‚Ë ‰ÓϘÂÚË ï‡·Ë·-Ë ç‰ʇð.í‡ÍËÏ Ó·ð‡ÁÓÏ ÓÌËÓÚϘ‡˛Ú Ôð‡Á‰ÌËÍË.

Antakya; Helenistikdönemin, Do¤u Roma

‹mparatorlu¤u’nun,H›ristiyanl›¤›n,

Mezopotamya’n›nönemli bir merkezi;

günümüzde‹slamiyet,

H›ristiyanl›k veYahudili¤in kesiflme

noktas›, flimdi iseDo¤u’nun Kraliçesi.

é‰ËÌ ËÁ ‚‡ÊÌ˚ıˆÂÌÚðÓ‚

˝ÎÎËÌËÁχ,ÇÓÒÚÓ˜ÌÓÈ

êËÏÒÍÓÈ ËÏÔÂðËË,Ó‰ËÌ ËÁ

ÍðÛÔÌÂȯËı„ÓðÓ‰Ó‚

åÂÒÓÔÓÚ‡ÏËË,ÔÂðÂÍðÂÒÚÓÍ

ËÛ‰‡ËÁχ,ıðËÒÚˇÌÒÚ‚‡ Ë

ËÒ·χ, ÄÌڇ͸fl– Ë ÒÂȘ‡Ò ˆ‡ðˈ‡

ÇÓÒÚÓ͇...

63

B A R I fi I N R E Ç E T E S ‹ : E T ‹ K D E ⁄ E R L E R

dostlu¤un kardeflli¤in bar›fl›n simgelendi¤iflehirde bulunman›n mutlulu¤unu yafl›yordu.Ortodoks kilisesinin giriflinde bir levha gözeçarp›yor. Levha 1900 tarihlerinde as›lm›fl.Levhan›n as›l›fl hikayesini flu flekilde anlat›yorDo¤um, “1872 depreminden sonra kilisemizyeniden yapt›r›ld›. ‹ki-üç y›l Cemaatüyelerimiz kum tepeciklerinin üzerindenkiliseye girip ç›k›yorlarm›fl. O zamanki pederve metropolit ve patrik Sultan Abdülhamit’ebir mektup yazarak bu kiliseye H›ristiyancemaatinin girifl ç›k›fllar›nda kolayl›k olsundiye bir kap› yap›lmas› için izin istemifller.Ald›¤›m›z bilgilere göre Sultan Abdülhamit dekiliseye bir kap› ve 55 dükkan›n yap›lmas› içinbir ferman yollam›fl. Kilisemizin içerisindedört tane ferman›m›z vard›r. Bunlar müzekay›tlar›nda vard›r. Bu fermanlar Farsçayaz›l›d›r. fiu anda kilisemizin kap›s›nda bukap›n›n Sultan›n izni ile yap›ld›¤›n› anlatan veSultan’a teflekkür eden bir levha vard›r.Demek ki 105 y›l öncede böyle çok güzel birhoflgörü örne¤i yaflanm›fl. Antakya’da buhoflgörü y›llardan beri var. Kilisemize gelenFermanlar Farsça. Osmanl›ca veya Arapçaolmad›¤› için okuma flans›m›z olmad›.Zannedersem hoflgörü ile ilgili bir ferman.Hoflgörü örne¤imizin 105 y›l öncesinedayand›¤›n› düflünebilirsiniz.

‰‡‚ÌÓ Ì‡ ‰‚ÛıÒÚ‡ı Í‚‡‰ð‡ÚÌ˚ı ÏÂÚð‡ı̇ıÓ‰flÚÒfl ϘÂÚ¸, ˆÂðÍÓ‚¸ Ë ÒË̇„Ó„‡,ÎˉÂð ËÛ‰ÂÈÒÍÓÈ Ó·˘ËÌ˚ „ÓðÓ‰‡ ò‡ÛÎÑÊÂÏÛ‰ËÓ„ÎÛ ÓÚÏÂÚËÎ, ˜ÚÓ «ËÌÓ„‰‡ Á‚Û͡Á‡Ì‡ ËÁ ϘÂÚË, Á‚ÛÍË ÍÓÎÓÍÓ· ËÁ ˆÂðÍ‚ËË „ÓÎÓÒ ı‡Á‡Ì‡ ÔÂðÂÔÎÂÚ‡˛ÚÒfl ‰ðÛ„ Ò‰ðÛ„ÓÏ, ÔðËÁ˚‚‡fl ‚ÂÒ¸ ÏËð Í ÚÂðÔËÏÓÒÚË.éÒÌÓ‚‡ ˝ÚÓÈ ÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓÒÚË ÎÂÊËÚ„ÎÛ·ÓÍÓ ‚ ËÒÚÓðËË. ç‡ Í‡Ê‰ÓÈ Ôfl‰Ë‡Ì‡ÚÓÎËÈÒÍÓÈ ÁÂÏÎË ÌÛÊÌÓ ÛÏÂÚ¸ ‚ˉÂÚ¸ÓÚ„ÓÎÓÒÍË ÏËðÓβ·Ëfl Ë ‚Á‡ËÏÓÔÓÌËχÌËfl.Ö‚ðÂË, ·Âʇ‚¯Ë ËÁ àÒÔ‡ÌËË ·ÓΠ500ÎÂÚ Ì‡Á‡‰, ̇¯ÎË ÔðËÒÚ‡Ìˢ ‚ÓÍðÂÒÚÌÓÒÚflı ù‰ËðÌÂ. óÚÓ·˚ ËÛ‰ÂË ÏÓ„ÎËÔðÓ‰ÓÎʇڸ ÒÓ‚Âð¯‡Ú¸ ·Ó„ÓÒÎÛÊÂÌËfl,Ôð‡‚ËÚÂθÒÚ‚Ó éÒχÌÒÍÓÈ ËÏÔÂðËË‚˚‰ÂÎËÎÓ ËÏ ÏÂÒÚ‡ ‚ ϘÂÚflı ˉÂð‚˯ÒÍËı Ó·ËÚÂÎflı. èÓ‰Ó·Ì˚ ÔðËÏÂð˚ÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓÒÚË ÏÓÊÌÓ ‚ÒÚðÂÚËÚ¸ Ë ‚‰ðÛ„Ëı Û„ÓÎ͇ı Ä̇ÚÓÎËË». ÑÊÂÏÛ‰ËÓ„ÎÛ,‰Ó΄Ó ‚ðÂÏfl ð‡·ÓÚ‡‚¯ËÈ Ì‡ ð˚ÌÍ Òð‰ËÚÓð„Ó‚ˆÂ‚ Ó·Û‚Ë, ð‡ÒÒ͇Á˚‚‡ÂÚ: «ëÔð‡‚‡ÓÚ ÏÂÌfl ·˚Î ÏÓÈ ÔðËflÚÂθ-ÏÛÒÛθχÌËÌ,Ò΂‡ – ıðËÒÚˇÌËÌ, Òð‡ÁÛ Á‡ ÏÌÓÈð‡ÒÔÓÎÓÊËÎ Ò‚ÓÈ ÚÓ‚‡ð ‡Î‚ËÚ. å˚ ÔÓÓ˜ÂðÂ‰Ë ÒÓ·Ëð‡ÎËÒ¸ ̇ ӷ‰ ‚ Ó‰ÌÛ ËÁ̇¯Ëı ·‚ÓÍ. å˚ ‚Áð‡ÒÚËÎËÁ‡Ï˜‡ÚÂθÌÛ˛ ÍÛθÚÛðÛ – ÍÛθÚÛðÛÔðÓÊË‚‡ÌËfl ‚ÏÂÒÚÂ. ùÚÛ ÔðÂÍð‡ÒÌÛ˛ÍÛθÚÛðÛ Ï˚ ıÓÚËÏ ÔÂð‰‡Ú¸ ÏÓÎÓ‰ÂÊË».

é‰ËÌ ËÁ ıðËÒÚˇÌÒÍËı Ò‚fl˘ÂÌÌËÍÓ‚ÄÌÚ‡Í¸Ë ÑËÏËÚðËÈ ÑÓ„ÛÏ ð‡ÒÒ͇Á˚‚‡ÂÚ ÓÚÓÏ, ˜ÚÓ ıðËÒÚˇÌ ÊË‚ÛÚ Ì‡ Á‰Â¯ÌÂÈÁÂÏΠ·ÓΠ2000 ÎÂÚ, Ë Á‡ ˝ÚÓ ‚ðÂÏfl ÓÌË‚Ò„‰‡ ËÏÂÎË ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸ Ò‚Ó·Ó‰ÌÓËÒÔӂ‰ӂ‡Ú¸ Ò‚Ó˛ ‚ÂðÛ. ÑËÏËÚðËÈÒ˜‡ÒÚÎË‚ ÚÂÏ, ˜ÚÓ ÊË‚ÂÚ ‚ „ÓðÓ‰Â,ÍÓÚÓð˚È ÏÓÊÂÚ ÒÎÛÊËÚ¸ ÔðËÏÂðÓÏ ‚ÒÂÏÛÏËðÛ, ÒËÏ‚ÓÎËÁËðÛfl ÏËð, ‰ðÛÊ·Û Ë·ð‡ÚÒÚ‚Ó ÏÂÊ‰Û ÏÛÒÛθχ̇ÏË, ËÛ‰ÂflÏË ËıðËÒÚˇ̇ÏË, ‡ Ú‡ÍÊ ÔÓÒΉӂ‡ÚÂÎflÏËð‡Á΢Ì˚ı Ú˜ÂÌËÈ ˝ÚËı ÍÓÌÙÂÒÒËÈ. èÂð‰‚ıÓ‰ÓÏ ‚ ıðËÒÚˇÌÒÍÛ˛ ˆÂðÍÓ‚¸ ̇҂ÒÚð˜‡ÂÚ ËÌÚÂðÂÒ̇fl Ú‡·Î˘͇, ÍÓÚÓð‡fl·˚· ÛÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂ̇ ‚ 1900 „. é· ËÒÚÓðËË˝ÚÓÈ Ú‡·Î˘ÍË ÑËÏËÚðËÈ „Ó‚ÓðËÚÒÎÂ‰Û˛˘ÂÂ: «èÓÒΠÚÓ„Ó Í‡Í ð‡ÁðÛ¯ÂÌ̇flÁÂÏÎÂÚðflÒÂÌËÂÏ 1872 „. ˆÂðÍÓ‚¸ ·˚·‚ÓÒÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂ̇, ̇ ÔðÓÚflÊÂÌËË 2-3 ÎÂÚÔðËıÓʇÌ ÔðÓ·Ëð‡ÎËÒ¸ ÔÓ ÔÂÒÍÛ, ˜ÚÓ·˚‚ÓÈÚË ‚ ˆÂðÍÓ‚¸. íÓ„‰‡ Ò‚fl˘ÂÌÌËÍ ˝ÚÓȈÂðÍ‚Ë, ÏËÚðÓÔÓÎËÚ Ë Ô‡Úðˇðı ̇ÔËÒ‡ÎËÒÛÎÚ‡ÌÛ Ä·‰ÛÎ-ï‡ÏË‰Û ÔËÒ¸ÏÓ, ‚ ÍÓÚÓðÓÏÔÓÔðÓÒËÎË ð‡Áð¯ÂÌËfl ÔÓÒÚðÓËÚ¸Íð˚θˆÓ, ˜ÚÓ·˚ ӷ΄˜ËÚ¸ ÔÛÚ¸ ‚ ıð‡Ï.ëÛÎÚ‡Ì ËÁ‰‡Î ÙËðχÌ, Òӄ·ÒÌÓ ÍÓÚÓðÓÏÛ·˚ÎÓ ð‡Áð¯ÂÌÓ ÒÚðÓËÚÂθÒÚ‚Ó Íð˚θˆ‡ Ë55 ÚÓð„Ó‚˚ı ·‚ÓÍ. à ÒÂȘ‡Ò 4 ÙËðχ̇ıð‡ÌflÚÒfl ‚ ˆÂðÍ‚Ë Ë Á‡ð„ËÒÚðËðÓ‚‡Ì˚ ͇ÍÏÛÁÂÈÌ˚ ˝ÍÒÔÓ̇Ú˚. ùÚË ÙËðχÌ˚̇ÔËÒ‡Ì˚ ̇ ÔÂðÒˉÒÍÓÏ flÁ˚ÍÂ. 燉ÔËҸ̇ Ú‡·Î˘Í ÔðË ‚ıӉ ‚ ˆÂðÍÓ‚¸ ÒÓ‰ÂðÊËڷ·„Ó‰‡ðÌÓÒÚ¸ ÒÛÎÚ‡ÌÛ Á‡ ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸ÒÚðÓËÚÂθÒÚ‚‡ Íð˚θˆ‡. ùÚÓ Ú‡ÍÊ ӉËÌËÁ ÔðËÏÂðÓ‚ ÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓÒÚË ‚ÓÁð‡ÒÚÓÏ 105ÎÂÚ. Ç ÄÌڇ͸ ÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓÒÚ¸ ËÏÂÂÚ‰‡‚Ì˛˛ ËÒÚÓð˲.

H›ristiyanl›k, Kudüsd›fl›nda, 30’lu y›llar›nortalar›nda ilk defaAntakya’da yay›ld›, Hz.‹sa’ya inananlara ilkdefa burada“H›ristiyan” ad› verildive H›ristiyanl›¤›n ilkkilisesi Antakya’dakuruldu.

ïðËÒÚˇÌÒÚ‚Ó ‚ 30- „„. Ì.˝.ð‡ÒÔðÓÒÚð‡ÌËÎÓÒ¸ Ë ‚ÄÌÚËÓıËË. àÏÂÌÌÓÁ‰ÂÒ¸ ‚ÔÂð‚˚ÂÔÓÒΉӂ‡ÚÂÎË àËÒÛÒ‡ïðËÒÚ‡ ÒÚ‡ÎË̇Á˚‚‡Ú¸ÒflıðËÒÚˇ̇ÏË Ë ·˚·ÔÓÒÚðÓÂ̇ ÔÂð‚‡flıðËÒÚˇÌÒ͇flˆÂðÍÓ‚¸.

64

Hatay Valisi Abdulkadir Sar›ve Vatikan Büyükelçisi Edmond Farhat

É·‚‡ ‡‰ÏËÌËÒÚð‡ˆËË ï‡Ú‡fl Ä·‰ÛÎ͇‰Ëð ë‡ð˚Ë ÔÓÒÓΠLJÚË͇̇ ‚ íÛðˆËË ù‰ÏÓ̉ î‡ðı‡‰

ê Ö ñ Ö è í Ñ ã ü Ñ é ë í à Ü Ö ç à ü å à ê Ä : ù í à ó Ö ë ä à Ö ñ Ö ç ç é ë í à

Geçen y›l 15 Ocak 2004 Perflembe günüHilton’da kamuoyunun giderek aflinaoldu¤u dinler aras› diyalog

görüntülerinin en çarp›c›lar›ndan birine dahatan›k olmufltuk. Bu ülkenin dinsel mozai¤inioluflturan cemaatlerin dini liderleri – ‹stanbulMüftüsü, Rum ve Ermeni Patrikleri, YahudiHahambafl›s›, Katolik kardinaller – iftarsofralar›ndan art›k görmeye al›flk›n oldu¤umuzbir flekilde tekrar bir araya gelerek tümdünyaya dostluk ve bar›fl mesajlar› iletmifllerdi.Kültürleraras› Diyalog Platformu’nundüzenledi¤i “Üç Semavi Dinde Ortak AhlakiDe¤erler ve Terör” konulu bu panelde terör vedin ba¤lant›s› ele al›nm›flt›. Bir kez dahadinlerin hiçbir terör eyleminden dolay› sorumlututulamayaca¤› gerçe¤i dile getirildi.

Dinleraras› diyalog zorunluluktur Dinleraras› diyalog hareketi elbette dinîliderlerin yan yana gelip yemek yiyerek ailefoto¤raf› çektirmesine indirgenemez.Derinlerde çok daha ciddi iflbirli¤iaray›fllar›n›n oldu¤u bir gerçektir. Çünkügünümüzün küçülen dünyas›nda semavi dinler

Terörizm bulafl›c› veac›mas›z bir tohumdur

íÂððÓðËÁÏ – ÒÂÏfl,ÒÓ‰Âðʇ˘Â ÁÎÓ

15flÌ‚‡ðfl 2004 „. ‚ Ó‰ÌÓÏ ËÁ Á‡ÎÓ‚ÓÚÂÎfl «ïËÎÚÓÌ» ‚ ëڇϷÛΠ·˚·Ôðӂ‰Â̇ Ó˜Âð‰̇fl ‚ÒÚð˜‡

ÏÂÊÍÓÌÙÂÒÒËÓ̇θÌÓ„Ó ‰Ë‡ÎÓ„‡, ÍÍÓÚÓðÓÏÛ ÔðË‚˚Í· Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚ¸íÛðˆËË Á‡ ÔÓÒΉÌË „Ó‰˚.

ãˉÂð˚ ‰ÛıÓ‚Ì˚ı Ó·˘ËÌ íÛðˆËË, Òð‰ËÍÓÚÓð˚ı ·˚ÎË ÏÛÙÚËÈ ëڇϷÛ·, Ô‡ÚðˇðıËÄðÏflÌÒÍÓÈ Ë Éð˜ÂÒÍÓÈ Ôð‡‚ÓÒ·‚Ì˚ıˆÂðÍ‚ÂÈ, ð‡‚‚ËÌ Â‚ðÂÈÒÍÓÈ Ó·˘ËÌ˚,͇ÚÓ΢ÂÒÍË ͇ð‰Ë̇Î˚, ÒÓ·ð‡ÎËÒ¸ ‚ÏÂÒÚ‰Îfl ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ·˚ ÔÂð‰‡Ú¸ ‚ÒÂÏÛ ÏËðÛÔÓÒ·ÌËfl ÏËð‡ Ë Î˛·‚Ë. àı ‚ÒÚð˜Ë̇˜‡ÎËÒ¸ Ò Úð‡‰ËˆËÓÌÌ˚ı Ó·˘Ëı Úð‡ÔÂÁ ‚Ò‚fl˘ÂÌÌ˚È ÏÂÒflˆ ê‡Ï‡‰‡Ì ÌÂÒÍÓθÍÓ ÎÂÚ̇Á‡‰ Ë ð„ÛÎflðÌÓ ÔÓ‚ÚÓðfl˛ÚÒfl. ç‡Ô‡ÌÂθÌÓÏ Á‡Ò‰‡ÌËË, Óð„‡ÌËÁÓ‚‡ÌÌÓÏè·ÚÙÓðÏÓÈ ÏÂÊÍÛθÚÛðÌÓ„Ó ‰Ë‡ÎÓ„‡ ‚ð‡Ï͇ı ÚÂÏ˚ «é·˘Ë ÏÓð‡Î¸Ì˚ ˆÂÌÌÓÒÚËÚðÂı «Ì·ÂÒÌ˚ı ðÂÎË„ËÈ» Ë ÚÂððÓð»Ó·ÒÛʉ‡Î‡Ò¸ Ò‚flÁ¸ ÚÂððÓðËÁχ Ë ðÂÎË„ËË.ç‡ ÔÓ‚ÂÒÚÍ ‰Ìfl ÒÌÓ‚‡ Ó͇Á‡Î‡Ò¸ ËÒÚË̇ ÓÚÓÏ, ˜ÚÓ ðÂÎË„Ëfl ÌËÍÓËÏ Ó·ð‡ÁÓÏ Ì ÏÓÊÂÚ·˚Ú¸ ÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌÓÈ Á‡ ÚÂððÓðËÒÚ˘ÂÒ͡ÍÚ˚.

åÂÊÍÓÌÙÂÒÒËÓ̇θÌ˚ȉˇÎÓ„ – ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚ¸äÓ̘ÌÓ, ÌÂθÁfl Ò͇Á‡Ú¸, ˜ÚÓ ‰ÎflÓÒÛ˘ÂÒÚ‚ÎÂÌËfl ‰Ë‡ÎÓ„‡ ‰ÓÒÚ‡ÚÓ˜ÌÓ Ó·˘Ëıӷ‰ӂ Ò Û˜‡ÒÚËÂÏ ð‡ÁÌ˚ı ðÂÎË„ËÓÁÌ˚ıÎˉÂðÓ‚ Ë Ó·˘Ëı ÙÓÚÓ„ð‡ÙËÈ. ùÚÓ ·Ó΄ÎÛ·ÓÍÓ ‰‚ËÊÂÌËÂ, ̇Ôð‡‚ÎÂÌÌÓ ̇ ÔÓËÒÍ·ÓΠÒÂð¸ÂÁÌÓ„Ó ÒÓÚðÛ‰Ì˘ÂÒÚ‚‡.èÓÒÍÓθÍÛ Ò„ӉÌfl Ú‡Í Ì‡Á˚‚‡ÂÏ˚«Ì·ÂÒÌ˚ ðÂÎË„ËË» ‰ÓÒÚË„ÎË „ð‡Ìˈ Ò‚Ó„ÓÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó ð‡Á‚ËÚËfl ‚„ÎÓ·‡ÎËÁËðÛ˛˘ÂÏÒfl ÏËðÂ, ËÏ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ,Í‡Í ÌËÍÓ„‰‡, ·˚Ú¸ ðfl‰ÓÏ,‚Á‡ËÏÓ‰ÂÈÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ ‰ðÛ„ Ò ‰ðÛ„ÓÏ. Ç Ì‡ÒÚÓfl˘Â ‚ðÂÏfl ̇ ÏËðÓ‚˚ı ÍÓÌÙÂÒÒËflıÎÂÊËÚ ÒÂð¸ÂÁ̇fl ÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚ¸, Ë Ì‡¯Â

Terörizm, özündekötülü¤ü bar›nd›ran,bulafl›c› ve ac›mas›zbir tohumdur veekildikçe ac›y› vefliddeti ço¤alt›r.

íÂððÓðËÁÏ –ÒÂÏfl, ÒÓ‰Âðʇ˘ÂÂÁÎÓ; ÔðÓð‡ÒÚ‡fl,ÓÌÓ ðÓʉ‡ÂÚ ·ÓÎ¸Ë Ì‡ÒËÎËÂ.

Semavî Dinler ve EbedîBar›fl Sempozyumu

ëËÏÔÓÁËÛÏ «ç·ÂÒÌ˚ÂðÂÎË„ËË Ë ÏËð»

Sahag Maflalyan

Ermeni Ortodoks KilisesiRuhani Meclis ‹kinci Baflkan› (Türkiye).

ë‡ı‡Í 凯‡Î¸flÌ

èð‰Ò‰‡ÚÂθ ëÓ‚ÂÚ‡ Ò‚fl˘ÂÌÌÓÒÎÛÊËÚÂÎÂÈ ÄðÏflÌÒÍÓȇÔÓÒÚÓθÒÍÓÈ ˆÂðÍ‚Ë íÛðˆËË.

ê Ö ñ Ö è í Ñ ã ü Ñ é ë í à Ü Ö ç à ü å à ê Ä : ù í à ó Ö ë ä à Ö ñ Ö ç ç é ë í à

do¤al geliflimlerinin s›n›rlar›na varm›fllard›r.Bundan böyle tarihin hiçbir dönemindeolmad›¤› kadar yan yana, hatta iç içe varolmak zorundad›rlar. Dünya dinleri, bizimneslimizde kaç›n›lmaz tarihî bir sorumluluklakarfl› karfl›yad›r. Ya kendi oluflturduklar›medeniyetlerin çat›flma k›v›lc›m› ya da onlar›nkucaklaflan kollar› olacaklar›n›n bilincinevarm›fllard›r (inflaallah). Bar›flma ve uyumaray›fl›nda olan inançl› kifliler, özellikle1960’lardan bu yana karfl›l›kl› diyalogçerçevesinde bir araya gelerek dünyan›n pekçok ortak bireysel ve toplumsal sorunlar›n›nçözülmesine katk›da bulunmayaçal›flmaktad›rlar. Burada prensip, farkl› dinleremensup insanlar›n, inanç ve düflüncelerinibirbirine zorla kabul ettirme yoluna gitmeden,ortak meseleler etraf›nda konuflabilmesi,tart›flabilmesi ve hoflgörüyle iflbirli¤iyapabilmesidir.

Dinleraras› Diyalog hareketi tarihi birzorunluluktur. Küreselleflme kadar kaç›n›lmazbir olgudur. Dinleraras› diyalogküreselleflmenin çocu¤udur da diyebiliriz.Ama ebesi maalesef dinsel terör, kültürçat›flmalar›, gericilik ve ba¤nazl›k olmufltur.Dinin baflka amaçlarla kullan›lmas›, özelliklefliddet, ayr›mc›l›k ve terör ad›na gündemeç›kmas› bu diyalog sürecini h›zland›rm›flt›r.

Küreselleflme daha çok bir süreç olaraktan›mlan›yor. Zaman içinde geliflen, büyük birh›zla her yere yay›lan ve kesinliklekaç›n›lamaz olan bir geliflme olarakalg›lan›yor. Oysa o daha çok bir devrimi

ÔÓÍÓÎÂÌË ̇ÍÓ̈-ÚÓ ÓÒÓÁ̇ÎÓ, ˜ÚÓðÂÎË„Ëfl ÏÓÊÂÚ ÒÚ‡Ú¸ ËÎË ËÒÍðÓÈ, ËÁÍÓÚÓðÓÈ ð‡Á„Óð‡˛ÚÒfl ÍÓÌÙÎËÍÚ˚, ËÎËÓÒÌÓ‚ÓÈ, ̇ ÍÓÚÓðÓÈ ˜ÂÎӂ˜ÂÒÚ‚ÓÓ·˙‰ËÌËÚÒfl ‚ ÏËðÂ Ë Î˛·‚Ë (‰‡ÒÚ ÅÓ„!).ÇÂðÛ˛˘Ë β‰Ë, ÒÚðÂÏfl˘ËÂÒfl Í ÏËðÛ ËÒӄ·Ò˲, ̇˜Ë̇fl Ò 1960-ı „„., ÒÓ·Ëð‡˛ÚÒfl‚ÏÂÒÚÂ, ˜ÚÓ·˚ ‚ÌÂÒÚË ‚Í·‰ ‚ ð¯ÂÌËÂË̉˂ˉۇθÌ˚ı Ë Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ı ÔðÓ·ÎÂÏ‚Ó ‚ÒÂÏ ÏËðÂ. éÒÌÓ‚ÌÓÈ ÔðË̈ËÔ ‰Ë‡ÎÓ„‡:‚ÓÁ‰ÂðÊË‚‡Ú¸Òfl ÓÚ ÒËÎÓ‚˚ı ÏÂÚӉӂ̇҇ʉÂÌËfl ÓÔð‰ÂÎÂÌÌÓÈ ‚Âð˚ Ë ‚Á„Îfl‰Ó‚,ÒÏÓÚðÂÚ¸ ̇ Í‡Ê‰Ó„Ó ˜ÂÎÓ‚Â͇ Ò Î˛·Ó‚¸˛ ËÛ‚‡ÊÂÌËÂÏ, Ó·ÒÛʉ‡Ú¸ Ó·˘Ë ‚ÓÔðÓÒ˚ ËÒÓÚðÛ‰Ì˘‡Ú¸ ‰ðÛ„ Ò ‰ðÛ„ÓÏ.

åÂÊÍÓÌÙÂÒÒËÓ̇θÌ˚È ‰Ë‡ÎÓ„ –ËÒÚÓð˘ÂÒ͇fl ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚ¸, ÒÚÓθ ÊÂÌÂËÁ·ÂÊ̇fl, Í‡Í Ë „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËfl. åÓÊÌÓ‰‡Ê Ò͇Á‡Ú¸, ˜ÚÓ Ú‡ÍÓÈ ‰Ë‡ÎÓ„ fl‚ÎflÂÚÒfl‰ÂÚˢÂÏ „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËË, ÓÌ fl‚ÎflÂÚÒfl ÓÚ‚ÂÚÓÏ̇ ðÂÎË„ËÓÁÌ˚È Ù‡Ì‡ÚËÁÏ, ÏÂÊÍÛθÚÛðÌ˚ÂÍÓÌÙÎËÍÚ˚, ËÒÔÓθÁÓ‚‡ÌË ðÂÎË„ËË ‚ð‡ÁðÛ¯ËÚÂθÌ˚ı ˆÂÎflı, ̇ÒËÎËÂ,ÒÂÔ‡ð‡ÚËÁÏ Ë ÚÂððÓðËÁÏ.

Ç ÓÔð‰ÂÎÂÌËË „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËËÔðËÒÛÚÒÚ‚ÛÂÚ ÔÓÌflÚË «ÔðÓˆÂÒÒ».çÂËÁ·ÂÊÌ˚È ÔðÓˆÂÒÒ, ð‡Á‚Ë‚‡˛˘ËÈÒfl ‚Ó‚ðÂÏÂÌË Ë Ò Ó„ðÓÏÌÓÈ ÒÍÓðÓÒÚ¸˛ð‡ÒÔðÓÒÚð‡Ìfl˛˘ËÈÒfl ÔÓ ‚ÒÂÏÛ ÏËðÛ. ùÚÓÚÔðÓˆÂÒÒ ·Óθ¯Â ̇ÔÓÏË̇ÂÚ ð‚ÓβˆË˛,Ó‰ÌÛ ËÁ Ò‡Ï˚ı Á‡ÔÛÚ‡ÌÌ˚ı Ë ÌÂÓ‰ÌÓðÓ‰Ì˚ıËÁ ÔÂðÂÊËÚ˚ı ˜ÂÎӂ˜ÂÒÚ‚ÓÏ. èÂð‚‡fl̇ÒÚÓfl˘‡fl ð‚ÓβˆËfl, ‰ÓÒÚÓÈ̇fl̇Á˚‚‡Ú¸Òfl ‚ÒÂÏËðÌÓÈ. ùÚ‡ ‚ÒÂÏËð̇flð‚ÓβˆËfl ÔÓ‰ ̇Á‚‡ÌËÂÏ «„ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËfl»Û„ðÓʇÂÚ ·ÂÁÓÔ‡ÒÌÓÒÚË ‚ÒÂ„Ó ÏËð‡.

Küreselleflmeolgusunun

olumsuzluklar›nakarfl› gelifltirilen

tepkilerden pek ço¤umaalesef geçmiflin

fliddet, terör,gettolaflma,

fundamentalizm vegericilik taktiklerini

tekrarlamakfleklinde beliriyor.

éÚ‚ÂÚ˚ ̇ ‚˚ÁÓ‚˚„ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËË

ÔðÓfl‚Îfl˛ÚÒfl ‚‚ˉ ÚÂððÓð‡,

̇ÒËÎËfl, „ÂÚÚÓ,ÙÛ̉‡ÏÂÌÚ‡ÎËÁχ

Ë ð‡͈ËË,ÏÌÓ„Ó˜ËÒÎÂÌÌ˚Â

ÔðËÏÂð˚ ÍÓÚÓð˚ıÂÒÚ¸ Ë ‚ ÔðÓ¯ÎÓÏ.

67

B A R I fi I N R E Ç E T E S ‹ : E T ‹ K D E ⁄ E R L E R

Dinadamlar› Kültürleraras› DiyalogPlatformu’nun Mardin’de düzenledi¤i“Dinler ve Bar›fl” sempozyumunda

êÂÎË„ËÓÁÌ˚ ‰ÂflÚÂÎË Ì‡ ÒËÏÔÓÁËÛÏ«êÂÎË„ËË Ë ÏËð», Óð„‡ÌËÁÓ‚‡ÌÌÓÏè·ÚÙÓðÏÓÈ ÏÂÊÍÛθÚÛðÌӄӉˇÎÓ„‡ (å‡ð‰ËÌ/íÛðˆËfl)

and›r›yor. Belki de insano¤lunun tan›k oldu¤udevrimlerin en karmafl›¤›. Dünya devrimiad›na lây›k ilk gerçek devrim. Dünya devrimiolan küreselleflme bir ölçüde yerküredekiherkesin güvenli¤ini tehdit etmektedir.

Beliren bir sorunu gidermenin en al›fl›ld›kyolu, geçmifli tekrarlamakt›r. Küreselleflmeolgusunun olumsuzluklar›na karfl› gelifltirilentepkilerden pek ço¤u maalesef geçmiflinfliddet, terör, gettolaflma, fundamentalizm vegericilik taktiklerini tekrarlamak fleklindebeliriyor. ‹nsanlar bunu bazen daha iyisinibilmedikleri veya öngöremedikleri içinyap›yorlar. Oysa küreselleflme öyle sorunlaragebe ki, klasik, al›fl›ld›k yöntemler ve geçmifles›¤›nmak çözüm olmaktan çok yeni sorunlarüretmektedir. Dünyam›z yarat›c› çözümleribeklemektedir. Yarat›c› düflünce geçmifleçivilenip kalmakla de¤il, ondan gerekli derslerial›p bugünü iyi kavrayarak gelece¤ehaz›rlanmakla olur.

Terörizm, özünde kötülü¤ü bar›nd›ran,bulafl›c› ve ac›mas›z bir tohumdur ve ekildikçeac›y› ve fliddeti ço¤alt›r. Onu kullananlara veuygulayanlara getirdi¤i tatmin ve baflar› sadecebir göz aldanmas›d›r. Deniz suyu içereksusuzlu¤u giderme çabas›d›r.

Bir avuç dini fanatikve estirdikleri terörKüreselleflmenin oluflturdu¤u istikrars›zl›klarakarfl› bazen böylesi dinsel ve ideolojiktepkilerin oluflmas› da normaldir. Bunlar›küreselleflmenin önündeki engeller de¤il, daha

ë‡Ï˚È ÔðË‚˚˜Ì˚È ÔÛÚ¸ ËÒÔð‡‚ÎÂÌËflӯ˷ÓÍ – ‚Á„Îfl‰ ‚ ÔðÓ¯ÎÓÂ. ä ÒÓʇÎÂÌ˲,ÓÚ‚ÂÚ˚ ̇ ‚˚ÁÓ‚˚ „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËËÔðÓfl‚Îfl˛ÚÒfl ‚ ‚ˉ ÚÂððÓð‡, ̇ÒËÎËfl, „ÂÚÚÓ,ÙÛ̉‡ÏÂÌÚ‡ÎËÁχ Ë ð‡͈ËË,ÏÌÓ„Ó˜ËÒÎÂÌÌ˚ ÔðËÏÂð˚ ÍÓÚÓð˚ı ÂÒÚ¸ Ë ‚ÔðÓ¯ÎÓÏ. àÌÓ„‰‡ β‰Ë ÔðÓÒÚÓ Ì ̇ıÓ‰flÚ,Ì ‚ˉflÚ ‚˚ıÓ‰‡ Ë ÔÓ˝ÚÓÏÛ ÔÓ‚ÚÓðfl˛Úӯ˷ÍË ÔðÓ¯ÎÓ„Ó. çÓ „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËfl ÒÓÁ‰‡ÂÚÚ‡ÍË ÔðÓ·ÎÂÏ˚, ð¯ÂÌË ÍÓÚÓð˚ıÍ·ÒÒ˘ÂÒÍËÏË, ÔðË‚˚˜Ì˚ÏË ÏÂÚÓ‰‡ÏË ËÓ·ð‡˘ÂÌËÂÏ Í ÔðÓ¯ÎÓÏÛ ÔðËÌÓÒËÚ ·Óθ¯Â‚ð‰‡, ˜ÂÏ ÔÓθÁ˚. 燯‡ Ô·ÌÂÚ‡ ʉÂÚÚ‚Óð˜ÂÒÍËı ð¯ÂÌËÈ. í‚Óð˜ÂÒÍËÈ ÔÓ‰ıӉ̂ÓÁÏÓÊÂÌ ‚ ÒÎÛ˜‡Â ·ÂÒÒÏ˚ÒÎÂÌÌÓ„ÓÍÓÔËðÓ‚‡ÌËfl ÔðÓ¯ÎÓ„Ó. çÂÓ·ıÓ‰ËÏÓËÁ‚ÎÂ͇ڸ ËÁ ÔðÓ¯ÎÓ„Ó ÛðÓÍË, ÓÒÏ˚ÒÎË‚‡Ú¸Ì‡ÒÚÓfl˘ÂÂ Ë „ÓÚÓ‚ËÚ¸Òfl Í ·Û‰Û˘ÂÏÛ. Ç ˝ÚÓÏË ÒÓÒÚÓËÚ Ú‚Óð˜ÂÒÍËÈ ÔÓ‰ıÓ‰.

íÂððÓðËÁÏ – ÒÂÏfl, ÒÓ‰Âðʇ˘Â ÁÎÓ;ÔðÓð‡ÒÚ‡fl, ÓÌÓ ðÓʉ‡ÂÚ ·Óθ Ë Ì‡ÒËÎËÂ.ì‰Ó‚ÎÂÚ‚ÓðÂÌËÂ Ë ÛÒÔÂı, ÍÓÚÓð˚ ÔðËÌÓÒËÚ˝ÚÓ ÒÂÏfl, – Íð‡ÚÍÓ‚ðÂÏÂÌÌ˚È Ë Ó·Ï‡Ì˜Ë‚˚ÈðÂÁÛθڇÚ, ÍÓÚÓð˚È ÏÓÊÌÓ Òð‡‚ÌËÚ¸ ÒÔÓÔ˚ÚÍÓÈ ÛÚÓÎËÚ¸ Ê‡Ê‰Û ÏÓðÒÍÓÈ ‚Ó‰ÓÈ.

ä͇ۘ ðÂÎË„ËÓÁÌ˚ı ه̇ÚËÍÓ‚Ë ÚÂððÓð, ÍÓÚÓð˚È ÓÌË Ò²ÚêÂÎË„ËÓÁÌÓÂ Ë Ë‰ÂÓÎӄ˘ÂÒÍÓÂÒÓÔðÓÚË‚ÎÂÌË ‰ÂÒÚ‡·ËÎËÁ‡ˆËË,ÒÔðÓ‚ÓˆËðÓ‚‡ÌÌÓÈ ÔðÓˆÂÒÒÓÏ „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËË,– ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌÓ fl‚ÎÂÌËÂ. èÓ‰Ó·Ì˚ fl‚ÎÂÌËflÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ð‡ÒÒχÚðË‚‡Ú¸ Ì ‚ ͇˜ÂÒÚ‚ÂÔð„ð‡‰˚ ̇ ÔÛÚË „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËË, ‡ ͇͉ˇÎÂÍÚ˘ÂÒÍÓ ۘ‡ÒÚË ‚ ÔðÓˆÂÒÒ ð‡‰ËÎÛ˜¯Â„Ó ÏËð‡. ÉÓ‚ÓðflÚ, ˜ÚÓ ËÁ ‚ÒflÍÓ„Ó Á·ðÓʉ‡ÂÚÒfl ‰Ó·ðÓ. áÎÓ, ‰ÓÒÚË„¯Â ÔË͇ 11 ÒÂÌÚfl·ðfl 2001 „., ÒÚ‡ÎÓ Ò˄̇ÎÓÏ,Ôð‰ÛÔðÂʉ‡˛˘ËÏ ˜ÂÎӂ˜ÂÒÚ‚Ó Ó Â˘Â·Óθ¯Ëı ÓÔ‡ÒÌÓÒÚflı. äÛ‰‡ Ï˚ ˉÂÏ?çÂÛÊÂÎË ðÂÎË„ËË, ‚Ó·ð‡‚¯Ë ‚ Ò·fl Ò‡Ï˚ÂÎÛ˜¯Ë ˜ÂÎӂ˜ÂÒÍË ˆÂÌÌÓÒÚË,Ôð‚ð‡ÚËÎËÒ¸ ‚ ð‡ÁðÛ¯ËÚÂθÌÓ Òð‰ÒÚ‚Ó?çÂÛÊÂÎË ‚Âð‡, ÔðÂÔÓ‰ÌÂÒÂÌ̇fl ˜ÂÎÓ‚ÂÍÛ,˜ÚÓ·˚ ÔðË·ÎËÁËÚ¸ Â„Ó Í ëÓÁ‰‡ÚÂβ,Ôð‚ð‡ÚË‚ ËÁ ÊË‚ÓÚÌÓ„Ó ‚ ‡Ì„·, ·Û‰ÂÚð‡ÁÊË„‡Ú¸ ÍÓÌÙÎËÍÚ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ? çÂÛÊÂÎË,ÌÂÒÏÓÚðfl ̇ ÒÎÓ‚‡, ÔÓÎÌ˚ β·‚Ë ËÌÂÊÌÓÒÚË, «Ì·ÂÒÌ˚ ðÂÎË„ËË» ÒÚ‡ÌÛÚÒð‰ÒÚ‚ÓÏ ð‡ÁðÛ¯ÂÌËfl, ðÓÁÌË Ë ÒÏÂðÚË?åÓÊÂÚ ÎË Í͇ۘ ه̇ÚËÍÓ‚, ËÒÔÓθÁÛ˛˘ËıÚÂððÓðËÒÚ˘ÂÒÍË ÏÂÚÓ‰˚, Ôð‰ÒÚ‡‚ÎflÚ¸ÔÓÒΉӂ‡ÚÂÎÂÈ ‚ÒÂÎÂÌÒÍËı ðÂÎË„ËÈ, ˜ËÒÎÓÍÓÚÓð˚ı ‰ÓÒÚË„‡ÂÚ ÒÓÚÌË ÏËÎÎËÓÌÓ‚ ËÎˉ‡Ê ÏËÎΡð‰˚ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ? àÎË ˜ËÒÚÓÚ‡ ËÌÂÔÓðÓ˜ÌÓÒÚ¸ – Î˯¸ ‚̯Ìflfl ÒÚÓðÓ̇ðÂÎË„ËÈ? ëÓ‰ÂðÊ‡Ú ÎË ðÂÎË„ËË ÍÓÏÔÓÌÂÌÚ˚,ÔÓ‰ÔËÚ˚‚‡˛˘Ë ÚÂððÓð? åÓ„ÛÚ ÎËÒ‚fl˘ÂÌÌ˚ ÔËÒ‡ÌËfl Ë ðÂÎË„ËÓÁÌ˚ ‚Á„Îfl‰˚ӷ·‰‡Ú¸ ÔÓÚÂ̈ˇÎÓÏ, ÔËÚ‡˛˘ËÏÚÂððÓðËÁÏ? ÖÒÎË ÓÌË ÂÒÚ¸, ÚÓ Í‡Í ÓÔð‰ÂÎËÚ¸˝ÚË ˝ÎÂÏÂÌÚ˚ Ë Ôð‡‚ËθÌÓ ÔðÂÔÓ‰‡Ú¸ ËıÓ·˘ÂÒÚ‚Û? èÓ‰Ó·Ì˚ ÒÎÓÊÌ˚ ‚ÓÔðÓÒ˚ÒÚÓflÚ ÔÂð‰ ‚ÒÂÏË ÍÓÌÙÂÒÒËflÏË, ð¯ËÚ¸ Ëı ‚Ó‰ËÌÓ˜ÍÛ Ôð‡ÍÚ˘ÂÒÍË Ì‚ÓÁÏÓÊÌÓ, ‰Îfl ˝ÚÓ„ÓË Úð·ÛÂÚÒfl ‰Ë‡ÎÓ„ ðÂÎË„ËÈ.

Dinleraras›Diyalog hareketi

dünya bar›fl›na yeni,yepyeni çözümlergetirme aray›fl›d›r.

åÂÊÍÓÌÙÂÒÒËÓ-̇θÌ˚È ‰Ë‡ÎÓ„ –˝ÚÓ ÔÛÚ¸ Í ÌÓ‚˚Ïð¯ÂÌËflÏ.

Diyanet ‹flleri Baflkan›Ali Bardako¤lu

燘‡Î¸ÌËÍ ìÔð‡‚ÎÂÌËfl ÔÓ‰ÂÎ‡Ï ðÂÎË„ËË íÛðˆÍÓÈêÂÒÔÛ·ÎËÍËÄÎË Å‡ð‰‡ÍÓ„ÎÛ

68

ê Ö ñ Ö è í Ñ ã ü Ñ é ë í à Ü Ö ç à ü å à ê Ä : ù í à ó Ö ë ä à Ö ñ Ö ç ç é ë í à

sa¤l›kl› bir dünya için diyalektik bir kat›l›molarak görmek gerekir. “Her kötüden bir iyiç›kar” derler. 11 Eylül olay›yla doru¤at›rmanan bu kötülük, ba¤r›ndan tüm insanl›¤›daha büyük tehlikelere karfl› uyaracak biralarma dönüfltü. Nereye gidiyoruz? Uygarl›¤›nen yüksek insanl›k de¤erlerini bar›nd›randinler bir y›k›m arac› m›d›r? Bizi yarat›c›yagötürmek ve insan› hayvandan mele¤edönüfltürmek için tasarlanm›fl dinsel yollar,medeniyetler çat›flmas›n›n dinamosu muolacaklar? Tüm sevgi jargonuna ra¤mendinler, özellikle semavi dinler, y›k›m›n,bölünmenin ve ölümün arac›na m›dönüflecekler? Bir avuç dini fanatik veestirdikleri dinsel terör, say›lar› yüz milyonlar›ve hatta milyarlar› bulan evrensel dinleri temsiledebilir mi? Ya da, dinler sütten ç›km›fl akkafl›k m›d›rlar? fiiddeti besleyen malzemeleriçeriyorlar m›? Dinlerin kulland›klar› kutsalmetinler ve tarihsel idealler ne ölçüde terörüdestekler niteliktedir? Varsa e¤er bunlar›ay›klaman›n ve kitlelere sunman›n pedagojikyöntemleri nelerdir? ‹flte bunlar tüm dinlerinönüne dikilen ve belki de tek bafllar›na aslaüretken bir yan›t gelifltiremeyecekleri ve ancakdinleraras› diyalog çerçevesindeyan›tlanabilecek dev sorulard›r.

‹flte bu ba¤lamda Dinleraras› Diyaloghareketi dünya bar›fl›na yeni, yepyeniçözümler getirme aray›fl›d›r. Geçmiflte onunbenzerini bulamazs›n›z ve bu hareket, e¤erplanlananlar gerçe¤e dönüflürse, insano¤lununyeryüzünde ulaflabildi¤i en büyük uygarl›kbaflar›s› ve en soylu erdem olacak. Bu harekethenüz daha çocukluk evresini yafl›yor, belki debir bebek, acemili¤iyle pek çok insan›nyüzünde tebessüm yarat›p etkinli¤inden flüpheettiren s›ra d›fl› bir fenomen. El yordam›ylayürüyor flimdilik. Çok engeller ve muhaliflervar önünde. Onu bafllatanlar ve sürdürenlerbile ürkek. Çünkü geçmiflte bir örne¤iolmayan, gerçekten yepyeni ve gerilim yaratanbir yaklafl›m. Bizim kufla¤›m›z hiçyürünmemifl bu yolu döflemek ve yürümekzorundad›r.

Dinsel kompart›manlarOysa eskinin, o dinsel kompart›manlarlabölünmüfl dünyas›nda ne kadar rahatt›k! Herfley siyah ve beyazd›. Herkes kendi dininin tekve gerçek din oldu¤undan ve Tanr›’n›n sadecekendi mabedinde bulundu¤undan; orayadoluflanlara kolay yoldan cennetisunaca¤›ndan, oraya gitmeyenleri de k›sayoldan cehenneme yollayaca¤›ndan gayetemindi. Sadece biz kurtulacakt›k ve bir güntarihin sonunda tüm dünya bizim dinimizedönecekti. Küçülen dünya flüpheleruyand›rmaya bafllad› içimizde. Yarat›c›n›nkimi insanlara öz baba, kimineyse üvey babaolaca¤› inanc› içten içe sars›lmaya bafllad›.Kitapl›klar›m›z art›k baflka inan›fllar›n da bizim

åÂÊÍÓÌÙÂÒÒËÓ̇θÌ˚È ‰Ë‡ÎÓ„ – ˝ÚÓÔÛÚ¸ Í ÌÓ‚˚Ï ð¯ÂÌËflÏ. èÓ‰Ó·Ì˚ıÔðËÏÂðÓ‚ ‚ ËÒÚÓðËË ÌÂÚ, Ë ÂÒÎËÁ‡Ô·ÌËðÓ‚‡ÌÌÓ ۉ‡ÒÚÒfl ÔðÂÚ‚ÓðËÚ¸ ‚ÊËÁ̸, ˝ÚÓ ÒÚ‡ÌÂÚ Ó‰ÌËÏ ËÁ ‚˚Ò¯Ëı‰Ó·ð˚ı ‰ÂflÌËÈ ˜ÂÎÓ‚Â͇ ̇ áÂÏÎÂ. ùÚÓ‰‚ËÊÂÌË ÔÓ͇ ̇ıÓ‰ËÚÒfl ̇ ̇˜‡Î¸ÌÓÈÒÚ‡‰ËË ð‡Á‚ËÚËfl, ÔÓ˝ÚÓÏÛ ‚˚Á˚‚‡ÂÚ Ûβ‰ÂÈ Ì‰ӂÂð˜Ë‚Û˛ ÛÎ˚·ÍÛ. éÌË Ì‰Ûχ˛Ú, ˜ÚÓ ˝ÚÓÚ ÙÂÌÓÏÂÌ ÏÓÊÂÚ Ó͇Á‡Ú¸ÔÓÁËÚË‚ÌÓ ‚ÎËflÌË ̇ ÒËÚÛ‡ˆË˛. ç‡ Â„ÓÔÛÚË ÏÌÓÊÂÒÚ‚Ó ÔðÂ„ð‡‰ Ë̉ӷðÓÊ·ÚÂÎÂÈ. à ‰‡Ê ÚÂ, ÍÚÓ ÔÓÒÂflÎË ð‡ÒÚËÚ Â„Ó, ‚ÒÂ Â˘Â Ó˜Â̸ ðÓ·ÍË,ÔÓÒÍÓθÍÛ Ú‡ÍÓÈ ÒÓ‚Âð¯ÂÌÌÓ ÌÓ‚˚ÈÔÓ‰ıÓ‰ Ì ËÏÂÂÚ Ôðˆ‰ÂÌÚÓ‚ ‚ ËÒÚÓðËË.燯 ÔÓÍÓÎÂÌË ‚˚ÌÛʉÂÌÓ Ë‰ÚË ÔÓÒÓ‚Âð¯ÂÌÌÓ ÌÓ‚ÓÏÛ ÔÛÚË, ÍÓÚÓð˚È ÓÌÓ ËÔðÓÍ·‰˚‚‡ÂÚ.

êÂÎË„ËÓÁÌ˚ fl˜ÂÈÍËä‡Í ʠ΄ÍÓ Ë ÒÔÓÍÓÈÌÓ ·˚ÎÓ Ì‡Ï ÊËÚ¸ ‚ÒÚ‡ðÓÏ ÏËðÂ, ð‡Á‰ÂÎÂÌÌÓÏ Ì‡ fl˜ÂÈÍË,Á‡ÌËχÂÏ˚ ÓÚ‰ÂθÌ˚ÏË ðÂÎË„ËflÏË! ÇÒ·˚ÎÓ ˜ÂðÌÓ-·ÂÎ˚Ï. ä‡Ê‰˚È ‚ÂðËÎ ‚Ôð‡‚ÓÚÛ ÚÓθÍÓ Ò‚ÓÂÈ ðÂÎË„ËË, ‚ ÚÓ, ˜ÚÓÅÓ„ ÔðËÒÛÚÒÚ‚ÛÂÚ ÚÓθÍÓ ‚ Â„Ó ıð‡ÏÂ, ‚ ÚÓ,˜ÚÓ ·˚Ú¸ ÔðËıÓʇÌËÌÓÏ ˝ÚÓ„Ó ıð‡Ï‡ –Á̇˜ËÚ ÔÓÎÛ˜ËÚ¸ ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸ ÒÓ‚ðÂÏÂÌÂÏ ÔÓÔ‡ÒÚ¸ ‚ ð‡È ÔÓ Ò‡ÏÓÏÛÍÓðÓÚÍÓÏÛ ÔÛÚË, ‡ ÚÂı, ÍÚÓ ˝ÚÓÚ ıð‡Ï ÌÂÔÓÒ¢‡ÂÚ, ʉÂÚ Ò‡Ï˚È Íð‡Ú˜‡È¯ËÈ ÔÛÚ¸ ‚‡‰. å˚ Ò˜ËÚ‡ÎË, ˜ÚÓ ÚÓθÍÓ Ï˚ ·Û‰ÂÏÒÔ‡ÒÂÌ˚, Ë ‚ ÍÓ̈ ËÒÚÓðËË, ͇̇ÌÛÌÂÒÛ‰ÌÓ„Ó ‰Ìfl, ‚Ò ˜ÂÎӂ˜ÂÒÚ‚Ó Ó·ð‡ÚËÚÒfl ‚̇¯Û ‚ÂðÛ. ëÛʇ˛˘ËÈÒfl ÏËð ÒÚ‡ÎÔÓðÓʉ‡Ú¸ ÒÓÏÌÂÌËfl. ÇÂð‡ ‚ ÚÓ, ˜ÚÓ ‰ÎflÍÓ„Ó-ÚÓ ëÓÁ‰‡ÚÂθ ÒÚ‡ÌÂÚ «ðÓ‰Ì˚ÏÓÚˆÓÏ», ‡ ‰Îfl ÍÓ„Ó-ÚÓ «ÓÚ˜ËÏÓÏ»,ÔÓÒÚÂÔÂÌÌÓ Òڇ· ð‡ÁðÛ¯‡Ú¸Òfl. Ç Ì‡¯ËıÍÌËÊÌ˚ı ¯Í‡Ù‡ı ÔÓfl‚ËÎËÒ¸ ÍÌË„Ë,Ó·ÓÒÌÓ‚˚‚‡˛˘Ë ҂flÁ¸ Ë ·ÎËÁÓÒÚ¸ ̇¯ËıðÂÎË„ËÈ. ÅÓ„, ̇ıӉ˂¯ÈÒfl „‰Â-ÚÓ Ó˜Â̸‰‡ÎÂÍÓ, ÔðË·ÎËÁËÎÒfl Í Í‡Ê‰ÓÏÛ ËÁ ̇ÒÔÂðÒÓ̇θÌÓ. å˚ ÛÁ̇ÎË, ˜ÚÓ ÌË͇͇flðÂÎË„Ëfl Ì ӷ·‰‡ÂÚ ÏÓÌÓÔÓÎËÂÈ Ì‡ ç„Ó,˜ÚÓ Ï˚ ÏÓÊÂÏ Ó˘Û˘‡Ú¸ Ö„Ó Ì ÚÓθÍÓ ‚ıð‡ÏÂ, ÌÓ Ë Ì‡ ÛÎˈÂ, ‰Óχ, ̇ Á‡‚Ó‰Â Ë ‚

Dünyam›z yarat›c›çözümleri

beklemektedir.Yarat›c› düflünce

geçmifle çivilenipkalmakla de¤il, ondan

gerekli dersleri al›pbugünü iyi kavrayarak

gelece¤ehaz›rlanmakla olur.

燯‡ Ô·ÌÂÚ‡ ʉÂÚÚ‚Óð˜ÂÒÍËı

ð¯ÂÌËÈ.í‚Óð˜ÂÒÍËÈ ÔÓ‰ıÓ‰

Ì‚ÓÁÏÓÊÂÌ ‚ ÒÎÛ˜‡Â·ÂÒÒÏ˚ÒÎÂÌÌÓ„Ó

ÍÓÔËðÓ‚‡ÌËflÔðÓ¯ÎÓ„Ó.

çÂÓ·ıÓ‰ËÏÓËÁ‚ÎÂ͇ڸ ËÁ

ÔðÓ¯ÎÓ„Ó ÛðÓÍË,ÓÒÏ˚ÒÎË‚‡Ú¸Ì‡ÒÚÓfl˘Â ˄ÓÚÓ‚ËÚ¸Òfl Í

·Û‰Û˘ÂÏÛ. Ç ˝ÚÓÏ ËÒÓÒÚÓËÚ Ú‚Óð˜ÂÒÍËÈ

ÔÓ‰ıÓ‰.

Dinadamlar› Astana’da düzenlenenDinleraras› Diyalog toplant›s›nda

Kazakistan Devlet Baflkan›Nursultan Nazarbayev’le birlikte

êÂÎË„ËÓÁÌ˚ ‰ÂflÚÂÎË ÒÔðÂÁˉÂÌÚÓÏ ä‡Á‡ıÒڇ̇

çÛðÒÛÎÚ‡ÌÓÏ ç‡Á‡ð·‡Â‚˚Ï Ì‡ÒËÏÔÓÁËÛÏ «åÂÊðÂÎË„ËÓÁÌ˚È

‰Ë‡ÎÓ„» („. ÄÒڇ̇)

69

B A R I fi I N R E Ç E T E S ‹ : E T ‹ K D E ⁄ E R L E R

inanc›m›za ne kadar yak›n oldu¤unu anlatankitaplarla dolu. ‹çte yaflayan Tanr› bireyselolarak yaklaflmaya bafllad› hepimize. Art›kO’nun hiçbir dinin tekelinde olmad›¤›n› veO’na sadece mabetlerde de¤il ama evde,sokakta, fabrikada, okulda, plajlarda, da¤lar›ndoruklar›nda ve dünyan›n her yerindeulaflabilece¤imizi biliyoruz. Antropoloji,etnoloji ve karfl›laflt›rmal› din çal›flmalar›,Yaradan’›n dünyan›n hiçbir yerinde evlatlar›n›,kendisi hakk›nda koyu bir karanl›ktab›rakmad›¤›n› ve hakikat ›fl›¤›n›n bir k›sm›ylaayd›nlatt›¤›n› gösterdi.

Diyalog bar›fl›n teminat› Üstelik flimdi biz daha iyi anl›yoruz ki, dinlerinçoklu¤unda derin bir gizem sakl›, belki de buçokluk Tanr›’n›n önümüze koydu¤u birbilmecedir, insan akl›na sunulmufl bir paradoks,çetin bir ceviz. Akl›n ulaflamad›¤›na sevgininulaflabilece¤ini biz iyi biliyoruz. Dinleraras›diyalog, “Tanr› tek ama pek çok din nas›lba¤dafl›r?” paradoksunu sevgi, hoflgörü, anlay›flve iletiflim yoluyla çözme giriflimidir. Asl›ndaça¤lar boyu peygamberler, filozoflar,bar›flseverler ve din mücadelelerinde ac› çekenmilyonlar hep bunu düfllediler ama dünya onlariçin bu ideali gerçeklefltirmek için yeterinceküçük de¤ildi. fiimdi Tanr› küreselleflmesürecindeki bu dünyay› avuçlar›m›za koyuyor,onu birlefltirelim ve insanl›¤›n bütünütopyalar›n› gerçeklefltirelim diye. Yoksa buküre elimizde yanan bir topa dönüflecek.

Dinleraras› diyalog tarihin insan akl›na veyüre¤ine en çetin meydan okumas›d›r amadünya bar›fl›na bizi tafl›yacak en elzemköprülerden biri de budur san›yorum.

¯ÍÓÎÂ, ‰‡Ê ̇ ÔÎflÊ ËÎË ‚ „ÓðÌ˚ıÛ˘Âθflı. ÄÌÚðÓÔÓÎӄ˘ÂÒÍËÂ,˝ÚÌÓÎӄ˘ÂÒÍËÂ Ë Òð‡‚ÌËÚÂθÌ˚ÂÚÂÓÎӄ˘ÂÒÍË ËÒÒΉӂ‡ÌËfl ÔÓ͇Á‡ÎË, ˜ÚÓëÓÁ‰‡ÚÂθ ÌË ‚ Ó‰ÌÓÏ Û„ÓÎÍ ÁÂÏÌÓ„Ó ¯‡ð‡Ì ÓÒÚ‡‚ÎflÂÚ Ò‚ÓËı ‰ÂÚÂÈ ‚ ÚÂÏÌÓÚ ËÓ·flÁ‡ÚÂθÌÓ ¯ÎÂÚ ‚ÒÂÏ Ò‚ÂÚ Ë, ÔÛÒÚ¸˜‡ÒÚ˘ÌÓ, ÓÁ‡ðflÂÚ ˝ÚËÏ Ò‚ÂÚÓÏ ‚Ò˜ÂÎӂ˜ÂÒÚ‚Ó.

ÑˇÎÓ„ – Á‡ÎÓ„ ÏËð‡ëÂȘ‡Ò Ï˚ ÒÚ‡ÎË ÓÒÓÁ̇‚‡Ú¸, ˜ÚÓ ‚ð‡ÁÌÓÓ·ð‡ÁËË ðÂÎË„ËÈ ÒÍð˚Ú‡ ͇͇fl-ÚÓÚ‡È̇, Á‡„‡‰Í‡, Á‡‰‡Ì̇fl β‰flÏ ÅÓ„ÓÏ,Ô‡ð‡‰ÓÍÒ, Ôð‰ÎÓÊÂÌÌ˚È ˜ÂÎӂ˜ÂÒÍÓÏÛð‡ÁÛÏÛ. çÓ Ï˚ ‚‰¸ Á̇ÂÏ, ˜ÚÓ Î˛·Ó‚¸‚ÒÂÒËθ̇ Ú‡Ï, „‰Â ð‡ÁÛÏ ·ÂÒÒËÎÂÌ.åÂÊÍÓÌÙÂÒÒËÓ̇θÌ˚È ‰Ë‡ÎÓ„ËÌˈËËðÛÂÚ ð‡Áð¯ÂÌË ԇð‡‰ÓÍÒ‡ «ä‡ÍÒÓ‚ÏÂÒÚËÚ¸ ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌË ӉÌÓ„ÓëÓÁ‰‡ÚÂÎfl Ë ÏÌÓÊÂÒÚ‚‡ ðÂÎË„ËÈ» ÔÛÚÂÏβ·‚Ë, ÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓÒÚË, ‚Á‡ËÏÓ‰ÂÈÒÚ‚Ëfl Ë‚Á‡ËÏÓÔÓÌËχÌËfl. ç‡ ÔðÓÚflÊÂÌËËÒÚÓÎÂÚËÈ Ï˜ڇ ÔðÓðÓÍÓ‚, ÙËÎÓÒÓÙÓ‚,ÏËðÓÚ‚ÓðˆÂ‚ Ë ÏËÎÎËÓÌÓ‚ ‚ÂðÛ˛˘Ëı,ÔÂðÂÌÂÒ¯Ëı ÏÌÓ„Ó ÒÚð‡‰‡ÌËÈ Ì‡ Ò‚ÓÂÏÔÛÚË, Á‡Íβ˜‡Î‡Ò¸ ËÏÂÌÌÓ ‚ ˝ÚÓÏ, ÌÓ ÚÓ„‰‡ÏËð ·˚Î ÒÎ˯ÍÓÏ ‚ÂÎËÍ. Ä ÒÂȘ‡Ò ÅÓ„ÔÓÁ‚ÓÎflÂÚ „ÎÓ·‡ÎËÁËðÛ˛˘ÂÏÛÒfl ÏËðÛÛÏÂÒÚËÚ¸Òfl ‚ ̇¯Ëı ·‰ÓÌflı, ˜ÚÓ·˚ Ï˚ „ÓÓ·˙‰ËÌËÎË Ë Ò‰Â·ÎË ð‡θÌ˚ÏË ‚Ò˜ÂÎӂ˜ÂÒÍË ÛÚÓÔËË. à̇˜Â Ï˚ Ò‚ÓËÏËÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÌ˚ÏË ðÛ͇ÏË Ôð‚ð‡ÚËÏ ˝ÚÓÚ ÏËð‚ Ó„ÌÂÌÌ˚È ¯‡ð.

åÂÊÍÓÌÙÂÒÒËÓ̇θÌ˚È ‰Ë‡ÎÓ„ – Ó˜Â̸ÒÎÓÊÌ˚È ‚˚ÁÓ‚ ̇¯ÂÏÛ ð‡ÁÛÏÛ Ë ÒÂð‰ˆÛ. ÇÚÓ Ê ‚ðÂÏfl fl ‚Âð˛, ˜ÚÓ ˝ÚÓ Ó‰ËÌ ËÁ Ò‡Ï˚ı̇ÒÛ˘Ì˚ı ÏÓÒÚÓ‚, ÍÓÚÓð˚È Ôð˂‰ÂÚ Ì‡Ò ÍÏËðÛ.

70

ê Ö ñ Ö è í Ñ ã ü Ñ é ë í à Ü Ö ç à ü å à ê Ä : ù í à ó Ö ë ä à Ö ñ Ö ç ç é ë í à

Papa 16. Benedict

è‡Ô‡ êËÏÒÍËÈ ÅẨËÍÚ XVI

Dinleraras› diyalog,“Tanr› tek ama pekçok din nas›lba¤dafl›r?”paradoksunu sevgi,hoflgörü, anlay›fl veiletiflim yoluylaçözme giriflimidir.

åÂÊÍÓÌÙÂÒÒË-Ó̇θÌ˚È ‰Ë‡ÎÓ„ËÌˈËËðÛÂÚð‡Áð¯ÂÌËÂÔ‡ð‡‰ÓÍÒ‡ «ä‡ÍÒÓ‚ÏÂÒÚËÚ¸ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌËÂÓ‰ÌÓ„Ó ëÓÁ‰‡ÚÂÎfl ËÏÌÓÊÂÒÚ‚‡ðÂÎË„ËÈ» ÔÛÚÂÏβ·‚Ë,ÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓÒÚË,‚Á‡ËÏÓ‰ÂÈÒÚ‚Ëfl Ë‚Á‡ËÏÓÔÓÌËχÌËfl.

Vesikan›n tarihî de¤eri

Genel muhtevas› hakk›nda bilgisunmaya çal›flaca¤›m MedineVesikas›’n› Bat› bilim çevrelerine ilk

tan›tan Alman oryantalist Wellhausenolmufltur. Muhtemelen Wellhausen’›n1899’da yay›nlanan çal›flmas›ndan sonra,yine Alman Grimme, ‹talyan Caetani, Buhl,Wensick, Korehl, Ranke, Müller veGuillaume adl› yazar ve araflt›r›c›lar›n dikkatiçekilmifl, vesika ile ilgili yay›nlarda hissedilirbir art›fl olmufltur. Ancak vesikan›n ‹slâmdünyas›nda aktüel hale gelmesini Prof.Muhammed Hamidullah’a borçluyuz. Benimdikkatimi 1991 y›l›nda çekti. 15 senedirüzerinde çal›flt›¤›m bu vesikan›n tekrargündeme gelmesi Fethullah GülenHocaefendi’nin bu sözleflmeye dikkatçekmesiyle mümkün olmufltur.

Medine Vesikas›’n› tarihte ilk defakaydeden Muhammed ‹bn ‹shak’t›r (öl.H.151). Bu da ‹slâm tarihinin erkendönemlerine rastlamaktad›r. Elimizdeki hadiskitaplar›, Müslüman bloka mahsussözleflmenin ilk 23 maddesinin Enes b.Malik’in, Müslümanlar ile Yahudi ve

çÄëãÖÑàÖ ëèêÄÇÖÑãàÇéëíà à åçéÉééÅêÄáàü VII ÇÖäÄ

å‰ËÌÒÍÓ ëӄ·¯ÂÌËÂ

àÒÚÓð˘ÂÒ͇fl ˆÂÌÌÓÒÚ¸ ‰Ó„Ó‚Óð‡

ÇÔÂð‚˚ ̇ۘÌ˚ ÍðÛ„Ë á‡Ô‡‰‡ ÛÁ̇ÎËÓ å‰ËÌÒÍÓÏ ëӄ·¯ÂÌËË ÓÚÌÂψÍÓ„Ó Û˜ÂÌÓ„Ó – ÓðËÂÌÚ‡ÎËÒÚ‡

ÇÂÎı‡ÛÁÂ̇. ÇÂðÓflÚÌÓ, ÔÓÒÎÂ Â„Ó ÒÚ‡Ú¸Ë,ÓÔÛ·ÎËÍÓ‚‡ÌÌÓÈ ‚ 1899 „., ˝Ú‡ ÚÂχ ‚˚Á‚‡Î‡ËÌÚÂðÂÒ Û ‰ðÛ„Ëı Û˜ÂÌ˚ı, ÒðÂ‰Ë ÍÓÚÓð˚ı·˚ÎË ÌÂψÍËÈ ËÒÒΉӂ‡ÚÂθ ÉðËÏÏ,Ëڇθfl̈ ÑʇÂÚ‡ÌË, ‡ Ú‡ÍÊ ÅÛıÎ,ÇÂÌÒËÍ, äÓðÂıÎ, ê‡ÌÍÂ, åËÎÎÂð Ë ÉÛηÏ,·Î‡„Ó‰‡ðfl ÍÓÚÓð˚Ï, ÔÓfl‚ËÎÓÒ¸ ÏÌÓ„ÓχÚÂðˇÎÓ‚ Ó ëӄ·¯ÂÌËË. Ç ËÒ·ÏÒÍÓÏÏËð ËÌÚÂðÂÒ Í å‰ËÌÒÍÓÏÛ ëӄ·¯ÂÌ˲·˚Î ‚ÓÁðÓʉÂÌ ·Î‡„Ó‰‡ðfl ð‡·ÓÚ‡ÏåÛı‡Ïχ‰‡ ï‡ÏˉÛÎÎ˚. åÓ ‚ÌËχÌË ˝Ú‡ÚÂχ ÔðË‚ÎÂÍ· ‚ 1991 „. çÓ‚‡fl ‚ÓÎ̇ËÌÚÂðÂÒ‡ Í ëӄ·¯ÂÌ˲, ̇‰ ÍÓÚÓð˚Ï flð‡·ÓÚ‡˛ ÛÊ 15 ÎÂÚ, Òڇ· ‚ÓÁÏÓÊÌÓÈÔÓÒΠÚÓ„Ó, Í‡Í ËÁ‚ÂÒÚÌ˚È ÚÛðˆÍËÈÛ˜ÂÌ˚È-ËÒ·Ïӂ‰ îÂÚıÛηı ÉÛÎÂÌÔÓ‰˜ÂðÍÌÛÎ Â„Ó ÌÂÓˆÂÌËÏÓ Á̇˜ÂÌËÂ.

á‡ÙËÍÒËðÓ‚‡Î ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌËÂå‰ËÌÒÍÓ„Ó ëӄ·¯ÂÌËfl ‚ ËÒÚÓðËËåÛı‡Ïω à·Ì-àÒı‡Í (ÛÏ. 768). ùÚÓÔðÓËÁÓ¯ÎÓ ‚ ð‡ÌÌËÈ ÔÂðËÓ‰ ð‡Á‚ËÚËflËÒ·χ. ë·ÓðÌËÍË Ò‚fl˘ÂÌÌ˚ı ı‡‰ËÒÓ‚ÛÚ‚Âðʉ‡˛Ú, ˜ÚÓ 23 ÒÚ‡Ú¸Ë Òӄ·¯ÂÌËfl,ÍÓÚÓð˚ ͇҇˛ÚÒfl ÌÂÔÓÒð‰ÒÚ‚ÂÌÌÓ

M. 610 y›l›nda ilkdefa Mekke’de yenidini tebli¤ etmeye vekendine taraftartoplamaya çal›flan Hz.Muhammed, ilky›llarda genel kabulgörmemifl, zamanlabu dine girenlerinsay›s› artt›kça busefer de çeflitliengellemeler ve a¤›rbask›larlakarfl›laflm›flt›.

ä‡Í ËÁ‚ÂÒÚÌÓ,ÔðÓðÓ˜ÂÒ͇fl ÏËÒÒËflåÛı‡Ïχ‰‡Ì‡˜‡Î‡Ò¸ ‚ 610 „. ‚åÂÍÍÂ. Ö„Ó ÔðËÁ˚‚ÌÂÒÍÓθÍÓ ÎÂÚÓÒÚ‡‚‡ÎÒfl ÔÓ˜ÚË ·ÂÁÓÚ‚ÂÚ‡. çÓ ÒÓ‚ðÂÏÂÌÂÏ ˜ËÒÎÓÒÚÓðÓÌÌËÍÓ‚ ËÒ·χۂÂ΢˂‡ÎÓÒ¸,‚ÏÂÒÚÂ Ò ˝ÚËÏ ðÓÒÎËÔðÂÔflÚÒÚ‚Ëfl ˉ‡‚ÎÂÌË ̇ÏÛÒÛθχÌ.

72

Ali Bulaç

Gazeteci (‹stanbul).

ÄÎË ÅÛ·˜

ÜÛð̇ÎËÒÚ (ëڇϷÛÎ).

7. YÜZYILDAN ADALET VE ÇO⁄ULCULUK M‹RASI

Medine Vesikas›

ê Ö ñ Ö è í Ñ ã ü Ñ é ë í à Ü Ö ç à ü å à ê Ä : ù í à ó Ö ë ä à Ö ñ Ö ç ç é ë í à

Medine Vesikas›’n› ‹slâmdünyas›nda aktüel hale

gelmesini Prof. MuhammedHamidullah’a borçluyuz.

Benim dikkatimi 1991y›l›nda çekti. 15 senedirüzerinde çal›flt›¤›m bu vesikan›n tekrar

gündeme gelmesi Fethullah GülenHocaefendi’nin bu sözleflmeye dikkat

çekmesiyle mümkün olmufltur.

Ç ËÒ·ÏÒÍÓÏ ÏËð ËÌÚÂðÂÒ Íå‰ËÌÒÍÓÏÛ ëӄ·¯ÂÌ˲ ·˚΂ÓÁðÓʉÂÌ ·Î‡„Ó‰‡ðfl ð‡·ÓÚ‡ÏåÛı‡Ïχ‰‡ ï‡ÏˉÛÎÎ˚. åÓ ‚ÌËχÌ˽ڇ ÚÂχ ÔðË‚ÎÂÍ· ‚ 1991 „. çÓ‚‡fl‚ÓÎ̇ ËÌÚÂðÂÒ‡ Í ëӄ·¯ÂÌ˲, ̇‰ÍÓÚÓð˚Ï fl ð‡·ÓÚ‡˛ ÛÊ 15 ÎÂÚ, Òڇ·‚ÓÁÏÓÊÌÓÈ ÔÓÒΠÚÓ„Ó, Í‡Í ËÁ‚ÂÒÚÌ˚ÈÚÛðˆÍËÈ Û˜ÂÌ˚È-ËÒ·Ïӂ‰ îÂÚıÛηı ÉÛÎÂÌ ÔÓ‰˜ÂðÍÌÛΠ„ÓÌÂÓˆÂÌËÏÓ Á̇˜ÂÌËÂ.

Ali Bulaç / ÄÎË ÅÛ·˜

Putperest (müflrik) blok aras›ndaki iliflkileridüzenleyen 24-47 aras› ikinci bölümün BintiHaris’in evinde ve karfl›l›kl› görüflmelersonucunda imzaland›¤›n› kaydeder. Öyleanlafl›l›yor ki, Medine’deki farkl› dini veetnik topluluklar aras›ndaki görüflmeler Enesb. Malik’in evinde ve Hz. Muhammed’in(s.a.) baflkanl›¤›nda yürütülüp söz konusuvesika bu görüflmeler sonucunda kalemeal›nm›flt›r. Dikkat çekici nokta flu ki,vesikan›n bütün kurucu ilkelerinin neredeysetümü Kur’an’daki ayetlerde veya Hz.Muhammed’in (s.a) sözlerinde karfl›l›kbulabilmektedir.

Vesika, hicretin ilk y›l›nda, yani M.622’deimzalanm›fl bulunmaktad›r. ‹bn Hiflam veEbu Ubeyd’in eserlerinde düz ve yekpare birmetin iken, Wellhausen onu 47 maddeyeay›rm›fl, Hamidullah kimi maddeleri kendiiçlerinde bölerek bu say›y› 52’ye ç›karm›flt›r.

Sosyal çevre Bilindi¤i gibi M.610 y›l›nda ilk defaMekke’de yeni dini tebli¤ etmeye ve kendinetaraftar toplamaya çal›flan Hz. Muhammed,yak›n çevresinden birkaç kifli d›fl›nda ilky›llarda genel kabul görmemifl, zamanla budine girenlerin say›s› artt›kça bu sefer deçeflitli engellemeler ve a¤›r bask›larlakarfl›laflm›flt›. 13 y›ll›k Mekke hayat›ndataraftar say›s›n› fazla artt›ramayanPeygamber ve Müslümanlar için Mekked›fl›na bir yere gitmek, özgür ve güvenilir birortam bulmaktan baflka seçenek kalmay›nca,önce Habeflistan’a (iki defa), sonra daMedine’ye hicret etmek zorunda kald›lar.

