GESCHIEDENIS Docentenhandleiding - Paleis Het Loo · hoort hier ook bij: denk aan de centrale timpanen op het Corps de Logis (hoofdge-bouw). Diana met jachtattributen in het midden

Welkom bij Paleis Het Loo!

U gaat met uw klas het lesprogramma ‘De tijd van regenten & vorsten’ volgen. Af-hankelijk van uw wensen en mogelijkheden kunt u uit een aantal onderdelen zelf het lesprogramma samenstellen. Wij doen suggesties voor een voorbereidende les op school (30 of 50 minuten), een bezoek aan Paleis Het Loo (90 of 120 minuten) en een afrondende les in de klas (50 of 100 minuten).

Tijdens ‘De tijd van regenten & vorsten’ werkt u aan verschillende doelstellingen: • De leerlingen leren de Europese geschiedenis te concretiseren aan de hand van

koning-stadhouder Willem III in relatie tot de 17e eeuw• De leerlingen leren hoe koning-stadhouder Willem III en zijn vrouw Mary in de 17e

eeuw op Paleis Het Loo woonden• De leerlingen leren over de rol van Willem III in de geschiedenis van de Nederlan-

den en Europa in de Gouden Eeuw• De leerlingen onderzoeken uitingen van het streven naar absolute macht door de

Oranjes • De leerlingen leren over de wereldwijde handelscontacten in de Gouden Eeuw en

ontdekken kenmerken hiervan op Paleis Het Loo• De leerlingen leren over cultuur in de Gouden Eeuw en zien daarvan concrete

voorbeelden op Paleis Het Loo• De leerlingen leren samenwerken• De leerlingen leren debatteren, argumenteren en verdiepen zich in standplaatsge-

bondenheid

‘De tijd van regenten & vorsten’ sluit daarmee aan bij de kenmerkende aspecten be-horend bij tijdvak 6 (De tijd van regenten en vorsten): het streven van vorsten naar absolute macht, de bijzondere plaats in staatkundig opzicht en de bloei in econo-misch en cultureel opzicht van de Nederlandse Republiek en wereldwijde handels-contacten, handelskapitalisme en het begin van een wereldeconomie.

In deze handleiding vindt u tips en alle materialen die u tijdens het lesprogramma kunt gebruiken. Heeft u vragen over ‘De tijd van regenten & vorsten’? Neemt u dan gerust contact met ons op. Wij zijn te bereiken via [email protected], of per telefoon: 055-5772465.

© Afdeling Educatie, Paleis Het Loo, 2015

GESCHIEDENIS Docentenhandleiding

1

Voorbereidende les (30 of 50 minuten) STAP 1 > Activeren voorkennisU begint het project door de voorkennis van de leerlingen te activeren. Wat weten zij over Lodewijk XIV? Bespreek de begrippen Versailles, Zonnekoning en het streven van Lodewijk XIV naar absolute macht en zijn manier van uitdragen daarvan. Wat heeft hij te maken met de geschiedenis van Nederland of, als uw school in Apeldoorn of op de Veluwe staat, met de geschiedenis van de directe omgeving van de leerlingen? Kom tot de conclusie dat Lodewijk XIV voor de Europese geschiedenis van groot belang is, maar we aan de hand van zijn persoon minder te weten komen over de Nederlanden in die periode.

Maar we hebben in Nederland wel een tijdgenoot van Lodewijk: stadhouder Willem III. De leerlingen gaan op de stoel zitten van de makers van schoolboeken voor het vak geschiedenis. Wat vinden zij: is het voor Nederlandse leerlingen niet veel zinvoller om over stadhouder Willem III te leren in plaats van of naast Lodewijk XIV? Vertel de leerlingen dat zij dat gaan onderzoeken. Daarvoor moeten zij eerst meer weten over Willem III, zijn tijd en zijn ‘erfenis’. Wat weten zij al van stadhouder Willem III? De vraag die in dit lesprogramma uiteindelijk door de leerlingen beantwoord moet worden is: moet Lodewijk XIV de schoolboeken uit en Willem III erin?

