DOĞAL KAYNAKLAR VE İNSAN

GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE DOĞAL KAYNAKLAR

PALEOLİTİK ÇAĞ (KABA TAŞ ÇAĞI)

Temel geçim kaynağı avcılık ve toplayıcılıktır. Bu nedenle daha kolay avlanabilmek için obsid(i)yen (volkan camı) ve çakmak taşı (sileks) sivriltilip incelterek kesici alet olarak kullanılmıştır. Küçük topluluklar halinde yaşamışlar.

MEZOLİTİK (YONTMA TAŞ) ÇAĞ- NEOLİTİK ÇAĞ

Tarımsal üretim keşfedilmiştir. Bu nedenle toprağın önemi artmıştır. Toprak, tarımsal üretiminin yanı sıra çanak çömlek üretiminde de kullanılmıştır. Tarım ve hayvanların evcilleştirilmesine bağlı olarak suyun önemi de artmıştır.

KALKOLİTİK ÇAĞ (MADEN ÇAĞ)

Demir ve bakırın işlenmeye başlamasıyla bu madenleri eritmek için ormanların önemi artmıştır. Sabanın icat edilmesiyle tarımsal üretim artmış ve yaygınlaşmıştır. Buna bağlı olarak toprak ve su önem kazanmıştır.

SANAYİ ÇAĞI

Buhar makinesi, pulluk, dinamo ve içten yanmalı motorların icat edilmesiyle birlikte kömür, demir ve suyun önemi artmış; doğalgaz ve petrol kullanılmaya başlanmıştır. Sanayileşmeye bağlı olarak üretim artmış,yaşam koşulları iyileşmiş, bu durum turizmin gelişmesini sağlamıştır. Turizmin gelişmesiyle birlikte doğal yapılar ve tarihi eserler önem kazanmıştır.

Doğal Kaynak Olarak Taşlar

• İnsanlar kullandıkları ilk araçları taşlardan yapmışlardır. • Gün geçtikçe taşın kullanımı çeşitli şekillerde

gelişmiştir; • İlk Çağ’da avlanmak için kullanılmış olup zamanla sert

ve sivri taşların keşfiyle birlikte avcılık iyice gelişmiştir. • Çakmak taşı ve volkan camı bu dönemde çok önem

taşımaktaydı. • Zamanla işlenerek kullanılmaya devam edilen taşlar,

ağaçların ucuna bağlanarak avlanma aracı olarak kullanılmaya başlandı.

• Süs eşyası olarak kullanımı da bu döneme dayanmaktadır.

• Taş devri olarak bilinen dönem taşların kullanım şekline göre evrelere ayrılmıştır;

• Kaba Taş Devri

• Yontma Taş Devri

• Yeni Taş Devri

• En uzun süren dönem olan Kaba Taş devrinde insanlar doğadaki taşları olduğu gibi kullanmışlardır.

• Yontma Taş devrinde tarımın keşfiyle bu dönemde taşlar işlenerek tarım aracı olarak kullanılmıştır.

• Yeni Taş Döneminde ise taşlar yontulmuş, cilalanmış ve daha iyi işlenmiştir. Neolitik çağ olarak adlandırılan bu devirde tarım sistemli bir şekilde yapılmaya başlanmıştır.

• Bu nedenlerle taşlar tarımda ve avcılıkta daha etkin bir şekilde kullanılmıştır.

• Günümüzde ise taşlar hanelerin bir kısmı taşlardan yapılmaktadır.

• Mermer ve granit yapılarda yardımcı malzeme olarak kullanılan taşlardandır.

• Yakut, elmas, zümrüt ve oltu taşı takı malzemesi; lüle taşı ise süs eşyası yapımında kullanılır.

• BUNA GÖRE ; taşlar insanlık tarihi boyunca çeşitli amaçlarla kullanılan doğal kaynaktır.

MADENLER

• İlk kez kullanılmaya başlamasıyla yeni bir çağ olan Kalkolitik çağının başlamasına vesile olmuştur.

• Maden çağları kullanılan madenin ismine göre isim almışlardır;

• Bakır Çağı

• Tunç Çağı

• Demir Çağı

Bakır Çağı;

• Tarihte ilk kez kullanılan maden bakırdır.

• Altın ve gümüş bu dönemde kullanılmıştır.

• Bakır doğrudan işlendiği gibi ateşle de işlenebilen bir madendir.

• Kalayın keşfiyle madenler karıştırılarak işlenmesiyle yeni bir dönem başlamıştır.

Tunç Çağı;

• Madenlerin karıştırılmasıyla elde edilen ilk maden tunçtur.

