Döküm Teknolojsi

8/14/2019 Dkm Teknolojsi

1/73

DKM TEKNOLOJS

Dkmn tanm, stnlkleri ve Dezavantajlar

Tanm :Eritilmi sv metal veya alam kacak parann negatif olan bir bolua dklp

onu katlatrmak suretiyle istediimiz ekli elde etme yntemine dkm denir.

Dkm ynteminin dier imalat yntemlerinden stnlkleri : Yntemin snrlar ok geni olup, hem ok kk, hem de tonlarca arlktaki byk

paralarn retimine uygun deiik teknikler bulunmaktadr. ok karmak biimli ve ii bo paralarn retimi mmkndr. Hemen hemen tm metal alamlarnn dkm mmkndr. Baz malzemeler (dkme

demir) ise sadece dkm yoluyla ede edilebilir. Seri retime uygun dkm yntemleri gelitirilmitir.Dkm ynteminin snrlar : ok ince kesitlerin elde edilmesi gtr. Az sayda para retimi iin genellikle ekonomik deildir. Ayn malzemenin plastik ekil verme yntemiler ( dvme ) ile elde edilmi olan,

dayanm bakmmdan genellikle daha stndr. Genellikle hassas boyut toleranslarnn ve iyi yzeyin kalitelerinin salanmas gtr. evre dostu ir imalat yntemi deildir.

Dkmn Temel Tanmlar:


2/73

Derece: Kalp malzemesinin ve imal edilecek para kalbnn yerletirildii ksmdrMaa: Kalp boluklarna yerletirilen ve kapladklar ksmlarn dkmden sonra bolukolarak kmasn salayan ekillerdir.Yolluk: Sv metali dkm potasndan kalp boluuna ulatrmaya yarayan kanallardr.Besleyici: Katlama esnasnda bzlmeyi en aza indirmek iin kalp ierisinde oluturulan

sv metal depodur.Havsa: Yolluk sisteminin balangcdr ve sv metalin kalpla ilk temas ettii blgedir.Mala yzeyi: Alt ile st dereceyi birbirinden ayrr.kc: Dkm srasnda kalptan havann ve dkmn esnasnda da ortaya kan gazlarnkmasn salayan ayn zamanda sv metalin fazla olan ksmn alan ve kalp ierisi ndeykseldiini gsteren ksmdr.

Dkmn Temel Esaslar Model yapmak. Maa Yapmak. Metali eritmek Kalp yapmak- Sv metali dkmek ve katlatrmak Biten dkm paralarn temizlemek

Dkm Teknikleri Kum Kalba Dkm Ya Kum Kalplar Kuru Kum Kalplar Yzeyi Kurutulmu Kalplar ukur Kalplar Kabuk kalplar Co2 Yntemiyle Hazrlanm Kalplar Vakumlu Kalplar Havada Sertleen (Air-sert) Kalplar imento Balayc Kalplar Kalc Kalplara Dkm Kokil Kalba Dkm Basnl Dkm Savurma Dkm Srekli Dkm Hassas Dkm Al Kalba Dkm

Seramik Kalba Dkm Dolu Kalba DkmKum Kalba Dkm

Demir, elik veya demir d metallerin dkmnde en ok kullanlan bir tekniktir. ok farklbyklkteki paralara uygulanma kolayl vardr.Kalplama maliyeti dktr Kalpmalzemesi olarak refraktrzelliine sahip silis kumu kullanlmaktadr.

Kum Kalba Dkmn Aamalar Model Yapm Maa Yapm Kalplama Ergitme ve Dkm


3/73

Kum Dkmde ilem srasModel Yapm

Tanm: Dklecek parann benzeri olup, boyut olarak birazck daha byk olan, kumagmlerek sv metalin dklecei boluu temin eden paralara, model denir. Her dklecek

para iin mutlaka bir model gerekir.Model Trleri Serbest modeller Levhal modeller zel ModellerSerbest modelSerbest modeller tek kopya halinde dklmek istenen ekli temsil ederler. Genellikle tahtadanyaplrlarancak metal veya dier malzemelerden de yaplabilirler. Bu tr modellerkullanldnda yolluklar sonradan el ile oluturulabilecei gibi model ierisinde direkt olarakda bulunabilirler. Doal olarak ikinci tr daha pratik ve kullanm rahattr. Serbest modellerin

boyutlandrlmasnda ekme ve ileme paylar dikkate alnr.

Serbest model


4/73

Levhal modelLevhal modeller ufak dkm paralar iin paralarn yarsna ait modeller metal veya tahta

bir plakaya monte edilirler. Bir baka deyimle alt ve st dereceler paralarn yars monteedilir ve birletirildiinde kalbn arasnda tam parann boluu oluur.

Levhal Modelzel Modellerzel/kompleks paralarn dokumu iin tasarlanm modellerdir.AltlkBlm yzeyi dzgn olmayan modellerde kalplama srasnda kum veya tahta altlklardanfaydalanlr.Kalplama srasnda uygulanan kuvvetler etkisiyle biimi bozulabilecek veyakrlabilecek hassas modellerin desteklenmesidir.Altlk, alt derecenin hazrlanmasnda modeledestek olur ve blm yzeyini belirler.

Model Tasarm

Modelin tasarlanmasnda dikkate edilmesi gereken bir takm .Bunlar;

ekme Pay: model boyutlarna ekme paynn eklenmesindeki metalin kalp ierisindekatlamas bittikten sonra, oda scaklna soumas srasnda boyut deiimlerini en aza

indirmek.

Baz dokum malzemeleri iin yaklak ekmepaylar

sleme Pay: Eer dkm sonrasnda paradan tala kaldrlacaksa, bu durumda yzeylereyeterli bir isleme paynn braklmas gerekir. Bu pay aadaki faktrlere bal olarak

deiebilir.


5/73

Kullanlan metal Parann biimin Parann bykl arplma eilimin

Baz malzemelerde para boyutlarna gre seilmesi gereken ileme paylar

Eim ve Kelerin Yuvarlanmas:Modellerin kalptan syrlmas srasnda kalbn blm yzeyine dik ksmlarnn bozulmamasiin bu yzeylere eim verilmesi gerekir. Makine ile syrlan modellerde bu eim daha dkseilir. Model ok dzgn ve temiz ise makine ile 200mmye varan dik yzeyler temiz olarak

syrlabilir.Model zerindeki keler keskin olmamal ve buralarda kendini ekme atlaklar ile gerilmeymalarnn olumas nlenmelidir. Ke yuvarlatma yaraplar, parann et kalnlna greseilir.

Model MalzemeleriModel dklecek eklin tahtadan, metalden veya uygun bir malzemeden hazrlanmkopyasdr. Ayrca al, plastik ve balmumu da model malzemesi olarak kullanlmaktadr.

Model malzemesi olarak kullanlacak tahtann kuru sert ve kumun nemin, ekip deformeolmamas, iin az gzenekli olmas gerekir. Kalplamada dzgn bir yzey elde edilebilmesi

iin tahtann sert olmas, istenir. Tahta malzeme olarak genellikle grgen ve am kullanlr.Kark sekili, paralarn modelleri, ayr ayr imal edilen parann birbirine vida veya geme


6/73

yoluyla tespit edilmesiyle yaplr. Basit modeller ise, tek paral, olarak gerekletirilir.Mmkn olduu kadar ok paral model yapmndan kanlmaldr.ok ince ksmlar, mevcut olan veya seri imalatta kullanlacak ve uzun mddet anmadankalplamaya dayanmas istenen modellerin metalden yaplmas gerekir. Metalik modelmalzemesi olarak; dkme demir, pirin, bronz, kurun, kalay alamlar veya alminyum

kullanlr. Metalik model olarak kullanlacak malzemenin kolay ilenebilmesi ve uaklkdeiimlerinde bzlmesi az olmaldr.Kolaylkla kesilip ekillendirilebilmesi veya bir kalba dklerek dorudan ekil alabilmelerisebebiyle al modeller byk stnle sahiptirler. Mukavemetlerini artrmak zere ilerineteller konulabilir.Model yapm iin ok kullanlan dier bir malzemede Plastiklerdir. Plastik malzeme metalik

bir kalp ierisine enjekte edilerek veya bir bloktan kesilerek model yapmgerekletirilebilir.

Model Malzemesi seiminde u kriterler dikkate alnr: retilecek para says stenen boyut hassasiyeti Uygulanacak kalplama yntemi Parann boyut ve biimi Modelde dzeltme yaplp yaplmayaca.

Model Renk KodlarAhap modellerin nemden ve ortam etkisinden korunmas iin boyanmas iin boyanmasgerekir, bu srada modelin deiik blgelerine ait yzeyler iin deiik renkler kullanlarakiaretlenme yaplr. Bu kodlar sayesinde kalp yllar sonra dahi her bir kalbn yzeyini tanrve deiik kalp elemanlarnn yerlerini kolaylkla belirlemesi mmkn olur.

1 SARI (Dkmden sonra ilenmeyecek yzeyler)

2 KIRMIZI (Dkmden sonra ilenecek yzeyler)

3 METALK(Serbest paralarn olduu Yzeyler)

4 SYAH (Maa yuvalar)

5YEL (Modelin dayanmn artrmak iin ilavetakviye, kalpta brakt boluu daha doldurulacak)Modellerin boyanarak kodlanmasna bir rnek


7/73

Maalari bo karlacak paralarn dkldkten sonra bo kabilmesi iin dklen parann bu boksmnn eklini oluturan negatif paralara maa denir. Maa malzemesi ounlukla kumdur.Fakat bu kumlar kalp kumundan farkldr. En nemli farkta kalp kumundaki kil yerine

balayclarn kullanlmasdr. Balayclar iki grupta toplanr organik ve inorganik

balayclar. Maa kumlarnda su da bulunur fakat su balayc grevi yapmaz.okenteresandr su katlmad taktide balayc grev yapmaz. Az su katlrsa Maalar pitiktensonra istenen zellik elde edilemez. ok su katlrsa pime sresi uzar. Yzeyde kabuklamaolur ve balayc katmerleir.