ÏÛÒÛθχÌ, ·˚ÎË ÔÓ‰ÔËÒ‡Ì˚ ‚ ‰ÓÏ Ä̇҇·ËÌ å‡ÎË͇, 24-47 ÒÚ‡Ú¸Ë, ð„ÛÎËðÛ˛˘ËÂÓÚÌÓ¯ÂÌËfl ÏÂÊ‰Û ÏÛÒÛθχ̇ÏË, ËÛ‰ÂflÏË ËÏÛ¯ðË͇ÏË (ÏÌÓ„Ó·ÓÊÌË͇ÏË), ·˚ÎËÔÓ‰ÔËÒ‡Ì˚ ‚ ‰ÓÏ ÅËÌÚ ï‡ðËÒ Ë fl‚ËÎËÒ¸ðÂÁÛθڇÚÓÏ ÏÌÓ„ÓÒÚÓðÓÌÌËı ÔÂð„ӂÓðÓ‚.ÇÂðÓflÚÌÓ, ëӄ·¯ÂÌË ·˚ÎÓ ÒÓÒÚ‡‚ÎÂÌÓ ‚‰ÓÏ Ä̇҇ ·ËÌ å‡ÎË͇, „‰Â ÒÓÒÚÓflÎËÒ¸ÔÂð„ӂÓð˚ Ôð‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎÂÈ ð‡ÁÌ˚ıðÂÎË„ËÓÁÌ˚ı Ë ˝ÚÌ˘ÂÒÍËı „ðÛÔÔ.êÛÍÓ‚Ó‰ËÎ ÔÂð„ӂÓð‡ÏË èðÓðÓÍåÛı‡Ïχ‰ (Ò‡ÎÎflηıÛ ‡ÎÂÈıË ‚‡ Ò‡ÎÎflÏ).çÂχÎÓ‚‡ÊÌÓ, ˜ÚÓ ‚Ò ÓÒÌÓ‚Ì˚ ÔðË̈ËÔ˚ëӄ·¯ÂÌËfl ̇ıÓ‰flÚ ÔÓ‰Ú‚ÂðʉÂÌË ‚ ‡flÚ‡ıë‚fl˘ÂÌÌÓ„Ó äÓð‡Ì‡ Ë ‚˚Ò͇Á˚‚‡ÌËflı(Ò‚fl˘ÂÌÌ˚ı ı‡‰ËÒ‡ı) èðÓðÓ͇ åÛı‡Ïχ‰‡(Ò‡ÎÎflηıÛ ‡ÎÂÈıË ‚‡ Ò‡ÎÎflÏ).

ëӄ·¯ÂÌË ·˚ÎÓ ÔÓ‰ÔËÒ‡ÌÓ ‚ ÔÂð‚˚È„Ó‰ ıˉÊð˚, Ú.Â. ‚ 622 „. Ç ð‡·ÓÚ‡ı à·Ìï˯‡Ï‡ Ë Ä·Û-췇ȉ‡ ëӄ·¯ÂÌËÂÔð‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚ ÒÓ·ÓÈ ÒÔÎÓ¯ÌÓÈ ÚÂÍÒÚ,ÇÂÎı‡ÛÁÂÌ ‚˚‰ÂÎËÎ ‚ ÚÂÍÒÚ 47 ÒÚ‡ÚÂÈ,ï‡ÏˉÛηı Û‚Â΢ËÎ Ëı ˜ËÒÎÓ ‰Ó 52.

ëӈˇθ̇fl Òð‰‡ ä‡Í ËÁ‚ÂÒÚÌÓ, ÔðÓðÓ˜ÂÒ͇fl ÏËÒÒËflåÛı‡Ïχ‰‡ (Ò‡ÎÎflηıÛ ‡ÎÂÈıË ‚‡ Ò‡ÎÎflÏ)̇˜‡Î‡Ò¸ ‚ 610 „. ‚ åÂÍÍÂ. èÓ̇˜‡ÎÛÔðËÁ˚‚ åÛı‡Ïχ‰‡ ·˚Î ÛÒÎ˚¯‡Ì ÚÓθÍÓÒ‡Ï˚ÏË ·ÎËÁÍËÏË ÂÏÛ Î˛‰¸ÏË Ë ÌÂÒÍÓθÍÓÎÂÚ ÓÒÚ‡‚‡ÎÒfl ·ÂÁ ÓÚ‚ÂÚ‡. çÓ ÒÓ ‚ðÂÏÂÌÂϘËÒÎÓ ÒÚÓðÓÌÌËÍÓ‚ ËÒ·χ Û‚Â΢˂‡ÎÓÒ¸,‚ÏÂÒÚÂ Ò ˝ÚËÏ ðÓÒÎË ÔðÂÔflÚÒÚ‚Ëfl ˉ‡‚ÎÂÌË ̇ ÏÛÒÛθχÌ. ᇠ13 ÎÂÚÔðÓðÓ˜ÂÒÚ‚‡ ‚ åÂÍÍ ˜ËÒÎÓ ÔÓÒΉӂ‡ÚÂÎÂÈËÒ·χ Û‚Â΢ËÎÓÒ¸ ÌÂÁ̇˜ËÚÂθÌÓ,ÔÓ˝ÚÓÏÛ ÏÛÒÛθχÌ ‚˚ÌÛʉÂÌ˚ ·˚ÎËËÒ͇ڸ ·ÓΠ̇‰ÂÊÌÓ ÏÂÒÚÓ ‰ÎflÒ‚Ó·Ó‰ÌÓ„Ó ËÒÔӂ‰‡ÌËfl Ò‚ÓÂÈ ‚Âð˚.

MedineliMüslümanlar (Ensar)

ile MekkeliMüslümanlar(Muhacirler)

aras›nda sosyal veekonomik birdayan›flma veyard›mlaflma

iliflkisini tesis etti.Buna “muahat”

(kardeflleflme) ad›verildi.

åÂʉÛωËÌÒÍËÏË(‡ÌÒ‡ð˚) Ë

ÏÂÍ͇ÌÒÍËÏË(ÏÛı‡‰ÊËð˚)ÏÛÒÛθχ̇ÏËÛÒÚ‡ÌÓ‚ËÎËÒ¸

ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl‚Á‡ËÏÓÔÓÏÓ˘Ë Ë

‰Ó·ðÓÊ·ÚÂθÌÓ-ÒÚË. ùÚÓÚ ‚ˉ

ÒӈˇθÌÓÈÒÓÎˉ‡ðÌÓÒÚË ·˚Î̇Á‚‡Ì ÏÛ‡ı‡Ú –

·ð‡ÚÒÚ‚Ó.

73

B A R I fi I N R E Ç E T E S ‹ : E T ‹ K D E ⁄ E R L E R

Vesikaya taraf olandini topluluklar›n tespiti Medine’ye gelir gelmez Peygamber’in ilkyapt›¤› ifllerden biri, yeni gelen muhacirleriyerlefltirmek, onlar›n ve ailelerinin gündelik(rutin) ihtiyaçlar›n›n karfl›lanmas› için gereklitedbirleri almak oldu. Bu amaçla MedineliMüslümanlar (Ensar) ile Mekkeli Müslümanlar(Muhacirler) aras›nda sosyal ve ekonomik birdayan›flma ve yard›mlaflma iliflkisini tesis etti.Buna “muahat” (kardeflleflme) ad› verildi.Hicret’le birlikte ve bu geliflmelerden sonraMedine’de üç ana toplumsal blok ortaya ç›km›floldu: Müslümanlar, Yahudiler ve MüflrikAraplar. Müslüman blok, Mekkeli Muhacirlerve Medineli Evs ve Hazreç’li Ensar’danmüteflekkildi.

Ancak kuflkusuz Medine, Müslümanlardanibaret de¤ildi. Onun kadim sakinleriYahudiler ve Müslümanl›¤› kabul etmemiflAraplar da vard›. ‹flte Hz. Muhammed’in(s.a.) önünde bütün bu sosyal bloklar›anlaflt›r›p birlefltirmek ve bir arada yaflaman›nformülünü bulmak gibi önemli bir sorunvard›. Peki, bunu nas›l yapacakt›?

Hz. Muhammed, bir yandan hicret edenMekkelilerin yerlefltirilmesi ve yeni çevreyeintibaklar›yla u¤rafl›rken, di¤er yandanYahudi ve Müflrik Araplara güven vermeyeçal›fl›yor, niyetinin Medine üzerinde mutlakbir egemenlik kurmak olmay›p yeni dinicemaatinin güven içinde yaflamas›n› vedinlerini yayma imkanlar›n› sa¤lamakoldu¤unu söylüyordu.

Medine’ye geliflten sonra, önce MedineliEnsar ile Mekke’den gelen Muhacir ailelerinbaflkanlar›n›n (Nakib) kat›ld›¤› büyük birmeclis topland› ve muhtemelen yukar›dasözünü etti¤imiz kardeflleflmenin (Muâhât)hukukî temelini oluflturan hükümlergörüflüldü. ‹flte Medine Vesikas›’n›n ilk 23maddesi, bu toplant›da tespit edilmifl olupyeni Müslüman blokun sosyal ve hukukîiliflkilerini yaz›l› hükümlere ba¤lamaktad›r.

Bu ifl tamamland›ktan sonra, Hz.Muhammed (s.a.), Müslüman blokunliderleriyle oldu¤u kadar, Müslüman olmayanMedineli di¤er sosyal blok temsilcileriyle dedurumu istiflare etti ve önce Enes’in evinde,sonra Müslüman ve Yahudi liderlerle BintiHaris’in evinde toplanarak yeni bir “fiehir-Devlet” yap›s›n› ortaya ç›karan temel ilkelerüzerinde anlaflt›lar. Bu yeni “devletinanayasas›” yaz›l› bir biçimde tespit edilipvazedildi ki bu metin flu anda elimizdebulunan vesikad›r.

Hamidullah’a göre, “bu anayasa, ilk ‹slâmDevleti’nin Anayasas› olmas›ndan baflka,ayn› zamanda yeryüzünde bir devletinvazetti¤i ilk yaz›l› anayasa olma özellik” veayr›cal›¤›na da sahiptir. Elimizdeki bilgiler,vesikan›n karfl›l›kl› görüflmeler sonucunda ve

ÇÓ „·‚Â Ò èðÓðÓÍÓÏ (Ò‡ÎÎflηıÛ ‡ÎÂÈıË‚‡ Ò‡ÎÎflÏ) ÏÛÒÛθχÌ ÓÚÔð‡‚ËÎËÒ¸Ò̇˜‡Î‡ ‚ ùÙËÓÔ˲ (2 ð‡Á‡), ‡ ÔÓÒΠ˝ÚÓ„ÓÔÂðÂÒÂÎËÎËÒ¸ ‚ å‰ËÌÛ.

êÂÎË„ËÓÁÌ˚ ÒÓÓ·˘ÂÒÚ‚‡, ÔðËÒÓ‰ËÌË‚¯ËÂÒfl Í ëӄ·¯ÂÌ˲ èÂð‚ÓÒÚÂÔÂÌÌÓÈ Á‡‰‡˜ÂÈ èðÓðÓ͇(Ò‡ÎÎflηıÛ ‡ÎÂÈıË ‚‡ Ò‡ÎÎflÏ) ÔÓÒÎÂÔÂðÂÒÂÎÂÌËfl ‚ å‰ËÌÛ ÒÚ‡ÎÓ ð‡ÁÏ¢ÂÌË‚ÒÂı ÔÂðÂÒÂÎÂ̈‚ Ë ÒÓÁ‰‡ÌË ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏ˚ıÛÒÎÓ‚ËÈ ‰Îfl Û‰Ó‚ÎÂÚ‚ÓðÂÌËfl Ëı Âʉ̂Ì˚ıÔÓÚð·ÌÓÒÚÂÈ. èÓ˝ÚÓÏÛ ÓÌ ‰Â·Π‚Ò‚ÓÁÏÓÊÌÓ ‰Îfl ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ·˚ ÏÂʉÛωËÌÒÍËÏË (‡ÌÒ‡ð˚) Ë ÏÂÍ͇ÌÒÍËÏË(ÏÛı‡‰ÊËð˚) ÏÛÒÛθχ̇ÏË ÛÒÚ‡ÌÓ‚ËÎËÒ¸ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl ‚Á‡ËÏÓÔÓÏÓ˘Ë Ë‰Ó·ðÓÊ·ÚÂθÌÓÒÚË. ùÚÓÚ ‚ˉ ÒӈˇθÌÓÈÒÓÎˉ‡ðÌÓÒÚË ·˚Π̇Á‚‡Ì ÏÛ‡ı‡Ú –·ð‡ÚÒÚ‚Ó. èÓÒΠÔÂðÂÒÂÎÂÌËfl ‚ å‰ËÌÂÒÙÓðÏËðÓ‚‡ÎËÒ¸ ÚðË Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚„ðÛÔÔ˚: ÏÛÒÛθχÌÂ, ËÛ‰ÂË Ë ‡ð‡·˚-ÏÛ¯ðËÍË. åÛÒÛθχÌ ÒÓÒÚÓflÎË ËÁÏÂÍ͇ÌÒÍËı ÏÛı‡‰ÊËðÓ‚ Ë ‡ÌÒ‡ðÓ‚(ÔÓÏÓ˘ÌËÍÓ‚) ËÁ ωËÌÒÍËı ÔÎÂÏÂÌ Ä‚Ò Ëï‡Áð‡‰Ê.

Ç å‰ËÌ ÊËÎË Ì ÚÓθÍÓ ÏÛÒÛθχÌÂ. ë ‰ð‚ÌËı ‚ðÂÏÂÌ „ÓðÓ‰ ̇ÒÂÎflÎË ËÛ‰ÂË Ë‡ð‡·ÒÍË ÔÎÂÏÂ̇, Ì ÔðËÌfl‚¯Ë ۘÂÌËÂËÒ·χ. èÓ˝ÚÓÏÛ ÔÂð‰ èðÓðÓÍÓÏåÛı‡Ïχ‰ÓÏ (Ò‡ÎÎfl·ıÛ ‡ÎÂÈıË ‚‡ Ò‡ÎÎflÏ)ÒÚÓfl· ‚‡Ê̇fl Ë Úðۉ̇fl Á‡‰‡˜‡ – ̇ÈÚËÓÔÚËχθÌÛ˛ ÙÓðÏÛÎÛ ‰Îfl ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ·˚ð‡ÁÌ˚ ÒӈˇθÌ˚ „ðÛÔÔ˚ ÏÓ„ÎËÔðÓ‰ÓÎʇڸ ÊËÚ¸ ‚ Òӄ·ÒËË, ÒÓÚðÛ‰Ì˘‡fl‰ðÛ„ Ò ‰ðÛ„ÓÏ. Ç Í‡ÍÓÈ ÙÓðÏ Ïӄ· ·˚Ú¸ð‡ÎËÁÓ‚‡Ì‡ ˝Ú‡ Á‡‰‡˜‡?

åÛı‡Ïχ‰ (Ò‡ÎÎflηıÛ ‡ÎÂÈıË ‚‡Ò‡ÎÎflÏ), Ò Ó‰ÌÓÈ ÒÚÓðÓÌ˚, ‡ÍÚË‚ÌÓÁ‡ÌËχÎÒfl ‚ÓÔðÓÒ‡ÏË ð‡ÁÏ¢ÂÌËflÏÛı‡‰ÊËðÓ‚ Ë Ëı ‡‰‡ÔÚ‡ˆËÂÈ Í ÌÓ‚˚ÏÛÒÎÓ‚ËflÏ, Ò ‰ðÛ„ÓÈ ÒÚÓðÓÌ˚, – ‰Â·Π‚Ò‚ÓÁÏÓÊÌÓ ‰Îfl ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ·˚ Á‡ðÛ˜ËÚ¸Òfl‰Ó‚ÂðËÂÏ Ëۉ‚ Ë ‡ð‡·Ó‚-ÏÌÓ„Ó·ÓÊÌËÍÓ‚,Ó·˙flÒÌflfl, ˜ÚÓ ˆÂθ Ëı ÔðËıÓ‰‡ ‚ å‰ËÌÛ‰‡ÎÂ͇ ÓÚ Ê·ÌËfl ÛÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌËfl Á‰ÂÒ¸‡·ÒÓβÚÌÓ„Ó „ÓÒÔÓ‰ÒÚ‚‡ Ë ÒÓÒÚÓËÚ ‚ ÚÓÏ,˜ÚÓ·˚ ÒÓÁ‰‡Ú¸ ·Î‡„ÓÔðËflÚÌ˚ ÛÒÎÓ‚Ëfl ‰Îflð‡Á‚ËÚËfl Ë ð‡ÒÔðÓÒÚð‡ÌÂÌËfl ð‡Á΢Ì˚ıðÂÎË„ËÓÁÌ˚ı Ú˜ÂÌËÈ.

èÓ ÔðË·˚ÚËË ‚ å‰ËÌÛ „·‚˚ ÒÂÏÂÈ(̇ÍË·˚) ωËÌÒÍËı ‡ÌÒ‡ðÓ‚ Ë ÏÛı‡‰ÊËðÓ‚ÒÓ·ð‡ÎË ÒÓ‚ÂÚ, ̇ ÍÓÚÓðÓÏ Ó·ÒÛ‰ËÎËÔð‡‚Ó‚˚ ‡ÒÔÂÍÚ˚ ·ð‡ÚÒÚ‚‡, Ó ÍÓÚÓðÓÏÛÔÓÏË̇ÎÓÒ¸ ‚˚¯Â. í‡ÍËÏ Ó·ð‡ÁÓÏ, ÔÂð‚˚Â23 ÒÚ‡Ú¸Ë å‰ËÌÒÍÓ„Ó ëӄ·¯ÂÌËfl ·˚ÎËÔðËÌflÚ˚ ̇ ˝ÚÓÏ ÒÓ‚ÂÚÂ Ë Ôð‰ÒÚ‡‚ÎflÎËÒÓ·ÓÈ ÓÒÌÓ‚Ì˚ ÔðË̈ËÔ˚ ÒӈˇθÌ˚ı ËÔð‡‚Ó‚˚ı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ ÏÂÊ‰Û ÏÛÒÛθχ̇ÏË.

èÓÒΠ˝ÚÓ„Ó åÛı‡Ïχ‰ (Ò‡ÎÎfl·ıÛ‡ÎÂÈıË ‚‡ Ò‡ÎÎflÏ) Ó·ÒÛ‰ËÎ ‚ÓÔðÓÒ˚‚Á‡ËÏÓ‰ÂÈÒÚ‚Ëfl Ò ÎˉÂð‡ÏË ÏÛÒÛθχÌÒÍÓÈÓ·˘ËÌ˚ Ë ‰ðÛ„Ëı ÒӈˇθÌ˚ı „ðÛÔÔå‰ËÌ˚. èÂð‚‡fl ‚ÒÚð˜‡ Ò ÌËÏË ÒÓÒÚÓfl·Ҹ‚ ‰ÓÏ Ä̇҇, ‡ Á‡ÚÂÏ ‚ ‰ÓÏ ÅËÌÚ ï‡ðËÒ

Hamidullah’agöre, “bu anayasa,

ilk ‹slâm Devleti’ninAnayasas›olmas›ndan baflka,ayn› zamandayeryüzünde birdevletin vazetti¤i ilkyaz›l› anayasa olmaözellik” veayr›cal›¤›na dasahiptir.

èÓ ÏÌÂÌ˲ï‡ÏˉÛηı‡, ˝Ú‡ÍÓÌÒÚËÚÛˆËflfl‚ÎflÂÚÒfl «ÌÂÚÓθÍÓ ÔÂð‚ÓÈÍÓÌÒÚËÚÛˆËÂÈÔÂð‚Ó„ÓàÒ·ÏÒÍÓ„Ó„ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡, ÌÓ ËÔÂð‚ÓÈ ÔËÒ¸ÏÂÌÌÓÈÍÓÌÒÚËÚÛˆËÂÈ ‚ÏËðÂ, ÒÓÁ‰‡ÌÌÓÈ͇ÍËÏ-ÎË·Ó„ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÓÏ».

74

ê Ö ñ Ö è í Ñ ã ü Ñ é ë í à Ü Ö ç à ü å à ê Ä : ù í à ó Ö ë ä à Ö ñ Ö ç ç é ë í à

bir toplumsal mutabakat ürünü fleklindeortaya ç›kt›¤›n› göstermektedir ki, iyi biranayasa için ilk gerekli flart budur.

Ortak yaflaman›nilkesi: “neysen osun” Hz. Muhammed’in karfl›l›kl› görüflmelersonucunda ve oydaflma esas›na dayal›haz›rlad›¤› bu toplumsal sözleflmeninkabulünü sa¤layan esasl› faktörlerden biri,120 y›ld›r savafl ve düflmanl›klarla yorgun vebitkin düflen Medine’nin bizzat içindebulundu¤u kaotik ve güvensiz durumdur. ‹fltetam da böyle kritik bir dönemde yabanc›kökenli biri ç›k›p bütün gruplara birlikte veortak yaflaman›n yollar›n› gösteriyor, herkesihukuk temelinde, “neysen osun” ilkesine görevar olmaya ça¤›r›yor.

‹kinci önemli nokta, böyle bir projesayesinde kimsenin kimse üzerinde bask›kurmaya kalk›flmadan baflkalar›n› do¤al birrealite kabul etmesi ve onun yaflama vedüflünme biçimine sayg› göstermesininyasallaflmas› ve hukukun teminat› alt›naal›nmas›d›r.

ÎˉÂð˚ ÏÛÒÛθχÌÒÍÓÈ Ë ËÛ‰ÂÈÒÍÓÈ Ó·˘Ë̉ÓÒÚË„ÎË ‰Ó„Ó‚ÓðÂÌÌÓÒÚË ÓÚÌÓÒËÚÂθÌÓÒÚðÛÍÚÛð˚ Ë ÙÛÌ͈ËÓÌËðÓ‚‡ÌËfl «„ÓðÓ‰‡-„ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡». í‡ÍËÏ Ó·ð‡ÁÓÏ, ÌÓ‚‡fl«å‰ËÌÒ͇fl ÍÓÌÒÚËÚÛˆËfl» ·˚· ӄ·¯Â̇.ùÚÓÚ ‰ÓÍÛÏÂÌÚ Ë fl‚ÎflÂÚÒfl å‰ËÌÒÍËÏëӄ·¯ÂÌËÂÏ, Ó ÍÓÚÓðÓÏ Ë‰ÂÚ ð˜¸.

èÓ ÏÌÂÌ˲ ï‡ÏˉÛηı‡, ˝Ú‡ÍÓÌÒÚËÚÛˆËfl fl‚ÎflÂÚÒfl «Ì ÚÓθÍÓ ÔÂð‚ÓÈÍÓÌÒÚËÚÛˆËÂÈ ÔÂð‚Ó„Ó àÒ·ÏÒÍÓ„Ó„ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡, ÌÓ Ë ÔÂð‚ÓÈ ÔËÒ¸ÏÂÌÌÓÈÍÓÌÒÚËÚÛˆËÂÈ ‚ ÏËðÂ, ÒÓÁ‰‡ÌÌÓÈ Í‡ÍËÏ-ÎË·Ó „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÓÏ». èðËϘ‡ÚÂθÌÓ Ë ÚÓ,˜ÚÓ ˝Ú‡ ÍÓÌÒÚËÚÛˆËfl Òڇ· ðÂÁÛθڇÚÓÏÏÌÓ„ÓÒÚÓðÓÌÌËı ÔÂð„ӂÓðÓ‚ ËÔð‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚ ÒÓ·ÓÈ Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚È ‰Ó„Ó‚Óð,˜ÚÓ Ë fl‚ÎflÂÚÒfl ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏ˚Ï ÛÒÎÓ‚ËÂÏ̇ÒÚÓfl˘ÂÈ ÍÓÌÒÚËÚÛˆËË.

èðË̈ËÔ Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó Òӄ·ÒËfl: «ÅÛ‰¸ ÚÂÏ, ÍÚÓ Ú˚ ÂÒÚ¸» î‡ÍÚÓð‡ÏË, ÒÔÓÒÓ·ÒÚ‚Ó‚‡‚¯ËÏËÛÚ‚ÂðʉÂÌ˲ ‚ å‰ËÌ ëӄ·¯ÂÌËfl,‰ÓÒÚË„ÌÛÚÓ„Ó ‚ ðÂÁÛθڇÚ ÏÌÓ„ÓÒÚÓðÓÌÌËıÔÂð„ӂÓðÓ‚ ÔÓ‰ ðÛÍÓ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÏ èðÓðÓ͇åÛı‡Ïχ‰‡ (Ò‡ÎÎflηıÛ ‡ÎÂÈıË ‚‡ Ò‡ÎÎÂÏ),ÒÚ‡ÎË ÌÂÒÚ‡·ËθÌÓÒÚ¸ Ë ı‡ÓÒ ‚ å‰ËÌÂ,

‹nsanlar vetopluluklararas›ndaki

iliflkilerde temelahlakî esaslar ve

herkesin karfl›ç›kamayaca¤›evrensel yüce

idealler geçerlidir.

éÚÌÓ¯ÂÌËfl ÏÂʉÛβ‰¸ÏË

ð„ÛÎËðÛ˛ÚÒfl˝Ú˘ÂÒÍËÏËÌÓðχÏË Ë‚˚ÒÓÍËÏËˉ‡·ÏË,Ëϲ˘ËÏË

Ô·ÌÂÚ‡ðÌ˚Èı‡ð‡ÍÚÂð.

75

B A R I fi I N R E Ç E T E S ‹ : E T ‹ K D E ⁄ E R L E R

Hz. Muhammed (s.a.s) Medine’yi teflrifettiklerinde, Medine ahalisi ile yapm›fl

oldu¤u anlaflmada (Medine Vesikas›)gayrimüslimlere öylesine haklar tan›m›flt›r ki,onlar günümüzde yürürlükte olan ‹nsan Haklar›Beyannamesi’nde, insanlara tan›nan haklardançok çok ileridedir. Evet, bizim hoflgörüanlay›fl›m›za kaynakl›k eden dinimizdir veyahoflgörü dinimizin tabiat›n›n gere¤i ve onun birderinli¤idir. Biz, o dini hayat›m›za hayatk›ld›¤›m›z as›rlarca, bu uzun zamandilimlerinde o hoflgörüyü dünya çap›nda temsiletmiflizdir.

Yaln›z tarihin baz› dilimlerinde, günümüzdede k›smen oldu¤u gibi, bu espriyikavrayamayan baz› marjinal gruplar veya baz›fertler, bu anlay›fla ters hareketlerde bulunmuflolabilir. Onlar› bu tür davran›fllara sevk eden,düflünce kaymas› olabilece¤i gibi, d›fldünyan›n etkileri de olabilir. Evet, eli kanl›,gözü kanl›, dili kanl›, müsamaha, tolerans,hoflgörü nedir bilmeyen baz›lar›n›niflleyegeldikleri cinayet, bombalama,yaralama, gasp, soygun vb. hâdiseleri bütünmü’minlere mâl etmek, hatta bunu ‹slâm’›ntemel özelli¤i olarak göstermek do¤ru olmasagerektir.

Netice itibar›yla, bütün olumsuz flartlarara¤men, günümüzde bize düflen fley, hoflgörüanlay›fl›n› yeniden öncelikle içimizdeyeflertmek, daha sonra da çevremizle olanmünasebetleri hep bu çizgide sürdürmektir.Allah’a flükür, bu süreç Türkiye’de bafllam›flt›r.Bafllad›¤› gibi daima artan bir h›zla devametmesi, sonra bütün bir dünyaya yay›lmas› enbüyük dile¤imizdir. Günümüzde insan›m›z›n herfleyden daha çok, her zamankinden dahafazla sevgiye, sayg›ya, el ele tutuflmayaihtiyac› vard›r. Gelece¤in dünyas› kinin,nefretin, fliddetin, kavgan›n, savafl›n üzerinede¤il, sevginin, hoflgörünün, birbirimizikabullenmenin üzerine bina edilecektir.

Fethullah GülenDin alimi, Gazeteciler ve Yazarlar Vakf› Onursal Baflkan› (Türkiye)

Medine Vesikas›, ‹nsan Haklar›Beyannamesi’nden ileri bir metindir

îÂÚıÛηı ÉÛÎÂÌàÒ·ÏÒÍËÈ Û˜ÂÌ˚È-·Ó„ÓÒÎÓ‚, ÔÓ˜ÂÚÌ˚È ÔðÂÁˉÂÌÚ îÓ̉‡ ÊÛð̇ÎËÒÚÓ‚ Ë ÔËÒ‡ÚÂÎÂÈ (íÛðˆËfl)

å‰ËÌÒÍÓ ëӄ·¯ÂÌË - ·ÓΠÔÂð‰ӂÓÈ ‰ÓÍÛÏÂÌÚ‰‡Ê ÔÓ Òð‡‚ÌÂÌ˲ Ò ÑÂÍ·ð‡ˆËÂÈ Ó Ôð‡‚‡ı ˜ÂÎÓ‚Â͇

èÓÒΠÔðËıÓ‰‡ èðÓðÓ͇ åÛı‡Ïχ‰‡ (Ò‡ÎÎflηıÛ ‡ÎÂÈıË ‚‡Ò‡ÎÎflÏ) ‚ å‰ËÌÛ Ò ÊËÚÂÎflÏË „ÓðÓ‰‡ ·˚Î Á‡Íβ˜ÂÌ ‰Ó„Ó‚Óð

(å‰ËÌÒÍÓ ëӄ·¯ÂÌËÂ), ‚ ÍÓÚÓðÓÏ ÌÂÏÛÒÛθχ̇ÏÔð‰ÓÒÚ‡‚ÎflÎËÒ¸ Ôð‡‚‡ Ë ÔðË‚Ë΄ËË, ̇ÏÌÓ„Ó Ôð‚ÓÒıÓ‰fl˘ËÂÁ‡ÙËÍÒËðÓ‚‡ÌÌ˚ ‚ ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓÈ ÑÂÍ·ð‡ˆËË Ó Ôð‡‚‡ı˜ÂÎÓ‚Â͇. ч, ËÒÚÓ˜ÌËÍ ÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓÒÚË, ‚ ̇¯ÂÏ ÔÓÌËχÌËË, –̇¯‡ ðÂÎË„Ëfl, ÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓÒÚ¸ – ð‡θÌÓÒÚ¸ ̇¯ÂÈ ðÂÎË„ËË Ë Â„ÎÛ·Ë̇. ç‡ ÔðÓÚflÊÂÌËË ‚ÂÍÓ‚ ‚Ó ‚ÒÂÏ ÏËð Ï˚ ·˚ÎËÔð‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎflÏË ÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓÒÚË.

Ç ÌÂÍÓÚÓð˚ ËÒÚÓð˘ÂÒÍË ÔÂðËÓ‰˚, Í‡Í Ë ÒÂȘ‡Ò,ð‡Á΢Ì˚ χð„Ë̇θÌ˚ „ðÛÔÔ˚ Ë Ë̉˂ˉ˚, Ì ÔÓÌËχflÒÛ˘ÌÓÒÚË ˝ÚÓ„Ó fl‚ÎÂÌËfl, ‚˚ÒÚÛÔ‡ÎË ÔðÓÚË‚ ÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓÒÚË.èÓÒÚÛÔ‡Ú¸ Ë ‰Ûχڸ Ú‡Í Ëı ‚˚ÌÛʉ‡ÎË ÌÂÒÚÓÈÍÓÒÚ¸ÏËðÓ‚ÓÁÁðÂÌËfl Ë ‚ÎËflÌË ‚̯ÌËı ÒËÎ. ч, ÔðÂÒÚÛÔÌËÍË ÒÓÍðÓ‚‡‚ÎÂÌÌ˚ÏË ðÛ͇ÏË, Ò „·Á‡ÏË, ̇ÎËÚ˚ÏË ÍðÓ‚¸˛, ÌÂ

Ëϲ˘Ë Ôð‰ÒÚ‡‚ÎÂÌËfl Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ ÓÁ̇˜‡˛Ú ÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓÒÚ¸,ÚÂðÔËÏÓÒÚ¸ Ë ÒÓÒÚð‡‰‡ÌËÂ, ̇ÏÂð‚‡˛ÚÒfl ‚ËÌÛ Á‡ÒÓ‚Âð¯ÂÌÌ˚ ËÏË ÔðÂÒÚÛÔÎÂÌËfl, Íð‡ÊË, Û·ËÈÒÚ‚‡, ÔÓÍÛ¯ÂÌËflð‡ÒÔðÓÒÚð‡ÌËÚ¸ ̇ ‚ÒÂı ÏÛÒÛθχÌ. é˜Â‚ˉÌÓ, ˜ÚÓ ˝ÚÓÌÂÔð‡‚ËθÌÓ.

ëÂȘ‡Ò Ò‡ÏÓ „·‚ÌÓ ‰Îfl ̇Ò, ÌÂÒÏÓÚðfl ̇Ì··„ÓÔðËflÚÌÛ˛ Ó·ÒÚ‡ÌÓ‚ÍÛ, ÔÓÔ˚Ú‡Ú¸Òfl ÓÊË‚ËÚ¸ ðÓÒÚÍËÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓÒÚË Ë Ì‡ ˝ÚÓÈ ÓÒÌÓ‚Â ð‡Á‚Ë‚‡Ú¸ ‚Á‡ËÏÓÓÚÌÓ¯ÂÌËflÒÓ ‚ÒÂÏ ÏËðÓÏ. ë·‚‡ ÄηıÛ, ‚ íÛðˆËË ˝ÚÓÚ ÔðÓˆÂÒÒ Ì‡˜‡ÎÒfl.åÓ ҇ÏÓ ·Óθ¯Ó Ê·ÌË – ˜ÚÓ·˚ ˝ÚÓÚ ÔðÓˆÂÒÒ ‚Ó ‚ÒÂÏÏËð ¯ÂÎ Ú‡Í Ê ÒÚðÂÏËÚÂθÌÓ, Í‡Í Ì‡˜‡ÎÒfl. ë„ӉÌfl β‰Ë, ͇ÍÌËÍÓ„‰‡, ÌÛʉ‡˛ÚÒfl ‚ β·‚Ë, ÏËÎÓÒÂð‰ËË, Û‚‡ÊÂÌËË.îÛ̉‡ÏÂÌÚÓÏ ÏËð‡ ·Û‰Û˘Â„Ó ÒÚ‡ÌÛÚ Ì ̇ÒËÎËÂ, ÌÂ̇‚ËÒÚ¸,ð‡Á‰Óð˚ Ë ‚ÓÈÌ˚, ‡ β·Ó‚¸, ÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓÒÚ¸, ÔðËÁ̇ÌË ‚͇ʉÓÏ Î˘ÌÓÒÚË.

Burada vesikadan ç›karabilece¤imiz ilkkurucu ilkenin alt›n› çiziyoruz:

Do¤ru, adil, hukuka sayg›l› ve insanlararas›nda gerçek bar›fl ve istikrar› amaçlayanideal bir projenin, farkl› gruplar (dini, hukuki,felsefi, siyasi vs.) aras›nda bir sözleflmetemelinde ortaya ç›kmas› gerekir.Sözleflmenin haz›rlanmas› esnas›nda sosyalbloklar›n kendileri veya temsilcileri haz›rbulunmal›, özgür bir ortamda ve karfl›l›kl›görüflme ve tart›flmalarla sözleflmeninhükümleri (temel yasalar) tespit edilmelidir.

Toplumsal hayata kat›lan gruplar heterojenolduklar›ndan, her bir madde bir örtüflmenoktas›n› teflkil etmeli ve oydaflma yoluylatespit edilmelidir. Her örtüflme maddesisözleflmenin bir hükmünü oluflturur veanlaflmazl›k konusu her madde de gruplar›n

kendilerine terk edilir. Örtüflme sözleflmealan›na, farkl›l›k özerk alana aittir. Bu, birlikiçinde zengin farkl›l›k, yani sahiciço¤ulculuktur.

‹kinci kurucu ilke hakimiyet’in de¤il,kat›l›m’›n hareket noktas› seçilmesidir.Çünkü totaliter ve otoriter bir siyasal yap›dafarkl›l›klar kabul edilemez. Medine Vesikas›,herkesi kendi durumunda bir gerçek olarakkabul etmifltir. Kabilelerin bir birzikredilmesi, toplumda var olan dini ve etniktopluluklar›n sosyal, etnik ve dini kimliklerinitan›mak ve belgelemek içindir.

Baflka bir ifadeyle, her bir dinî ve etnikgrup kültürel ve hukuki tam özerkli¤esahiptir. Yani din, yasama, yarg›, e¤itim,

ÛÒÚ‡‚¯ÂÈ ÓÚ ð‡ÒÔðÂÈ Ë ‚ÌÛÚðÂÌÌËı ‚ÓÈÌ,ÔðÓ‰ÓÎʇ‚¯ËıÒfl 120 ÎÂÚ. ä‡Í ð‡Á ‚ ð‡Á„‡ðð‡ÒÔðÂÈ Ôð˯ÂÎ ˜ÛÊÓÈ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ Ë ÔÓ͇Á‡Î‚ÒÂÏ ÔÛÚË ÒÓ‚ÏÂÒÚÌÓ„Ó ÏËðÌÓ„ÓÒÓÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌËfl, ÔðËÁ‚‡Î ‚ÒÂı ÍÒӷβ‰ÂÌ˲ ̇ Ôð‡‚Ó‚ÓÈ ÓÒÌÓ‚Â ÔðË̈ËÔ‡:«ÅÛ‰¸ ÚÂÏ, ÍÚÓ Ú˚ ÂÒÚ¸».

Ö˘Â Ó‰Ì‡ ‚‡Ê̇fl ÒÚÓðÓ̇ ëӄ·¯ÂÌËflÒÓÒÚÓËÚ ‚ ÚÓÏ, ˜ÚÓ ‰‡ÌÌ˚È ÔðÓÂÍÚ˛ðˉ˘ÂÒÍË Á‡ÍðÂÔËÎ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚ¸‚ÓÒÔðËflÚËfl Í‡Í ‰‡ÌÌÓÒÚË ˜ÎÂ̇ÏËð‡Á΢Ì˚ı ˝ÚÌ˘ÂÒÍËı Ë ðÂÎË„ËÓÁÌ˚ı „ðÛÔÔ‰ðÛ„ ‰ðÛ„‡, Á‡ÔðÂÚËΠ͇ÍÓÂ-ÎË·Ó ‰‡‚ÎÂÌË ‚˝ÚËı ‚ÓÔðÓÒ‡ı, ‡ Ú‡ÍÊ ÔðËÁ‚‡Î Û‚‡Ê‡Ú¸‚Á„Îfl‰˚ Ë ÔðË̈ËÔ˚ ‰ðÛ„ ‰ðÛ„‡. àÌ˚ÏËÒÎÓ‚‡ÏË, ëӄ·¯ÂÌË „‡ð‡ÌÚËðÓ‚‡ÎÓ΢ÌÓÒÚË Ôð‡‚Ó Ò‚Ó·Ó‰˚ ‚˚·Óð‡.

ëӄ·¯ÂÌË ÔðÓ‚ÓÁ„·¯‡ÂÚ ‰‚‡ÓÒÌÓ‚ÓÔÓ·„‡˛˘Ëı ÔðË̈ËÔ‡.

é·ÂÒÔ˜ÂÌË ̇ÒÚÓfl˘Â„Ó ÏËð‡ ËÒÚ‡·ËθÌÓÒÚË, ÓÒÌÓ‚‡ÌÌ˚ı ̇ ÔðË̈ËÔ‡ıÒÔð‡‚‰ÎË‚ÓÒÚË Ë Ôð‡‚‡, ‚ÓÁÏÓÊÌÓ ÔÛÚÂÏÁ‡Íβ˜ÂÌËfl ëӄ·¯ÂÌËfl ÏÂʉÛð‡Á΢Ì˚ÏË ÒӈˇθÌ˚ÏË „ðÛÔÔ‡ÏË(ðÂÎË„ËÓÁÌ˚ÏË, ˛ðˉ˘ÂÒÍËÏË,ÙËÎÓÒÓÙÒÍËÏË, ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍËÏË Ë Ú.‰.). Ç ÒÓÒÚ‡‚ÎÂÌËË Ë ÛÚ‚ÂðʉÂÌËË ëӄ·¯ÂÌËfl‰ÓÎÊÌ˚ ÔðËÌËχڸ Û˜‡ÒÚË Ôð‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË‚ÒÂı ÒӈˇθÌ˚ı „ðÛÔÔ. éÒÌÓ‚Ì˚ÂÔÓÎÓÊÂÌËfl ëӄ·¯ÂÌËfl ‰ÓÎÊÌ˚ ÒÚ‡Ú¸ðÂÁÛθڇÚÓÏ ÏÌÓ„ÓÒÚÓðÓÌÌËı Ò‚Ó·Ó‰Ì˚ıÔÂð„ӂÓðÓ‚.

àÁ-Á‡ „ÂÚÂðÓ„ÂÌÌÓ„Ó ÒÓÒÚ‡‚‡ Ó·˘ÂÒÚ‚‡ÔÓÎÓÊÂÌËfl ëӄ·¯ÂÌËfl ‰ÓÎÊÌ˚ ·˚ÎËÛÒÚð‡Ë‚‡Ú¸ ‚Ò ӷ˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ „ðÛÔÔ˚.ÇÓÔðÓÒ˚, ÔÓ ÍÓÚÓð˚Ï ·˚ÎÓ ‰ÓÒÚË„ÌÛÚÓ

Vesika’da hareketnoktas› hakimiyetde¤il, kat›l›md›r.Medine Vesikas›,

herkesi kendidurumunda bir

gerçek olarak kabuletmifltir.

Ç ëӄ·¯ÂÌËËÙÓðχ Ôð‡‚ÎÂÌËfl

„ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡Ôð‰ÔÓ·„‡ÂÚ Ì‚·‰˚˜ÂÒÚ‚Ó, ‡

Û˜‡ÒÚËÂ. å‰ËÌÒÍÓÂëӄ·¯ÂÌËÂ

ÔðËÁ̇‚‡ÎÓ ‚ÒÂÒӈˇθÌ˚ „ðÛÔÔ˚,ÔðË ˝ÚÓÏ Í‡Ê‰‡fl ËÁ

ÌËı Ïӄ·ÓÒÚ‡‚‡Ú¸Òfl ÒÓ·ÓÈ.

77

B A R I fi I N R E Ç E T E S ‹ : E T ‹ K D E ⁄ E R L E R

78

Òӄ·ÒËÂ, ÙËÍÒËðÓ‚‡ÎËÒ¸ ‚ ëӄ·¯ÂÌËË.ê¯ÂÌË ‚ÓÔðÓÒÓ‚, ÔÓ ÍÓÚÓð˚Ï Òӄ·ÒËfl‰ÓÒÚË„ÌÛÚÓ Ì ·˚ÎÓ, ·˚ÎÓ ÓÒÚ‡‚ÎÂÌÓ Ì‡ÛÒÏÓÚðÂÌË ÓÚ‰ÂθÌ˚ı ÔÎÂÏÂÌ. àÌ˚ÏËÒÎÓ‚‡ÏË, ëӄ·¯ÂÌË ‚Íβ˜‡ÎÓ Ú‚ÓÔðÓÒ˚, ‚ ÓÚÌÓ¯ÂÌËË ÍÓÚÓð˚ı ·˚ΉÓÒÚË„ÌÛÚ ÍÓÌÒÂÌÒÛÒ, ÓÒڇθÌ˚ ‚ÓÔðÓÒ˚Ò˜ËÚ‡ÎËÒ¸ ΢Ì˚Ï ‰ÂÎÓÏ Í‡Ê‰ÓÈ ÓÚ‰ÂθÌÓÈÒӈˇθÌÓÈ „ðÛÔÔ˚. ùÚÓ ·˚Î ÔðËÏÂð‰ËÌÒÚ‚‡ ‚ ÏÌÓ„ÓÓ·ð‡ÁËË.

ÇÚÓðÓÈ ÔðË̈ËÔ – ÙÓðχ Ôð‡‚ÎÂÌËfl„ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ Ôð‰ÔÓ·„‡ÂÚ Ì ‚·‰˚˜ÂÒÚ‚Ó, ‡Û˜‡ÒÚËÂ, ÔÓÒÍÓθÍÛ ÌË ÚÓÚ‡ÎËÚ‡ð̇fl, Ìˇ‚ÚÓðËÚ‡ð̇fl ÒËÒÚÂχ ÛÔð‡‚ÎÂÌËfl ÌÂÚÂðÔËÚ ÏÌÓ„ÓÓ·ð‡ÁËfl. å‰ËÌÒÍÓÂëӄ·¯ÂÌË ÔðËÁ̇‚‡ÎÓ ‚Ò ÒӈˇθÌ˚„ðÛÔÔ˚, ÔðË ˝ÚÓÏ Í‡Ê‰‡fl ËÁ ÌËı Ïӄ·ÓÒÚ‡‚‡Ú¸Òfl ÒÓ·ÓÈ. ìÔÓÏË̇ÌË ‚ëӄ·¯ÂÌËË ‚ÒÂı ·ÂÁ ËÒÍβ˜ÂÌËfl ÔÎÂÏÂÌ·˚ÎÓ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ‰Îfl ÔðËÁ̇ÌËfl ËÙËÍÒ‡ˆËË ÒӈˇθÌÓ„Ó, ðÂÎË„ËÓÁÌÓ„Ó Ë˝ÚÌ˘ÂÒÍÓ„Ó ð‡ÁÌÓÓ·ð‡ÁËfl Ó·˘ÂÒÚ‚‡.

ÇÒ ðÂÎË„ËÓÁÌ˚Â Ë ˝ÚÌ˘ÂÒÍË „ðÛÔÔ˚ӷ·‰‡ÎË ‡·ÒÓβÚÌÓÈ Ôð‡‚Ó‚ÓÈ ËÍÛθÚÛðÌÓÈ ‡‚ÚÓÌÓÏËÂÈ. Ç ðÂÎË„ËÓÁÌÓÈÊËÁÌË, ÔðË ð‡ÎËÁ‡ˆËË Á‡ÍÓÌÓ‰‡ÚÂθÌÓÈ ËËÒÔÓÎÌËÚÂθÌÓÈ ‚·ÒÚË ‚ Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÚÂθÌÓÈ,ÚÓð„Ó‚ÓÈ Ë ÍÛθÚÛðÌÓÈ Ó·Î‡ÒÚflı, ‚Ôӂ҉̂ÌÓÈ ÊËÁÌË Í‡Ê‰˚È ËÏÂÎ Ôð‡‚ÓÓÒÚ‡‚‡Ú¸Òfl Ò‡ÏËÏ ÒÓ·ÓÈ Ë ÔðÓfl‚ÎflÚ¸ Ò·fl ‚ð‡Ï͇ı ÔðËÁ̇ÌÌ˚ı ‚ÒÂÏË Ôð‡‚Ó‚˚ı ËÍÛθÚÛðÌ˚ı ÌÓðÏ. èð‡‚Ó‚‡fl Ë ðÂÎË„ËÓÁ̇flÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚ¸ Á‡ÍðÂÔÎÂ̇ ‚ 25 ÒÚ‡Ú¸Âëӄ·¯ÂÌËfl, ÍÓÚÓð‡fl „·ÒËÚ: «êÂÎË„ËflËۉ‚ ÔðË̇‰ÎÂÊËÚ ËÏ, ðÂÎË„ËË ÏÛÏËÌÓ‚ –ÏÛÏË̇Ï. ùÚÓ ÓÚÌÓÒËÚÒfl Í‡Í Í ÌËÏ Ò‡ÏËÏ,Ú‡Í Ë Í Ëı ‰ðÛÁ¸flÏ».

4 Ë 11 ÒÚ‡Ú¸Ë ëӄ·¯ÂÌËfl ÛÍðÂÔÎfl˛ÚÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚ¸ ÒӈˇθÌ˚ı „ðÛÔÔ. çÓ, ‚ÓÚ΢ˠÓÚ ÔðÂÊÌËı ‚ðÂÏÂÌ, ‚ËÌÓ‚Ì˚‰ÓÎÊÌ˚ ÌÂÒÚË Ì‡Í‡Á‡ÌËÂ, ÌÂÒÏÓÚðfl ̇ðÓ‰ÒÚ‚ÂÌÌ˚Â Ë ðÓ‰ÓÔÎÂÏÂÌÌ˚ ҂flÁË. ÖÒÎËÍÚÓ-ÚÓ ÒÓ‚Âð¯ËÎ ÔðÂÒÚÛÔÎÂÌËÂ, „ÓÒÓÔÎÂÏÂÌÌËÍË ÓÚÌ˚Ì Ì ‰ÓÎÊÌ˚ ·˚ÎËÓڂ˜‡Ú¸ Á‡ Ì„Ó, ËÌ˚ÏË ÒÎÓ‚‡ÏË,ÔðÂÒÚÛÔÎÂÌËÂ Ë Ì‡Í‡Á‡ÌË ͇҇ÎÓÒ¸ÌÂÔÓÒð‰ÒÚ‚ÂÌÌÓ Ë̉˂ˉ‡, Ëϲ˘Â„Ó ÍÌÂÏÛ ÓÚÌÓ¯ÂÌË (ÒÚ. 22 Ë ÔÛÌÍÚ B ÒÚ. 31).

ÇÓÚ ÌÂÍÓÚÓð˚ ËÁ ÔÓÎÓÊÂÌËÈëӄ·¯ÂÌËfl:

éÚÌÓ¯ÂÌËfl ÏÂÊ‰Û Î˛‰¸ÏËð„ÛÎËðÛ˛ÚÒfl ˝Ú˘ÂÒÍËÏË ÌÓðχÏË Ë‚˚ÒÓÍËÏË Ë‰Â‡Î‡ÏË, Ëϲ˘ËÏËÔ·ÌÂÚ‡ðÌ˚È ı‡ð‡ÍÚÂð (ÒÚ.47). çÓ ‰Îfl Ëıð‡ÎËÁ‡ˆËË ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ÔðËÌËχڸ Á‡ÓÒÌÓ‚Û ÍÓÌÒÚËÚÛˆË˛, ÍÓÚÓð‡fl ÓÔËÒ˚‚‡ÂÚ Ëð„ÛÎËðÛÂÚ Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl.èÓ˝ÚÓÏÛ ëӄ·¯ÂÌË ÌÓÒËÚ Ì‡Á‚‡ÌË«äÌË„‡» (ÒÚ. 1, 36 Ë 47) ËÎË «ëÚð‡Ìˈ‡»(ÒÚ. 22, 39, 42, 46 Ë Ú.‰.). Ç ÍÛθÚÛð ÚÓ„Ó‚ðÂÏÂÌË ˝ÚË ‰‚‡ ÚÂðÏË̇ ·˚ÎË ÚÂÒÌÓ‚Á‡ËÏÓÒ‚flÁ‡Ì˚. ç‡ÔðËÏÂð, ‚ ë‚fl˘ÂÌÌÓÏäÓð‡Ì „Ó‚ÓðËÚÒfl Ó ÌËÒÔÓÒ·ÌËË èðÓðÓ͇ÏÒÚð‡Ìˈ Ë ÍÌË„. èðË ˝ÚÓÏ ë‚fl˘ÂÌÌ˚ÈäÓð‡Ì – «ÍÌË„‡».

ëӄ·¯ÂÌË Ôð‰ÔÓ·„‡ÂÚ Òӷβ‰ÂÌËÂ

Vesikan›n bütünkurucu ilkelerininneredeyse tümüKur’an’dakiayetlerde veya Hz.Muhammed’in (s.a)sözlerinde karfl›l›kbulabilmektedir.

ÇÒ ÓÒÌÓ‚Ì˚ÂÔðË̈ËÔ˚ëӄ·¯ÂÌËfl̇ıÓ‰flÚÔÓ‰Ú‚ÂðʉÂÌË ‚‡flÚ‡ı äÓð‡Ì‡ Ë‚˚Ò͇Á˚‚‡ÌËflıèðÓðÓ͇åÛı‡Ïχ‰‡.

ê Ö ñ Ö è í Ñ ã ü Ñ é ë í à Ü Ö ç à ü å à ê Ä : ù í à ó Ö ë ä à Ö ñ Ö ç ç é ë í à

ticaret, kültür, sanat, gündelik hayat›ndüzenlenmesi vb. alanlarda herkes ne ise öyleolacak ve kendini tan›mlad›¤› hukukî vekültürel standartlar içinde ifade edecektir.Söz konusu dini ve hukuki özerkli¤inteminat›, “Yahudilerin dinleri kendilerine,müminlerin dinleri kendilerinedir. Bunagerek mevlalar› ve gerekse kendileridahildirler” diyen 25. maddedir.

4. ve 11. maddeler sosyal bloklar›nözerkli¤ini teyit eder. Ancak eskiden oldu¤ugibi, kan ve akrabal›k ba¤›na dayal› kabileasabiyetiyle suçlular korunmayacak, biri suçiflledi¤i zaman kabilesinin fertleri ondansorumlu tutulmayacak, k›saca suç ve cezabireyselleflecektir (Md. 22 ve 31/B).

Vesikan›n di¤er hükümlerini de k›sacaflöyle özetlemek mümkün:

‹nsanlar ve topluluklar aras›ndakiiliflkilerde temel ahlakî esaslar ve herkesinkarfl› ç›kamayaca¤› evrensel yüce ideallergeçerlidir (Md. 47). Ancak bunlar›n geçerliolabilmesi için toplumsal iliflkilerin bütününüdüzenleyen yaz›l› bir hukuk metninin esasal›nmas› gerekir. Bundan dolay› vesika,kendini “Kitap” (Md. 1,36 ve 47) veya

79

“Sahife” (Md. 22, 39, 42, 46 vs.) diye takdimetmektedir ki, o günün geleneksel kültüründebu her iki terim ba¤lay›c›l›k ifade eder.Sözgelimi Kur’an da kendini “kitap” olaraktan›mlar, geçmifl peygamberlere çeflitli kitapve sahifelerin indirildi¤ini söyler.

Vesika, herkesi ba¤layan hukukunüstünlü¤üne tam riayeti öngörürken (Md. 37ve 37/B), Savafl, tek tek birey ve kabilelerdenal›n›p merkezi yönetime intikal ettiriliyor(Md. 17, 18). Savafl›n en önemlisebeplerinden biri d›flar›dan gelecek birsald›r›ya karfl› ortaklafla mukavemet etmeküzere yap›l›r. Böyle bir savunma savafl›ndaanlaflmaya taraf olan gruplar mali ve askerîortak sorumluluklar yüklenirler, hep birliktesavafl›rlar (Md. 15, 18, 19 ve 24). Ancak dinad›na yap›lacak savafllarda ortak sorumlulukyoktur. (Md. 45). Buna göre e¤erMüslümanlar, kendi dinleri için vebaflkalar›yla -o da Medine d›fl›nda olmaküzere- savaflacak olurlarsa, Yahudiler veMedineli Müflrikler onlara kat›lmak zorundade¤ildirler. Bu madde gere¤ince Bedir veUhud Savafl› Medine d›fl›nda bir yerdecereyan etmifltir.

Toplumsal hayatta adaletin tevzii, adl›ifllerin yürütülmesi ve yarg› için gereklitedbirler al›nacak ve bu yetkiler merkeziotoriteye devredilip fertlerin takdir veinisiyatifine terk edilmeyecektir; bu da ortaksorumluluklar aras›nda yer alan önemli birhusustur (Md. 13). Vesika, yarg› ve savunmaya da savafl ilan› gibi hususlar› merkeziotoriteye devrederken, baflta özel ve sivilalanla iliflkili yasama olmak üzere, kültür,bilim, sanat, ekonomi, e¤itim, sa¤l›k vb.hizmetleri sivil topluma b›rak›yor.

Vesikan›n bizim için önemli taraf›, 622y›l›nda yaz›l› bir belge olarak üç ayr› dini vesosyal blok aras›nda karfl›l›kl› görüflme veanlaflma sonucu kaleme al›nmas› veuygulamaya konulmufl olmas›d›r. Vesikan›nhükümlerinden hareketle bir tak›m soyutlamave genellemeler yaparak bugün için referansolacak baz› kurucu ilkeler elde edilebilece¤inive bu kurucu ilkelerin ço¤ulcu bir toplumsalprojeye dayanak olabilece¤ini düflünebiliriz.

Kuflkusuz Hegelyen bir bak›fl aç›s›ndan buvesikaya bakt›¤›m›zda do¤ru sonuçlarç›karamay›z. Çünkü Hegel’e borçluoldu¤umuz modern paradigma, çevrefaktörlerini belirleyici bir konuma ç›kart›r vehatta insan› bile çevresinin bir ürünü sayar.Vesikan›n hükümlerinde o günkü Araptoplumunun kendine özgü flartlar› veya varolan objeler dünyas› etkileyici olmufltur;ancak belirleyici olan o çevre flartlar› de¤il,özgür, adil, kat›l›mc› ve ço¤ulcu bir toplumbiçimi gelifltirme arzusudur. Bundan dolay›hükümlere içkin kurucu ilkeleri araflt›r›pbulmak önemlidir. Belki bize de bu kurucuilkeler yol gösterebilir.

‚ÒÂÏË ·ÂÁ ËÒÍβ˜ÂÌËfl Ó·˘Ëı Ôð‡‚Ó‚˚ıÌÓðÏ (ÒÚ. 37 Ë ÔÛÌÍÚ B ÒÚ. 37). ÇÓÈ̇ Ú‡ÍÊÂÔÂðÂÒÚ‡ÂÚ ·˚Ú¸ Ë̉˂ˉۇθÌ˚Ï ‰ÂÎÓÏÓÚ‰ÂθÌÓ„Ó ÔÎÂÏÂÌË ËÎË ˜ÂÎÓ‚Â͇, ‚‰ÂÌË‚ÓÈÌ˚ ÓÒÛ˘ÂÒÚ‚ÎflÂÚÒfl ËÁ ‰ËÌÓ„Ó ˆÂÌÚð‡(ÒÚ. 17, 18). èð˘ËÌÓÈ ‚ÓÈÌ˚ ÏÓÊÂÚÒ˜ËÚ‡Ú¸Òfl ̇ԇ‰ÂÌË ËÁ‚ÌÂ, ÍÓÚÓðÓÏÛÓ͇Á˚‚‡ÂÚÒfl Ó·˘Â ÒÓÔðÓÚË‚ÎÂÌËÂ.ëÚÓðÓÌ˚ ëӄ·¯ÂÌËfl ‚Ó˛˛Ú ‚ÏÂÒÚÂ,͇ʉ‡fl ËÁ ÒÚÓðÓÌ ·ÂðÂÚ Ì‡ Ò·flÓÔð‰ÂÎÂÌÌ˚ χÚÂðˇθÌ˚ ӷflÁ‡ÚÂθÒÚ‚‡Ë Ó·ÂÒÔ˜˂‡ÂÚ ‚ÓË̇ÏË (ÒÚ. 15, 18, 19 Ë24). ëÚÓðÓÌ˚ Ì ÌÂÒÛÚ Ó·˘ÂÈÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚË ‚ ‚ÓÈ̇ı Á‡ ‚ÂðÛ (ÒÚ. 45). Ç ÒÎÛ˜‡Â, ÂÒÎË ÏÛÒÛθχÌ ‚ÒÚÛÔ‡˛Ú ‚‚ÓÈÌÛ Á‡ Ò‚Ó˛ ‚ÂðÛ Á‡ Ôð‰Â·ÏË å‰ËÌ˚,ÚÓ ËÛ‰ÂË Ë ÏÛ¯ðËÍË (ÏÌÓ„Ó·ÓÊÌËÍË) ÌÂÓ·flÁ‡Ì˚ ÔðËÌËχڸ Û˜‡ÒÚË ‚ ˝ÚÓÈ ‚ÓÈÌÂ.ä‡Í Úð·ӂ‡ÎË ÛÒÎÓ‚Ëfl ˝ÚÓ„Ó ‰Ó„Ó‚Óð‡,Òð‡ÊÂÌËfl ÔðË ìıÛ‰Â Ë Å‰Ëð ÔðÓËÁÓ¯ÎË Á‡Ôð‰Â·ÏË å‰ËÌ˚.

ÑÎfl Ó·ÂÒÔ˜ÂÌËfl Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓÈÒÔð‡‚‰ÎË‚ÓÒÚË, ÒÔð‡‚‰ÎË‚Ó„Ó ‚‰ÂÌËfl ‰ÂÎË Òۉ·Ì˚ı ÔðÓˆÂÒÒÓ‚ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÔðËÌËχڸ ÓÔð‰ÂÎÂÌÌ˚ ÏÂð˚.èÓÎÌÓÏÓ˜Ëfl, Ò‚flÁ‡ÌÌ˚Â Ò Á‡ÍÓÌÓ‰‡ÚÂθÌÓÈ,ËÒÔÓÎÌËÚÂθÌÓÈ Ë Òۉ·ÌÓÈ ‚·ÒÚ¸˛,ÔÂð‰‡‚‡ÎËÒ¸ ˆÂÌÚðÛ Ë Ì ÏÓ„ÎË ·˚Ú¸ÓÒÚ‡‚ÎÂÌ˚ ̇ ÛÒÏÓÚðÂÌËÂ Ë ËÌˈˇÚË‚ÛË̉˂ˉ‡ (ÒÚ. 13), ˜ÚÓ fl‚ÎflÂÚÒfl ‚‡ÊÌÓÈÒÚÓðÓÌÓÈ ð‡ÒÔð‰ÂÎÂÌËfl ÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚË.ëӄ·¯ÂÌË ÔÂð‰‡ÂÚ ÔÓÎÌÓÏÓ˜Ëfl Ó·ÓðÓÌ˚Ë Òۉ·ÌÓÈ ‚·ÒÚË ˆÂÌÚðÛ, ÔðË ˝ÚÓÏ‚ÓÔðÓÒ˚, Ò‚flÁ‡ÌÌ˚Â Ò ÍÛθÚÛðÓÈ, ̇ÛÍÓÈ,ËÒÍÛÒÒÚ‚ÓÏ, ˝ÍÓÌÓÏËÍÓÈ, Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËÂÏ,Á‰ð‡‚ÓÓıð‡ÌÂÌËÂÏ Ë ‰ðÛ„Ë ‚ÓÔðÓÒ˚„ð‡Ê‰‡ÌÒÍÓÈ ÊËÁÌË Ë ÊËÁÌË Ë̉˂ˉ‡ÓÒÚ‡‚ÎflÂÚ Ì‡ ÛÒÏÓÚðÂÌË ҇ÏÓ„Ó Ó·˘ÂÒÚ‚‡.

ÑÎfl Ì‡Ò ëӄ·¯ÂÌË ËÏÂÂÚ ‚‡ÊÌÓÂÁ̇˜ÂÌËÂ, Ú‡Í Í‡Í fl‚ÎflÂÚÒfl ÔËÒ¸ÏÂÌÌ˚ωÓÍÛÏÂÌÚÓÏ, ÒÓÒÚ‡‚ÎÂÌÌ˚Ï ‚ 622 „. ‚ðÂÁÛθڇÚ ÔÂð„ӂÓðÓ‚ ÏÂÊ‰Û ÚðÂÏflÍÓÌÙÂÒÒËflÏË. ÅÓΠÚÓ„Ó, ëӄ·¯ÂÌˉÂÈÒÚ‚Ó‚‡ÎÓ. àÒıÓ‰fl ËÁ Â„Ó ÔÓÎÓÊÂÌËÈ, ÒÔÓÏÓ˘¸˛ ÌÂÍÓÚÓð˚ı Ó·Ó·˘ÂÌËÈ Ë‡·ÒÚð‡„ËðÓ‚‡ÌËfl ÏÓÊÌÓ ÒÙÓðÏËðÓ‚‡Ú¸ÌÂÒÍÓθÍÓ ÓÒÌÓ‚ÓÔÓ·„‡˛˘Ëı ÔðË̈ËÔÓ‚,ÍÓÚÓð˚ ÏÓ„ÛÚ Î˜¸ ‚ ÓÒÌÓ‚Û ÔðÓÂÍÚ‡Ó·˘ÂÒÚ‚‡, ÔðËÁ‚‡ÌÌÓ„Ó ÓÒÛ˘ÂÒÚ‚Ëڸ‰ËÌÒÚ‚Ó ‚ ÏÌÓ„ÓÓ·ð‡ÁËË.

ÖÒÎË ð‡ÒÒχÚðË‚‡Ú¸ ˝ÚÓÚ ‰ÓÍÛÏÂÌÚ ÒÚÓ˜ÍË ÁðÂÌËfl „„Â΂ÒÍÓÈ ÙËÎÓÒÓÙËË, ÚÓ҉·ڸ ËÁ ÌÂ„Ó Ôð‡‚ËθÌ˚ ‚˚‚Ó‰˚ ·Û‰ÂÚÌ‚ÓÁÏÓÊÌÓ, ÔÓÒÍÓθÍÛ Ô‡ð‡‰Ë„χ,Ôð‰ÎÓÊÂÌ̇fl É„ÂÎÂÏ, Ò˜ËÚ‡ÂÚ ‚Â‰Û˘ËÏ˂̯ÌË هÍÚÓð˚ Ë Ò˜ËÚ‡ÂÚ ˜ÂÎÓ‚Â͇ÔðÓ‰ÛÍÚÓÏ Òð‰˚. ç‡ ÒÓ‰ÂðʇÌËÂëӄ·¯ÂÌËfl ·Óθ¯Ó ‚ÎËflÌË Ó͇Á‡ÎËð‡ÎËË ‡ð‡·ÒÍÓ„Ó Ó·˘ÂÒÚ‚‡ ÚÓÈ ˝ÔÓıË, ÌÓÓÔð‰ÂÎfl˛˘ËÏË ˝ÎÂÏÂÌÚ‡ÏË ÒÚ‡ÎË Ì Òð‰‡Ë ÛÒÎÓ‚Ëfl ÚÓ„Ó ‚ðÂÏÂÌË, ‡ Ê·ÌËÂÒÙÓðÏËðÓ‚‡Ú¸ Ò‚Ó·Ó‰ÌÓÂ, ÒÔð‡‚‰ÎË‚ÓÂ,ð‡ÁÌÓÓ·ð‡ÁÌÓ ӷ˘ÂÒÚ‚Ó ‡ÍÚË‚Ì˚ıË̉˂ˉӂ. èÓ˝ÚÓÏÛ ËÁ ÔÓÎÓÊÂÌËÈëӄ·¯ÂÌËfl ‚‡ÊÌÓ ‚˚‰ÂÎËÚ¸ ‚ÌÛÚðÂÌÌËÂÒÓÁˉ‡ÚÂθÌ˚ ÔðË̈ËÔ˚. ÇÓÁÏÓÊÌÓ, ÓÌËÒÏÓ„ÛÚ Û͇Á‡Ú¸ Ôð‡‚ËθÌ˚È ÔÛÚ¸ Ë Ì‡Ï.

Vesikan›n bizim içinönemli taraf›, 622

y›l›nda yaz›l› birbelge olarak üç ayr›

dini ve sosyal blokaras›nda karfl›l›kl›

görüflme ve anlaflmasonucu kaleme

al›nmas› veuygulamaya

konulmufl olmas›d›r.

ÑÎfl ̇Òëӄ·¯ÂÌË ËÏÂÂÚ‚‡ÊÌÓ Á̇˜ÂÌËÂ,Ú‡Í Í‡Í fl‚ÎflÂÚÒfl

ÔËÒ¸ÏÂÌÌ˚ωÓÍÛÏÂÌÚÓÏ,

ÒÓÒÚ‡‚ÎÂÌÌ˚Ï ‚622 „. ‚

ðÂÁÛθڇÚÂÔÂð„ӂÓðÓ‚ ÏÂʉÛ

ÚðÂÏflÍÓÌÙÂÒÒËflÏË.

B A R I fi I N R E Ç E T E S ‹ : E T ‹ K D E ⁄ E R L E R

7-8 Haziran 2005 tarihinde Moskova’dadüzenlenen “Terörden evrensel eti¤e: Dinler vebar›fl” konulu forum birçok dinin temsilcilerininve sivil toplum kurulufllar›n›n farkl› görüfllerinibir araya getirdi. Forumun her kat›l›mc›s› terörve çözüm yollar› konusunda bir görüfle sahipti.Ukrayna Uluslararas› Antiterör Birli¤i (MAE)Sivil Toplum Kuruluflu E¤itim ve BilgilendirmeProgram› Baflkan› Maria Gutsalo kendisiyleyapt›¤›m›z sohbette, bar›fl ve diyalog içinde birarada yaflamaya giden yolun diyalog vehoflgörüyü engelleyen ve pratikte terörizmolarak ortaya ç›kan problemlerden geçti¤inibelirtti.

Cengiz fiimflek: Uluslararas› AntiterörBirli¤i y›llard›r uluslararas› terörizmlemücadele stratejilerini destekleyen etkiliçal›flmalar yap›yor. Bu konudaki faaliyetlerdenbirkaç somut örnek vermeniz mümkün mü?

Maria Gutsalo: Evet, gerçekten deorganizasyonumuz bu konularda büyük tecrübe

ùÍÁ‡ÏÂÌ Ì‡ ÔÛÚË ÍÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓÒÚË: ÚÂððÓðËÁÏ

Hoflgörü yolunda imtihan:

åÂʉÛ̇ðÓ‰Ì˚È ÙÓðÛÏ «éÚ ÚÂððÓð‡ ÍÔ·ÌÂÚ‡ðÌÓÈ ˝ÚËÍÂ: êÂÎË„ËË Ë ÏËð»,ÔðÓıӉ˂¯ËÈ ‚ åÓÒÍ‚Â 7-8 ˲Ìfl 2005 „.,ÒÓ·ð‡Î ÔÓÒΉӂ‡ÚÂÎÂÈ ÏÌÓ„Ó˜ËÒÎÂÌÌ˚ıðÂÎË„ËÓÁÌ˚ı Ú˜ÂÌËÈ, Ôð‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎÂÈð‡ÁÌÓÓ·ð‡ÁÌ˚ı ‚Á„Îfl‰Ó‚ ËÌÂÔð‡‚ËÚÂθÒÚ‚ÂÌÌ˚ı Óð„‡ÌËÁ‡ˆËÈ. ä‡Ê‰˚ÈËÁ Û˜‡ÒÚÌËÍÓ‚ ÙÓðÛχ ËÏÂÎ Ò‚Ó˛ ÚÓ˜ÍÛÁðÂÌËfl ̇ ÔðÓ·ÎÂÏÛ ÚÂððÓð‡ Ë ÏÂÚÓ‰˚ ÂÂð¯ÂÌËfl. êÛÍÓ‚Ó‰ËÚÂθ ËÌÙÓðχˆËÓÌÌÓ-Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÚÂθÌ˚ı ÔðÓ„ð‡ÏÏ ÛÍð‡ËÌÒÍÓÈÓ·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓÈ Óð„‡ÌËÁ‡ˆËË åÂʉÛ̇ðÓ‰ÌÓ‡ÌÚËÚÂððÓðËÒÚ˘ÂÒÍÓ ‰ËÌÒÚ‚Ó (åÄÖ)å‡ðËfl ÉÛˆ‡ÎÓ ‚ ËÌÚÂð‚¸˛ ÓÚÏÂÚË·, ˜ÚÓÔÛÚ¸ ÛÒ‚ÓÂÌËfl ÍÛθÚÛð˚ ÒÓ‚ÏÂÒÚÌÓ„ÓÏËðÌÓ„Ó ÔðÓÊË‚‡ÌËfl ÌÂËÁ·ÂÊÌÓ ÔðÓıÓ‰ËÚ˜ÂðÂÁ ‰Ë‡ÎÓ„ Ë ÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓÒÚ¸,ÔðÂÔflÚÒÚ‚ËÂÏ ‰Îfl ÍÓÚÓð˚ı fl‚ÎflÂÚÒflÚÂððÓðËÁÏ.

ÑÊÂÌ„ËÁ òËϯÂÍ: ç‡ ÔðÓÚflÊÂÌËËÏÌÓ„Ëı ÎÂÚ Óð„‡ÌËÁ‡ˆËfl åÂʉÛ̇ðÓ‰ÌÓ‡ÌÚËÚÂððÓðËÒÚ˘ÂÒÍÓ ‰ËÌÒÚ‚Ó ð‡·ÓÚ‡ÂÚ̇‰ ÒÓÁ‰‡ÌËÂÏ ˝ÙÙÂÍÚË‚ÌÓÈ ÒËÒÚÂÏ˚ÔÓ‰‰ÂðÊÍË ·Óð¸·˚ Ò ÏÂʉÛ̇ðÓ‰Ì˚ÏÚÂððÓðËÁÏÓÏ. ç ÏÓ„ÎË ·˚ ‚˚ ÔðË‚ÂÒÚËÔðËÏÂð ÍÓÌÍðÂÚÌ˚ı ð‡Áð‡·ÓÚÓÍ ‚ ˝ÚÓÈӷ·ÒÚË?

å‡ðËfl ÉÛˆ‡ÎÓ: ч, ‰ÂÈÒÚ‚ËÚÂθÌÓ, ̇¯‡Óð„‡ÌËÁ‡ˆËfl ӷ·‰‡ÂÚ ÓÔð‰ÂÎÂÌÌ˚Ï ÓÔ˚ÚÓÏ‚ ˝ÚËı ‚ÓÔðÓÒ‡ı, ð‡Áð‡·‡Ú˚‚‡ÂÚ Ë ð‡ÎËÁÛÂÚð‡Á΢Ì˚ ÔðÓ„ð‡ÏÏ˚, ̇Ôð‡‚ÎÂÌÌ˚ ̇ÔÓ‚˚¯ÂÌË ÛðÓ‚Ìfl ÓÒÓÁ̇ÌËfl „ÎÓ·‡Î¸ÌÓÈÛ„ðÓÁ˚ – ÚÂððÓðËÁχ. åÌÓ„Ó „Ó‚ÓðËÚÒfl ÓÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚË ‰Ë‡ÎÓ„‡, ÔðÓÚË‚Ó‰ÂÈÒÚ‚ËflÚÂððÓðËÁÏÛ Ë ˝ÍÒÚðÂÏËÁÏÛ, Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ ÌÛÊÌÓÒΉӂ‡Ú¸ ÔðË̈ËÔ‡Ï ÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓÒÚË ÔÓÓÚÌÓ¯ÂÌ˲ ‰ðÛ„ Í ‰ðÛ„Û. ü ‚ÒflÍËÈ ð‡Á Á‡‰‡˛Ò· ‚ÓÔðÓÒ: ÌÂÛÊÂÎË ˜ÂÎӂ˜ÂÒÚ‚Ó ‰ÓÎÊÌÓÔðÓÈÚË ÒÂϸ ÍðÛ„Ó‚ ‡‰‡, ˜ÚÓ·˚ ÓÒÓÁ̇ڸ, ˜ÚÓ

Uluslararas›terörizme karfl›al›nacak tav›rda ilkbafllang›ç hareketi,21. yüzy›l›n butehlikeli gidiflat›n›ancak toplumsaliliflkilerinsistematikdüzenlenmesiylegiderilmesidir.

80

Cengiz fiimflek

Da dergisi Yaz› ‹flleri Müdürü (Türkiye).

ÑÊÂÌ„ËÁ òËϯÂÍ

OÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌ˚È ð‰‡ÍÚÓð ÊÛð̇· «ÑÄ» (íÛðˆËfl).

ê Ö ñ Ö è í Ñ ã ü Ñ é ë í à Ü Ö ç à ü å à ê Ä : ù í à ó Ö ë ä à Ö ñ Ö ç ç é ë í à

terörizmterörizm

Maria Gutsalo ve Cengiz fiimflek

å‡ðËfl ÉÛˆ‡ÎÓ Ë ÑÊÂÌ„ËÁ òËϯÂÍ

sahibi. Küresel bir tehlike olan terörizmin yeterikadar alg›lanabilmesi için çeflitli programlargelifltiriyor ve uygulamaya koyuyor. Terörizm,ayr›l›kç›l›k, diyalog ve birbirimizleiliflkilerimizde hoflgörü ilkelerine uyulmas›gerekti¤i üzerinde s›k s›k konuflulmakta.Kendime s›k s›k flu soruyu soruyorum: Acababiz, bütün insanl›k düflüncemizi de¤ifltirmek vebu probleme farkl› bir bak›fl aç›s›yla yaklaflmakgerekti¤ini anlamak için cehennemi yedi defatavaf etmek zorunda m›y›z? Ben Uluslararas›Antiterör Birli¤i’nde bilimsel yeniliklerprojelerini yönetiyorum. Ayr›ca terörizme veayr›l›kç› hareketlere karfl› düzenlenen MilliModel projesini de ben gelifltirdim. Bu projeben ve benimle birlikte ayn› düflünceye sahipkiflilerce Kiev’de düzenlenen ‹kinci AntiterörForumu’nda “stratejik sivil inisiyatif”niteli¤inde sunulmufltu.

