Embed Size (px)
Citation preview
Lesmodule voor jongeren
over orgaan- en weefseldonatie
DOCENTENHANDLEIDING
donorwise.nl
VOORGEZET ONDERWIJS: BIOLOGIE, MAATSCHAPPIJLEER, NEDERLANDS | MBO: BURGERSCHAPSVORMING
CONTACT EN COLOFONDonorWise is ontwikkeld in opdracht van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) door de
Nederlandse Transplantatie Stichting en Podium Bureau voor Educatieve Communicatie bv in samenwerking
met docenten uit het voortgezet onderwijs en het mbo.
Het lesmateriaal is gratis beschikbaar op www.donorwise.nl
Nederlandse Transplantatie Stichting
Postbus 2304, 2301 CH Leiden
071 - 579 84 42
www.transplantatiestichting.nl
3
INHOUDSOPGAVE
Inleiding
Wat is DonorWise?
Aansluiting bij curriculum
Opbouw van het lespakket
Module 1: welke organen kun je doneren?
Module 2: orgaandonatie, hoe gaat dat?
Module 3: kan jij al een keuze maken?
Kwestie van kiezen
Snel aan de slag
FAQ
4
5
6
7
8
9
10
11
12
12
4 - DOCENTENHANDLEIDING
INLEIDING
Donorregistratie is een belangrijk maatschappelijk onderwerp. Iedereen krijgt ermee te maken. Jaarlijks
ontvangen alle jongeren die 18 zijn geworden een brief van de minister van VWS. Die vraagt hen om een
keuze te maken over orgaandonatie en hun keuze vast te leggen in het Donorregister.
Uit onderzoek blijkt dat bijna de helft van de jongeren op dat moment nog niet weet welke keuze ze willen
maken. Om een weloverwogen keuze te kunnen maken, is het belangrijk dat je voldoende informatie hebt
en het onderwerp bespreekt met de mensen om je heen. Zo kom je erachter wat je zelf vindt. In DonorWise
staan kennisopbouw en meningsvorming centraal. DonorWise helpt jongeren bij dit keuzeproces.
DonorWise is een digitaal lespakket over orgaan- en weefseldonatie voor jongeren in het voortgezet onderwijs
en mbo. Het lespakket is geschikt voor alle niveaus, met verschillende moeilijkheidsgraden. DonorWise
is flexibel. Kort of lang, de kern of meer verdieping: je stelt zelf je eigen les(sen) samen.
In deze handleiding vind je handvatten voor het gebruik van DonorWise, beschrijvingen van de verschillende
modules en achtergrondinformatie.
5
WAT IS DONORWISE?
DonorWise is een digitaal lespakket voor jongeren in
het voorgezet onderwijs en mbo. Op www.donorwise.nl
komen biologische, maatschappelijke en persoonlijke
aspecten van orgaan- en weefseldonatie aan bod.
DonorWise is opgebouwd uit drie modules.
Elke module bestaat uit kernonderdelen
en een verdiepende laag.
1. Welke organen kun je doneren?
2. Orgaandonatie, hoe gaat dat?
3. Kan jij al een keuze maken?
De kernonderdelen zijn geschikt voor alle niveaus.
De verdiepingsonderdelen bouwen op in moeilijk-
heidsgraad. Bij iedere module horen filmpjes en
verschillende soorten opdrachten.
TIP! Heb je weinig tijd? In 1 lesuur breng je
de basiskennis al over! Kijk op pagina 12
bij Snel aan de slag.
Meer tijd of een hoger niveau? Kies dan
voor één van de verdiepingsonderdelen.
Leerlijn orgaandonatieDe lesmodule DonorWise is onderdeel van de leer-
lijn over orgaandonatie voor jongeren van 10 tot en
met 20 jaar. Uitgangspunt in deze leerlijn is dat de
lesstof in verschillende fases steeds terugkomt.
Telkens op een hoger abstractieniveau en met
andere accenten. Zo wordt de bestaande kennis
van de leerlingen opgehaald, uitgebreid en verdiept.