Maa Sandna Maa yapm

Maadan Beklenen zellikler

Dayanm - eklini korumas ve erozyona direnmesi iin Geirgenlik - scak hava ve gazlarn, kumdaki boluklardan gemesine izin vermek iin Isl kararllk - erimi metalle temasta krlmaya direnmek iin Dalabilirlik - dkmn atlamadan bzlmesine izin verme kabiliyeti Tekrar kullanlabilirlik - bozulan kalptan kan kumlarn dier kalplarn yapmnda

kullanlabilirlii abuk pimeli ve bu srada biimleri bozulmamal Yzeyleri dzgn olmal Depolanma srasnda zellikleri deimemeli

Maa imali

Maalarn imali ya maa sand ile yada evirme ablon ile olmaktadr.Maa sand ile maa yapmnda, ierisinde maann d ekline sahip bir boluk bulunansandklardan faydalanlr. ekil debir rnei verilen maa sand iki veya daha ok paralolup, bu paralar birbirine pimlerle geirilir ve yay veya dier bir yolla tespit edilirler. Sandkdz bir yzey zerine konur ve ierisine maa malzemesi konarak herhangi bir vasta ile


8/73

sktrlr. Mukavemeti artrmak zere maa ierisinde tel paralan konur. Sktrmasrasnda ileme ve tekrar sktrma yaplr.Dnel ekilli byk maalar, genellikle evirme ablonla imal edilirler. Bunun iin maatornalar ve maa demiri olarak zeri delikli bir gaz borusundan faydalanlr, Bu boru ablonmili vazifesi grr ve ayn zamanda gazlarn dar kmasn salar. Borunun zerine maaya

elastiklik vermek gayesiyle saman veya aa talandan yaplm halat sarlr. Bunun zerinede balk svanarak ablonladr.Sandkta maa imalinde eitli makinelerden faydalanlr. Bylece maalar daha abuk veshhatli olarak yaplm olur. Bunlar; doldurma, srme, pres, sarsma ve fleme makinalandr.

ablonla maa imali.

Doldurma makineleri: kk ve orta apta maalarn imalinde kullanlr. Huniden konulanmaa kumu gvde ierisine der. Burada dnel vidayla sktrlarak, deitirilebilenkovandan darya karlr. Vida ucunda . bulunan pim maa ierisinde bir gaz deliimeydana getirir. Sktrma vidas bir el ark vastasyla hareket ettirilir. Byk doldurmamakinelerinde bu hareket bir elektrik motoru ve transmisyon ile salanr.

Srme makineleri: Silindirik, alt ke, drt ke veya oval maalarn imalinde kullanlr.Maa kumu kovana doldurulur ve klavuzlu piston vastasyla sktrlr. st yzeyi kapakyardmyla syrlarak dzlenir, ilenir ve ierisine maa demiri konur. Daha sonra srgkolunun hareketiyle maa darya alnr. Maann boyu, srg zerindeki taksimat vastasylaayarlanr.


9/73

Doldurma makinesi Srme makinesi

Pres makineleri: Maann d ekline sahip dikine konmu sandklara stten basnl hava ilemaa kumu doldurulur. Dier taraftan presle yanlardan sktrlr. Bu tr makineler kkmaalarn imalinde kullanlr.

Pres makinesi Sarsma makinesi

Sarsma makineleri: ekil ..da ematik olarak verilmi olan bu tr makineler; yksek maasandklarn balamaya yarayan, vidal, basnl, hava pistonlu bir balama tertibat vemaann sandkta gevemesini temin eden bir sarscdan meydana gelir.

fleme makineleri: Maa kumu, basnl bir hava ile kartrlarak bir enjektr memesinin

azndan maa sandna flenir. Kk ve orta byklkte maalarn imaline elverilidirByk maalar iin uygun deildir, nk snrl deerdeki basn sktrma iin yeterlideildir.

fleme makinesi


10/73

Maa Kumlar

Maa Kumlar=Si(%80-90)+Balayclar+Su(%3-7)+Kil(%1 den az)

Balayclar

Organik Yanc 500C de zellik kaybolur Maa ya Reine Un Melas Zift

norganik Yanmaz Yksekscaklklara dayanr Ate Kili (%2) Bentonit (%0.5-2) Silis Tozu (%30) Demir Oksit (%1-2)

Maalarn PiirilmesiBalayclarn zelliklerini ortaya kmas iin maalarn 2 ile 6 saat sreyle 200-250Cscaklkta piirilmesi gerekir bylece sertlemi dayankl maalar meydana gelir. Az pienMaalar sar renkte, ok pien maalar koyu sar-kahverengi rengindedir. Normal maalarhava maalar hava dolam dzgn olan adi frnlarda piirilir.Maalar sert yapmak iinoksijen gereklidir. Frna taze hava verilir.zel balayclarn kullanld maalar 90-140Cscaklkta bir elektrik piirme frnnda piirilir ve pime sreleri birka dakikay gemez.

Az Pimi Maalar ok Pimi Maalar


11/73

Maalar YerletirilmesiMaalar dkm esnasnda sv Metelin iinde kalrlar sv metal maann zerine arlnn3-5 kat kadar bir kaldrma kuvveti etkisi karatr. te maalarn bu kuvveti karlayacakekilde desteklenmesi gerekir. Bunun iin maalar maa balaryla ve ilerinde teller

yerletirilerek aslmak suretiyle desteklenir.

Maalar Yerletirilmesi

Maalarn Dkm Parasnn inden karlmasMaalar sv metal katlatktan sonra dklm olan parann iine pnmatik eki veya

normal ekile sarslarak karlmaya allr. Maalarn dalma zelliklerinden istifadeedilerek i ksm boaltlr. Maalarn kark tipte olanlar iin basnl su kullanlr.

Maalara Bal Oluan Hatalar

Maalarn Yapmas: Maa kendisi, maa sandndan yaplrken sanda yapabilir. Bununne gemek ii nceden yzeyine benzin srlr.Maalarda Karncalama: Gaz geirgenlii az olan maalarn yzeyinde karncalamaoluur.Maalarn Yzmesi: Maa ba yeterli yaplmayan, iyi ekilde desteklenmeyen maalar, svMetalin iinde yzebilir.

Maalarn Krlmas:Maalarda yeterli mukavemet yoksa sv metal maay krabilirMaalarda Damarlar: Maann zerindeki kk atlaklara sv metal girerek parayzeyinde kntl damarlar meydana gelmesine sebep olurlar.Maalarn atlamas: Piirme srasnda maada atlama olmusa o maa kesinliklekullanlmamaldr.

Kalplama:Modeller ve maalar vastasyla, eitli ortamlarda (kum, metal) kalp ad verilen ve ierisinedkm yaplan boluklarn oluturulmasna kalplama denir. Kalplamada model vemaadan baka yolluk, kc ve besleyicilerden de faydalanlr. Kalplamann ayrntlar her

bir dkm uslnde ayr ayr ele alnacaktr. Burada yalnz yolluk, kc ve besleyicilerdensz edilecektir.


12/73


13/73

kclar ve besleyiciler:

Metaller katlarken; sv, sv-kat ve kat hallerinde bzlrler ve hacimleri ufalr. Bu durumise; dklen paralarda i ve d bzlme boluklarna sebep olur. Bu tr hatannnlenebilmesi iin, besleyici ve kc ad verilen boluklardan faydalanlr. Bylece, ekil de

grld gibi bzlme boluklarnn kc ve besleyiciler ierisinde meydana gelmesisalanarak, salam bir dkm elde edilmi olur. Dkm parann katlamasndan sonra kcve besleyiciler kesilir. Uzun katlama aral olan malzemelerden para dkmlerinde bzl-meleri nlemek ok zordur.

kc ve besleyiciler.

Genel olarak kc ve besleyicilerin grevleri ayndr. Atmosfere ak olanlara kc, kapalolanlara besleyici ad verilmektedir. kclar kendi aralarnda st ve yan kc olarak ikiyeayrlmaktadr.

kc ve besleyicilerin grevlerini tam olarak yapabilmeleri iin, atmosfer basnc altndaolmalar gerekir. Bunun salanabilmesi iin, besleyicilerde kalem maalar kullanlmaktadr.Ayrca atmosfere ak olan kclarn st yzeylerinde oluacak bir kabuk tabakaya engelolabilmek iin, yaltkan veya egzotermik rtlerden faydalanlr

kcda kabuk olumas ve bunu engellemek amacyla kullanlan rtler.


14/73

Maa kalemlerinin kullanl.

Soutucu levhalar ve i soutucular

Katp iindeki katlamann, istenilen bir ynde olumasn salayabilmek ve bylece ekmeboluu meydana gelmesini nlemek iin, elik, dkme demir gibi malzemelerden hazrlanansoutucu levhalar kullanlr.

Soutucu levhalarn kullanm zorluu gsterdii yerlerde, i soutuculardan faydalanlacagibi, ayn etki, abuk souyan blgelerin yaltlmas yoluyla da elde edilebilir ekme

boluklarnn soutma plakalar yardmyla nlenmesi

Soutucu plakalar ve yaltkanlarn kullanlmas.


15/73

Kum Esasl Kalp Trleri

Ya Kum Kalplar

Ya kum kalba dkm, dkmhanelerde en yaygn kullanlan dkm yntemdir.Bu yntemde erimi metal yeniden kullanlabilir, sktrlm bir kum kalba dklr vekatlaana kadar kalp iinde tutulur.Katlatktan sonrada kalp bozularak para dar karlr.Ya kum kalba dkm ynteminde kalp malzemesi; kum tanecikleri, kil, su ve dierkatklarn bir karmdr.Kum tanecikleri kalp malzemesinin esasn, kil ile su ile birleerek kumlarn bir aradatutulmas iin bir

balayc vazifesi grr.Kalplama, kk paralar iin tezgah zerinde, iri paralar iin yerde kum havuzlarndayaplr.