STAP 2 > Willem III in beeldVertel de leerlingen dat de conservatoren van Paleis Het Loo, kenners van Willem III, gevraagd zijn om hem te introduceren met één voorwerp of bron. Bespreek indien nodig wat een conservator doet: veel onderzoek verrichten naar een (kunst)historische periode. Stadhouder Willem III was de bouwheer en eerste bewoner van Paleis Het Loo en heeft er veel sporen nagelaten. De conservatoren hebben daarom een grote kennis over Willem III en zijn tijd. Hun antwoorden geven veel waardevolle informatie. De informatie van de conservatoren hebben we samengevoegd in een Powerpoint-presentatie.

Dia 2 > Willem III (1650-1702), prins van Oranje, koning van Engeland op driejarige leeftijd in Romeins kostuum, door atelier Gerard van Honthorst, omstreeks 1653

Conservator Hanna Klarenbeek: ‘Op dit schilderij is al te zien dat Willem III niet zomaar een kind is. Hij zal over Ne-derland (en Engeland) regeren als hij ouder is. Hier is hij afgebeeld als Apollo, de zonnegod uit de Klassieke Oud-heid. Hij heeft pijl en boog in zijn hand en een lauwerkrans op zijn hoofd. Om zijn schouder hangt de Orde van de Kousenband, een van de oudste Europese ridderordes. Hij werd al op zijn tweede tot ridder in deze orde benoemd.’

Willem III heeft geen gelukkige jeugd gehad. Er was veel strijd over zijn opvoeding door zijn Engelse moeder Mary Stuart I en zijn Nederlandse oma Amalia van Solms. Boven-

dien besloot de regering dat Willem III niet net als zijn vader automatisch als stad-houder werd benoemd. Toen hij tien jaar was overleed ook zijn moeder. Uiteindelijk namen de (Provinciale) Staten van Holland de verantwoording voor de opvoeding van de jonge prins. Hierdoor werd hij “kind van de staat”. Willem III werd militair en bleek daar erg goed in te zijn. Bespreek met de leerlingen de symboliek in dit schil-derij. Zien zij overeenkomsten met Lodewijk XIV (overeenkomsten in de symboliek van de zon: Zonnegod en Zonnekoning)?


2

?

Dia 3 > Portret van Willem III, koning van Groot-Brittannië, prins van Oranje (1650-1702), door atelier Caspar Netscher, omstreeks 1674

Conservator Hanna Klarenbeek: ‘Op dit schilderij is Willem in een harnas afgebeeld, hij is hier ongeveer 24 jaar oud. Hij moest als stadhouder de Nederlandse Republiek verdedigen tegen zowel de Engelsen, Fransen als de Duitsers. Dit deed hij erg succesvol. Hij wijst in dit schilderij op de stad Naarden die hij kort daarvoor op de Franse koning Lodewijk XIV had we-ten te heroveren.’

In het rampjaar 1672 werd de Republiek van alle kanten aangevallen. Frankrijk, Engeland, de bisschop van Munster en de keurvorst van Keulen verklaarden de Republiek de oorlog en er heerste grote angst en paniek onder de bevolking. Onrust en wantrouwen

tegen de regering groeiden. Zo ook de roep om de functie van stadhouder in ere te herstellen. Uiteindelijk gaven de Staten van Holland toe en riepen prins Willem III uit tot stadhouder. Willem III zette alle middelen in om de oorlog te winnen en werkte zelfs samen met voormalige vijanden, zoals Spanje. Onder zijn leiding werden de buitenlandse troepen verdreven. Daarna was het buitenlands beleid van Willem III er steeds op gericht om een nieuwe inval van buitenlandse troepen te voorkomen. De macht van Frankrijk beperken stond centraal in dat beleid. Dat kon hij echter niet alleen. Willem III bracht verschillende samenwerkingsverbanden tussen landen tot stand, zodat gezamenlijk de oorlogszucht van het machtige Frankrijk werd bestre-den. Dit beleid zorgde voor meer stabiliteit in Europa. Willem III had succes met zijn aanpak. Tot zijn dood in 1702 zou hij ervoor zorgen dat Frankrijk in toom werd ge-houden. De Fransen vierden de sterfdag van Willem III dan ook als feestdag.