Uluslararas› terörizme karfl› al›nacak tav›rdailk bafllang›ç hareketi, 21. yüzy›l›n bu tehlikeligidiflat›n› ancak toplumsal iliflkilerin sistematikdüzenlenmesiyle giderilmesidir. Milli programbirkaç prensip üzerine kuruludur. Birinciprensip, uluslararas› hukuktur. Biz, terörizminher türlüsünü insanl›¤a karfl› ifllenen bir suç vebu faaliyeti düzenleyen, organize edeni isekanun d›fl›nda tutan yeni bir postulat öneriyoruz.Birbirini anlamaya dayal› di¤er bir sistemprensibi ise, farkl› bir düflünceye sahip “öteki”dedi¤imiz insan›n, baflka bir dinin, baflka birmanevi de¤erlerin var oldu¤u gerçe¤ininkabulüdür. Yani, ikinci prensibimiz hoflgörüyleyaflama, bütün dünyan›n manevi de¤erlere bak›flaç›lar›n›n birbiriyle iliflkilerinde hoflgörülüolmay› önerir.

Bu program›n uygulanmas›nda ne gibizorluklar olabilir?

Ben manevi, diyalog ve kültürel programlarüzerine kurulu yöntemlerden yanay›m. Öylesan›yorum ki, bu düflünce seviyesindebelirledi¤imiz problemlerin çözümekavuflturulmas› için daha çok zaman›m›z var.Fakat bunun için daha farkl› bir düflünceseviyesi gerekli. Hoflgörü, sayg› ve sabr›n bir içde¤iflikli¤e u¤ramas› ve bütün bu kavramlar›nbilincimize girmesi gerekir. Bence uluslararas›problemlerin çözümünde çifte standartpolitikas›ndan kurtulmak, ekonomi ve bugünvar olan sosyo-ekonomik çeliflkilerin ortadankald›r›lmas› için biraz zaman gerekli.

Ortadan kald›rmak için harcanan büyük birgayrete ra¤men terörizm yeryüzündeki yolunadevam ediyor. ‹nsanl›k nerede hata yapt›?Y›llard›r kültürler aras› diyalogdanbahsediliyor ama de¤iflen bir fley yok. Buradasuçlu kim?

Halk›n iyi ve güzel sözlerden yoruldu¤uylailgili çok konufluluyor. Art›k icraata geçmekgerek. Bu da, politikac›lar da dahil olmak üzereherkesi kendi nefsinde çifte standart politikas›n›silmesi anlam›na gelir. Hepimizin tamamen

Ì‡Ï ÌÛÊÌÓ ÏÂÌflÚ¸ Ï˚¯ÎÂÌËÂ, ÔÓ-‰ðÛ„ÓÏÛÓÚÌÓÒËÚ¸Òfl Í ˝ÚËÏ ‚ÓÔðÓÒ‡Ï... Ç åÂʉÛ̇ðÓ‰ÌÓÏ ‡ÌÚËÚÂððÓðËÒÚ˘ÂÒÍÓωËÌÒÚ‚Â fl ðÛÍÓ‚ÓÊÛ Ì‡Û˜ÌÓ-ËÌÌÓ‚‡ˆËÓÌÌ˚ÏËÔðÓÂÍÚ‡ÏË Ë fl‚Îfl˛Ò¸ ‡‚ÚÓðÓÏ ÏÓ‰ÂÎË̇ˆËÓ̇θÌÓÈ ÔðÓ„ð‡ÏÏ˚ ÔðÓÚË‚Ó‰ÂÈÒÚ‚ËflÚÂððÓðËÁÏÛ Ë ˝ÍÒÚðÂÏËÁÏÛ, ÔÓ‰„ÓÚÓ‚ÎÂÌÌÓÈÏÌÓÈ Ë ÏÓËÏË Â‰ËÌÓÏ˚¯ÎÂÌÌË͇ÏË ËÔð‰ÒÚ‡‚ÎÂÌÌÓÈ Ì‡ ÇÚÓðÓχÌÚËÚÂððÓðËÒÚ˘ÂÒÍÓÏ ÙÓðÛÏ ‚ äË‚ ‚͇˜ÂÒÚ‚Â ÒÚð‡Ú„˘ÂÒÍÓÈ „ð‡Ê‰‡ÌÒÍÓÈËÌˈˇÚË‚˚.

àÒıÓ‰ÌÓÈ ÔÓÁˈËÂÈ ‚ ÔðÓÚË‚Ó‰ÂÈÒÚ‚ËËÏÂʉÛ̇ðÓ‰ÌÓÏÛ ÚÂððÓðËÁÏÛ fl‚ÎflÂÚÒflÔÓÌËχÌË ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ ÚÓθÍÓ Ì‡ ÓÒÌÓ‚ÂÒËÒÚÂÏÌÓÈ ð„ÛÎflˆËË Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ıÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ ÏÓÊÌÓ ÔðÂÓ‰ÓÎÂÚ¸ ˝ÚÓ ÓÔ‡ÒÌÓÂfl‚ÎÂÌË ïïß ‚Â͇. 燈ËÓ̇θ̇fl ÔðÓ„ð‡ÏχÓÒÌÓ‚˚‚‡ÂÚÒfl ̇ ÌÂÒÍÓθÍËı ÔðË̈ËÔ‡ı.èÂð‚˚È Í‡Ò‡ÂÚÒfl ÏÂʉÛ̇ðÓ‰ÌÓ„Ó Ôð‡‚‡: Ï˚Ôð‰·„‡ÂÏ ÌÓ‚˚È ÔÓÒÚÛ·Ú, ÍÓÚÓð˚ÈÓÔð‰ÂÎflÂÚ ÚÂððÓðËÁÏ ‚ β·˚ı Â„Ó ÙÓðχı ËÔðÓfl‚ÎÂÌËflı Í‡Í ÔðÂÒÚÛÔÎÂÌË ÔðÓÚË‚˜ÂÎӂ˜ÂÒÚ‚‡, ‡ Óð„‡ÌËÁ‡ÚÓðÓ‚ ËËÒÔÓÎÌËÚÂÎÂÈ ÚÂððÓðËÒÚ˘ÂÒÍËı ‡ÍÚÓ‚ ÒÚ‡‚ËÚ‚Ì Á‡ÍÓ̇. ÑðÛ„ËÏ ÒËÒÚÂÏÓÓ·ð‡ÁÛ˛˘ËÏ

àÒıÓ‰ÌÓÈÔÓÁˈËÂÈ ‚

ÔðÓÚË‚Ó‰ÂÈÒÚ‚ËËÏÂʉÛ̇ðÓ‰ÌÓÏÛ

ÚÂððÓðËÁÏÛfl‚ÎflÂÚÒfl

ÔÓÌËχÌË ÚÓ„Ó,˜ÚÓ ÚÓθÍÓ Ì‡

ÓÒÌÓ‚Â ÒËÒÚÂÏÌÓÈð„ÛÎflˆËË

Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ıÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ ÏÓÊÌÓ

ÔðÂÓ‰ÓÎÂÚ¸ ˝ÚÓÓÔ‡ÒÌÓ fl‚ÎÂÌËÂ

ïïß ‚Â͇.

81

B A R I fi I N R E Ç E T E S ‹ : E T ‹ K D E ⁄ E R L E R

tarafs›z olmas›na, sözümüzün icraat›m›zdanfarkl› olmamas›na gayret etmemiz laz›m. Budurum, devlet adamlar› için de geçerli. Devletbüyükleri hoflgörü ve birbirimize karfl› anlay›flgösterme gibi birçok konuda çok konuflurlarama ayn› zamanda silah ticareti yapan ülkelerlistesinde yer al›rlar.

Nereden kaynaklan›yor bu çifte standartl›l›k? Ekonomiyle ilgili problemlerde gelir ve gider

aras›nda her zaman bir eflitsizlik mevcuttur. Diniliderler, halk›n manevi flahsiyetleri her zamanmaneviyat ve ahlaki-etik de¤erlere vurguyapt›lar. Bu da temel bir çeliflki oluflturmaktad›r.

Bu farkl›l›¤› ne zaman ortadan kald›r›rsakiflte o zaman problemin çözümü için bir

ad›m atm›fl oluruz.

Peki insanl›k bu uluslararas›düflünce farkl›l›¤›n› ortadankald›rabilecek mi?

Bence, kesinliklekald›rabilecek. 21. yüzy›l,

tamamen yeni bir teknoloji, herfleyden önce manevi at›l›m ça¤›d›r.

Bu yolda ilerliyoruz ve bunedenle de

sürekligeliflimgösteren

ÔðË̈ËÔÓÏ ‚Á‡ËÏÓÔÓÌËχÌËfl fl‚ÎflÂÚÒflÓÒÓÁ̇ÌË ̇ÏË ËÒÚËÌ˚, ˜ÚÓ ÒÛ˘ÂÒÚ‚ÛÂÚ‰ðÛ„ÓÈ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ, ÍÓÚÓð˚È Ó·Î‡‰‡ÂÚ ËÌ˚ÏÏÌÂÌËÂÏ, ÒÛ˘ÂÒÚ‚ÛÂÚ Ë̇fl ðÂÎË„Ëfl, Ë̇flÒËÒÚÂχ ‰ÛıÓ‚ÌÓ-ˆÂÌÌÓÒÚÌ˚ı ÓðËÂÌÚ‡ˆËÈ; Ú.Â.̇¯ ‚ÚÓðÓÈ ÔðË̈ËÔ Ôð‰ÔÓ·„‡ÂÚÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓ ÒÓÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌËÂ, ÚÓÎÂð‡ÌÚÌ˚‚Á‡ËÏÓÓÚÌÓ¯ÂÌËfl ‰ÛıÓ‚ÌÓ-ˆÂÌÌÓÒÚÌ˚ıÓðËÂÌÚ‡ˆËÈ ‚ÒÂ„Ó ÏËð‡.

ä‡ÍË ÚðÛ‰ÌÓÒÚË ÏÓ„ÛÚ ‚ÓÁÌËÍÌÛÚ¸ ̇ÔÛÚË ð‡ÎËÁ‡ˆËË ÔðÓ„ð‡ÏÏ˚?

ü fl‚Îfl˛Ò¸ ÒÚÓðÓÌÌËÍÓÏ ÔÓ‰ıÓ‰‡,ÓÒÌÓ‚‡ÌÌÓ„Ó Ì‡ ‰ÛıÓ‚ÌÓÒÚË, ‰Ë‡ÎÓ„Â,ÍÛθÚÛðÓÎӄ˘ÂÒÍËı ÔðÓ„ð‡Ïχı. ÑÛχ˛,ÔðÓȉÂÚ Â˘Â ÏÌÓ„Ó ‚ðÂÏÂÌË, ÔÓ͇ ÔðÓ·ÎÂÏ˚,ÍÓÚÓð˚ Ï˚ ÔÓðÓ‰ËÎË Ì‡ ˝ÚÓÏ ÛðÓ‚ÌÂÏ˚¯ÎÂÌËfl, ·Û‰ÛÚ ð‡Áð¯ÂÌ˚. çÓ ‰Îfl ˝ÚÓ„ÓÌÛÊÂÌ ÒÓ‚ÒÂÏ ‰ðÛ„ÓÈ ÛðÓ‚Â̸ Ï˚¯ÎÂÌËfl.ÑÓÎÊ̇ ÔðÓËÁÓÈÚË „ÎÛ·Ó͇fl ‚ÌÛÚðÂÌÌflflÚð‡ÌÒÙÓðχˆËfl ÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓÒÚË, Û‚‡ÊÂÌËfl,ÚÂðÔËÏÓÒÚË, ‚Ò ˝ÚË ÔÓÌflÚËfl ‰ÓÎÊÌ˚ ‚ÓÈÚË ‚̇¯Â ÒÓÁ̇ÌËÂ. åÌ ͇ÊÂÚÒfl, ˜ÚÓÔÓ̇‰Ó·ËÚÒfl ‚ðÂÏfl ̇ ÚÓ, ˜ÚÓ·˚ Ï˚ Û¯ÎË ÓÚÔÓÎËÚËÍË ‰‚ÓÈÌ˚ı Òڇ̉‡ðÚÓ‚ ‚ ð‡Áð¯ÂÌËËÏÂʉÛ̇ðÓ‰Ì˚ı ÔðÓ·ÎÂÏ Ë Ò ÔÓÁˈËˉÛıÓ‚ÌÓÒÚË Ì‡˜‡ÎË „Ó‚ÓðËÚ¸ Ó· ˝ÍÓÌÓÏËÍÂ, ÓÒӈˇθÌÓ-˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍËı ÔðÓÚË‚Óð˜Ëflı,ÒÛ˘ÂÒÚ‚Û˛˘Ëı Ò„ӉÌfl.

çÂÒÏÓÚðfl ̇ ÔðÓÚË‚Ó‰ÂÈÒÚ‚ËÂ,ÚÂððÓðËÁÏ ÔðÓ‰ÓÎʇÂÚ Ò‚ÓÈ ÔÛÚ¸ ÔÓÔ·ÌÂÚÂ. Ç ˜ÂÏ Ó¯Ë·Í‡ ˜ÂÎÓ‚Â͇? ç‡ÔðÓÚflÊÂÌËË ÏÌÓ„Ëı ÎÂÚ „Ó‚ÓðËÚÒfl ӉˇÎÓ„Â ÍÛθÚÛð, ÌÓ ÌË˜Â„Ó Ì ÏÂÌflÂÚÒfl.äÚÓ ‚ËÌÓ‚‡Ú?

åÌÓ„Ó „Ó‚ÓðflÚ Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ ÓÚ Íð‡ÒË‚˚ıÒÎÓ‚ Ë Ó·Â˘‡ÌËÈ Ì‡ðÓ‰ ÛÊ ÛÒÚ‡Î, ̇‰ÓÔÂðÂıÓ‰ËÚ¸ Í ‰ÂÎÛ, ‡ ˝ÚÓ ÓÁ̇˜‡ÂÚ, ˜ÚÓ͇ʉÓÏÛ ËÁ ̇Ò, ‚ ÚÓÏ ˜ËÒÎÂ Ë ÔÓÎËÚË͇Ï,ÌÛÊÌÓ ËÁÊËÚ¸ ‚ Ò· ÏÓð‡Î¸ ‰‚ÓÈÌ˚ıÒڇ̉‡ðÚÓ‚, Ï˚ ‰ÓÎÊÌ˚ ·˚Ú¸ ‡·ÒÓβÚÌÓ·ÂÒÔðËÒÚð‡ÒÚÌ˚ÏË, ÔðÓfl‚ÎflÚ¸ ÒËÎÛ ‚ÓÎË ‰ÎflÚÓ„Ó, ˜ÚÓ·˚ ̇¯Ë ÒÎÓ‚‡ Ì ð‡ÒıÓ‰ËÎËÒ¸ Ò‰ÂÎÓÏ. ùÚÓ ÓÚÌÓÒËÚÒfl Ë Í „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌ˚ωÂflÚÂÎflÏ. èð‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ ÏÌÓ„Ó„Ó‚ÓðflÚ Ó ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚË ÚÂðÔËÏÓÒÚË,‚Á‡ËÏÓÔÓÌËχÌËfl Ë Ú.‰., ÌÓ ‚ ÚÓ Ê ‚ðÂÏfl ËıÒÚð‡Ì˚ Á‡ÌËχ˛ÚÒfl ÔðÓ‰‡ÊÂÈ ÓðÛÊËfl.

ë ˜ÂÏ Ò‚flÁ‡Ì˚ ‰‚ÓÈÌ˚ Òڇ̉‡ðÚ˚?ÇÒ„‰‡ ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÎÓ ÔðÓÚË‚Óð˜Ë ÏÂʉÛ

ËÁ‚ΘÂÌËÂÏ ÔðË·˚ÎË Ë ‰ÛıÓ‚ÌÓÒÚ¸˛.ÑÛıÓ‚Ì˚ ÎˉÂð˚, ÏÓð‡Î¸Ì˚ ‡‚ÚÓðËÚÂÚ˚̇ˆËË ‚Ò„‰‡ ‰Â·ÎË ÛÔÓð ̇ ̇ ‰ÛıÓ‚ÌÓÒÚË, ̇ÏÓð‡Î¸ÌÓ-˝Ú˘ÂÒÍËı ÔðË̈ËÔ‡ı. äÓ„‰‡ ̇ÏÛ‰‡ÒÚÒfl Ûð„ÛÎËðÓ‚‡Ú¸ ˝ÚÓ ÔðÓÚË‚Óð˜ËÂ, Ï˚҉·ÂÏ ·Óθ¯ÓÈ ¯‡„ Í ð¯ÂÌ˲ ‚ÓÔðÓÒ‡.

ëÛÏÂÂÚ ÎË ˜ÂÎӂ˜ÂÒÚ‚Ó ÔðÂÓ‰ÓÎÂÚ¸ÏÂʉÛ̇ðÓ‰Ì˚ ð‡ÁÌӄ·ÒËfl?

ÑÛχ˛, ˜ÚÓ Ì‡‚ÂðÌfl͇ ÒÛÏÂÂÚ. XXI ‚ÂÍ –‚ÂÍ ÒÓ‚Âð¯ÂÌÌÓ ÌÓ‚˚ı ÚÂıÌÓÎÓ„ËÈ, ÌÓ ÔðÂʉ‚ÒÂ„Ó ‚ÂÍ ‰ÛıÓ‚ÌÓ„Ó ÒÓ‚Âð¯ÂÌÒÚ‚Ó‚‡ÌËfl. å˚‰‚ËÊÂÏÒfl Í ˝ÚÓÈ ˆÂÎË Ë ‰ÓÎÊÌ˚ ̇ıÓ‰ËÚ¸Ó·˘ËÈ flÁ˚Í Ë ‚ ·Óð¸·Â Ò ÚÂððÓðËÁÏÓÏ,ÍÓÚÓð˚È ÔÓÒÚÓflÌÌÓ Ì‡·Ëð‡ÂÚ Ó·ÓðÓÚ˚.

Uluslararas›problemlerinçözümünde çiftestandartpolitikas›ndankurtulmak, ekonomive bugün var olansosyo-ekonomikçeliflkilerin ortadankald›r›lmas› içinbiraz zamangerekli.

ê Ö ñ Ö è í Ñ ã ü Ñ é ë í à Ü Ö ç à ü å à ê Ä : ù í à ó Ö ë ä à Ö ñ Ö ç ç é ë í à

82

terörizmle mücadelede de ortak bir dil bulmakzorunday›z.

II. Dünya Savafl›’ndan sonra çat›flmalar›ortadan kald›rman›n garantisi olmas› amac›ylaBirleflmifl Milletler kuruldu. Belirli bir zamansonra aradaki politik düflünce farkl›l›¤› tekrarortaya ç›kt›. 11 Eylül’de ise ABD’de yaflananolaydan ve Irak Savafl›’ndan sonra III. DünyaSavafl› dillendirilmeye baflland› ve dünyadaHuntington’›n “Medeniyetler Çat›flmas›” teziçok konuflulur oldu. Fakat birçok organizasyonbunun sadece bir teori oldu¤una vurgu yaparakgerçekleflebilece¤iyle ilgili karfl› fikiryürütmektedir. Sizin bu konudaki düflünceleriniznelerdir?

Huntington’un teorisi bugünkü forumda daolmak üzere birçok kifli taraf›ndan gündemegetiriliyor. Bence bu salonda böylesi konular›gündeme getirmemek gerekir. Çünkü bukonular tart›fl›ld›kça bilincimize yerlefliyor vesanki gerçekten medeniyetler çat›flmas› varm›flgibi konuflmaya bafll›yoruz fakat bu, temelsizbir iddiad›r. Bugün Huntington’un teorisini Bat›medeniyeti dillendirmekte. Yani bu, kendinehas bir “yutma senaryosu” projesidir. Bugünkü“Terörden evrensel eti¤e: Dinler ve Bar›fl”forumu Huntington’un teorisine karfl› birdurufltur. Ortaya konulan projeler, siz, biz veorganizasyonumuz belki bütün güçleridengeleyen bir faaliyet olur. Sonuç olarak, bizbirçok fleyi ancak önümüze kat› kurallarkoyduklar›nda fark ediyoruz. Bu nedenle birçokfleyi yeniden de¤erlendirmemiz gerekiyor. Neyaz›k ki, hangi yolda ilerlememiz gerekti¤inibelirlemek için bu gibi ciddi de¤iflimlerdengeçmek zorunday›z.

èÓ ÓÍÓ̘‡ÌËË ÇÚÓðÓÈ ÏËðÓ‚ÓÈ ‚ÓÈÌ˚·˚· ÒÓÁ‰‡Ì‡ éð„‡ÌËÁ‡ˆËfl é·˙‰ËÌÂÌÌ˚ı燈ËÈ, ÔðËÁ‚‡Ì̇fl ÒÚ‡Ú¸ „‡ð‡ÌÚÓÏð¯ÂÌËfl ÏÂʉÛ̇ðÓ‰Ì˚ı ÔðÓÚË‚Óð˜ËÈ.çÓ ÒÔÛÒÚfl ÌÂÍÓÚÓðÓ ‚ðÂÏfl ÒÌÓ‚‡ÔÓ‰Ìfl·Ҹ ‚ÓÎ̇ ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍËıð‡ÁÌӄ·ÒËÈ. èÓÒΠÒÓ·˚ÚËÈ 11-„ÓÒÂÌÚfl·ðfl 2001 „. ‚ ëòÄ Ë ‚ÓÈÌ˚ ‚ àð‡ÍÂÁ‡„Ó‚ÓðËÎË Ó íðÂÚ¸ÂÈ ÏËðÓ‚ÓÈ ‚ÓÈÌÂ...é·ÒÛʉ‡ÂÚÒfl ÍÓ̈ÂÔˆËfl ÒÚÓÎÍÌÓ‚ÂÌËflˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ ë‡Ï˛˝Îfl ï‡ÌÚËÌ„ÚÓ̇.åÌÓ„Ë ÛÚ‚Âðʉ‡˛Ú, ˜ÚÓ ˝ÚÓ ‚ÒÂ„Ó Î˯¸Ë‰Âfl. ïÓÚÂÎÓÒ¸ ·˚ ÛÁ̇ڸ ‚‡¯Â ÏÌÂÌË ÔÓ˝ÚÓÏÛ ‚ÓÔðÓÒÛ.

äÓ̈ÂÔˆËfl ï‡ÌÚËÌ„ÚÓ̇ ˝ÍÒÔÎÛ‡ÚËðÛÂÚÒfl‚ÒÂÏË, ‰‡Ê ̇ Ò„ӉÌfl¯ÌÂÏ ÙÓðÛÏ Ó̇ӘÂ̸ ˜‡ÒÚÓ ÛÔÓÏË̇·Ҹ. ü Ò˜ËÚ‡˛, ˜ÚÓÁ‰ÂÒ¸ Ú‡ÍË ‚Â˘Ë „Ó‚ÓðËÚ¸ ÌÂθÁfl. éÌËÛÍÓðÂÌfl˛ÚÒfl ‚ ̇¯ÂÏ ÒÓÁ̇ÌËË, Ë Ï˚ ‚ÂðËÏ‚ ÒÚÓÎÍÌÓ‚ÂÌË ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ. çÓ ˝ÚÓÌÂÔð‡‚ÓÏÂðÌÓ ÛÚ‚ÂðʉÂÌËÂ. ç‡Ò„ӉÌfl¯ÌËÈ ‰Â̸ ÚÓ˜ÍÛ ÁðÂÌËflï‡ÌÚËÌ„ÚÓ̇ Ôð‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚ á‡Ô‡‰, ÚÓ ÂÒÚ¸˝ÚÓ Ò‚ÓÂÓ·ð‡ÁÌ˚È ÔðÓÂÍÚ, ÒˆÂ̇ðËÈÔÓ„ÎÓ˘ÂÌËfl ËÌ˚ı ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ. 燯 ÙÓðÛÏ«éÚ ÚÂððÓð‡ Í Ô·ÌÂÚ‡ðÌÓÈ ˝ÚËÍ» ‰ÓÎÊÂÌÒÎÛÊËÚ¸ ÔðÓÚË‚Ó‰ÂÈÒÚ‚ËÂÏ ÚÂÓðËËÒÚÓÎÍÌÓ‚ÂÌËfl ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ. èðÓÂÍÚ˚,ð‡ÎËÁÛÂÏ˚ ‚‡ÏË, Ï˚ Ë Ì‡¯‡ Óð„‡ÌËÁ‡ˆËfl,¢ ÍÚÓ-ÚÓ – Ú‡ÍÓ‚ ·Û‰ÂÚ ÔðÓÚË‚Ó‚ÂÒ,ÍÓÚÓð˚È, ÏÓÊÂÚ ·˚Ú¸, Ûð‡‚ÌÓ‚ÂÒËÚ ÒËÎ˚.

Ç Á‡Íβ˜ÂÌË ıÓ˜Û Ò͇Á‡Ú¸, ˜ÚÓ Ï˚ÏÌÓ„Ó ÓÒÓÁ̇ÂÏ Î˯¸ ÍÓ„‰‡ Ì‡Ò ÔÓÒÚ‡‚flÚ ‚ÊÂÒÚÍË ÛÒÎÓ‚Ëfl, ÚÓ„‰‡ Ï˚ ‚˚ÌÛʉÂÌ˚ÔÂðÂÓˆÂÌË‚‡Ú¸ ÔðË‚˚˜Ì˚ ‚¢Ë. ä ÒÓʇÎÂÌ˲, Ì‡Ï ÔðˉÂÚÒfl ÔðÓÈÚË ˜ÂðÂÁðfl‰ ÒÂð¸ÂÁÌ˚ı ͇ڇÍÎËÁÏÓ‚, ˜ÚÓ·˚ ÓÒÓÁ̇ڸ,ÔÓ Í‡ÍÓÏÛ ÔÛÚË ‰‚Ë„‡Ú¸Òfl ‰‡Î¸¯Â.

åÌ ͇ÊÂÚÒfl, ˜ÚÓÔÓ̇‰Ó·ËÚÒfl ‚ðÂÏfl

̇ ÚÓ, ˜ÚÓ·˚ Ï˚Û¯ÎË ÓÚ ÔÓÎËÚËÍË

‰‚ÓÈÌ˚ıÒڇ̉‡ðÚÓ‚ ‚ð‡Áð¯ÂÌËË

ÏÂʉÛ̇ðÓ‰Ì˚ıÔðÓ·ÎÂÏ Ë Ò

ÔÓÁˈËˉÛıÓ‚ÌÓÒÚË Ì‡˜‡ÎË

„Ó‚ÓðËÚ¸ Ó·˝ÍÓÌÓÏËÍÂ, Ó

ÒӈˇθÌÓ-˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍËı

ÔðÓÚË‚Óð˜Ëflı,ÒÛ˘ÂÒÚ‚Û˛˘Ëı

Ò„ӉÌfl.

B A R I fi I N R E Ç E T E S ‹ : E T ‹ K D E ⁄ E R L E R

83

ÇðÂÁÛθڇÚ ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍËı ÔÂðÂÏÂÌ,ÔðÓËÁӯ‰¯Ëı ‚ ÔÓÒΉÌˉÂÒflÚËÎÂÚËfl, ÔÓfl‚ËÎËÒ¸ Ó˜‡„Ë

̇ÔðflÊÂÌÌÓÒÚË Ë Ì‡ÒËÎËfl. ᇠ˝ÚÓÚ ÔÂðËÓ‰ ËıÏÓÊÌÓ Ì‡Ò˜ËÚ‡Ú¸ ÓÍÓÎÓ ÒÚ‡ ‚ 64 ÒÚð‡Ì‡ı.

Ç ÉðÛÁËË Á‡ÏÓðÓÊÂÌÌ˚ ÍÓÌÙÎËÍÚ˚(‡·ı‡ÁÒÍËÈ, ˛„Ó-ÓÒÂÚËÌÒÍËÈ) Ì ۉ‡ÎÓÒ¸ð¯ËÚ¸ ÌË Ôð‡‚Ó‚˚ÏË ÏÂÚÓ‰‡ÏË, ÌËÔðËÌÛ‰ËÚÂθÌ˚ÏË ÏÂð‡ÏË. Ç ˝ÚËıÔðÓÚË‚ÓÒÚÓflÌËflı ÔðÓfl‚Îfl˛ÚÒfl ÙðÛÒÚð‡ˆËfl ËÌÂÛ‰Ó‚ÎÂÚ‚ÓðÂÌÌ˚ ÒÍð˚Ú˚ ËÌÚÂðÂÒ˚, ÍÓ„‰‡ËÒÍβ˜‡˛ÚÒfl ÔÂð„ӂÓð˚, ‰ÓÒÚËÊÂÌË ˆÂ΢ÂðÂÁ ÒÛ‰ Ë ‰ð.

íð‡‰ËˆËÓÌÌÓ ÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚ¸ Á‡ ÍÓÌÙÎËÍÚÌÂÒÛÚ Û˜‡ÒÚ‚Û˛˘Ë ‚ ÌÂÏ ÒÚÓðÓÌ˚; Ó·‚ËÌÂÌËflË Ì‡Í‡Á‡ÌËfl Ú‡ÍÊ ÎÓʇÚÒfl ̇ ÌËı. é‰Ì‡ÍÓÂÒÎË Ì ‰ÓÒÚË„ÌÛÚÓ ‚Á‡ËÏÌÓ Òӄ·¯ÂÌË ‚ð‡Á˙flÒÌÂÌËË ÒÛÚË ÍÓÌÙÎËÍÚÓ‚, fl‚ÎÂÌËÈ ËÔӂ‰ÂÌËÈ, ÒÓÁ‰‡ÂÚÒfl ÌÓ‚˚È Ó˜‡„̇ÔðflÊÂÌÌÓÒÚË. èÓ˝ÚÓÏÛ ÓÒÓ·ÂÌÌÓ ‚‡ÊÌÓ̇ÈÚË ð‡θÌ˚È ÔÛÚ¸ ‰Îfl Ûð„ÛÎËðÓ‚‡ÌËflÍÓÌÙÎËÍÚ‡. ç‡‰Ó ‚˚‰ÂÎËÚ¸ ÓÒÌÓ‚Ì˚ÂÔð˘ËÌ˚ ÍÓÌÙÎËÍÚ‡. ë ˝ÚÓÈ ˆÂθ˛ ÌÛÊÌÓÔðËÏÂÌËÚ¸ ˝ÏÔËð˘ÂÒÍËÂ Ë ÚÂÓðÂÚ˘ÂÒÍËÂÒð‰ÒÚ‚‡, ıÓÚfl ÌÛÊÌÓ ÓÚÏÂÚËÚ¸, ˜ÚÓ‰ÓÔÛ˘ÂÌË ӯ˷ÓÍ ÌÂËÁ·ÂÊÌÓ ‰‡Ê ‚ ˝ÚÓÏÒÎÛ˜‡Â. é¯Ë·ÍË ˜‡ÒÚÓ ‰ÓÔÛÒ͇˛ÚÒfl ̇ ÔÓ˜‚Â̇‚flÁ˜Ë‚˚ı ˉÂÈ Ë ÒÓÓ·ð‡ÊÂÌËÈ,Ó·ÛÒÎÓ‚ÎÂÌÌ˚ı ̇‰ÂʉÓÈ Ì‡ ÎÛ˜¯Â ·Û‰Û˘ÂÂ,Ë, ̇ÍÓ̈, ÔðË Ì‡Î˘ËË Ó¯Ë·Ó˜ÌÓÈ „ËÔÓÚÂÁ˚.

çÂÓ·ıÓ‰ËÏ˚ ÒÍðÛÔÛÎÂÁÌ˚È ‡Ì‡ÎËÁ Òð‰˚ ËÒӈˇθÌ˚ı ÔðÓ·ÎÂÏ, ÔÓðÓʉ‡˛˘ËıÍÓÌÙÎËÍÚ, ð‡Á˙flÒÌÂÌË ÒÛÚË Í‡Ê‰Ó„ÓÍÓÌÍðÂÚÌÓ„Ó ÍÓÌÙÎËÍÚ‡ Ë Î˯¸ Á‡ÚÂÏ ÒΉÛÂÚÔð˷„ÌÛÚ¸ Í Ôð‡ÍÚ˘ÂÒÍËÏ ÏÂð‡Ï ‰Îfl „Óð‡Áð¯ÂÌËfl. à̇˜Â, ·ÂÁ ð‡ÒÔÓÁ̇ÌËfl ÒÛÚËÍÓÌÙÎËÍÚ‡, Ì ·Û‰ÂÚ ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ ÓÒÌÓ‚‡ÌËȉÎfl ‰ÓÒÚËÊÂÌËfl Òӄ·ÒËfl Ë Ôðӂ‰ÂÌËfl ͇ÍÓÈ-ÎË·Ó ÔÓÎËÚËÍË, ‰‡ Ë Ò‡ÏÓ ÓÚÌÓ¯ÂÌË ÍÒËÏÔÚÓÏ‡Ï Ó͇ÊÂÚÒfl ÒÔÓðÌ˚Ï.

Ç ð‡Áð¯ÂÌËË ÍÓÌÙÎËÍÚ‡ ÓÒÓ·Ó Á̇˜ÂÌËÂËÏÂÂÚ ÚÂÓðËfl ÓÒÌÓ‚Ì˚ı Úð·ӂ‡ÌËÈ ˜ÂÎÓ‚Â͇,ÍÓÚÓð‡fl ÔÓ‰ð‡ÁÛÏ‚‡ÂÚ ÓÒÌÓ‚Ì˚ Ôð˘ËÌ˚ÍÓÌÙÎËÍÚ‡. ùÚÓ ÔÓÁˈËfl, ËÌÚÂðÂÒ, ˆÂÌÌÓÒÚË ËÔÓÚð·ÌÓÒÚË ÍÓÌÙÎËÍÚÛ˛˘Ëı ÒÚÓðÓÌ.èÓÁˈËfl ÂÒÚ¸ Ò‚ÓÂ„Ó ðÓ‰‡ Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ÂÚð·ӂ‡ÌËfl, ÍÓÚÓð˚ ҂flÁ‡Ì˚ Ò ËÌÚÂðÂÒ‡ÏË.

ÑˇÎÓ„, Ë ÚÓθÍÓ ‰Ë‡ÎÓ„!

Diyalog, sadece diyalog!

Son on y›l içinde meydana gelen politikde¤ifliklikler sonunda gerginlik ve zulümmerkezleri ortaya ç›km›flt›r. Bu gibi

yerlerin say›s›n› 64 ülkede yaklafl›k yüzcivar›nda sayabiliriz.

Gürcistan’da dondurulmufl halde bekleyençat›flmalar (Abhazya, Güney Osetya) ne hukukive ne de cebir kullan›larak bu zamana kadar birtürlü çözülemedi. Bu z›tlaflmalarda amacaulaflmak için mahkeme, ikili görüflmeler vedi¤er yollar devre d›fl› b›rak›ld›¤›nda neyapaca¤›n› bilememe ve tatmin edilememifl gizliç›karlar ortaya ç›kmaktad›r.

Genelde bu çat›flmalarla ilgili sorumluluktafl›yanlar, çat›flman›n içinde yer alan taraflard›r;suçlama ve cezaland›rma da ayn› flekildeüzerlerinde kalmaktad›r. Fakat çat›flma konusuüzerinde bir uzlaflmazl›k durumunda yeni birgerginlik merkezi oluflturulmaktad›r.Çat›flman›n giderilmesi için en uygun yolunbulunmas› gerekir. Bu konuda çat›flmaya sebepolan temel sebepleri belirlemeli. Bu amaçlapratik ve teorik araçlar kullanmak gerekir. Fakatflunu da söylemeli ki, bu durumda bile hatayapma ihtimali var. Hata ço¤unlukla en iyisonucun elde edilece¤ine inan›lan fikir veelefltirelerde ve nihayetinde hatal› hipotezlerleortaya ç›kmaktad›r.

Çat›flmay› yaflayan ortak ve sosyalproblemleri k›l› k›rk yararcas›na analiz etmek,her bir somut çat›flman›n özünü aç›kl›¤akavuflturmak gerek ve ancak ondan sonraçözüme giden pratik yollar› ifle koflmal›. Di¤ertürlü çat›flman›n özünü iyice aç›kl›¤akavuflturmadan uzlaflmak için gerekli temeloluflturulamayacak ve herhangi bir politikayürütülemeyecek ve nihayet ortadaki çat›flmabelirtilerinin kendisi de tart›flma konusuolacakt›r.

Çat›flman›n çözüme kavuflturulmas›nda,insan›n çat›flmaya sebep oldu¤u düflünülentemel ihtiyaçlar› teorisi önem arz etmektedir.Bunlar, çat›flan taraflar›n pozisyonu, ç›karlar›,de¤erleri ve ihtiyaçlar›d›r. Pozisyon, ç›karlarlailgili olup bir tür toplumsal ihtiyaçt›r. Pozisyon

çÂÓ·ıÓ‰ËÏ˚ÒÍðÛÔÛÎÂÁÌ˚ȇ̇ÎËÁ Òð‰˚ ËÒӈˇθÌ˚ıÔðÓ·ÎÂÏ,ÔÓðÓʉ‡˛˘ËıÍÓÌÙÎËÍÚ,ð‡Á˙flÒÌÂÌË ÒÛÚË͇ʉӄÓÍÓÌÍðÂÚÌÓ„ÓÍÓÌÙÎËÍÚ‡ Ë Î˯¸Á‡ÚÂÏ ÒΉÛÂÚÔð˷„ÌÛÚ¸ ÍÔð‡ÍÚ˘ÂÒÍËÏÏÂð‡Ï ‰Îfl „Óð‡Áð¯ÂÌËfl.

Çat›flmay› yaflayanortak ve sosyalproblemleri k›l› k›rkyararcas›na analizetmek, her bir somutçat›flman›n özünüaç›kl›¤akavuflturmak gerekve ancak ondansonra çözüme gidenpratik yollar› iflekoflmal›.

84

ãˇ åÂÎËÍ˯‚ËÎË

ùÚÌÓÎÓ„, ‰ÓÍÚÓð ËÒÚÓð˘ÂÒÍËı ̇ÛÍ (àÌÒÚËÚÛÚ ËÒÚÓðËË Ë˝ÚÌÓÎÓ„ËË Äç ÉðÛÁËË).

Lia Melikiflvili

Etnolog, Tarih Bilimleri Doktoru, Gürcistan Bilimler AkademisiTarih ve Etnografya Enstitüsü

ê Ö ñ Ö è í Ñ ã ü Ñ é ë í à Ü Ö ç à ü å à ê Ä : ù í à ó Ö ë ä à Ö ñ Ö ç ç é ë í à

àÌÚÂðÂÒ – ˝ÚÓ ÚÓ, ˜Â„Ó ð‡θÌÓ ıÓÚflÚÒÚÓðÓÌ˚, Ë ÓÌ fl‚ÎflÂÚÒfl ÏÓÚË‚‡ˆËÂÈ ÔÓÁˈËË.èÓÁˈËË ÍðÂÔflÚÒfl ˆÂÌÌÓÒÚflÏË. ÇÒ ˝ÚÓ‚˚ÎË‚‡ÂÚÒfl ‚ Ú‡ÍËı Úð·ӂ‡ÌËflı, ͇ÍËÏËfl‚Îfl˛ÚÒfl ˉÂÌÚ˘ÌÓÒÚ¸, ·ÂÁÓÔ‡ÒÌÓÒÚ¸ ËÔðËÁ̇ÌËÂ. ÖÒÎË ÒӈˇθÌ˚ ËÌÚÂðÂÒ˚ ÌÂÏÓ„ÛÚ Û‰Ó‚ÎÂÚ‚ÓðËÚ¸ ˝ÚË Úð·ӂ‡ÌËfl, ÚÓð‡Á‚Ë‚‡ÂÚÒfl ̇ÒËÎËÂ.

ÑÎfl ÉðÛÁËË Ò‡Ï˚Ï Á̇˜ËÚÂθÌ˚ÏÍÓÌÙÎËÍÚÓÏ fl‚Îfl˛ÚÒfl ˝ÚÌÓ-ÚÂððËÚÓðˇθÌ˚ÂÔðÓÚË‚ÓÒÚÓflÌËfl, ÍÓÚÓð˚ ӷÛÒÎÓ‚ÎÂÌ˚ð‡Á΢Ì˚ÏË Ôð˘Ë̇ÏË Ë ÔðÓfl‚ËÎËÒ¸ ‚ð‡Á΢Ì˚ı ‚ˉ‡ı – ‚ ÒÂÔ‡ð‡ÚËÁÏ ķı‡ÁËË Ë ‚Ëðð‰ÂÌÚËÁÏ ûÊÌÓÈ éÒÂÚËË. éÌË ËϲÚÒÍÓð ÔÓÎËÚËÍÓ-ÚÂððËÚÓðˇθÌ˚È, ˜ÂÏ˝ÚÌÓÍÓÌÙÎËÍÚÌ˚È ı‡ð‡ÍÚÂð, ıÓÚfl ÌÂθÁflÓÚðˈ‡Ú¸, ˜ÚÓ ˝ÚÌ˘ÌÓÒÚ¸ Á‰ÂÒ¸ ‚˚ÌÂÒÂ̇ ̇ÔÂð‚˚È Ô·Ì, Ú‡Í Í‡Í ‚ Ò‚Ó ‚ðÂÏflÓÔð‰ÂÎÂÌÌ˚ ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍË ÒËÎ˚ÔÓθÁÓ‚‡ÎËÒ¸ ˝ÚÌ˘ÂÒÍËÏË ÎÓÁÛÌ„‡ÏË.

Ç Á‡ÏÓðÓÊÂÌÌ˚ı ˝ÚÌÓÍÓÌÙÎËÍÚÌ˚ı ÁÓ̇ıÉðÛÁËË (Ä·ı‡ÁËfl, ûÊ̇fl éÒÂÚËfl) ÔÓÁˈËflÓ͇Á‡Î‡Ò¸ ÒÎÂ‰Û˛˘ÂÈ: ÓÒÌÓ‚ÌÓÈ ÔðÓ·ÎÂÏÓÈÍÓÌÙÎËÍÚ‡ Ôð‰ÒÚ‡ÎÓ ËÏÂÌÌÓ Ôð‡‚Ó Ì‡‚·‰ÂÌË ÚÂððËÚÓðËÂÈ, ˜ÚÓ Ò‡ÏÓ ÒÓ·ÓÈÒ‚flÁ‡ÌÓ Ò ËÌÚÂðÂÒÓÏ. Ä ËÌÚÂðÂÒÓÏ ‰Îfl ͇ʉÓÈ„ðÛÔÔ˚ fl‚ÎflÂÚÒfl ÓÚ‰ÂÎÂÌË ÓÚ êÂÒÔÛ·ÎËÍËÉðÛÁËË Ë ÔðËÒÓ‰ËÌÂÌËÂ Í êÓÒÒËË (Ä·ı‡ÁËfl‰Â-Ù‡ÍÚÓ, ûÊ̇fl éÒÂÚËfl ‰Â-˛ðÂ).

Ä̇ÎËÁ ˝ÚÓ„Ó ÔÓ͇Á‡ÚÂÎfl ÍÓÌÙÎËÍÚ‡‚˚fl‚ÎflÂÚ, ˜ÚÓ ÔðÓÚË‚ÓÒÚÓflÌË ҂flÁ‡ÌÓ Ò Ú. Ì.ÚðÂÚ¸ÂÈ ÒËÎÓÈ – êÓÒÒËÂÈ, ÍÓÚÓð‡fl ÌÂÔðËÏËðflÂÚÒfl Ò ð‡Á‚‡ÎÓÏ ëëëê.èÓÒÚËÏÔÂðÒÍË ‡Ï·ËˆËË Ì ‰‡˛Ú‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚË ÏÌÓ„ËÏ ÒÚð‡Ì‡Ï ·˚‚¯Â„ÓCÓ‚ÂÚÒÍÓ„Ó CÓ˛Á‡ ð‡Á‚Ë‚‡Ú¸Òfl ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓ ËÔÓÒÚðÓËÚ¸ ‰ÂÏÓÍð‡Ú˘ÂÒÍË „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡.éÒÓ·ÂÌÌÓ ÌÛÊÌÓ ‚˚‰ÂÎËÚ¸ ÔÓÒΉÌËÈ ÔÂðËÓ‰,ÍÓ„‰‡ Ì„‡ÚË‚Ì˚ ̇ÊËÏ˚ ̇ ÉðÛÁË˛Û˜‡ÒÚËÎËÒ¸. äÓ̘ÌÓ, ‚Ò ˝ÚÓ ÔðÓËÒıÓ‰ËÚ Ì·ÂÁ Ôð˘ËÌ. àÏÂÂÚ ÏÂÒÚÓ ËÌÚÂðÂÒ, Ú. Â.ð‡θÌÓ Ê·ÌË êÓÒÒËË Ó‚Î‡‰ÂÚ¸, ‚ÂðÌÂÂ, ÌÂÔÓÚÂðflÚ¸ „ÂÓÔÓÎËÚ˘ÂÒÍÛ˛ ðÓθ ‚ ÉðÛÁËË ËÒ‚flÁ‡ÌÌ˚Â Ò ÌÂÈ „ÂÓÒÚð‡Ú„˘ÂÒÍË ËÌÚÂðÂÒ˚êÓÒÒËË. èÓ Ò‚ÓÂÏÛ „ÂÓÔÓÎËÚ˘ÂÒÍÓÏÛ

ise de¤erlerle kuvvetlenir. Bütün bunlar aidiyet,güvenlik ve kabullenme gibi ihtiyaçlar›niçindedir. E¤er sosyal ç›karlar bu ihtiyaçlar›karfl›layam›yorsa zulüm geliflmekte.

Gürcistan için en önemli çat›flma konusu,farkl› sebeplere ba¤l› olarak ortaya ç›kan veAbhazya’da ayr›l›kç›, Güney Osetya’da ise“‹rredentizm” (topraklar› birlefltirme) fleklindemeydana gelen bölgesel-etnik çat›flmalard›r.Zaman zaman politik güçlerin etnik sloganlarkullanmas› nedeniyle etnik yap› birinci planaç›kart›lm›fl olmas›na ra¤men, buradakiçat›flmalar etnik olmaktan ziyade bölgesel-politik niteliktedirler.

Gürcistan’›n dondurulmufl etnik çat›flmabölgelerinde (Abhazya, Güney Osetya) durumflu flekildedir: Çat›flman›n ana kayna¤› olarakç›karlarla ilgili olmas› nedeniyle bölgeye sahipolma hakk› öne ç›kmaktad›r. Her grubun ç›kar›ise “Gürcistan’dan ayr›lmak ve Rusya ile birlikoluflturmak” üzerine kurulu (Abhazya de facto,Güney Osetya de jüre).

Çat›flman›n göstergesiyle ilgili yap›lananaliz, uzlaflmazl›¤›n SSCB’nin da¤›lmas›n›kabullenemeyen ve üçüncü güç olaraknitelendirilen Rusya ile ba¤lant›l› oldu¤unuortaya koymaktad›r. ‹mparatorluk sonras› özsayg›, eski SSCB üyesi birçok ülkeye ba¤›ms›zbir flekilde geliflme ve demokratik bir devletoluflturma imkan› vermemektedir. Özelikle sonzamanlarda Gürcistan’a uygulanan kuvvetlibask› dönemini belirtmek gerekir. Elbette bütünbunlar sebepsiz yere ortaya ç›km›yor.Rusya’n›n, Gürcistan’›n sahip oldu¤u politikgüce sahip olmak istemesi, daha do¤rusu o gücükaybetmek istememesi ve bununla ilgili olarakRusya’n›n jeopolitik ç›karlar›n›düflünmesibüyük rol oynamaktad›r.

Çat›flman›n kayna¤›: Jeopolitik konumKendine has jeopolitik konumundan dolay›Gürcistan, yak›n ve uzak birçok ülke içinçat›flma bölgesi olmufltur. Buna benzer birdurum, Komünizm sonras› dönemdeGürcistan’›n Rusya ile ABD’nin stratejik

Ç ð‡Áð¯ÂÌËËÍÓÌÙÎËÍÚ‡ ÓÒÓ·ÓÂ

Á̇˜ÂÌË ËÏÂÂÚÚÂÓðËfl ÓÒÌÓ‚Ì˚ı

Úð·ӂ‡ÌËȘÂÎÓ‚Â͇, ÍÓÚÓð‡fl

ÔÓ‰ð‡ÁÛÏ‚‡ÂÚÓÒÌÓ‚Ì˚ Ôð˘ËÌ˚

ÍÓÌÙÎËÍÚ‡.

Çat›flman›n çözümekavuflturulmas›nda,

insan›n çat›flmayasebep oldu¤u

düflünülen temelihtiyaçlar› teorisi

önem arzetmektedir.

85

B A R I fi I N R E Ç E T E S ‹ : E T ‹ K D E ⁄ E R L E R

èðÂÁˉÂÌÚ ÉðÛÁËË åËı‡ËΠ뇇͇¯‚ËÎËGürcistan Devlet Baflkan› Mihail Saakaflvili

ç›karlar› aras›nda kald›¤›nda yaflanm›flt›r. Bakû-Tiflis-Ceyhan petrol boru hatt›, fiahdeniz-Tiflis-Erzurum gaz boru hatt›, Karadeniz’de terminallebirlikte Bakû-Tiflis-Supsa petrol boru hatt›,gelecekte ise Orta Asya’dan (Kazakistan,Türkmenistan) büyük bir gaz ve petrol boruhatt› döfleme, Avrupa ve Asya aras›na ulafl›mhatt› kurma (“‹pek Yolu”), Avrupa veAmerika’y› Asya ile en k›sa ve alternatifiletiflim hatt›yla birlefltirme amac›yla kablo hatt›döfleme Gürcistan’›n dünya ekonomik ve politikharitas›nda önemli bir yer edinmesine yard›mc›olacakt›r.

Süper devletlerin ç›karlar› nedeniyle ortayaç›kan çat›flmalar ço¤u kez yerel etnik gruplar›nkimi zaman taraflarca idare edilen politikçat›flmalara da sahne oluyor. Son on y›lda eldeedilen tecrübeler, stratejik ç›karlar›n yerel küçükçat›flmalara sebep oldu¤unu göstermektedir.Herhangi bir grubun bask›n rol oynamad›¤› içiçe yaflanan politik-etnik bölgeler, bu gibiçat›flmalar› atefllemek ve kuvvetlendirmek içinmüsait bir ortam oluflturmakta. Bununla birlikte,bu etnik gruplar yabanc› birçok ülkeyleakrabal›k ba¤lara sahipler. Bu gibi durumlardaayr›l›kç› ve bölücü hareketler ortayaç›kmaktad›r ki, bu da bölgesel veya politikçat›flmalar› provoke etmektedir.

Diyalog, yeni iliflkilerin kurulmas› için çokiyi bir yoldur. Diyalog ortak bir ilgi ve birbirini

ÔÓÎÓÊÂÌ˲ ‚ ÔðÓ¯ÎÓÏ ÉðÛÁËfl ‚Ò„‰‡ ·˚·ӷ˙ÂÍÚÓÏ ÒÚÓÎÍÌÓ‚ÂÌËfl ËÌÚÂðÂÒÓ‚ ͇ͷÎËÊÌËı, Ú‡Í Ë ÓÚ‰‡ÎÂÌÌ˚ı „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚.èӉӷ̇fl ÒËÚÛ‡ˆËfl ÒÎÓÊË·Ҹ Ë ‚ÔÓÒÚÍÓÏÏÛÌËÒÚ˘ÂÒÍËÈ ÔÂðËÓ‰, ÍÓ„‰‡ ÉðÛÁËflÓ͇Á‡Î‡Ò¸ ‚ ÒÙÂð ÒÚð‡Ú„˘ÂÒÍËı ËÌÚÂðÂÒÓ‚ëòÄ Ë êî. íð‡ÌÒ͇‚͇ÁÒÍËÈ ÌÂÙÚÂÔðӂӉŇÍÛ – í·ËÎËÒË – ÑÊÂÈı‡Ì, „‡ÁÓÔðÓ‚Ó‰ò‡ı‰ÂÌËÁ – í·ËÎËÒË – ùðÁÂðÛÏ, ÌÂÙÚÂÔðӂӉŇÍÛ – í·ËÎËÒË – ëÛÔÒ‡ Ò ÚÂðÏË̇·ÏË Ì‡óÂðÌÓÏ ÏÓðÂ, ‡ ‚ ÔÂðÒÔÂÍÚË‚Â ÔðÓÍ·‰Í‡ ËÁëð‰ÌÂÈ ÄÁËË (ä‡Á‡ıÒÚ‡Ì, íÛðÍÏÂÌËÒÚ‡Ì)ÏÓ˘Ì˚ı „‡ÁÓ- Ë ÌÂÙÚÂÔðÓ‚Ó‰Ó‚, ÒÓÁ‰‡ÌËÂÚð‡ÌÒÔÓðÚÌÓ„Ó ÍÓðˉÓð‡ ÏÂÊ‰Û Ö‚ðÓÔÓÈ ËÄÁËÂÈ (Ú.Ì. «òÂÎÍÓ‚˚È ÔÛÚ¸»), ÔðӂӉ͇„ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó ÍÓÏÏÛÌË͇ˆËÓÌÌÓ„Ó‚ÓÎÓÍÓÌÌÓ„Ó Í‡·ÂÎfl, ˜ÚÓ ÒÓ‰ËÌËÚ Ö‚ðÓÔÛ ËÄÏÂðËÍÛ Ò ÄÁËÂÈ Íð‡Ú˜‡È¯ËÏ Ë‡Î¸ÚÂð̇ÚË‚Ì˚Ï ÔÛÚÂÏ, ÔÓÏÓÊÂÚ ÉðÛÁËËÁ‡ÌflÚ¸ Á̇˜ËÚÂθÌÓ ÏÂÒÚÓ Ì‡ ˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍÓÈË ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍÓÈ Í‡ðÚ ÏËð‡.

èð˘Ë̇ ÍÓÌÙÎËÍÚ‡: „ÂÓÔÓÎËÚ˘ÂÒÍÓ ÔÓÎÓÊÂÌËÂó‡ÒÚÓ ÒÚÓÎÍÌÓ‚ÂÌ˲ ËÌÚÂðÂÒÓ‚ Ò‚Âðı‰Âðʇ‚ÒÓÔÛÚÒÚ‚ÛÂÚ ÔÓfl‚ÎÂÌË ÎÓ͇θÌ˚ı˝ÚÌÓÔÓÎËÚ˘ÂÒÍËı ÍÓÌÙÎËÍÚÓ‚, ÍÓÚÓð˚ÂÌÂð‰ÍÓ ÛÔð‡‚Îfl˛ÚÒfl Ó‰ÌÓÈ ËÁÁ‡ËÌÚÂðÂÒÓ‚‡ÌÌ˚ı ÒÚÓðÓÌ. èð‡ÍÚË͇ÔÓÒΉÌÂ„Ó ‰ÂÒflÚËÎÂÚËfl ÔÓ‰Ú‚Âðʉ‡ÂÚ, ˜ÚÓÁ̇˜ËÚÂθÌ˚ ÒÚð‡Ú„˘ÂÒÍË ËÌÚÂðÂÒ˚ÒÚ‡ÌÓ‚flÚÒfl Ôð˘ËÌÓÈ ÏËÍðÓð„ËÓ̇θÌ˚ıÒÚÓÎÍÌÓ‚ÂÌËÈ. Å·„Ó‰‡ÚÌÛ˛ ÒðÂ‰Û ‰ÎflËÌÒÔËðËðÓ‚‡ÌËfl Ú‡ÍËı ÔðÓÚË‚ÓÒÚÓflÌËÈÔð‰ÒÚ‡‚Îfl˛Ú ÒÓ·ÓÈ ÔðË„ð‡Ì˘Ì˚ÂÔÓÎË˝ÚÌ˘ÂÒÍË ð„ËÓÌ˚, ı‡ð‡ÍÚÂðËÁÛ˛˘ËÂÒflÍÓÏÔ‡ÍÚÌ˚Ï ÔðÓÊË‚‡ÌËÂÏ Ì‰ÓÏË̇ÌÚÌ˚ı˝ÚÌ˘ÂÒÍËı „ðÛÔÔ. ÇÏÂÒÚÂ Ò ÚÂÏ, ˝ÚË˝ÚÌÓ„ðÛÔÔ˚ ̇ıÓ‰flÚÒfl ‚ ðÓ‰ÒÚ‚Â Ò ÍÓðÂÌÌ˚Ï̇ÒÂÎÂÌËÂÏ ÒÓÔð‰ÂθÌ˚ı „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚. Ç ÔÓ‰Ó·ÌÓÈ ÒËÚÛ‡ˆËË Î„ÍÓ ÔÓfl‚Îfl˛ÚÒflÒÂÔ‡ð‡ÚËÒÚÒÍËÂ Ë Ëðð‰ÂÌÚÌ˚ ÛÒÚðÂÏÎÂÌËfl,˜ÚÓ ÒÔÓÒÓ·ÒÚ‚ÛÂÚ ÔðÓ‚ÓˆËðÓ‚‡Ì˲ÚÂððËÚÓðˇθÌ˚ı ËÎË ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍËıÍÓÌÙÎËÍÚÓ‚.

ÑˇÎÓ„ – ˝ÚÓ Ì‡‰ÂÊÌ˚È ËÌÒÚðÛÏÂÌÚ ‰ÎflÔÓÒÚðÓÂÌËfl ÌÓ‚˚ı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ. ÑˇÎÓ„ ‰‡ÂÚ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸ ÒÓÔð˘‡ÒÚÌÓÒÚË Ë‚Á‡ËÏÓÔÓÌËχÌËfl. ÇÒÚÛÔ‡fl ‚ ‰Ë‡ÎÓ„, ÒΉÛÂÚÒÚðÂÏËÚ¸Òfl Í ‰ÓÒÚÓÈÌÓÏÛ Ó·˘ÂÌ˲ Ë‚Á‡ËÏÓÔÓÌËχÌ˲. ᇉ‡˜‡ ‰Ë‡ÎÓ„‡ ‚

86

ê Ö ñ Ö è í Ñ ã ü Ñ é ë í à Ü Ö ç à ü å à ê Ä : ù í à ó Ö ë ä à Ö ñ Ö ç ç é ë í à

Ä̇ÎËÁ ˝ÚÓ„ÓÔÓ͇Á‡ÚÂÎflÍÓÌÙÎËÍÚ‡‚˚fl‚ÎflÂÚ, ˜ÚÓÔðÓÚË‚ÓÒÚÓflÌËÂÒ‚flÁ‡ÌÓ Ò Ú. Ì.ÚðÂÚ¸ÂÈ ÒËÎÓÈ –êÓÒÒËÂÈ, ÍÓÚÓð‡flÌ ÔðËÏËðflÂÚÒfl Òð‡Á‚‡ÎÓÏ ëëëê.

Çat›flman›ngöstergesiyle ilgiliyap›lan analiz,uzlaflmazl›¤›nSSCB’ninda¤›lmas›n›kabullenemeyen veüçüncü güç olaraknitelendirilen Rusyaile ba¤lant›l›oldu¤unu ortayakoymaktad›r.

ÍÓÌÙÎËÍÚÌÓÈ ÒËÚÛ‡ˆËË ÒÓÒÚÓËÚ ‚ ÚÓÏ, ˜ÚÓ·˚ÔÓÒÏÓÚðÂÚ¸ ‰ðÛ„ ̇ ‰ðÛ„‡ Ì ËÁ ÔðÓ¯ÎÓ„Ó, ‡ ËÁ·Û‰Û˘Â„Ó. ëÏÂ̇ ‚Á„Îfl‰‡ ËÁÏÂÌËÚ Ì‡¯ËÓÚÌÓ¯ÂÌËfl Ë ÔÓÏÓÊÂÚ ÔÂðÂÓÒÏ˚ÒÎËÚ¸ «Ó·ð‡Á‚ð‡„‡». ÑˇÎÓ„ ÒÔÓÒÓ·ÒÚ‚ÛÂÚ ð‡Á‚ËÚ˲‚Á‡ËÏÓÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ, ÍÓÚÓð˚ ÒÔÓÒÓ·ÒÚ‚Û˛Úð‡‚ÌÓÔð‡‚ÌÓÏÛ Ô‡ðÚÌÂðÒÚ‚Û, Ë ‰Ó‚ÂðËÂ,ÍÓÚÓðÓ ÔÓÁ‚ÓÎflÂÚ ‰Ë‡ÎÓ„Û ÒÓÒÚÓflÚ¸Òfl,ÔðÓ‰ÓÎÊËÚÒfl Ë ‰ÓÒÚË„ÌÂÚ ˆÂÎË – ÔðËÏËðÂÌËfl.èðËÏËðÂÌË – ‚˚Ò¯‡fl ÙÓðχ ‰Ë‡ÎÓ„‡,ÔÓ‰ð‡ÁÛÏ‚‡˛˘‡fl Ì ÚÓθÍÓ ÒÔÓÒÓ·ÌÓÒÚ¸ÒÎÛ¯‡Ú¸ Ë Û·Âʉ‡Ú¸, ÌÓ Ë ÛÏÂÌË ËÁÏÂÌflÚ¸Ò‚Ó ÏÌÂÌËÂ Ë ‰‡Ê ÔðÓ˘‡Ú¸. èðËÏËðÂÌË –˝ÚÓ Ì ‚Á‡ËÏÌ˚ ÛÔðÂÍË, ‡ ÒÚðÓËÚÂθÒÚ‚Ó·Û‰Û˘Â„Ó. ÖÒÎË ÔðË Ûð„ÛÎËðÓ‚‡ÌËËÍÓÌÙÎËÍÚ‡ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚Ó ÔðËÏÂÌflÂÚÍÓÌÍðÂÚÌ˚ ÏÂð˚ (̇ÒËÎËÂ, Òӄ·¯ÂÌËÂ,ÔÂð„ӂÓð˚), ÚÓ ÔðË ð‡Áð¯ÂÌËË ÍÓÌÙÎËÍÚ‡ÓÌÓ ‰ÓÎÊÌÓ ÔÓÒÚ‡ð‡Ú¸Òfl ð¯ËÚ¸ ÔðÓ·ÎÂÏ˚,ÔÓðӉ˂¯Ë ÍÓÌÙÎËÍÚ, Ë ‰ÓÒÚ˘¸ ÚÂÏ Ò‡Ï˚ÏÚð‡ÌÒÙÓðχˆËË ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ, Ú. Â. ËÒÍÓðÂÌÂÌËÂÔð˘ËÌ ÍÓÌÙÎËÍÚ‡ ÒÔÓÒÓ·ÒÚ‚ÛÂÚ Ó·ð‡ÁÓ‚‡Ì˲„‡ðÏÓÌ˘Ì˚ı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ.

ùÚÓÚ ÔÛÚ¸ Ûð„ÛÎËðÓ‚‡ÌËfl Úð·ÛÂÚÛÒËÎÂÌÌÓ„Ó ‡Ì‡ÎËÚ˘ÂÒÍÓ„Ó ÔÓ‰ıÓ‰‡. èðËð‡Áð¯ÂÌËË ÍÓÌÙÎËÍÚ‡ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ Ì‡ÈÚËÚ‡ÍË ð¯ÂÌËfl, ÍÓÚÓð˚ ÔÓÁ‚ÓÎËÎË ·˚Û‰Ó‚ÎÂÚ‚ÓðËÚ¸ Úð·ӂ‡ÌËfl ‚ÒÂı Û˜‡ÒÚ‚Û˛˘Ëı‚ ÌÂÏ ÒÚÓðÓÌ, ÌÂ Û˘ÂÏÎflfl Ëı ËÌÚÂðÂÒ˚.èÓ˝ÚÓÏÛ Ó˜Â̸ ‚‡ÊÌÓ Ôð‡‚ËθÌÓ ð‡ÒÔÓÁ̇ڸÒÛ˘ÌÓÒÚ¸ ÍÓÌÙÎËÍÚ‡, ÔÓðӉ˂¯Ë „ÓÔð˘ËÌ˚, ˜ÚÓ ‰‡ÒÚ ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸ÔðÓ„ÌÓÁËðÓ‚‡Ú¸ ‰‡Î¸ÌÂȯ ð‡Á‚ËÚËÂÒÓ·˚ÚËÈ.

Ñ‚Ûı˙flðÛÒÌ˚È ‰Ë‡ÎÓ„ê‡Áð¯ÂÌË ÍÓÌÙÎËÍÚ‡ ‰ÓÎÊÌÓÓÒÛ˘ÂÒÚ‚ÎflÚ¸Òfl ÚÓθÍÓ ÔÓÒð‰ÒÚ‚ÓÏ ‰Ë‡ÎÓ„‡.Ç ËÚÓ„Â Ì‡Ï Í‡ÊÂÚÒfl, ˜ÚÓ ‰ÓÎÊÂÌ ÒÓÒÚÓflÚÒfl«‰‚Ûı˙flðÛÒÌ˚È ‰Ë‡ÎÓ„». èÂð„ӂÓð˚ ‰ÓÎÊÌ˚ÔðÓÈÚË Ì‡ ‰‚Ûı ÛðÓ‚Ìflı – Ò̇˜‡Î‡ Óð‡Á„ð‡Ì˘ÂÌËË ËÌÚÂðÂÒÓ‚ ëòÄ Ë êî ‚ÍÓÌÚÂÍÒÚ 䇂͇Á‡, ‚ ˜‡ÒÚÌÓÒÚË ÉðÛÁËË, ‡Á‡ÚÂÏ ‰ÓÎÊÂÌ ÒÓÒÚÓflÚ¸Òfl ‰Ë‡ÎÓ„ ÏÂʉÛÍÓÌÙÎËÍÚÛ˛˘ËÏË ÒÚÓðÓ̇ÏË ÉðÛÁËfl-Ä·ı‡ÁËfl, ÉðÛÁËfl-ûÊ̇fl éÒÂÚËfl.

anlama imkan› veriyor. Diyalog kurarak gerçekbir etkileflim ve anlay›fl sa¤layabilmek için çabasarf edilmektedir. Çat›flma durumundadiyalo¤un rolü, taraflar›n birbirlerine geçmiflaynas›nda de¤il, gelecek aynas›ndabakmalar›d›r. Bak›fl aç›lar›n›n de¤iflmesi, bizimdavran›fllar›m›z› da de¤ifltirmekte ve “düflmantipini” yeniden düflünme imkan› vermektedir.Diyalog, taraflar› eflit haklarda gören vediyalo¤un kurulmas›na zemin haz›rlayangüvenceyi sa¤layan ikili iliflkinin geliflmesinisa¤lamakta, devam etmekte ve uzlafl› amac›naulaflt›rmaktad›r. Uzlafl›, sadece karfl›dakinidinleme ve ona güven duyma hissini uyand›randiyalo¤un yüksek seviyesi de¤il, kendi fikrinide¤ifltirme ve hatta ba¤›fllama becerisidir.Uzlafl›, karfl›l›kl› sitem de¤il, gelece¤i inflaetmektir. Herhangi bir çat›flman›n düzenekonulmas›nda devlet somut bir tak›m metotlar›(zorbal›k, uzlafl›, görüflme) kullan›rsa,çat›flman›n ortadan kald›r›lmas› için, çat›flmay›tetikleyici problemleri çözmeye gayret eder vefarkl› bir iliflki biçimine ulaflmaya gayret eder.Yani çat›flman›n sebebini ortadan kald›rmak,harmonik bir iliflki biçimini ortaya ç›kar›r.

Bu düzene koyma yolu, kuvvetli bir analitikmetot gerektirir. Çat›flman›n çözümündetaraflar›n ç›karlar›na zarar vermedenihtiyaçlar›na cevap verici çözümler bulmakgerekir. Bu nedenle çat›flman›n özünü ve onuortaya ç›karan sebepleri tam anlam›ylakavramak gerek. Böylece olay›n ileriye do¤runas›l geliflece¤iyle ilgili bir bilgi edinilmifl olur.

‹ki katmanl› diyalogÇat›flmay› ancak diyalogla çözüme kavuflturmakgerek. Sonuç olarak, “iki katmanl› diyalog”kurulmal›. Görüflmeler iki seviyede yürütülmeli:Önce ABD, Rusya ve özelikle Gürcistan’›nKafkaslarla ilgili ç›karlar›n› birbirinekar›flt›rmamak, ondan sonra çat›flan taraflararas›nda diyalog kurulmas› gerekir; Gürcistan-Abhazya, Gürcistan-Güney Osetya.

Å·„Ó‰‡ÚÌÛ˛ Òð‰ۉÎfl

ËÌÒÔËðËðÓ‚‡ÌËflÚ‡ÍËı

ÔðÓÚË‚ÓÒÚÓflÌËÈÔð‰ÒÚ‡‚Îfl˛Ú

ÒÓ·ÓÈÔðË„ð‡Ì˘Ì˚Â

ÔÓÎË˝ÚÌ˘ÂÒÍËÂð„ËÓÌ˚,

ı‡ð‡ÍÚÂðËÁÛ˛˘Ë-ÂÒfl ÍÓÏÔ‡ÍÚÌ˚Ï

ÔðÓÊË‚‡ÌËÂÏ̉ÓÏË̇ÌÚÌ˚ı

˝ÚÌ˘ÂÒÍËı „ðÛÔÔ.

Herhangi bir grubunbask›n rol

oynamad›¤› iç içeyaflanan politik-

etnik bölgeler, bugibi çat›flmalar›

atefllemek vekuvvetlendirmek için

müsait bir ortamoluflturmakta.

87

B A R I fi I N R E Ç E T E S ‹ : E T ‹ K D E ⁄ E R L E R

ëÛ˘ÂÒÚ‚ÛÂÚ ÏÌÓ„Ó ‚‡ðˇÌÚÓ‚ÓÔËÒ‡ÌËfl ÔðÓ¯ÎÓ„Ó. åÓÊÌÓÔð‰ÎÓÊËÚ¸ ‰ÂڇθÌÛ˛ ıðÓÌÓÎӄ˲

‰‡Ú ˆ‡ðÒÚ‚Ó‚‡ÌËÈ, Òð‡ÊÂÌËÈ Ë ‰ðÛ„ËıÔÓÎËÚ˘ÂÒÍËı ÒÓ·˚ÚËÈ. åÓÊÌÓ ÔÓÔ˚Ú‡Ú¸ÒflÓÔËÒ‡Ú¸ ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍË ËÌÒÚËÚÛÚ˚,˝ÍÓÌÓÏËÍÛ, Ó·˘ÂÒÚ‚Ó ËÎË ÍÛθÚÛðÛ, ‰‡ÊÂËÒÚÓð˲ ÍÎËχڇ ËÎË Á‡·Ó΂‡ÌËÈ. çÓ ÌÂÚÚ‡ÍÓÈ ¯ÚÛÍË, Í‡Í Â‰ËÌÒÚ‚ÂÌÌ˚È,‡‚ÚÓðËÚÂÚÌ˚È Ë Ó·˙ÂÍÚË‚Ì˚È ÏÂÚÓ‰Úð‡ÍÚÓ‚ÍË ËÒÚÓðËË Ì‡ðÓ‰‡, „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡,ð„ËÓ̇ ËÎË Í‡ÍËı-ÎË·Ó ‡ÒÔÂÍÚÓ‚˜ÂÎӂ˜ÂÒÍÓÈ ËÒÚÓðËË; ÒÍÓðÂÂ, ÒÛ˘ÂÒÚ‚ÛÂÚÌÂÓ„ð‡Ì˘ÂÌÌÓ ˜ËÒÎÓ ÒÔÓÒÓ·Ó‚ ÓÔËÒ˚‚‡Ú¸ÔðÓ¯ÎÓÂ.

èÓ‰ «ÔðÓÙÂÒÒËÓ̇θÌÓÈ ËÒÚÓðËÂÈ» flÔÓÌËχ˛ ÔÓÔ˚ÚÍÛ ÒÓÓÚ‚ÂÚÒÚ‚Û˛˘ËÏÓ·ð‡ÁÓÏ ÔÓ‰„ÓÚÓ‚ÎÂÌÌ˚ı Û˜ÂÌ˚ıÔð‰ÒÚ‡‚ËÚ¸ ËÒÒΉӂ‡ÌË ÔÓÎËÚËÍË,ËÌÒÚËÚÛÚÓ‚ ËÎË ÍÛθÚÛð˚ ·ÂÁ ˝ÏÓˆËÈ,

ä‡Ê‰‡fl ̇ˆËfl „Óð‰ËÚÒflÒ‚ÓÂÈ ËÒÚÓðËÂÈ

Her millet kenditarihiyle iftihar eder

Geçmifli tasvir etmenin birçok yöntemivard›r. Hükümdarl›k, harp ve di¤ersiyasi olaylar›n ayr›nt›l› kronolojisini

sunmak mümkündür. Siyasi kurumlar,iktisadi hayat, toplum ve kültür anlat›labilir.Fakat, millet, devlet, bölge veya di¤er tarihö¤elerinin mazisini anlatman›n tek, otoriterve objektif bir yolu yoktur.

“Profesyonel tarih” bilim adamlar›n›nduygu, yarg› veya uydurmalar kullanmaks›z›ngeçmifli anlatma çabas›d›r denilebilir. Tarihiaraflt›rmak gerekti¤inde, mesela Türkiyeörne¤inde, araflt›r›lmas› gerekenler s›ras› ileflöyledir; Müslüman Türkler gelmeden öncebu topraklarda kimler yaflam›fl, Osmanl›lar›nyükselifli, Konstantinopol’ün fethi,Osmanl›’n›n Avrupa’ya do¤ru genifllemesi,Osmanl›’n›n Balkanlar’da zay›flamas›,Türkiye Cumhuriyeti’nin oluflmas› veyükselifli ve ard›ndan iyi veya kötü yarg›s›navarmadan ve kahramanlar belirtme çabas›gütmeden konuyu sonuçland›rmak. Böylebilimsel yaklafl›m (e¤er tarih ö¤reniminde“bilim” kelimesi kullan›labiliyorsa, bilakis obir elektrik cereyan› gibidir, insanifaaliyetlerin cereyan›d›r) sadece ça¤daflsiyasetin hedeflerine göre bir formulasyonagitmeden geçmifli anlamaya çal›flmakt›r.

Tarih yazman›n daha spesifik bir yoludaha vard›r ki, bu da genelde “millî tarih”tir.‹nsanlar›n böyle bir tarih yazmayabafllamalar›n›n ilk gününden beri bu tarihmillî kimli¤i belirlemeye hizmet etmifltir. Bu18. asr›n sonlar›nda “millî kimlik”konseptinin ortaya ç›kmas› ile Frans›z ihtilalidöneminde ortaya ç›kan tarihin, en ça¤daflfarkl›l›klar›ndan biridir. Bu anlamda millet(herzaman olmasa da genelde) ayn› etniközellikleri ve dili payalaflan insantoplumudur. Onlar, ayn› ›rk› ve ortakpsikolojik ve duygusal kökleri, yaflad›klar›

ÖÒÚ¸ ËÌÓÈ, Ó˜Â̸ÒÔˆËÙ˘ÂÒÍËÈÔÛÚ¸ ÔËÒ‡ÌËflËÒÚÓðËË –«Ì‡ˆËÓ̇θ̇flËÒÚÓðËfl».

Tarih yazman›n dahaspesifik bir yoludaha vard›r ki, bu dagenelde “millîtarih”tir.

88

ûÎ‡È ò‡ÏËÎÓ„Î˚

èðÓÙÂÒÒÓð ÛÌË‚ÂðÒËÚÂÚ‡ ÇËÒÍÓÌÒËÌ-å˝‰ËÒÓÌ (ëòÄ).

Yulay fiamilo¤lu

Profesör, Wisconsin Medison Üniversitesi (ABD).