Dit leidt tot begrip, het toepassen van kennis en
uiteindelijk tot het vormen van een eigen mening
over orgaandonatie. Kijk voor meer informatie
op www.transplantatiestichting.nl/onderwijs.
DONORWISE IN VOGELVLUCHT
• Voor voortgezet onderwijs en mbo
• Geschiktvooralleniveaus
• Gemakkelijkingebruik, weinig voorwerk nodig
• Werktopdigitaalschoolbord, tablet, smartphone, computer
• In1lesuurbrengjealdebasis- kennis over. Meer tijd? Ga dan de verdieping in!
• Voortgezetonderwijs:aansluiting bij biologie, maatschappijleer en Nederlands
• Mbo:aansluitingbijburgerschaps- vorming en Nederlands
DONORWISE BIEDT AFWISSELENDE WERKVORMEN:
• Filmpjes
• Quizvragen die meningsvorming stimuleren en kennis testen
• Prikkelende stellingen voor een klassikale discussie
6 - DOCENTENHANDLEIDING
AANSLUITING BIJ CURRICULUM
Het onderwerp orgaan- en weefseldonatie is vak-
overstijgend. In het voortgezet onderwijs zijn er
inhoudelijke aanknopingspunten met de leer-
domeinen Mens en Maatschappij en Mens en
Natuur. Sommige werkvormen sluiten goed aan
bij de kerndoelen van Nederlands, waar het gaat
om spreek- en schrijfvaardigheden. In het mbo
sluit het onderwerp aan bij burgerschapsvorming
en Nederlands.
Kerndoelen en eindtermen DonorWise biedt de mogelijkheid verschillende
eindexamenvaardigheden voor de vakken
Nederlands en maatschappijleer/maatschappij-
wetenschappen te oefenen. Het onderwerp is
daarnaast zeer geschikt voor het sector- of
profielwerkstuk voor biologie, maatschappijleer
of maatschappijwetenschappen.
Aansluiting bij domeinen VO
Mens en Natuur • 34. De leerling leert hoofdzaken te
begrijpen van bouw en functie van het
menselijk lichaam, verbanden te leggen
met het bevorderen van lichamelijke en
psychische gezondheid, en daarin een
eigen verantwoordelijkheid te nemen.
• 35. De leerling leert over zorg en leert
zorgen voor zichzelf, anderen en zijn
omgeving, en hoe hij de veiligheid van
zichzelf en anderen in verschillende
leefsituaties (wonen, leren, werken, uit-
gaan, verkeer) positief kan beïnvloeden.
Mens en Maatschappij • 36. De leerling leert betekenisvolle
vragen te stellen over maatschappelijke
kwesties en verschijnselen, daarover een
beargumenteerd standpunt in te nemen
en te verdedigen, en daarbij respectvol
met kritiek om te gaan.
• 39. De leerling leert een eenvoudig
onderzoek uit te voeren naar een actueel
maatschappelijk verschijnsel en de uit-
komsten daarvan te presenteren.
• 43. De leerling leert over overeenkomsten,
verschillen en veranderingen in cultuur
en levensbeschouwing in Nederland,
leert eigen en andermans leefwijze
daarmee in verband te brengen, en leert
de betekenis voor de samenleving te zien
van respect voor elkaars opvattingen
en leefwijzen.
Aansluiting MBO
Geschikt voor alle mbo-opleidingsniveaus. Het
materiaal sluit aan op de verplichte lesstof
in het mbo, bijvoorbeeld bij de vakken Leren,
Loopbaan en Burgerschap en Nederlands.
7
OPBOUW VAN HET LESPAKKET
TrailerDe website en de drie modules starten met een intro-
film. De trailer op de homepage dient als opwarmertje:
‘1 donor kan wel 8 levens redden!’. Er komt heel wat bij
kijken om dat allemaal zo snel te regelen…
Apparaten De website is geschikt voor gebruik op verschillende
apparaten met internetverbinding:
• Digitaal schoolbord
• Tablet
• Smartphone
• Computer
De lessen op www.donorwise.nl kun je in allerlei didac-
tische werkvormen inzetten. Soms zit er een werkblad
bij een opdracht. Print die dan van tevoren uit.