Dia 4 > Boeket in 17e eeuwse stijl

Conservator Renske Ek: ‘Een jaar na zijn huwelijk met Mary, in 1678, gaf Willem III een speciale verordening aan Charles Du Boisson, zijn tuinbaas. Hij moest tot bloei brengen “Alle planten bollen ende saden van Bloemen die hem ter hant gestelt syn ende noch sullen worden” en dit “soo mogelyck in alle saysoe-nen’’ te doen om ‘‘hare camers dagelycx abondant met allerley bloemen te voorsien’’. De bloemen ston-den in Mary’s vertrekken in speciaal voor haar ge-maakte Delftse vazen met tuiten en bloempiramiden.’

In 1677 trouwde Willem III met zijn Engelse nicht Mary Stuart II. Zij was toen 16 jaar oud. Mary was groot liefhebster van bloemen en tuinen. Ook verzamelde zij porse-lein uit China en Japan. Het huwelijk van Mary en Willem is na een wat stroeve start wel gelukkig geworden, maar altijd kinderloos gebleven. Mary stierf op 32-jarige leeftijd aan de pokken in Kensington Palace in Engeland.


3

Dia 5 > Voorzijde Paleis Het Loo

Conservator George Sanders: ‘Ik zou niet één object, maar een ensemble willen gebruiken om de leer-lingen te laten zien: de vertrekken in Paleis Het Loo waar Willem en Mary hebben geleefd én de in hun opdracht aangelegde baroktuin. Dit is hét highlight bij uitstek. Waar je in een museum soms een of en-kele objecten van Willem en Mary vindt, is Paleis Het Loo het theater waar zij acteerden, het huis waar zij leefden, het landschap waar zij zich ontspanden en vermaakten.’

Conservator en bibliothecaris Anne Dirk Renting voegt daar nog aan toe: ‘De jacht hoort hier ook bij: denk aan de centrale timpanen op het Corps de Logis (hoofdge-bouw). Diana met jachtattributen in het midden en de koppen van een wild zwijn en het hert links en rechts.’ Paleis Het Loo is in 1686 gebouwd voor Willem en zijn vrouw Mary. Het paleis was bedoeld als zomerpaleis. Er waren twee belangrijke redenen om juist hier een paleis te bouwen. De eerste reden was dat er op de Veluwe veel wild was, een ideale plaats dus voor een jachtpaleis. De tweede reden was de lage ligging van deze plek. Vanuit het hoger gelegen Hoog Soeren werd er water naar de paleistuinen geleid. Door het hoge verloop stroomde het water snel, dat maakte het ideaal voor fonteinen. Ook was er voldoende water voor de planten en bloemen in de tuin.

Dia 6 > Theeservies van porselein

Willem III leefde in de tweede helft van de 17e eeuw, een periode waarin de Republiek der Zeven Ver-enigde Nederlanden een van de rijkste en machtig-ste landen ter wereld was. We noemen het daarom ook wel de Gouden Eeuw. Er werd handel gedreven door de Verenigde Oostindische Compagnie (VOC) met gebieden overal ter wereld en veel protestanten en intellectuelen vluchtten naar de Republiek omdat het er veel toleranter was. Dit gaf ook weer een flinke impuls aan de handel, nijverheid, kunst en weten-schap. Dat Mary porselein kon verzamelen en kon genieten van exotische bloemen in de paleistuinen, was te danken aan de unieke positie van de VOC.