• Kalay ve bakırın birlikte işlenmesiyle oluşmuştur.

• En çok av ve savaş aletleri yapımında kullanılmıştır.

Demir Çağı;

• Demir işlenmeye başlandığı günden bugüne kadar yaşamın birçok alanında kullanılmıştır.

• M. Ö. 3000 ile 1200 yıllarını kapsayan bu dönemde demirden tarım aracı olarak saban üretiminde;

• Ayrıca, avcılıkta ve savaşlarda kullanılan balta ve kılıç yapımında yararlanılmıştır.

TOPRAK

• İnsanlar, ilk dönemlerde toprakta kendiliğinden yetişen bitkilerle ve b u bitkileri yiyen diğer canlılarla beslenmiştir.

• Neolitik dönemde tarımın keşfiyle birlikte toprak üretiminin ana ögelerden birini oluşturmuştur.

• Uzunca bir süre taş ve sivri uçlu ağaçlarla toprak işlenmiştir.

• Hayvanların evcilleştirilmesiyle birlikte çayır ve meralar, dolayısıyla toprak ekonomik anlamda daha çok öneme sahip olmuştur.

• Demirin bulunmasıyla saban yapılmış, böylece tarım alanları genişlemiş ve tarımsal üretim artmıştır.

• Sanayi devriminden sonra tarımda traktör kullanımı tarım alanlarının çok genişlemesine neden olmuştur.

• Ayrıca, toprak çanak çömlek yapımında da büyük bir öneme sahiptir.

• Kilin biçimlendirilerek ateşle pişirilmesiyle yapımı başlamıştır.

• Çömlekçi sehpasının bulunmasıyla daha kaliteli çömlekler üretilmeye başlanmıştır.

• Son olarak toprak, seramik sanayisinde ve fabrikalarda işlenerek çeşitli ürünlere dönüştürülmektedir.

Topraktan başka ne tür ürünler elde edilir?

ORMANLAR

• İlk çağdan günümüze kadar besin maddesi, barınma malzemesi, yakıt, çeşitli ilaç ve kozmetik malzemeleri elde etmek için kullanılan bir doğal kaynaktır.

• Demirin bulunmasıyla ormanların önemi artmıştır.

• Ormanlardan elde edilen kereste, ilk çağlarda barınma yerlerinin yapılması için kullanılmıştır.

• Çeşitli ev eşyaların yapımında ve deniz ulaşım araçlarının yapımında kereste kullanılmıştır.

• Kağıt sanayisinin temel hammaddesi olan ormanlar ülke ekonomisine kağıt ticareti bakımından payı büyüktür.

• Ormanların kağıt üretiminin hammaddesi haline gelmesi, özellikle matbaanın Johann Gutenberg tarafından bulunmasından sonra gerçekleşmiştir.

SU

• İlk insanlardan günümüze kadar, yaşam alanı olarak su kaynaklarına yakın yerler tercih edilmiştir.

• İlk yerleşmeler su kenarlarına olmuştur.

• Tarımsal üretim açısında büyük öneme sahiptir.

• Tarım alanlarını sulamak için sulama kanalları yapılmıştır.

• Günümüzde tarım alanları, kanallardan akıtılma, yağmurlama ve damlama yöntemleri ile sulanmaktadır.

• Sudan enerji kaynağı olarak da yararlanılmaktadır.

• Orta çağda değirmenleri çalıştırmak için su gücü kullanılmıştır.

• Günümüzde birçok ülkenin elektrik enerjisi üretiminde hidroelektrik santrallerin önemi büyüktür.

• Su aynı zamanda önemli bir yaşam alanıdır.

• Çeşitli canlıları barındıran su ortamı, insanlar için önemli bir besin kaynağı oluşturur.

• Son yıllarda tüketimi karşılamak için balık çiftlikleri de yaygınlaşmıştır.

RÜZGAR

• Rüzgar gücü, orta çağda kullanılmaya başlanmıştır.

• İlk olarak rüzgar gücünden değirmenler işletilmiştir.

• Rüzgar günden yararlanılarak;

• Yelkenli gemiler,

• Elektrik enerjisi icat edilmiştir.

• Türkiye’de İzmir'in Çeşme ilçesi yakınlarında elektrik enerjisi elde edilen pervaneler kurulmuştur.

KÖMÜR

• Doğal kaynaklardan olan kömür, fosil yakıtlar arasında yer almaktadır.

• Kömürün içerdiği enerji oluştuğu dönemle ilgilidir. Enerjisi en fazla olan kömür oluşumu en eski olan kömürdür.