àÒÚÓðËfl

Tarih

89

ÓÒÛʉÂÌËfl ËÎË Ôð‰̇ÏÂðÂÌÌÓÒÚË. ÖÒÎË̇‰Ó ËÒÒΉӂ‡Ú¸ ËÒÚÓð˲, Ò͇ÊÂÏ,íÛðˆËË, ÚÓ ÒΉÛÂÚ ÓÔËÒ‡Ú¸, ÍÚÓ ÊËÎ Ú‡ÏÔÂð‰ ÔðËıÓ‰ÓÏ Ú˛ðÓÍ-ÏÛÒÛθχÌ,‚ÓÁ‚˚¯ÂÌË éÚÚÓχÌÒÍÓÈ ËÏÔÂðËË,Á‡‚Ó‚‡ÌË äÓÌÒÚ‡ÌÚËÌÓÔÓÎfl, ÓÚÚÓχÌÒÍÛ˛˝ÍÒÔ‡ÌÒ˲ ‚ Ö‚ðÓÔÛ, ÍÓηÔÒ ÓÚÚÓχÌÒÍÓ„ÓÍÓÌÚðÓÎfl ̇ ŇÎ͇̇ı, ÔÓ‰˙ÂÏ íÛðˆÍÓ„Ó̇ˆËÓ̇θÌÓ„Ó „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ Ë ÛÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌËÂíÛðˆÍÓÈ êÂÒÔÛ·ÎËÍË – ·ÂÁ ‚˚‚Ó‰‡ Ó ÚÓÏ,ıÓðÓ¯Ó ˝ÚÓ ËÎË ÔÎÓıÓ, ·ÂÁ ÔÓÔ˚ÚÍË‚ÓÁ‚Â΢ËÚ¸ „ÂðÓ‚. í‡ÍÓÈ «Ì‡Û˜Ì˚È»ÔÓ‰ıÓ‰ (ÂÒÎË ÒÎÓ‚Ó «Ì‡Û͇» ‚ÓÓ·˘Â ÏÓÊÂÚ·˚Ú¸ ÔðËÏÂÌËÏÓ Í ËÁÛ˜ÂÌ˲ ËÒÚÓðËË, Ú‡ÍÍ‡Í Ó̇ ÒÍÓð ˝ÎÂÍÚð˘ÂÒÍËÈ ÚÓÍ, ÌÂÊÂÎËÚ˜ÂÌË ˜ÂÎӂ˜ÂÒÍÓÈ ‰ÂflÚÂθÌÓÒÚË)ÔðËÏÂÌËÏ ‰Îfl ÓÒÓÁ̇ÌËfl ÔðÓ¯ÎÓ„Ó, ·ÂÁÔðË‚ÌÂÒÂÌËfl ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌ˚ı ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍËıËÌÚÂðÂÒÓ‚.

ÖÒÚ¸ ËÌÓÈ, Ó˜Â̸ ÒÔˆËÙ˘ÂÒÍËÈ ÔÛÚ¸ÔËÒ‡ÌËfl ËÒÚÓðËË – «Ì‡ˆËÓ̇θ̇flËÒÚÓðËfl». ë ÏÓÏÂÌÚ‡ Ò‚ÓÂ„Ó ‚ÓÁÌËÍÌÓ‚ÂÌËflÓ̇ ÒÎÛÊËÚ Ò‡ÏÓÓÔð‰ÂÎÂÌ˲ ̇ˆËË. ùÚÓÒÓ‚ðÂÏÂÌ̇fl ð‡ÁÌӂˉÌÓÒÚ¸ ËÒÚÓð˘ÂÒÍÓÈ̇ÛÍË, Ó·flÁ‡Ì̇fl Ò‚ÓËÏ ðÓʉÂÌËÂÏÌ˚̯ÌÂÈ ÍÓ̈ÂÔˆËË Ì‡ˆËË, ÔÓfl‚Ë‚¯ÂÈÒfl ‚ðÂÁÛθڇÚ îð‡ÌˆÛÁÒÍÓÈ ð‚ÓβˆËË ‚ÍÓ̈ XVIII ÒÚÓÎÂÚËfl. Ç Ú‡ÍÓÏ ÔÓÌËχÌËË̇ˆËfl – ˝ÚÓ Ó·˘ÌÓÒÚ¸ β‰ÂÈ, Ó·˚˜ÌÓ (ÌÓ Ì ‚Ò„‰‡) ÓÒÓÁ̇˛˘Ëı Ò·fl ˝ÚÌÓÒÓÏ Ë„Ó‚Óðfl˘Ëı ̇ Ó‰ÌÓÏ flÁ˚ÍÂ. óÂðÂÁ Ó·˘ËÈ˝ÚÌÓÌËÏ ÓÌË Ó˘Û˘‡˛Ú ÔÒËıÓÎӄ˘ÂÒÍÓ ˽ÏÓˆËÓ̇θÌÓ ðÓ‰ÒÚ‚Ó, Ú‡ÍÊÂ Í‡Í ËÓ·˘ÌÓÒÚ¸ ËÒÚÓðËË, Ò‚flÁ‡ÌÌÓÈ Ò ˝ÚËÏ˝ÚÌÓÌËÏÓÏ Ë Ì‡‰ÂÎÂÌÌÓÈ Ò‡Íð‡Î¸ÌÓÒÚ¸˛ÚÂððËÚÓðËË, „‰Â ÓÌË ÔðÓÊË‚‡˛Ú.

燈ËÓ̇θ̇fl ËÒÚÓðËfl ÓÒÌÓ‚˚‚‡ÂÚÒfl ̇ËÌÓÏ ÔÓ‰ıÓ‰Â, ˜ÂÏ ÔðÓÙÂÒÒËÓ̇θ̇fl. ÇÒÂÓ·ÒÚÓËÚ Ì‡Ó·ÓðÓÚ: ̇ˆËÓ̇θ̇fl ËÒÚÓðËflÓÔËð‡ÂÚÒfl Ì ÚÓθÍÓ Ì‡ ËÒÚÓð˘ÂÒÍËÂÙ‡ÍÚ˚ Ë Ó·ð‡Á˚ „ÂðÓ‚ (ÂÒÎË ÓÌËÒÛ˘ÂÒÚ‚Û˛Ú), ÌÓ Ú‡ÍÊ ̇ ÏËÙ˚ Ë Î„Ẩ˚.燈ËÓ̇θ̇fl ËÒÚÓðËfl Ôð‰·„‡ÂÚÒÛʉÂÌËfl Ë ˝ÏÓˆËË, ‡ Ì ·ÂÒÒÚð‡ÒÚÌÓÂËÁÎÓÊÂÌË ÒÓ·˚ÚËÈ ÔðÓ¯ÎÓ„Ó. é̇ ÌÂÔðËÏÂÌflÂÚ Òڇ̉‡ðÚ, ÔðËÒÛ˘ËÈÔðÓÙÂÒÒËÓ̇θÌÓÈ ËÒÚÓðËË, ÔÓÒÍÓθÍÛËÏÂÂÚ ‰ðÛ„Ë ˆÂÎË: ̇ˆËÓ̇θ̇fl ËÒÚÓðËfl̇ÏÂð‚‡ÂÚÒfl ÙÓðÏËðÓ‚‡Ú¸ Ò‡ÏÓÒÓÁ̇ÌËÂ̇ˆËË. é̇ Ôð‰·„‡ÂÚ Ó·˙flÒÌÂÌËÂ̇Á‚‡ÌËfl ̇ðÓ‰‡, ð‡ÒÒ͇Á˚‚‡ÂÚ, ͇ÍË̉˂ˉ˚ Ò‚flÁ‡Ì˚ ‰ðÛ„ Ò ‰ðÛ„ÓÏ ‚ ˝ÚÌÓÒÂ,˜ÚÓ ÒÓ·ÓÈ Ôð‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚ Ëı Ó·˘ËÈ ÔÛÚ¸ ‚Ó‚ðÂÏÂÌË. î‡ÍÚ˘ÂÒÍË Ì‡ˆËÓ̇θ̇flËÒÚÓðËfl ‰‡ÂÚ Ë‰ÂÓÎӄ˘ÂÒÍÛ˛ ·‡ÁÛÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓÈ Ó·˘ÌÓÒÚË ‰Îfl ÓÒÓÁ̇ÌËfl Ò·fl̇ˆËÂÈ. àÌÓ„‰‡ ڇ͇fl ˉÂÓÎÓ„ËflÔÓ‰ÍðÂÔÎflÂÚÒfl ‰‡Ê ÔÓ‰‰ÂθÌ˚ÏËËÒÚÓð˘ÂÒÍËÏË ËÒÚÓ˜ÌË͇ÏË.

éÒχÌÒ͇fl ËÏÔÂðËfl,ÔÓÚÂðÔ‚¯‡fl Íð‡ı ÓÚ Ì‡ˆËÓ̇ÎËÁχèÓÒΠÚÓ„Ó Í‡Í éÚÚÓχÌÒ͇fl ËÏÔÂðËfl ‚ÍÓ̈ XIX ‚. ̇˜‡Î‡ ÛÒÚÛÔ‡Ú¸ ‰ÓðÓ„ÛÒÓ‚ðÂÏÂÌÌ˚Ï «Ì‡ˆËflÏ-„ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡Ï»,

bölgeden dolay› da ortak tarihî ö¤eleripaylafl›rlar.

Millî tarih, profesyonel tarih gibi nesneninifllenmesine dayanmamaktad›r. Asl›ndaherfley baflka flekildedir. Millî tarih sadecetarihi gerçek ve kahramanlara dayanmay›p(yafland›klar› yerde), kuruntu ve efsaneleri deiçerirler. Millî tarih nesnenin titiz ifllenmesinide¤il, daha çok yarg› ve duygular› sunar.Millî tarihte kan›t standartalar› da profesyoneltarihteki gibi de¤ildir. Çünkü onun hedefifarkl›d›r. Millî tarih milletin geçmifliniformüle etmeye çal›fl›r. Millî tarih,birbirleriyle etnik ba¤larla ba¤l› olan milletbireylerinin tarihini anlatan teoriyi haz›rlar.Asl›nda, halihaz›rda milletler için ideolojiktemel, millet olarak kalabilmek içindir. Bazenbu ideoloji uydurma tarihî kaynaklarla dayay›labilmektedir.

Millî ideolojilerin y›kt›¤› Osmanl› 19. asr›n sonlar›nda Osmanl› ‹mparatorlu¤uYunanistan gibi ça¤dafl “millî devletler”e yolvermeye bafllay›nca bu millî devletler Osmanl›hükümdarl›¤›nda yaflad›klar› eziyeti anlatanyeni bir millî ideoloji oluflturmaya bafllad›lar.Türkiye Cumhuriyeti de s›n›rlar› çok içerilerdekalm›fl olsa bile Türk geçmiflinin Osmanl›‹mparatorlu¤u ile nas›l ba¤lant›l› oldu¤unuanlatan kendi millî ideolojisini oluflturdu.Atalar› Orta Asya’dan gelmifl olsa bile, kadimmedeniyetlerin miraslar› 1920’lerdeki yeni

燈ËÓ̇θ̇flËÒÚÓðËfl ÓÔËð‡ÂÚÒfl

Ì ÚÓθÍÓ Ì‡ËÒÚÓð˘ÂÒÍËÂ

Ù‡ÍÚ˚ Ë Ó·ð‡Á˚„ÂðÓ‚, ÌÓ Ú‡ÍÊÂ

̇ ÏËÙ˚ Ë΄Ẩ˚.

Millî tarih sadecetarihi gerçek ve

kahramanlaradayanmay›p, kuruntu

ve efsaneleri deiçerirler.

90

Ú‡ÍËÏ Í‡Í ÉðˆËfl, ˝ÚË Ì‡ˆËÓ̇θÌ˚„ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ ÒÓÁ‰‡ÎË Ò‚ÓË Ì‡ˆËÓ̇θÌ˚ÂˉÂÓÎÓ„ËË, ÓÒÌÓ‚‡ÌÌ˚ ˜‡ÒÚ˘ÌÓ Ì‡ ÚÓÏ,Í‡Í ÓÌË ÒÚð‡‰‡ÎË ÔÓ‰ ‚·ÒÚ¸˛ ÓÚÚÓχÌÓ‚.íÛðˆ͇fl êÂÒÔÛ·ÎË͇ Ú‡ÍÊ ÒÓÁ‰‡Î‡Ì‡ˆËÓ̇θÌÛ˛ ˉÂÓÎӄ˲, Ó·˙flÒÌfl˛˘Û˛,Í‡Í ÔðÓ¯ÎÓ ÚÛðÓÍ Ò‚flÁ‡ÌÓ Ò éÚÚÓχÌÒÍÓÈËÏÔÂðËÂÈ, ÌÂÒÏÓÚðfl ̇ ÚÓ, ˜ÚÓ ÌÓ‚‡flðÂÒÔÛ·ÎË͇ ̇ıÓ‰ËÚÒfl, Í‡Í Ï˚ Á̇ÂÏ, ̇ÒËθÌÓ ÒÓÍð‡˘ÂÌÌÓÈ ÚÂððËÚÓðËË.çÂÒÏÓÚðfl ̇ ÚÓ, ˜ÚÓ Ôð‰ÍË ÚÛðÓÍÔðÓËÒıÓ‰flÚ ËÁ ÏÓÌ„ÓθÒÍËı ÒÚÂÔÂÈ, ‰ð‚Ìˈ˂ËÎËÁ‡ˆËË Ä̇ÚÓÎËË ÒÂȘ‡Ò fl‚Îfl˛ÚÒfl˜‡ÒÚ¸˛ ËÒÚÓð˘ÂÒÍÓ„Ó Ì‡ÒΉËfl íÛðˆÍÓÈêÂÒÔÛ·ÎËÍË, ‚ ÍÓÚÓðÓÏ ÓÚð‡ÁËÎËÒ¸ÚÂððËÚÓðˇθÌ˚ ð‡θÌÓÒÚË 1920-ı „Ó‰Ó‚.ëÓ‚ðÂÏÂÌ̇fl ÚÛðˆ͇fl ̇ˆËflð‡ÎËÁÓ‚‡Î‡Ò¸ ˜ÂðÂÁ ÓÚ·ð‡Ò˚‚‡ÌËÂˉÂÓÎÓ„ËË ÓÚÚÓχÌËÁχ, ÓÒÌÓ‚‡ÌÌÓÈ Ì‡Ë‰Â ËÒ·ÏÒÍÓ„Ó ı‡ÎËÙ‡Ú‡. ÖÒÎË ËÁÛ˜‡Ú¸ÓÚÚÓχÌÒÍË ð„ËÒÚð˚ Ò ˆÂθ˛ Ò·Óð‡‰‡ÌÌ˚ı Ó ð‡Á΢Ì˚ı ˝ÚÌ˘ÂÒÍËı ËðÂÎË„ËÓÁÌ˚ı „ðÛÔÔ‡ı, ÊË‚¯Ëı ̇ ˝ÚÓÈÚÂððËÚÓðËË, – ˝ÚÓ Ë ·Û‰ÂÚ

bölgesel gerçekleri yans›tarak TürkiyeCumhuriyeti’ne kald›lar. Yeni Türk milleti‹slam Hilafetine dayal› Osmanl› ideolojisinib›rakarak olufltu. E¤er bu bölgede yaflam›flolan de¤iflik etnik veya dini gruplar›n tarihiniOsmanl› kay›tlar›na göre araflt›r›rsak buprofesyonel tarih olur. E¤er Anadolu’yuTürklerin kutsal yeri olarak anlatmayakalkarsak (onlar oraya baflka yerlerden göçetmifl olsalar bile) bu millî tarhi olur.

Millî tarih ve profesyonel tarih aras›nda bufark her yerde geçerlidir, fakat eski Sovyetbölgelerinde millî tarihin güçlü trendi hâlâdevam ediyor, hatta yeni millî fluur oluflturmaçabalar› ile profesyonel tarih yerine de millîtarih ikame ediliyor. Bugün Özbekistan’daTimur millî kahraman seviyesine ç›kar›lm›flsabu, Özbekistan’›n yeni bir millî ideolojioluflturma çabalar› ile alakal›d›r. KazanTatarlar› ve Baflkurt bilim adamlar›n›n ayn›millet olup olmad›klar› konusunda fikirayr›l›klar› 19. asr›n sonu 20. asr›n bafllar›ndaoluflan Tatar Baflkurt millî kimli¤i ile iliflkilibir meseledir.

E¤er Orta ‹del Boyu (Volga) halklar›n›nmillî boy tarihleri araflt›r›l›yorsa buprofesyonel tarih olur. Yok, onlar›n hepsininasl›nda bir millet veya iki millet oldu¤u iddiaedilmeye çal›fl›l›yorsa bu millî tarih çal›flmas›olur (Sovyetlerde tarih millî tarih yöntemiyleyaz›lm›flt›r).

Velhas›l, Rusya tarihinde millî tarih veprofesyonel tarih tamamen birbirinekar›flm›flt›r. Bu daha çok profesyonel tarihyaz›m› s›ras›nda Rusya tarihinin uydurma veefsaneler ile dolmufl olmas›ndan kaynaklan›r.Bunu Alt›n Ordu dönemi ile ilgili yaz›lardadaha çok görmek mümkündür (bu isim ilk kez16. as›rda “Kazan Tarihi”nde kullan›lm›flt›r).Rus millî tarihini oluflturma, Rusya tarihinegenel bak›fl› içeren ve sonradan gelentarihçileri de etkileyen tarihçi Karamzin’inetkileriyle olmufltur. O zamanlar Ruskaynaklar›n› elefltirel araflt›rma çokgeliflmemiflti. Sonradan baz› kaynaklar›nyeniden yaz›lmas› veya çöpe at›lmas› daanlafl›lamad›. Ça¤dafl Rus tarihçileri “Tatar-bask› dönemi”ni ve Tatar-Mo¤ollar›n Rusya’y›nas›l ezdiklerini yazarken veya 1380-1480olaylar›n› “Rusya’y› kurtarma” olarakanlat›rken duygusal tekrarlar yap›l›r vesöylenenler ço¤u zaman gerçek temelleredayanmaz. Bu dönemin ça¤dafl profesyonelaraflt›rma sonuçlar› siyasi, iktisadi, sosyo-kültürel hayat›n Rus tarihinde belirtildi¤indendaha iyi oldu¤unu göstermifltir. Büyükuydurmalar›n elefltirisiz tekrarlanmas› ile Rustarihçileri profesyonel de¤il, millî tarihyazmaya çekilmifllerdir.

Her millet kendi tarihi ile iftihar etmelidir.Uydurma hikaye veya efsanelereinanmaktansa neden kendi miletinin gerçektarihi ile iftihar etmeyeceksin?

íÓ, ˜ÚÓ ‚ìÁ·ÂÍËÒڇ̠íËÏÛð‚ÓÁ‚˚¯ÂÌ ‰ÓÔÓÎÓÊÂÌËfl̇ˆËÓ̇θÌÓ„Ó„ÂðÓfl, Ò‚flÁ‡ÌÓ ÒÙÓðÏËðÓ‚‡ÌËÂÏÁ‰ÂÒ¸ ÌÓ‚ÓÈ̇ˆËÓ̇θÌÓÈˉÂÓÎÓ„ËË.

Bugün Özbekistan’daTimur millî kahramanseviyesineç›kar›lm›flsa bu,Özbekistan’›n yeni birmillî ideolojioluflturma çabalar› ilealakal›d›r.

91

ÔðÓÙÂÒÒËÓ̇θÌÓÈ ËÒÚÓðËÂÈ. çÓ ÂÒÎËÒÚðÂÏËÚ¸Òfl ‰Ó͇Á‡Ú¸, ˜ÚÓ Ä̇ÚÓÎËflfl‚ÎflÂÚÒfl Ò‚fl˘ÂÌÌÓÈ ÚÂððËÚÓðËÂÈ ÚÛðÓÍ(‰‡Ê ÂÒÎË ÓÌË Ì‡ Ò‡ÏÓÏ ‰ÂΠÚÛ‰‡ Ôð˯ÎËÓÚÍÛ‰‡-ÎË·Ó) Ë ˜ÚÓ ÓÌË ‰ÓÎÊÌ˚ „Óð‰ËÚ¸ÒflÚÂÏ, ˜ÚÓ ÓÌË ÚÛðÍË, – ˝ÚÓ ÛÊ ̇ˆËÓ̇θ̇flËÒÚÓðËfl.

ê‡Á΢ˠÏÂÊ‰Û Ì‡ˆËÓ̇θÌÓÈ ËÔðÓÙÂÒÒËÓ̇θÌÓÈ ËÒÚÓðËÂÈ ÒÛ˘ÂÒÚ‚ÛÂÚ‚ÂÁ‰Â, ÌÓ Ì‡ ÔðÂÊÌÂÈ ÚÂððËÚÓðËË ëëëêÓÒÓ·ÂÌÌÓ ‰ÓÏËÌËðÛÂÚ Ì‡ˆËÓ̇θ̇flËÒÚÓðËfl Ë ‰‡Ê Á‡ÏÂÌflÂÚ ËÒÚÓð˲ÔðÓÙÂÒÒËÓ̇θÌÛ˛, ÓÒÓ·ÂÌÌÓ ÍÓ„‰‡ ˉÂÚÔðÓˆÂÒÒ ÒÚðÓËÚÂθÒÚ‚‡ ÌÓ‚ÓÈ Ì‡ˆËË. íÓ,˜ÚÓ ‚ ìÁ·ÂÍËÒڇ̠íËÏÛð ‚ÓÁ‚˚¯ÂÌ ‰ÓÔÓÎÓÊÂÌËfl ̇ˆËÓ̇θÌÓ„Ó „ÂðÓfl, Ò‚flÁ‡ÌÓ ÒÙÓðÏËðÓ‚‡ÌËÂÏ Á‰ÂÒ¸ ÌÓ‚ÓÈ Ì‡ˆËÓ̇θÌÓÈˉÂÓÎÓ„ËË. ê‡ÁÌӄ·ÒËfl ÏÂÊ‰Û Û˜ÂÌ˚ÏËŇ¯ÍÓðÚÓÒڇ̇ Ë í‡Ú‡ðÒڇ̇ ÔÓ ÔÓ‚Ó‰ÛÚÓ„Ó, fl‚Îfl˛ÚÒfl ÎË ·‡¯ÍËð˚ Ë Í‡Á‡ÌÒÍËÂÚ‡Ú‡ð˚ Ó‰ÌËÏ Ì‡ðÓ‰ÓÏ ËÎË ‰‚ÛÏfl, ËÒıÓ‰flÚËÁ ÚÓ„Ó Ù‡ÍÚ‡, ˜ÚÓ ÍÓ̈ÂÔˆËË Ú‡Ú‡ðÒÍÓÈ(͇Á‡ÌÒÍÓ-Ú‡Ú‡ðÒÍÓÈ) Ë ·‡¯ÍËðÒÍÓÈ Ì‡ˆËÈ‚ÓÁÌËÍÎË ‚ ÍÓ̈ XIX – ̇˜‡Î XX ‚.àÁÛ˜ÂÌËÂ, Ò͇ÊÂÏ, ËÒÚÓðËË ÔÎÂÏÂÌëð‰ÌÂ„Ó èÓ‚ÓÎʸfl fl‚ÎflÂÚÒflÔðÓÙÂÒÒËÓ̇θÌÓÈ ËÒÚÓðËÂÈ. çÓ ÂÒÎË ÔðË˝ÚÓÏ Ô˚Ú‡Ú¸Òfl ‰Ó͇Á‡Ú¸, ˜ÚÓ ÓÌËÔð‰ÒÚ‡‚Îfl˛Ú ÒÓ·ÓÈ Ó‰ËÌ Ë ÚÓÚ Ê ̇ðÓ‰,ËÎË Ó·ÓÒÌÓ‚˚‚‡Ú¸, ˜ÚÓ ÓÌË ‚Ò„‰‡ ·˚ÎËð‡ÁÌ˚ÏË Ì‡ðÓ‰‡ÏË, – Á̇˜ËÚ ÒÓÁ‰‡‚‡Ú¸Ì‡ˆËÓ̇θÌÛ˛ ËÒÚÓð˲. (àÒÚÓðËË Ì‡ˆËÈ ‚Ó‚ðÂÏÂ̇ ëëëê ·˚ÎË ÙÓðÏÓÈ Ì‡ˆËÓ̇θÌÓÈËÒÚÓðËË).

ç‡ÍÓ̈, ÔðËÏÂð ÒËθÌÓ„Ó ÒϯÂÌËflÔðÓÙÂÒÒËÓ̇θÌÓÈ Ë Ì‡ˆËÓ̇θÌÓÈËÒÚÓðËÈ ‰‡ÂÚ êÓÒÒËfl. åÌÓ„Ó ËÁ ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ ‚êÓÒÒËË Ì‡ÔËÒ‡ÌÓ Í‡Í ÔðÓÙÂÒÒËÓ̇θ̇fl

ËÒÚÓðËfl, ‚ ‰ÂÈÒÚ‚ËÚÂθÌÓÒÚË fl‚ÎflÂÚÒfl˜‡ÒÚ¸˛ ÏËÙÓÎÓ„ËË, ÓÒÓ·ÂÌÌÓ, ÂÒÎË ‚ÁflÚ¸ÔÂðËÓ‰ áÓÎÓÚÓÈ éð‰˚ (˝ÚÓ Ì‡Á‚‡ÌË‚ÔÂð‚˚ ·˚ÎÓ ËÒÔÓθÁÓ‚‡ÌÓ ‚ «ä‡Á‡ÌÒÍÓÈËÒÚÓðËË» XVI ‚.). ëÓÁ‰‡ÌË ðÛÒÒÍÓÈ̇ˆËÓ̇θÌÓÈ ËÒÚÓðËË Ò‚flÁ‡ÌÓ Ò ËÏÂÌÂÏ ç. ä‡ð‡ÏÁË̇, ÍÓÚÓð˚È Ôð‰ÎÓÊËÎÍ·ÒÒ˘ÂÒÍËÈ Ó·ÁÓð ðÓÒÒËÈÒÍÓÈ ËÒÚÓðËË,ÔÓ‚ÎËfl‚¯ËÈ Ì‡ ÔÓÒÎÂ‰Û˛˘Ëı Û˜ÂÌ˚ı. Ç ÚÓ‚ðÂÏfl, Ӊ̇ÍÓ, ÍðËÚ˘ÂÒÍÓ ËÁÛ˜ÂÌËÂðÛÒÒÍËı ËÒÚÓ˜ÌËÍÓ‚ ̇ıÓ‰ËÎÓÒ¸ ̇Ì‚˚ÒÓÍÓÏ ÛðÓ‚ÌÂ. íÓ„‰‡ ¢ Ì ÔÓÌËχÎË,˜ÚÓ ÏÌÓ„Ë ËÒÚÓ˜ÌËÍË ÒÔÛÒÚfl ‚ðÂÏfl ·˚ÎËÔÂðÂÔËÒ‡Ì˚, ‡ ËÌÓ„‰‡ ‰‡ÊÂÒهθÒËÙˈËðÓ‚‡Ì˚. äÓ„‰‡ ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌ˚ÂðÓÒÒËÈÒÍË ËÒÚÓðËÍË Ô˯ÛÚ Ó «Ú‡Ú‡ðÒÍÓÏ˄» Ë Ó ÚÓÏ, Í‡Í ÏÓÌ„ÓÎ˚ ËÎË Ú‡Ú‡ð˚ÔÓ‰‡‚ÎflÎË êÓÒÒ˲, ËÎË ÓÔËÒ˚‚‡˛ÚÒÓ·˚ÚËfl 1380 Ë 1480 „Ó‰Ó‚ ͇ͫÓÒ‚Ó·ÓʉÂÌË êÓÒÒËË», – ˝ÚÓ ÔðÓÒÚÓ˝ÏÓˆËÓ̇θÌ˚ Á‡fl‚ÎÂÌËfl, ‚ ·Óθ¯ËÌÒÚ‚ÂÒÎÛ˜‡Â‚ Ì Ëϲ˘Ë ÔÓ‰ ÒÓ·ÓÈÙ‡ÍÚ˘ÂÒÍÓÈ ·‡Á˚. ëÓ‚ðÂÏÂÌÌÓÂÔðÓÙÂÒÒËÓ̇θÌÓ ËÁÛ˜ÂÌË ÔÓ͇Á˚‚‡ÂÚ,˜ÚÓ ÔÓÎËÚ˘ÂÒ͇fl, Òӈˇθ̇fl,˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒ͇fl Ë ÍÛθÚÛð̇fl ËÒÚÓðËfl ˝ÚÓ„ÓÔÂðËÓ‰‡ ÒÓ‚Âð¯ÂÌÌÓ ÓÚ΢‡˛ÚÒfl ÓÚ̇ðËÒÓ‚‡ÌÌÓ„Ó ðÓÒÒËÈÒÍÓÈËÒÚÓðËÓ„ð‡ÙËÂÈ. çÂÍðËÚ˘Ì˚ÏÔÓ‚ÚÓðÂÌËÂÏ ÏËÙÓ‚ ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌ˚ÂðÓÒÒËÈÒÍË ËÒÚÓðËÍË ‚Úfl„Ë‚‡˛ÚÒfl ‚̇ÔËÒ‡ÌË ÒÍÓð ̇ˆËÓ̇θÌÓÈ ËÒÚÓðËË,ÌÂÊÂÎË ÔðÓÙÂÒÒËÓ̇θÌÓÈ.

ä‡Ê‰‡fl ̇ˆËfl ıÓ˜ÂÚ „Óð‰ËÚ¸Òfl Ò‚ÓÂÈËÒÚÓðËÂÈ. èÓ˜ÂÏÛ Ê Ì „Óð‰ËÚ¸Òflð‡θÌÓÈ ËÒÚÓðËÂÈ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó Ì‡ðÓ‰‡,‚ÏÂÒÚÓ ÔðÓÒÚÓ„Ó ÔÓ‚ÚÓðÂÌËfl ÌÂÍÓ„‰‡ÒÓÁ‰‡ÌÌ˚ı ð‡ÒÒ͇ÁÓ‚ Ë Î„Ẩ?

ëÓÁ‰‡ÌË ðÛÒÒÍÓÈ̇ˆËÓ̇θÌÓÈ

ËÒÚÓðËË Ò‚flÁ‡ÌÓ ÒËÏÂÌÂÏ

ç. ä‡ð‡ÏÁË̇,ÍÓÚÓð˚È

Ôð‰ÎÓÊËÎÍ·ÒÒ˘ÂÒÍËÈ

Ó·ÁÓð ðÓÒÒËÈÒÍÓÈËÒÚÓðËË,

ÔÓ‚ÎËfl‚¯ËÈ Ì‡ÔÓÒÎÂ‰Û˛˘Ëı

Û˜ÂÌ˚ı.

Rus millî tarihinioluflturma, Rusya

tarihine genel bak›fl›içeren ve sonradan

gelen tarihçileri deetkileyen tarihçi

Karamzin’inetkileriyle olmufltur

‹stanbulKültürler ve Uygarl›klar Befli¤i

ëڇϷÛÎ –ÍÓÎ˚·Âθ ÍÛθÚÛð Ë ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ

93

Ünlü yazar Jon Freely’in “Saltanat kenti”ve tarihçi Philip Mansel’in de “Dünyan›narzulad›¤› flehir” olarak tan›mlad›klar›

‹stanbul, iki ayr› k›tay› birlefltiren, daha daönemlisi, “Do¤u” ve “Bat›” diye tan›mlananbirbirinden farkl› iki uygarl›k aras›nda köprügibi uzanan tek kenttir. ‹stanbul sadece Avrupave Asya aras›na serpilmifl co¤rafi bir ba¤lant›merkezi de¤il, ayn› zamanda “Do¤u” ve “Bat›”düflüncesini buluflturan bir uygarl›k köprüsüdür.Günümüz co¤rafyas›nda benzer fonksiyonlaricra eden bir baflka flehre rastlamak mümkünde¤ildir.

En eski mahallesinin kuruluflu milattan önce658 y›l›na kadar uzanan ‹stanbul, milattan sonra330 y›l›nda Bizans’›n baflflehri olmufltur.‹stanbul’un bir imparatorluk baflflehri statüsünekavuflmas› Roma ‹mparatorlu¤u’nunbölünmesiyle bafllar ve 1923 y›l›na kadar devameder. Bizans imparatoru Constantinus, 353y›l›nda ‹stanbul’u baflflehir ilan eder ve butarihten itibaren ‹stanbul dünyan›n odaknoktalar›ndan biri haline gelir. Bu tarihtenitibaren ‹stanbul tam bir imparatorluk flehrikimli¤ine bürünmüfl, bu kimli¤ini Osmanl›‹mparatorlu¤u döneminde de kuvvetlendirmiflve nihayet modern Türkiye Cumhuriyeti’ninkurulmas› ile ‹stanbul ve kent sakinleri için yenibir dönem bafllam›flt›r.

‹stanbul’un kimli¤i 1453 y›l›nda yeni birdönüflüme u¤ram›flt›r. Türklerin flehrifethetmesiyle ‹stanbul, farkl› medeniyetparadigmalar›na teslim olmufl ve binlerce y›ll›kkent birikimine dinamik bir yap› dahaeklenmifltir. Eski Yunan, Bizans ve Roma kültürbirikiminin üzerine oturan ‹stanbul’un temelleriTürk medeniyeti ile daha da sa¤lamlaflm›flt›r.‹stanbul önemli bir imparatorluk flehri olmayadevam etmifltir. Bunu daha önce kurulumedeniyetlerin birikimini y›karak de¤il, bubirikimlere yeni unsurlar ekleyerek baflarm›flt›r.Fetih s›ras›nda ‹stanbul’un ya¤malanmas›önlenmifl ve günümüzdeki hoflgörüsüzlereparmak ›s›rtacak “çok kültürlü” (multicultural)toplumda bir arada yaflaman›n ilk temelleriat›lm›flt›r.

Osmanl› ‹mparatorlu¤u’nun y›k›lmas›ndansonra yeni kurulan Türk Devleti buimparatorluk flehrinden “baflflehir” unvan›n› al›pAnkara’ya veriyor. Buna ra¤men modernTürkiye’de ‹stanbul kültür, sanat, mimari,iktisadi ve fikri hayat›n baflflehri olma unvan›n›sürdürüyor. Çünkü yazar Freely’in deyimiyle“‹stanbul’un ölümsüz bir ruhu var.”

‹stanbul’un kent kimli¤i‹stanbul’a kent kimli¤ini veren ve bu flehri di¤er

ëڇϷÛÎ, ̇Á‚‡ÌÌ˚È ËÁ‚ÂÒÚÌ˚ÏÔËÒ‡ÚÂÎÂÏ ÑÊÓÌÓÏ îðËÎË «ˆ‡ðÒÍËÏ„ð‡‰ÓÏ», ‡ ËÒÚÓðËÍÓÏ îËÎËÔÓÏ

å‡ÌÒÂÎÂÏ «‚ÒÂÏË ‚ÓʉÂÎÂÌÌ˚Ï „ÓðÓ‰ÓÏ»,fl‚ÎflÂÚÒfl ‰ËÌÒÚ‚ÂÌÌ˚Ï ‚ ÏËð „ÓðÓ‰ÓÏ,ÒÓ‰ËÌfl˛˘ËÏ ‰‚‡ ÍÓÌÚËÌÂÌÚ‡ Ë, ˜ÚÓ Ì‡ÏÌÓ„Ó‚‡ÊÌÂÂ, ÓÌ ÔðÓÚflÌÛÎÒfl, ÒÎÓ‚ÌÓ ÏÓÒÚ, ÏÂʉۉ‚ÛÏfl ð‡Á΢Ì˚ÏË ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËflÏË,̇Á˚‚‡ÂÏ˚ÏË «ÇÓÒÚÓÍ» Ë «á‡Ô‡‰». éÌ ÌÂÚÓθÍÓ Ò‚flÁÛ˛˘ËÈ ˆÂÌÚð ÔðÓÒÚð‡ÌÒÚ‚‡ ÏÂʉÛÖ‚ðÓÔÓÈ Ë ÄÁËÂÈ, ÌÓ ‚ ÚÓ Ê ‚ðÂÏfl ÔÓðÓ„, „‰Â‚ÒÚð˜‡˛ÚÒfl «‚ÓÒÚÓ˜Ì˚È» Ë «Á‡Ô‡‰Ì˚Ȼӷð‡Á Ï˚¯ÎÂÌËfl. Ç ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓÏ ÏËðÂÌ‚ÓÁÏÓÊÌÓ Ì‡ÈÚË ‰ðÛ„ÓÈ „ÓðÓ‰,‚˚ÔÓÎÌfl˛˘ËÈ ÔÓ‰Ó·ÌÛ˛ ÙÛÌÍˆË˛.

ÉÓðÓ‰, ËÏ‚¯ËÈ Ì‡Á‚‡ÌËÈ ÇËÁ‡ÌÚËÈ, Ò‡Ï˚‰ð‚ÌË ͂‡ðÚ‡Î˚ ÍÓÚÓðÓ„Ó ÒÙÓðÏËðÓ‚‡ÎËÒ¸‚ 658 „. ‰Ó Ì.˝., ‚ 330 „. Ì.˝. ̇Á‚‡ÌäÓÌÒÚ‡ÌÚËÌÓÔÓÎÂÏ Ë ÒÚ‡ÌÓ‚ËÚÒfl ÒÚÓÎˈÂÈêËÏÒÍÓÈ ËÏÔÂðËË. èÓÒΠð‡Á‰Â· êËÏÒÍÓÈËÏÔÂðËË Ë Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl ÇËÁ‡ÌÚËË ÓÌÒÓıð‡ÌflÂÚ ÒÚ‡ÚÛÒ ËÏÔÂðÒÍÓÈ ÒÚÓÎˈ˚ ‰Ó 1923 „. ë ÚÂı ÔÓð Í‡Í ËÏÔÂð‡ÚÓð äÓÌÒÚ‡ÌÚËÌÓÒÌÓ‚‡Î ÌÓ‚Û˛ ÒÚÓÎˈÛ, „ÓðÓ‰ ÔÓ Ôð‡‚Û ÌÓÒËÚÁ‚‡ÌË «„·‚ÌÓ„Ó „ÓðÓ‰‡». ùÚÓ Á‚‡ÌË ¢fiÔðӘ̠Á‡ÍðÂÔÎflÂÚÒfl Á‡ ëڇϷÛÎÓÏ ‚ ÔÂðËÓ‰éÒχÌÒÍÓÈ ËÏÔÂðËË, Ë Ì‡ÍÓ̈ Ò ÓÒÌÓ‚‡ÌËÂÏÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓÈ íÛðˆÍÓÈ êÂÒÔÛ·ÎËÍË ‰ÎflëڇϷÛ· Ë Â„Ó ÊËÚÂÎÂÈ Ì‡˜Ë̇ÂÚÒfl ÌÓ‚˚ÈÔÂðËÓ‰.

ãËÍ „ÓðÓ‰‡ ‚ 1453 „. ÔðÂÚÂðÔÂÎ ËÁÏÂÌÂÌËfl.ᇂÓ‚‡ÌÌ˚È ÚÛð͇ÏË, ÓÌ ÔÓԇΠÔÓ‰ ‚ÎËflÌˉðÛ„ÓÈ ÍÛθÚÛðÌÓÈ Ô‡ð‡‰Ë„Ï˚ Ë Ú‡ÍËÏÓ·ð‡ÁÓÏ Í Ú˚Òfl˜ÂÎÂÚÌÂÏÛ Ì‡ÒΉ˲ „ÓðÓ‰‡‰Ó·‡‚ËÎÒfl ÌÓ‚˚È ‰Ë̇Ï˘Ì˚È ˝ÎÂÏÂÌÚ.íÛðˆÍÓ ‚ÎËflÌË ¢fi ·ÓΠÛÔðÓ˜ËÎÓÙÛ̉‡ÏÂÌÚ ëڇϷÛ·, ÔÓÍÓfl˘Â„ÓÒfl ̇ÍÛθÚÛðÌÓÏ Ì‡ÒΉËË ‰ð‚Ì„ð˜ÂÒÍÓÈ,‚ËÁ‡ÌÚËÈÒÍÓÈ Ë ðËÏÒÍÓÈ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ.ëڇϷÛÎ ÔðÓ‰ÓÎʇΠÓÒÚ‡‚‡Ú¸Òfl ‚‡ÊÌ˚ÏËÏÔÂðÒÍËÏ „ÓðÓ‰ÓÏ. ÖÏÛ Û‰‡ÎÓÒ¸ Ó·Ó„‡ÚËÚ¸ÒflÌÓ‚˚ÏË ˝ÎÂÏÂÌÚ‡ÏË, Ì ÛÚð‡ÚË‚ ÔðË ˝ÚÓÏ̇ÍÓÔÎÂÌÌÓ„Ó Ôð‰˚‰Û˘ËÏË ÍÛθÚÛð‡ÏË̇ÒΉËfl. ÇÓ ‚ðÂÏfl ‚ÁflÚËfl äÓÌÒÚ‡ÌÚËÌÓÔÓÎfl·˚ÎÓ Ôð‰ÓÚ‚ð‡˘ÂÌÓ ð‡ÁÓðÂÌË „ÓðÓ‰‡ ËÚ‡ÍËÏ Ó·ð‡ÁÓÏ, ‚ ÓÚ΢ˠÓÚ ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓÈÌÂÚÂðÔËÏÓÒÚË, ·˚ÎË Á‡ÎÓÊÂÌ˚ ÓÒÌÓ‚˚ÏÛθÚËÍÛθÚÛðÌÓ„Ó Ó·˘ÂÒÚ‚‡.

èÓÒΠԇ‰ÂÌËfl éÒχÌÒÍÓÈ ËÏÔÂðËË ‚ÌÓ‚¸ÒÓÁ‰‡ÌÌÓ íÛðˆÍÓ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚Ó, ÓÚÓ·ð‡‚Á‚‡ÌË ÒÚÓÎˈ˚ Û ËÏÔÂðÒÍÓ„Ó „ð‡‰‡, ÓÚ‰‡ÎÓÂ„Ó ÄÌ͇ðÂ. çÓ ÌÂÒÏÓÚðfl ̇ ˝ÚÓ, ëڇϷÛÎÔðÓ‰ÓÎʇÂÚ ·˚Ú¸ ÒÚÓÎˈÂÈ ÍÛθÚÛðÌÓÈ,˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍÓÈ Ë ËÌÚÂÎÎÂÍÚۇθÌÓÈ ÊËÁÌËÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓÈ íÛðˆËË. lj¸, ÔÓ ‚˚ð‡ÊÂÌ˲ÔËÒ‡ÚÂÎfl îðËÎË, «ÑÛ¯‡ ëڇϷÛ··ÂÒÒÏÂðÚ̇».

é·ÎËÍ „ÓðÓ‰‡ ëڇϷÛ·ÖÒÚ¸ ÏÌÓ„Ó Í‡˜ÂÒÚ‚, ÍÓÚÓð˚Â, ‚˚‰ÂÎflflëڇϷÛÎ ÒðÂ‰Ë ‰ðÛ„Ëı „ÓðÓ‰Ó‚ ÏËð‡,

Dikilitafl,Sultanahmet Meydan›

ÑËÍËÎË-퇯, ÔÎÓ˘‡‰¸ëÛÎÚ‡Ì-ÄıÏÂÚ

Talip Küçükcan

Doç. Dr., TDV ‹slâm Araflt›rmalar› Merkezi (Türkiye).

í‡ÎËÔ äÛ˜Û͉ʇÌ

ÑÓˆÂÌÚ, ñÂÌÚð ËÒ·ÏÒÍËı ËÒÒΉӂ‡ÌËÈ (íÛðˆËfl).

94

Ó·ÛÒÎÓ‚ÎË‚‡˛Ú Â„Ó Ë̉˂ˉۇθÌÓÒÚ¸. é‰ÌÓÈËÁ Ú‡ÍËı ı‡ð‡ÍÚÂðËÒÚËÍ, ÌÂÒÓÏÌÂÌÌÓ, fl‚ÎflÂÚÒflÂ„Ó „ÂÓ„ð‡Ù˘ÂÒÍÓ ÔÓÎÓÊÂÌËÂ, ÔÓÒÍÓθÍÛëڇϷÛÎ – ˝ÚÓ ÔÂðÂıÓ‰ ÏÂÊ‰Û ÁÂÏÎflÏË ËÏÓðflÏË. ÉÓðÓ‰ Ôð‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚ ÒÓ·ÓÈ ÚÓ˜ÍÛÔÂðÂÒ˜ÂÌËfl ÔÛÚÂÈ, ÒÓ‰ËÌfl˛˘Ëı ŇÎ͇ÌÒÍËÈË Ä̇ÚÓÎËÈÒÍËÈ ÔÓÎÛÓÒÚðÓ‚. ÑðÛ„ÓÈ ‚‡ÊÌÓÈı‡ð‡ÍÚÂðËÒÚËÍÓÈ ëڇϷÛ· fl‚ÎflÂÚÒfl ÔðÓÎË‚ÅÓÒÙÓð – ‚Ó‰Ì˚È ÔÛÚ¸, Ó·˙‰ËÌfl˛˘ËȘÂðÌÓÏÓðÒÍÛ˛ Ë Òð‰ËÁÂÏÌÓÏÓðÒÍÛ˛ÍÛθÚÛð˚.

èÓ·ÂðÂʸ ·ÛıÚ˚ áÓÎÓÚÓÈ êÓ„, ‰ÓÎËÌ˚ÄÎË·ÂÈÍÂÈ Ë ä‡„ËÚı‡ÌÂ, Ó·ÊËÚ˚Â Ò Ì‡˜‡Î‡ III Ú˚Ò. ‰Ó Ì.˝., ËÁ‚ÂÒÚÌ˚ Í‡Í Ò‡Ï˚ ‰ð‚ÌËÂÔÓÒÂÎÂÌËfl ‚ ˝ÚÓÈ ÏÂÒÚÌÓÒÚË. ëӄ·ÒÌÓð‡ÒÔðÓÒÚð‡ÌfiÌÌÓÈ Î„ẨÂ, „ÓðÓ‰ ·˚Î ÓÒÌÓ‚‡ÌÍ‡Í ÍÓÎÓÌËfl „ð˜ÂÒÍÓ„Ó ÔÓÎËÒ‡ 儇ð‡. í‡ÍÍ‡Í ÍÓχ̉Ëð‡ Ï„‡ðËȈ‚ Á‚‡ÎË ÅËÁ‡Ò, „ÓðÓ‰·˚Π̇Á‚‡Ì ÇËÁ‡ÌÚËÈ ‚ ˜ÂÒÚ¸ Ò‚Ó„ÓÓÒÌÓ‚‡ÚÂÎfl. Ö„Ó ‚˚„Ó‰ÌÓ „ÂÓ„ð‡Ù˘ÂÒÍÓÂÔÓÎÓÊÂÌËÂ Ë ÒÚð‡Ú„˘ÂÒÍÓ Á̇˜ÂÌË ‚Ò„‰‡ÔðË‚ÎÂ͇ÎË ‚ÌËχÌË ÒÓÒ‰ÌËı „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚, Ë„ÓðÓ‰ ÌÂÓ‰ÌÓÍð‡ÚÌÓ ÔÓ‰‚Âð„‡ÎÒfl ̇ԇ‰ÂÌËflÏ.Ç 73 „. Ì.˝. êËÏÒÍÓÈ ËÏÔÂðËË Û‰‡ÎÓÒ¸ÔðËÒÓ‰ËÌËÚ¸ ÇËÁ‡ÌÚËÈ Í Ò‚ÓËÏ ÁÂÏÎflÏ.àÏÔÂð‡ÚÓð äÓÌÒÚ‡ÌÚËÌ I, ‚ÁÓȉfl ̇ ðËÏÒÍËÈÚðÓÌ (306 „.), ‚˚·ð‡Î ˝ÚÓÚ „ÓðÓ‰ ‚ ͇˜ÂÒÚ‚ÂÌÓ‚Ó„Ó ˆÂÌÚð‡ ËÏÔÂðËË Ë Ò 324 „Ó‰‡ ̇˜‡ÎÒÚðÓËÚÂθÒÚ‚Ó ÔÓ‰Ó·ÌÓÈ êËÏÛ ÒÚÓÎˈ˚,ÓÙˈˇθÌÓ ÓÚÍð˚ÚË ÍÓÚÓðÓÈ ÒÓÒÚÓflÎÓÒ¸11 χfl 330 „. ë ÏÓÏÂÌÚ‡ ÓÒÌÓ‚‡ÌËfl ÒÚÓÎˈ˚ıðËÒÚˇÌÒÚ‚Ó ·˚ÎÓ Ó·˙fl‚ÎÂÌÓ ÓÙˈˇθÌÓÈðÂÎË„ËÂÈ êËÏÒÍÓÈ ËÏÔÂðËË, ·˚ÎÓ ÔÓÒÚðÓÂÌÓÏÌÓ„Ó ˆÂðÍ‚ÂÈ, ÔÂð‚ÓÈ ËÁ ÍÓÚÓð˚ı Òڇ·

‹stanbul’un isimleri‹stanbul’un kuruldu¤u yar›madadaki ilk yerleflim birimine buras›

Buzas veya Bizas adl› kifli taraf›ndan kuruldu¤undan bu flahsanispetle Bizantion ad› verilmifltir. Roma ‹mparatorlu¤u kontrolünegeçince bu yerleflim yerine Kral Antonius Bassianus’a izafetenAntonia veya Antoninia, imparatorluk merkezinin buraya tafl›nmas›ile ‹kinci Roma anlam›na gelen Secunda Roma, V. As›rdan sonraise Yeni Roma anlam›na gelen Nova Roma ad› verilmifltir. Zamanzaman flehre yeni isimler verilmesine ra¤men halk aras›ndayayg›nl›k kazanan isim Konstantinopolis olmufltur. AnadoluSelçuklular› ve Osmanl› kaynaklar› ise bu kentten ‹stanbul olarakbahsetmektedir. Fatih Sultan Mehmet ise “‹slâm’›n bol oldu¤u yer”anlam›na gelen “‹slambol” s›fat›n› kullanm›flt›r.

àÏÂ̇ ëڇϷÛ·èÂð‚Ó ÔÓÒÂÎÂÌË ÔÓÎÛÓÒÚðÓ‚‡, ̇ ÍÓÚÓðÓÏ ð‡ÒÔÓÎÓÊÂÌ

ëڇϷÛÎ, ËÏÂÎÓ Ì‡Á‚‡ÌË ÇËÁ‡ÌÚËÈ ÔÓ ËÏÂÌË Â„ÓÓÒÌÓ‚‡ÚÂÎfl ÅÛÁ‡Ò‡ ËÎË ÅËÁ‡Ò‡. äÓ„‰‡ ˝ÚÓ ÔÓÒÂÎÂÌË ÔÂð¯ÎÓÔÓ‰ ÍÓÌÚðÓθ êËÏÒÍÓÈ ËÏÔÂðËË, ‚ ˜ÂÒÚ¸ ËÏÔÂð‡ÚÓð‡ ÄÌÚÓÌËflŇÒÒËÎËÛÒ‡ „ÓðÓ‰ ̇Á‚‡ÎË ÄÌÚÓÌËÈ ËÎË ÄÌÚÓÌËÌËÈ. èÓÒÎÂÔÂðÂÏ¢ÂÌËfl Ò˛‰‡ ˆÂÌÚð‡ ËÏÔÂðËË Â„Ó Ì‡Á˚‚‡ÎË SecundaRoma, ÚÓ ÂÒÚ¸ ÇÚÓðÓÈ êËÏ, ‡ ‚ V ‚. – Nova Roma, ÚÓ ÂÒÚ¸çÓ‚˚È êËÏ. ïÓÚfl „ÓðÓ‰Û ‚ðÂÏÂ̇ÏË Ë ‰‡‚‡ÎËÒ¸ ÌÓ‚˚ ËÏÂ̇,Ò‡Ï˚Ï ð‡ÒÔðÓÒÚð‡ÌÂÌÌ˚Ï ÒÚ‡ÎÓ Ì‡Á‚‡ÌË«äÓÌÒÚ‡ÌÚËÌÓÔÓθ». Ç ÓÒχÌÒÍËı Ë ‡Ì‡ÚÓÎËÈÒÍÓ-ÒÂθ‰ÊÛÍÒÍËıËÒÚÓ˜ÌË͇ı ˝ÚÓÚ „ÓðÓ‰ ÛÔÓÏË̇ÂÚÒfl Í‡Í «àÒڇ̷Ûλ. Ä ÒÛÎÚ‡ÌåÂıÏÂÚ II ᇂÓ‚‡ÚÂθ ̇Á˚‚‡Î „ÓðÓ‰ «àÒ·ϷÓλ, ÚÓ ÂÒÚ¸«ÏÂÒÚÓ, „‰Â ËÁÓ·ËÎÛÂÚ àÒ·ϻ.

dünya kentlerinden farkl› ve seçkin k›lan çeflitliunsurlar vard›r. Bu unsurlardan biri kuflkusuz‹stanbul’un co¤rafi konumu, yani karalar vedenizler aras›nda bir geçit konumundabulunmas›d›r. Balkan ve Anadoluyar›madalar›n› kat ederek geçen yollar›nkesiflme noktas› bu kenttir. ‹stanbul’a özel veayr›cal›kl› bir kimlik kazand›ran bir baflka unsurise ‹stanbul Bo¤az›’n›n Karadeniz ve Akdenizkültür dünyalar›n› birlefltiren bir deniz yoluolmas›d›r.

Milattan önce 3. bin y›l›n›n bafllar›ndanitibaren yerleflilen bu yörede en erken yerleflimmekanlar›n›n Haliç k›y›lar›, Alibeyköy veKa¤›thane derelerinin vadileri oldu¤ubilinmektedir. Yayg›n bir efsaneye göre flehirbir Megara kolonisi olarak (M.Ö. 659)kurulmufltur. Megaral›lar›n bafl›nda Byzas adl›bir kumandan bulundu¤u için kente, kurucusunaizafeten Byzantion ismi verilmifltir. Byzantionstratejik önemi ve co¤rafi konumundan dolay›çevredeki devletlerin ilgisini çekmifltir ve çeflitlisald›r›lara u¤ram›flt›r. Roma imparatorlu¤u,Byzantion’u milattan sonra 73 y›l›ndatopraklar›na katmay› baflarm›flt›r. ‹mparator I.Konstantinos’un Roma taht›n› eline geçirmesiile (323) Byzantion, imparatorlu¤un yenimerkezi olarak seçilmifl ve inflas›na 324 y›l›ndabafllan›l›p Roma’ya benzetilerek kurulanbaflflehrin resmi aç›l›fl› 11 May›s 330’dayap›lm›flt›r. Kurulufl s›ras›nda Roma’n›n resmidin olarak ilan etti¤i H›ristiyanl›¤›n, ilki Aya‹rini (kutsal Bar›fl veya ‹lahi Huzur) olan,mabedi kiliseler de infla edilmifltir.

fiehrin nüfusu 4. yüzy›lda 200 bine ulaflm›flve h›zla artarak 6. yüzy›lda yar›m milyon, 9.yüzy›l da ise bir milyonu aflm›flt›r.Kuruluflundan itibaren önemli siyasi olaylarasahne olan flehir zaman zaman do¤al felaketleratlatm›flt›r. 24 A¤ustos 358’de ‹zmit’i yerle bireden deprem flehri ciddi flekilde sarsm›fl ve 1Eylül 465’te bafllay›p dört gün süren yang›ndakentin büyük bölümü yanm›flt›r. 740 ev 742y›l›nda meydana gelen depremler de kenttegenifl tahribata neden olmufltur. 1010, 1037,1038, 1041 ve 1042 y›llar›ndaki depremler ile1040 y›l›ndaki yang›n felaketi kenti yasabo¤mufltur.

S›k s›k komflu devletlerin sald›r›s›na u¤rayankent, imparatorlu¤un güçlü oldu¤u dönemlerdebaflar›l› flekilde savunulmufltur. Ancak 7.yüzy›lda bafllayan ‹slâm fetihleri sonundaimparatorluk, do¤uda kazand›¤› üstünlü¤üyitirirken ‹stanbul Müslüman güçlerin hedefihaline gelmifltir. Emevi Halifesi Muaviye’ninordular›n›n 669 y›l›nda ‹stanbul surlar›n›n önünekadar geldi¤i görülmüfltür. 674 y›l›nda bafllayankaradan ve denizden kuflatma 678 y›l›na kadarsürmüfl ancak hücumlar geri püskürtülmüfltür.Müslüman güçlerin kuflatmas› zaman zamantekrarlanm›flt›r. Abbasi Halifesi Mehdi Billah’›no¤lu Harunnürreflid kumandas›ndaki orduyla782 y›l›nda tekrar kuflat›lan ‹stanbul,

‹stanbul’da çok kültürlü kenthayat›n›n kuruluflu ‹stanbul’un fethini müteakiben kente giren II. Mehmet Ayasofya’ya giderek buradatoplanm›fl korku ve panik içindeki halka ve din adamlar›na hitap ederek güvenliklerinin

sa¤lanaca¤› güvencesini vermifltir. II. Mehmet flehrin askerler taraf›ndan tahrip edilmesiniönlemek için elinden geleni yapm›flt›r. Kiliselere ve orduya teslimiyet gösterenlerin evlerinedokunulmam›flt›r. II. Mehmed’in imparatorluk baflkenti yapmaya kararl› oldu¤u kentinnüfusunu korumak için çaba gösterdi¤i ve bu kente yarafl›r bir sosyal ve ekonomik yap›oluflturmaya çal›flt›¤› bilinmektedir. ‹stanbul’un Türkler taraf›ndan fethi kent kimli¤iaç›s›ndan bir dönüm noktas› olmufltur. Fetih sonras› h›zl› bir imar hamlesi ile çehreside¤iflmeye bafllayan flehir yavafl yavafl bir Türk ‹slâm kenti kimli¤ini kazanm›flt›r. 16.Yüzy›la gelindi¤ine art›k ‹stanbul bir cazibe merkezi haline gelmifltir. II. Mahmuddönemindeki reformlar kent kimli¤ine yeni bir boyut eklemifltir. Bu reformlar kentin Do¤uve ‹slâmi mistik havas›na Bat› esintileri eklemifl, kent daha kosmopolitan bir görünümkazanm›flt›r. Dünyan›n gözbebe¤i bir kent olan ‹stanbul bütün büyük devletlerin ilgisiniçekmifl ancak Çanakkale savunmas› örne¤inde oldu¤u gibi o güne kadarki tümtehlikelerden kurtulmufltur. Ancak Osmanl› ‹mparatorlu¤u’nun siyasi, ekonomik ve askeriçöküflü h›zland›kça savunma daha da zorlanm›fl ve nihayet 13 Ekim 1918’de müttefikgüçlerin ‹stanbul’a girifli ile iflgal devri bafllam›flt›r. ‹stanbul 1453’te fethedildikten sonra ilkkez yabanc› iflgaline u¤ram›flt›r. Ancak Ankara hükümetinin Milli Mücadeleyi büyük birzaferle kazanmas› üzerine iflgal kuvvetleri ‹stanbul’dan ayr›lm›flt›r. Osmanl› idaresinin fiilensona ermesi anlam›na gelen son Osmanl› Padiflah› VI. Mehmed’in 16 Ekim 1923’te‹stanbul’dan ayr›lmas› ile kentin kaderinde yeni bir sayfa aç›lm›flt›r. ‹stanbul payitaht olmaözeli¤ini yitirmifl ancak sahip oldu¤u kurumlar ve özelliklerden dolay› büyük bir metropololma niteli¤ini devam ettirmifltir.

ëڇϷÛÎ ÒÚ‡ÎÓÎˈÂÚ‚ÓðÂÌËÂÏ „ÓðÓ‰ÒÍÓÈÊËÁÌË ‰Îfl ð‡ÁÌ˚ı ÍÛθÚÛð

Çӯ‰¯ËÈ ‚ „ÓðÓ‰ Òð‡ÁÛ Ê ÔÓÒÎÂ Â„Ó ‚ÁflÚËfl åÂıÏÂÚ II, Ó·ð‡˘‡flÒ¸ Í̇ıÓ‰fl˘ÂÏÛÒfl ‚ ÒÚð‡ıÂ Ë Ô‡ÌËÍ ̇ðÓ‰Û Ë Ò‚fl˘ÂÌÌÓÒÎÛÊËÚÂÎflÏ, Á‡‚ÂðËÎ Ëı,

˜ÚÓ Ó·ÂÒÔ˜ËÚ ·ÂÁÓÔ‡ÒÌÓÒÚ¸ Ë ÒÔÓÍÓÈÒÚ‚Ë ‚ „ÓðÓ‰Â. åÂıÏÂÚ II Ò‰Â·Π‚Òfi‚ÓÁÏÓÊÌÓÂ, ˜ÚÓ·˚ Ôð‰ÓÚ‚ð‡ÚËÚ¸ ð‡Á„ð‡·ÎÂÌË „ÓðÓ‰‡ ‚ÓË̇ÏË. ñÂðÍ‚Ë Ë‰Óχ, ÍÓÚÓð˚ ÔÓ‚ËÌÓ‚‡ÎËÒ¸ ‚ÓÈÒÍ‡Ï ÚÛðÓÍ, ÓÒÚ‡ÎËÒ¸ ÌÂÚðÓÌÛÚ˚ÏË. àÁ‚ÂÒÚÌÓ,˜ÚÓ åÂıÏÂÚ II ÔðËÎÓÊËÎ ÛÒËÎËfl, ˜ÚÓ·˚ Ì ÔðËÌÂÒÚË ‚ð‰‡ ̇ÒÂÎÂÌ˲ „ÓðÓ‰‡,ÍÓÚÓð˚È ð¯ËΠ҉·ڸ ÒÚÓÎˈÂÈ Ë ÒÓÁ‰‡Ú¸ Á‰ÂÒ¸ ÔÓ‰ıÓ‰fl˘Ë ÒӈˇθÌÓ-˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍË ÛÒÎÓ‚Ëfl. íÛðˆÍÓ Á‡‚Ó‚‡ÌË ÒÚ‡ÎÓ ÔÓ‚ÓðÓÚÌÓÈ ÚÓ˜ÍÓÈ ‚ÙÓðÏËðÓ‚‡ÌËË Ó·ÎË͇ „ÓðÓ‰‡. 燘‡Ú˚ Òð‡ÁÛ Ê ÔÓÒΠ‚ÁflÚËfl „ÓðÓ‰‡ÒÚðÓËÚÂθÌ˚ ð‡·ÓÚ˚ ÔÓÒÚÂÔÂÌÌÓ ÏÂÌflÎË ˜ÂðÚ˚ „ÓðÓ‰‡, ÔÂðÂËÏÂÌÓ‚‡ÌÌÓ„Ó ‚ëڇϷÛÎ, ÍÓÚÓð˚È ÔðÂ‚ð‡˘‡ÎÒfl ‚ ˆÂÌÚð ÚÛðˆÍÓÈ ËÒ·ÏÒÍÓÈ ÍÛθÚÛð˚. ä XVI ‚.ëڇϷÛÎ ‚ÂðÌÛÎ Ò‚ÓÈ ·˚ÎÓÈ ‡‚ÚÓðËÚÂÚ Ë ÒڇΠ„ÓðÓ‰ÓÏ, ÍÓÚÓð˚È ÔðËÚfl„Ë‚‡Î ÍÒ· ‚ÌËχÌË ‚ÒÂ„Ó ÏËð‡. Ç ÔÂðËÓ‰ ðÂÙÓðÏ å‡ıÏÛ‰‡ II ÎËˆÓ „ÓðÓ‰‡ËÁÏÂÌËÎÓÒ¸. êÂÙÓðÏ˚ ÔðËÌÂÒÎË ‚ ‚ÓÒÚÓ˜ÌÛ˛ Ë ËÒ·ÏÒÍÛ˛ ÏËÒÚ˘ÂÒÍÛ˛‡ÚÏÓÒÙÂðÛ „ÓðÓ‰‡ Á‡Ô‡‰Ì˚ ‚ÂflÌËfl, Ë „ÓðÓ‰ ÔðËÓ·ðÂÎ ·ÓÎÂÂÍÓÒÏÓÔÓÎËÚ˘ÂÒÍËÈ ‚ˉ. ÜÂϘÛÊË̇ „ÓðÓ‰Ó‚ ÏËð‡ – ëڇϷÛÎ ÔðË‚ÎÂ͇΂ÌËχÌË ‚ÒÂı ÍðÛÔÌ˚ı „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚, ÌÓ Í‡Í ‚ˉÌÓ Ì‡ ÔðËÏÂð ӷÓðÓÌ˚ó‡Ì‡Í͇ÎÂ, ÂÏÛ Û‰‡‚‡ÎÓÒ¸ ËÁ·Âʇڸ ÓÔ‡ÒÌÓÒÚË Ì‡ ÔðÓÚflÊÂÌËË ÏÌÓ„Ëı ÎÂÚ.é‰Ì‡ÍÓ Ò ÛÚð‡ÚÓÈ éÒχÌÒÍÓÈ ËÏÔÂðËÂÈ ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍÓÈ, ˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍÓÈ Ë‚ÓÂÌÌÓÈ ÏÓ˘Ë Ó·ÓðÓÌflÚ¸Òfl ÒÚ‡ÎÓ ‚Ò ÚðÛ‰ÌÂÂ, Ë 13 ÌÓfl·ðfl 1918 „.ÒÓ˛ÁÌ˘ÂÒÍË ‚ÓÈÒ͇ ‚Ó¯ÎË ‚ ëڇϷÛÎ. 燘‡ÎÒfl ÔÂðËÓ‰ ÓÍÍÛÔ‡ˆËË. ùÚÓ ·˚ÎÓÔÂð‚Ó ËÌÓÒÚð‡ÌÌÓ ‚ÚÓðÊÂÌË ‚ ëڇϷÛÎ ÔÓÒΠ1453 „. é‰Ì‡ÍÓ ‚ ðÂÁÛθڇÚÂÛÒËÎËÈ ÄÌ͇ðÒÍÓ„Ó Ôð‡‚ËÚÂθÒÚ‚‡ 燈ËÓ̇θÌÓ-ÓÒ‚Ó·Ó‰ËÚÂθ̇fl ‚ÓÈ̇Á‡‚Âð¯Ë·Ҹ Ôӷ‰ÓÈ, Ë ÒÓ˛ÁÌ˘ÂÒÍË ‚ÓÈÒ͇ ‚˚ÌÛʉÂÌ˚ ·˚ÎË ÓÒÚ‡‚ËÚ¸ëڇϷÛÎ. 16 ÌÓfl·ðfl 1923 „. ÔÓÒΉÌËÈ éÒχÌÒÍËÈ Ô‡‰Ë¯‡ı åÂıω VI ÔÓÍËÌÛÎÒÚÓÎˈÛ, ˜ÚÓ Ù‡ÍÚ˘ÂÒÍË ÓÁ̇˜‡ÎÓ ÍÓ̈ ÓÒχÌÒÍÓ„Ó Ôð‡‚ÎÂÌËfl. í‡Í ÓÚÍð˚·ҸÌÓ‚‡fl ÒÚð‡Ìˈ‡ ËÒÚÓðËË „ÓðÓ‰‡. ëڇϷÛÎ ÛÚð‡ÚËÎ ÒÚ‡ÚÛÒ ÔðÂÒÚÓθÌÓ„Ó „ð‡‰‡,ÌÓ, ‚‚Ë‰Û ÓÒÓ·ÂÌÌÓÒÚÂÈ „ÓðÓ‰‡ Ë ð‡ÒÔÓÎÓÊÂÌÌ˚ı ‚ ÌfiÏ Û˜ðÂʉÂÌËÈ,ÔðÓ‰ÓÎʇÂÚ ÓÒÚ‡‚‡Ú¸Òfl ÍðÛÔÌÓÈ ÏÂÚðÓÔÓÎËÂÈ.

‹mparatoriçe ‹rene’nin imzalad›¤› bar›flantlaflmas› ile kuflatmadan kurtuldu. ‹stanbulsadece Müslümanlar›n de¤il, di¤er devletlerinde ilgisini çekmifltir. Karadeniz’den gemilerlegelen Ruslar›n 860 ve 941 y›llar›nda iki kezkuflatmas›na maruz kalan kenti 913 ve 924y›llar›nda Bulgarlar da iki defa kuflatm›flt›r.

1071 y›l›nda Malazgirt zaferi ile bafllayansüreçte Türkler Anadolu’ya gelmeyebafllam›flt›r. 1078 y›l›nda ‹znik’in hakimiyetiniele geçiren Kutalm›fl o¤lu Süleyman fiah’›nAnadolu’da ilk Türk devletini kurmas›, Türkleri‹stanbul’a daha da yaklaflt›rm›flt›r. 1090-1091’dePeçeneklerin kuflatmas›na u¤rayan ‹stanbul,1096 y›l›nda Haçl› ordular›n›n kentinyak›nlar›nda konuflland›r›lmas› s›ras›ndaendifleli günler geçirmifltir. Ancak 4. Haçl›Seferi s›ras›nda, Haçl›lar kenti ele geçirerek1204 y›l›nda ya¤malam›flt›r. 900 y›l boyuncaH›ristiyan dünyas›na merkezlik eden ‹stanbulHaçl› ya¤mas› sonunda bütün görkemini veihtiflam›n› yitirdi. “fiehirler kraliçesi” olarakflöhrete kavuflan ‹stanbul, Haçl› ya¤mas› vetalan› sonucu Avrupal› barbarlar›n ayaklar›alt›nda tüm güzelli¤ini kaybetti. Kentinihtiflam›n› kaybetmesinin ard›ndan Avrupal›lar‹stanbul’da bir Latin ‹mparatorlu¤u kurdu. Bus›rada ‹stanbul’un nüfusu 75 bin kifliye kadardüfltü. Ayr›ca kent sadece siyasi ve askeriaç›dan darbeler almakla kalmad› 1291, 1303,

ˆÂðÍÓ‚¸ ë‚. àðËÌ˚ (ë‚fl˘ÂÌÌÓ„Ó ÏËð‡, ËÎËÅÓÊÂÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó ÔÓÍÓfl).

Ç IV ‚. ̇ÒÂÎÂÌË „ÓðÓ‰‡ ‰ÓÒÚË„ÎÓ 200 Ú˚Ò., Í VI ‚. Û‚Â΢ËÎÓÒ¸ ‰Ó 500 Ú˚Ò., ‡ Í IX ‚. Ôð‚˚ÒËÎÓ ÏËÎÎËÓÌ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ.ÉÓðÓ‰, ÍÓÚÓð˚È Ò ÏÓÏÂÌÚ‡ Ò‚ÓÂ„Ó ÓÒÌÓ‚‡ÌËflÒڇΠ‡ðÂÌÓÈ ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍËı ÒÓ·˚ÚËÈ,‚ðÂÏÂ̇ÏË ËÒÔ˚Ú˚‚‡Î ÒÚËıËÈÌ˚ ·Â‰ÒÚ‚Ëfl.áÂÏÎÂÚðflÒÂÌË 24 ‡‚„ÛÒÚ‡ 358 „.,ÒðÓ‚Ìfl‚¯ÂÂ Ò ÁÂÏÎfiÈ àÁÏËÚ, ÒÂð¸fiÁÌÓÒÓÚðflÒÎÓ „ÓðÓ‰, ‡ ‚Ó ‚ðÂÏfl ÔÓʇð‡, ÍÓÚÓð˚È̇˜‡ÎÒfl 1 ÒÂÌÚfl·ðfl 1040 „. Ë ‰ÎËÎÒfl 4 ‰Ìfl,Ò„Óð· ·Óθ¯‡fl ˜‡ÒÚ¸ „ÓðÓ‰‡.áÂÏÎÂÚðflÒÂÌËfl 740 Ë 742 „„. Ú‡ÍÊ ÔðËÌÂÒÎË·Óθ¯Ë ð‡ÁðÛ¯ÂÌËfl. áÂÏÎÂÚðflÒÂÌËfl 1010,1037, 1038, 1041 Ë 1042 „„. Ë ÔÓʇð 1040 „.ÔÓ„ðÛʇÎË ÒÚÓÎËˆÛ ‚ Úð‡Ûð.

ó‡ÒÚÓ ÔÓ‰‚Âð„‡‚¯ËÈÒfl ̇ԇ‰ÂÌËflÏÒÓÒ‰ÌËı „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ „ÓðÓ‰ ÛÒÔ¯ÌÓÓ·ÓðÓÌflÎÒfl, ÔÓ͇ ÇËÁ‡ÌÚËÈÒ͇fl ËÏÔÂðËfl·˚· ÒËθ̇. çÓ ‚ ðÂÁÛθڇÚ ̇˜‡‚¯ËıÒfl ‚VII ‚. ËÒ·ÏÒÍËı Á‡‚Ó‚‡ÌËÈ ËÏÔÂðËfl ÚÂðflÂÚ„ÓÒÔÓ‰ÒÚ‚Ó Ì‡ ‚ÓÒÚÓÍÂ, Ë äÓÌÒÚ‡ÌÚËÌÓÔÓθÒÚ‡ÌÓ‚ËÚÒfl ˆÂθ˛ ÏÛÒÛθχÌÒÍÓ„Ó̇ÒÚÛÔÎÂÌËfl. ÇÓÈÒ͇ ı‡ÎËÙ‡ ùÏÂ‚Ë åÛ‡‚Ë‚ 669 „. ‰Ó¯ÎË ‰Ó ÒÚÂÌ ëڇϷÛ·. éÒ‡‰‡ ̇ÒÛ¯Â Ë Ò ÏÓðfl, ̇˜‡Ú‡fl ‚ 674 „., ‰ÎË·Ҹ ‰Ó678 „., Ӊ̇ÍÓ ¯ÚÛðÏ ·˚Î ÓÚð‡ÊÂÌ. éÒ‡‰˚ÒÓ ÒÚÓðÓÌ˚ ÏÛÒÛθχÌÒÍËı ÒËÎ ‚ðÂÏÂ̇ÏËÔÓ‚ÚÓðflÎËÒ¸. äÓÌÒÚ‡ÌÚËÌÓÔÓθ, ‚ 782 „.‚ÌÓ‚¸ ÓÍðÛÊÂÌÌ˚È ‚ÓÈÒÍÓÏ ÔÓ‰ÍÓχ̉ӂ‡ÌËÂÏ ï‡ðÛ̇ ‡ð-ꇯˉ‡ (Ò˚̇ı‡ÎËÙ‡ Ä··‡Ò‡ ‡Î¸-å‡ı‰Ë ÅËÎÎflı‡), ÛÒÚÓflη·„Ó‰‡ðfl ÏËðÌÓÏÛ ‰Ó„Ó‚ÓðÛ, ÔÓ‰ÔËÒ‡ÌÌÓÏÛËÏÔÂð‡ÚðˈÂÈ àðËÌÓÈ. ÉÓðÓ‰ ÔðË‚ÎÂ͇΂ÌËχÌËÂ Ë ‰ðÛ„Ëı „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚. Ñ‚‡Ê‰˚, ‚860 Ë 941 „„., Â„Ó Ó҇ʉ‡ÎË ‚ÓÈÒ͇ äË‚ÒÍÓÈêÛÒË, ÔðË·˚‚¯Ë ̇ ÍÓð‡·Îflı ÔÓ óÂðÌÓÏÛÏÓð˛, Ë ‰‚‡Ê‰˚ ÓÌ ·˚Î Ó҇ʉÂÌ ·Ó΄‡ð‡ÏË‚ 913 Ë 924 „„.

Ç ðÂÁÛθڇÚ Ôӷ‰˚ ÔÓ‰ å‡Î‡Á„ËðÚÓÏ ‚1078 „. ÚÛðÍË ‚ÒÚÛÔËÎË Ì‡ ÚÂððËÚÓð˲Ä̇ÚÓÎËË. èÓÒΠ‚ÁflÚËfl ‚ 1078 „. Ò˚ÌÓÏäÛÚ‡ÎÏ˚¯‡ ëÛÎÂÈÏ‡Ì ò‡ıÓÏ „ÓðÓ‰‡ àÁÌËÍ‡Ë ÓÒÌÓ‚‡ÌËfl ‚ Ä̇ÚÓÎËË ÔÂð‚Ó„Ó í˛ðÍÒÍÓ„Ó„ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡ ÚÛðÍË Â˘Â ·Óθ¯Â ÔðË·ÎËÁËÎËÒ¸Í äÓÌÒÚ‡ÌÚËÌÓÔÓβ. ÇËÁ‡ÌÚËÈÒ͇fl ÒÚÓÎˈ‡ÔÂðÂÊË· ÚflÊÂÎ˚ ‚ðÂÏÂ̇ ‚Ó ‚ðÂÏfl ÓÒ‡‰˚Ô˜ÂÌ„‡ÏË ‚ 1090-1091 „„. Ë ‚ 1096 „., ÍÓ„‰‡‚·ÎËÁË „ÓðÓ‰‡ Ó·ÓÒÌÓ‚‡ÎËÒ¸ ÍðÂÒÚÓÌÓÒˆ˚.çÓ ‚Ó ‚ðÂÏfl 4-„Ó ÍðÂÒÚÓ‚Ó„Ó ÔÓıÓ‰‡ ‚ 1204 „.„ÓðÓ‰ ‚Òfi Ê ·˚Î ‚ÁflÚ Ë ð‡Á„ð‡·ÎÂÌÍðÂÒÚÓÌÓÒˆ‡ÏË. äÓÌÒÚ‡ÌÚËÌÓÔÓθ, ̇ÔðÓÚflÊÂÌËË 900 ÎÂÚ ·˚‚¯ËÈ ˆÂÌÚðÓÏıðËÒÚˇÌÒÍÓ„Ó ÏËð‡, ÔÓÒΠ̇¯ÂÒÚ‚ËflÍðÂÒÚÓÌÓ҈‚ Î˯ËÎÒfl ‚Â΢Ëfl Ë ðÓÒÍÓ¯Ë.Ö‚ðÓÔÂȈ˚ ÓÒÌÓ‚‡ÎË ã‡ÚËÌÒÍÛ˛ ËÏÔÂð˲. ä ˝ÚÓÏÛ ‚ðÂÏÂÌË Ì‡ÒÂÎÂÌË „ÓðÓ‰‡ÒÓÍð‡ÚËÎÓÒ¸ ‰Ó 75 000 ˜ÂÎ. ä ÚÓÏÛ Ê „ÓðÓ‰,ÔÓÏËÏÓ Û‰‡ðÓ‚ ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍÓ„Ó Ë ‚ÓÂÌÌÓ„Óı‡ð‡ÍÚÂð‡, ÔÂðÂÊËÎ ÔÓʇð˚ ‚ 1291, 1303,1308, 1351 Ë 1434 „„. Ë ÁÂÏÎÂÚðflÒÂÌËfl ‚ 1296,1323, 1331, 1346 Ë 1354 „„. éÒχÌÒÍË ‚ÓÈÒ͇‚ÔÂð‚˚ ÔÓ͇Á‡ÎËÒ¸ Û ÒÚÂÌ äÓÌÒÚ‡ÌÚËÌÓÔÓÎfl‚ 1359 „. Ç˚ÒÚÓfl‚¯ËÈ ÓÒ‡‰˚ 1391, 1400 Ë1422 „„., „ÓðÓ‰ ‚ 1453 „. ·˚Î, ̇ÍÓ̈, ‚ÁflÚÚÛð͇ÏË-ÓÒχ̇ÏË.