TIP! Bekijk de site www.donorwise.nl
zelf vooraf goed. Zo raak je alvast
bekend met de vorm en de inhoud.
Het lesprogrammaKennisopbouw en meningsvorming van de leerlingen
staat centraal in het lespakket. Zo leren ze bijvoor-
beeld welke organen en weefsels allemaal kunnen
worden getransplanteerd. Of hoe de donatie- en
transplantatieprocedures werken. Ook ontdekken
ze waarom het zo belangrijk is om je keuze vast te
leggen en discussiëren ze over diverse dilemma’s
rondom orgaandonatie.
Huiswerkopdracht De huiswerkopdracht kun je op elk gewenst moment
inzetten. Het doel van deze opdracht is om het onder-
werp orgaan- en weefseldonatie thuis aan de keuken-
tafel bespreekbaar te maken.
Werkstukinformatie Het onderwerp orgaan- en weefseldonatie is heel
geschikt voor een profiel- of sectorwerkstuk voor
biologie of een maatschappelijk vak. In hun werkstuk
belichten leerlingen een deelaspect van orgaan- en
weefseldonatie. Ze kunnen bijvoorbeeld ingaan op het
biologisch proces bij de transplantatie van een bepaald
orgaan. Of ze bespreken hoe het registratiesysteem in
Nederland is geregeld en waarom en hoe dit systeem
aangepast kan worden.
Op de site vind je uitgebreide stappenplannen voor
het maken van een werkstuk. Het stappenplan helpt
leerlingen bij de voorbereiding en uitvoering. Je kunt
de informatie in het stappenplan eventueel aanvullen
met schoolspecifieke eisen.
Beeldbank De beeldbank bestaat uit informatieve filmpjes en
afbeeldingen die je zelf kunt gebruiken in de les en
die de leerlingen kunnen verwerken in hun werkstuk.
Quiz Test je leerlingen met de overkoepelende kennisquiz.
Wat weet jij over orgaandonatie? Deze quiz is een
combinatie van de quizzen uit module 1 en 2.
Hierin komen 16 waar/niet waar stellingen aan bod.
Na elke vraag wordt het antwoord toegelicht.
TIP! Via het kopje ‘Gastspreker’ op
www.donorwise.nl nodig je gratis een
gastspreker uit. Een gastspreker van
de NTS ontving vaak zelf een orgaan
of is nabestaande van een donor.
Ze verzorgen indrukwekkende
gastlessen over orgaandonatie
en -transplantatie en vertellen
hun eigen verhaal.
8 - DOCENTENHANDLEIDING
MODULE 1 WELKE ORGANEN KUN JE DONEREN?
Welke organen en weefsels zijn geschikt voor donatie en transplantatie? Wat is hun functie en waar zitten
ze in je lichaam? Naast deze kennisonderdelen verdiepen de leerlingen zich in de situatie van iemand die
een donororgaan ontvangt.
Domein en vakken
Mens en natuur
Biologie
Hoofddoel
Kennisuitbreiding over organen en weefsels. Inleven
in de situatie van een ontvanger van een donororgaan.
Specifieke leerdoelen
De leerlingen:
• weten welke organen en weefsels geschikt zijn
voor donatie en waar deze organen en weefsels in
het lichaam zitten;
• weten wat de functie is van de organen en weef-
sels die gedoneerd en getransplanteerd kunnen
worden;
• weten wat het voor iemand betekent als een
orgaan of weefsel niet goed functioneert en hoe
het is om een orgaan van een donor te ontvangen;
• weten hoeveel mensen jaarlijks wachten op een
orgaan of weefsel.
Toelichting
Ziek zijn kan veel invloed hebben op je leven. Een
donororgaan zorgt dat je kunt overleven en dat de
kwaliteit van je leven verbetert.
9
MODULE 2 ORGAANDONATIE, HOE GAAT DAT?
Hoe werkt de donatieprocedure? Wat komt er allemaal bij kijken om een transplantatie mogelijk te maken?