Dia 7 > Gouden beloningspenning van prins Willem III, 1698-1702

De vader van Mary, de katholieke Jacobus II, was koning van Engeland. Hij wilde als een absoluut vorst regeren, net als Lodewijk XIV. Dit zorgde voor veel onrust in het land. De Engelsen vreesden dat Jacobus II weer een katholiek land van Engeland zou maken. Daarom stuurde een aantal hooggeplaatste Engelsen Willem III een brief waarin ze hem vroegen om met zijn leger naar Engeland te varen om daar de rust te herstellen en het protestantse geloof te verdedigen.


4

Willem III gaf hier gehoor aan en in 1688 kwam hij in het zuiden van Engeland bij Torbay aan land. Op zijn banier stond: ‘voor vrijheid en religie’. Het lukte Willem III zonder strijd of veel tegenstand van de bevolking op te trekken naar Londen. Zijn schoonvader vluchtte en Willem III en Mary werden op 21 april gekroond tot koning en koningin van Engeland. Met deze machtsovername, the Glorious Revolution genoemd, werd Willem III als enige Oranje zowel koning als stadhouder en gaat daarom de geschiedenis in als de Koning-Stadhouder. Als koning van Engeland had Willem III meer mogelijkheden om uitbreiding van de Franse macht tegen te gaan.

Conservator George Sanders: ‘De voorzijde van de penning vertoont het borststuk van Willem III met lange pruik en mantel, gedrapeerd over een pronkharnas. Links staat in het Latijn het omschrift Gulielmus Tertius (= Willem III). Op de achterzijde van de penning staat de personificatie van Brittannia met eikentak, speer en wapenschild. Symbool voor strijd en het Europese vorstenhuis (eik). In technisch opzicht is deze gouden penning een waar meesterstuk. Met een diameter van 8,5 cm is het één van de grootste die in de 17e eeuw werd geslagen.’Herkennen de leerlingen Willem III op de penning? Waaraan? De penning is één van de grootste in zijn tijd. Wat wilde men uitstralen?

Dia 8 > Staatsieportret Lodewijk XIV, door Hyacinthe Rigaud, 1701, Louvre Staatsieportret Willem III, prins van Oranje, koning van Engeland (1650-1702), door Jean Henri Brandon, omstreeks 1690

Conservator Hanna Klarenbeek: ‘Hier zit een echte koning. Willem III was sinds 1672 stadhouder en in 1689 was hij benoemd tot koning van Engeland. Hij heeft meerdere aanvallen van buitenlandse vorsten overwonnen en is op het toppunt van zijn macht. Hij is afgebeeld met de koninklijke regalia: kroon, staf en rijksappel. Ook zie je de hermelijnen mantel en dure Perzische tapijten. De orde van de Kousenband is weer te zien, ditmaal als zware gouden keten op zijn schouders.’

De Franse koning Lodewijk XIV was de grootste rivaal van Willem III. De katholieke Lodewijk XIV was een absoluut vorst, zijn bijnaam ‘de Zonnekoning’ had hij niet voor niets. Waar Willem III rekening moest houden met de Staten-Generaal, had Lodewijk XIV zelf alle macht in handen. Hoewel de twee vijanden waren, moest Willem III toch accepteren dat Lodewijk XIV toonaangevend was in de hofcultuur: alle Europese hoven volgden de Franse mode op de voet. Lodewijk XIV hield van luxe en bepaalde het vorstelijk vertoon: in kleding, staatsdiners, hoffeesten, de inrichting van paleizen en leefregels aan het hof. Ook Willem III volgde de Franse hofmode. Het is daarom niet vreemd dat het paleis en de tuinen van Het Loo doen denken aan Lodewijks paleis Versailles. Bespreek de twee portretten met de leerlingen. Nu zijn de overeen-komsten tussen koning-stadhouder Willem III en Lodewijk XIV overduidelijk.