Elde edilen parann kalitesi belli lde kalp ustasnn becerisi ile belirlenir.Saatte 60 kalptan fazla retmemiz gerektiinde makineli kalplamaya gemek zorunlu olur ve

bu durumdailemler mekanik olarak yapldndan kalplarn deneyimli olmasna gerek yoktur.

Ya kum kalba dkm ileminin bazlarn yukarda da belirttiimiz genelkarakteris- tiktiklerini u ekilde ksaca zetleyebiliriz:

Genelde kalp boluunu sv metalle doldurabilmek iin yer ekimi kuvvetindenyaralanlr.

Kum balayc madde ierir. Yeniden kullanlabilir bir model gerektirir. Ve modelin kalptan kabilmesi iin gereken

eimler daha nceden dnlmelidir. Genelde kaba ve przl bir yzey elde edilir.

Kalplamayntemi

Paraarl

(kg)

En azcidarkalnl(mm)

Yzeyprzll

(m)

Boyuhassasiyeti

(mm/m)

ekmedayanm(mpa)

retim hz(para/saat)

Gzeneklilik Hurdamiktar

Ya kum 0,1 -2000

3 4 6 - 25 30 - 60 130 1 - 300 5 5

Dkmden sonra kc ve yolluklarn paradan ayrlmas gerekmektedir.Gnmzde kalplama ounlukla makinelerde ve seri olarak yaplmaktadr. Ancak temelkalplama bilgisi verebilmek amacyla elle kalplamann aamalar aadaki resimlerlezetlenmitir.
http://www.atacelik.com/http://www.atacelik.com/


16/73

Elle Kalplamann Aamalar:

Altlk-Model-Derece nce Kum Serpimi

ri Kumu Eleme ri Kumu Kartrma

Derecenin doldurulmas Derecenin dzeltilmi hali

Derecenin ters evrilmesi Derece pimlerinin taklmas


17/73

Yolluk ve kclarn montaj ve tamamlanmas

Yatay yolluk (meme) hazrlan Modelin kartl

Derecelerin kapatlmas Kalbn kesit grn

Dkmn yapl kan rn

Ya Kum Kalba Dkmn Avantajlar:

Kalp malzemesi ucuzdur ve tazelenerek defalarca kullanlabildiinden en ekonomikkalplama yntemidir.

Yntem basittir, gerektiinde mekanizasyon da uygulanabilir.

Deiik metallerin dkm iin elverilidir.


18/73

Yvya Kum Kalba Dkmn Dezavantajlar:

nce, uzun, karmak biimli ve iri paralarn dkmnde kalp malzemesinin dayanmyetersiz olur

Kalp, tama srasnda bozulabilir. Erimi metal dkm srasnda nemli kalpta oluan buhar kusurlara neden olabilir. Boyut hassasiyeti ve yzey kalitesi ok iyi deildir. Kalbn optimum dayanma sahip olabilmesi iin nem miktarnn iyi kontrol edilmesi

gereklidir

Kuru Kum Kalplar:

Kuru kum kalplar, ya kum kalplara benzer ekilde hazrlanr ve 15-350C arasndaki

scaklklarda kurutulurlar. Balayc grevi yapan kilin tm suyunu kaybetmemesi iin 400Cscakln zerine klmamaldr. Zira tm suyun kaybolmas kumlarn mukavemeti zerindeykc bir etki yapar.Kurutma ncesinde metalin dklecei kalp boluunun yzeylerine uygun bir karmsrlerek veya pskrtlerek bu blgede daha yksek sertlik ve refrakterlik elde edilebilir.Kurutmada kaybedilen zaman balca dezavantaj tekil eder. Kalp boluu yzeyinin 2-2,5cm. Derinliine kadar kurutulmas ile hazrlanan kabuu kurutulmu kalplar, kuru kumkalp ynteminin bir baka tr olmaktadr.Kuru kum kalplarda serbest nem buhar olmadndan kalp havalandrmas problemi okazalmaktadr. Daha dk geirgenlikli kumlarn kullanlabilmesi, bu yntemle daha iyidkm yzeyi elde etmek imkan salar. Ya kum kalp yntemine nazaran, nem kontrol

daha az kritiktir. Ayrca kalbn dkmnden nce bir mddet beklemesi, ya kum kalplardaolduu gibi kuruma ve yzeyin gevreklemesi gibi sorunlara yol amaz.

ARABIC 1 Kurutma scaklnn nem dalmna etkisi


19/73

Yzey kurutmada, stma esnasnda buharlaan nem, kum iinde her yne yaynabileceinden,kurutma kendi kendine havada deil fakat bir s kayna ile yapldnda, scaklk artna

paralel olarak nemli oranda blgesel nem konsantrasyonu meydana gelebilir. Bunun nedeni,stlan yzeyden uzak, souk blgedeki kondensasyon olaydr.

Oda scaklnda nem yalnz kurutulan yzeyden dar kar, oysa daha yksek scaklklarda

nemin hareketi her iki ynde olmakta ve kondensasyon blgeleri meydana gelmektedir. Bublgelerde nem orannn, orijinal deerinin %60 zerinde bir deere ulaabildiigsterilmitir. Dolays ile bu tr ksmen kurutulmu kalplarda, vakit kaybetmeden dkmegemek gereklidir.

Yzey kurutma ilemi hamlalar, stc lambalar veya elektrikli stc elemanlarlayaplabilir. Havadan tekrar nem kapmak ki, bu yalnz havadan deil, kurutulmamksmlardan gelen nemi de ierir, kurutma ileminden sonraki ilk 24 saat iinde yaklakolarak %0,5-0,8 oranlarnda nem olacak ekilde meydana gelir. Nemdeki bu ykselimukavemette bir azalmaya neden olmakla beraber ok ksa sreli bir stmayla giderilebilir.

zetlemek gerekirse:

Kalplamayntemi

Paraarl(kg)

En azcidarkalnl(mm)

Yzeyprzll(m)

Boyuhassasiyeti(mm/m)

ekmedayanm(mpa)

retim hz(para/saat)

Gzeneklilik Hurdamiktar

Kuru kum >0,1 3,4 6,25 30-60 130 1-300 5 5

ARABIC 1 Kuru kum kalplama ynteminin bir takm zellikleri

Kuru kum kalplara dkm ynteminin balca stnlkleri:

Dayanm ve metal erozyonuna kar dayankll vakumdan daha yksektir. Tanrken bozulma tehlikesi daha azdr. Ya kum kalplardaki gibi kalplama srasnda nem miktarnn kontrol kritik deildir. Dkm srasnda buhar olumayacandan, bu nedenle ortaya kan dkm kusurlar sz

konusu deildir. Gaz geirgenlii daha iyidir. Kalp havalandrmas problemi ok azdr. Daha dk geirgenlikli kumlarn kullanlabilmesi sayesinde daha az yzey przll

salanabilir.

Yntemin sakncas ise kurutma ileminin kalp hazrlama sresini uzatmas ve maliyetiarttrmasdr.

Yzeyi Kurutulmu Kalplar:

Baz durumlarda ya kum kalplarn sadece yzeyleri (6...25 mm kalnlnda bir tabaka)kurutularak dkmde nemden kaynaklanan sorunlar azaltlabilir. Bu ilemde fle, scak havaveya elektrikli stclardan yararlanlr.

Yzey kalitesini arttrmak ve kalp boluu yzeylerindeki kumun kalkmasn nlemekiin kalp yzeyi, refrakter bir malzeme pskrtlerek kaplanabilir. Pskrtlen bu svlar

genellikle su, refrakter malzeme ise Bentonit, tahl veya melas gibi bir balaycnnkarmdr. Kalp yzeyine fra ile grafit tozu da srlebilir. Bazen su yerine alkol veya


20/73

dier uucu svlar kullanlr. Bu ekilde kalp hazrlandktan sonra yzey tututurularak hembu zcler giderilir, hem de aa kan s ile yeterli bir kurutma salanr. Ancak dkmsrasnda gaz oluumuna engel olmak iin bu zc svlarn tam olarak yaklmas oknemlidir.

Yzeyi kurutulmu kalplarda i ksmlardaki nem, zamanla yzeye ilerleyeceinden, bukalplarn yzey kurutma ileminden hemen sonra kullanlmalar ok nemlidir.

Yzey kurutmada, stma esnasnda buharlaan nem, kum iinde her yndeyaynabileceinden, kurutma kendi kendine havada deil fakat bir s kayna ile yapldnda,scaklk artna paralel olarak nemli oranda blgesel nem konsantrasyonu meydana gelebilir.Bunun nedeni, stlan yzeyden uzak, souk blgedeki kondensasyon olaydr.

Oda scaklnda nem yalnz kurutulan yzeyden dar kar, oysa daha yksekscaklklarda nem'in hareketi her iki ynde olmakta ve kondensasyon blgeleri meydanagelmektedir. Bu blgelerde nem orannn, orijinal deerinin % 60 zerinde bir deere

ulaabildii gsterilmitir. Dolays ile bu tr ksmen kurutulmu kalplarda, vakitkaybetmeden dkme gemek gereklidir.

Yzey kurutma ilemi hamlalar, stc lambalar veya elektrikli stc elemanlarlayaplabilir. Havadan tekrar nem kapmak ki, bu yalnz havadan deil, kurutulmamksmlardan gelen nemi de ierir, kurutma ileminden sonraki ilk 24 saat iinde yaklakolarak % 0.5-0.8 oranlarnda nem olacak ekilde meydana gelir. Nemdeki bu ykselimukavemette bir azalmaya neden olmakla beraber ok ksa sreli bir stmayla giderilebilir.