‹stanbul sadeceAvrupa ve Asyaaras›na serpilmiflco¤rafi bir ba¤lant›merkezi de¤il, ayn›zamanda “Do¤u” ve“Bat›” düflüncesinibuluflturan biruygarl›k köprüsüdür.

ëڇϷÛÎ Ì ÚÓθÍÓÒ‚flÁÛ˛˘ËÈ ˆÂÌÚðÔðÓÒÚð‡ÌÒÚ‚‡ÏÂÊ‰Û Ö‚ðÓÔÓÈ ËÄÁËÂÈ, ÌÓ ‚ ÚÓ Ê‚ðÂÏfl ÔÓðÓ„, „‰Â‚ÒÚð˜‡˛ÚÒfl«‚ÓÒÚÓ˜Ì˚È» Ë«Á‡Ô‡‰Ì˚È» Ó·ð‡ÁÏ˚¯ÎÂÌËfl.

Ayasofyaë‚flÚ‡fl ëÓÙËfl

97

1308, 1351, 1434 yang›nfelaketleri ile 1296, 1323,1331, 1346 ve 1354’tekidepremler yüzündeny›k›nt›ya u¤rad›. Osmanl›ordular› ilk kez 1359y›l›nda ‹stanbul surlar›önünde görülmüfltür.Daha sonra 1391, 1400ve 1422 y›llar›ndakikuflatmalardan kurtulan‹stanbul nihayet 1453y›l›nda Osmanl›lartaraf›ndan fethedilmifltir.

‹stanbul’un kent kimli¤ininoluflmas›nda tarih boyunca çeflitlimilletlerin ve uygarl›klar›n katk›s›olmufltur. ‹stanbul’a yak›ndanbak›ld›¤›nda kentin farkl› medeniyetlerinb›rakt›¤› eserlerle süslü oldu¤u görülür. Ancak1950’li y›llardan itibaren flehrin tarihiözellikleri, mimari birikimi ve kültürel miras›göz önünde bulundurulmadan yap›lançal›flmalar ve izin verilen yap›laflma hem kentgörünümü bozmufl, hem de bu kente kimli¤iniveren birçok tarihi eserin tahribine yol açm›flt›r.Özellikle Fatih Sultan Mehmet bak›ms›z, harapve nüfusun ço¤u taraf›ndan terkedilmifldurumda fethetti¤i ‹stanbul’a eski ihtiflam›n›kazand›rmak, buray› bir dünya flehri yapmakiçin ciddi imar faaliyetleri bafllatt›¤›bilinmektedir. Bu arada flehre Türk ve ‹slâmkimli¤i verecek bir dizi mimari yap›kazand›r›lmas› kararlaflt›r›lm›flt›r. Bu plan›n birparças› olarak ‹stanbul her dinden ve inançtaninsan›n kendi kültürel miras›n› yaflatt›¤› bir kentkimli¤i kazan›rken, Türkler de kurduklar›vak›flar, yapt›klar› askeri tesis, külliye, medrese,cami, türbe, kütüphane, sebil, hamam, köprü vedi¤er kültür kurumlar› ile flehre yeni bir kimlikkazand›rm›fllard›r. Ancak kent Türk ‹slâmkimli¤i kazan›rken Rum, Ermeni ve Musevicemaatler üzerine bask› kurulmam›fl, onlar›n dakent hayat› için aktif rol almalar› için gerekendüzenlemeler yap›lm›flt›r. Zaten ‹stanbul’un birdünya kenti olmas›nda bahsi geçen tümguruplar›n katk›s› olmufltur.

Geçmiflte Do¤u Roma ‹mparatorlu¤u veOsmanl› Devleti’ne baflkentlik eden ‹stanbulbugün Türkiye Cumhuriyeti’nin nüfusbak›m›ndan en kalabal›k, dinamik ve geliflenekonomisi, sanat ve kültür birikimi ile en büyükmerkezidir. Bir baflka ifade ile ‹stanbul, TürkiyeCumhuriyeti’nin kurulmas›yla baflflehir rolünükaybetmesine karfl›n kalabal›k nüfusu ve insangücü yan›nda Türkiye’nin en büyük flehri olmaniteli¤ini ve ayr›ca ülkenin fikri, kültürel,iktisadi, ticari ve sanayi merkezi olmakonumunu sürdürmüfltür. Ülkenin idari ve siyasianlamda baflflehri Ankara olmakla birlikte‹stanbul sanat, kültür, edebiyat, ekonomi, e¤itimve endüstri alanlar›nda Türkiye’nin baflflehriolmaya devam etmektedir.

ç‡ ÙÓðÏËðÓ‚‡ÌËÂÓ·ÎË͇ „ÓðÓ‰‡ ̇ÔðÓÚflÊÂÌËË ËÒÚÓðËË‚ÎËflÎË ð‡Á΢Ì˚Â̇ðÓ‰˚ Ë ÍÛθÚÛð˚.ÖÒÎË ÔÓ·ÎËÊÂÔðËÒÏÓÚðÂÚ¸Òfl ÍëڇϷÛÎÛ, ÏÓÊÌÓۂˉÂÚ¸, ˜ÚÓ ÓÌÛÍð‡¯ÂÌ Ô‡ÏflÚÌË͇ÏËð‡ÁÌ˚ı ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ.èðË Ôðӂ‰ÂÌËË

̇˜‡Ú˚ı ‚ 1950 „„.ÓÙˈˇθÌ˚ı

ðÂÒÚ‡‚ð‡ˆËÓÌÌ˚ı ËÒÚðÓËÚÂθÌ˚ı ð‡·ÓÚ ÌÂ

·˚ÎË Û˜ÚÂÌ˚ ËÒÚÓð˘ÂÒÍËÂÓÒÓ·ÂÌÌÓÒÚË, ‡ðıËÚÂÍÚÛðÌÓ Ë

ÍÛθÚÛðÌÓ ̇ÒΉˠ„ÓðÓ‰‡, Ë Â„ÓÓ·ÎËÍ ·˚Î Á̇˜ËÚÂθÌÓ ËÒ͇ÊÂÌ,

ÛÌ˘ÚÓÊÂÌ˚ ÏÌÓ„Ë ԇÏflÚÌËÍË, ÍÓÚÓð˚ÂÓÔð‰ÂÎflÎË Â„Ó ÎˈÓ. ä‡Í ËÁ‚ÂÒÚÌÓ, ˜ÚÓ·˚‚ÂðÌÛÚ¸ ·˚ÎÛ˛ ðÓÒÍÓ¯¸ Á‡ÔÛ˘ÂÌÌÓÏÛ,ð‡ÁðÛ¯ÂÌÌÓÏÛ Ë ÔÓÍËÌÛÚÓÏÛ ·Óθ¯ËÌÒÚ‚ÓÏÊËÚÂÎÂÈ „ÓðÓ‰Û Ë Ò‰Â·ڸ ËÁ ÌÂ„Ó „ÓðÓ‰ÏËðÓ‚Ó„Ó Á̇˜ÂÌËfl, ÒÛÎÚ‡Ì åÂıÏÂÚ II ÒÚ‡ÎËÌˈˇÚÓðÓÏ ÒÂð¸ÂÁÌ˚ı ð‡·ÓÚ Ôӷ·„ÓÛÒÚðÓÈÒÚ‚Û „ÓðÓ‰‡. Å˚ÎÓ ÔðËÌflÚÓð¯ÂÌËÂ Ó ÒÚðÓËÚÂθÒÚ‚Â ðfl‰‡ ÒÓÓðÛÊÂÌËÈ,ÍÓÚÓð˚ ‰ÓÎÊÌ˚ ·˚ÎË Ôðˉ‡Ú¸ „ÓðÓ‰ÛËÒ·ÏÒÍË ˜ÂðÚ˚. ä‡Ê‰˚È Ì‡ðÓ‰ Ë Í‡Ê‰‡flˆË‚ËÎËÁ‡ˆËfl Ó͇Á˚‚‡ÎË ÒÛ˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓ‚ÎËflÌË ̇ ÙÓðÏËðÓ‚‡ÌË ‡ðıËÚÂÍÚÛðÌÓ„Ó‡Ì҇ϷÎfl „ÓðÓ‰‡. îÓ̉˚, ‚ÓÂÌÌ˚ÂÛ˜ðÂʉÂÌËfl, ωðÂÒÂ, ϘÂÚË, ÛÒ˚ԇθÌˈ˚,·Ë·ÎËÓÚÂÍË, ·‡ÌË, ‰ÓðÓ„Ë, ÏÓÒÚ˚ Ë ÔðÓ˜ËÂÒÓÓðÛÊÂÌËfl, ÔÓÒÚðÓÂÌÌ˚ ÚÛð͇ÏË,Ó·Ó„‡ÚËÎË ‚̯ÌËÈ Ó·ÎËÍ „ÓðÓ‰‡ Ë Ôðˉ‡ÎËÂÏÛ ÌÓ‚˚Â, ÌÂÔÓ‚ÚÓðËÏ˚ ˜ÂðÚ˚. é‰Ì‡ÍÓ˝ÚË ÔðÂÓ·ð‡ÊÂÌËfl Ì ÔðË‚ÂÎË Í Û˘ÂÏÎÂÌ˲ËÌÚÂðÂÒÓ‚ „ð˜ÂÒÍÓÈ, ‡ðÏflÌÒÍÓÈ Ë‚ðÂÈÒÍÓÈ Ó·˘ËÌ. Å˚ÎÓ Ò‰Â·ÌÓ ‚ÒfiÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÂ, ˜ÚÓ·˚ ÓÌË ÔðÓ‰ÓÎʇÎË Ë„ð‡Ú¸‡ÍÚË‚ÌÛ˛ ðÓθ ‚ ÊËÁÌË „ÓðÓ‰‡. lj¸ ‚ ÚÓÏ,˜ÚÓ ëڇϷÛÎ ÒڇΠ„ÓðÓ‰ÓÏ ÏËðÓ‚Ó„ÓÁ̇˜ÂÌËfl, ÂÒÚ¸ Á‡ÒÎÛ„‡ Ë ÛÔÓÏflÌÛÚ˚ı „ðÛÔÔ.

ÉÓðÓ‰, ÍÓÚÓð˚È ‚ ð‡ÁÌ˚ ˝ÔÓıË ·˚ÎÒÚÓÎˈÂÈ ÇÓÒÚÓ˜ÌÓÈ êËÏÒÍÓÈ Ë éÒχÌÒÍÓÈËÏÔÂðËÈ, ‚ ̇ÒÚÓfl˘Â ‚ðÂÏfl Ôð‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚÒÓ·ÓÈ ˆÂÌÚð íÛðˆÍÓÈ êÂÒÔÛ·ÎËÍË, fl‚ÎflflÒ¸Ò‡Ï˚Ï „ÛÒÚÓ̇ÒÂÎÂÌÌ˚Ï „ÓðÓ‰ÓÏ ÒÚð‡Ì˚ Ò‰Ë̇Ï˘ÌÓ ð‡Á‚Ë‚‡˛˘ÂÈÒfl ˝ÍÓÌÓÏËÍÓÈ Ë·ÂÁ„ð‡Ì˘Ì˚Ï ÍÛθÚÛðÌ˚Ï ÔÓÚÂ̈ˇÎÓÏ.àÌ˚ÏË ÒÎÓ‚‡ÏË, ÌÂÒÏÓÚðfl ̇ ÚÓ, ˜ÚÓ ÒÓÒÌÓ‚‡ÌËÂÏ íÛðˆÍÓÈ êÂÒÔÛ·ÎËÍË ëڇϷÛÎÛÚð‡ÚËÎ ÒÚ‡ÚÛÒ ÒÚÓÎˈ˚, ÓÌ ÔðÓ‰ÓÎʇÂÚÓÒÚ‡‚‡Ú¸Òfl ËÌÚÂÎÎÂÍÚۇθÌ˚Ï,ÍÛθÚÛðÌ˚Ï, ˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍËÏ, ÚÓð„Ó‚˚Ï ËË̉ÛÒÚðˇθÌ˚Ï ˆÂÌÚðÓÏ ÒÚð‡Ì˚·Î‡„Ó‰‡ðfl ÏÌÓ„Ó˜ËÒÎÂÌÌÓÏÛ Ì‡ÒÂÎÂÌ˲,ð‡·Ó˜ÂÏÛ ÔÓÚÂ̈ˇÎÛ Ë ÚÂððËÚÓðËË.ÄÌ͇ð‡ fl‚ÎflÂÚÒfl ‡‰ÏËÌËÒÚð‡ÚË‚ÌÓÈ ËÔÓÎËÚ˘ÂÒÍÓÈ ÒÚÓÎˈÂÈ „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡, ‡ ‚ÒÙÂð‡ı ËÒÍÛÒÒÚ‚‡, ÍÛθÚÛð˚, ÎËÚÂð‡ÚÛð˚,˝ÍÓÌÓÏËÍË, Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl Ë Ë̉ÛÒÚðËËëڇϷÛÎ ÔðÓ‰ÓÎʇÂÚ Ë Ò„ӉÌfl ÓÒÚ‡‚‡Ú¸ÒflÒÚÓÎˈÂÈ íÛðˆËË.

Eski Yunan, Bizansve Roma kültür

birikiminin üzerineoturan ‹stanbul’un

temelleri Türkmedeniyeti ile dahada sa¤lamlaflm›flt›r.

íÛðˆÍÓ ‚ÎËflÌË¢fi ·ÓÎÂÂÛÔðÓ˜ËÎÓ

ÙÛ̉‡ÏÂÌÚëڇϷÛ·,

ÔÓÍÓfl˘Â„ÓÒfl ̇ÍÛθÚÛðÌÓÏ

̇ÒΉËˉð‚Ì„ð˜ÂÒÍÓÈ,

‚ËÁ‡ÌÚËÈÒÍÓÈ ËðËÏÒÍÓÈ

ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ.

Fatih Sultan MehmetëÛÎÚ‡Ì åÂıÏÂÚ á‡‚Ó‚‡ÚÂθ

ç‡ ·Óθ¯ÓÈ ÛÎˈ ëڇϷÛ·, „‰ÂÔÂðÂϯ˂‡˛ÚÒfl β‰ÒÍË ÔÓÚÓÍË,ÎflÁ„‡ÂÚ ÊÂÎÂÁÓÏ ÒÍÓðÓÒÚÌÓÈ

Úð‡Ï‚‡È, ‚ÓÁÌË͇˛Ú Ë ð‡ÒÒ‡Ò˚‚‡˛ÚÒfl‡‚ÚÓÏÓ·ËθÌ˚ ÔðÓ·ÍË, Ì ÛÚËı‡ÂÚ „‚‡ÎÚÛ΢Ì˚ı ÚÓð„Ó‚ˆÂ‚ Ë Á‡Á˚‚‡Î, – ̇ ˝ÚÓÈ

¯ÛÏÌÓÈ ÛÎˈ ÂÒÚ¸ ÚËıËÈ Ë Í‡Í ·˚ Á‡ÒÚ˚‚¯ËÈ‚ ÔðÓ¯ÎÓÈ ÊËÁÌË ‰‚Óð. ë‡ÏÓ‰Ó‚Óθ̇fl‚˚‚ÂÒ͇, ÛÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌ̇fl ̇‰ Â„Ó ‚ÓðÓÚ‡ÏË,ӷ¢‡ÂÚ ‚ÒflÍÓÏÛ ‚ıÓ‰fl˘ÂÏÛ Ò˛‰‡Ì‡Ò·ʉÂÌË «Úð‡‰ËˆËÓÌÌ˚Ï ÏËÒÚ˘ÂÒÍËÏ͇θflÌÓÏ» ‚ ˜‡ÈÌÓÏ Ò‡‰Û, ÒðÂ‰Ë ÍÓ‚ðÓ‚ Ë

ÍËÎËÏÓ‚.

ëðÂ‰Ë ÏÌÓ„Ëı ‰ðÛ„Ëı ‚ÓÔðÓÒÓ‚ ‚Ó ‚ðÂÏfl VI Á‡Ò‰‡ÌËfl è·ÚÙÓðÏ˚ ÑˇÎÓ„ Ö‚ð‡ÁËfl Ó·ÒÛʉ‡Î‡Ò¸

Ë ðÓθ ÍÛθÚÛð˚ ‚ ‰ÓÒÚËÊÂÌËË ‚Á‡ËÏÓÔÓÌËχÌËfl ÏÂʉÛ̇ðÓ‰‡ÏË. èðËÏÂðÓÏ ÍÛθÚÛðÌÓ„Ó ‚Á‡ËÏÓÓ·Ó„‡˘ÂÌËfl ÒڇΠ‡ÍÚ ‰‡ðÂÌËfl

îÓ̉ÓÏ ÒÓ‰ÂÈÒÚ‚Ëfl ð‡Á‚ËÚ˲ ÍÛθÚÛðÌ˚ı ˆÂÌÚðÓ‚ Á‡ ðÛ·ÂÊÓÏ ÍÌË„ ̇ ðÛÒÒÍÓÏflÁ˚Í ·Ë·ÎËÓÚÂÍ ëڇϷÛθÒÍÓ„Ó ÛÌË‚ÂðÒËÚÂÚ‡, ‚ ÍÓÚÓðÓÏ fl Ú‡ÍÊ ÔðËÌËχÎÛ˜‡ÒÚËÂ. ùÚÓ ·˚Î ÏÓÈ ˜ÂÚ‚fiðÚ˚È ÔðËÂÁ‰ ‚ ëڇϷÛÎ, Ë ‚ÒflÍËÈ ð‡Á ÏÌÂ

ÔðËÓÚÍð˚‚‡ÂÚÒfl ÌÓ‚‡fl ˜ÂðÚ‡ Â„Ó ÔÓ˜ÚË ÌÂÔÓÒÚËÊËÏÓ„Ó Â‚ðÓ‡ÁˇÚÒÍÓ„ÓÓ·ÎË͇. èÓ‰Ó·ÌÓ „ÂÓÎÓ„Û, fl ÓÚ˚ÒÍË‚‡˛ ‚ ·Ó„‡Ú˚ı ËÒÚÓð˘ÂÒÍËı̇Ô·ÒÚÓ‚‡ÌËflı „ÓðÓ‰‡ ̇ ·Âð„‡ı ÅÓÒÙÓð‡ ‰ð‡„ÓˆÂÌÌ˚ ӷð‡Áˆ˚ÏÌÓ„Ó‚ÂÍÓ‚Ó„Ó ÍÛθÚÛðÌÓ„Ó ÒËÌÚÂÁ‡. ç‡ ÒÂÈ ð‡Á, ·Î‡„Ó‰‡ðfl ÚÛðˆÍËÏ

ÍÓÎ΄‡Ï, fl ÔÓÁ̇ÍÓÏËÎÒfl Ò ÌÂËÁ‚ÂÒÚÌÓÈ ÏÌ ð‡Ì Úð‡‰ËˆËÂÈ Ôӂ҉̂ÌÓÈÍÛθÚÛð˚ – ˜‡ÂÔËÚËÂÏ Ò ‰ðÛÁ¸flÏË ‚ ˜‡ÈÌÓÏ Ò‡‰Û. åÌ ÔÓ͇Á‡ÎÓÒ¸, ˜ÚÓ ˝Ú‡ÒÚ‡ðËÌ̇fl Úð‡‰ËˆËfl „Ó‚ÓðËÚ Ó ÍÛθÚÛð ̇ðÓ‰‡ Ì ÏÂ̸¯Â, ˜ÂÏ ËÒÍÛÒÒÚ‚Ó Í‡ÎÎË„ð‡ÙËË ËÎË

‰Âð‚˯ÒÍË ڇ̈˚. èð‰·„‡ÂÏ˚È ð‡ÒÒ͇Á-‚Ô˜‡ÚÎÂÌË – ̇„Îfl‰ÌÓ ҂ˉÂÚÂθÒÚ‚Ó ÚÓ„Ó, ˜ÚÓÔðË·ÎËÁËÚ¸Òfl Í ÔÓÌËχÌ˲ ‰Û¯Â‚ÌÓ„Ó Ì‡ÒÚðÓfl ‰ðÛ„Ó„Ó Ì‡ðÓ‰‡ ‚Ó‚Ò Ì ÒÎÓÊÌÓ.

Diyalog Avrasya Platformu’nun VI. toplant›s›nda birçok mesele yan›nda toplumlar›n birbirinidaha iyi anlayabilmelerinde kültürün de rolü tart›fl›lm›flt›. Yurtd›fl›ndaki Kültürel Geliflme MerkezleriYard›mlaflma Vakf›’n›n ‹stanbul Üniversitesi’ne Rusça kitap hediye etmek üzere düzenledi¤i ve benimde kat›ld›¤›m anlaflma, kültürel zenginleflmenin bir örne¤i de olmufltur. Bu buluflmada birçokproblemin yan›nda halklar aras› birbirini anlamada kültürün rolü de tart›fl›ld›. Bu, ‹stanbul’a dördüncü

geliflimdi ve her geliflimde flehrin Avrasyal› baflka bir yönünü fark etmifltim. Her geliflimde bir jeologgibi bo¤az sahillerinde as›rlar boyu oluflmufl bütün katmanlar›ndaki zengin kültürel sentezleri

araflt›r›yorum. Bu sefer, Türk meslektafllar›m sayesinde daha evvel hiç tan›mad›¤›m insanlarla tan›fl›p, çaybahçesinde çay içerek günlük yaflam›n rutinlerinde kültürü tecrübe etme imkan› buldum. Bu eski gelenek,bana kaligrafi sanat› ve dervifllerin semalar›ndan daha çok fleyler anlat›yormufl gibi geldi. Bu anlat›-izlenim, baflka bir halk›n manevi yap›s›n› anlamaya gayret etmenin hiç de zor olmad›¤›n› göstermektedir.

‹stanbul’un büyük bir caddesindeyiz;zaman zaman t›kanan trafikte sanki birinsan seli ak›yor, sat›c› ve pazarc›lar›n hiç

dinmeyen seslerine h›zl› tramvaydan ç›kanmetal sesleri kar›fl›yor… Bütün bu gürültününortas›nda gözlerden uzak korunakl› bir bahçeç›k›yor karfl›n›za. Kap›n›n üzerine as›lm›fllevha kendi be¤enmifl bir flekilde gururlasallan›yor, burada sanki zaman donmufl,as›rlar eflyaya dokunmam›fl; ortam içeri girenherkese bu eski çay bahçesinde kilim vehal›lar›n aras›nda “eski geleneksel nargileyle”keyifli bir vakit geçireceklerini vaat ediyordu.

Yerli zevklerle rahatlamadan önce, taflkemerin alt›ndan girerken sa¤ tarafta elinizinulaflabilece¤i kadar uzakl›kta bir mezarl›kgörüyorsunuz. Mamafih, bu da geleneksel vebu nedenle bu da mistik heyecana dahil oluyor.Mezarl›kta, üzerinde Arapça ifadeler yaz›l› vetepeleri ölen kiflinin hayattayken neyle meflguloldu¤unu ve mertebesini gösteren sar›kl› vefreskli soluk mermerler s›k bir flekilde dikilmifl.

íð‡‰ËˆËË

ÄÎÂÍ҇̉ð èÓ΢ÛÍ

ꉇÍÚÓð ðÛÒÒÍËı ÚÂÍÒÚÓ‚ ÑÄ (åÓÒÍ‚‡).

Aleksandr Polefluk

DA Rusça metin editörü (Moskova).

Gelenekler

åËÒÚ˘ÂÒÍËÈ Í‡Î¸flÌ

Mistik nargile

èð‡‚‰‡, ÔðÂʉ ˜ÂÏ Ì‡Ò·ʉ‡Ú¸ÒflÁÂÏÌ˚ÏË ð‡‰ÓÒÚflÏË, ˜ÂÎÓ‚ÂÍ, Ì˚ðÌÛ‚¯ËÈ ÔӉ͇ÏÂÌÌ˚È Ò‚Ó‰, ‚ˉËÚ ÒÔð‡‚‡ ÓÚ Ò·fl, ̇ð‡ÒÒÚÓflÌËË ‚˚ÚflÌÛÚÓÈ ðÛÍË, Í·‰·Ë˘Â.ÇÔðÓ˜ÂÏ, ÓÌÓ ÚÓÊ Úð‡‰ËˆËÓÌÌÓÂ, ÔÓ˝ÚÓÏÛÏÓÊÂÚ Ò˜ËÚ‡Ú¸Òfl ‰Ó·‡‚Ó˜Ì˚Ï ˝ÎÂÏÂÌÚÓÏÏËÒÚ˘ÂÒÍÓ„Ó ÔÂðÂÊË‚‡ÌËfl. íÂÒÌÓÂÔðÓÒÚð‡ÌÒÚ‚Ó Í·‰·Ë˘‡ „ÛÒÚÓ Á‡ÒÚ‡‚ÎÂÌÓÔÓÚÛÒÍÌ‚¯ËÏË Ïð‡ÏÓðÌ˚ÏË ÒÚ·ÏË ÒÍÓð‡Ì˘ÂÒÍËÏË ËÁð˜ÂÌËflÏË Ë Ì‡‚Âð¯ËflÏË ‚‚ˉ ڲð·‡ÌÓ‚ Ë ÙðÂÒÓÍ, ÒÓÓÚ‚ÂÚÒÚ‚Û˛˘ËıðÓ‰Û Á‡ÌflÚËÈ Ë Á‡ÒÎÛ„‡Ï ÛÒÓԯ„Ó.

ü Ôð˯fiÎ Ò˛‰‡ ÌÓfl·ð¸ÒÍËÏ ‚˜ÂðÓÏ ‚ÍÓÏÔ‡ÌËË ÚÛðˆÍËı Ë ðÛÒÒÍËı ÍÓÎ΄. ÇÓ‰‚Óð Ï˚ ۂˉÂÎË ÒÚÂÍÎflÌÌ˚ ‚ËÚðËÌ˚ Ò͇θfl̇ÏË ‚Ò‚ÓÁÏÓÊÌ˚ı ÙÓðÏ Ë ð‡ÁÏÂðÓ‚,ÔÓÒÛ‰ÓÈ, ‰Óχ¯ÌÂÈ ÛÚ‚‡ð¸˛. èÓÒðÂ‰Ë ‰‚Óð‡ÔÓ ÌÂðÓ‚ÌÓÏÛ ÒÚÓÎ·Û ‚Ë·Ҹ ÛÁÎÓ‚‡Ú‡fl ÎÓÁ‡.ÑðÛ„Ëı ‰Âð‚¸Â‚, Ó·flÁ‡ÌÌ˚ı ·˚Ú¸ ‚ ˜‡ÈÌÓÏÒ‡‰Û, Ì ·˚ÎÓ ‚ˉÌÓ – ‚ÓÁÏÓÊÌÓ, ÓÌËÒÍð˚‚‡ÎËÒ¸ ‚ ÚfiÏÌ˚ı Á‡ÍÓÛÎ͇ı ‰‚Óð‡. êfl‰Ó‰Ë̇ÍÓ‚˚ı ·‚ÓÍ, ÛÒÚðÓÂÌÌ˚ı, ÔÓ ‚ÒÂȂˉËÏÓÒÚË, ‚ Û˜ÂÌ˘ÂÒÍËı ÍÂθflı ·˚‚¯Â„ÓÁ‰ÂÒ¸ ÌÂÍÓ„‰‡ ωðÂÒÂ, Ôð‰·„‡Î ÒÚÓθ ÊÂÓ‰ÌÓÓ·ð‡ÁÌ˚È ÚÓ‚‡ð: ÍÓ‚ð˚ Ë ÍËÎËÏ˚,̇Á˚‚‡ÂÏ˚Â Û Ì‡Ò Ô‡Î‡Ò‡ÏË. èðÓ‰‡‚ˆ˚,Òˉ‚¯Ë ‚ ·ÂÁβ‰Ì˚ı ·‚͇ı, ÔËÎË ˜‡È,„ðÂÎËÒ¸, Á‡Íð˚‚ „·Á‡, Û Ï‡Ì„‡ÎÓ‚,ÔÂð·ð‡Ò˚‚‡ÎËÒ¸ ÍÓðÓÚÍËÏË Ùð‡Á‡ÏË. äÓ‚ð˚҂¯˂‡ÎËÒ¸ Ò ÔÂðÂÍ·‰ËÌ ÔÓÌËͯËÏËÁ̇Ïfi̇ÏË. ë‚ÓÂÈ ·Î‡„ÓðÓ‰ÌÓÈ ÔÓÚfiðÚÓÒÚ¸˛ ËÎËÌflÎÓÒÚ¸˛ ÓÌË ÔðÓËÁ‚Ó‰ËÎË ‚Ô˜‡ÚÎÂÌˇÌÚËÍ‚‡ðˇڇ.

å˚ ÛÒÚðÓËÎËÒ¸ ‚ Ì·Óθ¯ÓÏ Á‡Î¸˜ËÍÂ,ÓÚ„ÓðÓÊÂÌÌÓÏ ÓÚ ÏËð‡ Ô·ÒÚËÍÓ‚˚ÏË

Buraya Türk ve Rus meslektafllar›mla birKas›m akflam› gelmifltim. Bahçede farkl› boyve biçimde nargile ve kap-kacak konulmuflcaml› bir vitrin gördük. Bahçenin ortas›ndae¤ri bü¤rü sütün boyunca budakl› bir sö¤üta¤ac› uzanm›flt›. Çay bahçesinde olmas›gereken di¤er a¤açlar görünmüyordu. Belkide bahçenin karanl›k köflelerine sinmifllerdi.Herhalde bir zamanlar›n medreselerinintalebe hücresi olan bu s›ralanm›fl dükkanlardatek tip hal› ve bizim “palas” dedi¤imizkilimleri al›c›lara sunuyorlard›. Bu insans›zdükkanlarda sat›c›lar oturmufl çaylar›n›yudumluyor, mangallar›n etraf›nda gözlerinikapatm›fl arada bir birbirlerine k›sa laflar at›p›s›nmaya çal›fl›yorlard›. Hal›lar e¤ikbayraklarla basamakland›r›larak dokunmufl.

99

Á‡Ì‡‚ÂÒflÏË. èËÎË ˜‡È ËÁ ÔÛÁ‡Ú˚ıÒڇ͇̘ËÍÓ‚, ̇ÔÓÏË̇˛˘Ëı ð‡ÒÍð˚‚¯ËÈÒflˆ‚ÂÚÓÍ Ú˛Î¸Ô‡Ì‡. ê‡ÁÛÏÂÂÚÒfl, Ì ӷӯÎÓÒ¸ Ë·ÂÁ «ÏËÒÚ˘ÂÒÍÓ„Ó Í‡Î¸fl̇» (‚ÔðÓ˜ÂÏ, ˝ÚÓËÁ‚ÂÒÚÌÓ ÒÓÓðÛÊÂÌË ‰Îfl ÌÂÒÔ¯ÌÓ„ÓÍÛðÂÌËfl Ú‡·‡Í‡ ̇Á˚‚‡ÂÚÒfl ‚ íÛðˆËË Ì‡ð„ËÎÂ,ÌÓ fl ÛÔÓÚð·Îfl˛ ·ÓΠÔðË‚˚˜ÌÓ ̇¯ÂÏÛÛıÛ ‡ð‡·ÒÍÓ ÒÎÓ‚Ó «Í‡Î¸flÌ»). Ç Á‡ÎÂ̇ıÓ‰ËÎÓÒ¸ ¢fi ÌÂÒÍÓθÍÓ ÍÓÏÔ‡ÌËÈ Ë Ô‡ð,͇ʉ‡fl ‚ÓÁΠ҂ÓÂ„Ó Í‡Î¸fl̇. íÓ Ë ‰ÂÎÓ ‰ÓÏÓÂ„Ó ÒÎÛı‡ ‰ÓÌÓÒËÎÓÒ¸ ı‡ð‡ÍÚÂðÌÓÂÔÓ·ÛθÍË‚‡ÌË ‚Ó‰˚. å˚ ÚÓÊ ÔÓ Ó˜Âð‰ËÔðËÍ·‰˚‚‡ÎËÒ¸ Í Ì‡ÍÓ̘ÌËÍÛ ÚðÛ·ÍË Ë ÒÒËÎÓÈ ‚Úfl„Ë‚‡ÎË ‚ Ò·fl ‰˚Ï ˜ÂðÂÁ ‚Ó‰Û ‚ÒÚÂÍÎflÌÌÓÏ ˆËÎË̉ðÂ. ç‚ˉËÏ˚ÈÒ·‰ÍÓ‚‡Ú˚È ÚÛÏ‡Ì ÒÚ·ÎÒfl ̇‰ ̇¯ËÏË„ÓÎÓ‚‡ÏË: Á‰ÂÒ¸ ‰Ó·‡‚Îfl˛Ú ‚ Ú‡·‡Í ÒÛ¯fiÌÛ˛fl·ÎÓ˜ÌÛ˛ ÍÓÊˈÛ.

íÓ Ë ‰ÂÎÓ ÔÓfl‚ÎflÎÒfl ͇θflÌ˘ËÍ ÒÊÂÎÂÁÌ˚Ï fl˘ËÍÓÏ, ˘ËÔˆ‡ÏË ‚˚Ú‡ÒÍË‚‡Î„Óðfl˘Ë ۄÎË Ë ÔӉͷ‰˚‚‡Î Ëı ‚ ̇·ËÚÛ˛Ú‡·‡˜ÌÓÈ ÒÏÂÒ¸˛ ÏÂÚ‡Î΢ÂÒÍÛ˛ ˜‡¯Â˜ÍÛ Ì‡‚Âðıۯ͠ÍÛðËÚÂθÌÓ„Ó ‡ÔÔ‡ð‡Ú‡. èÓ‰Ó¯fiΘËÒÚËθ˘ËÍ Ó·Û‚Ë, ËÌ‚‡Îˉ, ÊÂÒÚÓÏ ÔÓ͇Á‡Î,˜ÚÓ Ì‡‰Ó ÒÌflÚ¸ ÚÛÙÎË, ÔðÓÚflÌÛÎ ‚Á‡ÏÂÌðÂÁËÌÓ‚˚ ¯Îfiԇ̈˚ Ë ÏÓΘ‡ Û¯fiÎ,ÔðËÊËχfl Í ·ÓÍÛ ËÒ͇ΘÂÌÌÓÈ ðÛÍÓÈ Ì‡¯Ë„ðflÁÌ˚ ӷۂÍË.

ó‡È ·˚Î ‚˚ÔËÚ ÔÓ ‚ÚÓðÓÏÛ Ë ÔÓ ÚðÂÚ¸ÂÏÛÍðÛ„Û, Ó·Û‚¸ ‚˚˜Ë˘Â̇, ð‡Á„Ó‚Óð˚ÔÂð„ӂÓðÂÌ˚, ÒÌËÏÍË Ì‡ Ô‡ÏflÚ¸ ҉·Ì˚. çÂıÓÚÂÎÓÒ¸ ÌË ‰Ûχڸ, ÌË „Ó‚ÓðËÚ¸, ‡ ÚÓθÍÓ·ÂÁ‰ÛÏÌÓ ÒÏÓÚðÂÚ¸ ̇ ·Ûθ͇˛˘Ë ÔÛÁ˚ðË,ð‡ÒÒ··ÎÂÌÌÓ ÓÚÍËÌÛ‚¯ËÒ¸ ̇ Á‡ÒÚ·ÌÌÓÈÍÓ‚ðÓÏ Ò͇ÏÂÈÍÂ, Ë ÔÓ‰ ÊÛð˜‡ÌË ÌÂÁ̇ÍÓÏÓÈðÂ˜Ë ÔÓ ÒÓÒ‰ÒÚ‚Û ‚‰˚ı‡Ú¸ ̇Ò˚˘ÂÌÌ˚ÈʇðÓÏ Û„ÎÂÈ Ë fl·ÎÓ˜ÌÓ-Ú‡·‡˜Ì˚Ï Ì‡ÒÚÓÂÏ‚ÓÁ‰Ûı. ÉÓÎÓ‚‡ Ì ÚÓ ˜ÚÓ·˚ ÍðÛÊË·Ҹ, ÌÓ

Eskimifl ve solgun mütevaz› yap›s›ylaantikaym›fl izlenimi veriyor.

Plastik perdelerle dünyadan d›fllanm›flküçük bir salona yerlefltik. Aç›lm›fl lalelerian›msatan göbekli cam bardaklarda çay içtik.Elbette mistik nargile içmeden de yapamad›k(Acele etmeden tütün içme aletine Türkiye’denargile diyorlar. Fakat ben yine de duymayaal›fl›k oldu¤umuz Arapça kalyan kelimesinikullanmay› tercih ettim). Salonda herkeskendi kalyan›n›n etraf›na oturmufltu;nargilelerinin içindeki suyun fokurtusu bizekadar ulafl›yordu. Biz de s›ras›yla nargilenina¤›zl›l›¤›na tutunup duman› cam silindiriçindeki sudan içimize çektik. Görünmez birtat veren duman bafl›m›z›n üstünde yay›l›rkenbir yandan da elma kurusuna sar›lm›fl yenitütün ekleniyordu nargileye.

Bu arada nargileci elinde metal bir kab›niçinde s›cak kömür getirip tütün sarmas›n›nbas›ld›¤› metal fincan›n üzerine koyuyor.

Sakat bir ayakkab› boyac›s› gelipayakkab›lar›m›z› ç›karmam›z› istedi.Giyinmemiz için lastik terlikleri b›rak›p kirliayakkab›lar›m›z› sakat kolunun alt›na alaraksessizce uzaklaflt›.

Çaylar ikinci ve hatta üçüncü defa içilmifl,konuflulacaklar konuflulmufl, ayakkab›lartemizlenmifl ve hat›ra olsun diye foto¤raflarda çekilmiflti. Hiçbir fley düflünmeden vekonuflmadan, insan›n içinden sadece hal›ylakapl› sedirler üzerine yay›l›p fokurdayan sukabarc›klar›n› öylesine seyretmek, nededikleri anlafl›lmayan komflu masalardakikonuflmalar›n v›z›lt›lar›n› dinlemek, elmaaromal› ve kömür kokulu havay› solumakgeliyor. Bafl›n›z biraz dönüyor ama kendinizihafiflemifl hissediyorsunuz ve bütün o derindüflünceleriniz nargilenin duman›yla uçupgidiyor. Galiba Türklerin “keyif “ dedi¤iböyle oluyor...

Ertesi gün, flehrin tam ortas›nda kalm›flt›kve tekrar o çay bahçesine gitme ihtiyac›hissettim. Üstelik hava da bozulmufltu ve çayhiç de fena olmazd›.

Bahçede hayat her zamanki haliyle devamediyordu: Hizmetliler kömür, nargile veteneke tepsi üzerinde çay getirdiler; ayakkab›boyac›s› ça¤anoz gibi yan yan hareket ederekkoltu¤unun alt›na s›k›flt›rm›fl oldu¤uayakkab›lar› getirdi; grup ve çiftler nargileeflli¤inde sohbetlerine devam ettiler.

Yer olarak kendime sö¤üdün etraf›n› seçipçay siparifli verdim; önce demli siyah bir çayve sonra ›hlamur çay›.

Bazen insan›n böyle yerlerde tek bafl›naolmas› bir grupta olmaktan daha iyi oluyor.Caddenin gürültüsü bana kadar gelmiyorduama hafif perdelerin üzerine düflen damlalarbahçe sohbetini and›r›r bir ortamoluflturuyordu. Dükkanlardan birinde “l” ve“r” seslerini yuvarlayarak çalan kaygan bir

ç‚ˉËÏ˚ÈÒ·‰ÍÓ‚‡Ú˚È ÚÛχÌÒÚ·ÎÒfl ̇‰Ì‡¯ËÏË „ÓÎÓ‚‡ÏË:Á‰ÂÒ¸ ‰Ó·‡‚Îfl˛Ú ‚Ú‡·‡Í ÒÛ¯fiÌÛ˛fl·ÎÓ˜ÌÛ˛ ÍÓÊˈÛ.

Görünmez bir tatveren dumanbafl›m›z›n üstündeyay›l›rken biryandan da elmakurusuna sar›lm›flyeni tütünekleniyordunargileye.

101

͇Í-ÚÓ Ò΄͇ ÓÔÛÒÚ‚‡Î‡, ·Û‰ÚÓ ‚Ò ڂÓ˯ÛÚÍË Ë „ÎÛ·ÓÍÓÏ˚ÒÎÂÌÌ˚ ‚˚Ò͇Á˚‚‡ÌËflÓÚÎÂÚ‡ÎË ‚ÏÂÒÚÂ Ò ‰˚ÏÓÏ Í‡Î¸fl̇. 燂ÂðÌÓÂ,Ú‡Í Ì‡ÒÚÛÔ‡ÂÚ ÒÓÒÚÓflÌËÂ, ËÏÂÌÛÂÏÓ ÚÛð͇ÏËÍÂÈÙ…

ç‡Á‡‚Úð‡, Ó͇Á‡‚¯ËÒ¸ ‚ ˆÂÌÚð „ÓðÓ‰‡, flÓ˘ÛÚËÎ ÔÓÚð·ÌÓÒÚ¸ ÒÌÓ‚‡ Á‡ÈÚË ‚ Á̇ÍÓÏ˚Ș‡ÈÌ˚È Ò‡‰, ÚÂÏ ·ÓΠ˜ÚÓ ÔÓ„Ó‰‡ËÒÔÓðÚË·Ҹ, Ë Ô‡ð‡ ˜‡fl ·˚· ·˚ ‚ÂҸχÍÒÚ‡ÚË.

ÇÓ ‰‚Óð ÊËÁ̸ ¯Î‡ Á‡‚‰fiÌÌ˚Ï ˜Âð‰ÓÏ:ÒÎÛÊËÚÂÎË ÌÓÒËÎË Û„ÎË, ͇θflÌ˚ Ë ˜‡È ̇ÊÂÒÚflÌ˚ı ÔÓ‰ÌÓÒ‡ı; ˜ËÒÚËθ˘ËÍ,ÔÂð‰‚Ë„‡flÒ¸ ·ÓÍÓÏ, Í‡Í Íð‡·, Ú‡˘ËÎ ÔÓ‰Ï˚¯ÍÓÈ Óı‡ÔÍÛ Ó·Û‚Ë; ÍÓÏÔ‡ÌËË Ë Ô‡ðÓ˜ÍËÓ·˘‡ÎËÒ¸ ÔÓ‰ ‡ÍÍÓÏÔ‡ÌÂÏÂÌÚ Í‡Î¸fl̇.

ü ‚˚·ð‡Î ÒÚÓÎËÍ ‚ÓÁΠÎÓÁ˚ Ë Á‡Í‡Á‡Î ˜‡È– ÒÔÂð‚‡ ˜fiðÌ˚È, ÔÓÚÓÏ ÎËÔÓ‚˚È.

Ç Û‰ËÌÂÌËË Ì ÏÂ̸¯Â – ‡ ËÌÓ„‰‡ Ë·Óθ¯Â – ÔðÂÎÂÒÚË, ˜ÂÏ ‚ ıÓðÓ¯ÂÈ ÍÓÏÔ‡ÌËË.òÛÏ ÛÎˈ˚ ‰Ó ÏÂÌfl Ì ‰ÓıÓ‰ËÎ, ‡ ¯ÓðÓı͇ÔÂθ ÔÓ Îfi„ÍÓÏÛ Ì‡‚ÂÒÛ ÒÓÁ‰‡‚‡Î ËÎβÁË˛Ò‡‰Ó‚ÓÈ ·ÂÒ‰ÍË. Ç Ó‰ÌÓÈ ËÁ ·‚ÓÍ ‚Íβ˜ËÎËÏÛÁ˚ÍÛ: ÔðÓÚflÊ̇fl ÚÛðˆ͇fl ÔÂÒÌfl ÒÔÂðÂ͇Ú˚‚‡˛˘ËÏËÒfl «Î» Ë «ð». éÚÍÛ‰‡-ÚÓ ËÁÚfiÏÌ˚ı „ÎÛ·ËÌ ‰‚Óð‡ ÔÓfl‚ËÎÒfl Ò‰ӷÓðÓ‰˚ÈÒÚ‡ðËÍ ‚ ˜fiðÌÓÈ ı·ÏˉÂ. Ö„Ó, ÔÓʇÎÛÈ,ÏÓÊÌÓ ·˚ÎÓ ÔðËÌflÚ¸ Á‡ ‰Âð‚˯‡. çÓ ÍÓ„‰‡ÒÚ‡ðËÍ ÒÂÎ Á‡ ÒÚÓÎËÍ, ÂÏÛ ÚÓÚ˜‡Ò Ê ÔÓ‰ÌÂÒÎË͇θflÌ: ÒÚ‡ÎÓ ·˚Ú¸, Á‡‚Ò„‰‡Ú‡È, ÌÂÒÎÛ˜‡ÈÌ˚È Ó‰ËÌÓÍËÈ ÔÛÚÌËÍ.

èÓ„ÓÒÚ Ò „ðÓÁÌ˚ÏË ÏÓ„ËθÌ˚ÏË Í‡ÏÌflÏË,Ò·‰ÓÒÚ¸ fl·ÎÓ˜ÌÓ„Ó ÚÛχ̇, ÚÂðÔÍÓÒÚ¸ ˜‡fl,Íð‡ÒÌ˚ ÔðflÏÓÛ„ÓθÌËÍË ÍÓ‚ðÓ‚,ÔÂðÂÒ˜fiÌÌ˚ ÍÓÒ˚ÏË ÔÓÎÓÒ‡ÏË Ò‚ÂÚ‡, ÚËıËÈÍð‡Ô ‰Óʉfl Ë „ðÓÏÍËÈ ÔðËÁ˚‚ Í ‚˜ÂðÌÂÈÏÓÎËÚ‚Â Ò ÒÓÒ‰ÌÂ„Ó ÏË̇ðÂÚ‡… í‡ÍÓ‚ ˝ÚÓÚ˜‡ÈÌ˚È Ò‡‰ ‚ ˆÂÌÚð ëڇϷÛ·.

Türk müzi¤i bafllad›. Bahçenin karanl›k biryerinden siyah bir cüppenin içinde aksakall›bir yafll› belirdi. Bu yafll›y› bir dervifl gibi dedüflünmek mümkün. Fakat yafll› adam birmasan›n bafl›na oturunca ona hemen birnargile getirdiler; anlafl›lan rast gele biriside¤il, buran›n müdavimlerinden...

Büyük mezar tafllar›yla mezarl›k, duman›nelma tad›, çay›n ac›l›¤›, hal›lar›n k›rm›z›renkli dikdörtgenleri, birbirine saç örgüsügibi geçen renkler, ya¤murun sessiz damlar›ve komflu camilerden gelen akflam ezanlar›...‹flte size ‹stanbul’un merkezinde bir çaybahçesinin hikayesi…

ÉÓÎÓ‚‡ Ì ÚÓ˜ÚÓ·˚ ÍðÛÊË·Ҹ,ÌÓ Í‡Í-ÚÓ Ò΄͇

ÓÔÛÒÚ‚‡Î‡, ·Û‰ÚÓ‚Ò ڂÓË ¯ÛÚÍË Ë

„ÎÛ·ÓÍÓÏ˚ÒÎÂÌÌ˚‚˚Ò͇Á˚‚‡ÌËfl

ÓÚÎÂÚ‡ÎË ‚ÏÂÒÚ ҉˚ÏÓÏ Í‡Î¸fl̇.

Bafl›n›z birazdönüyor ama

kendinizi hafiflemiflhissediyorsunuz ve

bütün o derindüflünceleriniz

nargileninduman›yla uçup

gidiyor.

ÑÛÌ„‡ÌÂ, ÊË‚Û˘Ë ‚ äçê, ̇Á˚‚‡˛ÚÒ·fl «ıÛ˝ÈˆÁÛ Ê˚Ì». èðÂʉ ÚÂðÏËÌ«ıÛ˝ÈˆÁÛ» ð‡ÒÔðÓÒÚð‡ÌflÎÒfl ̇ ‚ÒÂ

„ðÛÔÔ˚ ÏÛÒÛÎ¸Ï‡Ì äËÚ‡fl – Í‡Í ‚ÌÛÚðÂÌÌËıÔðÓ‚Ë̈ËÈ, Ú‡Í Ë Ò‚ÂðÓ-Á‡Ô‡‰Ì˚ı ËÁ‡Ô‡‰Ì˚ı Â„Ó Ó·Î‡ÒÚÂÈ. üÁ˚ÍÓÏ Ó·˘ÂÌËfl ‰ÎflÌËı ·˚Î ÍËÚ‡ÈÒÍËÈ Ë Â„Ó ÒÓÓÚ‚ÂÚÒÚ‚Û˛˘Ë‰ˇÎÂÍÚ˚. ë‡ÏÓ̇Á‚‡ÌË – «ÎÓıÛ˝È»,«ÎÓıÛ˝ÈıÛ˝È», «ıÛ˝È». í˛ðÍÒÍÓ ̇Á‚‡ÌË«‰ÛÌ„‡Ì» ‚ ÔÂð‚Ӊ ÓÁ̇˜‡ÂÚ «ÓÒÚ‡‚¯ËÂÒfl».

ëÛ˘ÂÒÚ‚ÛÂÚ Î„Ẩ‡, ˜ÚÓ ‚ äËڇ ‚ ˝ÔÓıÛí‡Ì (618-907 „„.) ËÏÔÂð‡ÚÓðÛ ÔðËÒÌËÎÓÒ¸,˜ÚÓ Â„Ó ÒÔ‡Ò ÓÚ ˜Û‰Ó‚ˢ‡ ˛ÌÓ¯‡ ‚ ÁÂÎÂÌÓÈÓ‰ÂʉÂ. ìÚðÓÏ ËÏÔÂð‡ÚÓð ‚˚Á‚‡Î Ò‚ÓËıÔðË·ÎËÊÂÌÌ˚ı Ë ÏÛ‰ðˆӂ Ë ÔÓÔðÓÒËÎð‡ÒÚÓÎÍÓ‚‡Ú¸ ˝ÚÓÚ ÒÓÌ. åÛ‰ðˆ˚ Ó·˙flÒÌËÎËËÏÔÂð‡ÚÓðÛ, ˜ÚÓ ˜Û‰Ó‚ˢÂ, ÍÓÚÓðÓ ÓÌ ‚ˉÂÎ‚Ó ÒÌÂ, – ˝ÚÓ ‚ð‡„Ë-ÍӘ‚ÌËÍË, ‡ ˛ÌÓ¯‡ ‚ÁÂÎÂÌÓÏ (ÒËÏ‚ÓÎ ËÒ·χ) ÓÁ̇˜‡ÂÚ ˆ‚ÂÚÔÓfl‚Ë‚¯ÂÈÒfl ÌÓ‚ÓÈ ðÂÎË„ËË, ÓÚ ÍÓÚÓðÓÈÁ‡‚ËÒËÚ ÒÔ‡ÒÂÌË ËÏÔÂðËË. Ç˚ÒÎÛ¯‡‚ÏÛ‰ðˆӂ, ËÏÔÂð‡ÚÓð Ôð˄·¯‡ÂÚËÒ·ÏÒÍÓ„Ó ÔðÓðÓ͇ åÛı‡Ïχ‰‡ ËÁ Äð‡‚ËË.åÛı‡Ïχ‰ ‚ Ò‚Ó˛ Ó˜Âð‰¸ ÔÓÒ˚·ÂÚËÏÔÂð‡ÚÓðÛ Ì‡ ÔÓÏÓ˘¸ ÚðË Ú˚Òfl˜Ë ‡ð‡·ÒÍËı‚ÓËÌÓ‚. àı ðÓθ ‚ Ôӷ‰ ̇‰ ÍӘ‚ÌË͇ÏË

ä˚ð„˚ÁÒÚ‡Ì –̇¯ ðÓ‰ÌÓÈ ‰ÓÏ!

Evimiz, K›rg›zistan!

K›rg›zistan’da yaflayan Dunganlarkendilerini “Hueytszu j›n” olarakadland›r›yorlar. Daha evvel bu isim

Çin’in kuzeybat› ve bat› bölgelerinde oldu¤ugibi iç bölgelerde de olmak üzere bütünMüslüman gruplar için kullan›l›rd›. Dunganlariçin iletiflim dili Çince ve Çincenin di¤era¤›zlar› olmufltur. As›l ad› “lohuey”,lohueyhuey”, “huey”, Türkçe ad› ise “dungan”olan bu kelime Türkçe “kalanlar” anlam›nagelmektedir.

Çin’de bir efsane vard›r; ‹mparator Tan (618-907 y›llar›), rüyas›nda yeflil elbiseli birdelikanl›n›n kendisini bir yarat›ktan kurtard›¤›n›görür. Sabah olunca hemen yak›nlar›n› vebilgelerini ça¤›r›r ve onlardan bu rüyay›yorumlamalar›n› ister. Onlar da ‹mparatora,rüyadaki yarat›¤›n göçebe olan düflmanlaroldu¤unu, yeflil elbiseli delikanl›n›n ise‹mparatorlu¤un kurtuluflunun ona ba¤l› oldu¤u,yeni ortaya ç›kan bir dine (yeflil renk ‹slâm’›nsembolüdür) iflaret etti¤ini anlat›rlar. Bilgelerinidinleyen ‹mparator Hz. Muhammed’iArabistan’dan kendi ülkesine davet eder. Hz.Muhammed ise yard›m amaçl› ‹mparatora üç

ÑÛÌ„‡ÌÂÔðÓÊË‚‡˛Ú ‚ÓÏÌÓ„Ëı ÒÚð‡Ì‡ıÏËð‡, ÌÓ Î˯¸ ‚ä˚ð„˚ÁÒڇ̠ÓÌËÒÓıð‡ÌËÎË Ò‚Ó˛Ò‡ÏÓ·˚ÚÌÛ˛ÍÛθÚÛðÛ, flÁ˚Í ËÚð‡‰ËˆËË.

Bugün dünyan›nbirçok ülkesindeDunganyaflamaktad›r fakatsadeceK›rg›zistan’dayaflayanlar kendikültürel de¤erlerini,dil ve geleneklerinikorumufllard›r.

102

çÛð„ÛÎ à҇‚‡

ÜÛð̇ÎËÒÚ (ä˚ð„˚ÁÒÚ‡Ì).

Nurgül ‹sayeva

Gazeteci (K›rg›zistan).

é·˘ÂÒÚ‚Ó

Toplum

äÚÓ Ú‡ÍË ‰ÛÌ„‡ÌÂ?àÒÚÓðËfl ‚Á‡ËÏÓÓÚÌÓ¯ÂÌËÈ ÍËÚ‡ÈÒÍËı Ë Ú˛ðÍÒÍËı ÔÎÂÏÂÌÛıÓ‰ËÚ ‚ „ÎÛ·¸ ‚ðÂÏÂÌ. ÑÓ·ðÓÒÓÒ‰ÒÍË ÓÚÌÓ¯ÂÌËflÒÏÂÌflÎËÒ¸ ‚ÓÈ̇ÏË, Ú˛ðÍÒÍË ͇„‡Ì˚ ·ð‡ÎË ‚ ÊÂÌ˚ÍËÚ‡ÈÒÍËı ÔðË̈ÂÒÒ, ÔðÓËÒıÓ‰ËÎÓ ÔÓÒÚÓflÌÌÓ ÍÛθÚÛðÌÓÂ,ðÂÎË„ËÓÁÌÓÂ, flÁ˚ÍÓ‚Ó ‚Á‡ËÏÓ‰ÂÈÒÚ‚ËÂ...

åÌÓ„Ó ÒÚÓÎÂÚËÈ Ì‡Á‡‰ ̇ ÚÂððËÚÓðËË äËÚ‡fl ÒÙÓðÏËðÓ‚‡Î‡Ò¸„ðÛÔÔ‡ ÏÛÒÛθχÌ-ÒÛÌÌËÚÓ‚ ÍËÚ‡ÈÒÍÓ„Ó ÔðÓËÒıÓʉÂÌËfl,ÍÓÚÓð˚ ‚ ÒÂð‰ËÌ XIX ‚. ÔÓ‰ÌflÎË ‚ÓÒÒÚ‡ÌËfl ‚Ó ÏÌÓ„ËıÔðÓ‚Ë̈Ëflı äËÚ‡fl. ÇÓÒÒÚ‡ÌËfl ·˚ÎË ÔÓ‰‡‚ÎÂÌ˚, ‡ ÔÓ‚Òڇ̈˚̇¯ÎË ÔðË˛Ú ‚ ÁÂÏÎflı ÒÓÒ‰ÌÂ„Ó ä˚ð„˚ÁÒڇ̇ Ë ÌÂÍÓÚÓð˚ı‰ðÛ„Ëı Òð‰Ì‡ÁˇÚÒÍËı ÒÚð‡Ì, „‰Â ÔðÓÊË‚‡ÎÓ Ú˛ðÍÒÍÓÂ̇ÒÂÎÂÌËÂ, ËÒÔÓ‚Â‰Û˛˘Â ËÒ·ÏÒÍÛ˛ ‚ÂðÛ...

èÂðÂÒÂÎÂ̈‚ – ÏÛÒÛÎ¸Ï‡Ì ËÁ äËÚ‡fl ̇Á˚‚‡˛Ú ‚ä˚ð„˚ÁÒڇ̠«‰ÛÌ„‡Ì». éÌË ‰‡‚ÌÓ ÛÊ ÒÚ‡ÎË ˜‡ÒÚ¸˛Í˚ð„˚ÁÒÍÓ„Ó Ì‡ðÓ‰‡, ÍÓÚÓð˚È Ôð˲ÚËÎ Ëı, ÔðÓ‰ÓÎÊË‚ ÚÂÏÒ‡Ï˚Ï ‰ð‚ÌË Úð‡‰ËˆËË ÒÓÒ‰ÒÚ‚‡.

Dunganlar kimdir?Çin ve Türk milletleri aras›ndaki iliflki tarihî derin kökleresahiptir. ‹yi komfluluk iliflkileri zaman zaman düflmanl›kla yerde¤ifltirmifl, Türk Ka¤anlar› Çin Prensesleri kendilerine efledinmifller ve dolay›s›yla uzun süre devam eden bir kültürel,dinî ve dil etkileflimi sa¤lanm›flt›r…Bundan uzun y›llar önce Çin topraklar›nda ortaya ç›kan Sünni-Müslüman bir topluluk 19. yüzy›l ortalar›nda Çin’in de¤iflikbölgelerinde ayaklanm›fllard›r. Ayaklanma bast›r›lm›fl, asiler isekomflu cumhuriyet K›rg›zistan ve ‹slâm dinine inanan Türkmilletlerinin yaflad›¤› kimi cumhuriyetlerde bir yurtedinmifllerdir…‹flte Çin’den K›rg›zistan’a gelen bu göçmenler “Dunganlar”olarak adland›r›lmaktad›r. Dunganlar art›k uzun süreden beri,Çin ve Türk halklar› aras›ndaki iflbirli¤i gelene¤ini sürdürerekonlara yurt veren K›rg›z halk›n›n bir parças› olmufllard›r.

103

Ó͇Á‡Î‡Ò¸ ð¯‡˛˘ÂÈ. óÚÓ·˚ Û‰Âðʇڸ Ëı ÛÒ·fl, ËÏÔÂð‡ÚÓ𠉇ÂÚ ËÏ ‚ ÊÂÌ˚ ÍËÚ‡flÌÓÍ.ÑÂÚË ÓÚ ˝ÚËı ·ð‡ÍÓ‚ Ë ÂÒÚ¸ ‰ÛÌ„‡ÌÂ. ïÓÚfl̇ۘÌÓ„Ó ÔÓ‰Ú‚ÂðʉÂÌËfl ˝ÚÓÈ Î„Ẩ˚ ÌÂÚ,ÏÂÒÚÌ˚ ‰ÛÌ„‡Ì Òӄ·¯‡˛ÚÒfl Ò ÚÂÏ, ˜ÚÓ ËıÓÚˆ˚ – ‡ð‡·˚, ‡ χÚÂðË – ÍËÚ‡flÌÍË.

Ç Á‡Ô‡‰ÌÓ‚ðÓÔÂÈÒÍÓÈ Ë ‰ð‚ÌÂðÛÒÒÍÓÈÎËÚÂð‡ÚÛð ÔðÂӷ·‰‡˛Ú ‰‚ ÓÒÌÓ‚Ì˚„ËÔÓÚÂÁ˚ ÔðÓËÒıÓʉÂÌËfl ‰ÛÌ„‡Ì. ëӄ·ÒÌÓÓ‰ÌÓÈ ËÁ ÌËı, ‰ÛÌ„‡Ì – ˝ÚÓ ı‡Ì¸ (ÍËڇȈ˚),ÔðËÌfl‚¯Ë ËÒÎ‡Ï ‚ ðÂÁÛθڇÚ ‰ÎËÚÂθÌÓ„ÓÍÓÌÚ‡ÍÚ‡ Ò Ú˛ðÍÒÍËÏË Ì‡ðÓ‰‡ÏË, ‡ð‡·‡ÏË ËËð‡Ìˆ‡ÏË. èÓ ‰ðÛ„ÓÈ ‚ÂðÒËË – Ú˛ðÍÒÍËÂ,‡ð‡·ÒÍË ËÎË Ëð‡ÌÒÍË ÔÂðÂÒÂÎÂ̈˚,‚ÓÒÔðËÌfl‚¯Ë flÁ˚Í, ÍÛθÚÛðÛ Ë ·˚ÚÓÍðÛʇ˛˘Â„Ó ÍËÚ‡ÈÒÍÓ„Ó Ì‡ÒÂÎÂÌËfl.

ÑÛÌ„‡ÌÂ, ÔðÓÊË‚‡˛˘Ë Ì˚Ì ‚ñÂÌÚð‡Î¸ÌÓÈ ÄÁËË, – ˝ÚÓ, ‚ ÓÒÌÓ‚ÌÓÏ,ÔÓÚÓÏÍË ‰ÛÌ„‡Ì, ÔÂðÂÒÂÎË‚¯ËıÒfl ·ÓΠ125ÎÂÚ Ì‡Á‡‰ ËÁ äËÚ‡fl ‚ ëðÂ‰Ì˛˛ ÄÁ˲,ÍÓÚÓð‡fl ‚ ÚÓ ‚ðÂÏfl ‚ıӉ˷ ‚ ÒÓÒÚ‡‚êÓÒÒËÈÒÍÓÈ ËÏÔÂðËË.

ë„ӉÌfl ‚ ä˚ð„˚ÁÒڇ̠ÔðÓÊË‚‡ÂÚ ÓÍÓÎÓ100 Ú˚Ò. ‰ÛÌ„‡Ì, ‚ ä‡Á‡ıÒڇ̠– 40, ‚ìÁ·ÂÍËÒڇ̠– 5, ‚ êÓÒÒËË – 5 Ú˚Ò. é·˘‡fl˜ËÒÎÂÌÌÓÒÚ¸ ‰ÛÌ„‡Ì ‚ ÒÚð‡Ì‡ı ëçÉÒÓÒÚ‡‚ÎflÂÚ ÓÍÓÎÓ 200 Ú˚Ò. ˜ÂÎ. ë‡Ï‡flÏÌÓ„Ó˜ËÒÎÂÌ̇fl Ó·˘Ë̇ ‰ÛÌ„‡Ì – ·ÓΠ20 ÏÎÌ. – ÔðÓÊË‚‡ÂÚ ‚ äËÚ‡Â.

ч̸ Û‚‡ÊÂÌËfl ÄÎÂÍ҇̉ðÛ IIóÚÓ·˚ ÔÓ·ÎËÊ ÔÓÁ̇ÍÓÏËÚ¸Òfl Ò ÊËÁ̸˛ Ë·˚ÚÓÏ ‰ÛÌ„‡ÌÒÍÓ„Ó Ì‡ðÓ‰‡, Ï˚ ÔÓ·˚‚‡ÎË ‚ÒÂΠÄÎÂÍ҇̉ðӂ͇, „‰Â ‰ÛÌ„‡Ì ÒÓÒÚ‡‚Îfl˛Ú·ÓΠ98% ̇ÒÂÎÂÌËfl. ùÚÓ Ó‰ÌÓ ËÁ ÔÂð‚˚ı

bin kiflilik Arap ordusugönderir. Göçebelerleyap›lan mücadelede eldeedilen zaferde Araplar kilitrol oynam›fllard›r. Arapordusunu yan›ndaal›koymak amac›yla ‹mparatoronlara Çinli k›zlar› efl olarakverir. ‹flte bu evlilikten do¤ançocuklar Dunganlard›r. Bu efsane bilimselolarak ispat edilmemifl de olsa, buradakiDunganlar babalar›n›n Arap, annelerinin iseÇinli oldu¤unu iddia ederler.

Bat› Avrupa ve eski Rus edebi eserlerindeDunganlar›n nereden geldiklerine dair ortayakonulmufl iki temel tez vard›r: Bunlardanbirisinde iddia edildi¤ine göre Dunganlar, uzunsüre Türkler, Araplar ve ‹ranl›larla iflbirli¤isonunda ‹slâm’› kabul etmifl Hand›rlar(Çinliler). Di¤er iddiaya göre ise bölgedeyaflayan Çinlilerin yaflam biçimi, kültürü vedilini benimsemifl Türk, Arap veya ‹ranl›göçebelerdir.

Bugün Merkezi Asya’da yaflayan Dunganlarise bundan 125 y›l önce Çin’den o zamankiRusya ‹mparatorlu¤u topraklar›na göç edenlerintorunlar›d›r.

Bugün itibariyle K›rg›zistan’da yüz binDungan yaflamaktad›r. Say›lar› Kazakistan’da40 bin, Özbekistan’da 5 bin ve Rusya’da 5 binekadar varmaktad›r. Tüm Ba¤›ms›zDevletler’deki Dungan say›s› yaklafl›k 200 bincivar›ndad›r. Dunganlar›n en kalabal›k 20milyon nüfusu Çin’dedir.

åÂÒÚÌ˚ ‰ÛÌ„‡ÌÂÒӄ·¯‡˛ÚÒfl Ò

ÚÂÏ, ˜ÚÓ Ëı ÓÚˆ˚– ‡ð‡·˚, ‡

χÚÂðË –ÍËÚ‡flÌÍË.

Dunganlarbabalar›n›n Arap,

annelerinin ise Çinlioldu¤unu iddia

ederler.

104

‰ÛÌ„‡ÌÒÍËı ÒÂÎ ‚ ä˚ð„˚ÁÒÚ‡ÌÂ. èÂðÂÒÂÎÂ̈˚Ó·ð‡ÚËÎËÒ¸ Ò ÔËÒ¸ÏÓÏ Í ðÓÒÒËÈÒÍÓÏÛËÏÔÂð‡ÚÓðÛ ÄÎÂÍ҇̉ðÛ II Ò ÔðÓÒ¸·ÓÈð‡Áð¯ËÚ¸ ËÏ Ó·ÓÒÌÓ‚‡Ú¸Òfl ̇ Í˚ð„˚ÁÒÍÓÈÁÂÏÎÂ. éÚ ËÏÔÂð‡ÚÓð‡ Ôð˯ÂÎÔÓÎÓÊËÚÂθÌ˚È ÓÚ‚ÂÚ, ÔÓ˝ÚÓÏÛ ÔÂð‚Ó‰ÛÌ„‡ÌÒÍÓ ÒÂÎÓ Ë ÒÚ‡ÎÓ Ì‡Á˚‚‡Ú¸ÒflÄÎÂÍ҇̉ðӂ͇.

ÄÈ˚Î-ÓÍÏÓÚÛ (ÒÂθÒÍËÈ ÒÚ‡ðÓÒÚ‡),‰Ó·ðÓ‰Û¯Ì˚È àÒı‡ð ÇÛÏÂÁӂ˘ ë‡ÎËÁ‡, ÒÛ‰Ó‚ÓθÒÚ‚ËÂÏ ð‡ÒÒ͇Á‡Î Ì‡Ï Ó ðÓ‰ÌÓÏ ÒÂÎÂ.èÓ Â„Ó ÒÎÓ‚‡Ï, Á‰ÂÒ¸ 2300 ‰‚ÓðÓ‚, ˜ËÒÎÓÊËÚÂÎÂÈ – 14741 ˜ÂÎ. àÁ ÌËı ‰ÛÌ„‡Ì 11541. ÇÒÂΠ3 ϘÂÚË, ˜ÚÓ „Ó‚ÓðËÚ Ó ðÂÎË„ËÓÁÌÓÒÚˉÛÌ„‡Ì. Ç ÚðÂı ¯ÍÓ·ı ËÁ ÔflÚË ÔðÂÔÓ‰‡ÂÚÒfl‰ÛÌ„‡ÌÒÍËÈ flÁ˚Í. é‰Ì‡ ËÁ ˝ÚËı ¯ÍÓΠ̇Á‚‡Ì‡ËÏÂÌÂÏ ÓÒÌÓ‚ÓÔÓÎÓÊÌË͇ ‰ÛÌ„‡ÌÒÍÓÈÎËÚÂð‡ÚÛð˚, ̇ðÓ‰ÌÓ„Ó ÔÓ˝Ú‡ üÒ˚ð‡ òË‚‡Á‡.

à·ð‡„ËÏ û·ÛÁӂ˘ ü„ÛÁÓ‚ Ò ðÓʉÂÌËflÊË‚ÂÚ ‚ ÒÂΠÄÎÂÍ҇̉ðӂ͇, ÒÂȘ‡Ò ÓÌðÛÍÓ‚Ó‰ËÚ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÌÓÈ ÙËðÏÓÈ. «ÖÒÎËÒ‚ÂðıÛ ÔÓÒÏÓÚðÂÚ¸, ÚÓ ÄÎÂÍ҇̉ðӂ͇ ËÏÂÂڂˉ ð˚·˚. çË͇ÍË ̇‚Ó‰ÌÂÌËfl ËÎË ‰ðÛ„ËÂÒÚËıËÈÌ˚ ·Â‰ÒÚ‚Ëfl Ì ÏÓ„ÛÚ Ôð˘ËÌËÚ¸ ÂÈ‚ð‰… ç‡¯Ë Ôð‰ÍË ‚˚·ð‡ÎË ÔÓ‰ıÓ‰fl˘ÂÂÏÂÒÚÓ ‰Îfl ÓÒÌÓ‚‡ÌËfl Ò·», – „Ó‚ÓðËÚ ÓÌ.

«á‰ÂÒ¸ ̇¯ ðÓ‰ÌÓÈ ‰ÓÏ. ÖÒÎË ‰‡Ê ̇ÏÔð‰ÎÓÊ‡Ú ‰ðÛ„Û˛ ðÓ‰ËÌÛ, Ï˚ ÌËÍÛ‰‡ ÌÂÁ‡ıÓÚËÏ ÛÂÁʇڸ. å˚ β·ËÏ ˝ÚÛ ÁÂÏβ Ë̇ðÓ‰. ä˚ð„˚Á˚ Ôð˲ÚËÎË Ì‡Ò», – „Ó‚ÓðËÚ¯ÍÓθ̇fl Û˜ËÚÂθÌˈ‡ ‰ÛÌ„‡ÌÒÍÓ„Ó flÁ˚͇ïÂÏ ò‡ÙÛÁӂ̇ ë‡ÎËÁÓ‚‡.

äÛθÚÛð‡ Ë ·˚ÚÑÛÌ„‡Ì ÔðÓÊË‚‡˛Ú ‚Ó ÏÌÓ„Ëı ÒÚð‡Ì‡ı ÏËð‡,ÌÓ Î˯¸ ‚ ä˚ð„˚ÁÒڇ̠ÓÌË ÒÓıð‡ÌËÎË Ò‚Ó˛Ò‡ÏÓ·˚ÚÌÛ˛ ÍÛθÚÛðÛ, flÁ˚Í Ë Úð‡‰ËˆËË.

ÑÛÌ„‡Ì – ÏÛÒÛθχÌÂ-ÒÛÌÌËÚ˚. éÌËÔðˉÂðÊË‚‡˛ÚÒfl ÏÛÒÛθχÌÒÍËı Ó·˚˜‡Â‚,ÒÓ‚Âð¯‡˛Ú Ì‡Ï‡Á, Òӷ≇˛Ú ÔÓÒÚ ‚Ò‚fl˘ÂÌÌ˚È ÏÂÒflˆ ê‡Ï‡‰‡Ì.

ÑÛÌ„‡Ì ÒÓıð‡ÌËÎË ‰ð‚ÌË ҂‡‰Â·Ì˚ÂÚð‡‰ËˆËË. ÑÛÌ„‡ÌÒ͇fl Ò‚‡‰¸·‡ –Û‰Ó‚ÓθÒÚ‚Ë Ì ËÁ ‰Â¯Â‚˚ı. é·˚˜ÌÓ ÒÂϸflÌ‚ÂÒÚ˚ ð‡ÒıÓ‰ÛÂÚ Ì‡ Ôð‡Á‰ÌÂÒÚ‚Ó

II. Aleksandr’a sayg› Dunganlar›n yaflamlar›n› daha iyianlayabilmek için nüfusunun % 98’denfazlas›n›n Dungan oldu¤u Aleksandrovkaköyünü ziyaret ettik. Bu, K›rg›zistan’dakiköylerden sadece birisi. Dunganlar bu köyükurduktan sonra bu K›rg›z topraklar›nda resmiolarak yerleflmek iste¤iyle II. Aleksandr’amüracaat ederler. ‹mparatordan olumlu cevapgelince ilk Dungan köyü Alekdandrovkaolarak adland›r›ld›.

Ay›l-okmotu (köy muhtar›) ‹sharVumezoviç Saliza hofl birisi ve memnuniyetleköyleri hakk›nda bilgi verdi. Söyledi¤ine göre,köyde 14741 kiflinin yaflad›¤› 2300 ev var.Köyde dini inanc›n kuvvetli oldu¤unu iflareteden 3 cami var. Befl okuldan üçündeDunganca dili ö¤retilmektedir. Bu okullardanbiri Dungan edebiyat›n›n kurucusu ve flairYasir fiivaz’›n ad›yla an›l›yor.

Yaguzov ‹bragim Yubuzoviç do¤du¤undanberi bu köyde yafl›yor ve kendi flirketiniyöneterek çal›fl›yor. Bizimle konuflurken “E¤eryukar›dan bak›l›rsa Aleksandrovka sanki bal›ks›rt›na benziyor. Hiçbir su bask›n› veya felaketburaya zarar veremez. ‹flte bu nedenleatalar›m›z köyü kurmak için en iyi yer olarakburas›n› tercih etmifller.” diye bilgi veriyor.Dunganca dil ö¤retmeni Salizova Hemefiafuzovna ise “buras› bizim ev. E¤er bizebaflka bir yeri teklif etseler, asla tercih etmeyiz.Biz bu topra¤› ve halk› seviyoruz. K›rg›zlarbize sahip ç›kt›lar.” diye ekliyor.

Kültür ve hayatBugün dünyan›n birçok ülkesinde Dunganyaflamaktad›r fakat sadece K›rg›zistan’dayaflayanlar kendi kültürel de¤erlerini, dil vegeleneklerini korumufllard›r. Dunganlar,Sünni-Müslümand›rlar. ‹slâmi de¤erlereuyarlar, namaz k›lar, kutsal Ramazan ay›ndaoruçlar›n› tutarlar.