• Bu nedenle kömür, enerjisi en yüksek olandan en düşüğüne doğru;

• Antrasit > Taş kömürü > Linyit > Turba

şeklinde sıralanır.

• Kömür ilk olarak; İngiltere’de evlerin ısıtılması,

• Demirin eritilmesi,

• Buhar makinelerinde buhar elde etmek için,

• Ve termik santrallerde elektrik elde etmek için kullanılmıştır.

PETROL

• İlk petrol kuyusu, 1857 yılında ABD’nin Pennsylvania eyaletinde açılmıştır.

• Önceleri aydınlatma için kullanılmıştır.

• İçten patlamalı ve içten yanmalı motorların icat edilmesiyle birlikte petrolün önemi artmıştır.

• Günümüzde en önemli enerji kaynaklarındandır.

• Ulaşım araçlarının başlıca enerji kaynağıdır.

• Ayrıca petrokimya sanayisinin önemli bir hammaddesidir.

TURİZM

• Turizm Sanayi Devriminden sonra önem kazanmış, özellikle İkinci Dünya Savaşından sonra büyük bir gelişme göstermiştir.

• Doğal turizm alanları;

• Dağlar, plajlar, göller, kaplıcalar, yaylalar, çağlayanlar, koylar, mağaralar ve travertenler gibi yer şekilleridir.

• İklim koşulları da turizm açısından önem taşımaktadır.

• Günümüzde turizm bakımından önem taşıyan birçok doğal varlık koruma altına alınmıştır.

Turizm bakımından ne tür varlıkların korunma altına alınması gerekir?

NÜKLEER ENERJİ

• Atom çekirdeğinden elde edilen enerji türüdür. Bunun için uranyum ve toryum elementleri kullanılır.

• Nükleer santrallerde enerji elde etmek için çok az miktarda uranyum gerekir. Örneğin yaklaşık 4 ton maden kömüründen elde edilen enerji, 1 gram uranyumdan elde edilen enerjiye denktir.

• Nükleer enerjinin keşfedilmesi 1896 yılı olmasına karşılık kullanımı son 50-60 yıla dayanmaktadır. Günümüzde gelişmiş ülkelerin birçoğu bu enerji kaynağını kullanmaktadır.

• Nükleer enerji; elektrik enerjisi üretimi, tıp alanında, gemi ve deniz altı gibi araçların hareket ettirilmesinde ve askeri amaçlarla kullanılmaktadır.

• Gelişmiş ülkelerin bir kısmı, elektrik enerjisinin önemli bir kısmını nükleer santrallerden elde etmektedir. ABD Fransa, Rusya, Japonya, Almanya, İngiltere ve Güney Kore bu ülkelerin başlıcalarıdır.

• Nükleer santrallerin kullanılmasında en büyük sorun nükleer atıkların çevreye yaydığı radyasyondur.

• Nükleer santrallerde meydana gelen kazaların etkisi yıllarca sürmektedir. Ukrayna’daki Çernobil santralinde 1986 da gerçekleşen patlama sonucu çok sayıda insan yaşamını yitirmiş, Karadeniz kıyılarındaki bütün ülkeler radyasyondan uzun süre etkilenmiştir. Bu etkiler günümüzde de devam etmektedir.

ELEKTRİK ÜRETİMİNDE KAYNAKLARIN PAYI

KAYNAKLAR 1973(%) 2005(%)

Kömür 38.3 40,3

Petrol 24,7 6,6

Su 21,0 16,0

Doğal gaz 12,1 19,7

Nükleer enerji 3,3 15,2

Diğer 0,6 2,2

GÜNEŞ ENERJİSİ

• Hayatımızda vazgeçilmez olan Güneş’ten doğrudan yararlanıldığı gibi bu enerji kaynağı bazı araçlar kullanılarak farklı enerji türlerine dönüştürülebilir.

• Güneş enerjisinden ısıtma amacıyla yararlanma oldukça yaygındır.

• Genellikle evlerin çatılarına kurulan kollektörler ve kollektörlere bağlı su depoları sayesinde sıcak su elde edilmektedir.

• Güneşli gün sayısının fazla olduğu ülkelerde bu enerji kaynağından yararlanma daha yaygındır. Örneğin; Fransa, İsrail, İspanya ve Türkiye gibi Akdeniz ülkelerinde Güneş enerjisinden etkin bir şekilde yararlanılmaktadır.

• Fransa da güneş enerjisi sanayi alanında da kullanılmaktadır.

• Güneş enerjisinden besin maddelerinin pişirilmesi amacıyla da yararlanılmaktadır.