Yzeyi Kurutulmu Kalp rnekleri

Toprak Kalplar:

Biimlendirmenin genellikle ablonla taranarak yapld toprak kalplar,byk silindirler,kat makinesi merdaneleri gibi dnel simetriye sahip ar paralarn dkm iin uygundur.Bu yntemde dereceye smayacak byklkte paralar iin, nce dklecek parann

biimine yakn tula veya dier uygun malzemelerden bir alt yap hazrlanr.Kum, kil, su ile dier katklarn bir karm olarak hazrlanan har bu yapya svanr vekabaca biimlendirilir. Daha sonra kalp boluunun dnel simetri ekseni evresindedndrlen tarama ablonlar yardmyla kalp son biimine getirilir. Son ilem, kalbn fle

veya scak hava ile kurutulmasdr.


21/73

Toprak kalplamada boyutlu model kullanmna gerei olmadndan, byk paralardanemli tasarruf salanr. Ancak tm ilemler elle yapldndan, kalplarn deneyim ve

becerileri ok nemlidir.

Bir toprak kalbn alt yarsn ablonla taranarak hazrlanmas

ukur Kalplar:ukur kalplar, derecelere smayacak kadar byk dkmlerin gerekletirilmesi iinkullanlr. 1 tondan 100 tona kadar olan dev dkme paralar, dereceler iinde kalplamakmmkn olmamaktadr. Bu ekildeki paralarn dkmn gerekletirebilmek iin kutu

biiminde, duvarlar beton ile rlen, boyutlar birka metreye kadar kabilen havuzlar iindekalplama yaplr. Kalbn yaplmas uzun zaman alr, parann ekline gre kalbn yaplmasgnleri alabilir.

Kalplama srasnda model bir ukura yerletirilir ve kalp kumu modelin altna veevresine dklr, kum orada tamponlap sktrlr. Daha sonra st kalp yerletirilerek

blm yzeyinde metal szmasn nlemek iin yere balanr. Blm yzeyi zeminseviyesinde veya zerinde olabilir. Birok dkmhanede srekli olarak rettikleri iri paralariin hazr beton ukurlar vardr. Parann biimi modelin kalptan kmasn engelliyor ise,kalplamada maalardan yararlanlabilir. Kalbn yaplmas uzun zaman alr, parann eklinegre kalbn yaplmas gnleri alabilir.

Byk i gerilmelerin ortaya kmasn nlemek iin, bu tr byk dkmler yavasoutulmaldr. Dolaysyla dkmden sonra kalbn almas iin birka gn beklenmesigerekebilir. Bu yntemde de kalite, kalplarn becerisine bal olup, boyut hassasiyetidktr. ukur kalba dkmde boyut toleranslar 1-2 cmye kabilir.


22/73

ukur Kalp rnekleri

ukur kalplama

CO2 Yntemi le Kalplama:

Bu yntemde kalp ve maa kumlarna % 1.5 - 6 cam suyu (sodyum silikat) kartrlr vekalba ekil verildikten sonra ksa bir sre CO2 gaz geirilir. Kimyasal reaksiyon gerei camsuyu, silikajele dnerek kalb sertletirir.Bu ilem yapldktan sonra dkmn en ge 24saat iinde tamamlanmas gerekir.Bu yntemle hazrlanan dkm paralarnn yzeyhassasiyetleri iyi olup, ekonomiklik iin say nemli deildir; ayrca kalbn kurutulmas gibi

bir baka ilem de yoktur. Her tip dkmhanede kolayca uygulanabilir.Yukardakiavantajlarnn yannda, yeniden ortamdan nem kapabilmesi tehlikesinden dolay, beklemesresi az olup kalp ve maalarn, dkm ilemi bittikten sonra dalma zellii tatmin edici

deildir.


23/73

CO2 ynteminin avantajlar zetle aada verilmektedir :

Sodyum silikat - kum karmnn mukavemeti nedeniyle, alt ve st derecede kum iinedestek koymak ihtiyac kalmamaktadr.

Pahal tehizat gerekmez. Kum ile sodyum silikat karm konvensiyonel tehizatlarla

kolayca yaplabilir. CO2 kolay temin edilebilir. Gaz gnderme cihazlar ise pahaldeildirler.

Kalp ve maa yapm teknii, geleneksel kum kalplamadaki gibi olduundan bu teknikher dkmhanede kolaylkla uygulanabilir.

Yntem hem az sayda para iin, hem de seri retimde kullanlabilir. Karmak biimlerin kalptan karlmas ya ve kuru kum kalplardan daha

kolaydr. retilen paralarn boyut hassasiyeti ve yzey kalitesi ya ve kuru kum kalplardan daha

iyidir. Kalp kurutma ilemine gerek kalmadan, dayanm yksek kalplar elde edilir. Frnlar

iin yatrm yaplmas gerekmez, yer ve zamandan tasarruf edildiinden kuru kumkalplamadan daha ekonomiktir. Yntemde rahatsz edici gaz ve kokular kmaz. Maa retiminde CO2 - gaz geirilmeden nce maalarn ii boaltlarak kabuk

kalplanp yntemindekine benzer ekilde maa retimi yaplabilir.

Yntemin dezavantajlar ise yle sralanabilir :

Konvensiyonel ynteme nazaran daha pahal bir yntemdir. Hazrlanm (sertletirilmi) kalplar normal atmosfer basncnda depolandklarnda, 24

saatte veya daha uzun bir srede bozulmaktadrlar. Hazrlanan kum karmnn ve sertletirilen kalplarn bekletilebilecekleri sreler ok

ksadr. Kalp ve maalarn dkmnden sonra dalabilme zellikleri ok ktdr.

Kabuk Kalplar:

nce taneli kum ile yksek scaklkta sertleen termoset reine karm kalplamamalzemesidir.Kullanlan modeller, metal ve levhal olup kalplama ileminden nce yzey-lerine zel bir sv pskrtlr. Bylece modelin kalptan karlmas kolaylar. Modeller 230C civarnda piirilir ve dndrme tertibat yardmyla, zerlerine kum reine karmndan

oluan 5-10 mmlik bir kabuk meydana getirilir. Kabuk modelden syrlmadan nce 315Cdebirka dakika piirilir ve modelden ayrlr. Bu yntemle kark bir ekle ait kalphazrlamada, iki veya daha ok paral kabuk hazrlanr; daha sonra yaptrlarak piirilir.Sv metalin dklmesi srasnda kabuk kalbn deformasyonunu nlemek iin, kabuk kalptanhazrlanarak son eklini alan kalp, iri taneli kum, akl veya metal bilye iine yerletirildiktensonra dkm ilemine geilir.Bu yntemle + % 0,2 mm ye varan hassas toleranslar eldeedilebilir. Kalplar hafif olup, daha nce hazrlanarak depolanabilir ve yzey kaliteleri okiyidir. Buna karlk metal malzemeden hazrlanan modeller pahal olup ok sayda dkmiin ekonomik olur; para boyutlar snrl olup altyap yatrm fazladr.


24/73

Kabuk kalplamada aamalar:

Bir levhal model veya st ve alt derece modeli stlarak, termoset reineli kum ieren birkutu zerine yerletirilir.

Kum ve reinenin scak model zerine derek ksmen sertlemi, dayankl bir kabukoluturabilmesi iin kutu ters evrilir.

Gevek,sertlememi tanelerin derek uzaklamas iin kutu eski haline getirilir.

Kum kabuk,sertletirme tamamlanana kadar frn iinde birka dakika stlr.


25/73

Kabuk kalp modelden ayrlr.

Kabuk kalbn iki yars,birletirilir, bir kutu iinde kum veya metal bilyelerle desteklenir vedkm gerekletirilir.

Yolluklu bitmi rn dkm karlr.

Kabuk Kalplama Tm lemleri


26/73

Kabuk kalplarn dier kum kalplara stnlkleri:

Hassas toleranslarn elde edilmesi mmkndr. elik dkmlerde 0,25 mm'lik, dkmedemirlerde ise 0,35 mm'lik boyut hassasiyetlerine ulamak mmkndr.

ok ince kum kullanldndan yzey kalitesi yksektir.

Makinelerle retildiinden seri retime uygundur ve deneyimli alana ihtiya duyulmaz. Dkm daha dk scaklklarda yaplabilir ve ya kum kalplardan daha ince cidarlar

elde edilebilir. Kalplar hafiftir ve depolanabilir.

Kabuk kalba dkmn dezavantajlar:

Metal malzemelerden retilen modeller pahaldr. Bu nedenle yntem ancak seri retim deekonomik olabilir.

Kabuk kalplama makinelerinin maliyeti yksektir. Dklebilen para boyut ve arlklar snrldr. Kuma balayc madde olarak reine katldndan kalp malzemesi masraf yksektir

Vakumlu Kalplama:

Kalp malzemesi, hibir katk iermeyen kuru kumdur. Bu yntemde vakum dzenei zerineyerletirilen levhal model stlarak zerine ince bir plastik fol-ye kaplanr. Bu srada vakumtatbik edilerek tam modelin eklini almas salanr. Bunlarn zerine, iinde vakum borusu

bulunan derece yerletirilir ve kuru kum konur. Vakum tatbik edilerek derecenin en st yzeyi

de plastik folye ile tam olarak kaplanr. Bu arada alt kutudaki vakum kaldrlr; derecemodelden ayrlr. Bylece hazrlanan iki derece bir araya getirilir, ikisine de vakum tatbikedilirken dkm yaplr. Katlama sreci sona erdiinde vakum kaldrlr ve kum tanecikleridalr.

Vakum Kalplamada lem Aamalar:

Model yerletirildikten sonra zerine bir plastik film konur.


27/73

Kum doldurulur.

En ste ikinci plastik film yerletirilir.

ki plastik arasna vakum uygulanr.