Dunganlar eski evlenme âdetlerinikorumufllard›r. Bu âdete göre gelin parlak birkumafltan dikilmifl dü¤ün elbisesini dü¤ündensonra üç gün boyunca üzerinden ç›karmaz.Dungan dü¤ünleri öyle ucuz elde edilen bire¤lence de¤ildir. Genellikle, gelin evi 3 ile 6bin dolar aras›nda de¤iflen rakamlarda birharcama yapar. Damat evi ise buna göre dahaaz harcar.

Dungan mutfa¤›Dungan mutfa¤› en özel ve en egzotikmutfaklardan biridir. Bir Dungan yeme¤iyap›l›fl biçimine göre Çin yeme¤iyle ayn› olupun ve sebzeden ibarettir. Geleneksel yemeklerise lagman, ganfan ve de¤iflik lapfla (eriflte)çeflitleridir. Pirinç ve ekme¤i tuz kullanmadanpifliriyorlar. Yemek yaparken çok miktardabiber, sar›msak, so¤an, kereviz ve sirke

ÑÛÌ„‡Ì –ÏÛÒÛθχÌÂ-ÒÛÌÌËÚ˚.éÌËÔðˉÂðÊË‚‡˛ÚÒflÏÛÒÛθχÌÒÍËıÓ·˚˜‡Â‚, ÒÓ‚Âð¯‡˛Ú̇χÁ, Òӷ≇˛ÚÔÓÒÚ ‚ Ò‚fl˘ÂÌÌ˚ÈÏÂÒflˆ ê‡Ï‡‰‡Ì.

Dunganlar, Sünni-Müslümand›rlar.‹slâmi de¤erlereuyarlar, namaz k›lar,kutsal Ramazan ay›ndaoruçlar›n› tutarlar.

105

ÓÚ 3 ‰Ó 6 Ú˚Ò. ‰ÓÎÎ., ÒÂϸfl ÊÂÌËı‡ –ÏÂ̸¯Û˛ ÒÛÏÏÛ. ç‚ÂÒÚ‡ ‚ Ú˜ÂÌË ÚðÂı‰ÌÂÈ ÔÓÒΠ҂‡‰¸·˚ ‰ÓÎÊ̇ ̇‰Â‚‡Ú¸ flðÍÓð‡Ò¯ËÚÓ ҂‡‰Â·ÌÓ Ô·ڸÂ.

ÑÛÌ„‡ÌÒ͇fl ÍÛıÌflÑÛÌ„‡ÌÒ͇fl ÍÛıÌfl ÒÔˆËÙ˘̇ Ë ˝ÍÁÓÚ˘̇.èÓ ÒÔÓÒÓ·Û ÔðË„ÓÚÓ‚ÎÂÌËfl Ó̇ ·ÎËÁ͇ ÍÍËÚ‡ÈÒÍÓÈ, ÒÓÒÚÓËÚ ÔðÂËÏÛ˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓ ËÁÏÛ˜Ì˚ı Ë Ó‚Ó˘Ì˚ı flÒÚ‚. íð‡‰ËˆËÓÌÌ˚·β‰‡ – ·„χÌ, „‡ÌÙ‡Ì, ð‡Á΢Ì˚ ‚ˉ˚·ԯË.

êËÒ Ë ıη „ÓÚÓ‚flÚ ·ÂÁ ÒÓÎË. Ç ÔˢÛÍ·‰ÛÚ ÏÌÓ„Ó ÔÂðˆ‡, ˜ÂÒÌÓ͇, ÎÛ͇,ÒÂθ‰ÂðÂÈ, ÛÍÒÛÒ. íð‡ÔÂÁ‡ ̇˜Ë̇ÂÚÒfl Ò ˜‡fl.

Ö‰flÚ ‰ÛÌ„‡Ì ԇÎӘ͇ÏË. ÑÎfl ʇðÂÌ˚ı·Î˛‰ ËÒÔÓθÁÛ˛Ú ÔðÂËÏÛ˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓð‡ÒÚËÚÂθÌ˚ χÒ·. ÜËÁ̸ ÒðÂ‰Ë Í˚ð„˚ÁÓ‚ÌÂÒÍÓθÍÓ ËÁÏÂÌË· ÍÛÎË̇ðÌ˚ÂÔðËÒÚð‡ÒÚËfl ‰ÛÌ„‡Ì. éÌË Ì‡˜‡ÎË ÛÔÓÚð·ÎflÚ¸‚ ÔË˘Û ÍÓÌËÌÛ, ð˚·Û, Ô¸˛Ú ÍÛÏ˚Ò, ÏÓÎÓÍÓ,˜ÚÓ ð‡Ì¸¯Â ·˚ÎÓ ð‰ÍÓÒÚ¸˛.

é˜Â̸ β·flÚ ‰ÛÌ„‡Ì ӂӢË, Ó ˜ÂÏ҂ˉÂÚÂθÒÚ‚Û˛Ú ð˚ÌÍË Å˯ÍÂ͇, „‰Â‰ÛÌ„‡ÌÒÍË ÊÂÌ˘ËÌ˚ ÔðÓ‰‡˛Ú Ó‚Ó˘Ë Ë҇·Ú˚, ÔðË„ÓÚÓ‚ÎÂÌÌ˚ ÔÓ ÒÚ‡ðËÌÌ˚ÏðˆÂÔÚ‡Ï. ܇ðÂ̇fl ÙÛ̘ÂÁ‡ (Íð‡ıχθ̇fl·ԯ‡), ʇðÂÌ˚Â Ë Ï‡ðËÌÓ‚‡ÌÌ˚ „ðË·˚,ÒÔ‡ðʇ, ÏÓðÍÓ‚Ì˚È Ò‡Î‡Ú, ÒÓÎÂ̇fl ͇ÔÛÒÚ‡,ʇðÂÌ˚ ·‡Í·ʇÌ˚, ‚ËÌ„ðÂÚ Ë ÏÌÓÊÂÒÚ‚Ó‰ðÛ„Ëı Ó‚Ó˘Ì˚ı ËÁ‰ÂÎËÈ ÔðÓ‰ÓÎʇ˛ÚÛÍð‡¯‡Ú¸ Ò‚ÓËÏ ÏÌÓ„Óˆ‚ÂÚ¸ÂÏ ð˚ÌÍËÍ˚ð„˚ÁÒÚ‡ÌÒÍÓÈ ÒÚÓÎˈ˚. ì ͇ʉÓÈ ıÓÁflÈÍËÂÒÚ¸ Ò‚ÓË ıËÚðÓÒÚË Ë ÒÔÓÒÓ·˚ ÔðË„ÓÚÓ‚ÎÂÌËflÒÓÛÒÓ‚ Ë Ï‡ðË̇‰Ó‚, ÍÓÚÓð˚ÏË ð‰ÍÓ ÍÚÓ‰ÂÎËÚÒfl.

åÌÓ„ÓflÁ˚˜Ì˚ ‰ÛÌ„‡ÌÂÇ XX ‚. Á̇˜ËÚÂθÌÓ ð‡Ò¯ËðËÎËÒ¸ Ò‚flÁˉÛÌ„‡Ì Ò ‰ðÛ„ËÏË Ì‡ðÓ‰‡ÏË, ˜ÚÓ ÓÚð‡ÁËÎÓҸ̇ Ëı ·˚ÚÂ Ë Ó·ð‡Á ÊËÁÌË. àÁÏÂÌËÎËÒ¸Ó‰Âʉ‡, Û·ð‡ÌÒÚ‚Ó ÊËÎˢ, ÍÛıÌfl, ÒÂÏÂÈÌ˚ÈÛÍ·‰. ëÙÓðÏËðÓ‚‡Î‡Ò¸ ̇ˆËÓ̇θ̇fl‰ÛÌ„‡ÌÒ͇fl ÎËÚÂð‡ÚÛð‡, ÔÓfl‚Ë·ҸËÌÚÂÎÎË„Â̈Ëfl.

éÒÌÓ‚Û ‰ÛÌ„‡ÌÒÍÓ„Ó flÁ˚͇ ÒÓÒÚ‡‚Îfl˛ÚÍËÚ‡ÈÒÍË „Ó‚Óð˚. åÌÓ„Ó Á‡ËÏÒÚ‚Ó‚‡ÌËÈ ËÁ‰ðÛ„Ëı flÁ˚ÍÓ‚: ‡ð‡·ÒÍÓ„Ó, ðÛÒÒÍÓ„Ó,Í˚ð„˚ÁÒÍÓ„Ó Ë Ú.‰. ÅÓθ¯ËÌÒÚ‚Ó ‰ÛÌ„‡Ì‰‚ÛflÁ˚˜Ì˚ Ë ‰‡Ê ÏÌÓ„ÓflÁ˚˜Ì˚.èËÒ¸ÏÂÌÌÓÒÚ¸ ̇ ÓÒÌÓ‚ÂÏÓ‰ËÙˈËðÓ‚‡ÌÌÓ„Ó ðÛÒÒÍÓ„Ó ‡ÎÙ‡‚ËÚ‡.

Ç ÒËÒÚÂÏ 燈ËÓ̇θÌÓÈ ‡Í‡‰ÂÏËË Ì‡ÛÍä˚ð„˚ÁÒڇ̇ ÒÓÁ‰‡Ì‡ ‰ËÌÒÚ‚ÂÌ̇fl Á‡Ôð‰Â·ÏË äËÚ‡fl ÒÚðÛÍÚÛð‡, ‚Â‰Û˘‡fl̇ۘÌ˚ ËÒÒΉӂ‡ÌËfl ÔÓ ËÒÚÓðËË Ë ÍÛθÚÛð‰ÛÌ„‡Ì, – ÓÚ‰ÂÎ ‰ÛÌ„‡Ìӂ‰ÂÌËfl,‚ÓÁ„·‚ÎflÂÏ˚È ‰ÓÍÚÓðÓÏ ÙËÎÓÎӄ˘ÂÒÍËı̇ÛÍ, ˜ÎÂÌÓÏ-ÍÓððÂÒÔÓ̉ÂÌÚÓÏ燈ËÓ̇θÌÓÈ ‡Í‡‰ÂÏËË Ì‡ÛÍ, ÔðÓÙÂÒÒÓðÓÏåÛı‡Ï ïÛÁÂÒӂ˘ÂÏ àχÁÓ‚˚Ï. èÓ Â„ÓÒÎÓ‚‡Ï, ð‡Ì¸¯Â ‚Ó ‚ÒÂÏ ä˚ð„˚ÁÒڇ̠·˚ÎÓ12 Òð‰ÌËı ¯ÍÓÎ Ò ËÁÛ˜ÂÌËÂÏ ‰ÛÌ„‡ÌÒÍÓ„ÓflÁ˚͇. ëÂȘ‡Ò ÔÓ ð‡ÁÌ˚Ï Ôð˘ËÌ‡Ï ËıÓÒÚ‡ÎÓÒ¸ ‚ÒÂ„Ó 8. ë 1957 „. ‰ÛÌ„‡ÌÒÍËÈ flÁ˚Í ‚˝ÚËı ¯ÍÓ·ı ÔðÂÔÓ‰‡ÂÚÒfl Í‡Í ðÓ‰ÌÓÈ.

kullan›rlar. Yeme¤e çayla bafllan›yor. Dunganlar yeme¤i çubuklarla yerler.

K›zartmalar için ço¤unlukla bitkisel ya¤kullan›l›r. fiunu belirtmek gerek ki,K›rg›zistan’daki hayat Dunganlar›n yemektercihlerini biraz de¤ifltirmifltir. Yemeklerde ateti, bal›k kullan›rlar, k›m›z ve daha evvel azbulunan süt içerler.

Bununla birlikte, Dunganlar›n en sevdikleriyemek sebzedir. Dungan kad›nlar›n›n sebze veeski tarife göre haz›rlanm›fl salata satt›klar›Biflkek pazarlar› buna en iyi örnektir.K›zart›lm›fl funteza (niflastal› eriflte),k›zart›lm›fl ve salamura edilmifl bal›k,kuflkonmaz, havuç salatas›, tuzlu lahana,k›zart›lm›fl patl›can, üzüm ve di¤er birçoksalata çeflitleri K›rg›zistan baflkent pazarlar›n›o rengarenk güzellikleriyle süslemektedir. Herev kad›n›n›n kendine ait bir s›rr›, sos ve çok azkiflinin bildi¤i turflu haz›rlama biçimi vard›r.

Çok dilli DunganlarDunganlar›n dili 20. yüzy›lda di¤er dillerledaha s›k iliflki içine girmifltir. Bu etkileflimonlar›n yaflam biçimlerine yans›m›flt›r.Elbiseleri, ev içi döfleme biçimi, yemek ve ailedüzenleri de¤iflmifl. Bununla birlikte 20. as›rdaDungan millî edebiyat› oluflmufl ve birentelektüel tabaka meydana ç›km›flt›r.

Dungancan›n temelinde Çin lehçelerivard›r. Fakat ça¤dafl Dunganca, Arapça, Türk

ÅÂı‡Á ÑÛ‚‡Á‡, „Î.ð‰‡ÍÚÓ𠄇ÁÂÚ˚

«ïÛÂÈÏËÌ ÅÓ»

Hueymin Bo gazetesi Yay›nYönetmeni Behaz Duvaza

106

«ïÛ˝ÈÏËÌ ÅÓ»Ç ä˚ð„˚ÁÒڇ̠ËÁ‰‡ÂÚÒfl „‡ÁÂÚ‡ «ïÛ˝ÈÏËÌÅÓ», ˜ÚÓ ‚ ÔÂð‚Ӊ ÓÁ̇˜‡ÂÚ «ÑÛÌ„‡ÌÒ͇fl„‡ÁÂÚ‡». «ïÛ˝ÈÏËÌ ÅÓ» ·˚· ÓÒÌÓ‚‡Ì‡ ‚ 1932„Ó‰Û. «Ç ÒÓ‚ÂÚÒÍÓ ‚ðÂÏfl Ó̇ ‚˚ıӉ˷ ÔӉ̇Á‚‡ÌËÂÏ «ò˚ÈÛ˝‰Ë ˜Ë», ˜ÚÓ ‚ ÔÂð‚ӉÂÓÁ̇˜‡ÂÚ «á̇Ïfl éÍÚfl·ðfl», – ð‡ÒÒ͇Á˚‚‡ÂÚð‰‡ÍÚÓ𠄇ÁÂÚ˚ ÅÂı‡Á ÑÛ‚‡Á‡. – ë 1996 „.Ï˚ ‚ÓÁÓ·ÌÓ‚ËÎË ‚˚ÔÛÒÍ „‡ÁÂÚ˚. ɇÁÂÚ‡‚˚ıÓ‰ËÚ 2 ð‡Á‡ ‚ ÏÂÒflˆ ̇ 4-ı ÔÓÎÓÒ‡ı,ËÁ‰‡ÂÚÒfl ̇ ‰‚Ûı flÁ˚͇ı – ‰ÛÌ„‡ÌÒÍÓÏ ËðÛÒÒÍÓÏ. äðÛ„ ˜ËÚ‡ÚÂÎÂÈ Ì·Óθ¯ÓÈ –ÌÂÏÌÓ„ËÏ ·Óθ¯Â ‰‚Ûı Ú˚Òfl˜.ê‡ÒÔðÓÒÚð‡ÌflÂÚÒfl „‡ÁÂÚ‡ ‚ÂÁ‰Â, „‰ÂÍÓÏÔ‡ÍÚÌÓ ÔðÓÊË‚‡˛Ú ‰ÛÌ„‡Ì».

ÅÓΠ10 ÎÂÚ ‚‰ÂÚ ÔÂð‰‡˜Ë ̇‰ÛÌ„‡ÌÒÍÓÏ flÁ˚Í ÉÓÒÚÂÎÂð‡‰ËÓÍÓðÔÓð‡ˆËflä˚ð„˚ÁÒÍÓÈ êÂÒÔÛ·ÎËÍË. ë 2001 „.ÚÂÎÂÔÂð‰‡˜Ë ‚˚ıÓ‰flÚ ‰‚‡ ð‡Á‡ ‚ ÏÂÒflˆ ÔÓ 30 ÏËÌÛÚ Ì‡ ðÛÒÒÍÓÏ Ë ‰ÛÌ„‡ÌÒÍÓÏ flÁ˚͇ı.ÖÊẨÂθÌÓ ÛÊ ·ÓΠ40 ÎÂÚ ‚˚ıÓ‰flÚð‡‰ËÓÔÂð‰‡˜Ë ̇ ‰ÛÌ„‡ÌÒÍÓÏ flÁ˚ÍÂ.

ÄÒÒӈˇˆËfl ‰ÛÌ„‡Ì Ç 1994 „. ÔÓ ËÌˈˇÚË‚Â Ôð‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎÂÈËÌÚÂÎÎË„Â̈ËË Ë „ðÛÔÔ˚ ÍÓÏÏÂðÒ‡ÌÚÓ‚ ‚ä˚ð„˚ÁÒڇ̠ÒÓÁ‰‡Ì‡ ÄÒÒӈˇˆËfl ‰ÛÌ„‡Ì,ÔðÂÁˉÂÌÚÓÏ ÍÓÚÓðÓÈ fl‚ÎflÂÚÒfl ÍÓÏÔÓÁËÚÓð,̇ðÓ‰Ì˚È ‡ðÚËÒÚ äê, ‡Í‡‰ÂÏËÍÏÂʉÛ̇ðÓ‰ÌÓÈ Ä͇‰ÂÏËË Ú‚Óð˜ÂÒÚ‚‡,‚˚‰‡˛˘ËÈÒfl ÒÔÓðÚÒÏÂÌ ÖÒÂÌ àÒχËÎÓ‚. Ç 1998 „. åÂʉÛ̇ðÓ‰Ì˚È ·ËÓ„ð‡Ù˘ÂÒÍËȈÂÌÚð ‚ äÂÏ·ðˉÊ ̇Á‚‡Î Â„Ó óÂÎÓ‚ÂÍÓÏ„Ó‰‡.

ÄÒÒӈˇˆËfl ÒÚðÂÏËÚÒfl ð‡Á‚Ë‚‡Ú¸ ðÓ‰ÌÓÈflÁ˚Í, Ó͇Á˚‚‡ÂÚ ÔÓÒËθÌÛ˛ χÚÂðˇθÌÛ˛ÔÓÏÓ˘¸ ڇ·ÌÚÎË‚ÓÈ ÏÓÎÓ‰ÂÊË ‚ ÔÓÎÛ˜ÂÌËËÒÔˆˇθÌÓ„Ó Òð‰ÌÂ„Ó Ë ‚˚ү„ÓÓ·ð‡ÁÓ‚‡ÌËfl, Á‡˘Ë˘‡ÂÚ ËÌÚÂðÂÒ˚ ‰ÛÌ„‡Ì, ‡Ú‡ÍÊ ‚‰ÂÚ ‰ÂflÚÂθÌÓÒÚ¸, ̇Ôð‡‚ÎÂÌÌÛ˛ ̇ÔÓ‚˚¯ÂÌË ‡ÍÚË‚ÌÓÒÚË ‰ÛÌ„‡ÌÒÍÓ„Ó̇ÒÂÎÂÌËfl ‚ ‰ÂΠ‚ÓÁðÓʉÂÌËfl ̇ˆËÓ̇θÌÓÈÍÛθÚÛð˚, flÁ˚͇, Úð‡‰ËˆËÈ.

dilleri, Rusça, K›rg›zca ve di¤er farkl›dillerden etkilenmifl olmas› nedeniyle cümlekurulumu bak›m›ndan farkl›lafl›r. Dunganlar›nço¤unlu¤u çift dilli ve hatta çok dillidirler.Yaz› dillerinin temelinde ise biraz de¤iflikli¤eu¤ram›fl Rus alfabesi vard›r.

K›rg›zistan Bilimler Akademisi bünyesindedünyada (Çin s›n›rlar› d›fl›nda) ba¤›ms›z olarakfaaliyet yürüten, Dungan kültür ve tarihiniaraflt›ran tek bir yap›sal birim vard›r. BuDunganolojinin idarecili¤ini dil bilimleridoktoru, K›rg›zistan Bilimler Akademisi üyesi,Profesör Muhame Huzesoviç ‹mazovyapmaktad›r.

‹mazov’un söyledi¤ine göre tümK›rg›zistan’da Dungan dili ö¤retilen 12 adetilkö¤retim okulu varm›fl. fiimdilerde ise farkl›sebeplerden dolay› sadece 8 adet kalm›fl.Dunganca bu okullarda 1957’den beri ana dilolarak ö¤retilmektedir.

“Hueymin Bo”K›rg›zistan’da, 1932’de kurulan ve “Dungangazetesi” anlam›na gelen Hueymin Boyay›nlanmaktad›r. Gazetenin editörü BehazDuvaza gazeteyle ilgili “Sovyetler Birli¤idöneminde ‘Ekim Bayra¤›’ anlam›na gelenfi›yuedi çi ad›yla yay›nlan›rd›” diye bilgivererek anlatmaya devam ediyor: “1996’danberi gazeteyi yeniledik. Gazetemiz ayda ikidefa olmak üzere Dunganca ve Rusçadillerinde dört sayfa halinde yay›nlanmaktad›r.Okuyucu kitlemiz çok az; iki binden birazfazla. Gazete Dunganlar›n bir arada yaflad›klar›bütün bölgelerde da¤›t›lmaktad›r.”

K›rg›zistan Devlet Radyo veTelevizyonu’nda on y›ldan fazla zamand›rDunganca programlar verilmektedir. Buprogramlar 2001’den itibaren otuzar dakikal›ksürelerle ayda iki kez Dunganca ve Rusçaolarak yay›nlanmaktad›r. K›rk y›l› aflk›nsüredir de haftal›k Dunganca radyo yay›n›yap›lmaktad›r.

Dungan dernekleri1994’te entelektüeller ve ifl adamlar›n›ngiriflimleriyle K›rg›zistan’da Dungan Birli¤ikurulmufltur. Bu birli¤in yöneticili¤iniK›rg›zistan halk sanatç›s›, Uluslararas› SanatAkademisi akademisyeni, kompozitör vebaflar›l› bir sporcu olan Esen ‹smailovyürütmektedir. Uluslararas› CambridgeBiyografi Merkezi ‹smailov’u “y›l›n adam›”ilan etmifltir.

Birlik ana dili gelifltirmeye gayret etmekte,gençlerin mesleki alanda orta ve yüksek e¤itimalabilmeleri için maddi yard›mda bulunmakta,Dunganlar›n ç›karlar›n› takip etmekte veayr›ca millî kültür, dil ve gelenekleringelifltirilmesi amac›na yönelik Dunganhalk›n›n aktivitesini art›rmak için faaliyetleryürütmektedir.

êËÒ Ë ıη „ÓÚÓ‚flÚ·ÂÁ ÒÓÎË. Ç ÔˢÛÍ·‰ÛÚ ÏÌÓ„ÓÔÂðˆ‡, ˜ÂÒÌÓ͇,ÎÛ͇, ÒÂθ‰ÂðÂÈ,ÛÍÒÛÒ. íð‡ÔÂÁ‡Ì‡˜Ë̇ÂÚÒfl Ò ˜‡fl.

Dunganlar yemekyaparken çokmiktarda biber,sar›msak, so¤an,kereviz ve sirkekullan›rlar veyeme¤e çaylabafllan›r.

íÂÔÎ˚È ÎÂÚÌËÈ ‚˜Âð. ç‡ Ò͇ϸflı ÛÔÓ‰˙ÂÁ‰‡ ÏÌÓ„Ó˝Ú‡ÊÌÓ„Ó ‰Óχ ‚ ˆÂÌÚðÂäË‚‡ ÒˉflÚ ÊÂÌ˘ËÌ˚ Ë

ð‡Á„Ó‚‡ðË‚‡˛Ú Ó ·Û‰Ì˘ÌÓÏ. ljðÛ„ Ӊ̇̇˜Ë̇ÂÚ ÔÂÚ¸, Í ÌÂÈ ÔðËÒÓ‰ËÌfl˛ÚÒfl ‰ðÛ„ËÂ.á‚Û˜ËÚ ÛÍð‡ËÌÒ͇fl ̇ðӉ̇fl ÔÂÒÌfl. ïÓ˜ÂÚÒfl‚ÁflÚ¸ ‰ËÍÚÓÙÓÌ Ë Á‡ÔËÒ‡Ú¸ ˝ÚÓÚ ÌËÍÂÏ ÌÂÓð„‡ÌËÁÓ‚‡ÌÌ˚È ÍÓ̈ÂðÚ, ÌÓ Á̇˛, ˜ÚÓÊÂÌ˘ËÌ˚ ÒÏÛÚflÚÒfl, Ë ÔÂÒÌfl ÔÂðÂð‚ÂÚÒfl.èÓ˝ÚÓÏÛ ‚˚Íβ˜‡˛ ÚÂ΂ËÁÓð Ë ÒÎÛ¯‡˛ ÛÓÍ̇. ä ̇¯ÂÏÛ ÔÓ‰˙ÂÁ‰Û ÔÓ‰ıÓ‰flÚ Î˛‰Ë ËÚÓÊ ÔðËÒÓ‰ËÌfl˛ÚÒfl Í Ô‚ˆ‡Ï, Á‰ÂÒ¸ ÛÊ ÌÂÚÓθÍÓ ÊÂÌ˘ËÌ˚, ÌÓ Ë ÏÛʘËÌ˚.ì‰Ë‚ËÚÂθÌÓ, ÌÓ ÓÒڇ̇‚ÎË‚‡ÂÚÒfl χ¯Ë̇,ÔðÓÂÁʇ‚¯‡fl ÏËÏÓ, Ë ‚Ó‰ËÚÂθ ÔÓ‰ı‚‡Ú˚‚‡ÂÚÏÂÎӉ˲. èðÓÔ‚ β·ËÏÛ˛ ÔÂÒÌ˛, ÓÌ Â‰ÂÚ‰‡Î¸¯Â. óÚÓ ÔðËÌÛʉ‡ÂÚ ˝ÚËı β‰ÂÈÓÒÚ‡‚ÎflÚ¸ Ò‚ÓË ‰Â· Ë ÔÂÚ¸?

ì Í‡Ê‰Ó„Ó Ì‡ðÓ‰‡ ÂÒÚ¸ β·ËÏÓÂð‡Á‚ΘÂÌË ‚ ˜‡Ò ÓÚ‰˚ı‡. Ç ÚÓ Ê ‚ðÂÏfl ˝ÚÓð‡Á‚ΘÂÌË ı‡ð‡ÍÚÂðËÁÛÂÚ Ì‡ðÓ‰, ÓÚð‡Ê‡ÂÚÂ„Ó ÏÂÌڇθÌÓÒÚ¸. 燂ÂðÌÓÂ, ‰Îfl ÛÍð‡Ë̈‚ڇÍËÏ ð‡Á‚ΘÂÌËÂÏ fl‚ÎflÂÚÒfl ÔÂÌËÂ.

֢ éÒ‚‡Î¸‰ òÔÂÌ„ÎÂð ÓÚϘ‡Î, ˜ÚÓÓÒÌÓ‚ÓÈ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË fl‚ÎflÂÚÒfl ÍðÂÒÚ¸flÌÒ͇flÍÛθÚÛð‡. ìÍð‡ËÌÒÍËÈ Ì‡ðÓ‰ ÔÓ Ò‚ÓÂÏÛ Ó·ð‡ÁÛÊËÁÌË ÚÂÒÌÓ Ò‚flÁ‡Ì Ò ÁÂÏÎÂÈ, ıÓÚ¸ Ë ÌÂÒÓÒÚ‡‚ÎflÎ ËÌÂðÚÌÛ˛ χÒÒÛ – ÛÍð‡ËÌÒÍËÂÍðÂÒÚ¸flÌ ÔÓ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚË ·˚ÒÚðÓÏÓ·ËÎËÁÓ‚˚‚‡ÎËÒ¸ ‚ Á‡ÔÓðÓÊÒÍÓ ‚ÓÈÒÍÓ.

ìÍð‡ËÌÒ͇fl ÔÂÒÂÌ̇fl ̇ðӉ̇fl ÍÛθÚÛð‡Ú‡ÍÊ ÚÂÒÌÓ Ò‚flÁ‡Ì‡ Ò ÁÂÏΉÂÎËÂÏ, Ó· ˝ÚÓÏ҂ˉÂÚÂθÒÚ‚Û˛Ú Ì ÚÓθÍÓ ÏÌÓ„Ó˜ËÒÎÂÌÌ˚ÂÔÂÒÌË, ÒÓÓÚÌÂÒÂÌÌ˚ ËÒÒΉӂ‡ÚÂÎflÏË ÒıÓÁflÈÒÚ‚ÂÌÌ˚Ï ˆËÍÎÓÏ, ÌÓ Ë Í‡ðÚËÌ˚ÔðËðÓ‰˚. ê‰ÍÓ ÍÓ„‰‡ ‚ ÔÂÒÌ Ì ÒÓ‰ÂðÊËÚÒflÒÚðÓÍ, ÔÓÒ‚fl˘ÂÌÌ˚ı ÔðËðÓ‰Â.

ÉˉðÓÒÚðÓËÚÂθÒÚ‚Ó ÒÓ‚ÂÚÒÍÓ„Ó ‚ðÂÏÂÌËÌ ÚÓθÍÓ ÛÌ˘ÚÓÊËÎÓ ÛÌË͇θÌÛ˛

Yaz›s›z bir tarih:Ukrayna Halk fiark›lar›

S›cak bir yaz akflam›. Yafll› kad›nlarKiev’in merkezinde bir apartman binas›önünde oturmufl; dereden tepeden, günlük

ifllerden konufluyorlard›. Nedense aralar›ndanbiri bir ezgi tutturuyor, ard›nda öbürleri cofluyorve aniden bir koro olufluyor; eski bir Ukraynahalk flark›s›. Bu kendili¤inden bafllayan konseribir kayda almak geliyor içimden. Ama daha benharekete geçmeden kad›nca¤›zlar söylemeyikesiyorlar. Yerime oturuyorum, arkas›ndan yenibir flark› bafll›yor. Tam bir gönüllüler korosu.Seslerini kaydedemeyece¤ime kanaat getirinceen iyisi oturup dinleyip güzel melodilerin tad›n›ç›karay›m diyorum. Televizyonu kapat›ppencerenin dibine oturuyorum. Ooo! Sadeceben de¤ilim cezbolan. Tamamen rasgele geçenbir otomobil floförü Ukrayna’n›n ifllemeligömlekleri kadar renkli, güzel ve otantikflark›lar› duyunca frene bas›p dinliyor. Olduolacak bir de istek sunuyor büyükannelere.Söyleyenleri ve dinleyenleri ile ilginç bir millet

Ulyana Baukovaìθfl̇ ŇÛÍÓ‚‡

ÜÛð̇ÎËÒÚ (äË‚). Gazeteci (Kiev).

çÂÔË҇̇fl ËÒÚÓðËfl:ÛÍð‡ËÌÒÍËÂ̇ðÓ‰Ì˚ ÏÂÎÓ‰ËË

107

äÛθÚÛð‡

Kültür

˝ÍÓÒËÒÚÂÏÛ ÛÍð‡ËÌÒÍËı Ô·‚ÌÂÈ, ÌÓ Ë Ì‡ÌÂÒÎÓ‚ð‰ ÔÂÒÂÌÌÓÈ ÍÛθÚÛðÂ: ‚‰¸ ÓÚÒÂÎÂÌÌ˚ ËÁÁ‡ÚÓÔÎÂÌÌ˚ı ‚Ó‰Óıð‡ÌËÎˢ‡ÏË ÒÂΠβ‰Ë‚˚ÌÛʉÂÌ˚ ·˚ÎË ð‡‰Ë͇θÌÓ ÏÂÌflÚ¸ Ò‚ÓÈÊËÁÌÂÌÌ˚È ÛÍ·‰ Ë ÔðËÌÛ‰ËÚÂθÌÓÛð·‡ÌËÁËðÓ‚‡ÎËÒ¸.

çÓ ‰‡Ê ‚ „ÓðÓ‰‡ı ÛÍð‡Ë̈˚ ÔðÓ‰ÓÎʇÎËÔÂÚ¸. çË Ó‰ÌÓ Á‡ÒÚÓθÂ, ÌË Ó‰ËÌ Ôð‡Á‰ÌËÍ ËÎËÒ‚‡‰¸·‡ Ì ÔðÓıÓ‰flÚ ·ÂÁ ÔÂÌËfl. èÂÒÌfl‚ÓÁÌË͇ÂÚ Á‡ ÒÚÓÎÓÏ Í‡Í-ÚÓ ÌÂÓÊˉ‡ÌÌÓ,ÒÔÓÌÚ‡ÌÌÓ, ÌÓ ‚Ó‚ÎÂ͇ÂÚ ‚ ÔÂÌË ‚ÒÂıÒÓ·ð‡‚¯ËıÒfl: Ë ÊÂÌ˘ËÌ, Ë ÏÛʘËÌ. ã˛‰Ë ·ÂÁÒÔˆˇθÌÓ„Ó ÏÛÁ˚͇θÌÓ„Ó Ó·ð‡ÁÓ‚‡ÌËflÒð‡ÁÛ ÔÓ˛Ú Ì‡ ÌÂÒÍÓθÍÓ „ÓÎÓÒÓ‚, Ë Í‡Ê‰‡fl ËÁ˝ÚËı Ô‡ðÚËÈ ‚ ͇ÍÓÈ-ÌË·Û‰¸ ÏÓÏÂÌÚ ÏÓÊÂÚÒÚ‡Ú¸ ÒÓθÌÓÈ. ìÌË͇θÌÓÒÚ¸ ÛÍð‡ËÌÒÍÓÈÔÂÒÌË ÔðÓfl‚ÎflÂÚÒfl Ú‡ÍÊ ‚ ‚‡ðˇÌÚÌÓÒÚË ÂÂÏÂÎÓ‰ËË – Á‡Ô˯ËÚ ÔÂÒÌ˛ Ò Ó‰ÌËÏ Ë ÚÂÏ ÊÂÚÂÍÒÚÓÏ ‚ ð‡ÁÌ˚ı ð„ËÓ̇ı ìÍð‡ËÌ˚ Ë ‚˚ÔÓÎÛ˜ËÚ ð‡ÁÌ˚ ÏÛÁ˚͇θÌ˚ÂËÌÚÂðÔðÂÚ‡ˆËË.

äÓ„‰‡ ÒÔð‡¯Ë‚‡Â¯¸ ÛÍð‡Ë̈‚, ÔÓ˜ÂÏÛ ÓÌËÚ‡Í ÏÌÓ„Ó Ë Ò Û‰Ó‚ÓθÒÚ‚ËÂÏ ÔÓ˛Ú, ÓÌËÓڂ˜‡˛Ú: «èÂÚ¸ Ï˚ β·ËÏ Ë ÛÏÂÂÏ», Ë ‚˝ÚÓÏ ÔÓðÛ͇ ÒÓıð‡ÌÂÌËfl ÔÂÒÂÌÌÓÈ ÍÛθÚÛð˚̇ðÓ‰‡.

ÉÂðÓË ÊË‚ÓÈ ËÒÚÓðËËÇ ÒÎÓÊÌ˚ı ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍËı ÛÒÎÓ‚ËflıÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌËfl ÛÍð‡ËÌÒÍÓ„Ó Ì‡ðÓ‰‡ ÔÂÒÌfl·˚· Ë ÌÂÔËÒ‡ÌÓÈ ËÒÚÓðËÂÈ, ð‡ÒÒ͇Á˚‚‡fl Ó‚˚‰‡˛˘ËıÒfl β‰flı Ë ÒÓ·˚ÚËflı, ·ËÚ‚‡ı,ÔÓð‡ÊÂÌËflı Ë Ôӷ‰‡ı. àÏÂÌÌÓ Ú‡ÍËÏË ·˚ÎˉÛÏ˚, ÍÓÚÓð˚ ËÒÔÓÎÌflÎË ÍÓ·Á‡ðË,ÒÚð‡ÌÒÚ‚Ûfl ÔÓ „ÓðÓ‰‡Ï Ë ÒÂÎ‡Ï ìÍð‡ËÌ˚.

äÓ·Á‡ðflÏË ÒÚ‡ÌÓ‚ËÎËÒ¸ ÔðÂËÏÛ˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓËÒ͇ΘÂÌÌ˚ ‚ ·Óflı, ÒÎÂÔ˚ ËÎËÒÓÒÚ‡ðË‚¯ËÂÒfl ͇Á‡ÍË á‡ÔÓðÓÊÒÍÓÈ ë˜Ë,ÍÓÚÓð˚ı ˜‡ÒÚÓ ÒÓÔðÓ‚Óʉ‡ÎË Ï‡Î¸˜ËÍË-ÔÓÏÓ˘ÌËÍË. åÛÁ˚͇θÌ˚Ï ËÌÒÚðÛÏÂÌÚÓÏÍÓ·Á‡ðfl ·˚· ÍÓ·Á‡, ËÌÓ„‰‡ ·‡Ì‰Ûð‡.

é Á̇˜ËÏÓÒÚË ÍÓ·Á‡ðÒÚ‚‡ ‚ ÛÍð‡ËÌÒÍÓÈÍÛθÚÛð ҂ˉÂÚÂθÒÚ‚ÛÂÚ ÚÓ, ˜ÚÓ

Ò‡Ï˚È ËÁ‚ÂÒÚÌ˚È Ò·ÓðÌËÍÒÚËıÓÚ‚ÓðÂÌËÈ

í‡ð‡Ò‡ ò‚˜ÂÌÍÓÌÓÒËÚ Ì‡Á‚‡ÌËÂ

«äÓ·Á‡ð¸».

de¤il mi? Hiçbir organizasyonuna gerekduymadan bunu becermek ancak bir do¤alyetenekle, bir önseziyle olabilir.

Bence her milletin dinlenirken, e¤lenirkenmeflgul oldu¤u sevdi¤i bir u¤rafl›s› var. Ancakbu u¤rafl› ya da e¤lence o milletin düflünmebiçimini tarif eden bir fiildir. Ukrayna milletinitarif eden u¤rafl›, galiba flark› söylemektir.

Osvald Spengler müzik medeniyetinin toprakkültürü ile s›k› iliflkisi oldu¤unu ileri sürer.Kozak devrinde devaml› askerî bir s›n›f olsa bileUkrayna insan› tabiat› itibar›yla toprakkültürüne sahiptir.

Bu yüzden Ukrayna flark› kültürünün detoprak iflleme kültürü ile yak›n ilgisi vard›r.Bunun kan›t› sadece araflt›rmac›lar›n tespitettikleri çok say›da halk ezgisi de¤ildir, aksinebütün ezgilere sinmifl toprak ve tabiattasvirleridir.

Sovyet devrinde Ukrayna nehirleriüzerindeki aktif baraj inflaat› sadece nehirlerinhavzas›ndaki verimli topraklar› mahvederekekolojik faciaya yol açmakla kalmam›fl,beraberinde flark› kültürünü de yok etmifltir.Sular alt›nda kalan köylerden kaçan halk h›zla“kentlileflmifl”, hayat tarz›nda da köktende¤ifliklikler yaflanm›flt›r.

fiehirlerde de olsa Ukraynal›lar flark›s›zkalamam›fllard›r. Hiçbir dü¤ün, hiçbir merasimo güzel halk ezgileri olmadan gerçekleflmez.Üstelik bunun için haz›rl›k yap›lmaz.Oradakilerden biri bafllar, ancak flark› bütünhisleri birlefltiriverir. Herkes söyler; kad›n,erkek. Herhangi bir müzik e¤itimi olmayankimseler bile çok sesli bir parça icra edebilirler.Korodakilerden herhangi biri gayet tabii soloolabilir. Ukrayna halk flark›lar›n›n bir özelli¤i deonun farkl› yorumlara sahip olufludur. Birflark›y› kaydettiyseniz, ayn› flark›n›n baflkavaryantlar›n› baflka yörelerde bulursunuz.

Canl› tarihin kahramanlar›Ukrayna tarihinin zorlu dönemleri boyunca halkflark›lar›n›n s›rt›na bir görev daha yüklenilmifltir.Yaz›s›z tarih olma görevi. Ünlü kiflileri,hadiseleri, savafllar›, zaferleri, yenilgileri anlat›rsonraki nesillere bu flark›lar. Köy köy, kasabakasaba dolafl›p flark› söyleyen “Kobzarlar”›nicra ettikleri “Dumalar”›n mahiyetleri iflte böyleolurdu.

Bu yüzden, kobzar ve yan›nda yard›mc›çocuk (ç›rak) canland›rmalar›nda da görüldü¤ügibi bu ozanlar genellikle savafllardayaralanm›fl, kör, sakat kimseler veyaZaporijya askeri sitesinin yafllanm›flsavaflç›lar› olurdu. Müzik aletleri ise ço¤uzaman kobza bazen de bandura olurdu.Birer ozan olan kobzarl›¤›n Ukraynakültüründeki önemli yerini Tarasfievçenko’nun eserinin ad›n› “Kobzar”koymas› ifade eder.

Ukrayna kültüründe müzi¤in ve fliirin

109

äÓ·Á‡ðÒÚ‚Ó ÒÚ‡ÎÓ ÒÔˆËÙ˘ÂÒÍËÏÛÍð‡ËÌÒÍËÏ Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚Ï fl‚ÎÂÌËÂÏ XVII-ïï ‚ÂÍÓ‚, Ë„ð‡‚¯ËÏ Í‡Í ðÓθ Ò‚Ó„ÓðÓ‰‡ Òð‰ÒÚ‚‡ χÒÒÓ‚ÓÈ ËÌÙÓðχˆËË, Ú‡Í Ë‰ÛıÓ‚ÌÓ„Ó Ì‡ÒÚ‡‚Ì˘ÂÒÚ‚‡, ıð‡ÌÂÌËflÏÓð‡Î¸Ì˚ı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ. ìÔÓÏË̇ÌËfl Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓÍÓ·Á‡ðÒÍË ÔÂÒÌË Ó Í‡Á‡ˆÍÓÏ ·˚ÎÓÏ Ë ·Óð¸·ÂÒ ‚ð‡„‡ÏË ÔðÓ·Ûʉ‡˛Ú ̇ˆËÓ̇θÌ˚ ˜Û‚ÒÚ‚‡,ÔðËÁ˚‚‡˛Ú ·ÓðÓÚ¸Òfl Á‡ ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚ¸,‚ÒÚð˜‡˛ÚÒfl Ì ÚÓθÍÓ ‚ ÒÓÓ·˘ÂÌËflıðÓÒÒËÈÒÍÓÈ Ë ÔÓθÒÍÓÈ Ú‡ÈÌ˚ı ÔÓÎˈËÈ, ÌÓ‰‡ÊÂ Ë ‚ ËÒÍÛÒÒÚ‚Â: ÓÔÂð‡ å.ã˚ÒÂÌÍÓ «í‡ð‡ÒÅÛθ·‡» ÔÓ Ó‰ÌÓËÏÂÌÌÓÈ ÔÓ‚ÂÒÚË ç.ÉÓ„ÓÎflÒÓ‰ÂðÊËÚ ÒˆÂÌÛ, „‰Â ̇ðÓ‰ Á‡˘Ë˘‡ÂÚ ÍÓ·Á‡ðflÓÚ ÔðÂÒΉӂ‡ÌËÈ ÔÓÎˈËË.

åÌÓ„Ó‚ÂÍÓ‚‡fl Úð‡‰ËˆËfl ÛÍð‡ËÌÒÍÓÈËÒÚÓð˘ÂÒÍÓÈ ÔÂÒÌË ·˚· ÔðÂð‚‡Ì‡ ‚ÒÓ‚ÂÚÒÍËÈ ÔÂðËÓ‰. ÅÓθ¯ËÌÒÚ‚Ó ‚˚‰‡˛˘ËıÒflÍÓ·Á‡ðÂÈ Ë ·‡Ì‰ÛðËÒÚÓ‚ ÔÓ„Ë·ÎÓ ‚ ÊÂðÌÓ‚‡ıðÂÔðÂÒÒËÈ, ÍÓ„‰‡ ‚ 1929-1933 „„. Ëı ÒÓ·Ëð‡ÎË̇ Ò˙ÂÁ‰˚ ‚ èÓÎÚ‡‚Â Ë ï‡ð¸ÍÓ‚Â, ÔÓÒΠ˜Â„ÓÏÛÁ˚͇ÌÚ‡ÏË Á‡ÌËχÎÓÒ¸ çäÇÑ.

à Ò„ӉÌfl, ÒÚð‡ÌÒÚ‚Ûfl ÔÓ „ÓðÓ‰‡ÏìÍð‡ËÌ˚, ÏÓÊÌÓ Û‚Ë‰ÂÚ¸, Í‡Í Ó‰ËÌÓÍËÈ ‰Â‰ ‚‚˚¯ËÚÓÈ ðÛ·‡¯ÍÂ, Ò Ò‰˚ÏË ÛÒ‡ÏË Ë ˜Û·ÓÏË„ð‡ÂÚ Ì‡ ·‡Ì‰ÛðÂ Ë ÔÓÂÚ. Ö„Ó ÔÓ˜ÚË ÌÂÒÎ˚¯ÌÓ ‚ Û΢ÌÓÏ ¯ÛÏÂ. èðÓıÓÊË ËÌÓ„‰‡·ðÓÒ‡˛Ú ÂÏÛ ‰Â̸„Ë, ÌÓ ð‰ÍÓ ÍÚÓÓÒڇ̇‚ÎË‚‡ÂÚÒfl ÔÓÒÎÛ¯‡Ú¸, Ó ˜ÂÏ ÍÓ·Á‡ð¸ÔÓÂÚ. äÓ·Á‡ð¸ ÚÂÔÂ𸠖 ÒÍÓð ÒËÏ‚ÓÎËÒÚÓð˘ÂÒÍÓ„Ó ÔðÓ¯ÎÓ„Ó, ‡ ‰Îfl ÚÛðËÒÚÓ‚ –̇ˆËÓ̇θ̇fl ˝ÍÁÓÚË͇. ëÓ‚ðÂÏÂÌ̇fl ËÒÚÓðËflÚðÛ‰ÌÓ ÔÓ‰‰‡ÂÚÒfl ÓÒÏ˚ÒÎÂÌ˲ Ì ÚÓθÍÓ ‚ÔÓ˝Ú˘ÂÒÍËı ÒÚðÓ͇ı ‰ÛÏ. çÓ ÚẨÂ̈ËË‚ÓÁðÓʉÂÌËfl ÍÓ·Á‡ðÒÚ‚‡ ‚ ìÍð‡ËÌÂÒÛ˘ÂÒÚ‚Û˛Ú, ÔÂðÒÔÂÍÚË‚‡ ð‡Á‚ËÚËfl ÓÒÚ‡ÂÚÒfl.

ï‡ð‡ÍÚÂð ÛÍð‡ËÌÒÍÓÈ ÔÂÒÌËèð‡ÍÚ˘ÂÒÍË ‚ÒÂ, ÍÚÓ Á̇ÍÓÏËÎÒfl ÒÛÍð‡ËÌÒÍÓÈ Ì‡ðÓ‰ÌÓÈ ÔÂÒÂÌÌÓÈ ÍÛθÚÛðÓÈ,ËÒÔ˚Ú˚‚‡ÎË ˜Û‚ÒÚ‚Ó ‚ÓÒıˢÂÌËfl.ç‡Ô‚ÌÓÒÚ¸, ÏÂÎӉ˘ÌÓÒÚ¸ Ë ‰Û¯Â‚ÌÓÒÚ¸ÛÍð‡ËÌÒÍÓÈ ÔÂÒÌË ÓÚϘ‡ÎË óÂıÓ‚, ÉÓð¸ÍËÈ,

ayr›lmaz bir birleflimi olan Kobzarl›k, bir kitleiletiflim vas›tas›, bilge, manevi de¤erlerinkoruyucusu rollerini üstlenerek 17.-20.yüzy›llarda toplumsal bir olay haline geldi.Kobzar flark›lar›n›n millî direnifle ça¤›rd›¤›n›nsadece zaman›n Rus, Leh polis kay›tlar›ndade¤il, Gogol’un ayn› adl› roman›ndanuyarlanm›fl olan M›kola Lisenko’nun “TarasBulba” operas›nda da görebiliriz. Bu operadahalk kobzar› polisin takibinden korumaktad›r.

Sovyet y›llar›nda Ukrayna halk flark›gelene¤i kesintiye u¤ram›fl, 30’lu y›llarda pekçok kobzar sürgünlerde kaybolmufltur.

Bugün bile Ukrayna flehirlerini, sokaklar›n›görseniz, ifllemeli gömlekli, beyazlaflm›fl b›y›¤›ve perçemi ile eski zamanlardan havalar çal›psöyleyen bir ihtiyar adama rastlars›n›z. Ancakbu motif günlük hayat resminde art›k o kadarsiliktir ki, çevrenin gürültüsü içinde yafll›adam›n ne söyledi¤i ve çald›¤› duyulmaz bile.Sadece gelip geçenler adetten ara s›ra befl onkapiyka (kurufl) atarlar. Bu yüzden bugünkobzarl›k, bir tarihî sembol, turistler içinse biregzotik görüntüden baflka bir fley de¤ildir.Bugün tarihin özellikleri Dumalar’›n oluflmas›naolanak tan›masa da hâlâ kobzarl›k gelene¤ininsürmesine imkân vermektedir.

Ukrayna müzi¤inin karakteriUkrayna halk müzi¤i ile ilgilenenlerinneredeyse hepsi ona hayran kalm›flt›r.Söyleniflindeki, na¤melerindeki güzelli¤i veiçtenli¤i Çehov’dan Gorki’ye, Puflkin’denBalzac’a kadar pek çok zevk ehli ifadeetmifllerdir. Ukrayna müzi¤inin melodikkarakteri üzerinde araflt›rma yapan FilaretKolesa ve M. Lisenko, Ukrayna halk müzi¤indeLeh veya Rus müzik karakterinden ziyadegüney Slav (Balkan) özelliklerinin bulundu¤unubelirtmifllerdir.

чÊ ‚ „ÓðÓ‰‡ıÛÍð‡Ë̈˚

ÔðÓ‰ÓÎʇÎË ÔÂÚ¸.çË Ó‰ÌÓ Á‡ÒÚÓθÂ,ÌË Ó‰ËÌ Ôð‡Á‰ÌËÍ,

ËÎË Ò‚‡‰¸·‡ ÌÂÔðÓıÓ‰flÚ ·ÂÁ

ÔÂÌËfl.

fiehirlerde de olsaUkraynal›lar

flark›s›zkalamam›fllard›r.

Hiçbir dü¤ün, hiçbirmerasim o güzel

halk ezgileriolmadan

gerçekleflmez.

110

èÛ¯ÍËÌ, ŇθÁ‡Í Ë ÏÌÓ„Ë ‰ðÛ„ËÂ.éÔð‰ÂÎflfl ı‡ð‡ÍÚÂð ÏÂÎÓ‰ËÍË,ËÒÒΉӂ‡ÚÂÎË î.äÓÎÂÒÒ‡, å.ã˚ÒÂÌÍÓÓÚϘ‡ÎË, ˜ÚÓ Û ÛÍð‡ËÌÒÍÓÈ ÔÂÒÌËÁ̇˜ËÚÂθÌÓ ·Óθ¯Â Ó·˘Â„Ó Ò ÏÛÁ˚ÍÓÈ˛ÊÌÓÒ·‚flÌÒÍÓÈ , ˜ÂÏ Ò ðÛÒÒÍÓÈ ËÎËÔÓθÒÍÓÈ.

ÑÓÒÚÓÈ̇ ۉ˂ÎÂÌËfl Í‡Í ÒÔÓÒÓ·ÌÓÒÚ¸ÛÍð‡Ë̈‚ ÔÂÚ¸, Ú‡Í Ë ÛÌË‚Âð҇θÌÓÒÚ¸ÒÓ‰ÂðʇÌËfl ÔÂÒÂÌ, ÍÓÚÓð˚ ÓÚð‡Ê‡˛ÚÔð‡ÍÚ˘ÂÒÍË ‚Ò ÊËÁÌÂÌÌ˚ ÒËÚÛ‡ˆËË Ë˝ÏÓˆËÓ̇θÌ˚ ÒÓÒÚÓflÌËfl ˜ÂÎÓ‚Â͇.éÒÓ·ÂÌÌÓ ·Ó„‡ÚÓ ‚ ÛÍð‡ËÌÒÍÓÈ ÔÂÒÌÂÓÚð‡Ê‡˛ÚÒfl ÎËð˘ÂÒÍËÂ Ë ‰ð‡Ï‡Ú˘ÂÒÍËÂÔÂðÂÊË‚‡ÌËfl. åÂÊ‰Û ÚÂÏ ‰Îfl Á̇˜ËÚÂθÌÓȘ‡ÒÚË ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌËÍÓ‚ ÛÍð‡ËÌÒ͇fl ÔÂÒÌfl – ˝ÚÓ·ð‡‚ÛðÌÓ-¯ÛÚÎË‚‡fl «í˚ Ê ÏÂÌ ÔˉχÌÛ·,Ú˚ Ê ÏÂÌ Ôˉ‚·...».

èð˘ËÌÛ ÔÓ‰Ó·ÌÓÈ ‡ÒËÏÏÂÚðËËÔð‰ÒÚ‡‚ÎÂÌËÈ ÒΉÛÂÚ ËÒ͇ڸ ‚ ÒÓ‚ÂÚÒÍÓÈÍÛθÚÛðÌÓÈ ÔÓÎËÚËÍÂ, ‚̯ÌÂÓðËÂÌÚËðÓ‚‡ÌÌÓÈ Ì‡ ̇ðÓ‰ÌÓ ڂÓð˜ÂÒÚ‚Ó, ÌÓÒ Ë‰ÂÓÎӄ˘ÂÒÍËÏ ð‰‡ÍÚËðÓ‚‡ÌËÂÏ ‚ÒÚÓðÓÌÛ ÛÌËÙË͇ˆËË (‚‰¸ ÒÓÁ‰‡Ú¸Â‰ËÌÒÚ‚ÂÌÌ˚È ÍÛθÚÛðÌ˚È ¯‡·ÎÓÌ ‰Îfl, ͇ÍÏËÌËÏÛÏ, ÔflÚ̇‰ˆ‡ÚË ð‡ÁÌ˚ı ̇ˆËÈ Íð‡ÈÌÂÒÎÓÊÌÓ). èÓÔÛÎflðËÁ‡ˆËfl ·ÛðÎÂÒÍÌ˚ı,¯ÛÚÎË‚˚ı ÔÂÒÂÌ, ·ÂÁÛ‰ÂðÊÌÓ ‚ÂÒÂÎ˚ı ڇ̈‚(‰Îfl ìÍð‡ËÌ˚ – „Óԇ͇), ÍÓÏÔÓÁˈËÈ ‚ ÒÚËÎÂ̇ðÓ‰Ì˚ı „ÛÎflÌËÈ ËÏ· ˆÂθ˛ ÒÓÁ‰‡Ú¸Ó·ð‡Á Ò˜‡ÒÚÎË‚ÓÈ ÊËÁÌË ÒÓ‚ÂÚÒÍËı β‰ÂÈ.ÇÏÂÒÚÓ ˝ÚÓ„Ó ÔðÓËÁÓ¯ÎÓ ‚˚ıÓ·˘Ë‚‡ÌËÂ̇ðÓ‰ÌÓ„Ó Ú‚Óð˜ÂÒÚ‚‡, ÔÓ‰ÏÂ̇ Â„Ó ‰ÛıÓ‚ÌÓ-ÏÓð‡Î¸ÌÓ„Ó ÒÓ‰ÂðʇÌËfl «¯‡ðÓ‚‡ð˘ËÌÓÈ».

çÓ Î˛‰Ë β·flÚ ÔÂÚ¸, Ë ‰‡Ê ÒÂȘ‡Ò, ‚˝ÔÓıÛ ÔÓÔ-ÍÛθÚÛð˚, ÔÓθÁÛÂÚÒfl ÛÒÔÂıÓϯÓÛ-ÔðÓ„ð‡Ïχ Ó‰ÌÓ„Ó ËÁ ̇ˆËÓ̇θÌ˚ı͇̇ÎÓ‚, „‰Â β‰Ë ÔÓ˛Ú Í‡ð‡ÓÍ ̇ ÛÎˈÂ, ‡ÒðÂ‰Ë ÔÂÒÂÌ, ÍÓÚÓð˚ ‚˚·Ëð‡˛Ú Û˜‡ÒÚÌËÍË,˜‡ÒÚÓ ÒÎÛ˜‡˛ÚÒfl ̇ðÓ‰Ì˚Â. à ‚Ò ÊÂ̇ðÓ‰ÌÛ˛ ÔÂÒÌ˛ ð‰ÍÓ ÏÓÊÌÓ ÛÒÎ˚¯‡Ú¸ ‚ÚÂÎÂÔÂð‰‡˜Â, ‡ ÔðËÓ·ðÂÒÚË ‡Û‰ËÓÁ‡ÔËÒ¸ÏÓÊÌÓ Î˯¸ ‚ ÏÂÒÚ‡ı, ÓðËÂÌÚËðÓ‚‡ÌÌ˚ı ̇ÚÛðËÒÚÓ‚ ËÁ ‰Ë‡ÒÔÓð˚. é‰Ì‡ÍÓ ÛÍð‡ËÌÒ͇flÔÂÒÌfl Ì ‚˚ÏËð‡ÂÚ, Ì ËÒ˜ÂÁ‡ÂÚ, ‡ Á‚Û˜ËÚÏÌÓ„Ó„ÓÎÓÒ˚Ï ıÓðÓÏ ‚ ‰Û¯Â ̇ðÓ‰ÌÓÈ.

fiafl›rt›c› olan baflka bir konu daUkraynal›lar›n flark›ya olan yatk›nl›klar› gibi oflark›lar›n muhteviyatlar›n›n da evrenselolufludur. Hayat›n bafltan sona her dilimini,insan›n duygusal yanlar›n› yans›t›rlar. Lirik vedramatik içeri¤in yayg›n oluflu bu yüzdendir.Ancak hal böyleyken uzaktan yak›ndanmüzi¤imizle ilgisi olmufl ça¤dafllar›m›z›n ço¤u“T› j mene pidmanula – T›j mene pidvela ...”(Sen beni aldatt›n – Sen beni kand›rd›n)ezgisinden dolay› Ukrayna flark›lar›n›nkarakterini flakac› ve kinayeli olarak bilirler.

Halklar›n tasavvurlardaki böyle farkl›l›klar›nvarl›¤›n›n nedenini Sovyetler Birli¤i kültürpolitikas›nda aramak yerinde olur. Söz konusupolitika, görünüflte halk sanat›n› önceliklitutmas›na karfl›n, pratikte ideolojik süzgeçtengeçirerek sanat üzerinde bir standartlaflt›rmagerçeklefltirmifltir. (Bu koca davette en az on beflmillî kültürün varl›¤› düflünülürse, tek birkültürel flablonun oluflturulmas›ndaki zorlukelbette anlafl›l›r). Sovyet kültüründe “burlesk”(e¤lenceli karnavalvari flark›lar, k›r›k hava)flark›lar›n – Ukrayna’daki örne¤i “Hopak”,Rusya’daki “Horovod”d›r –yayg›nlaflt›r›lmas›n›n amac› mutlu bir hayattablosu çizmektir. Bundan dolay› halk müziksanat›nda muhteviyat zay›f düflerken, “vurpatlas›n” temas› hakim olmufltur.

Ancak her fleye ra¤men insan›m›z na¤meyi,flark› söylemeyi seviyor. Hatta pop kültürüça¤›nda bile TV kanallar›ndan birisi bumeziyeti, kendi flov program›nda baflar›ylakullan›yor. O s›rada caddede hasbelkaderbulunan insanlar, bir meydanc›kta toplan›yorlar,karaoke usulü flark› söylüyorlar. Ve söyledikleriflark›lar›n ço¤unu halk flark›lar›ndan seçiyorlar.Buna ra¤men ekranlarda bir halk müzi¤i konseridinlemek ya da kasetçiden bir halk müzi¤ikaseti bulmak oldukça zor. Bu kasetleri ancakdiaspora turistlerine sat›fl yapan yerlerdebulabiliyorsunuz.

Fakat her fleye ra¤men Ukrayna halk müzi¤ihalk›n›n gönlünde ve dilinde gayet emin birflekilde yafl›yor.

ì Í‡Ê‰Ó„Ó Ì‡ðÓ‰‡ÂÒÚ¸ β·ËÏÓÂð‡Á‚ΘÂÌË ‚ ˜‡ÒÓÚ‰˚ı‡. Ç ÚÓ Ê‚ðÂÏfl ˝ÚÓð‡Á‚ΘÂÌËÂı‡ð‡ÍÚÂðËÁÛÂÚ̇ðÓ‰, ÓÚð‡Ê‡ÂÚÂ„Ó ÏÂÌڇθÌÓÒÚ¸.燂ÂðÌÓÂ, ‰ÎflÛÍð‡Ë̈‚ Ú‡ÍËÏð‡Á‚ΘÂÌËÂÏfl‚ÎflÂÚÒfl ÔÂÌËÂ.

Her milletindinlenirken,e¤lenirken meflguloldu¤u sevdi¤i biru¤rafl›s› var. Ancakbu u¤rafl› ya dae¤lence o milletindüflünme biçiminitarif eden bir fiildir.Ukrayna milletinitarif eden u¤rafl›,galiba flark›söylemektir.

ì‚ÒÂı ̇ðÓ‰Ó‚ ÏËð‡ Ò‚‡‰Â·Ì˚ ӷðfl‰˚Íð‡ÒÓ˜Ì˚ Ë ð‡ÁÌÓÓ·ð‡ÁÌ˚, ÓÌË‚Íβ˜‡˛Ú ÏÌÓÊÂÒÚ‚Ó ðËÚۇθÌ˚ı

Ôð‰ÏÂÚÓ‚, ÔÂÒÂÌ, ڇ̈‚, ÒÚËıÓÚ‚ÓðÌ˚ıÔÓÁ‰ð‡‚ÎÂÌËÈ. çÓ ÓÒÓ·ÂÌÌÓ ·Ó„‡Ú‡ ‚ ˝ÚÓÏÒÏ˚ÒΠÏÓΉ‡‚Ò͇fl Úð‡‰ËˆËÓÌ̇fl Ò‚‡‰¸·‡,Ôð‰ÒÚ‡‚Îfl˛˘‡fl ÒÓ·ÓÈ Ì‡ÒÚÓfl˘ËÈÒÔÂÍÚ‡Íθ, ‚ ÍÓÚÓðÓÏ ÓÚð‡ÊÂÌ˚ ˝ÎÂÏÂÌÚ˚Ô‡Úðˇðı‡Î¸ÌÓÈ ÊËÁÌË Ì‡ðÓ‰‡, Â„Ó ËÒÚÓðËË,ÔÓ‚ÂðËÈ. ÖÈ Ôð‰¯ÂÒÚ‚ÛÂÚ Ó·ðfl‰Ò‚‡ÚÓ‚ÒÚ‚‡, ÔÓ ıÓ‰Û ÍÓÚÓðÓ„Ó ·Û‰Û˘ËÂÊÂÌËı Ë Ì‚ÂÒÚ‡ Ó·ÏÂÌË‚‡˛ÚÒfl ˆÂÌÌ˚ÏËÔÓ‰‡ð͇ÏË. ÜÂÌËı ÔðËıÓ‰ËÚ ‚ÏÂÒÚ ÒÓÒ‚‡Ú‡ÏË ‚ ‰ÓÏ Ì‚ÂÒÚ˚, „‰Â Ë Á‡‚flÁ˚‚‡ÂÚÒflÔÂð‚Ó̇˜‡Î¸Ì˚È ð‡Á„Ó‚Óð Ó ÊÂÌËÚ¸·Â.é·ÏÂÌ ÔÓ‰‡ð͇ÏË ÔÓ‰ð‡ÁÛÏ‚‡ÂÚ ‰Ó„Ó‚ÓðÏÂÊ‰Û ÊÂÌËıÓÏ Ë Ì‚ÂÒÚÓÈ. èÓ ËÒÚ˜ÂÌËËÓÔð‰ÂÎÂÌÌÓ„Ó ÔðÓÏÂÊÛÚ͇ ‚ðÂÏÂÌË,Óڂ‰ÂÌÌÓ„Ó ‰Îfl ÓÒÏ˚ÒÎÂÌËfl Ôð‰ÒÚÓfl˘Â„Ó¯‡„‡, ÏÓÎÓ‰˚ ‚ÒÚð˜‡˛ÚÒfl ‚ÌÓ‚¸, ˜ÚÓ·˚

èð‡Á‰ÌËÍ Ì‡ ‚Ò˛ÓÒÚ‡‚¯Û˛Òfl ÊËÁ̸

Hayat boyudevam eden bayram

Dünyadaki her milletin dü¤ün törenioldukça renkli ve çeflitlidir; seremonibölümleri, flark›lar, dans ve kutlama

mesajlar› içeren fliir okumalar›… Fakattoplumun ataerkil yaflam biçimini, tarihini,inanc›n› yans›tan Moldova dü¤ünleri tam birgösteri flölenidir.

Önce gelin ve damad›n de¤erli hediyelerlehediyelefltikleri nikah töreni bafllar. Damatdünürcülerle birlikte gelinin evine gelir veevlilik konusu ilk olarak burada konuflulur.Buradaki hediyeleflme gelin ve damat aday›n›nevlilik konusunda anlaflt›¤›n›n bir iflaretidir.S›radaki ifllere haz›rlanmak ve düflünmekamac›yla verilen belirli bir süreden sonragençler art›k son kararlar›n› vermek üzeretekrar bir araya gelirler. E¤er içlerinden birifikir de¤ifltirdiyse “zalog” (teminat) olarakadland›r›lan hediyeler geri verilir. Yok, e¤er hiç

åÓΉ‡‚Ò͇flÚð‡‰ËˆËÓÌ̇fl

Ò‚‡‰¸·‡Ôð‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚ

ÒÓ·ÓÈ Ì‡ÒÚÓfl˘ËÈÒÔÂÍÚ‡Íθ, ‚

ÍÓÚÓðÓÏ ÓÚð‡ÊÂÌ˚˝ÎÂÏÂÌÚ˚

Ô‡Úðˇðı‡Î¸ÌÓÈÊËÁÌË Ì‡ðÓ‰‡, „ÓËÒÚÓðËË, ÔÓ‚ÂðËÈ.

Toplumun ataerkilyaflam biçimini,

tarihini, inanc›n›yans›tan Moldovadü¤ünleri tam birgösteri flölenidir.

111

íð‡‰ËˆËË

Gelenekler

Yuliya Palits, Boris MarianûÎËfl è‡Îˈ, ÅÓðËÒ å‡ðˇÌ

ùÚÌÓÎÓ„ (åÓΉӂ‡).èËÒ‡ÚÂθ (åÓΉӂ‡).

Etnolog (Moldova).Yazar (Moldova).

112

ÔðËÌflÚ¸ ÓÍÓ̘‡ÚÂθÌÓ ð¯ÂÌËÂ. ÖÒÎË ÍÚÓ-ÚÓ ËÁ ÌËı ÔÂð‰ÛχÎ, ÚÓ ‚ÓÁ‚ð‡˘‡ÂÚÔÓ‰‡ðÓÍ, ̇Á˚‚‡ÂÏ˚È «Á‡ÎÓ„ÓÏ». ùÚÓÚ ÊÂÒÚÓÁ̇˜‡ÂÚ ÓÚ͇Á Ë ÔðÂÍð‡˘ÂÌË ‚ÒÂıÔÂð„ӂÓðÓ‚. ÖÒÎË Ê ÌËÍÚÓ Ì ‚ÓÁ‚ð‡˘‡ÂÚ«Á‡ÎÓ„Ë», ÚÓ ‰‡Î ÒΉÛÂÚ ÛÒÚÌ˚È ‰Ó„Ó‚ÓððÓ‰ËÚÂÎÂÈ ÊÂÌËı‡ Ë Ì‚ÂÒÚ˚ Ó Ò‚‡‰¸·Â, Ú‡Í̇Á˚‚‡ÂÏ˚È «ð˝ÒÔÛÌÒ».

èÓ Úð‡‰ËˆËË Ò‚‡‰¸·‡ ‰ÎËÚÒfl ÚðË ‰Ìfl,̇˜Ë̇flÒ¸ ‚ ÒÛ··ÓÚÛ ÔÓÒΠӷ‰‡,Ó‰ÌÓ‚ðÂÏÂÌÌÓ ‚ ‰ÓÏ ÊÂÌËı‡ Ë Ì‚ÂÒÚ˚.Ç̇˜‡Î ÏÛÁ˚͇ Ë„ð‡ÂÚ ‚ ‰ÓÏ ÊÂÌËı‡.ë‚ˉÂÚÂÎË ÒÓ ÒÚÓðÓÌ˚ ÊÂÌËı‡ (˝ÚÓÏÓÎÓ‰˚ ԇðÌË Ë ‰Â‚Û¯ÍË) ÔÓ‰ ÏÛÁ˚ÍÛ̇ðflʇ˛Ú „Ó, ÔÓÒΠ˜Â„Ó ð‡Á„Óð‡˛ÚÒflڇ̈˚. ç‚ÂÒÚ‡ ÓÚÔð‡‚ÎflÂÚ ‚ ‰ÓÏ ÊÂÌËı‡‰‚Ûı Ò‚ÓËı ÔÓÒ·ÌÌËÍÓ‚, «‚ÓðÌ˘ÂÈ»,ÍÓÚÓð˚ ÌÂÒÛÚ ÒÓÒÛ‰ Ò ‚ËÌÓÏ, ͇·˜,ÛÍð‡¯ÂÌÌ˚È ˆ‚ÂÚ‡ÏË, Ë „ÓÒÚË̈˚.èðÓËÁÌÂÒfl Úð‡‰ËˆËÓÌÌ˚ ÔðË·‡ÛÚÍË, ÓÌËÁ‡·Ëð‡˛Ú ÏÛÁ˚͇ÌÚÓ‚ ‚ ‰ÓÏ Ì‚ÂÒÚ˚, „‰Â ‚˝ÚÓ ‚ðÂÏfl  ÔÓ‰ðÛÊÍË, ÔÓ-ÏÓΉ‡‚ÒÍË«‰ðÛ¯Ú», ÔÓ‰ ωÎÂÌÌÛ˛ ÏÛÁ˚ÍÛ̇ðflʇ˛Ú Ì‚ÂÒÚÛ. é·˚˜ÌÓ ˝ÚÓ ÔðÓËÒıÓ‰ËÚ‚ ÒÔˆˇθÌÓÈ ÍÓÏ̇ÚÂ, ̇Á˚‚‡ÂÏÓÈ «Í‡Ò‡Ï‡ð», Ôð‰̇Á̇˜ÂÌÌÓÈ ‰Îfl ÔðËÂχ „ÓÒÚÂÈË ð‡Á΢Ì˚ı ÒÂÏÂÈÌ˚ı ÚÓðÊÂÒÚ‚, ÍÓÚÓðÛ˛ÏÓΉ‡‚‡ÌËÌ ÒÓ‰ÂðÊËÚ ‚ ˉ‡θÌÓÈ ˜ËÒÚÓÚÂ.ç‡ðflÊÂÌÌÌÛ˛ Ì‚ÂÒÚÛ ‚˚‚Ó‰flÚ ËÁ ‰Óχ ‚Ó‰‚Óð ‚ ıÓðÓ‚Ó‰, ̇ «Ú‡Ìˆ Ì‚ÂÒÚ˚».åÓÎÓ‰˚ „ÓÒÚË Ì‚ÂÒÚ˚ Ú‡ÌˆÛ˛Ú ‚ÏÂÒÚ ÒÌÂÈ Ë ‚ÂÒÂÎflÚÒfl ‰Ó Ò‡ÏÓ„Ó ‚˜Âð‡. í‡ÍËÏÓ·ð‡ÁÓÏ Ì‚ÂÒÚ‡ ÔðÓ˘‡ÂÚÒfl ÒÓ Ò‚ÓËÏËðÓ‰Ì˚ÏË Ë ·ÎËÁÍËÏË.

òÂÒÚ‚ËÂ Í ‰ÓÏÛ Ì‚ÂÒÚ˚Ä ‚ ˝ÚÓ ‚ðÂÏfl ‚ ‰ÓÏ ÊÂÌËı‡ ˉÛÚÔðË„ÓÚÓ‚ÎÂÌËfl Í ‚ÒÚð˜ Ì‚ÂÒÚ˚, ÍÓÚÓð‡fl·Û‰ÂÚ ÔðË‚ÂÁÂ̇ ‚ÏÂÒÚ ÒÓ Ò‚ÓËÏ Ôðˉ‡Ì˚Ï̇ ‚ÚÓðÓÈ ‰Â̸ ð‡ÌÓ ÛÚðÓÏ. åÂÊ‰Û ÚÂÏ,ðÓ‰ËÚÂÎË ÒÓ ‚ÒÂÈ ðÓ‰ÌÂÈ Ë ÊÂÌËı „ÓÚÓ‚flÚÒflÍ Úð‡‰ËˆËÓÌÌÓÏÛ ¯ÂÒڂ˲ Í ‰ÓÏÛ Ì‚ÂÒÚ˚.ùÚÓ ÔÓıÓÊ ̇ Ú‡Úð‡ÎËÁÓ‚‡ÌÌÓÂ

kimse hediyeleri geri vermemiflse, damat vegelin aday› aileleri dü¤ünle ilgili konular›“respuns” denilen sözlü görüflme yaparlar.

Adetlere göre dü¤ün Cumartesi günü gelinve damad›n evinde efl zamanl› olarak ö¤ledensonra bafllay›p üç gün devam eder. Müzik öncedamad›n evinde bafllar. Damat taraf›n›nflahitleri (bunlar genç k›z ve erkeklerdir)müzikle damada efllik ederler ve ard›ndan dansbafllar. Gelin damad›n evine “vorniçey” denilenve ellerinde flarap dolu kap, çiçeklerlesüslenmifl “kalaç” (bu¤day ekme¤i) vehediyelerle iki elçi gönderir. Gelinin k›zarkadafllar›n›n (Moldavanca “druflte”) hafifmüzikle oynad›klar› eve geleneksel nükteleraras›nda müzisyenler al›n›r. Genelde bukarfl›lama Moldoval›lar›n aile toplant› vemisafir karfl›lamalar› için sürekli temiz olaraktuttuklar› ve “kasa mare” denilen özel bir odadayap›l›r. Süslenen gelin evden flark›larla bahçeyeç›kar›larak “gelin oyunu”na davet edilir.Gelinin genç arkadafllar› onunla birlikte dansederler ve e¤lence gece geç saatlere kadardevam eder. Bu flekilde gelin akraba ve yak›ndostlar›nca u¤urlan›r.

Damat alay›Bu arada damad›n evi, gelinin dü¤ünün ikincigünü sabah erken saatlerde çeyiziyle birlikteteslim edilece¤i güne haz›rlan›r. Bu aradadamat bütün akrabas›yla birlikte gelinikarfl›lamak amac›yla dü¤ün alay› düzenler. Butören, geleneksel olarak omzundan koltu¤ununalt›na gidecek flekilde parlak bezle çaprazlamaba¤l› iki ulakla, güzel bir at s›rt›ndaki damad›nbafl›n› çekti¤i renkli “insan yürüyüflü” fleklindedüzenlenen bir tiyatro gösterisinebenzemektedir. Bu iki ulak da at s›rt›ndagiderler. ‹çlerinden birisi flarap dolu kap(plaska) tafl›rken, di¤eri damad›n canl› çiçek verenkli fleritlerle süslenmifl ekme¤ini tafl›r. Butörende atlar da gelinin kendi elleriyle üzerinenak›fl yapt›¤› farkl› renkli bezlerle süslenirler.Semere zengin bezekli “pokrovets” (örtü)denilen küçük hal› serilidir. Akrabalar geline veakrabalar›na farkl› hediyeler verirler.

Gençlerin coflkulu bir e¤lenceylekaplad›klar› gelinin evinin kap›s› ard›na kadaraç›kt›r. Damad›n alay› kap›n›n önünde durur.Damat taraf›ndan gelen de¤iflik kategorilerdekimisafirlerin s›rayla içeri giriflleri as›rlard›r buflekilde yap›lmaktad›r. Bafllang›çta damat,gelinin temsilcileriyle görüflme yapacakulaklar›n› gönderir. Bu törende damad›n prens,gelinin ise prenses olarak adland›r›ld›¤› fliirlerokunur. fiiirlerde damad›n gelini kendi evinegötürmeye geldi¤i ve onun bir çiçek gibiaçmas› ve geliflmesi için bütün imkanlar›sa¤layaca¤›na söz verir. Gelinin temsilcilerihemen kabul etmeyip yeni flartlar ortayakoyarlar. Karfl›l›kl› anlaflmaya ba¤l› olarak s›k›bir çekiflmeden sonra damat taraf› gelinin, gelintaraf› da damat taraf›n›n ekme¤ini bölmeye

ÖÒÎË Ê ÌËÍÚÓ Ì‚ÓÁ‚ð‡˘‡ÂÚ«Á‡ÎÓ„Ë», ÚÓ ‰‡ÎÂÂÒΉÛÂÚ ÛÒÚÌ˚ȉӄӂÓð ðÓ‰ËÚÂÎÂÈÊÂÌËı‡ Ë Ì‚ÂÒÚ˚Ó Ò‚‡‰¸·Â, Ú‡Í̇Á˚‚‡ÂÏ˚È«ð˝ÒÔÛÌÒ».