5

?

STAP 3 > Verwerkingsopdracht (suggesties)Na de PowerPoint-presentatie met de bronnen van de conservatoren hebben deleerlingen een beeld gekregen van de jeugd en gloriedagen van koning-stadhouderWillem III. Voor de geschiedenis van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlan-den is hij van groot belang, evenals voor een deel van de Britse geschiedenis. Dezekennis hebben de leerlingen nodig voor de museumles. Om de opgedane kennis samen te vatten doen wij hier een aantal suggesties voor een verwerkende opdracht.

SUGGESTIE 1 > Welk woord weg? Laat de leerlingen rijtjes maken van vier woorden die schijnbaar bij elkaar horen, maar waarbij er steeds één woord niet bij hoort. Bijvoorbeeld:

Glorious Revolution / Jacobus II / VOC / vrijheid en protestantisme

Laat de leerlingen de begrippen uitwisselen waarna ze aan elkaar onder woordenbrengen welk woord, begrip of persoon er niet bij hoort en waarom. Misschien ont-dekken de leerlingen dat er soms meerdere antwoorden goed zijn, afhankelijk vanuitwelk oogpunt je de woorden bekijkt.

Deze vorm kunt u ook visueel maken, door de leerlingen beeld te laten opzoeken bij de begrippen die ze noteren. Op die manier ontstaan er kaartjes, die de leerlingen zelf kunnen groeperen.

SUGGESTIE 2 > Voorwerpen met een verhaalU kunt er ook voor kiezen de leerlingen de stof uit de presentatie te laten samenvat-ten. Dat kan aan de hand van de voorwerpen die ze in de PowerPoint gezien hebben. Informatie over het verleden is immers niet alleen uit boeken te halen, maar ook uit voorwerpen uit een bepaalde tijd. Dat kunnen kunst- of gebruiksvoorwerpen zijn, bijvoorbeeld een schilderij of een munt of zelfs een heel gebouw. Toon de dia’s op-nieuw, zonder uw toelichting. Wat zeggen deze afbeeldingen over het leven van Wil-lem III en Mary op Paleis Het Loo?


6

Bezoek aan Paleis Het Loo (90 minuten (alleen paleis) of 120 minuten (paleis en tuin))

Bij het Entreegebouw van Paleis Het Loo wordt u met uw leerlingen ontvangen door de museumdocent. Wij verzoeken u de bevestiging van de museumles mee te nemen. De museumdocent neemt de groep mee naar de educatieruimte en licht het verdere verloop van het bezoek en de opdracht toe.

STAP 1 > In groepen van maximaal 15 leerlingen geeft een museumdocent een korte rondleiding ter introductie van de route, het thema en de opdracht. Tijdens de rondleiding staan Willem III en zijn vrouw Mary en hun leven op Paleis Het Loo centraal.

STAP 2 > Vervolgens gaan de leerlingen in het paleis (en als u wenst, ook in de tuin) in kleine groepjes op zoek naar bewijsstukken van de Gouden Eeuw aan de hand van één van deze drie thema’s: wereldwijde handelscontacten, cultuur en het streven naar absolute macht (Willem III). Met behulp van een bronnenboek bekijken de leerlingen diverse voorwerpen die te maken hebben met hun thema en maken daarna de balans op: welke bewijsstukken vinden zij het meest van belang voor hun thema? Hiervan stellen zij een top drie samen.

STAP 3> Terug in de educatieruimte presenteert iedere groep kort zijn belangrijkste voorwerp. Waarom is dit voorwerp het beste bewijsstuk van de Gouden Eeuw?

Afrondende les (50 of 100 minuten)

Na de museumles is het tijd de balans op te maken: moet er in de lesmethodes Geschiedenis meer aandacht besteed worden aan koning-stadhouder Willem III naast of in plaats van Lodewijk XIV?