Alt ve st kalp yarlar ayn ekilde hazrlandktan sonra birletirilerek kalp oluturulur.


28/73

Vakumlu Kalplamann Avantajlar:

Kalbn kolay dalmas sayesinde karmak tasarmlarn bile sorunsuzca ve bozulmadankalptan karlabilmesi

Homojen derece ii sertlii sayesinde boyut hassasiyetinin yksek olmas

Dkm yzeyinin ok dzgn olmas Kalp boluunun plastik filmle kapl olmas sayesinde kalp iinde erimi malzemenin

akclnn yksek olmas Kalp hazrlama ve bozmada mekanik ilemlerin olmamas sayesinde grltsz, konforlu

bir kalp hazrlama-bozma sreci olmas Dkm gazlarnn vakum sistemiyle kum taneleri arasndan geerekemilmesi ve alma

ortamna bu gazlarn yaylmamas Herhangi bir tip model kullanlabilmesi Balayc masraf olmamas Az saydaki retimlerde (prototip gibi) yksek ekonomi

Vakumlu Kalplamann Dezavantajlar:

Ana model 15-20 defa kullanlabilir, bu saydan sonra yeni ana model retimigerektiinden ve yeni ana model retiminin de uzun srmesi nedeniyle efektif veekonomik imalat yapabilmek iin 20 ve katlar adette imalat yaplmaldr

Vakum, ekstra bir kuvvete sebep olduundan ince kesitler krlabilir veya deformeolabilir. Vakumlu kalplama yntemi hzl prototip retmede, hassas yzey kalitesinesahip elemanlarda, karmak tasarml, ok bykboyutlu olmayan (maksimum 65-70cmcivarnda boyutlar) paralarda kullanlr.

Havada Sertleen (Air-sert) Kalplar:

Piirme ileminin gerekli olmad bu yntemde kalp malzemesi kum, sv bir organikbalayc ile uygun bir katalizatrn karmdr. Kalp dayanm sv reinenin odascaklnda polimerizasyonu ile salanr. Kalp malzemesi modelin efrefna dklpsktrlr ve en az 20 dakika bekledikten sonra model karlr. Kalp tam sertliine ulatktansonra dkm yaplr. Bu gruba giren baz kalp malzemelerinden sertleme reaksiyonu kalpiinden gaz halinde bir katalizrn geirilmesi ile salanr.

imento Balayc Kalplar:

Kalplama ynteminin kum kalplamaya gre fark yoktur. Ancak kalp kumunun iinde % 8 -12 imento ve % 4 - 6 su bulunmas gerekir. Model kalptan karlmadan nce imentosertlemelidir. Tam bir sertlik iin yaklak 3 gn gereklidir. Byk paralarn dkmnde,mukavemeti, yzey kalitesi ve boyut hassasiyeti yksek kalplar elde edilebilir.


29/73

Kalc Kalplara Dkm

Kokil Kalba Dkm:

Kolay ve hassas ekilde alp kapatlabilen biimde tasarlanm, iki paral bir metal kalpkullanr. Dk erime scaklna sahip alamlarn dkmnde kullanlan kalplar genellikleelik veya dkme demirden yaplr. elik dkm iin kullanlan kalplar, ok yksek dkmscaklklar nedeniyle refrakter malzemeden yaplmaldr.

Kokil Kalp

Kokil Kalba Dkm lem Aamalar:

Kalp n tavlanr ve kaplanr.

Maalar (kullanlyorsa) yerletirilir ve kalp kapatlr.


30/73

Erimi metal, iinde katlaaca kalba dklr.

Kokil Kalba Dkmn Avantajlar:

nce taneli i yap sayesinde mekanik zellikleri daha iyidir. Hassas boyu toleranslar salanabilir.

Karmak paralarn retimi mmkndr. Parann yzey kalitesi iyi olup, temizleme masraflar dktr. Seri retim iin ekonomik bir uygulamadr. Souk metal kalbn yol at hzl souma,ince taneli bir yap olumasn salar,bylece

dkmler daha dayankl olur.

Kokil Kalba Dkmn Dezavantajlar:

Kokil kalp pahal olduundan yntem ancak seri retimde ekonomiktir. Bu yntemle her malzeme dklemez. Sadece kk paralarn retimi iin uygundur. Genel olarak dk scaklkta eriyen metallerle snrldr. Yksek kalp maliyeti.

Basnl Dkm:

Sv metalin ok yksek basn altnda metalden yaplm bir kalba doldurulmas esasnadayanr. Uygulanan basn sayesinde fazla miktarda sv metalin kalba ok hzl bir ekildedoldurulmas salanr. Katlama tamamlanncaya kadar basn uygulanmaya devam edilir veardndan kalp alarak itici ubuklar yardmyla para kalptan karlarak ilem tamamlanr.Bu yntem sayesinde ok kark ekilli paralarn dkm mmkn olur. Genellikledklecek malzemelerin erime scakl 1000 C nin altndadr. lemler tamamyla makinelertarafndan gerekletirildii iin yksek retim hzlarna eriilebilir (100...800 para/saat).Kullanlan basn 10 - 80 atmosfer arasnda deiir. lem sonucu elde edilen paralaragenellikle talal ilemeye lzum kalmaz. Ayrca paralarn yzeyleri hzl souma sonucundaince taneli ve mukavemetli olurlar. Kalplar pahal olduundan dolay bu yntem genellikle5000 parann stnde retim yaplacaksa uygundur. Kalp malzemesi olarak dkme demir,karbonlu elik, alaml elik ve bazen de demir d malzemeler kullanlabilir. Dklenmetalin erime scakl yksek ise alaml elik kalplar, dk ise karbonlu elik kalplarkullanlr. Basnl dkmde kurun, kalay, inko, alminyum ve magnezyum alamlar

kullanlr. Kalplar genellikle ift paraldr ve zerlerinde paralar karabilmek iin itici


31/73

ubuklar vardr. Kalplarn scaklnn sabit kalmas iin genellikle su ile soutulur. Hemkalp mr artar hem de katlama esnasnda hzl souma salanr.

Basnl Dkm ki temel tr:1. Scak hazneli makine

2. Souk hazneli makine

Scak Hazneli Basnl Dkm:

Metal, bir kap iinde eritilir ve bir piston, metali yksek basn altnda metal kalba enjekteeder.

Yksek retim hzlar Saatte 500 para yaplmas mmkndr. Uygulamalar, zmbay ve dier mekanik bileenleri kimyasal olarak etkilemeyen, dk

scaklkta eriyen metallerle snrldr. Dkm metalleri: inko, kalay, kurun ve magnezyum.

Scak Hazneli Basnl Dkm lem Aamalar:

Kalp kapal ve piston gerideyken, erimi metal hazneye doru akar.

Zmba haznedeki metali kalbn iine akmaya zorlar ve souma ve katlama srasnda basncsrdrr.


32/73

Souk Hazneli Basnl Dkm:

Erimi metal, d bir erimi kaptan stlmam hazneye dklr ve bir piston metali yksekbasn altnda kalp boluuna enjekte eder.

Dkm aamas nedeniyle, genellikle scakhazneli makinelerdeki kadar olmayan yksekverimlilik. Dkm metalleri: alminyum, pirin ve magnezyum alamlar. Scak hazneli yntemin stnlkleri, dk erime scaklna sahip alamlardaki

kullanmda ortaya kar (inko, kalay, kurun).

Souk Hazneli Basnl Dkm lem Aamalar:

Kalp kapal ve zmba gerideyken erimi metal hazneye dklr.

Zmba metali kalp boluuna akmaya zorlarken souma ve katlama srasnda basncsrdrr.


33/73

Basnl Dkmn Avantajlar:

Karmak biimli kk paralarn dkmne uygundur. nce cidarl paralarda kalbn tam olarak dolmas salanr. retim hz yksektir.

Yzey kalitesi ve boyut hassasiyeti ok yksek olduundan ek bitirme ilemlerinegenellikle gerek kalmaz. Hzl souma sonucu oluan ince taneli iyapnn mekanik zellikleri iyidir

Basnl Dkmn Dezavantajlar:

Sadece kk paralarn retimi mmkndr. Kalp tasarm gtr. Dkm makinesi iin yksek bir n yatrm gereklidir. Kalp masraf nedeniyle ancak seri retimde ve ok sayda para iin ekonomiktir. Yksek scaklkta eriyen malzemelerin dkm yaplamaz. Para geometrisinin kalptan karlabilmesi gerekir.

Savurma Dkm:

Savurma dkm ynteminde erimi metal, bir eksen etrafnda dndrlen kalplar iinedklerek biimlendirilir. Merkezka kuvvetlerinin oluturduu basn, metalin kalp cidarnahomojen olarak dalmasn, parann dnn kalbn i eklini almasn salar. Oluan yksekmerkezka kuvveti sayesinde dklen sv metal iinde bulunan dk younluklu kum ve

cruf tanecikleri, metal olmayan kalntlar ve gazlar dnme eksenine doru srklenir.Dolaysyla bu yntemle para yzeyinin gzeneksiz temiz ve ince taneli olarak elde edilmesimmkn olur.

Savurma dkm yntemi e ayrlr:

Gerek Savurma Dkm Yar Savurma Dkm Savurmal Dkm

Gerek Savurma Dkm:Erimi metal, borusal bir para retmek iin dnen kalbn iine dklr.

Baz uygulamalarda, kalbn dn, dkmeden nce deil dktkten sonra balar Paralar: borular, tpler ve halkalar. Dkmn d yzeyi yuvarlak, oktagonal, hegzagonal vs. olabilir; ancak ii ekli, radyal

simetrik kuvvetler nedeniyle (teorik olarak) mkemmel yuvarlaklktadr.


34/73

Gerek Savurma Dkm

Yar Savurma Dkm:

Savurma kuvveti, borusal paralar yerine dolu dkmler retmek iin kullanlr.