En wat betekent orgaandonatie voor de nabestaanden? In deze module ontdekken jongeren hoe belangrijk
het is om van je naasten te weten wat zij willen. En dat zij weten wat jij wilt.
Domein en vakken
Mens en natuur
Biologie
Maatschappijleer
Hoofddoel
Kennisuitbreiding over de donatieprocedure. Inleven
in de situatie van nabestaanden van een donor en hoe
moeilijk het dan kan zijn om een besluit te nemen als
je niet weet wat de overledene had gewild.
Specifieke leerdoelen
De leerlingen:
• weten hoe de donatieprocedure in zijn werk gaat;
• weten hoe de transplantatieprocedure in zijn
werk gaat;
• beseffen wat orgaandonatie betekent voor
nabestaanden;
• leren hoe belangrijk het is om van je naasten
te weten wat zij willen.
Toelichting
Het komt niet vaak voor dat iemand onder de juiste
omstandigheden overlijdt om organen te kunnen
doneren. Dat gebeurt ongeveer 600 keer per jaar.
In die gevallen wordt altijd aan de nabestaanden
gevraagd of de organen en weefsels mogen worden
gebruikt voor transplantatie. Maar de overledene heeft
misschien nog nooit met de nabestaanden gepraat
over zijn of haar eigen wensen als het gaat om orgaan-
donatie. Kunnen de leerlingen zich voorstellen hoe het
voor de nabestaanden is om op zo’n verdrietig moment
een beslissing te nemen over zoiets persoonlijks?
Bespreek met je leerlingen waarom het fijn is voor
iedereen als er een keuze bekend is of is vastgelegd.
Alleen dan kun je er voor zorgen dat er daadwerkelijk
gebeurt wat jij zelf wilt. En waarbij je je nabestaanden
niet confronteert met zo’n moeilijke beslissing op
een pijnlijk moment.
TIP! Meer weten?
Op www.transplantatiestichting.nl vind
je veel informatie. Hier kun je ook de folder
‘Zo zit het, alles over doneren en registreren’
bestellen.
10 - DOCENTENHANDLEIDING
MODULE 3 KAN JIJ AL EEN KEUZE MAKEN?
Leerlingen maken kennis met het donorformulier en beseffen waarom het belangrijk is je keuze vast te leg-
gen in het Donorregister. Ze bedenken welke factoren voor hen belangrijk zijn bij het maken van hun keuze.
Daarna kunnen ze hun eigen afweging maken over donatie.
Domein en vakken
Mens en maatschappij
Nederlands
Maatschappijleer
Burgerschapsvorming
Hoofddoel
Kennisuitbreiding, meningsvorming.
Specifieke leerdoelen
De leerlingen:
• weten hoe het donorformulier er uit ziet;
• beseffen waarom het belangrijk is je keuze
vast te leggen in het Donorregister;
• bedenken welke factoren voor hen belangrijk
zijn bij het maken van hun keuze;
• kunnen een persoonlijke afweging maken
over donatie.
Toelichting
Hoe praat je over je keuze? En welke argumenten
heb je daarbij? Bekijk met je leerlingen wat de vier
keuzes zijn en welke voor- en tegenargumenten er
bij elke keuze zijn.
Aandachtspunten tijdens de bespreking:
• Je keuze is niet definitief.
Je kunt je keuze altijd wijzigen;
• Je kunt je keuze ook digitaal vastleggen
met een DigiD-code.
11
KWESTIE VAN KIEZEN
Toelichting en mogelijke argumenten bij de vier keuzes.
JA,
IK GEEF TOESTEMMING
Je organen en weefsels kun- nen na je overlijden worden gebruikt voor transplantatie. Je kunt bij deze optie aan- kruisen welke organen of weefsels je niet wilt doneren.
Argumenten:• Naastenliefde: Ik wil
graag iets voor een ander doen;
• Ik heb na mijn dood zelf toch niets meer aan mijn organen en weefsels;
• Wederkerigheid: als ik zelf een orgaan of weef-sel nodig zou hebben, vind ik het ook fijn dat mensen zich als donor hebben opgegeven;
• Principe: ‘dat doe je gewoon’.