STAP 1 > Reflectie Bespreek met de leerlingen het bezoek aan Paleis Het Loo na. Wat vonden ze het meest opvallend, wat vonden ze het meest interessant? Wat zijn ze nog meer te weten gekomen over Willem III en zijn tijd?

STAP 2 > Terugkoppeling De leerlingen koppelen hun top drie van bewijstukken van de Gouden Eeuw naar elkaar terug. Immers: ze hebben zich elk verdiept in één thema en hebben elkaar nu nodig om te kunnen leren over de andere twee thema’s. Dit doen zij door in drietallen hun top drie uit te wisselen, waarbij elke leerling een ander thema heeft gedaan. Voor de terugkoppeling schrijft elke leerling van tevoren de top drie van zijn groepje op met de argumentatie van de gemaakte keuze. Hierbij kan gebruik worden gemaakt van het formulier uit bijlage 1 en de afbeeldingen van ieder thema uit bijlage 2. Als u wilt, kunt u dit klassikaal bespreken.


7

STAP 3 > DebatIn de voorbereidende les werden de leerlingen uitgedaagd om op de stoel van de makers van schoolboeken voor geschiedenis te gaan zitten. Is het voor Nederlandse leerlingen niet veel zinvoller om over stadhouder Willem III te leren in plaats van of naast Lodewijk XIV? Nu de leerlingen zich op verschillende manieren verdiept heb-ben in het leven van Willem III gaan ze mogelijke antwoorden op deze vraag onder-zoeken aan de hand van een debat.

U kunt ervoor kiezen een kort of een uitgebreid debat te houden in de klas. Bij de-batteren gaat het niet zozeer om je eigen mening maar om goede argumenten. Het onderbouwen van een standpunt met overtuigende argumenten betrekt leerlingen op een actieve manier bij de lesstof. Hierdoor zullen ze beter in staat zijn om de stof te verwerken, te begrijpen en toe te passen. Tijdens een debat is het noodzakelijk om goed naar elkaar te luisteren, zodat je in staat bent om te reageren op de argumen-ten van de andere sprekers. Hierdoor trainen leerlingen hun luistervaardigheden. Introduceer de volgende stelling bij uw leerlingen: Lodewijk XIV moet de schoolboe-ken uit en Willem III moet juist een plek krijgen in de lesmethodes geschiedenis.

De volgende argumenten kunnen de leerlingen op weg helpen of kunnen als stelling worden gebruikt als voorbereiding op de hoofdstelling:


8

Voor

• Met Willem III in de schoolboeken komt er meer aandacht voor de Nederlandse geschie-denis.

• De Republiek was van veel groter belang op dat moment in de wereld dan Frankrijk en het is daarom interessanter naar de Republiek te kijken dan naar Frankrijk.

• Willem III heeft gezorgd voor een machtsba-lans in Europa, terwijl Lodewijk XIV die alleen verstoorde.

• Willem III stond met zijn unieke positie als stadhouder van de Republiek en koning van Engeland centraal in de Europese ontwikke-lingen. Hij is daarom de aangewezen persoon om als uitgangspunt te dienen voor die peri-ode.

Tegen

• Lodewijk XIV is het voorbeeld van een abso-luut vorst en moet daarom in de schoolboeken blijven.

• Lodewijk XIV heeft grote invloed gehad op het hofleven in heel Europa, ook op die van Wil-lem III. Om het hofleven uit die tijd te begrij-pen, kun je dus niet om Lodewijk XIV heen.

• Lodewijk XIV stimuleerde de wetenschap en kunsten en heeft zijn land veel meer gebracht dan Willem III.

• Lodewijk XIV sluit veel beter aan bij de ken-merkende aspecten van tijdvak 6 en het is dus logisch dat hij in de schoolboeken is opgeno-men.