Kalplar, merkezden metal besleyecek besleyicilerle birlikte tasarlanr. Son dkmdeki metalin younluu, dn merkezine oranla d kesitlerde daha byktr. ounlukla, kalitenin en dk olduu ksm olan, dkmn merkezi talal ilenerek

uzaklatrlan paralarda kullanlr. rnekler: tekerlekler ve makara.

Yar Savurma Dkm

Savurmal Dkm:

Kalplar, para boluklar dnme ekseninden uzak olacak ekilde tasarlanarak erimi metalinmerkezka kuvvetiyle bu kalp boluklarna datlabilecei ekilde dklr

Kk paralar iin kullanlr. Dier savurma dkm yntemlerinde olduu gibi parann radyal simetrik olmas

gerekmez.


35/73

Savurmal Dkm

Savurmal Dkmn Avantajlar:

Boru ve bunun gibi paralar maa kullanlmadan dklebilir. Gzeneksiz ve temiz bir iyap elde edildiinden, bu yntemle dklen malzemenin

mekanik zellikleri dier yntemlerdekinden daha stndr. Para toleranslar dar, yzeyleri kalitelidir. Yolluk sistemi olmadndan, hurdaya atlan malzeme ok azdr. Kalbn ince cidarl blmleri kolaylkla dolar. Erimi metali besleme hz yksek olduundan, dkm scakl dk seilebilir.

Savurmal Dkmn Dezavantajlar:

Dklebilen para biimleri snrldr. Dkm makinesi yksek bir yatrm gerektirir. Younluklar farkl olan bileenler ieren alamlarda arlk segregasyonu grlebilir. ,

Srekli Dkm:

Srekli dkm usul, ergimi metalin su ile soutulan, iki ucu ak bir kalptan geirilerekkat hale dntrlmesi metodudur Genellikle, ekilsiz veya az ekilli uzun paralarn

dkm yaplmaktadr. Daha ok dk ergime scaklkt malzemeler ve bakr alamlarnatatbik edilir. ekilde dey bir kalp ile, srekli dkm vastasyla ubuk mamul imligrlmektedir. Kalbn stucundan ergimi metal dklr, alt ucundan eitli ap ve profillerde ubuk elde edilir.


36/73

Srekli Dkm

Srekli Dkm Avantajlar:

Dzgn olmayan teekkller ve bozulmalar nlenmektedir. Randman %100'dr. ngotlara gre daha dzgn bir yzey elde edilmektedir. Segregasyonlarn azalmas sebebiyle, yksek kalitede malzeme elde edilmektedir. Soutma hz kontrol edilerek, tane bykl ve yapnn ayarlanma imkan vardr. ilem ekonomiktir.

Dier Kalplara DkmHassas Dkm:

Hassas dkm ynteminde harcanan bir modelin etraf oda scaklnda sertleen bir refrakteramurla sarlarak hazrlanr. Genellikle balmumu veya plastikten hazrlanan model daha sonraergitilerek veya yaklarak kalp boluu meydana getirilir. Bu nedenle investment dkm

yntemine kaybolan mum veya harcanan mum anlamnda lost wax ad da verilir.

Hassas Dkm lem Aamalar:

Mum modeller oluturulur.


37/73

Birka model, bir model aac oluturmak zere birbirine tutturulur.

Model aac, ince bir refrakter malzeme tabakasyla kaplanr.

Rijitletirmek iin yeterli miktarda refrakter malzeme ile kaplanarak dolu kalp oluturulur.

Kalp ters evrilir ve mumun kalp boluundan eriyerek akmas iin stlr.

Kalp,yksek bir scakla n tavlanr, erimi metal dklr ve katlar.


38/73

Kalp krlarak bitmi dkm karlr ve paralar yolluktan ayrlr.

Hassas Dkmn Avantajlar:

Kk ve karmak biimli paralarn retimi uygundur. Boyut hassasiyeti ve yzey kalitesi mkemmeldir. Genellikle ek ilemlere gerek kalmadndan, ilenmesi g malzemelerin dkmnde

tercih edilir. Kalp tek paral olduundan para yzeyinde blm dzleminin izi kalmaz. Mum tekrar tekrar kullanlabilir.

Hassas Dkmn Dezavantajlar:

Her bir para iin ayr bir modelin retilmesi gerekir. Yntem mekanizasyona uygun olmayp, retim hz ve kapasitesi dktr. Model ile kalp malzemelerinin pahal olmas ve retimin ok sayda ilem iermesi

nedeniyle para maliyeti yksektir.

Sadece 5 kg.dan kk paralarn dkmne uygundur.

Al Kalba Dkm:

Kum kalba benzer ancak kalp Paris alsndan (al - CaSO4-2H2O)den yaplr. Kalpyapmnda, al ve su karm, plastik veya metal modelin zerine dklr ve sertlemesi

beklenir.. Ahap modelleri, suyla temas ettiklerinde genletiklerinden genellikle kullanlma.Al karm, ince detaylar ve yksek yzey kalitesi oluturarak modelin evresinde kolaycaakar. Altn, gm, alminyum, magnezyum, bakr gibi demir d metallerin dklmesindekullanlr. Boyut hassasiyetinin ok iyi, yzeylerin dzgn olmas ve ok detayl paralarndklebilmesi bu usln stnlkleridir. Fakat kum kalba gre pahaldr. Ar metalalamlarndan 30 kga,alminyumdan ise iki tona kadar arlktaki paralar bu usl iledklebilir. Kalplamam malzemesi olan al CaSO4 olup, eitli oranlarda su ihtiva eder.

Al Kalp


39/73

Al Kalba Dkmn Avantajlar:

retilen paralarn dkm yzeyleri ok temiz olup, 0,008 0,010 mm/mm ye ulaandar toleranslar elde edilebilir.

Alnn s iletimi dk olduundan, souma yava ve niform olur. Byk kesit farkllklarnn bulunduu karmak paralarn dkm iin uygundur. Hzl soumann gerektii blgelerde soutma plakalar yerletirilebilir. nce kesitlerin yaplabilmesi.

Al Kalba Dkmn Dezavantajlar:

Al kalplarn en zayf yn gaz geirgenliklerinin dk oluudur. (Geirgenliiarttrmak amacyla deiik teknikler gelitirilmitir.)

Bu yntemle 10 kg dan daha dk paralar retilebilir.

Kalplar krlgandr. Dkm srasnda problem oluturabilen nemin uzaklatrlmas iin kalbn piirilmesi

gerekir. Eer ar piirilirse kalp dayanm kaybolur. Al kalplar yksek scaklklara dayanamaz, bu nedenle dk erime scaklna sahip

alamlarla snrldr.

Seramik Kalba Dkm:

Seramik kalba dkm yntemi hassas dkm ynteminden tretilmi olup, farkl modellerintekrar kullanlabilmesi ve yntemin standart dkmhane imkanlaryla uygulanabilmesiavantajlardr. Seramik kalba dkmde hassas dkmde olduu gibi boyut snrlamas yokturve zellikle yksek scaklkta eriyen metallerden karmak biimli, yzey kalitesi yksek,

boyutlar hassas ve kusursuz dkm paralarnn retilmesi mmkndr. Bu nedenle seramikkalba dkm, boyut bakmndan mum modellerin kullanlmasnn mmkn olmad veyaretilecek para adedi bakmndan mum modelin retiminde kullanlan metal kalba yatrmyapmann maliyet ve zaman bakmndan uygun olmad durumlarda tercih edilir.

Seramik Kalp Yapm

Gerekli Malzemeler:

Model Model kili Plaster Turuncu gomalak(hayvansal reine) Parting agent Talk pudras Alkol


40/73

Prosedr:

Kil,ahap veya plasterden yaplm model 2-3 kat hayvansal reine ile kaplanmaldr.

lk nce model olarak kullanlacak para zerinde allmal ve ayrm izgileri(parting

line) yerletirilmeli. Para alma alannn zerine yarletirilir bylece ayrm izgileri alma yzeyine

paralel konumlanr. Sulu model kilinin zerine para konur.Kil iyice yayldnda, yumuak bir fra ile

reinenin iki katman parann zerine uygulanr.15-20 dakika sonra da talk pudrashafife uygulanr.

Yumuak bir fra ile parting agent btn yzeye srlr.Fra kurulanr ve btn artkparting agentlar temizlenir bylece parada ok parlak ve dzgn bir yzeyoluur.

Dkm kalaslar hazrlanr, her biri parting agent ile temizlenir ve yzey ve kelerinnne konur.Tahta bir aletle ayrm izgilerinin kesitii yerler(keler) kesinletirilir.

DKME HAZIR.Bu ekillerdeki llere sahip bir para iin aadaki oranlarkullanlr:

1 galon plastik kavanoz, 1.5 lbs gelir. Plasterin iyice slanmas iin 3-5 dakika beklenir, daha sonra mikser yardmyla 90 saniye

rplr.Kalaslarn iine dklr. 20 dakika sonra dkm kalaslar alnr, plasterin st kaznr ve keleri hafife

eilir.Plaster kalp iki ucundan tutulur ve kili uzaklatrmak iin dndrlr.Model tersevrilir bu ilem model ve plasterin dier yarsna da uygulanr.

Eer reine plasterin yarsna nfuz ederse alkol ile temizlenir.Btn kil paralar kalpyzeyinden temizlenir.imdi kalp boluu alabilir.