NEE, IK GEEF GEEN TOESTEMMING
Je wordt geen orgaan- of weefseldonor na je dood.
Argumenten:• Ik ben bang dat mijn
ziel niet goed terecht komt;
• Dan voel ik me niet meer compleet;
• Ik ben bang dat ze me eerder dood laten gaan;
• Geloofsovertuiging: dat mag niet van mijn geloof;
• Ik wil heel mijn graf in; • Ik vind het niet fijn voor
mijn nabestaanden.
EEN SPECIFIEKE PERSOON BESLIST
Je kiest een specifieke persoon die beslist of je organen en weefsels mogen worden gebruikt voor transplantatie.
ArgumentenHier gelden in grote lijnen dezelfde argumenten als bij keuze 3. Het verschil is dat je hier een expliciete keuze maakt wie mag beslissen. Als je bijvoorbeeld geen goede band hebt met je officiële nabestaanden kun je voor deze optie kiezen, door bijvoorbeeld je beste vriend aan te wijzen. Een tegenargument is dat je relatie met deze specifieke persoon kan veranderen, je krijgt bijvoorbeeld ruzie. Als je vergeet je keuze te wijzigen kan deze persoon dus alsnog over jouw organen en weefsels beslissen.
MIJN NABESTAANDEN BESLISSEN
Als de overlijdensomstandigheden daarvoor geschikt zijn, beslist je familie of je eventuele partner of je organen en weefsels mogen worden gebruikt voor transplantatie.
Argumenten voor• Voor mij maakt het niet meer uit wat
er na mijn dood met me gebeurt, voor mijn nabestaanden wel. Daarom vind ik dat zij de keuze moeten maken;
• Ik heb er wel met nabestaanden over gepraat maar kon (nog) geen keuze maken. Daarom laat ik de beslissing aan een ander over;
• Ik wil nu zelf geen beslissing nemen.
Argumenten tegen • Onzekerheid: ik vind het niet fijn dat
ik niet weet wat er na mijn dood met mijn organen en weefsels gebeurt;
• Ik wil mijn nabestaanden niet met een moeilijke beslissing opzadelen.
WAT KIES JIJ?
KEUZE 1 KEUZE 2KEUZE 3
KEUZE 4
12 - DOCENTENHANDLEIDING
SNEL AAN DE SLAG
Heb je weinig tijd, maar wil je het onderwerp orgaan- en weefseldonatie toch in je klas behandelen?
Met onderstaande opzet stel je een levendige, dynamische les samen die je binnen een uur kunt afronden.
• Lesstart: bekijk de trailer op de homepage. Of test vooraf de kennis met de quiz (home): wat weet jij
over orgaandonatie?
• Module 1: bekijk de intro en behandel ‘Ontdek het lichaam’.
• Module 2: bekijk de intro en behandel ‘Wat eerst?’.
• Module 3: bekijk de intro en behandel een aantal stellingen. Bekijk daarna het filmpje over de vier keuzes.
• Sluit af met het spelen van de quiz.
FAQ
Wat is doneren?
Doneren betekent geven of schenken. Iemand die orgaan- of weefseldonor is, geeft na zijn dood zijn
organen of weefsels weg voor transplantatie. Dit heet donatie.
Wat is transplantatie?
Transplantatie betekent letterlijk het overplaatsen van weefsel of organen. Bij een transplantatie wordt
een orgaan of weefsel in een ander lichaam geplaatst.
Welke organen en weefsels kan ik doneren?
Organen die getransplanteerd kunnen worden: hart, nieren, longen, lever, alvleesklier en de dunne darm.
Bij weefsels gaat het om: huid, botweefsel, hoornvliezen, hartkleppen en de grote lichaamsslagader.
Kan iedereen donor worden?
Iedereen kan toestemming geven voor donatie. Of iemand ook echt donor wordt, hangt van veel
dingen af. Bijvoorbeeld het moment, de oorzaak en de plaats van overlijden. Voor sommige organen
is het bijvoorbeeld noodzakelijk dat de donor in het ziekenhuis overlijdt.