Taraflardan birifikir de¤ifltirdiyse“zalog” (teminat)olarak adland›r›lanhediyeler geriverilir. Yok, e¤er hiçkimse hediyelerigeri vermemiflse,damat ve gelin aday›aileleri dü¤ünleilgili konular›“respuns” denilensözlü görüflmeyaparlar.

113

Ôð‰ÒÚ‡‚ÎÂÌË ‚ ‚ˉ ‰‚ËÊÛ˘ÂÈÒflÍð‡ÒÓ˜ÌÓÈ ÍÓÎÓÌÌ˚, ‚Ó „·‚ ÍÓÚÓðÓÈ Â‰ÂÚÊÂÌËı ‚ÂðıÓÏ Ì‡ Íð‡ÒË‚ÓÏ ÍÓÌÂ,ÒÓÔðÓ‚Óʉ‡ÂÏ˚È ‰‚ÛÏfl „Ó̈‡ÏË,ÔÓ‚flÁ‡ÌÌ˚ÏË Ì‡ÍðÂÒÚ ˜ÂðÂÁ ÔÎÂ˜Ë ‰‚ÛÏflÚð‡‰ËˆËÓÌÌ˚ÏË flðÍËÏË ÔÓÎÓÚÂ̈‡ÏË. éÌËÒ͇˜ÛÚ ‚ÂðıÓÏ Ì‡ ‚ÓðÓÌ˚ı ÎÓ¯‡‰flı. é‰ËÌ ËÁ„Ó̈ӂ ÌÂÒÂÚ ÒÓÒÛ‰ Ò ‚ËÌÓÏ («ÔÎÓÒ͇»),‰ðÛ„ÓÈ – ·Óθ¯ÓÈ Í‡ð‡‚‡È ÊÂÌËı‡,ð‡ÁÛÍð‡¯ÂÌÌ˚È ÊË‚˚ÏË ˆ‚ÂÚ‡ÏË ËÎÂÌÚ‡ÏË. ãÓ¯‡‰Ë ÚÓÊ Ôð‡Á‰Ì˘ÌÓ̇ðflÊÂÌ˚ ‚ Ô·ÚÓ˜ÍË, ‚˚¯ËÚ˚ ðÛ͇ÏËÌ‚ÂÒÚ˚. ç‡ Ò‰·ı – ·Ó„‡ÚÓÓð̇ÏÂÌÚËðÓ‚‡ÌÌ˚ ÍÓ‚ðËÍË, ̇Á˚‚‡ÂÏ˚«ÔÓÍðÓ‚˝ˆ». êÓ‰ÒÚ‚ÂÌÌËÍË ÌÂÒÛÚð‡ÁÌÓÓ·ð‡ÁÌ˚ ‰‡ð˚ Ì‚ÂÒÚÂ Ë ÂÂðÓ‰ËÚÂÎflÏ.

ÇÓðÓÚ‡ ‰Óχ Ì‚ÂÒÚ˚, „‰Â ‚ÂÒÂθÂÏÓÎÓ‰ÂÊË ‚ Ò‡ÏÓÏ ð‡Á„‡ðÂ, ÓÚÍð˚Ú˚̇ÒÚÂʸ. äÓÎÓÌ̇ ÊÂÌËı‡ ÓÒڇ̇‚ÎË‚‡ÂÚÒflÛ ‚ÓðÓÚ. é˜Âð‰ÌÓÒÚ¸ ‚ıÓ‰‡ ð‡ÁÌ˚ı͇Ú„ÓðËÈ „ÓÒÚÂÈ ÒÓ ÒÚÓðÓÌ˚ ÊÂÌËı‡ ‚ ‰ÓÏÌ‚ÂÒÚ˚ ÛÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂ̇ ÓÚ ‚Â͇. ëÔÂð‚‡ ÊÂÌËıÓÚÔð‡‚ÎflÂÚ Ò‚ÓËı ÍÓÌÌ˚ı „Ó̈ӂ,‚ÒÚÛÔ‡˛˘Ëı ‚ ÔÂð„ӂÓð˚ ÒÔð‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎflÏË Ì‚ÂÒÚ˚. èÓ Úð‡‰ËˆËË, ˝ÚÓ‰‚Ó ԇðÌÂÈ, ÍÓÚÓð˚ ڇÍÊ ‰ÂðÊ‡Ú ‚ ðÛ͇ıÒÓÒÛ‰ Ò ‚ËÌÓÏ («ÔÎÓÒ͇») Ë Í‡ð‡‚‡ÈÌ‚ÂÒÚ˚. Ç ˝ÚÓÏ Ó·ðfl‰Â Á‚Û˜‡ÚÒÚËıÓÚ‚ÓðÌ˚ ӷð‡˘ÂÌËfl («ÍÓÌÓÍ˝ðËfl»),„‰Â ÊÂÌËı ‚Â΢‡ÂÚÒfl ÔðË̈ÂÏ, ‡ Ì‚ÂÒÚ‡ –ÔðË̈ÂÒÒÓÈ. ꘸ ˉÂÚ Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ ÔðË̈̇ÏÂðÂÌ Á‡·ð‡Ú¸ Í Ò· ‚ ‰ÓÏ ÔðË̈ÂÒÒÛ,ӷ¢‡fl, ˜ÚÓ ÒÓÁ‰‡ÒÚ ‚Ò ÛÒÎÓ‚Ëfl, ˜ÚÓ·˚ Ó̇ð‡Òˆ‚·, Í‡Í ˆ‚ÂÚÓÍ. èð‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎËÌ‚ÂÒÚ˚ Ì Òð‡ÁÛ Òӄ·¯‡˛ÚÒfl ÓÚ‰‡Ú¸ ÂÂ,‚˚‰‚Ë„‡fl ÓÔð‰ÂÎÂÌÌ˚ ÛÒÎÓ‚Ëfl. èÓ‰ÓÒÚËÊÂÌËË ‚Á‡ËÏÌÓ„Ó Òӄ·ÒËfl ÔðÓËÒıÓ‰ËÚÒ‚ÓÂ„Ó ðÓ‰‡ ÒÓÒÚflÁ‡ÌËÂ: Ôð‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎËÊÂÌËı‡ ÒÚ‡ð‡˛ÚÒfl ‚˚ð‚‡Ú¸ ͇·˜ Ì‚ÂÒÚ˚,‡ Ôð‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË Ì‚ÂÒÚ˚ ͇·˜ ÊÂÌËı‡.ç‡ÍÓ̈ ð‡ÁÎÓχÌÌ˚ ̇ ÍÛÒÍË Í‡Î‡˜Ë

çal›fl›rlar. Sonuçta parçalanan her iki ekmek deoradaki toplulu¤un üzerine at›l›r ve oradakileren az›ndan küçük bir parça kapmaya çal›fl›r. Buekmekten tadan kiflinin y›l boyunca flans›n›nyaver gidece¤i, k›z ve delikanl›lar›n ise iyi birhayat arkadafl› bulacaklar›na inan›lmaktad›r.Bunun ard›ndan ulaklar kap›ya yanafl›r, damad›al›rlar ve üçü birlikte içeri girerler. Gelin bugelenleri kap›da karfl›lar ve üzerlerine okunmufl(kutsal) su serper, damat ise içinde fleker vepara olan bir ç›k›n› gelinin ayaklar›na atar. Buadet kendine göre bir anlam ifade etmekte vedamad›n geline tatl› ve iyi bir hayat vaatetti¤ini göstermektedir. Gelin bu ç›k›naaya¤›yla dokunur ve kabul etti¤ini göstermekiçin onu yerden al›r. Bundan sonra damatgelinle birlikte misafirler için ayr›lm›fl odayagirer ve dü¤ün sonuna kadar birbirlerindenayr›lmazlar. Ulaklar tekrar damad›n ailesini vedavetlileri evlerine yolcu etmek üzere d›flar›ç›karlar.

èÓ Úð‡‰ËˆËËÒ‚‡‰¸·‡ ‰ÎËÚÒfl ÚðË

‰Ìfl, ̇˜Ë̇flÒ¸ ‚ÒÛ··ÓÚÛ ÔÓÒΠӷ‰‡,

Ó‰ÌÓ‚ðÂÏÂÌÌÓ ‚‰ÓÏ ÊÂÌËı‡ Ë

Ì‚ÂÒÚ˚.

Adetlere göre dü¤ünCumartesi günü gelinve damad›n evinde efl

zamanl› olarakö¤leden sonra

bafllay›p üç gün devameder.

114

·ðÓÒ‡˛Ú ‚ ÚÓÎÔÛ Ë Í‡Ê‰˚È ÌÓðÓ‚ËÚ ÔÓÈχڸıÓÚ¸ χÎÂ̸ÍËÈ ÍÛÒÓ˜ÂÍ: Ò˜ËÚ‡ÂÚÒfl, ˜ÚÓÚÓÏÛ, ÍÚÓ ‚ÍÛÒËΠ͇·˜‡, ·Û‰ÂÚ ‚ÂÁÚË ˆÂÎ˚È„Ó‰, ‡ ‰Â‚Û¯ÍË Ë Ô‡ðÌË Ì‡È‰ÛÚ Ò· ıÓðÓ¯ËıÒÔÛÚÌËÍÓ‚ ÊËÁÌË. èÓÒΠ˝ÚÓ„Ó „Ó̈˚‚ÓÁ‚ð‡˘‡˛ÚÒfl Á‡ ‚ÓðÓÚ‡, Á‡·Ëð‡˛Ú ÊÂÌËı‡Ë ÛÊ ‚ÚðÓÂÏ Á‡ıÓ‰flÚ ‚Ó ‰‚Óð. ç‚ÂÒÚ‡‚ÒÚð˜‡ÂÚ Ëı Û ÔÓðÓ„‡ Ë ÓÔð˚ÒÍË‚‡ÂÚÊÂÌËı‡ Ò‚flÚÓÈ ‚Ó‰ÓÈ, ‡ ÊÂÌËı ·ðÓÒ‡ÂÚ Í ÂÂÌÓ„‡Ï ÛÁÂÎÓ˜ÂÍ ÒÓ Ò·‰ÓÒÚflÏË Ë ‰Â̸„‡ÏË.ùÚÓ Ò‚ÓÂÓ·ð‡ÁÌÓ ӷ¢‡ÌËÂ, ˜ÚÓ ÓÌÓ·ÂÒÔ˜ËÚ ÂÈ Ò·‰ÍÛ˛ ÊËÁ̸. ç‚ÂÒÚ‡‰ÓÚð‡„Ë‚‡ÂÚÒfl ÌÓ„ÓÈ ‰Ó ÛÁÂÎ͇ Ë ÔÓ‰ÌËχÂÚÂ„Ó ‚ ÁÌ‡Í Òӄ·ÒËfl. èÓ Á‡‚Âð¯ÂÌËË Ó·ðfl‰‡ÊÂÌËı Á‡ıÓ‰ËÚ ‚ ÍÓÏ̇ÚÛ ‰Îfl „ÓÒÚÂÈ ‚ÏÂÒÚÂÒ Ì‚ÂÒÚÓÈ, Ë Ò ˝ÚÓ„Ó ÏÓÏÂÌÚ‡ ÓÌË ·Óθ¯ÂÌ ð‡ÁÎÛ˜‡˛ÚÒfl ‰Ó ÍÓ̈‡ Ò‚‡‰¸·˚. ÉÓ̈˚‚ÓÁ‚ð‡˘‡˛ÚÒfl ̇ ÛÎËˆÛ ÔðÓ‚Ó‰ËÚ¸ ‚ ‰ÓÏðÓ‰ËÚÂÎÂÈ ÊÂÌËı‡ Ë Ëı Ôð˄·¯ÂÌÌ˚ı.

é·ÏÂÌ ıη‡ÏËëÎÂ‰Û˛˘ËÈ ðËÚۇΠÒËÏ‚ÓÎËÁËðÛÂÚÛÍðÂÔÎÂÌË ðÓ‰ÒÚ‚ÂÌÌ˚ı ÓÚÌÓ¯ÂÌËÈðÓ‰ËÚÂÎÂÈ Ì‚ÂÒÚ˚ Ë ðÓ‰ËÚÂÎÂÈ ÊÂÌËı‡.ÑÎfl ˝ÚÓ„Ó Á‡ð‡Ì ‚˚ÔÂ͇˛Ú ·Óθ¯ËÂðËÚۇθÌ˚ ͇·˜Ë – ÔÓ ‰‚‡ Ò Í‡Ê‰ÓÈÒÚÓðÓÌ˚, ÔÓÍð˚‚‡˛Ú Ëı ÔÓÎÓÚÂ̈ÂÏ Ë‰‡ð‡ÏË. åÛʘËÌ˚ Ò ÚÓÈ Ë ‰ðÛ„ÓÈ ÒÚÓðÓÌ˚,ÔðËڇ̈ӂ˚‚‡fl, Ó·ÏÂÌË‚‡˛ÚÒfl ͇·˜‡ÏË.èÓ Úð‡‰ËˆËË ðÓ‰ËÚÂÎË Ì‚ÂÒÚ˚ ‚ðÛ˜‡˛ÚÔÓ‰‡ðÍË ·ÎËÁÍËÏ ðÓ‰ÒÚ‚ÂÌÌËÍ‡Ï ðÓ‰ËÚÂÎÂÈÊÂÌËı‡, Òӄ·ÒÌÓ Ôð‰‚‡ðËÚÂθÌÓȉӄӂÓðÂÌÌÓÒÚË. èÓÒΠ˝ÚÓ„Ó ‚Ò „ÓÒÚËÁ‡ıÓ‰flÚ ‚ ‰ÓÏ, ÔÓÁ‰ð‡‚Îfl˛Ú ÊÂÌËı‡ ËÌ‚ÂÒÚÛ ÔÓʇÚËÂÏ ðÛÍË Ë ‚ðÛ˜‡˛Ú ËÏÔÓ‰‡ðÍË ËÎË ‰Â̸„Ë. 낇‰¸·‡ Ò Á‡ÒÚÓθÂÏ Ë‚ÂÒÂθÂÏ ÔðÓ‰ÓÎʇÂÚÒfl ‰Ó ÛÚð‡, ÌÓ ÒÏÓÏÂÌÚ‡ ÔðË·˚ÚËfl ÊÂÌËı‡ Ë Â„ÓðÓ‰ÒÚ‚ÂÌÌËÍÓ‚ ÏÓÎÓ‰Âʸ ð‡ÒıÓ‰ËÚÒfl ÔÓ‰ÓχÏ. éÒÚ‡˛ÚÒfl ÚÓθÍÓ ÒÂÏÂÈÌ˚ ԇð˚Í‡Í ÒÓ ÒÚÓðÓÌ˚ ÊÂÌËı‡, Ú‡Í Ë ÒÓ ÒÚÓðÓÌ˚Ì‚ÂÒÚ˚, ÍÓÚÓð˚ ÔðËıÓ‰flÚ Ì‡ Ò‚‡‰¸·ÛÔÓÁ‰ÌÓ ‚˜ÂðÓÏ.

íð‡‰ËˆËfl Ó·‚flÁ˚‚‡Ú¸Òfl ÔÓÎÓÚÂ̈ÂÏàÒÍβ˜ËÚÂθÌÓ Á̇˜ÂÌË ‚ ÏÓΉ‡‚ÒÍËı

Ekmek takas›Bir sonraki seremoni damat ve gelintaraflar›n›n akraba iliflkilerinin dahakuvvetlendirilmesini sembolize etmektedir.Bunun için erkenden damat ve gelin taraf›olmak üzere tülbent ve hediyelerle üzerleriörtülmüfl ikifler adet büyük somun ekme¤ipiflirilir. Taraflar›n erkek temsilcileri dansederek somunlar›n› takas ederler. Gelenekleregöre gelinin ailesi damad›n ailesine ve ayr›cayak›n akrabalar›na daha önceden yap›lananlaflmaya ba¤l› kalarak hediyeler verirler.Bundan sonra misafirler eve girerek damat vegelinle tokalafl›p tebrik ederek hediye veya paraverirler. Dü¤ün, verilen ziyafet ve e¤lencelerlesabaha kadar devam eder fakat damad›n veakrabalar›n›n gelifliyle birlikte gençler evlerineçekilirler. Sadece her iki taraftan da dü¤ünegece geç saatlerde gelen aile çiftleri kal›rlar.

Havlu ba¤lama adetiMoldavan adetlerine göre “prosop” ad› verilenhavluya ayr› bir önem verilir. Asl›nda bütünaile geleneklerinde kullan›l›r: vaftiz, ölüm veözellikle dü¤ünlerde. fiahitler ve“posajenn›y”lere (dü¤ünlerde ana ve babavekili) bafllay›p s›radan davetlilere kadar herkesbu havluyu ba¤lar. Havlu akraba derecesinegöre ebat ve desen bak›m›ndanfarkl›laflmaktad›r. En zengin büyük, has ipektenveya genifl dantelal› hafif pamuklu olanhavluyu ana-baba vekilleri (Moldavanca“nenefley”) ba¤lar. Genelde bu çift aileyak›nlar›ndand›r ve nikahta yeni çiftlerinbafllar› üzerinde nikah tac›n› tutan kiflilerolurlar. Uzak olanlar› ise ikinci ebeveyn olarakadland›r›rlar. Sa¤d›çlar, flahitler, ulaklar vearkadafllar dar, uzun ve kenarlar› ifllemeli havluba¤larlar. En basit olan› ise s›radan davetlilerba¤lar. Eskiden dü¤ünlere bütün bir köyü davetederlermifl ve gelinin annesi k›zlar›yla birlikteyüzlerce farkl› havlu dokumak zorundaym›fl.Kural olarak misafirlere havlu ba¤lamamerasimi, gelinin evinde verilen yemek ziyafetiesnas›nda yap›l›r.

Sabaha do¤ru gün ayd›nlanmaya bafllarkengelinin dü¤ününden kalanlar ve çeyizi ailesinievinden ç›kart›l›r. Önce dans ederekdelikanl›lar bütün çeyizi tafl›y›c› aracayüklerler, sonra dü¤ünün en hüzünlü merasimibafllar; gelin ve damat gelinin ailesiylevedalafl›rlar.

Ortaya yuvarlak bir masa kurulur ve etraf›nagelinin anne-babas› oturur. Damat ve gelin üçdefa masan›n etraf›n› dolafl›rlar. Önce gelinannesinin kuca¤›na oturur, damat ise baban›n.Bundan sonra da tersi yap›l›r; gelin babas›n›n,damat annenin kuca¤›na oturur. Bu seremonisanki onlar henüz küçükken kucaklar›naoturmalar›na müsaade edildi¤i gibi yap›l›r.Genç çiftler masay› üçüncü defa dolafl›rkendamat gelini elinden tutar ve h›zl› bir flekilde

ê‡ÁÎÓχÌÌ˚ ̇ÍÛÒÍË Í‡Î‡˜Ë·ðÓÒ‡˛Ú ‚ ÚÓÎÔÛ Ë͇ʉ˚È ÌÓðÓ‚ËÚÔÓÈχڸ ıÓڸχÎÂ̸ÍËÈÍÛÒÓ˜ÂÍ:Ò˜ËÚ‡ÂÚÒfl, ˜ÚÓÚÓÏÛ, ÍÚÓ ‚ÍÛÒËÎ͇·˜‡, ·Û‰ÂÚ ‚ÂÁÚˈÂÎ˚È „Ó‰, ‡‰Â‚Û¯ÍË Ë Ô‡ðÌË̇ȉÛÚ Ò·ÂıÓðÓ¯Ëı ÒÔÛÚÌËÍÓ‚ÊËÁÌË.

Parçalanan her ikiekmek de oradakitoplulu¤un üzerineat›l›r ve oradakileren az›ndan küçük birparça kapmayaçal›fl›r. Bu ekmektentadan kiflinin y›lboyunca flans›n›nyaver gidece¤i, k›z vedelikanl›lar›n ise iyibir hayat arkadafl›bulacaklar›nainan›lmaktad›r.

115

Ó·˚˜‡flı Ôðˉ‡ÂÚÒfl ÔÓÎÓÚÂÌˆÛ («ÔðÓÒÓÔ»).éÌÓ ËÒÔÓθÁÛÂÚÒfl Ôð‡ÍÚ˘ÂÒÍË ‚Ó ‚ÒÂıÒÂÏÂÈÌ˚ı Ó·ðfl‰‡ı: ÍðÂÒÚË̇ı, ÔÓıÓðÓ̇ı ËÓÒÓ·ÂÌÌÓ Ì‡ Ò‚‡‰¸·‡ı. ë‚ˉÂÚÂÎË,ÔÓÒ‡ÊÂÌÌ˚ χڸ Ë ÓÚˆ, ðÓ‰ËÚÂÎË ËÓ·˚˜Ì˚ Ôð˄·¯ÂÌÌ˚ ‚Ò ӷ‚flÁ˚‚‡˛ÚÒflÔÓÎÓÚÂ̈‡ÏË. Ç Á‡‚ËÒËÏÓÒÚË ÓÚ ÒÚÂÔÂÌËðÓ‰ÒÚ‚‡ ÔÓÎÓÚÂ̈‡ ð‡ÁÌ˚Â Ë ÔÓ ð‡ÁÏÂðÛ, ËÔÓ ‰ÂÍÓð‡ÚË‚ÌÓÒÚË. ë‡Ï˚ÏË ·Ó„‡Ú˚ÏË·Óθ¯ËÏË ÔÓÎÓÚÂ̈‡ÏË, ÒÓÚ͇ÌÌ˚ÏË ‚ÌÂÊÌÛ˛ ÍÎÂÚÓ˜ÍÛ ËÁ ̇ÚÛð‡Î¸ÌÓ„Ó ¯ÂÎ͇ËÎË ÚÓÌÍÓ„Ó ıÎÓÔ͇ Ò ¯ËðÓÍËÏËÍðÛÊ‚‡ÏË, ÔÓ‚flÁ˚‚‡˛Ú ÔÓÒ‡ÊÂÌÌ˚ı (ÔÓ-ÏÓΉ‡‚ÒÍË – «Ì˝Ì˝¯ÂÈ»). é·˚˜ÌÓ ˝ÚÓÔ‡ð‡ ·ÎËÁÍËı ðÓ‰ÒÚ‚ÂÌÌËÍÓ‚, ÍÓÚÓð˚ ‚Ó‚ðÂÏfl ‚Â̘‡ÌËfl ‰ÂðÊ‡Ú Ì‡‰ „ÓÎÓ‚ÓÈÏÓÎÓ‰ÓÊÂÌÓ‚ ‚Â̘‡Î¸Ì˚ ÍÓðÓÌ˚, ‡ ‚‰‡Î¸ÌÂȯÂÏ Ò˜ËÚ‡˛ÚÒfl ‚ÚÓð˚ÏËðÓ‰ËÚÂÎflÏË. 낇ıË, ҂ˉÂÚÂÎË, „Ó̈˚,‰ðÛÊÍË ÔÓ‚flÁ˚‚‡˛ÚÒfl ÛÁÍËÏË ‰ÎËÌÌ˚ÏËÔÓÎÓÚÂ̈‡ÏË, Óð̇ÏÂÌÚËðÓ‚‡ÌÌ˚ÏË ÔÓÍð‡flÏ, ‡ Ó·˚ÍÌÓ‚ÂÌÌ˚ Ôð˄·¯ÂÌÌ˚ –Ò‡Ï˚ÏË ÔðÓÒÚ˚ÏË. Ç ÔðÂÊÌË ‚ðÂÏÂ̇ ̇҂‡‰¸·Û Ôð˄·¯‡ÎË ‚Ò ÒÂÎÓ, Ë Ï‡Ú¸Ì‚ÂÒÚ˚ ‚ÏÂÒÚÂ Ò ‰Ó˜Í‡ÏË ‰ÓÎÊÌ˚ ·˚ÎËÒÓÚ͇ڸ ÒÓÚÌË ð‡ÁÌ˚ı ÔÓÎÓÚÂ̈. ä‡ÍÔð‡‚ËÎÓ, Ó·ðfl‰ Á‡‚flÁ˚‚‡ÌËfl „ÓÒÚÂÈÔÓÎÓÚÂ̈‡ÏË ÔðÓËÒıÓ‰ËÚ ‚Ó ‚ðÂÏfl Á‡ÒÚÓθfl‚ ‰ÓÏ Ì‚ÂÒÚ˚.

ä ÛÚðÛ, ÍÓ„‰‡ ̇˜Ë̇ÂÚ Ò‚ÂÚ‡Ú¸,ð‡Á‚Óð‡˜Ë‚‡ÂÚÒfl Ó·ðfl‰ ‚˚‚Ó‰‡ Ì‚ÂÒÚ˚ Ë ÂÂÔðˉ‡ÌÓ„Ó ËÁ ‰Óχ ðÓ‰ËÚÂÎÂÈ. Ç̇˜‡ÎÂ,ÔðËڇ̈ӂ˚‚‡fl, ÏÓÎÓ‰˚ ԇðÌË Á‡„ðÛʇ˛Ú‚ ÔÓ‚ÓÁÍÛ ‚Ò Ôðˉ‡ÌÓÂ, Á‡ÚÂÏ ÔðÓËÒıÓ‰Ëڄ·‚Ì˚È, Ò‡Ï˚È ÚðÓ„‡ÚÂθÌ˚È Ó·ðfl‰ –ð‡ÒÒÚ‡‚‡ÌËÂ Ò ‰ÓÏÓÏ, ÍÓ„‰‡ Ì‚ÂÒÚ‡ ÒÊÂÌËıÓÏ ÔðÓ˘‡˛ÚÒfl Ò ðÓ‰ËÚÂÎflÏË Ì‚ÂÒÚ˚.èÓÒð‰ËÌ ÍÓÏ̇Ú˚ ÒÚÓËÚ ÍðÛ„Î˚È ÒÚÓÎ, Á‡ÍÓÚÓð˚Ï ÒˉflÚ ðÓ‰ËÚÂÎË. ÜÂÌËı Ë Ì‚ÂÒÚ‡ÚðËʉ˚ Ó·ıÓ‰flÚ ÒÚÓÎ ÔÓ ÍðÛ„Û. èÂð‚˚È ð‡ÁÌ‚ÂÒÚ‡ Ò‡‰ËÚÒfl ̇ ðÛÍË Ï‡ÚÂðË, ‡ ÊÂÌËı –ÓÚˆ‡. ÇÚÓðÓÈ ð‡Á – ̇ӷÓðÓÚ, Ì‚ÂÒÚ‡ ̇ðÛÍË ÓÚˆ‡, ‡ ÊÂÌËı – ̇ ðÛÍË Ï‡ÚÂðË, Í‡Í ·˚Ó·ÓÁ̇˜‡fl ÚÂÏ Ò‡Ï˚Ï ÔÓÒΉÌË τÌÓ‚ÂÌËfl‰ÂÚÒÚ‚‡, ÍÓ„‰‡ ËÏ Â˘Â ‰ÓÁ‚ÓÎÂÌÓ ÒÂÒÚ¸ ̇ðÛÍË. äÓ„‰‡ ÏÓÎÓ‰˚ ӷıÓ‰flÚ ÒÚÓÎ ÚðÂÚËÈð‡Á, ÊÂÌËı ·ÂðÂÚ Á‡ ðÛÍÛ Ì‚ÂÒÚÛ ËÒÚ‡ð‡ÂÚÒfl Í‡Í ÏÓÊÌÓ ·˚ÒÚð ۂÂÒÚË Â ËÁ‰ÓÏÛ. Ç ˝ÚÓÚ ÏÓÏÂÌÚ Ï·‰¯ËÈ ·ð‡Ú ËÎËÒÂÒÚð‡ ‚Ú˚͇ÂÚ ÌÓÊ ‚ ̇΢ÌËÍ ‰‚ÂðÂÈ ËÚð·ÛÂÚ Û ÊÂÌËı‡ ‚˚ÍÛÔ. ÜÂÌËı ÒÚ‡ð‡ÂÚÒflÛ‚ËθÌÛÚ¸ ÓÚ ÛÔ·Ú˚, ‚˚·Â„‡fl ÔÂð‚˚Ï, ‡Ì‚ÂÒÚ‡ ÓÒÚ‡ÂÚÒfl ‚ ÍÓÏ̇ÚÂ. ëÂÒÚð‡ ËÎË·ð‡Ú Ì‚ÂÒÚ˚ Á‡„Óð‡ÊË‚‡˛Ú ÂÈ ÔÛÚ¸. èÓÒÎÂÌ‰Ó΄Ëı ÔÂð„ӂÓðÓ‚ ÊÂÌËı ÓÚ‰‡ÂÚ ‚˚ÍÛÔË Á‡·Ëð‡ÂÚ Ì‚ÂÒÚÛ, ҇ʇÂÚ Â ‚ ÔÓ‚ÓÁÍÛ,Á‡ÚÂÏ ÔÓ‰ ÏÛÁ˚ÍÛ, ‚ ÒÓÔðÓ‚ÓʉÂÌËËðÓ‰ËÚÂÎÂÈ ÊÂÌËı‡ Ë ÔÓÒ‡ÊÂÌÌ˚ı, Û‚ÓÁËÚ ÍÒ· ‰ÓÏÓÈ. ç‡ ‚ÚÓðÓÈ ‰Â̸, ‚ ‚ÓÒÍðÂÒÂ̸Â,‚ ӷ‰ÂÌÌÓ ‚ðÂÏfl Ò‚‡‰¸·‡ ÔðÓ‰ÓÎʇÂÚÒfl ‚‰ÓÏ ÊÂÌËı‡. Ç ˝ÚÓÚ Ê ‰Â̸ ÔðÓ‚Ó‰ËÚÒflÓ·ðfl‰ ‚Â̘‡ÌËfl ‚ ˆÂðÍ‚Ë, „‰Â ÒÓ·Ëð‡˛ÚÒfl‚Ò Ôð˄·¯ÂÌÌ˚Â Ò Ó·ÂËı ÒÚÓðÓÌ ÊÂÌËı‡ ËÌ‚ÂÒÚ˚. é·˚˜ÌÓ ‚ ÚÓÚ Ê ‰Â̸ ÔðÓıÓ‰ËÚ„ð‡Ê‰‡ÌÒ͇fl ð„ËÒÚð‡ˆËfl ·ð‡Í‡. 낇‰¸·‡ ÛÊÂÌËı‡ ‰ÎËÚÒfl ‰Ó ÔÓÎÛÌÓ˜Ë.

ç‡ ÚðÂÚËÈ ‰Â̸, Ú.Â. ‚ ÔÓ̉ÂθÌËÍ

onu evden d›flar› ç›kart›r. Bu s›rada evin küçüko¤lu ya da k›z› bir b›çakla kap›n›n önündedurur ve damattan fidye ister. Damat ileri do¤ruad›m atarak bir flekilde fidyeden kurtulmakister ama gelin odada kal›r. K›z ya da erkekkardefl gelinin yolunu keser. K›sa süren birpazarl›ktan sonra damat gereken fidyeyi öderve gelini al›p araca bindirir. Sonra müzikeflli¤inde ebeveyn ve ana-baba vekilleri çiftiyolcu ederler ve damat gelini kendi evinegötürür. ‹kinci gün, pazar günü ö¤len yeme¤ivaktinde dü¤ün damad›n evinde devam eder.Ayn› gün damat ve gelin taraf›ndan davetedilen herkesin kat›ld›¤› kilise nikah töreniyap›l›r. Genelde ayn› gün resmi nikah dayap›l›r. Damat dü¤ünü gece yar›s›na kadardevam eder.

Üçüncü gün yani Pazartesi akflam› “masamare” denilen ve sadece evli çiftlerin kat›ld›¤›büyük bir yemek ziyafeti verilir. Dü¤ününüçüncü gününün en önemli faaliyeti,“dezbrekatul miresey” denilen gelininsoyundurulmas›d›r. Damat fazla büyükçeolmayan bir masan›n etraf›nda sandalyedeoturur, gelin ise yumuflak bir minderin üzerindedamad›n kuca¤›na oturur. Vekil-anne duygusalbir dü¤ün flark›s› eflli¤inde duva¤› ç›kart›r vegelinin en yak›n ve adetlere göre yak›n

Ç ÏÓΉ‡‚ÒÍËıÓ·˚˜‡flı ÔÓÎÓÚÂ̈Â

(«ÔðÓÒÓÔ»)ËÒÔÓθÁÛÂÚÒfl

Ôð‡ÍÚ˘ÂÒÍË ‚Ó‚ÒÂı ÒÂÏÂÈÌ˚ı

Ó·ðfl‰‡ı:ÍðÂÒÚË̇ı,

ÔÓıÓðÓ̇ı ËÓÒÓ·ÂÌÌÓ Ì‡

Ò‚‡‰¸·‡ı.

fiahitler ve“posajenn›y”lere

(dü¤ünlerde ana vebaba vekili) bafllay›p

s›radan davetlilerekadar herkes buhavluyu ba¤lar.

Havlu akrabaderecesine göre ebatve desen bak›m›ndan

farkl›laflmaktad›r.

116

‚˜ÂðÓÏ, ÔðÓıÓ‰ËÚ ·Óθ¯Ó Á‡ÒÚÓθ («Ï‡Ò‡Ï‡ð»), ̇ ÍÓÚÓðÓÏ ÔðËÒÛÚÒÚ‚Û˛Ú ÚÓθÍÓÒÂÏÂÈÌ˚ ԇð˚. É·‚Ì˚Ï Ó·ðfl‰ÓÏ ÚðÂڸ„ӉÌfl Ò‚‡‰¸·˚ fl‚ÎflÂÚÒfl «ð‡Á‰Â‚‡ÌË» Ì‚ÂÒÚ˚(«‰ÂÁ·ð˝Í‡ÚÛÎ ÏËðÂÒÂÈ»). ᇠÌ·Óθ¯ÓÈÒÚÓÎ Ò‡‰ËÚÒfl ÊÂÌËı Ë ‰ÂðÊËÚ Ì‡ ðÛ͇ı, ̇Ïfl„ÍÓÈ ÔÓ‰Û¯ÍÂ, Ì‚ÂÒÚÛ. èÓ‰ „ðÛÒÚÌÛ˛Ó·ðfl‰Ó‚Û˛ ÔÂÒÌ˛ ÔÓÒ‡ÊÂÌ̇fl χڸ ÒÌËχÂÚÒ Ì‚ÂÒÚ˚ Ù‡ÚÛ Ë Ì‡‰Â‚‡ÂÚ Â ̇ „ÓÎÓ‚Û·ÎËÁÍÓÈ ÔÓ‰ðÛ„Ë Ì‚ÂÒÚ˚, ÍÓÚÓð‡fl,Òӄ·ÒÌÓ Ì‡ðÓ‰ÌÓÏÛ ÔÓ‚Âð¸˛, ÒÍÓðÓ ÔÓÒνÚÓ„Ó ‚˚ȉÂÚ Á‡ÏÛÊ. èÓÒ‡ÊÂÌ̇fl χڸÒÓ·Ëð‡ÂÚ Ì‚ÂÒÚ ‚ ÛÁÂΠ̇ Á‡Ú˚ÎÍ ÍÓÒ˚,ÍÓÚÓð˚ ‚ ‰Â‚˘ÂÒÚ‚Â ‰ÓÁ‚ÓÎÂÌÓ ÌÓÒËÚ¸ð‡ÒÔÛ˘ÂÌÌ˚ÏË, Ë ÔÓ‚flÁ˚‚‡ÂÚ ÂÈ ÍÓÒ˚ÌÍÛ ËÙ‡ðÚÛÍ. í‡ÍËÏ Ó·ð‡ÁÓÏ, ‚˜Âð‡¯Ìflfl‰Â‚ۯ͇ ÒÚ‡ÌÓ‚ËÚÒfl Á‡ÏÛÊÌÂÈ ÊÂÌ˘ËÌÓÈ ËÒ ˝ÚÓ„Ó ÏÓÏÂÌÚ‡, Ó̇ Ì ËÏÂÂÚ Ôð‡‚‡ÔÓ͇Á‡Ú¸Òfl ÔðÓÒÚÓ‚ÓÎÓÒÓÈ Ì‡ „·Á‡ ‰ðÛ„ËÏÏÛʘË̇Ï, ÍðÓÏ ÏÛʇ. íÂÏ ˜‡ÒÓÏÔÓÒ‡ÊÂÌÌ˚È ÓÚˆ ÒÌËχÂÚ ·ÛÍÂÚ Ò „ðÛ‰ËÊÂÌËı‡ Ë Ì‡‰Â‚‡ÂÚ Ì‡ ÌÂ„Ó ¯ÎflÔÛ – Á̇ÍÚÓ„Ó, ˜ÚÓ ÓÌ ÛÊ ÒÂÏÂÈÌ˚È, ÒÂð¸ÂÁÌ˚ÈÏÛʘË̇.

àÏÂÌÌÓ Ì‡ ˝ÚÓÏ Á‡ÒÚÓθ Ôð˄·¯ÂÌÌ˚‰‡ðflÚ ÏÓÎÓ‰˚Ï ‰ÓðÓ„Ë ÔÓ‰‡ðÍË. ùÚÓð‡ÁÌ˚ Ôð‰ÏÂÚ˚ ‰Óχ¯ÌÂ„Ó Ó·ËıÓ‰‡ Ë,ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌÓ, ‰Â̸„Ë. é·ðfl‰ ˝ÚÓÚ fl‚ÎflÂÚÒflÒ‚ÓÂ„Ó ðÓ‰‡ ÔÓÏÓ˘¸˛ Ó‰ÌÓÒÂθ˜‡Ì ÌÓ‚ÓÈÒÂϸ ‰Îfl ÒÓÁ‰‡ÌËfl Ò‚ÓÂ„Ó ıÓÁflÈÒÚ‚‡. lj¸ÔÓÒΠ˝ÚÓ„Ó ðÓ‰ËÚÂÎË ÊÂÌËı‡ Ë Ì‚ÂÒÚ˚·Û‰ÛÚ Ó·flÁ‡Ì˚, ‚ Ò‚Ó˛ Ó˜Âð‰¸, ÔÓÈÚË ÒÔÓ‰‡ð͇ÏË Ì‡ Ò‚‡‰¸·˚ Í ‰ÂÚflÏÔðËÒÛÚÒÚ‚Û˛˘Ëı „ÓÒÚÂÈ. «å‡Ò‡ χð»,fl‚Îfl˛˘‡flÒfl ÙË̇θÌ˚Ï Ò‚‡‰Â·Ì˚ÏðËÚÛ‡ÎÓÏ, Á‡‚Âð¯‡ÂÚÒfl ÔÓ‰ ÛÚðÓÒÎÂ‰Û˛˘Â„Ó ‰Ìfl.

Ç Ì‡ÒÚÓfl˘Â ‚ðÂÏfl, Ӊ̇ÍÓ, ‚ ÏÓΉ‡‚ÒÍËıÒ·ı Ú‡ÍË ҂‡‰¸·˚ Ë„ð‡˛Ú ‚Ò ðÂÊÂ.ëÛÂÚ‡ ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓÈ ÊËÁÌË ÔÓÒÚÂÔÂÌÌÓ‚˚ÚÂÒÌflÂÚ ÏÌÓ„Ë ËÁ ‚˚¯ÂÓÔËÒ‡ÌÌ˚ıÓ·ðfl‰Ó‚, ÓÒÓ·ÂÌÌÓ ‚ „ÓðÓ‰‡ı. Ç ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌ˚ ҂‡‰¸·˚, ÍÓÚÓð˚ ‰ÎflÚÒflÓ·˚˜ÌÓ Ó‰ËÌ ‰Â̸, ÔÂð¯ÎË ‚ÒÂ„Ó Î˯¸ÌÂÒÍÓθÍÓ Úð‡‰ËˆËÓÌÌ˚ı ÒÚ‡ðËÌÌ˚ıÓ·ðfl‰Ó‚. ùÚÓ – Ò‚‡ÚÓ‚ÒÚ‚Ó (‚ ÒÓÍð‡˘ÂÌÌÓςˉÂ), Ó·ÏÂÌ Í‡Î‡˜‡ÏË, Á‡ÒÚÓθ «Ï‡Ò‡Ï‡ð» Ë «ð‡Á‰Â‚‡ÌË» Ì‚ÂÒÚ˚. çÓ ÔÓ‚Ò˛‰ÛÒÓıð‡ÌflÂÚÒfl ðËÚۇΠÔÓ‚flÁ˚‚‡ÌËflÔÓÎÓÚÂ̈‡ÏË.

ç˚ÌÂ, ‚ ˝ÔÓıÛ „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËË, χÎÓ ÍÚÓ ËÁÔ‡ðÌÂÈ ËÎË ‰Â‚Û¯ÂÍ ÊÂÌËÚÒfl ËÎË ‚˚ıÓ‰ËÚÁ‡ÏÛÊ ‚ ðÓ‰ÌÓÏ ÒÂÎÂ. çÂð‰ÍÓ ‰Â‚ۯ͇ ÒÒ‚Âð‡ ÒÚð‡Ì˚ ‚˚ıÓ‰ËÚ Á‡ÏÛÊ Á‡ Ô‡ðÌfl ÒÒ‡ÏÓ„Ó ˛„‡ Ë Ì‡Ó·ÓðÓÚ. ëÎÛ˜‡˛ÚÒfl ËÏÂʉÛ̇ðÓ‰Ì˚ ·ð‡ÍË. ç‡ Ú‡ÍËı Ò‚‡‰¸·‡ıÔÓ˜ÚË Ì ۂˉ˯¸ Íð‡ÒÓ˜Ì˚ı Ó·˚˜‡Â‚ ËÓ·ðfl‰Ó‚. ç‡ ÌËı, Í‡Í Ôð‡‚ËÎÓ, ̇ÌËχ˛ÚÒ‚‡‰Â·ÌÓ„Ó Ú‡Ï‡‰Û (‚Â‰Û˘Â„Ó), ÍÓÚÓð˚ÈÓð„‡ÌËÁÛÂÚ ‰Îfl ð‡Á‚ΘÂÌËfl „ÓÒÚÂÈ ð‡ÁÌ˚ÂÒÓ‚ðÂÏÂÌÌ˚ ˄ð˚, ڇ̈˚, Ôð‰ÓÒÚ‡‚ÎflÂÚÒÎÓ‚Ó Ê·˛˘ËÏ. ïÓðÓ¯Ó, ÂÒÎË Ú‡ÍÓÈ Ú‡Ï‡‰‡Á̇ÂÚ Ó·˚˜‡Ë Ë ÔðÓfl‚ÎflÂÚ ‰ÓÒÚ‡ÚÓ˜Ì˚È Ú‡ÍÚ.çÓ Í‡ÍÓÈ ·˚ ÌË ·˚· Ò‚‡‰¸·‡, Úð‡‰ËˆËÓÌÌÓÈËÎË ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓÈ, Ó̇ ÒÓıð‡ÌflÂÚ ÒÚ‡ðËÌÌ˚ÈÔðË̈ËÔ: ·˚Ú¸ Ôð‡Á‰ÌËÍÓÏ Â‰ËÌÂÌËfl ‰‚Ûıβ·fl˘Ëı ÒÂð‰Âˆ.

zamanda evlenecek k›z arkadafl›na giydirir.Vekil-anne gelinin k›zken da¤›n›k olarakdurmas›na müsaade edilen saç örgüsünüensesinde toparlay›p toka ve önlük takar. Buflekilde dünkü bekar k›z evli bir kad›n olur vebu andan itibaren k›z saç› aç›k bir flekildekocas›ndan baflka hiçbir erke¤e görünmez.Ayn› saatte vekil-baba damad›n yakas›ndançiçek buketini ç›kart›p bafl›na, art›k evli veciddi bir erkek oldu¤unu gösteren bir flapkagiydirir.

Özellikle bu toplant›da misafirler genç çiftede¤erli hediyeler verirler. Bunlar ev hayat›ndakullan›labilecek çeflitli eflyalardan paraya kadarher fley olabilir. Bu gelenek, ayn› köydekikiflilerin yeni çiftin ev-ocak olabilmesi için birtür yard›mlaflmas› anlam›na gelmektedir. Zirabundan sonra damat ve gelinin ailesi de törenekat›lan ailelerin çocuklar›n›n dü¤ünlerinehediyelerle gitmek zorundad›r. Dü¤ününbitiflini sembolize eden “masa mare” etkinli¤ibir sonraki günün sabah›nda bitirilir.

Bugün Moldova köylerinde böylesidü¤ünlere seyrek rastlan›r. Günümüz hayat›n›nkoflturmacas› yukar›da bahsetti¤imiz birçokgeleneksel etkinli¤i öncelikle flehirlerde olmaküzere ortadan kald›r›yor. Genelde bir günolmak üzere yap›lan günümüz dü¤ünetkinli¤ine eski dü¤ünlerimizden baz› adetlergeçmifltir. Mesela dünürcülük (k›salt›lm›fl birflekilde), somun takas›, “masa mare” ve gelinin“soyundurulmas›”. Havlu tak›n›lmas› adeti hâlâdevam etmektedir.

Küreselleflmenin yafland›¤› günümüzde,genç k›z ve delikanl›lardan kendi köylüsüyleevlenen pek az. Ço¤unlukla kuzeyli k›zlar engüneydeki erkeklerle evleniyorlar. Tabii bununtersi de yaflan›yor. Farkl› milletlerdenevliliklere de rastlamak mümkün. Bu gibidü¤ünlerde öyle renkli adet ve etkinliklerigörmek imkans›z. Bunlarda genelde “tamada”denen ve dü¤üne gelen misafirleri oyun, dansve isteyene konuflma hakk› vererek e¤lendirenbir kifli kiralan›yor. E¤er böyle bir “tamada”adetlerimizi biliyorsa ve oldukça nazik biriyseçok iyi. Fakat ne gibi bir dü¤ün olursa olsunyine de eski adetlerimizden “seven iki kalbinbirleflmesi bayram›” devam etmektedir.

Ç ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌ˚ÂÒ‚‡‰¸·˚, ÍÓÚÓð˚‰ÎflÚÒfl Ó·˚˜ÌÓÓ‰ËÌ ‰Â̸,ÔÂð¯ÎË ‚Ò„ÓÎ˯¸ ÌÂÒÍÓθÍÓÚð‡‰ËˆËÓÌÌ˚ıÒÚ‡ðËÌÌ˚ıÓ·ðfl‰Ó‚. ùÚÓ –Ò‚‡ÚÓ‚ÒÚ‚Ó (‚ÒÓÍð‡˘ÂÌÌÓςˉÂ), Ó·ÏÂÌ͇·˜‡ÏË,Á‡ÒÚÓθ «Ï‡Ò‡Ï‡ð» Ë«ð‡Á‰Â‚‡Ì˻̂ÂÒÚ˚. çÓÔÓ‚Ò˛‰ÛÒÓıð‡ÌflÂÚÒflðËÚÛ‡ÎÔÓ‚flÁ˚‚‡ÌËflÔÓÎÓÚÂ̈‡ÏË.

Genelde bir günolmak üzere yap›langünümüz dü¤ünetkinli¤ine eskidü¤ünlerimizdenbaz› adetlergeçmifltir. Meseladünürcülük(k›salt›lm›fl birflekilde), somuntakas›, “masa mare”ve gelinin“soyundurulmas›”.Havlu tak›n›lmas›adeti hâlâ devametmektedir.

‹nsano¤lunun ilk ve kaç›n›lmazgereksinmesi olan beslenme birçokgöstergeyi içinde bar›nd›r›r. Kültürel

formlar ve motiflerle yemekler iç içegeçmifltir. Ne yedi¤iniz, nas›l yedi¤iniz,nerede yedi¤iniz, kimin piflirdi¤i, nas›lpiflirdi¤i hepsi bir kültürü tan›man›z içinkilometre tafllar›d›r.

Tataristan’da at eti yemek gelenekseldir.Sabah kahvalt›s› her kültürde farkl›d›r.Çinliler için en makbul kahvalt›, horozayaklar›n›n yufkaya sar›lm›fl halidir, biz deAnadolu’da çorba, Bat›’da, “Avrupakahvalt›s›” denen peynir, ekmek ve zeytindir.‹ranl›lar zeytin bilmez, Afrikal›lar günde birö¤ün yer. Sütleri bozulmas›n diye içine inekçifli koyar. Avustralyal› Aborojinler büyülükurtçuklar› yer, Kameron’da kedi güveç çoktutulan bir yemektir. Kore’de hem kedi, hemköpek etini lokantada bulabilirsiniz. Çin’dey›lan restoran›nda vitrinde canl› canl›y›lan›m› be¤enip ›smarlam›flt›m örne¤in.Fransa’da kurba¤a baca¤› ya da salyangozözel bir yemektir. Giritli olan dedem desalyangoz yerdi ben çocukken.

Yemek kültürü birçok anlam içerir. Yemekültürü güç demektir. Papua Yeni Gine’deafliretler birbiriyle savafl›rken silah olarakyiyecekleri kullan›rlar. Düflmanlar›m›z› vedostlar›m›z› belirleyen güçtür yemek.Günümüzde ziyafetler bunu sa¤lar. Yemekayn› zamanda bir zevk sorunudur.

Yiyecek aflk ile yak›ndan ilgilidir.Afrodizyak olarak kullan›lan birçok yiyecekve bitki vard›r. Manisa’n›n MesirMacunu’ndan istiridyeye kadar çeflitleriiçerir. Dinle yak›ndan ilgilidir. Müslümanlarve Yahudiler domuz yemez. Baz› yiyecekleryasaklanm›fl ya da kutsanm›flt›r.

Sa¤l›kla beslenmek her zaman el ele yürür.

Kültürün renkliziyafet sofras›: Yemekꇉۄ‡ ÍÛθÚÛð:ÍÛÎË̇ðÌ˚ Úð‡‰ËˆËË

èËÚ‡ÌËÂ, ·Û‰Û˜Ë ÔÂð‚˘ÌÓÈÔÓÚð·ÌÓÒÚ¸˛ ˜ÂÎӂ˜ÂÒÍÓ„ÓÒÛ˘ÂÒÚ‚‡, Ôð‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚ ÒÓ·ÓÈ

ÒÎÓÊÌÓ fl‚ÎÂÌËÂ. äÛıÌfl β·ÓÈ ÍÛθÚÛð˚ÓÚð‡Ê‡ÂÚ ÓÒÓ·ÂÌÌÓÒÚË Ë ÏÓÚË‚˚,Ò‚ÓÈÒÚ‚ÂÌÌ˚ ËÏÂÌÌÓ ˝ÚÓÈ ÍÛθÚÛðÂ. éÚ‚ÂÚ˚̇ ‚ÓÔðÓÒ˚ Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ Ï˚ ÂÎË, Í‡Í ÂÎË, „‰ÂÂÎË, ÍÚÓ Ë Í‡ÍËÏ ÒÔÓÒÓ·ÓÏ „ÓÚÓ‚ËÎ ÔˢÛ,Ôð‰ÒÚ‡‚Îfl˛Ú ÒÓ·ÓÈ ÒÚÛÔÂÌË ÔÛÚË, ‚Â‰Û˘Â„Ó ÍÔÓÁ̇Ì˲ ÓÔð‰ÂÎÂÌÌÓÈ ÍÛθÚÛð˚.

Ç í‡Ú‡ðÒڇ̠Úð‡‰ËˆËÓÌÌÓ ‰ÎflÔðË„ÓÚÓ‚ÎÂÌËfl ÌÂÍÓÚÓð˚ı ·Î˛‰ ËÒÔÓθÁÛÂÚÒflÍÓÌË̇. ìÚðÂÌÌËÈ Á‡‚Úð‡Í ÌÂÔÓ‚ÚÓðËÏ ÛÍ‡Ê‰Ó„Ó Ì‡ðÓ‰‡. Ç äËڇ ҇Ï˚È ÔðËÂÏÎÂÏ˚ÈÁ‡‚Úð‡Í – ÍÛðËÌ˚ ÌÓÊÍË, Á‡‚ÂðÌÛÚ˚ ‚ÚÓÌÍÛ˛ ÎÂÔ¯ÍÛ. ÜËÚÂÎË Ä̇ÚÓÎËËÔð‰ÔÓ˜ËÚ‡˛Ú ̇ Á‡‚Úð‡Í Ú‡ðÂÎÍÛ Î„ÍÓ„ÓÒÛÔ‡. ç‡ Á‡Ô‡‰Â íÛðˆËË ð‡ÒÔðÓÒÚð‡ÌÂÌ Ú‡Í̇Á˚‚‡ÂÏ˚È «Â‚ðÓÔÂÈÒÍËÈ Á‡‚Úð‡Í»,‚Íβ˜‡˛˘ËÈ Ò˚ð, ıη Ë Ï‡ÒÎËÌ˚. àð‡Ìˆ˚Ì ÔðËÁ̇˛Ú χÒÎËÌ. ÄÙðË͇̈˚ Ë ‚Ó‚Ò ‰flÚÓ‰ËÌ ð‡Á ‚ ÒÛÚÍË, ‡ ‰Îfl ÒÓıð‡ÌÂÌËfl Ò‚ÂÊÂÒÚËÏÓÎÓ͇ ‰Ó·‡‚Îfl˛Ú ‚ ÌÂ„Ó ÍÓðÓ‚¸˛ ÏÓ˜Û.Ä‚ÒÚð‡ÎËÈÒÍË ‡·ÓðË„ÂÌ˚ ÛÔÓÚð·Îfl˛Ú ‚ÔË˘Û «‚Óί·Ì˚ Î˘ËÌÍË», ‡ ‚ ä‡ÏÂðÛÌÂÓ‰ÌÓ ËÁ β·ËÏ˚ı ·Î˛‰ – ÍÓ¯‡˜¸Â ÏflÒÓ,ÔðË„ÓÚÓ‚ÎÂÌÌÓ ‚ „ÎËÌflÌÓÏ „Óð¯Ó˜ÍÂ.

Yemek kültürübirçok anlam içerir.

Yeme kültürü, güçdemektir.

äÛθÚÛðÛ ÔËÚ‡ÌËflÏÓÊÌÓ ÔÓÌËχڸÔÓ-ð‡ÁÌÓÏÛ. Ö‰‡

ÏÓÊÂÚÓÎˈÂÚ‚ÓðflÚ¸ ÒËÎÛ.

äÛθÚÛð‡

Kültür

ç‚‚‡Î¸ ë‚Ë̉ËNevval Sevindi

DA dergisi Yay›n Editörü (Türkiye). É·‚Ì˚È ð‰‡ÍÚÓð ÊÛð̇· «ÑÄ» (íÛðˆËfl).

Kad›nlar›n hamilelikte aflermeleri, evlenirkennar k›r›lmas› ya da fleker, pirinç serpilmesiyiyece¤in kad›nla ilgili bölümüdür. Yemeiçme en çok s›n›fsal olarak anlaml›d›r. Hers›n›f›n yiyece¤i yüzy›llar içinde de bugün defarkl›d›r.

Dün k›tl›k, bugün obeziteBugün yiyecek sektörü büyük bir kazançalan›d›r. Ayn› zamanda e¤lence faktörüvard›r. Amerika’da obezitenin artmas›bununla yak›ndan ilgili bir durum.

Elbette k›tl›kla beslenme hep yan yanaolmufltur. Avrupa’da bunal›m 3. yüzy›ldabafllad› ve 4.,5. yüzy›llarda a¤›rlaflt›. K›tl›k vesalg›n hastal›klar 6. yüzy›lda doruk noktas›naulaflt›. Fransa’da bir belgede 11. yüzy›lda 26k›tl›k meydana geldi¤i belirtilmekte. Bunu 16k›tl›kla 18. yüzy›l izlemekte.

Otlar, kökler yiyen kitlelere karfl›n et hepgüçlünün, soylunun yiyece¤i olmufltur.Yönetici s›n›f için et önemlidir. Bu¤day veekmek gerçek bir Akdeniz yiyece¤idir. 11.yüzy›ldan itibaren ekmek, yoksul s›n›flar›nbeslenme rejiminde önemli yer tuttu. Eti vebaz› durumlarda tüm hayvansal besinleriyasaklayan Kilise kurallar› nedeniyle yemekrejiminde çeflitlilik desteklenir. Uzun ve k›saoruç günleri topland›¤›nda bu sürenin y›lda150 güne ulaflt›¤› hesaplanm›flt›r. Dinitörenlerle yiyecek iliflkisi çok s›k›laflt›.

13. yüzy›lda “çok miktarda kestane,ac›dar› ve fasulye” ekmek yerine kullan›l›r

olmufltu. Beyaz ekmek az say›dainsan›n yedi¤i pahal› bir

yiyecekti. Rusya yeni

Ç ÍÓðÂÈÒÍËı ðÂÒÚÓð‡Ì‡ı ‚‡Ï Ôð‰ÎÓÊ‡Ú ËÍÓ¯‡˜¸Â, Ë ÒÓ·‡˜¸Â ÏflÒÓ. Ç äËڇ fl Á‡Í‡Á‡Î‡ÔÓÌð‡‚Ë‚¯Û˛Òfl ÏÌ ÊË‚Û˛ Áϲ, ÍÓÚÓðÛ˛Û‚Ë‰Â· ‚ ‚ËÚðËÌ ðÂÒÚÓð‡Ì‡. îËðÏÂÌÌ˚Ï·Î˛‰ÓÏ ‚Ó îð‡ÌˆËË fl‚Îfl˛ÚÒfl, Í‡Í ËÁ‚ÂÒÚÌÓ,Îfl„Û¯‡˜¸Ë ·ÔÍË Ë ÛÒÚðˈ˚. äÓ„‰‡ fl ·˚·¢ ð·ÂÌÍÓÏ, ÏÓÈ ‰Â‰, ðÓ‰ÓÏ Ò ÓÒÚðÓ‚‡ äðËÚ,ÂÎ ÛÎËÚÓÍ.

äÛθÚÛðÛ ÔËÚ‡ÌËfl ÏÓÊÌÓ ÔÓÌËχڸ ÔÓ-ð‡ÁÌÓÏÛ. Ö‰‡ ÏÓÊÂÚ ÓÎˈÂÚ‚ÓðflÚ¸ ÒËÎÛ.èÎÂÏÂ̇ Ô‡ÔÛ‡ÒÓ‚ çÓ‚ÓÈ É‚ËÌÂË ‚Ó ‚ðÂÏflÏÂʉÓÛÒÓ·Ì˚ı ‚ÓÈÌ ‰ðÛ„ Ò ‰ðÛ„ÓÏ ËÒÔÓθÁÛ˛ÚÔË˘Û ‚ ͇˜ÂÒÚ‚Â ÓðÛÊËfl. Ö‰‡ – ˝ÚÓ ÒË·,ÍÓÚÓð‡fl ÔÓÏÓ„‡ÂÚ Ì‡Ï ð‡Á΢ËÚ¸ ‰ðÛÁÂÈ Ë‚ð‡„Ó‚. Ç Ì‡¯Â ‚ðÂÏfl ‰Îfl ˝ÚÓÈ ˆÂÎË ÒÎÛʇڷ‡ÌÍÂÚ˚ Ë Á‚‡Ì˚ ӷ‰˚. äðÓÏ ˝ÚÓ„Ó, ‰‡ –Â˘Â Ë ‚ÓÔðÓÒ ‚ÍÛÒ‡.

èˢ‡ ÌÂÔÓÒð‰ÒÚ‚ÂÌÌÓ Ò‚flÁ‡Ì‡ Òβ·Ó‚Ì˚ÏË ˜Û‚ÒÚ‚‡ÏË. åÌÓÊÂÒÚ‚Ó ð‡ÒÚÂÌËÈË ‚ˉӂ ÔË˘Ë ÒÚËÏÛÎËðÛ˛Ú ÒÂÍÒۇθÌÛ˛‡ÍÚË‚ÌÓÒÚ¸. ä ÌËÏ ÓÚÌÓÒflÚÒfl, ̇ÔðËÏÂð,ÛÒÚðˈ˚ Ë Á̇ÏÂÌËÚ‡fl «ÏÂÒËðÒ͇fl χÁ¸»,ËÁ„ÓÚ‡‚ÎË‚‡Âχfl ‚ å‡ÌËÒ ËÁ 41 ‚ˉ‡ð‡ÒÚÂÌËÈ.

ÅÓθ¯Û˛ ðÓθ ‚ ÒËÒÚÂÏ ÔËÚ‡ÌËfl ˜ÂÎÓ‚Â͇ËÏÂÂÚ Ë Â„Ó ÔðË̇‰ÎÂÊÌÓÒÚ¸ Í ÚÓÈ ËÎË ËÌÓÈðÂÎË„ËÓÁÌÓÈ ÍÓÌÙÂÒÒËË. åÛÒÛθχÌÂ Ë ËÛ‰ÂË,̇ÔðËÏÂð, Ì ÛÔÓÚð·Îfl˛Ú ‚ ÔË˘Û Ò‚ËÌËÌÛ.àÌÓ„‰‡ ÛÔÓÚð·ÎÂÌË ÌÂÍÓÚÓð˚ı ÔðÓ‰ÛÍÚÓ‚ËÎË ÏflÒ‡ ÊË‚ÓÚÌ˚ı Á‡Ôð¢ÂÌÓ ðÂÎË„ËÂÈ,ÎË·Ó Ò˜ËÚ‡ÂÚÒfl Ò‚fl˘ÂÌÌ˚ÏË.

á‰ÓðÓ‚¸Â Ë ÔËÚ‡ÌË ÌÂÓÚ‰ÂÎËÏ˚ ‰ðÛ„ ÓÚ‰ðÛ„‡. Ç ÔÂðËÓ‰ ·ÂðÂÏÂÌÌÓÒÚË ÊÂÌ˘ËÌ˚ËÒÔ˚Ú˚‚‡˛Ú ÓÚ‚ð‡˘ÂÌËÂ Í ÌÂÍÓÚÓð˚Ï ‚ˉ‡ÏÔË˘Ë ËÎË, ̇ӷÓðÓÚ, ÒÚð‡ÒÚÌÓ ıÓÚflÚ ˜ÚÓ-ÌË·Û‰¸ ÌÂÓ·˚˜ÌÓÂ. èÂð‰ Ò‚‡‰¸·ÓÈð‡Ò͇Î˚‚‡˛Ú „ð‡Ì‡Ú, ‡ ‚Ó ‚ðÂÏfl Ò‚‡‰¸·˚ÊÂÌËı‡ Ò Ì‚ÂÒÚÓÈ ÔðËÌflÚÓ Ó·Ò˚Ô‡Ú¸ ðËÒÓÏ ËÍÓÌÙÂÚ‡ÏË. ëÛ˘ÂÒÚ‚Û˛Ú Ú‡ÍÊ Í·ÒÒÓ‚˚ÂÓÚ΢Ëfl ‚ ÔËÚ‡ÌËË, ÒÙÓðÏËðÓ‚‡‚¯ËÂÒfl ̇ÔðÓÚflÊÂÌËË ÒÚÓÎÂÚËÈ Ë ‰Ó¯Â‰¯Ë ‰Ó ̇¯Ëı‰ÌÂÈ.

ǘÂð‡ „ÓÎÓ‰ – Ò„ӉÌfl ÓÊËðÂÌËÂ Ç Ì‡¯Â ‚ðÂÏfl Ôˢ‚‡fl ÔðÓÏ˚¯ÎÂÌÌÓÒÚ¸ –Ó‰ËÌ ËÁ Ó˜Â̸ ‰ÓıÓ‰Ì˚ı ‚ˉӂ ·ËÁÌÂÒ‡. éÌÒÓ˜ÂÚ‡ÂÚÒfl Ú‡ÍÊÂ Ò Ë̉ÛÒÚðËÂÈ ð‡Á‚ΘÂÌËÈ.ëÚðÂÏËÚÂθÌÓ ð‡ÒÔðÓÒÚð‡ÌÂÌË ÓÊËðÂÌËflÒðÂ‰Ë ÊËÚÂÎÂÈ ëòÄ ‚Ó ÏÌÓ„ÓÏ Ó·˙flÒÌflÂÚÒflËÏÂÌÌÓ ˝ÚËÏ.

ÅÂÒÒÔÓðÌÓ, ̉ÓÒÚ‡ÚÓ˜ÌÓÂ Ë ÔÓÎÌÓˆÂÌÌÓÂÔËÚ‡ÌË ‚Ò„‰‡ ¯ÎË ðfl‰ÓÏ. Ç Ö‚ðÓÔ ÍðËÁËÒ̇˜‡ÎÒfl ‚ III ‚., ‚ IV-V ‚‚. ÒËÚÛ‡ˆËflÓ·ÓÒÚðË·Ҹ, ‡ ‚ VI ‚. „ÓÎÓ‰ Ë ˝ÔˉÂÏ˘ÂÒÍËÂÁ‡·Ó΂‡ÌËfl ‰ÓÒÚË„ÎË Ò‚ÓÂ„Ó ‚˚Ò¯Â„Ó ÛðÓ‚Ìfl.

Ç XI ‚. ‚Ó îð‡ÌˆËË ·˚ÎÓ Á‡ÙËÍÒËðÓ‚‡ÌÓ26 „ÓÎÓ‰‡˛˘Ëı ð‡ÈÓÌÓ‚, ‚ XVIII ‚. Ëı ˜ËÒÎÓÒÌËÁËÎÓÒ¸ ‰Ó 16.

íð‡‚˚ Ë ÍÓðÂ̸fl ËÁ‰‡‚̇ Ò˜ËÚ‡˛ÚÒfl ÔˢÂÈÔðÓÒÚ˚ı β‰ÂÈ, ‡ ÛÔÓÚð·ÎÂÌË ‚ ÔË˘Û ÏflÒ‡ÏÓ„ÛÚ ÔÓÁ‚ÓÎËÚ¸ Ò· ӷÂÒÔ˜ÂÌÌ˚ ÒÎÓË.

åflÒÓ fl‚ÎflÂÚÒfl ‚‡ÊÌ˚Ï ÔðÓ‰ÛÍÚÓÏ ‰ÎflÍ·ÒÒ‡ Ôð‡‚ËÚÂÎÂÈ. ïη – ̇ÒÚÓfl˘‡fl

Ôˢ‡ ëð‰ËÁÂÏÌÓÏÓð¸fl. 燘Ë̇fl ÒXI ‚., ıη „·‚ÂÌÒÚ‚ÛÂÚ ‚ ð‡ˆËÓÌÂ

·Â‰ÌflÍÓ‚. èËÚ‡ÌË ‰ÓÎÊÌÓ ·˚Ú¸

119

aç›ld›¤› dönemlerde ilk aç›lan Türkf›r›nlar›n›n kap›s›nda uzun kuyruklaroluyordu. Beyaz ekme¤i baz› Ruslar “pasta”niyetine al›yorlard›.

Avrupa’da 13. yüzy›l›n ilk yar›s›ndagerginlikler, çeliflkiler ve karfl›tl›klar sürerkenrefah da bafllar. Haçl› Seferleri birçok fleyiAvrupa’ya tafl›r. Bu yüzy›lda sofra adab›geliflmeye bafllar. Yenen yemekler anlat›lmazkitaplarda yemek tak›mlar›n›n güzelli¤iövülür.

Kuvvetten çok zarafete, içerikten ziyade(beslenme rejimi yerine) flekle dayal› vedavran›fl ritüeli haline gelmifl sofra adab›sosyal farkl›laflmaya iflaret etmekte. ‹lkyemek kitaplar› bu yüzy›lda ç›kar.

Papa’n›n ayn› yüzy›lda dünyevizenginliklerle böbürlenip kibir duyulmas›nakoydu¤u yasak “oburluk” günah›n› veinsanlar›n ç›lg›n tutkular›n›n yeni zevklerinide kaps›yordu. Baharat ç›lg›nl›¤› bunlardanbiridir. 13. yüzy›lda yaz›lm›fl bir ‹talyanyemek kitab›nda; “26 gr. karanfil, üç parçahindistancevizi tohumu, biber, zencefil, tarç›nve safran bulunan bir yahni ya da sosuyeme¤e davet ederim” tarifi ilginçtir. Çünküo kadar karanfil anestezi etkisi yapar!

13. yüzy›lda yaz›lan kitaplar burjuva,soylu, köylü, kentli gibi ayr›mlar yaparakokuyucular›n› belirlerler. Pasta da ilk buyüzy›lda mutfa¤a girer. Kent yaflam› yemeiçme kültür ve adab›n› belirlemektedirAvrupa’da. O yüzy›lda Anadolu nas›ld›acaba?

Asya’dan Anadolu’ya do¤ru akan Türkboylar›, eski uygarl›klar›n mayalad›¤› butopraklara Uzak Do¤u’da oluflan o zenginkültürü büyük bir ustal›kla ve yol boyu,geçtikleri her ülkeden ald›klar› malzemeylezenginlefltirerek tafl›m›fllard›. Bu harekets›ras›nda elbette mutfak kültürüne de gerekenyeri vereceklerdi. “Açlar› doyurun, ç›plaklar›giydirin, y›k›lanlar› yap›n, az halk› çok edin”gibi kutsal ö¤ütlerle yola ç›kan göçkafilelerinin yeni vatandaki görevlerikendilerine böylece bildirilmiflti.

‹flte, y›llar sonra Anadolu ve Rumeli’ndegeliflen Osmanl› kültürü ve de bu kültürünönemli bir bölümünü oluflturan mutfak veyemek töreleri Asya Türklerinin tarihselbirikimiyle birlikte olufltu, geliflti ve ünlendi.

15. ve 16. yüzy›l Osmanl› mutfa¤›, odönemde somut olarak ne yendi¤i, bunlar›nnas›l piflirildi¤ini ortaya koymak için bukonuda tek bir belge var: Yaflam› flimdiyekadar II. Murad dönemi için belgelenenHekim Mehmed bin Mahmud fiirvânî’nin250’den fazla yemek tarifini içeren yazmas›.Tek nüshas› ‹stanbul’da MilletKütüphanesi’nde (bugün SüleymaniyeKütüphanesi) olan ve y›llardan beri bilinenbu yazma bir 13. yüzy›l Arapça yemek

ð‡ÁÌÓÓ·ð‡ÁÌ˚Ï, ˜ÚÓ ÓÒÓ·ÂÌÌÓ ‚‡ÊÌÓ ‰ÎflÔÓÒΉӂ‡ÚÂÎÂÈ ıðËÒÚˇÌÒÚ‚‡, ÍÓÚÓð˚ ‚ÓÔð‰ÂÎÂÌÌ˚ ÔÂðËÓ‰˚ ‚ÓÁ‰ÂðÊË‚‡˛ÚÒfl ÓÚÛÔÓÚð·ÎÂÌËfl ÏflÒ‡, ‡ ËÌÓ„‰‡ Ë Î˛·˚ıÔðÓ‰ÛÍÚÓ‚ ÊË‚ÓÚÌÓ„Ó ÔðÓËÒıÓʉÂÌËfl.èÓ‰Ò˜ËÚ‡ÌÓ, ˜ÚÓ Ó·˘‡fl ÔðÓ‰ÓÎÊËÚÂθÌÓÒÚ¸ÍÓðÓÚÍËı Ë ‰ÎËÌÌ˚ı ÔÓÒÚÓ‚ ‚ „Ó‰ ÒÓÒÚ‡‚ÎflÂÚ150 ‰ÌÂÈ. 燷≇ÂÚÒfl Ë ÚÂÒ̇fl Ò‚flÁ¸ÓÔð‰ÂÎÂÌÌÓÈ ÔË˘Ë Ò ðÂÎË„ËÓÁÌ˚ÏˈÂðÂÏÓÌËflÏË.

Ç XIII ‚. ͇¯Ú‡Ì˚, ÔðÓÒÓ Ë Ù‡ÒÓθ ÒÚ‡ÎËÛÔÓÚð·ÎflÚ¸Òfl ‚ÏÂÒÚÓ ıη‡. ñÂ̇ ·ÂÎÓ„Óıη‡ ·˚· Ó˜Â̸ ‚˚ÒÓÍÓÈ, ÔÓ˝ÚÓÏÛËÒÔÓθÁÓ‚‡ÎÒfl ÓÌ ·ÂðÂÊÌÓ. чÊ ‚ êÓÒÒËË, ‚ÔÂð‚˚ „Ó‰˚ ÔÓÒΠÒÌflÚËfl «ÊÂÎÂÁÌÓ„ÓÁ‡Ì‡‚ÂÒ‡», Û ÚÓθÍÓ ˜ÚÓ ÔÓfl‚Ë‚¯ËıÒflÚÛðˆÍËı Ë ‰ðÛ„Ëı ËÌÓÒÚð‡ÌÌ˚ı ÔÂ͇ðÂÌÓ·ð‡ÁÓ‚˚‚‡ÎËÒ¸ ‰ÎËÌÌ˚ ӘÂð‰Ë.çÂÍÓÚÓð˚ ÔÓÍÛÔ‡ÎË ·ÂÎ˚È ıη ËÁ ˝ÚËıÔÂ͇ðÂÌ ‚ÏÂÒÚÓ ÚÓðÚÓ‚ Ë ·ÛÎÓ˜ÂÍ.

Ç Ö‚ðÓÔ XIII ‚., ÌÂÒÏÓÚðfl ̇ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡‚¯Ë ÚÓ„‰‡ ð‡Á΢Ì˚ÂÔðÓÚË‚Óð˜Ëfl Ë ÍÓÌÙÎËÍÚ˚, ̇ÒÚÛÔËÎ ÔÂðËÓ‰‰ÓÒÚ‡Ú͇. Å·„Ó‰‡ðfl ÍðÂÒÚÓ‚˚Ï ÔÓıÓ‰‡Ï,Ö‚ðÓÔ‡ ÛÁ̇ÂÚ ÏÌÓ„Ó ÌÓ‚Ó„Ó Ë ÒËθÌÓÓ·Ó„‡˘‡ÂÚÒfl. àÏÂÌÌÓ ˝ÚÓ ÒÚÓÎÂÚË ÏÓÊÌÓÒ˜ËÚ‡Ú¸ ̇˜‡ÎÓÏ ÍÛÎË̇ðÌ˚ı Úð‡‰ËˆËÈ ‚Ö‚ðÓÔÂ, ÍÓ„‰‡ ̇ ‚Ò ·‰˚ ð‡Òı‚‡ÎË‚‡ÎËÒ¸ð‡ÁÌÓÓ·ð‡ÁÌ˚ ·Î˛‰‡ Ë Íð‡ÒÓÚ‡ ÒÚÓÎÓ‚˚ıÔðË·ÓðÓ‚. äÛÎË̇ðÌÓ ËÒÍÛÒÒÚ‚Ó Ë Ó·Â‰˚ÔÓÒÚÂÔÂÌÌÓ Ôð‚ð‡ÚËÎËÒ¸ ‚ ÓÒÓ·˚È ðËÚÛ‡Î,ÓÒÌÓ‚‡ÌÌ˚È Ì‡ ÓÔð‰ÂÎÂÌÌÓÏ ˝ÚËÍÂÚ ËÔð‰ÔÓ·„‡˛˘ËÈ ð‡Á΢Ì˚ Ôð‡‚Ë·,ÍÓÚÓð˚ ˜ÂÚÍÓ ð‡Á΢‡ÎËÒ¸ Û ð‡ÁÌ˚ıÒӈˇθÌ˚ı ÒÎÓ‚. èˢ‡ ÔÂðÂÒڇ· ·˚Ú¸ÔðÓÒÚÓ ËÒÚÓ˜ÌËÍÓÏ ÒËÎ˚ Ë ˝ÌÂð„ËË, ÂÂÛÚËÎËÚ‡ðÌÓ ÒÓ‰ÂðʇÌË Á‡ÏÂÌË· ÙÓðχ,Úð·ӂ‡‚¯‡fl ËÁfl˘ÂÒÚ‚‡ Ë ‚̯ÌÂÈ Íð‡ÒÓÚ˚.