Kalaslar tekrar hazrlanr, talk pudras dklr ve Adm 4te olduu gibi parting agent iletemizleme ilemi yaplr.Adm 6 ve 7 kalp dier yarsnn yapm iin tekrarlanr.Dkle

plaster 30 dakika kadar bekletilir, kalaslar alnr,yzey kaznp keler eilir. imdi kalp almaya hazrdr.Kalbn ilk yarsna akabilecek olan plasterler kaznr.Bir

tornavida ayrm izgisinden sokulur ve ekile hafife vurulur.Kalp ayrlmayabalaynca, kalp ters evrilir ve ilem tekrarlanr.Kalp yeterince gevediinde ikiyarsndan tutulur ve yavaa ayrlr

Model genellikle kalbn ilk yarsnda kalr.Bu noktada ayrm izgilerinizin ne kadaryanlsz olduu, modelinizin hangi malzemeden yapld, ve malzemenin sertliimodelin ne kadar kolaylkla plaster yarsndan karlacan tayin eder.

Eer model kumdansa, model kolaylkla tornavida yardmyla karlabilir.Eer modelmetal, seramik veya camdan yaplmsa bu kez hava basnc veya btn modele tahtaekile hafife vurmak gibi dier yntemlere bavurulabilir.Baz durumlarda modelkarlrken zarar grebilir ama burada nemli olan kalptr nk iyi, kullanl bir kalp50 ila 150 kadar para imalinde kullanlabilir

Kalbn her iki yarsnn btn keleri eilir; nk bu, eilen keyi entiklerdenkorur.

Her iki kalp yars da kontrol edilir.Kalp hava koullarna da bal olarak yaklak 4-5gn kurumaya braklr.ARTIK KALIP HAZIR.


41/73

Seramik Kalba Dkmn ilem Aamalar:

Seramik kalba dkmde kalc kalplar kullanlr. Hassas dkmde olduu gibi seramikkalba dkmde de kalplar harcanabilirdir.

Seramik bulama kalba dklr

Daha sonra yukarda anlatlan admlardan sonra kalp sonra karlr

Uucu maddeler(volatiles) fle yardmyla uzaklatrlr.

Daha sonra 1000 C scaklkta bir ocakta frnlanr. Kalp imdi yksek scakla dayankl hale gelmitir

Bu ilem ok pahaldr fakat, parann ok ince detaylarna kadar, dzgn yzeyli ve okyksek boyutsal kararllkta retimini salar.Minimum para kalnl: 0.050 inch (1.27 mm)


42/73

Dolu Kalba (Polyester ) Dkm:

Erimi metal kalba dkldnde buharlaan bir polistiren kpk model evresinesktrlm bir kum kalp kullanr.

Dier isimleri: kayp-kpk yntemi, kayp model yntemi, buharlaan kpk yntemi vedolu kalba dkm yntemi

Polistiren kpk model, dey ve yatay yolluklar,besleyiciler ve (gerekirse) i maalardanoluur.

Kalbn alt ve st derece kesitlerinin almas gerekmez.

Polyester Dkmde lem Aamalar:

Polistiren model, refrakter bileenle kaplanr.

Kpk model bir kalp kutusuna yerletirilir ve modelin evresine kum sktrlr.

Erimi metal, modelin dkm az ve dey yolluu oluturan ksmna dklr. Metal kalbagirdike, ilerleyen svnn nndeki polistiren kpk buharlar, bylece kalp boluu dolar.


43/73

Polyester Dkm Kalplamann Avantajlar:

Modelin kalptan karlmas gerekmez. Geleneksel ya kum kalptaki gibi iki yar kalp gerekmediinden, kalp yapm basitleir

ve hzlanr. Otomobil motorlarnn dkmnde seri retim yaplr.

Polyester Dkm Kalplamann Dezavantajlar:

Her dkm iin yeni bir model gerekir. Yntemin ekonomiklii, byk oranda model yapm maliyetine baldr.

Eritme Ocaklar

Metalin stlarak eritilmesi iin eritme ocaklarndan yararlanlr,Dkm teknolojisinde buamala deiik eritme ocaklarndan yararlanlr:

Potal ocaklar Kupol ocaklar Alevli Ocaklar Elektrikli Ark Ocaklar Endksiyon Ocaklar Elektrik Diren Ocaklar

Bir dkmhane iin en uygun eritme ocann veya ocaklarnn seiminde dikkate alnmasgereken balca kriterler unlardr:

Dklecek metal veya metallerin tr ve miktar ilk yatrm ve iletme giderlerinde ekonomiklik, Dkm parametrelerini kontrol imkanlar ve metalrjik temizlik.

Potal Ocaklar:

Metal ergitme ileminde kullanlan en basit ve en eski yntemdir.Ocaklarn ii ate tulas(Refrakter) ile rlmtr ve zerinde bir kapak bulunur. Kapasiteleri 15-1000kg dr. Bu trocaklarda genellikle Al ve Cu ergitmesi yaplr.

Kapasiteleri 15 kg ile 1000 kg arasnda deien potal ocaklarda, s kayna olarakounlukla kat, gaz ve sv yaktlar veya elektrik enerjisinden yararlanlr.

Potal ocaklarda en nemli bir dezavantaj,yanma gazlar ve ortamdaki nemden kaynaklananbuhar ile eriyen metalin temasta olmasdr. Bu gazlarn (zellikle hidrojen gaznn) metaliinde znmesini nlemek iin ortamn nemden tam olarak arndrlmas, frn atmosferininhafif oksitleyici olarak ayarlanmas ve yanma gazlarnn eriyikle mmkn olduu kadar az

temas etmesinin salanmas byk nem tar.


44/73

Potal Ocak

Potal ocaklarn tr: kaldrmal pota, erimi metalin kepeyle alnmas gereken sabitpota, ve eilen potal ocak.

Kaldrmal Sabit Eilen

Kupol Ocaklar:

Kupol oca satan yaplm ve ii refrakter tula ile rlerek astarlanm,silindirik dey bir

ocaktr. Sv dkme demir elde etmek iin kullanlan Kupol ocaklarnn d ap, genellikle 1-2m arasndadr, kapasiteleri ise 20 ton/saat'e kadar kabilir.

Ocak iin pik,hurda,kok ve kire ta belirli oranlarda birbirini izleyen tabakalar halinde stste yklenir. Oca altrmak iin taban kapatlr ve zerine bir kum yatak oluturulur.Bunun zerine uygun bir kok tabakas doldurularak atelenir. Ateleme sonrasnda yklemekapsndan belirli oranlarda pik, hurda, kok ve kireta ilavesi yaplr. arj malzeme alttanerimi metalin alnmasyla kendi arl ile aaya iner.

Dkme demirin eritilmesinde yaygn olarak kullanlan bu ocan en nemli zellikleri syle

sralanabilir:


45/73

Sreklilik: Sv metal, ocaktan istenilen aralklarda ve miktarlarda alnabilir. Kalp hazrlamahz ile metal eritme hznn birbirine uygun olarak seilmesiyle seri retimde srekliliksalanabilir.Ekonomiklik: Dier btn eritme ocaklarndan hem ilk yatrm, hem de iletme giderleri

bakmndan ok daha ekonomiktir.

Basitlik: Az yer tutar, kullan kolay, eritme sresi ise ksa olan bir ocaktr.zelliklerin Kontrol: Ocaktan alnan dkme demirin bileimi ve scakl, frn artlarnnayarlanmas ile ancak belirli snrlar iinde kontrol edilebilir.Bileimin ve scakln dahahassas ayarlanmas ile iyap deiimlerinin en aza indirilmesi istenirse, erimi metal nceikinci bir ocaa alnr, gerekli dzeltmeler burada yapldktan sonra dkme geilir.

Kupol Oca


46/73


47/73

Endksiyon Ocaklar:

Metal iinde manyetik alan oluturmak iin bir bobinden geen alternatif akm kullanr.ndklenen akm, hzl stma ve eritme salar.Elektromanyetik kuvvet alan, ayrca svmetalde kartrma etkisi oluturur.Metal, stc elemanlarla temas halinde olmadndan,

yksek kalitede ve saflkta erimi metaller retmek iin ortam sk ekilde kontroledilebilir.Erimi elik, dkme demir ve alminyum alamlar, dkm ilerindeki yaygnuygulamalardr.

Endksiyon ergitme ocaklarnn dier ocaklara olan stnlkleri:

Daha temiz ergitme Kalite stnl Daha iyi evre koullar Daha yksek verim Otomatik balatma Hzl ergitme Tabii kartrma Dk refrakter anmas letme artlar asndan stnlk Enerji Tasarrufu

Endksiyon ocaklar,, ekirdeksiz ve ekirdekli (kanall) olmak zere iki gruba ayrlr:

ekirdekli veya kanall tipte ise sv metal, primer sargnn ekirdei evresinde bir kanal

oluturur. Genellikle hat frekansnda alan bu ocaklarn gleri daha dk, elektrikselverimleri ise daha yksektir. Kanall endksiyon ocaklarnda almaya ilk baslarken kanaldolduracak kadar bir sv metalin doldurulmas gerekir. Bu tip ocaklar genellikle eritme iindeil, bekletme ve ar stma gibi ilerde tercih edilirler.

ekirdeksiz Endksiyon Oca


48/73

ekirdekli (Kanall) Endksiyon Oca

Elektrik Diren Ocaklar:Bu ocaklarda elektrik akmnn bir diren zerinden gemesi srasnda oluan sdanyararlanlr. Diren ocaklarnn uygulama alanlar snrl olup, genellikle erime scakldk malzemeler iin tercih edilirler. Diren olarak tel veya iinden yksek akm geirilengrafit ve silisyum karbr ubuklar kullanlabilir.

Elektrik Diren Ocaklar

Kalp TakmlarKalp yapmnda kullanlan takmlar, genel olarak iki ksma ayrlr.

Meydan takmlar El takmlar

Meydan Takmlar

Kalplarn ortaklaa kullandklar takmlardr. Bunlar sras ile aada verilmitir.

Kalp Krei:Kalp kumunun tavlanmasnda elenmesinde kartrlmasnda, derece iinekum konulmasnda kullanlr. Dkmhanelerde daha ok fayrap krek ad verilen kreklerkullanlr.