Hoe kan ik mij registreren?
Je kunt je keuze vanaf je 12e jaar doorgeven door een donorformulier in te vullen en op te sturen naar
het Donorregister. Je kunt het donorformulier ook digitaal invullen. Hiervoor heb je je DigiD-code nodig.
Je kunt het donorformulier invullen of bestellen op www.donorregister.nl.
13
Wat is het Donorregister?
In het Donorregister worden de gegevens van alle ingevulde donorformulieren bewaard. Als je dood
gaat, wordt in het Donorregister gekeken of je donor wilde zijn. Als je geen gegevens hebt doorgegeven
aan het Donorregister, vraagt de arts aan je familie of ze het goed vinden dat jouw organen of weefsels
gebruikt worden voor transplantatie.
Vanaf welke leeftijd kun je je keuze doorgeven aan het Donorregister?
Je kunt je keuze vanaf je 12e jaar doorgeven in het Donorregister. Kinderen jonger dan 12 jaar
kunnen geen keuze in het Donorregister vastleggen. Als een kind onder de 12 jaar overlijdt, overlegt
de arts met de ouder(s) of voogd over donatie. Tot 16 jaar kunnen de ouder(s) of voogd een donatie
tegenhouden. Ook als de jongere zelf heeft aangegeven dat hij donor wil zijn. Als een jongere heeft
geregistreerd dat hij geen donor wil zijn, dan kunnen de ouders of voogd dit niet veranderen.
Waarom zou ik me registreren als ik geen donor wil zijn?
Ook als je geen donor wilt zijn, is het goed dit door te geven aan het Donorregister. Zo weten artsen
en nabestaanden wat jouw wensen zijn. Je laat je familie en vrienden dan niet met moeilijke vragen
achter als je misschien iets overkomt.
Wat gebeurt er als je overlijdt en je je keuze niet hebt laten registreren?
Als je je keuze niet hebt laten registreren in het Donorregister, dan vragen artsen aan je familie
om toestemming voor donatie.
Waarom is niet iedereen automatisch donor?
De Nederlandse overheid heeft gekozen voor het toestemmingssysteem. Dit betekent dat je tijdens
je leven toestemming moet geven voor donatie. De overheid wil mensen niet dwingen tot een keuze.
Gaat een orgaan of weefsel altijd naar degene die het langst op de wachtlijst staat?
Nee, er wordt gekeken naar wachttijd maar ook naar medische informatie. Niet elk orgaan of weefsel
past namelijk in elk lichaam. Bloedgroep, weefseltype en het formaat van de orgaan moeten
bijvoorbeeld goed zijn. Soms spelen ook afstand en tijd een rol bij de toewijzing van een orgaan.
Dit komt omdat organen buiten het lichaam beperkt houdbaar zijn.
Kan ik zelf kiezen wie mijn organen/weefsels krijgt?
Nee. De donor beslist niet zelf wie een orgaan of weefsel krijgt. Wie een orgaan of weefsel krijgt,
wordt bepaald aan de hand van de wachttijd en medische informatie.
14 - DOCENTENHANDLEIDING
Wat is doneren bij leven?
Iemand kan een orgaan of weefsel doneren terwijl hij of zij zelf nog leeft. Iemand die doneert bij leven
kan alleen de volgende organen en weefsels doneren: nier, (deel van) lever, stamcellen en bloed.
Jongeren vanaf 12 jaar kunnen ook doneren tijdens hun leven. Maar daar zijn wel strenge regels voor.
Wat is een toestemmingssysteem?
Bij een toestemmingssysteem moet je tijdens je leven toestemming geven voor donatie.
In Nederland, Duitsland en Engeland is er een toestemmingssysteem.
Wat is een geen-bezwaarsysteem?
Bij een geen-bezwaarsysteem ben je automatisch donor. Tenzij je hebt aangegeven dat je het niet wil.
In Spanje, Oostenrijk, België, Frankrijk, Italië en Zweden is er een geen-bezwaarsysteem.