SUGGESTIE > kort debat Laat de leerlingen individueel een aantal argumenten voor en tegen de stelling note-ren. Daarna wisselen zij in tweetallen hun bevindingen uit. U bespreekt daarna in de klas een aantal argumenten voor en tegen de stelling. Wat is de indruk van de klas? Kunnen zij elkaar overtuigen van een andere zienswijze?

SUGGESTIE > uitgebreid debat Vertel uw leerlingen dat ze gaan debatteren. Stel van tevoren de regels van het debat met uw leerlingen samen. Denk daarbij aan:

• Waarom is belangrijk om naar elkaar te luisteren en elkaar niet in de rede te vallen? De gespreksleider geeft in het debat steeds iemand het woord. Wie is de gespreksleider? Heeft uw groep weinig tot geen ervaring met debat dan kan de docent dat zijn. Bij een ervaren groep zou ook een leerling deze rol kun-nen vervullen. Hoe geef je aan dat je graag het woord wil? (bijvoorbeeld gaan staan)

• Is er ook een jury van leerlingen die het debat gaan beoordelen? Waar moe-ten zij op letten? Het gaat hierbij dus niet om je eigen mening, maar om welke groep of persoon het meest overtuigde door zijn of haar argumenten.

• Mag de leerling zelf uitkiezen bij welke groep (voor of tegen) hij of zij gaat zit-ten of bepaalt de docent dat?

• Hoeveel voorbereidingstijd krijgen de leerlingen? En hoe lang duurt het debat?

Maak twee groepen leerlingen en zet deze tegenover elkaar, waarbij één groep voor de stelling is en de andere groep tegen. Wijs, indien gewenst, in elke groep een aan-voerder aan. Wijs één leerling aan die de tijd bewaakt. Geef vervolgens de leerlingen de tijd om met hun groep argumenten voor of tegen te bedenken.Dan kan het debat beginnen. De debatleider start met het introduceren van de stel-ling. Daarna mogen de aanvoerders van beide partijen in het kort hun belangrijkste argumenten uiteenzetten. Geef ze hiervoor één minuut de tijd. Daarna mogen beide partijen met elkaar in debat en over en weer op elkaars stellingen reageren. Als de tijd voorbij is stopt de debatleider het debat.

Nu is het de beurt aan de jury. Wat is na het debat hun mening? Hebben ze die bij-gesteld of niet? Welke argumenten lagen hieraan ten grondslag? Hoe verliep het debatteren? Werd er goed naar elkaar geluisterd? Welke partij had uiteindelijk de sterkste argumenten? En dus: wil de klas iets veranderen aan de plek die koning-stadhouder Willem III nu heeft in de lesmethodes?


9

Onze top-drieVoeg de foto’s in op de aangegeven plaats en vul in waarom gekozen is voor dat voorwerp of die ruimte.

1. Naam voorwerp of ruimte: .................................... .......................................................................................Wij hebben deze op plaats 1 gezet, omdat ....................................................................................... ....................................................................................... ....................................................................................... ....................................................................................... ....................................................................................... ....................................................................................... ....................................................................................... .......................................................................................

2. Naam voorwerp of ruimte: .......................................................................................Wij hebben deze op plaats 2 gezet, omdat ....................................................................................... ....................................................................................... ....................................................................................... ....................................................................................... ....................................................................................... ....................................................................................... ....................................................................................... .......................................................................................

3. Naam voorwerp of ruimte: .......................................................................................Wij hebben deze op plaats 3 gezet, omdat ....................................................................................... ....................................................................................... ....................................................................................... ....................................................................................... ....................................................................................... ....................................................................................... ....................................................................................... .......................................................................................

GESCHIEDENIS Bijlage 1 Top drie

10


11

Cultuur


12

Willem III


13

Wereldwijde handelscontacten

Documents

GESCHIEDENIS Docentenhandleiding - Paleis Het Loo · hoort hier ook bij: denk aan de centrale timpanen op het Corps de Logis (hoofdge-bouw). Diana met jachtattributen in het midden