Ç ÚÓÏ Ê ÒÚÓÎÂÚËË è‡Ô‡ êËÏÒÍËÈ ËÁ‰‡Î˝ÌˆËÍÎËÍÛ, Òӄ·ÒÌÓ ÍÓÚÓðÓÈ ÔÓı‚‡Î¸·‡ÏËðÒÍËÏË ·Ó„‡ÚÒÚ‚‡ÏË Ë „Óð‰˚Ìfl Ò˜ËÚ‡ÎËÒ¸·Óθ¯ËÏ „ðÂıÓÏ. éÒÛʉÂÌ˲ ÔÓ‰‚Âð„‡ÎÓÒ¸Ó·ÊÓðÒÚ‚Ó Ë ÌÂÓ·ÛÁ‰‡ÌÌ˚ ˜ÂÎӂ˜ÂÒÍËÂÒÚð‡ÒÚË Ë Û‚Î˜ÂÌËfl, Ó‰ÌËÏ ËÁ ÍÓÚÓð˚ı ·˚ÎÓ

Kültürel formlar vemotiflerle yemekleriç içe geçmifltir. Ne

yedi¤iniz, nas›lyedi¤iniz, nerede

yedi¤iniz, kiminpiflirdi¤i, nas›l

piflirdi¤i hepsi birkültürü tan›man›z

için kilometretafllar›d›r.

äÛıÌfl β·ÓÈÍÛθÚÛð˚ ÓÚð‡Ê‡ÂÚ

ÓÒÓ·ÂÌÌÓÒÚË ËÏÓÚË‚˚,

Ò‚ÓÈÒÚ‚ÂÌÌ˚ÂËÏÂÌÌÓ ˝ÚÓÈ

ÍÛθÚÛðÂ. éÚ‚ÂÚ˚̇ ‚ÓÔðÓÒ˚ Ó ÚÓÏ,

˜ÚÓ Ï˚ ÂÎË, ͇ÍÂÎË, „‰Â ÂÎË, ÍÚÓ Ë

͇ÍËÏ ÒÔÓÒÓ·ÓÏ„ÓÚÓ‚ËÎ ÔˢÛ,Ôð‰ÒÚ‡‚Îfl˛ÚÒÓ·ÓÈ ÒÚÛÔÂÌË

ÔÛÚË, ‚Â‰Û˘Â„Ó ÍÔÓÁ̇Ì˲

ÓÔð‰ÂÎÂÌÌÓÈÍÛθÚÛð˚.

120

kitab›ndan çeviriydi ve Arapça asl› hem budilde iki defa yay›mlanm›fl, hem ‹ngilizceyeçevrilmifl ve birçok yay›nda kullan›lm›flt›.Ancak yazmada bu kadar›yla kal›nm›yor,çeviri bölümünden sonra 82 yeni tarifekleniyordu. Arapça orijinalinde bulunmayanve 13. ile 15. yüzy›llar aras›nda yaz›lm›fldi¤er Arapça mutfak risalelerindegörülmeyen bu tariflerin varl›¤› ise ayr›cabiliniyordu ve konunun uzmanlar›,bildirilerinde ve yaz›lar›nda buna defalarcaiflaret etmifller.

Bu hareketli kültür birikimini yeni vatandagelifltirecek, destekleyecek ve üretkenli¤iniartt›racak bir çok eleman vard›. Yeni toprak,her fleyden önce üç ayr› denizle çevrilmiflti:Karadeniz, Akdeniz, Ege Denizi. Bu üç denizbütün mal varl›klar›n› Anadolugöçmenlerinin emrine sunmufltu ve bu üçdenize ba¤l› iki bo¤az (Çanakkale ve ‹stanbulBo¤azlar›) ve de onlar› birbirine ba¤layanMarmara Denizi, bir yandan kendine özgübereketi ile bir yandan da Anadolu’da, dörtmevsimi birarada yaflaman›n özellikleriyleBat›’da bahar keyfi sürerken, Güney’de yaz,Karadeniz’de ›l›man bir sonbahar› yaflamaimkan›n› kullanarak, ülkenin bütününü, hermevsim taze sebzeler ve de¤iflik meyvelerledonat›yordu. Bizler de, bugün ayn› keyfiyaflam›yor muyuz?

ÌÂÛÏÂðÂÌÌÓ ËÒÔÓθÁÓ‚‡ÌË ð‡Á΢Ì˚ıÒÔˆËÈ Ë Úð‡‚. Ç Ó‰ÌÓÈ ËÁ ËڇθflÌÒÍËıÍÛÎË̇ðÌ˚ı ÍÌË„ XIII ‚. ˜ËÚ‡ÂÏ: «èð‰·„‡ÂÏÔÓÔðÓ·Ó‚‡Ú¸ ʇðÍÓ ËÎË ÒÓÛÒ,ÔðË„ÓÚÓ‚ÎÂÌÌ˚È Ò ‰Ó·‡‚ÎÂÌËÂÏ 26 „ð‡ÏÏÓ‚„‚ÓÁ‰ËÍË, ÚðÂı ÒÂÏflÌ ÍÓÍÓÒÓ‚Ó„Ó ÓðÂı‡, ÔÂðˆ‡,ËÏ·Ëðfl, ÍÓðˈ˚ Ë ¯‡Ùð‡Ì‡». êˆÂÔÚ‰ÓÒÚ‡ÚÓ˜ÌÓ ËÌÚÂðÂÒÌ˚È, ÔÓÒÍÓθÍÛ Ú‡ÍÓÂÍÓ΢ÂÒÚ‚Ó „‚ÓÁ‰ËÍË ÏÓÊÂÚ ‚˚Á‚‡Ú¸ ˝ÙÙÂÍÚ‡ÌÂÒÚÂÁËË!

äÌË„Ë XIII ‚. ð‡Á‰ÂÎfl˛ÚÒfl ÔÓ ÒӈˇθÌÓÏÛÒÚ‡ÚÛÒÛ ˜ËÚ‡ÚÂÎÂÈ. é·˚˜ÌÓ ‚ ÌËı ÔÓϘ‡ÎÓÒ¸,‰Îfl ÍÓ„Ó ÓÌË Ôð‰̇Á̇˜ÂÌ˚: ‰Îfl ·ÛðÊÛ‡ÁËË,Á̇ÚË, ‰Îfl „ÓðÓÊ‡Ì ËÎË ÍðÂÒÚ¸flÌ. èÂð‚˚ÂÚÓðÚ˚ Ú‡ÍÊ ÔÓfl‚Îfl˛ÚÒfl ̇ ÒÚÓΠ‚ ˝ÚÓÏ‚ÂÍÂ.

àÚ‡Í, ‚ Ö‚ðÓÔ ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÎËð‡ÁÌÓÓ·ð‡ÁÌ˚ Úð‡‰ËˆËË, Ò‚flÁ‡ÌÌ˚Â Ò ÔˢÂÈË Ì‡ÔËÚ͇ÏË. Ä Í‡ÍÓÈ Ê ·˚· Ä̇ÚÓÎËfl ‚XIII ‚.?

í˛ðÍÒÍË ÍӘ‚˚ ÔÎÂÏÂ̇, Ôðˉfl ËÁ ÄÁËË‚ Ä̇ÚÓÎ˲, ÔðËÌÂÒÎË Ò˛‰‡ ·Ó„‡Ú˚ÂÚð‡‰ËˆËË ð‡ÁÌ˚ı ̇ðÓ‰Ó‚, ˜ÂðÂÁ ÁÂÏÎËÍÓÚÓð˚ı ÎÂʇΠËı ÔÛÚ¸, Ë Ó·Ó„‡ÚËÎË Ó·˚˜‡Ë‰ð‚ÌËı ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËÈ ÅÎËÊÌÂ„Ó ÇÓÒÚÓ͇. ÅÂÁÒÓÏÌÂÌËfl, ˜‡ÒÚ¸˛ ˝ÚÓÈ ·Ó„‡ÚÓÈ ÍÛθÚÛð˚Òڇ· ÍÛθÚÛð‡ ÔËÚ‡ÌËfl.

äӘ‚˚ ÔÎÂÏÂ̇ ÒΉӂ‡ÎË ‚ ÔÛÚË̇ÒÚ‡‚ÎÂÌËflÏ Ôð‰ÍÓ‚, „·ÒË‚¯Ëı: «äÓðÏËÚ„ÓÎÓ‰Ì˚ı, Ӊ‚‡ÈÚ ð‡Á‰ÂÚ˚ı,‚ÓÒÒڇ̇‚ÎË‚‡ÈÚ ð‡ÁðÛ¯ÂÌÌÓÂ,ð‡ÁÏÌÓʇÈÚÂÒ¸».

ëÔÛÒÚfl ÒÚÓÎÂÚËfl ̇ ÁÂÏÎflı Ä̇ÚÓÎËË Ëîð‡ÍËË ÒÎÓÊË·Ҹ Ë ÔÓÎۘ˷ ð‡Á‚ËÚËÂÓÒχÌÒ͇fl ÍÛθÚÛð‡, Û̇ÒΉӂ‡‚¯‡flÍÛθÚÛðÛ ëð‰ÌÂÈ ÄÁËË, ‚ ÚÓÏ ˜ËÒÎÂ Ë Ú‡ÍÛ˛‚‡ÊÌÂÈ¯Û˛ ˜‡ÒÚ¸ ˝ÚÓÈ ÍÛθÚÛð˚, ͇ÍÍÛÎË̇ðÌÓ ËÒÍÛÒÒÚ‚Ó.

èð‰ÒÚ‡‚ÎÂÌË ӷ ÓÒχÌÒÍÓÈ ÍÛıÌ XV-XVI ‚‚. ÏÓÊÌÓ ÔÓÎÛ˜ËÚ¸ ËÁ‰ËÌÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó ÒÓıð‡ÌË‚¯Â„ÓÒfl ËÒÚÓ˜ÌË͇.ùÚ‡ ðÛÍÓÔËÒ¸, 250 ÒÚð‡Ìˈ ÍÓÚÓðÓÈÒÓÒÚ‡‚Îfl˛Ú ÍÛÎË̇ðÌ˚ ðˆÂÔÚ˚, fl‚ÎflÂÚÒfl˜‡ÒÚ¸˛ ÒÓ˜ËÌÂÌËfl ωË͇ åÂıω‡ ·ËÌå‡ıÏÛ‰‡ òËð‚‡ÌË. Ö‰ËÌÒÚ‚ÂÌÌ˚È ˝ÍÁÂÏÔÎflð ıð‡ÌËÚÒfl ‚ ·Ë·ÎËÓÚÂ͠ϘÂÚË ëÛÎÂÈχÌËÂ.Ç ÓÒÌÓ‚Û ÒÓ˜ËÌÂÌËfl ÔÓÎÓÊÂÌ ‡ð‡·ÒÍËÈËÒÚÓ˜ÌËÍ XIII ‚., Í ÍÓÚÓðÓÏÛ ‰Ó·‡‚ÎÂÌÓ 82 ÓðË„Ë̇θÌ˚ı ÍÛÎË̇ðÌ˚ı ðˆÂÔÚ‡.êÛÍÓÔËÒ¸ ÔÛ·ÎËÍÓ‚‡Î‡Ò¸ ‰‚‡Ê‰˚ ̇ ‡ð‡·ÒÍÓÏflÁ˚ÍÂ, ÔÂð‚‰Â̇ Ú‡ÍÊ ̇ ‡Ì„ÎËÈÒÍËÈ.

ç‡ ÌÓ‚ÓÈ ðÓ‰ËÌ χÒÚÂð‡-ÍÛÎË̇ð˚ð‡Á‚Ë‚‡ÎË ·Ó„‡ÚÓ ̇ÒΉˠ‰Ë̇Ï˘ÌÓÈÍÛθÚÛð˚ ÍӘ‚ÌËÍÓ‚. çÓ‚Û˛ ðÓ‰ËÌÛ Ú˛ðÍÓ‚ÓÍðÛʇÎË óÂðÌÓÂ, ëð‰ËÁÂÏÌÓÂ Ë ù„ÂÈÒÍÓÂÏÓðfl, Ôð‰ÓÒÚ‡‚Ë‚¯Ë ÌÓ‚˚Ï ıÓÁfl‚‡ÏÄ̇ÚÓÎËË ‚Ò ҂ÓË ·Ó„‡ÚÒÚ‚‡. åð‡ÏÓðÌÓÂÏÓðÂ, ÔðÓÎË‚˚ чð‰‡ÌÂÎÎ˚ Ë ÅÓÒÙÓ𠉇˛Úð„ËÓÌÛ ÛÌË͇θÌÛ˛ ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸ ÊËÚ¸Ó‰ÌÓ‚ðÂÏÂÌÌÓ ‚ ð‡ÁÌ˚ı ‚ðÂÏÂ̇ı „Ó‰‡. äÓ„‰‡Ì‡ Á‡Ô‡‰Â ˆ‚ÂÚÂÚ ‚ÂÒ̇, ̇ ˛„ ÛÊ ̇ÒÚÛÔ‡ÂÚÎÂÚÓ, ˜ÂðÌÓÏÓðÒÍÓ ÔÓ·ÂðÂʸ ‚ ˝ÚÓ ‚ðÂÏfl‰˚¯ËÚ ÔðÓı·‰ÓÈ ÓÒÂÌË, Ë ‚Òfl ÒÚð‡Ì‡ ð‡‰ÛÂÚÒflð‡ÁÌÓÓ·ð‡Á˲ Ó‚Ó˘ÂÈ Ë ÙðÛÍÚÓ‚ ÍðÛ„Î˚È„Ó‰. Å·„Ó‰‡ÚÌ˚È ÍÎËÏ‡Ú Ä̇ÚÓÎËË Ë ‚ ̇¯Ë‰ÌË ‰‡ðËÚ Ì‡Ï ˝ÚÛ ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸.

Eti ve baz›durumlarda tümhayvansal besinleriyasaklayan Kilisekurallar› nedeniyleyemek rejimindeçeflitlilik desteklenir.

èËÚ‡ÌË ‰ÓÎÊÌÓ·˚Ú¸ð‡ÁÌÓÓ·ð‡ÁÌ˚Ï, ˜ÚÓÓÒÓ·ÂÌÌÓ ‚‡ÊÌÓ ‰ÎflÔÓÒΉӂ‡ÚÂÎÂÈıðËÒÚˇÌÒÚ‚‡,ÍÓÚÓð˚ ‚ÓÔð‰ÂÎÂÌÌ˚ÂÔÂðËÓ‰˚‚ÓÁ‰ÂðÊË‚‡˛ÚÒfl ÓÚÛÔÓÚð·ÎÂÌËfl ÏflÒ‡,‡ ËÌÓ„‰‡ Ë Î˛·˚ıÔðÓ‰ÛÍÚÓ‚ÊË‚ÓÚÌÓ„ÓÔðÓËÒıÓʉÂÌËfl.

121

Geçen aylarda, Türk düflünce tarihinde önemli bir yeriolan Baykan Sezer”in Türk Sosyolojisinin TemelSorunlar› kitab› Ruscaya tercüme edildi ve

Kazakistan Süleyman Demirel Üniversitesi yay›nlar›ndanç›kt›. Farkl› bir sosyoloji anlay›fl›na sahip olan BaykanSezer’in kitab›nda yer alan görüflleri günümüz dünyasorunlar›yla ilgili küresel çapta etkili olabilecek özelliklergöstermektedir.

Bat› sosyolojisini ve düflüncesini son derece yak›ndantakip eden bir düflünür olarak Sezer’in yaklafl›m› Bat›sosyoloji bilgilerini tan›maya ev onlardan yararlanmayafakat ciddi bir elefltiri süzgecinden geçirmeye dayal›d›r.Sezer bu kitapdaöncelikle bu bilgilerinüretildi¤i tarihî vetoplumsal koflullar›sorgulayarakde¤erlendirme vebunlar› elefltirmeçabas›na girmifl.

Baykan Sezer’inilk çal›flmas›ndanitibaren bütünçal›flmalar›nda öneç›kan bu özellikgenelde Do¤utoplumlar›n›n,özelde ise Türktoplumunun yap›s›,kimlik ve kiflili¤i,tarihsel geliflmeaflamalar›n›n Bat›toplumlar›yla ayn›özelliklerigöstermedi¤idir.Dolay›s›ylaTürkiye’desosyolojiyedüflen görev,öncelikle kenditoplumsalyap›s›n› araflt›rmak, Türk toplumunun tarihîgeliflme aflamalar› üzerinde durmakt›r.

Bundan baflka, Altay Devlet Üniversitesi Halkla ‹liflkilerBölümü Baflkan›, Sosyoloji Tarihi Ö¤retim Görevlisi Prof.Dr. Tamara Semilett’in kitab›n önsözünde belirtti¤i gibi,Sezer’in Rusçaya çevrilen bu kitab› dünya sosyolojisinitamamlamas› ve Avrasya sosyolojisi hakk›nda daha fazlabilgi vermesiyle de Rus sosyologlar için büyük önemesahiptir.

Kitab›n tercümesi bir grup Azeri sosyolog taraf›ndanyap›ld›.

TÜRK SOSYOLOJ‹S‹N‹N TEMEL SORUNLARI éëçéÇçõÖ Çéèêéëõ íìêÖñäéâ ëéñàéãéÉàà

çÂÒÍÓθÍÓ ÏÂÒflˆÂ‚ ̇Á‡‰ ËÁ‰‡ÚÂθÒÍÓÈÚËÔÓ„ð‡ÙËÂÈ ä‡Á‡ıÒÍÓ„Ó ÛÌË‚ÂðÒËÚÂÚ‡ ËÏ.ëÛÎÂÈχ̇ ÑÂÏËðÂÎfl ·˚· ‚˚ÔÛ˘Â̇ ̇ ðÛÒÒÍÓÏ

flÁ˚Í ÏÓÌÓ„ð‡ÙËfl ÚÛðˆÍÓ„Ó ÒÓˆËÓÎÓ„‡ ŇÈ͇̇ ëÂÁÂð‡«éÒÌÓ‚Ì˚ ÔðÓ·ÎÂÏ˚ ÚÛðˆÍÓÈ ÒÓˆËÓÎÓ„ËË». å‡Ò¯Ú‡·ÒÓˆËÓÎӄ˘ÂÒÍÓ„Ó ‚ˉÂÌËfl ÏËðÓ‚˚ı ÔðÓˆÂÒÒÓ‚ ‚ ÚðÛ‰‡ıëÂÁÂð‡ ÔÓÁ‚ÓÎflÂÚ ˝ÙÙÂÍÚË‚ÌÓ ËÒÔÓθÁÓ‚‡Ú¸ „ÓÔðÓ„ÌÓÁ˚ ‚ ð‡Áð¯ÂÌËË ÏÌÓ„Ëı „ÎÓ·‡Î¸Ì˚ı ÔðÓ·ÎÂÏÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓÒÚË.

èÂð‚ÓÈ Ë ÓÒÌÓ‚ÌÓÈ ÓÒÓ·ÂÌÌÓÒÚ¸˛ ÒÓˆËÓÎÓ„ËË ëÂÁÂð‡fl‚ÎflÂÚÒfl  ÍðËÚ˘ÂÒ͇fl ̇Ôð‡‚ÎÂÌÌÓÒÚ¸ ÔÓ ÓÚÌÓ¯ÂÌË˛Í Á‡Ô‡‰ÌÓÈ ÒÓˆËÓÎÓ„ËË. ëÂÁÂð ·˚Î Ï˚ÒÎËÚÂÎÂÏ,ÒÍðÛÔÛÎÂÁÌÓ ÓÚÒÎÂÊË‚‡˛˘ËÏ ÒÓˆËÓÎӄ˲ Ë ÒÔˆËÙËÍÛ

Ï˚¯ÎÂÌËfl á‡Ô‡‰‡. ëÓˆËÓÎÓ„Ëfl ŇÈ͇̇ ëÂÁÂð‡, ‚ÓÒÌÓ‚ÌÓÏ, ÒÚðÓËÚÒfl ̇ ÓÒÌÓ‚Â ÓÚ·Óð‡Ë ÍðËÚ˘ÂÒÍÓÈ Ó·ð‡·ÓÚÍˉÓÒÚËÊÂÌËÈ Á‡Ô‡‰ÌÓÈ ÒÓˆËÓÎÓ„ËË.

ëӄ·ÒÌÓ ÔÓ‰ıÓ‰Û ëÂÁÂð‡, ˆÂÌÌÓÒÚËÁ‡Ô‡‰ÌÓÈ ÒÓˆËÓÎÓ„ËË, ıÓÚfl ÓÌË Ëfl‚Îfl˛ÚÒfl ‚‡ÊÌ˚ÏË Ë ‚ Ô·Ì ð‡Á‚ËÚËflÒÓˆËÓÎӄ˘ÂÒÍÓÈ Ï˚ÒÎË,Ôð‰ÒÚ‡‚Îfl˛Ú ·Óθ¯ÓÈ ËÌÚÂðÂÒÌÂÔÓÒð‰ÒÚ‚ÂÌÌÓ ‰Îfl Á‡Ô‡‰Ì˚ıÓ·˘ÂÒÚ‚, ‚ ÚÓ Ê ‚ðÂÏfl ÓÌË Ì ‚Ò„‰‡ÏÓ„ÛÚ ·˚Ú¸ ‚ÓÒÚð·ӂ‡Ì˚ ‚ ‰ðÛ„ËıÓ·˘ÂÒÚ‚‡ı, Ë ÚÛðˆÍËÏ Ó·˘ÂÒÚ‚ÓÏ ‚ÓÒÓ·ÂÌÌÓÒÚË. àÏÂÌÌÓ Á‰ÂÒ¸ ÔÂð‰ ̇ÏË‚ÓÁÌË͇ÂÚ ‚ÚÓð‡fl ‚‡Ê̇fl ÓÒÓ·ÂÌÌÓÒÚ¸ÒÓˆËÓÎÓ„ËË ëÂÁÂð‡: ‰Ûı Ë ÛÒÚðÓÈÒÚ‚Ó‚ÓÒÚÓ˜Ì˚ı Ó·˘ÂÒÚ‚ Ò Ëı ÒÚðÛÍÚÛðÓÈ,Ó·ÎËÍÓÏ, Ò‚ÓÂÓ·ð‡ÁËÂÏ ËÒÔˆËÙ˘ÂÒÍËÏË ÒÚ‡‰ËflÏËËÒÚÓð˘ÂÒÍÓ„Ó ð‡Á‚ËÚËfl Ì ÏÓ„ÛÚ ·˚Ú¸‡‰ÂÍ‚‡ÚÌ˚ÏË ‰Ë̇ÏËÍÂ Ë ÒÚðÛÍÚÛðÂÁ‡Ô‡‰Ì˚ı Ó·˘ÂÒÚ‚. í‡ÍËÏ Ó·ð‡ÁÓÏ,ÓÒÌÓ‚ÌÓÈ Á‡‰‡˜ÂÈ, ‚ÓÁ·„‡ÂÏÓÈ Ì‡ÒÓˆËÓÎӄ˲ ‚ íÛðˆËË, fl‚ÎflÂÚÒfl, ÔðÂʉ‚Ò„Ó, ËÒÒΉӂ‡ÌË ÒÔˆËÙËÍË Ë‰Ë̇ÏËÍË Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó ÛÒÚðÓÈÒÚ‚‡,‡Ì‡ÎËÁ ÒÚ‡‰ËÈÌÓ„Ó ËÒÚÓð˘ÂÒÍÓ„Ó ð‡Á‚ËÚËflÚÛðˆÍÓ„Ó Ó·˘ÂÒÚ‚‡, ð‡ÒÒÏÓÚðÂÌËÂ̇ÒÛ˘Ì˚ı ÔðÓ·ÎÂÏ, ı‡ð‡ÍÚÂðÌ˚ı ËÏÂÌÌÓ‰Îfl ÚÛðˆÍÓ„Ó Ó·˘ÂÒÚ‚‡.

ᇂ. ͇Ù‰ðÓÈ «ë‚flÁË Ò Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚ¸˛»ÄÎÚ‡ÈÒÍÓ„Ó „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó ÛÌË‚ÂðÒËÚÂÚ‡ ‰ÓÍÚÓðÙËÎÓÒÓÙÒÍËı ̇ÛÍ, ÔðÓÙÂÒÒÓð í‡Ï‡ð‡ ëÂÏËÎÂÚ ‚Ôð‰ËÒÎÓ‚ËË Í ÍÌË„Â ÔÓ‰˜ÂðÍÌÛ·, ˜ÚÓ ÔÂð‚Ӊ ÚðÛ‰‡ëÂÁÂð‡ ̇ ðÛÒÒÍËÈ flÁ˚Í, ‚ÓÒÔÓÎÌfl˛˘ËÈ Ì‰ÓÒÚ‡˛˘ËÂÁ̇ÌËfl Ó ÏËðÓ‚ÓÈ ÒÓˆËÓÎÓ„ËË Ë ÒÓˆËÓÎÓ„ËË Ö‚ð‡ÁËË,ËÏÂÂÚ ·Óθ¯Ó Á̇˜ÂÌË ‰Îfl ðÓÒÒËÈÒÍËı ÒÓˆËÓÎÓ„Ó‚.

èÂð‚Ӊ ÍÌË„Ë Ì‡ ðÛÒÒÍËÈ flÁ˚Í ·˚Î ÓÒÛ˘ÂÒÚ‚ÎÂÌ„ðÛÔÔÓÈ ‡ÁÂð·‡È‰Ê‡ÌÒÍËı ÒÓˆËÓÎÓ„Ó‚.

äÌËÊÌÓ ӷÓÁðÂÌËÂ

Kitabiyat

Baykan Sezer’insosyoloji kitab›Rusçada

íðÛ‰ ÔÓ ÒÓˆËÓÎÓ„ËËŇÈ͇̇ ëÂÁÂð‡ ̇ðÛÒÒÍÓÏ flÁ˚ÍÂ

ÇXXI ‚. ÏËð Óı‚‡ÚË· ˝ÔˉÂÏËfl ‚ÓÈÌ,ÌÂ̇‚ËÒÚË, ÍÓÌÙÎËÍÚÓ‚, ̇ÒËÎËfl Ë˝„ÓËÁχ. ÅÓðÓÚ¸Òfl Ò ˝ÚÓÈ ·ÓÎÂÁ̸˛

ÌÂÔðÓÒÚÓ, ÌÓ ÏÂʉÛ̇ðӉ̇fl Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌ̇flÓð„‡ÌËÁ‡ˆËfl è·ÚÙÓðχ ÑˇÎÓ„ Ö‚ð‡ÁËfl,ÒÓÒÚÓfl˘‡fl ËÁ ËÌÚÂÎÎÂÍÚۇθÌÓÈ ˝ÎËÚ˚‚ð‡ÁËÈÒÍÓ„Ó ð„ËÓ̇, ̇ÒÚÓȘ˂ÓÔðÓ‰ÓÎʇÂÚ ‰‚Ë„‡Ú¸Òfl ‚ÔÂð‰, ÔðÓÍ·‰˚‚‡fl‰ÓðÓ„Û ÏËð‡ Ë Î˛·‚Ë.

èðÂÁÂÌÚ‡ˆËfl ÊÛð̇·, ÒÓÒÚÓfl‚¯‡flÒfl 5 χfl2005 „. ‚ ä˯ËÌ‚Â, ·˚· Ò ËÌÚÂðÂÒÓÏ‚ÒÚð˜Â̇ ÏÓΉ‡‚ÒÍÓÈ ËÌÚÂÎÎË„Â̈ËÂÈ.Ç˚ÒÚÛÔ‡fl ̇ ÔðÂÁÂÌÚ‡ˆËË, ÒÔËÍÂð Ô‡ð·ÏÂÌÚ‡åÓΉӂ˚ å‡ðË‡Ì ãÛÔÛ ÔÓ‰˜ÂðÍÌÛÎ:«àÒÚÓ˜ÌËÍÓÏ ·Óθ¯ËÌÒÚ‚‡ ÏËðÓ‚˚ı ÔðÓ·ÎÂÏfl‚ÎflÂÚÒfl ̉ÓÒÚ‡ÚÓÍ Ó·˘ÂÌËfl ËÌÂÓ·ð‡ÁÓ‚‡ÌÌÓÒÚ¸. ç‡ ÏÓÈ ‚Á„Îfl‰,ÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓÒÚ¸ – ‰ËÌÒÚ‚ÂÌÌ˚È ÔÛÚ¸ ÍÛÍðÂÔÎÂÌ˲ ‚Á‡ËÏÓÔÓÌËχÌËfl, ÏËð‡ Ë·ð‡ÚÒÚ‚‡. åÌ ӘÂ̸ ÔðËflÚÌÓ, ˜ÚÓ ‚Ó ËÏfl‰Ë‡ÎÓ„‡ è·ÚÙÓðχ ÒÚðÂÏËÚÒfl ð‡Á‚Ë‚‡Ú¸ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl ÏÂÊ‰Û Ôð‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎflÏËËÌÚÂÎÎÂÍÚۇθÌÓÈ ˝ÎËÚ˚ ð‡ÁÌ˚ı ÒÚð‡Ì».

Ç ÔðÂÁÂÌÚ‡ˆËË ÊÛð̇· ÔðËÌflÎË Û˜‡ÒÚËÂËÁ‚ÂÒÚÌ˚ ÏÓΉ‡‚ÒÍË ÊÛð̇ÎËÒÚ˚, Û˜ÂÌ˚Â,ÔÓÎËÚËÍË, ÔËÒ‡ÚÂÎË, Ôð‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎËÓ·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ı Óð„‡ÌËÁ‡ˆËÈ, ÒÎÛʇ˘ËÂÔÓÒÓθÒÚ‚‡ íÛðˆËË ‚ åÓΉӂÂ. ÑÓÒÚÓÈÌ˚

ꇉÓÒÚ¸ ‰Ë‡ÎÓ„‡ ‚ åÓΉӂÂ

Moldova’da diyalog sevinci

21.yüzy›l›n dünyam›za salg›n birhastal›k gibi savafl, kavga, nefret,bencillik ve fliddet getirdi¤i flu son

y›llarda liderli¤ini bir grup Avrasyaentelektüelin yapt›¤› çok güzel bir organizasyonolan Diyalog Avrasya Platformu bütün insanl›¤asevgi ve bar›fl içinde beraberce dünyay›paylaflma mesajlar› vermeye devam ediyor.

05 May›s 2005’te Moldova’da yap›lanDiyalog Avrasya Platformu tan›t›m gecesineMoldoval› entelektüeller büyük ilgi gösterdi.Moldova Parlamento Baflkan› Marian Lupu’nunda ifltirak etti¤i gecede Parlamento Baflkan›hislerini söyle dile getirdi: “Dünyadaki bütünproblemler iletiflimsizlik, birbirini anlayamamave cehaletten ileri gelmektedir. Benimdüflünceme göre insanlar aras› sevgiyi, bar›fl› vekardeflli¤i kuracak toleranstan baflka bir yolyoktur. Bu platformun diyalog aç›s›ndantoplumlar›n elit tabakalar›n› bir araya getirmesibeni mutlu etti.”

Moldova’n›n tan›nm›fl birçok gazeteci, bilimadam›, siyasetçi, yazar, üniversite rektörü, siviltoplum örgütü üyesi, elçilik mensubu veözellikle Türkiye Moldova Büyükelçisi FatmaF›rat Topçuo¤lu’nun kat›ld›¤› gecedeBüyükelçinin flu sözleri kayda de¤erdi:“Diyalog Avrasya Platformu iki ülke aç›s›ndançok önemli bir köprüdür. Fikir al›fl veriflindenortak gelece¤e, bölgenin sorunlar›na, iki ülkearas›ndaki iliflkiler üzerinde kafa yormayayönelik bir çal›flma yok ve bu zaman kadardüflünce baz›nda böyle bir fley olmam›fl. Bunedenle Diyalog Avrasya’n›n Moldova’yagelmifl olmas›n› ben takdirle karfl›l›yorum.”

Türkiye’den gelen gazeteci yazar, DiyalogAvrasya dergiyi Yay›n Editörü Nevval Sevindiise iki ülkenin yak›nlaflmas›n›n, halklar›ndostlu¤u aç›s›ndan çok daha kolay olaca¤›n›Moldova’n›n içerisinde Gagavuzlar› dabar›nd›ran bir ülke oldu¤unu ve tarihi iliflkilerinköklü oldu¤unu belirterek diyalogun öneminede¤indi.

Her inançtan, her fikirden, her dinden insan›bir araya getirmeyi amaclayan Diyalog AvrasyaPlaformu toplant›lar›n›n att›¤› sevgi ve kardefllik

É·‚Ì˚È ð‰‡ÍÚÓð ÊÛð̇· «åÓΉӂ‡»ÅÓðËÒ å‡ðË‡Ì Ë „·‚Ì˚Èð‰‡ÍÚÓð ÊÛð̇· «ÑĻ炂‡Î¸ ë‚Ë̉Ë

Moldova dergisi Yay›nYönetmeni Boris Marian veDa dergisi Yay›n EditörüNevval Sevindi

122

åÂıÏÂÚ áÓð ä‡fl

èð‰ÒÚ‡‚ËÚÂθ ÊÛð̇· «ÑÄ» ‚ åÓΉӂÂ.

Mehmet Zor Kaya

Diyalog Avrasya Moldova Temsilcisi.

àÌÙÓðχˆËfl-çÓ‚ÓÒÚË

‹nfo-Haber

123

‚ÌËχÌËfl ÒÎÓ‚‡ ÔÓÒ· íÛðˆËË ‚ åÓΉӂ „-ÊË î‡ÚÏ˚ î˚ð‡Ú íÓÔ˜ÛÓ„ÎÛ, ÍÓÚÓð‡flÓÚÏÂÚË·: «è·ÚÙÓðχ ÑˇÎÓ„ Ö‚ð‡ÁËfl –ÏÓÒÚ ÏÂÊ‰Û ‰‚ÛÏfl ÒÚð‡Ì‡ÏË. ꇷÓÚ,ÔÓÒ‚fl˘ÂÌÌ˚ı ÛÎÛ˜¯ÂÌ˲ ‚Á‡ËÏÓÓÚÌÓ¯ÂÌËÈÏÂÊ‰Û ‰‚ÛÏfl ÒÚð‡Ì‡ÏË, Ó·˘Ëı ÔðÓÂÍÚÓ‚,̇Ôð‡‚ÎÂÌÌ˚ı ‚ ·Û‰Û˘ÂÂ, Ó˜Â̸ χÎÓ.èÓ˝ÚÓÏÛ fl Ò ð‡‰ÓÒÚ¸˛ Ë Ì‡‰ÂʉÓÈÔðË‚ÂÚÒÚ‚Û˛ ‚ åÓΉӂ è·ÚÙÓðÏÛ ÑˇÎÓ„Ö‚ð‡ÁËfl».

É·‚Ì˚È ð‰‡ÍÚÓð ÊÛð̇· «ÑˇÎÓ„Ö‚ð‡ÁËfl» ç‚‚‡Î¸ ë‚ËÌ‰Ë ÔÓ‰˜ÂðÍÌÛ·, ˜ÚÓ‚ ÛÍðÂÔÎÂÌËË Ë ð‡Á‚ËÚËË ‰ðÛÊ·˚ ÏÂʉÛíÛðˆËÂÈ Ë åÓΉӂÓÈ ÌÂχÎÛ˛ ðÓθ Ë„ð‡˛Ú Ë„‡„‡ÛÁ˚, ÔðÓÊË‚‡˛˘Ë ‚ åÓΉӂÂ.

Ç ÏÂðÓÔðËflÚËflı, ÔðÓ‚Ó‰ËÏ˚ı è·ÚÙÓðÏÓÈÑˇÎÓ„ Ö‚ð‡ÁËfl, Û˜‡ÒÚ‚Û˛Ú Ôð‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎËð‡Á΢Ì˚ı ðÂÎË„ËÈ, ÍÛθÚÛð Ë ÏËðÓ‚ÓÁÁðÂÌËÈ,˜ÚÓ ÒÔÓÒÓ·ÒÚ‚ÛÂÚ ÛÍðÂÔÎÂÌ˲ Ë ð‡Á‚ËÚ˲ÏËð‡, β·‚Ë Ë ÚÓÎÂð‡ÌÚÌÓÒÚË,ÔðÓÔ‡„‡Ì‰ËðÛÂÏ˚ı ˝ÚÓÈ Óð„‡ÌËÁ‡ˆËÂÈ.

Ç Á‡Íβ˜ÂÌË ‚˜Âð‡ „ÓÒÚË Ôӷ·„Ó‰‡ðËÎËÔð‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎÂÈ ÊÛð̇· «ÑˇÎÓ„ Ö‚ð‡ÁËfl» Ë‚˚ð‡ÁËÎË „ÓÚÓ‚ÌÓÒÚ¸ Ó͇Á˚‚‡Ú¸ ‚Òfl˜ÂÒÍÛ˛ÔÓ‰‰ÂðÊÍÛ Ì‡˜Ë̇ÌËflÏ è·ÚÙÓðÏ˚ ËÊÛð̇·.

tohumlar›n›n bütün insanl›k aras›nda yefleripboy atmas› bu çal›flmalar›n devam›yla birliktemümkün gözüküyor.

Moldova’da eflsiz bir mekanda, sevgi dolubir havay› teneffüs eden entelektüeller, bütündünya için sevgi, hoflgörü ve diyalo¤a davetmesajlar›yla, bu organizasyonlarda eme¤igeçenlere teflekkür ederek, bu tarz çabalara herzaman destek vermeye haz›r olduklar›n› önemledile getirdiler.

CÔð‡‚‡ ̇΂Ó: èðÓÙ.î‰Óð ÄÌ„ÂÎË, ÔÓÒÓÎíÛðˆËË ‚ åÓÎÓ‰Ó‚Â î‡Úχî˚ð‡Ú íÓÔ˜ÛÓ„ÎÛ, å‡ðˇÌãÛÔÛ, „ÂÌÂð‡Î¸Ì˚ÈÒÂÍðÂÚ‡ð¸ è·ÚÙÓðÏ˚ÑˇÎÓ„ Ö‚ð‡ÁËfl ùð͇ÏíÛÙ‡Ì ÄÈÚ‡‚

Sa¤dan sola: Prof. FhedorAngeli, Türkiye CumhuriyetiMoldova Büyükelçisi FatmaF›rat Topçuo¤lu, MarianLupu ve Diyalog AvrasyaPlatformu Genel SekreteriErkam Tufan Aytav

èÓ˜ÂÚÌ˚ „ÓÒÚË ÔðÂÁÂÌÚ‡ˆËË

Geceye kat›lanlar

å‡ðË‡Ì ãÛÔÛ (ÒÔËÍÂð Ô‡ð·ÏÂÌÚ‡ åÓΉӂ˚), ÉÂÓð„ ÑÛ͇ (ÔðÂÁˉÂÌÚÄ͇‰ÂÏËË Ì‡ÛÍ åÓΉӂ˚), î‡Úχ î˚ð‡Ú íÓÔ˜ÛÓ„ÎÛ (ÔÓÒÓÎ íÛðˆËË ‚åÓÎÓ‰Ó‚Â), ùðÍ‡Ï íÛÙ‡Ì ÄÈÚ‡‚ („ÂÌÂð‡Î¸Ì˚È ÒÂÍðÂÚ‡ð¸ è·ÚÙÓðÏ˚ÑˇÎÓ„ Ö‚ð‡ÁËfl), ÄÎË ü¯‡ð ë‡ð˚·‡È (ÔðÓÙÂÒÒÓð ÓÚ‰ÂÎÂÌËfl„ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó ÛÔð‡‚ÎÂÌËfl ìÎÛ‰‡„ÒÍÓ„Ó ÛÌË‚ÂðÒËÚÂÚ‡), ëÛÎÂÈÏ‡Ì ëÂÈÙËé„˛Ì (ÔðÓÙÂÒÒÓð ÓÚ‰ÂÎÂÌËfl „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó ÛÔð‡‚ÎÂÌËfl ìÎÛ‰‡„ÒÍÓ„ÓÛÌË‚ÂðÒËÚÂÚ‡), ç‚‚‡Î¸ ë‚ËÌ‰Ë („·‚Ì˚È ð‰‡ÍÚÓð ÊÛð̇· «ÑÄ»), ÅÓðËÒå‡ðË‡Ì („·‚Ì˚È ð‰‡ÍÚÓð ÊÛð̇· «åÓΉӂ‡», ˜ÎÂÌ ç‡ˆËÓ̇θÌÓ„ÓÍÓÏËÚÂÚ‡ «ÑÄ» ‚ åÓΉӂÂ), íÛð„‡È ëÂðËÍ („ÂÌÂð‡Î¸Ì˚È ‰ËðÂÍÚÓð ÚÛðˆÍÓ-ÏÓΉ‡‚ÒÍËı Îˈ‚), åÂıÏÂÚ áÓð ä‡fl (ÍÓððÂÒÔÓ̉ÂÌÚ ËÌÙÓðχˆËÓÌÌÓ„Ó‡„ÂÌÚÒÚ‚‡ «ÑÊËı‡Ì», Ôð‰ÒÚ‡‚ËÚÂθ ÊÛð̇· «ÑÄ» ‚ åÓΉӂÂ), î‰ÓðÄÌ„ÂÎË (ËÒÚÓðËÍ), LJÎÂðËÈ êÂÌˈ˝ („ÂÌÂð‡Î¸Ì˚È ‰ËðÂÍÚÓ𠇄ÂÌÚÒÚ‚‡«åÓΉÔðÂÒÒ»), àÓÌ ÅÓ‰ðÛ„ (‰ËðÂÍÚÓð êÂÒÔÛ·ÎË͇ÌÒÍÓ„Ó àÌÒÚËÚÛÚ‡ÏÂʉÛ̇ðÓ‰Ì˚ı ËÒÒΉӂ‡ÌËÈ åÓΉӂ˚), ëËθ‚Ëfl óË·ÓÚ‡ðÛ Ë ëÂð„ËÌëˇ͇ÌÛ (Ôð‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË åËÌËÒÚÂðÒÚ‚‡ ÍÛθÚÛð˚ åÓΉӂ˚), Ç·‰ËÏËðåÂθÌËÍ (Ôð‰Ò‰‡ÚÂθ åÓΉ‡‚ÒÍÓÈ ‡ÒÒӈˇˆËË ‰ðÛÊ·˚) Ë ÅÓðËÒ ÉÂÌˈ˝(„ÂÌÂð‡Î¸Ì˚È ÒÂÍðÂÚ‡ð¸ Ä͇‰ÂÏËË Ì‡ÛÍ åÓΉӂ˚).

Marian Lupu (Moldova Cumhuriyeti Parlemontosu Baflkan›), GheorgeDuka (Moldova Bilimler Akademisi Baflkan›), Fatma F›rat Topçuo¤lu(Türkiye Cumhuriyeti Moldova Büyükelçisi), Erkam Tufan Aytav (DiyalogAvrasya Platformu Genel Sekreteri), Ali Yaflar Sar›bay (Bursa Uluda¤Üniversitesi Profesör), Süleyman Seyfi Ö¤ün (Bursa Uluda¤ ÜniversitesiProfesör), Nevval Sevindi (Gazeteci, Diyalog Avrasya Dergisi Yay›nKordinatörü), Boris Marian (Moldova Dergisi Genel Müdürü, Diyalog AvrasyaKomite Üyesi), Turgay Serik (Moldova Türk Liseleri Genel Müdürü), MehmetZor Kaya (Cihan Haber Ajans›, Diyalog Avrasya Platformu Temsilcisi),Fhedor Angeli (Tarihçi, Profesör), Valeri Renise (Moldpres Genel Müdürü),‹on Bodrug (Moldova Cumhuriyeti Uluslararas› Araflt›rma Enstütüsü Müdürü),Silviya Çibataru (Kültür Bakanl›¤› Üyesi), Sergiu Siakanu (Kültür Bakanl›¤›Üyesi), Vladislav Menlik (Moldova Dostluk Birli¤i Baflkan›) ve BorisGenise (Moldova Bilimler Akademisi Genel Sekreteri).

ëÔËÍÂð Ô‡ð·ÏÂÌÚ‡ åÓΉӂ˚ å‡ðË‡Ì ãÛÔÛ

Moldova CumhuriyetiParlemontosu Baflkan› Marian Lupu

124

EKO-V‹TR‹N

Aktafl Group bünyesinde 5. y›l›n›kutlayan Crispino, Türkiye’de

sektöre girdi¤i günden bu yana h›zl›yükseliflini sürdürmektedir. Yeniliklerintakipçisi de¤il, öncüsü olma ilkesiyleç›kt›¤› yolda Türk konfeksiyonsektörüne kalitesi, servis anlay›fl›,koleksiyon zenginli¤i ve teknolojiye,insana yapt›¤› yat›r›mlarla sektörde ileribir konuma gelmifltir. Crispino markas›kendi üretim tesislerinde vema¤azalar›nda 1500 kifliyi istihdamederek, ülkeye hizmetinisürdürmektedir. Son iki y›ldaperakendecilik alan›nda h›zla büyüyenmarkam›z bu k›sa zaman içerisinde 45ma¤azaya ulaflm›flt›r. 2006’n›n sonunado¤ru Türkiye içindeki ma¤aza say›s›n›85’e ç›kartmay› hedefliyoruz. Crispinoözellikle Rusya’da yapt›¤› yat›r›mlarla

da dünya piyasalar›na aç›lma yolundaRusya’y› kendine pilot bölge seçmiflolup flu ana kadar 12 ma¤aza açmay›baflarm›flt›r. Moskova’da kendine aitshowroom ve da¤›t›m depolar›nda Rushalk›na hizmetini sürdürmektedir.Crispino, büyüme ve yay›lmapolitikas›nda en önemli yeri teflkil edenRusya’da 3 y›ll›k dönem içerisinde 50ma¤azaya ulaflmay› hedeflemifltir.Önümüzdeki 5 y›lda ma¤azalarlabirlikte üretimin bir k›sman› da Rusyabölgesine almak isteyen markam›z,bununla alakal› giriflimlerinebafllam›flt›r. Türk-Rus ticaretinde vedostlu¤unda önemli bir yer edinipöncülük etmek isteyen markam›zkendisiyle birlikte bir çok ifl adam›na daRusya kap›lar›n› açmak ad›na örnekteflkil edecektir.

Yeniliklerin takipçisi de¤il, öncüsü:

CrispinoYeniliklerin takipçisi de¤il, öncüsü:

125

ùäé-BàíêàçÄ

ìÊ ÔflÚ¸ ÎÂÚ Crispino ð‡·ÓÚ‡ÂÚ ‚ ÒÓÒÚ‡‚ „ðÛÔÔ˚ Aktafl. ᇠ˝ÚÓ‚ðÂÏfl χð͇ Crispino Òڇ· ËÁ‚ÂÒÚÌÓÈ ·Î‡„Ó‰‡ðfl ‚˚ÒÓÍËÏ

ÔÓ͇Á‡ÚÂÎflÏ ÔðÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚‡ Ë ÔðÓ‰‡ÊË „ÓÚÓ‚ÓÈ Ó‰Âʉ˚. îËðχCrispino Ì ÒΉÛÂÚ ‚ÂflÌËflÏ ‚ðÂÏÂÌË, ‡ ҇χ ÛÒڇ̇‚ÎË‚‡ÂÚÚẨÂ̈ËË ÏÓ‰˚ ̇ ͇ʉ˚È ÒÂÁÓÌ. Ç˚ÒÓÍÓ ͇˜ÂÒÚ‚Ó ËÁ‰ÂÎËÈ,‚ÌËχÌËÂ Í ÍÎËÂÌÚ‡Ï, ð‡ÁÌÓÓ·ð‡ÁË ÍÓÎÎÂ͈ËÈ, ÔðËÏÂÌÂÌËÂ

ÌÓ‚ÂȯËı ÚÂıÌÓÎÓ„ËÈ ËÍ‚‡ÎËÙË͇ˆËfl ͇‰ðÓ‚Ó„ÓÒÓÒÚ‡‚‡ ÔÓÁ‚ÓÎËÎË Crispino‚˚ÈÚË Ì‡ ÔÂð‰ӂ˚ ðÛ·ÂÊË ‚ÒÂÍÚÓð „ÓÚÓ‚ÓÈ Ó‰Âʉ˚. ç‡Ôð‰ÔðËflÚËflı Crispino Á‡ÌflÚÓ·ÓΠ1500 ˜ÂÎÓ‚ÂÍ. ᇠÔÓÒΉÌË ‰‚‡ „Ó‰‡,·Î‡„Ó‰‡ðfl ð‡Ò¯ËðÂÌ˲ðÓÁÌ˘ÌÓÈ ÚÓð„Ó‚ÎË, ˜ËÒÎÓ

χ„‡ÁËÌÓ‚ ÙËðÏ˚ ‰ÓÒÚË„ÎÓ 45. ä ÍÓÌˆÛ 2006 „. Ô·ÌËðÛÂÚÒfl ‰Ó‚ÂÒÚ˘ËÒÎÓ Ï‡„‡ÁËÌÓ‚ ‚ íÛðˆËË ‰Ó 85. Crispino ÒÚðÂÏËÚÒfl ̇ ÏËðÓ‚ÓÈð˚ÌÓÍ. èÂð‚˚Ï Á‡ðÛ·ÂÊÌ˚Ï ‡‰ðÂÒÓÏ ÙËðÏ˚ Òڇ· êÓÒÒËfl, „‰ÂÓÚÍð˚ÚÓ 12 χ„‡ÁËÌÓ‚, Ôð‰·„‡˛˘Ëı ˝ÚÛ Ï‡ðÍÛ. Ç åÓÒÍ‚Â Ú‡ÍÊÂð‡·ÓÚ‡˛Ú ‰ÂÏÓÌÒÚð‡ˆËÓÌÌ˚ Á‡Î˚ Ë ˆÂÌÚð˚ ÓÔÚÓ‚ÓÈ ÚÓð„Ó‚ÎËÙËðÏ˚. Ç Ò‚ÓÂÈ ÒÚð‡Ú„ËË ð‡Á‚ËÚËfl Ë ðÓÒÚ‡ Crispino ÓÚ‚Ó‰ËÚ êÓÒÒËË‚‡ÊÌÓ ÏÂÒÚÓ, ÔÓ˝ÚÓÏÛ Ô·ÌËðÛÂÚ ÓÚÍð˚Ú¸ Ú‡Ï Í ÍÓÌˆÛ ÚðÂڸ„Ó

„Ó‰‡ ð‡·ÓÚ˚ 50 χ„‡ÁËÌÓ‚. ÅÓΠÚÓ„Ó, ‚ ·ÎËʇȯË 5 ÎÂÚ ÙËðχÔ·ÌËðÛÂÚ ÔÂðÂÌÂÒÚË Ì‡ ÚÂððËÚÓð˲ êî ˜‡ÒÚ¸ ÔðÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚‡.Crispino Ôðˉ‡ÂÚ ·Óθ¯Ó Á̇˜ÂÌË ðÓÒÒËÈÒÍÓ-ÚÛðˆÍÓÏÛ ‰ÂÎÓ‚ÓÏÛÒÓÚðÛ‰Ì˘ÂÒÚ‚Û, fl‚ÎflflÒ¸ Ó‰ÌËÏ ËÁ ÔËÓÌÂðÓ‚ ÔðÓ‰‚ËÊÂÌËflÚÛðˆÍÓ„Ó ÚÂÍÒÚËÎfl ‚ êÓÒÒ˲, Ë ÚÂÏ Ò‡Ï˚Ï ÔðÓÍ·‰˚‚‡fl ÔÛÚ¸‰ðÛ„ËÏ ÚÛðˆÍËÏ ËÌ‚ÂÒÚÓð‡Ï.

‰ËÍÚÛÂÚ ÌÓ‚˚ ÚẨÂ̈ËË!Crispino

n Kazan bin y›l›n› kutluyor. Hermilletin, ülke ve flehrin tarihindedünya çap›nda anlam› olan önemli birolay› vard›r. Buna benzer bir olayKazan’da yafland›. Kazan 30 A¤ustos2005 tarihinde 1000. y›l›n› kutlad›.

n Rusya Tacikistan’dan çekiliyor.Rusya s›n›r birlikleri Tacik-Afgans›n›r›n›n en çetin bölgelerindenbirisini Tacik s›n›r birliklerininkontrolüne b›rakmaya bafllad›lar.S›n›rlar y›l sonuna kadar tamamenTacik askeri birliklerinin kontrolünegeçecek. Bu zamana kadar Rusbirlikleri sadece Tacikistan’›n ülkebütünlü¤ünün bir garantisi de¤il,ayr›ca Afgan narkotik ticaretinekarfl› da bir kalkan görevi yapm›flt›.

n Yar› y›l verilerine göreBelarus’un ticaret yapt›¤› büyük

ülke paralar›nagöre Belarus milliparas› dahakuvvetlendi.Konuya iliflkinaç›klamay›Belarus DevletBankas› Baflkan›Petr Prokopoviç

Cumhurbaflkan› AleksandrLukaflenko’ya yapt›.

n Rusya’da her dakika üç kiflido¤uyor, dört kifli ölüyor. Sonuçolarak, Rusya nüfusu her y›l 100bin kifli azal›yor. Demografik kriz2005 y›l› itibariyle daha dah›zland›. Rusya Devlet ‹statistikleriuzmanlar›n›n bildirdi¤ine göresonuçlar›n bu kadarkötüleflmesinde “plans›z do¤umdüflüflleri” ciddi rol oynuyor.

n Baflkurdistan uluslararas›çocuk dinlenme merkezi s›fat›nakavufluyor. Bu yaz ülkedeki sa¤l›kkamplar›nda Türkiye, Rusya,‹sviçre ve Almanya’dan çocuklardinlendiler. Baflkurdistan’da terbiyeedilmek amac›yla KuzeyKafkasya’dan getirilen çocuklar›ngünlük befl vakit namaz, dini ibadetve beslenme ihtiyaçlar›n› dagiderebilmeleri için gerekli imkanlarda düflünülmüfl. KuzeyKafkasya’dan getirilen çocuklar›ngiderleri Baflkurdistan cumhuriyetitaraf›ndan karfl›lanmaktad›r.

n ABD eski SSCB ülkelerinemaddi yard›mda bulunacak. ABDsenatosu 2006 y›l› bütçesini 32milyar dolar olarak onaylad›.Bütçenin “Sovyetler Birli¤i’ndenkopan ba¤›ms›z ülkelereyard›m”›n› kapsayan maddesinegöre bölgeye 565 milyon dolarl›kyard›m yap›lacak.

Rusya’da okuma kriziFakat Ruslardan özellikle kaç› ve kimlerin okumayazaman ay›rd›¤› ve bilhassa kimler için kitap bas›ld›¤›belli de¤il. Petersburg’ta düzenlenen Rusya KitapBirli¤i 4. Kongresi’nde halka uygulanan anketaraflt›rma sonuçlar› aç›kland›: Rus vatandafllar›n›nüçte birinden fazlas› hiç kitap okumuyor; nüfusunyar›dan fazlas› (%52) hiç kitap alm›yor bile. Kendini“aktif bir okur” olarak tan›mlayanlar›n oran› %23,sadece edebi serleri okuyanlar›n oran› ise %17.Sa¤l›k, t›p ve yemek konulu eserler di¤er popüleralanlar aras›nda ilk s›rada.

äðËÁËÒ ˜ÚÂÌËfl‚ êÓÒÒËËÇ ˝ÚÓÏ „Ó‰Û ‚˚flÒÌËÎÓÒ¸, ˜ÚÓ ðÓÒÒËflÌ Úð‡ÚflÚ Ì‡˜ÚÂÌË 7,1 ˜‡Ò‡ ‚ ̉Âβ. éÒÚ‡ÎÓÒ¸ ÔÓÌflÚ¸, ÍÚÓËÏÂÌÌÓ Ë ÒÍÓθÍÓ ÊËÚÂÎÂÈ êÓÒÒËË ˜ËÚ‡ÂÚ ËÎˉÎfl ÍÓ„Ó ‚ÓÓ·˘Â Ô˜‡Ú‡˛Ú ÍÌË„Ë. ç‡ ˜ÂÚ‚ÂðÚÓÏÒ˙ÂÁ‰Â êÓÒÒËÈÒÍÓ„Ó ÍÌËÊÌÓ„Ó ÒÓ˛Á‡ ‚èÂÚÂð·Ûð„ ·˚ÎË Ôð˂‰ÂÌ˚ ðÂÁÛθڇÚ˚ÓÔðÓÒÓ‚ „ð‡Ê‰‡Ì. ÅÓΠÚðÂÚË ðÓÒÒËflÌ Ì˜ËÚ‡˛Ú ÍÌË„. ÅÓΠÔÓÎÓ‚ËÌ˚ ðÓÒÒËflÌ, 52%,‰‡Ê ÌËÍÓ„‰‡ Ì ÔÓÍÛÔ‡ÎË ÍÌË„. ÄÍÚË‚Ì˚Ï˘ËÚ‡ÚÂÎflÏË Ì‡Á˚‚‡˛Ú Ò·fl 23% ÊËÚÂÎÂÈ êÓÒÒËË,17% ˜ËÚ‡˛˘ÂÈ ÔÛ·ÎËÍË Á̇ÍÓÏËÚÒfl ÚÓθÍÓ ÒÔðÓËÁ‚‰ÂÌËflÏË ıÛ‰ÓÊÂÒÚ‚ÂÌÌÓÈ ÎËÚÂð‡ÚÛð˚, ‡ÒðÂ‰Ë ÔðÓ˜Ëı ÍÌË„ ̇˷ÓΠÔÓÔÛÎflðÌ˚ ËÁ‰‡ÌËflÓ Á‰ÓðÓ‚¸Â Ë Ï‰ˈËÌÂ, ÍÛÎË̇ðÌ˚ ÍÌË„Ë.

Erdo¤an Soçi’deRusya Cumhurbaflkan› V. Putin ve BaflbakanTayyip Erdo¤an 17-18 Temmuz tarihleriars›nda Soçi’de gerçeklefltirdikleri görüflmedeuluslararas› terörizm, organize suçlar veuyuflturucu ticaretiyle mücadelede iflbirli¤inigüçlendirmek üzere anlaflt›lar. Ayr›cagündemde Merkezi Asya ve Kafkaslardakidurum, Irak ve Yak›ndo¤u’da yaflananyeniden yap›lanma, bölgesel ve uluslararas›problemler yer ald›.

ùð‰Ó„‡Ì ‚ ëÓ˜ËèðÂÁˉÂÌÚ êÓÒÒËË Ç. èÛÚËÌ Ë ÔðÂϸÂð-ÏËÌËÒÚð íÛðˆËË ê‰ÊÂÔ ùð‰Ó„‡Ì ‚ ıÓ‰ÂÔÂð„ӂÓðÓ‚ ‚ ëÓ˜Ë 17-18 ˲Îfl Ó·ÒÛ‰ËÎË‚ÓÔðÓÒ˚ ÛÍðÂÔÎÂÌËfl ÒÓÚðÛ‰Ì˘ÂÒÚ‚‡ ‚·Óð¸·Â Ò ÚÂððÓðËÁÏÓÏ, Óð„ÔðÂÒÚÛÔÌÓÒÚ¸˛Ë ÌÂÁ‡ÍÓÌÌ˚Ï Ó·ÓðÓÚÓÏ Ì‡ðÍÓÚËÍÓ‚.äðÓÏ ÚÓ„Ó, ̇ ÔÓ‚ÂÒÚÍ ‰Ìfl ·˚ÎÓÔÓÎÓÊÂÌË ‚ ñÂÌÚð‡Î¸ÌÓÈ ÄÁËË Ëá‡Í‡‚͇Á¸Â, ÔÂðÒÔÂÍÚË‚˚ Ëð‡ÍÒÍÓ„Ó Ë·ÎËÊÌ‚ÓÒÚÓ˜ÌÓ„Ó Ûð„ÛÎËðÓ‚‡ÌËfl, ‰ðÛ„ËÂð„ËÓ̇θÌ˚Â Ë ÏÂʉÛ̇ðÓ‰Ì˚ ÔðÓ·ÎÂÏ˚.

Büyükelçiler Büyükada’da bir araya geldilerAvrasya ülkeleri Ankara Büyükelçileri ‹stanbul’un güzel yerlerinden Büyükada’da uluslararas›

terörizmi tart›flmak üzere bir araya geldiler. Toplant›ya kat›lan Rusya, Ukrayna, Belarus,Gürcistan, Azerbaycan, K›rg›zistan, Türkmenistan, Özbekistan, Kazakistan, Moldova veMo¤olistan Ankara Büyükelçileri çat›flman›n sebebi olarak halklar›n birbirini anlama ve

dinlemeye karfl› önyarg›l› olduklar›n› vurgulad›lar.

ÇÒÚ𘇠ÔÓÒÎÓ‚ ̇ ÓÒÚðÓ‚Â Å˛È˛Í‡‰‡óðÂÁ‚˚˜‡ÈÌ˚Â Ë ÔÓÎÌÓÏÓ˜Ì˚ ÔÓÒÎ˚ ‚ðÓ‡ÁˇÚÒÍËı „ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚ ‚ íÛðˆËË Ó·ÒÛ‰ËÎË

ÔðÓ·ÎÂÏ˚ ÏÂʉÛ̇ðÓ‰ÌÓ„Ó ÚÂððÓðËÁχ ‚ Ó‰ÌÓÏ ËÁ ÔðÂÍð‡ÒÌ˚ı ÏÂÒÚ ëڇϷÛ· – ÓÒÚðÓ‚ÂÅ˛È˛Í‡‰‡. èÓÒÎ˚ êÓÒÒËË, ìÍð‡ËÌ˚, Å·ðÛÒË, ÉðÛÁËË, ÄÁÂð·‡È‰Ê‡Ì‡, ä˚ð„˚ÁÒڇ̇,

íÛðÍÏÂÌËÒڇ̇, ìÁ·ÂÍËÒڇ̇, ä‡Á‡ıÒڇ̇, åÓΉӂ˚, 퇉ÊËÍËÒڇ̇ Ë åÓÌ„ÓÎËËÔÓ‰˜ÂðÍÌÛÎË, ˜ÚÓ Ó‰ÌÓÈ ËÁ Ôð˘ËÌ ÌÂÔÓÌËχÌËfl ̇ðÓ‰‡ÏË ‰ðÛ„ ‰ðÛ„‡ fl‚Îfl˛ÚÒfl

ÛÒÚÓfl‚¯ËÂÒfl ÒÚÂðÂÓÚËÔ˚, ÍÓÚÓð˚ Ï¯‡˛Ú Ó·˙ÂÍÚË‚ÌÓÏÛ ÔÓ‰ıÓ‰Û ‚ ð¯ÂÌËË ÔðÓ·ÎÂÏ.

n Ç ËÒÚÓðËË Í‡Ê‰ÓÈ ÒÚð‡Ì˚, ͇ʉӄӄÓðÓ‰‡ ·˚‚‡˛Ú Á̇ÏÂ̇ÚÂθÌ˚ ÒÓ·˚ÚËfl,Ëϲ˘Ë ÏËðÓ‚Ó Á̇˜ÂÌËÂ. èÓ‰Ó·ÌÓÂÒÓ·˚ÚË ÔðÓËÁÓ¯ÎÓ Ë ‚ ÊËÁÌË ä‡Á‡ÌË –„ÓðÓ‰ 30 ‡‚„ÛÒÚ‡ 2005 „. ÓÚϘ‡ÂÚ Ò‚ÓÂÚ˚Òfl˜ÂÎÂÚËÂ.

n êÓÒÒËÈÒÍË ÔÓ„ð‡Ì˘ÌËÍË Ì‡˜‡ÎËÔÂð‰‡˜Û Ó‰ÌÓ„Ó ËÁ Ò‡Ï˚ı ÒÎÓÊÌ˚ıÛ˜‡ÒÚÍÓ‚ Ú‡‰ÊËÍÒÍÓ-‡Ù„‡ÌÒÍÓÈ „ð‡Ìˈ˚ÔÓ‰ Óıð‡ÌÛ ‚ÓÈÒÍ í‡‰ÊËÍËÒڇ̇. Ä Í ÍÓ̈ۄӉ‡ „ð‡Ìˈ‡ ÔÓÎÌÓÒÚ¸˛ ÔÂðÂȉÂÚ ÔÓ‰ÍÓÌÚðÓθ Ú‡‰ÊËÍÒÍËı ‚ÓÂÌÌ˚ı. ÑÓ ÒËı ÔÓððÓÒÒËÈÒÍË ÔÓ„ð‡Ì˘ÌËÍË ÓÒÚ‡‚‡ÎËÒ¸ ÌÂÚÓθÍÓ „‡ð‡ÌÚÓÏ ˆÂÎÓÒÚÌÓÒÚË퇉ÊËÍËÒڇ̇, ÌÓ Ë ˘ËÚÓÏ Ì‡ ÔÛÚˇل‡ÌÒÍÓ„Ó Ì‡ðÍÓÚð‡ÙË͇.

n äÛðÒ ·ÂÎÓðÛÒÒÍÓÈ ‚‡Î˛Ú˚ Á‡ÏËÌÛ‚¯Ë ÔÓ΄Ӊ‡ ÛÍðÂÔËÎÒfl ÔÓÓÚÌÓ¯ÂÌ˲ ÍÓ ‚ÒÂÏ ‚‡Î˛Ú‡Ï ÒÚð‡Ì,fl‚Îfl˛˘ËıÒfl ‚Â‰Û˘ËÏË ÚÓð„Ó‚˚ÏËÔ‡ðÚÌÂð‡ÏË Å·ðÛÒË. é· ˝ÚÓÏ ‰ÓÎÓÊËÎÔðÂÁˉÂÌÚÛ Å·ðÛÒË ÄÎÂÍ҇̉ðÛãÛ͇¯ÂÌÍÓ „·‚‡ 燈ËÓ̇θÌÓ„Ó ·‡Ì͇ðÂÒÔÛ·ÎËÍË èÂÚð èðÓÍÓÔӂ˘.

n ä‡Ê‰Û˛ ÏËÌÛÚÛ ‚ êÓÒÒËË ðÓʉ‡ÂÚÒflÚðË ˜ÂÎÓ‚Â͇, ‡ ÛÏËð‡ÂÚ ˜ÂÚ˚ðÂ. Ç ðÂÁÛθڇÚ ÂÊ„ӉÌÓ ðÓÒÒËÈÒÍÓÂ̇ÒÂÎÂÌË ÒÓÍð‡˘‡ÂÚÒfl ̇ ÒÓÚÌË Ú˚Òfl˜˜ÂÎÓ‚ÂÍ. Ç 2005 „. ‰ÂÏÓ„ð‡Ù˘ÂÒÍËÈÍðËÁËÒ ÚÓθÍÓ Ó·ÓÒÚðËÎÒfl. ä‡Í ÔÓ·„‡˛Ú˝ÍÒÔÂðÚ˚ ËÁ êÓÒ„ÓÒÒÚ‡Ú‡, ‚ ÛıÛ‰¯ÂÌËËÒÚ‡ÚËÒÚËÍË ‚ËÌÓ‚‡ÚÓ«ÌÂÁ‡Ô·ÌËðÓ‚‡ÌÌÓ» Ô‡‰ÂÌËÂðÓʉ‡ÂÏÓÒÚË.

n Ň¯ÍËðËfl ÔðËÓ·ðÂÚ‡ÂÚ ÒÚ‡ÚÛÒÏÂʉÛ̇ðÓ‰ÌÓ„Ó ˆÂÌÚð‡ ‰ÂÚÒÍÓ„Ó ÓÚ‰˚ı‡.Ç ðÂÒÔÛ·ÎËÍ ˝ÚËÏ ÎÂÚÓÏ ‚ÓÁ‰ÓðÓ‚ËÚÂθÌ˚ı ·„Âðflı ð„ËÓ̇ÓÚ‰ÓıÌÛÚ ‰ÂÚË ËÁ êÓÒÒËË, íÛðˆËË,ò‚ÂȈ‡ðËË Ë ÉÂðχÌËË. ì˜ËÚ˚‚‡flÒÔˆËÙËÍÛ ‚ÓÒÔËÚ‡ÌËfl ‰ÂÚÂÈ ËÁ ðÂÒÔÛ·ÎËÍë‚ÂðÌÓ„Ó ä‡‚Í‡Á‡, ‚ ·‡¯ÍËðÒÍËı ·„ÂðflıÒÓÁ‰‡Ì˚ ÛÒÎÓ‚Ëfl ‰Îfl ÔflÚËÍð‡ÚÌÓ„Ó ˜ÚÂÌËfl̇χÁ‡ Ë Òӷβ‰ÂÌËfl ðÂÎË„ËÓÁÌ˚ıÚð‡‰ËˆËÈ ‚ ÔËÚ‡ÌËË. ÇÒ ð‡ÒıÓ‰˚ ÔÓÓð„‡ÌËÁ‡ˆËË ÓÚ‰˚ı‡ Ò‚ÂðÓ͇‚͇ÁÒÍËı‰ÂÚÂÈ ÓÒÛ˘ÂÒÚ‚Îfl˛ÚÒfl Á‡ Ò˜ÂÚ ·˛‰ÊÂڇŇ¯ÍËðËË.

n ëÂÌ‡Ú ëòÄ Ì‡ Á‡Ò‰‡ÌËË 20 ˲ÎflÛÚ‚Âð‰ËÎ ·˛‰ÊÂÚÌ˚ ‡ÒÒË„ÌÓ‚‡ÌËfl ‰Îfl„ÓÒ‰ÂÔ‡ðÚ‡ÏÂÌÚ‡ ëòÄ Ì‡ 2006 „. ‚ð‡ÁÏÂð $32 ÏÎð‰. Å˛‰ÊÂÚ Ì‡ 2006 „. ÔÓÒڇڸ «ÔÓÏÓ˘¸ ÌÓ‚˚Ï ÌÂÁ‡‚ËÒËÏ˚Ï„ÓÒÛ‰‡ðÒÚ‚‡Ï ·˚‚¯Â„Ó ëÓ‚ÂÚÒÍÓ„ÓëÓ˛Á‡» Ôð‰ÛÒχÚðË‚‡ÂÚ ð‡ÒıÓ‰˚ ‚Ó·˘ÂÈ ÒÎÓÊÌÓÒÚË ‚ ð‡ÁÏÂð $565 ÏÎÌ.

Ukraynal› gazeteciler DiyalogAvrasya’y› ziyaret ettiler

Diyalog Avrasya Platformu’nun daveti üzerine Ukrayna’dan ‹stanbullu meslektafllar›yla görüflal›fl-veriflinde bulunmak, yan›bafllar›ndaki komflular› Türk insan›n›n geleneksel ve ça¤dafl

özelliklerinin kendi halk›na aktar›lmas› amac›yla Ukraynal› gazeteciler Türkiye’ye geldiler. Üçgünlük ‹stanbul gezisi röportaj, sohbet ve televizyon çekimlerini de kapsay›nca yap›lacak

birçok ifller geride kald›. Özellikle Topkap› Saray›’nda kaybolmalara kadar varan her yerdekafilenin arkas›n› toparlamak bir hayli zor oldu. Ço¤u görüflmelerde s›k s›k dile getirilen

hemflehrileri “Hürrem Sultan’› nas›l bilirsiniz?” sorusunun devam›nda iki ülke vatandafllar›n›nbirbirlerini nas›l bildi¤i konusu gündeme geldi. Oldukça s›cak sohbetlerden iki ülke insan›n›n

birbirini çok sevebilece¤i fakat hiç tan›flmad›klar› ortaya ç›kt›.

ìÍð‡ËÌÒÍË ð‡·ÓÚÌËÍË ëåàÔÓÒÂÚËÎË ÊÛð̇Π«ÑÄ»

èÓ Ôð˄·¯ÂÌ˲ è·ÚÙÓðÏ˚ ÑˇÎÓ„ Ö‚ð‡ÁËfl ëڇϷÛÎ ÔÓÒÂÚË· „ðÛÔÔ‡ ËÁ‚ÂÒÚÌ˚ıÛÍð‡ËÌÒÍËı ÊÛð̇ÎËÒÚÓ‚. é‰ÌÓÈ ËÁ ˆÂÎÂÈ Ëı ‚ËÁËÚ‡ ÒÚ‡ÎÓ ð‡Á‚ËÚË ÒÓÚðÛ‰Ì˘ÂÒÚ‚‡ ÒÔð‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎflÏË ÚÛðˆÍËı ëåà, ‡ Ú‡ÍÊ Á̇ÍÓÏÒÚ‚Ó Ò ÒÓ‚ðÂÏÂÌÌÓÈ, ÌÓ ‚Ò ڇÍÓÈ ÊÂ

Úð‡‰ËˆËÓÌÌÓ ð‡ÁÌÓˆ‚ÂÚÌÓÈ Ë ˝ÍÁÓÚ˘ÌÓÈ íÛðˆËÂÈ. íðË ‰Ìfl ‚ ëڇϷÛΠ·˚ÎË Ì‡Ò˚˘ÂÌ˚ËÌÚÂð‚¸˛, Ò˙ÂÏ͇ÏË Ë ·ÂÒ‰‡ÏË. éÒÓ·ÂÌÌ˚È ËÌÚÂðÂÒ ‚˚Á‚‡ÎÓ Û ÊÛð̇ÎËÒÚÓ‚ ÔÓÒ¢ÂÌËÂ

ÒÛÎÚ‡ÌÒÍÓ„Ó ‰‚Óðˆ‡ íÓÔ-ä‡Ô˚, „‰Â „ÓÒÚË Ú‡Í Û‚ÎÂÍÎËÒ¸ ÔðÓ„ÛÎÍÓÈ, ˜ÚÓ ÌÂð‰ÍÓ ÓÚÒÚ‡‚‡ÎËÓÚ „ðÛÔÔ˚, Ë ÒÓ·ð‡Ú¸ ‚ÒÂı ‚ÏÂÒÚ ·˚ÎÓ Ì ڇÍ-ÚÓ ÔðÓÒÚÓ. ÇÒ ·ÂÒ‰˚ Ë ‚ÒÚðÂ˜Ë ÌÂÔðÂÏÂÌÌÓ

̇˜Ë̇ÎËÒ¸ Ò ÚÓ„Ó, «˜ÚÓ ‰Ûχ˛Ú ÚÛðÍË Ó êÓÍÒÓ·ÌÂ?». 燘Ë̇fl Ò êÓÍÒÓ·Ì˚, ËÌÚÂðÂÒÔ·‚ÌÓ ÔÂðÂıÓ‰ËÎ Í ÚÂÏÂ Ó ÚÓÏ, ̇ÒÍÓθÍÓ ‰‚‡ ÒÓÒ‰‡ ıÓðÓ¯Ó Á̇˛Ú ‰ðÛ„ ‰ðÛ„‡.

Ç ðÂÁÛθڇÚ Ó͇Á‡ÎÓÒ¸, ˜ÚÓ ‰‚‡ ̇ðÓ‰‡ ËÏÂ˛Ú ·Ó„‡Ú˚È ÔÓÚÂ̈ˇΠ‰Îfl ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ·˚ ÍðÂÔÍÓ‰ðÛÊËÚ¸, ÌÓ ËÏ Ì ı‚‡Ú‡ÂÚ ËÌÙÓðχˆËË ‰ðÛ„ Ó ‰ðÛ„Â.

Lüdmila Tomaflpolskaya, UTR TV

Larisa Bogdanova, “UT-1” Ukrayna Devlet Televizyonu

Oksana Çehovskaya, Segodna gazetesi

Valeriy Drujbinskiy, Zerkalo gazetesi

Olga R›balko, “Bogdan” yay›nevi

Tatyana Vintskovskaya, Ukrayna Devlet Radyosu

Natalya Trofimova, “Nov›y Kanal” TV

Oksana Voloflina, Gazeteci

ã˛‰ÏË· íÓχ¯ÔÓθÒ͇fl, ÚÂÎÂ͇̇Π«ìíê»

ã‡ðËÒ‡ ÅÓ„‰‡ÌÓ‚‡, ÚÂÎÂ͇̇Π«ìí-1»

éÍ҇̇ óÂıÓ‚Ò͇fl, „‡ÁÂÚ‡ «ë„ӉÌfl»

LJÎÂðËÈ ÑðÛÊ·ËÌÒÍËÈ, „‡ÁÂÚ‡ «áÂð͇ÎÓ»

é脇 ê˚·‡ÎÍÓ, ËÁ‰‡ÚÂθÒÍËÈ ‰ÓÏ «ÅÓ„‰‡Ì»

í‡Ú¸fl̇ ÇË̈ÍÓ‚Ò͇fl, «ç‡ˆËÓ̇θÌÓ ð‡‰ËÓ ìÍð‡ËÌ˚»

ç‡Ú‡Î¸fl íðÓÙËÏÓ‚‡, ÚÂÎÂ͇̇Π«çÓ‚˚È ä‡Ì‡Î»

éÍ҇̇ ÇÓÎÓ¯Ë̇, ÊÛð̇ÎËÒÚ

M‹SAF‹RLER‹M‹Z ARASINDA K‹MLER VARDI?äíé Åõã ëêÖÑà ÉéëíÖâ?

ä‡ðË͇ÚÛð‡

Karikatür

Behice Kolçak Türkiye / íÛðˆËfl