BİYOENERJİ

• Organik maddelerden enerji elde etmeyi ifade etmektedir.

• Biyoenerji elde etmek için odun, elyaflı bitkiler, yağlı tohumlar, karbonhidratlı bitkiler, proteinli bitkiler ile şehirsel ve sanayi atıklarından yararlanılır.

• Bu enerji için en çok kullanılan ürünler; şeker kamışı, şeker pancarı, mısır, arpa, keten, ayçiçeği, kolza ve soya fasulyesidir.

• Ayrıca hayvan dışkısı ve çöp yığınları da biyoenerji elde etmek için kullanılır.

• Biyoenerjiden iki şekilde yararlanılır;

• A) Hayvansal ve bitkisel ürünlerin doğrudan yararlanılarak ısı enerjisine dönüştürülmesi şeklindedir

• B)Bitkisel ve hayvansal maddelerden yeni ürünler elde edilmesidir.

• Ayçiçeği, kolza ve aspir gibi ürünlerden veya hayvanlardan elde edilen yağların, alkolle karıştırılması sonucu elde edilen yakıta biyodizel denir.

HİDROJEN ENERJİSİ

• Hidrojen enerjisi hem verimli hem de çevre dostudur.

• Bu enerji kaynağı suyun elektrolizi ile üretilebildiği gibi fosil yakıtlar ve biyomas materyallerinden elde edilebilir.

• Günümüzde hidrojen büyük ölçüde fosil yakıtlardan elde edilmektedir.

• Hidrojen depolanabilme, boru hatları veya tankerlerle taşınabilme özelliğine sahiptir.

• Brezilya Kanada Japonya Almanya Suudi Arabistan hidrojen üreten ülkelerin başlıcalarıdır.

RÜZGAR ENERJİSİ

• Eskiden yel değirmenleri ve yelkenli gemilerde rüzgar gücünden yararlanılmaktaydı.

• Günümüzde önemi gittikçe artan bir enerji kaynağıdır.

• İlk kez Danimarka’da rüzgar enerjisinden yararlanılarak elektrik üretilme gerçekleştirilmiştir.

• Almanya, ABD ve Danimarka, günümüzde rüzgar gücünden en fazla enerji üreten ülkelerdir.

JEORTERMAL ENERJİ

• Yerin derinliklerindeki ısıdan yararlanmayı ifade etmektedir.

• Yeryüzünden magmaya yakın yerlere kadar sızarak ısınan sular, yerkabuğundaki kırıklar boyunca yeryüzüne çıkar.

• Fay hatları boyunca yeryüzüne çıkan sıcak su yada su buharı, jeotermal enerji kaynağını oluşturur.

• Jeotermal enerjiden yararlanan başlıca ülkeler, genç arazi yapısına sahip olanlar ve aktif volkanların bulunduğu ülkelerdir.

• Jeotermal enerji kullanılarak ev ve iş yerleri ısıtılır.

• Jeotermal enerjilerden elektrik enerjisi üretmek ve seraları ısıtmak amacıyla da yararlanılmaktadır.

DALGA VE GELGİT ENERJİSİ

• Deniz ve okyanus kıyılarındaki dalga gücünden yararlanılarak elektrik enerjisi üretilir.

• Başta Fransa olmak üzere bazı ülkeler dalga enerjisinden yararlanarak elektrik enerjisi üretmektedir.

• Gelgit, ayın çekim gücüne bağlı olarak suların 24 saat 50 dk da 2 kez kabarıp çekilmesi olayıdır.

• Suların çekik olduğu dönem ile kabarık olduğu dönem arasındaki seviye farkına gelgit genliği denir.

• Özellikle Fransa’da Rance nehri üzerinde kurulu olan santralde gelgit gücünden enerji üretilen önemli santrallerdendir.

HİDROELEKTRİK ENERJİ

• Su gücünden yararlanılarak üretilen enerjidir.

• Bu enerjiden yararlanabilmek için, yer şekillerinin baraj yapılmasına elverişli olması gerekir.

• Hidroelektrik üretiminde elverişli olan ülkelerin başlıca özellikleri; çok sayıda akarsu bulundurması ve bu akarsuların derin vadiler oluşturmasıdır.

• Hollanda gibi düzlüklerden oluşan ülkeler dışında birçok ülke elektrik enerjisi ihtiyacının önemli bir kısmını barajlardan elde etmektedirler.

• Havayı kirletmemesi bakımından tercih edilen bu santrallerden elde edilen enerji, dünya toplam elektrik üretiminin yaklaşık beşte biri kadardır.