Kalp Krei


49/73

Kalbur:

Bozulan kalplarn ve tavlanan kumlarn elenmesinde kullanlr. Kalburun gz aralklar 5-20mm arasnda olur. Genellikle dikdrtgen ekilde grgenden yaplr. Az kiinin alt kkdkm atlyelerinde tavana aslarak bir kii ile kullanlabilir.

KalburElek:

Kalburlarn kk olanna elek denir. Elek telinin gz aral 1-5 mm arasnda olur.

Tokmak:Kalp yaparken derece ierisine konan kumun sktrlmasnda kullanlan takmdr. ki ksmaayrlr

Sivri Tokmak : Derecenin iindeki kumun sktrlmas iin kullanlr. Dz Tokmak : Dz tokmak derecenin st yzeyinden sonraki sktrmay yapmak amac

ile kullanlr.

Genellikle tokmaklarn bir ucu dz, dier ucu sivri olarak yaplr. Boylar deiik olabilir.Kk dereceler tezgahta kalplandndan, buralarda kullandmz tokmaklarn boyu 50 cmcivarnda olur. Yerde kalplanan byk ilerde, kalpnn boyuna gre, 100-120 cm civarndaolur. Kk ilerde kullanlan tokmaa el tokma da denir.

Basnl Hava Musluu veya Krk:Kalp iine dm olan kum tanelerinin kartlmasnda kullanlr.

Basnl Hava Musluu veya Krk

El Takmlar

Kalpcya ait olan takmlardr. Her kalpcnn, kalp yaparken yannda bulundurulmas gereklitakmlardr. Bu takmlarn bazlar aada verilmitir.


50/73

Mastar:Derecenin dz tokmakla sktrlm fazla kumlarn, derece st yzeyinden syrmak iinkullanlr. lleri derece llerine bal olarak deiir.

Derecenin st Yzeyindeki Fazla Kumlarn Mastarla Syrlmas

eitli Meydan Takmlar

i:

Kalp kumuna hava kanallarnn almasna yarayan bir takmdr. Kalp kumunun fazlasmastarla syrldktan sonra st dereceye i ekilir. Bazen alt dereceye de i ekilebilir.Dkm esnasnda kalp kumunun neminin buhar ve kum iindeki yanc maddelerin gazlar,i kanallarnn yardm ile kalptan uzaklatrlr. i ekerken iin ucunun, modele yakn

ancak dememesi istenir. iler 2-3 mm kalnlndaki elik tellerin bir ucuna sap dklmeksureti ile yaplr. Boylar derecelerin yksekliine gre deiir.

i


51/73

Fralar:

Fralarn byk olanlar, model kalptan karlmadan nce kalp ayrma yzeyininkumlarnn ortamdan uzaklatrlmas ve geni yzeyli kalplar boyamak iin kullanlr.Kk olan fralar ise modelin etrafna su srmekte veya kurutulacak ilerin dar yerlerinin

boyanmasnda kullanlr.

eitli Boyda Fralar

Takalama Demiri ve Modeli Kumdan karma Demiri:

Modelle kalp kumunu birbirinden ayrmak iin takalama demiri kullanlr. Bu el aletine detakalama demiri ad veriyoruz. Modelin, uygun llerdeki takalama demiri ile takalanmasmodelin ypranmasn nler. Model karma demiri ise takalama demirine benzer, ancak ucutrifon vidal veya normal di alm vidaldr.

Takalama Demiri ve Model karma Vidas

Mala:

Mala yzeylerinin perdah edilmesinde ve kalplarn tamirinde kullanlr. Malalar eitliekillerde yaplabilir. Kalpcnn en nemli el takmlar arasndadr.

eitli Malalar


52/73

spatl:En sk kullanlan takmlardan birisi de ispatldr. ki eidi vardr. Dz spatl Kakl spatlDz spatl :

Dz ispatllerin bir taraf yaprak, dier taraf dikdrtgen eklindedir. Kalbn dz yzeylerinintamirinde, yolluk ve havalarn almasnda kullanlr. Baz durumlarda malann grevleriniyapar.

Dz spatlKakl spatl:Bu takmn bir taraf yaprak dier taraf kak eklindedir. eitli boylarda olabilir. Kakksm kalbn i bkey ksmlarn tamir etmeye ve havay parlatmaya yarar.

Kakl spatlKum ve t Kancalar:Sap ksmnn bir taraf dz, dier taraf kavisli lama eklinde olan bu takmlardan taban inceolanna kum kanca denir. Derin kalplarn tamirinde ve tabana den kumlarn alnmasndakullanlr. t kanca ise kalbn derin yerlerindeki dz ksmlarn perdah edilmesinde

kullanlr. Bu alet alnamayacak kadar derinde kk kum tanelerini t gibi kullanlaraktabana yaptrr.

t Kanca


53/73

Boru (Kasnak malalar):Bu takmlar, ismini kasnaklarn kol aralklarnn, mala yzeylerini perdah etmekte enkullanl takm olduundan almtr. Buralarda normal malalarn kullanlmas zor olur. Onuniin deiik biim ve llerde bu malalar kullanlr.

Kasnak malalar

Tek ve ift Bal Kaklar:Bu takmlar, ekli ka andrdndan bu ismi almtr. Deiik ekilde yaplanlar vardr.

bkey, kre paras, vb. yerlerin tamirinde kullanlr.

ve D Kebentler:Kalplarn i ve d kelerinin tamirinde kullanlr. Tamir yaplacak keye gre uygun ekilve ldeki kebent seilir.

ve D Kebentler

Kaz Ayaklar:Kalplarn derin yerlerindeki tamiratlarn yaplmasnda kullanlr. Deiik byklkte olupelikten veya bronzdan yaplabilir.

Kordon Takmlar:Bu takmlar, kalplarn i ve d kordonlarnn tamirinde kullanlr. Kordon takmlarna

DEVEBOYNU ad verilir.


54/73


55/73

Parann kalptan karlaca scakln seiminde, malzemenin faz diyagram ile belirli

olan iyap deiimleri de dikkate alnmaldr.

Kalbn bozulmasndan sonra oluacak hzl soumann arplma ve i gerilmelere

neden olabilecei dnlmelidir.

Kalp iinde katlamas tamamlanm parann serbeste bzlebilmesi iin kalp

mmkn olduunca erken bozulmaldr.

Kalp bozmada kullanlan yntemlerin balcalar unlardr:

Dkm yerinde elle bozma

Sarsma zgaralar zerinde bozma

Paray dereceden presleyerek karma

Parack veya basnl su pskrtme

Bu yntemler yardmyla kalptan karlan paralarn, i boluklarnda kalan maa

paralarnn tam olarak temizlenebilmesi iin de baz ek ilemler gerekebilir: Elle veya

sarsma yntemiyle temizleme, basnl su pskrtme, sl veya kimyasal ilemler.

Dkm yerinde elle bozma

Yolluk ve kclarn Ayrlmas:Paralarn zerindeki yolluk, kc ve besleyicilerin para zerindeki yerinin kolay ayrmayauygun biimde dzenlenmesi gerekli olup rahat uzaklatrlabilmeleri iin en azndan ayrma

blgelerindeki yapm sert kum tabakalarnn da temizlenmesi gerekir Bu nedenle kalpbozma ilemini genellikle granl pskrtme (basnl hava veya savurma arklar ile parazerine hzla pskrtlen belirli tane byklnde sert malzeme) ilemi takip eder.

Yolluk, kc ve besleyiciler paradan; el ve haval ekiler, keskiler, testereler, kesmepresleri, zel ayrma makinalar gibi mekanik ayrma vastalar ile ayrlrlar. Bunlara alevle

yakarak, elektrik ark ile eriterek kesme donanmlarn da ilave etmek gerekir.


56/73

Yolluk ve kclarn Ayrlmas

Yzey Temizleme:

Kesilen yolluk, kc ve besleyicilerin paralar zerindeki izleri ve apaklar talanr.Gerekirse bir kere daha granlpskrtme ilemi yaplabilir .apak temizlemede Mekanik yntemler (Keski, talama, pres, freze, eeleme, fralama, incetalama, granl pskrtme), Elektrokimyasal yntemler ve termik yntemler kullanlmaktadr.Tala kesme ileminde ayrma yeri normal olarak temizdir. Dier ayrma yntemleriyle(krma, mekanik kesme, yakarak kesme gibi) yolluk ve besleyicilerin ayrlmas daima ilave

bir temizleme ilemini gerektirir.Dkm yzeyinden kumun temizlenmesi ve yzey grnmnn iyiletirilmesi iin :Temizleme yntemleri: yuvarlama, kaba kum taneleriyle veya metal bilyelerle hava fleme,tel fralama, silme ve kimyasal dalama yaplr.

elik bilye savurma ile temizlemede tm demir alamlar dkmlerin zerindeki kumugiderme ve ayrca her tr demir alam paralarn yzeyindeki kiri ve pas (oksidi) gidermekve de boyanacak parlak yzeyleri przlendirmekte kullanlr. Bu makinelerde kum

pskrtme makinelerindeki silis yerine elik bilye kullanlr. elik bilye ile temizlemede dahaaz toz oluur ve elik samalar kum tanelerine gre ok daha uzun mrldr. Ayrca kum

basnl hava ile pskrtlrken bu makinelerde elik bilyeler ok hzla dnen savurmabalklar (trbin) ile savrulur. Savurma bal da bir elektrik motoru ile dndrlr.

Savurma Bal

elik bilye ile temizleme sistemlerielik bilye ile temizleme sistemi basitletirilmi ekliyle be ana blmden olu.


57/73

elik bilye ile temizleme sistemleri

apak Kesme:

apak kesme ilemi, yzey temizlemeden nce veya sonra yaplarak, parann son biimine

ait olmayan yolluk ve kclarn krlma yzeyleri, maa destekleri, teller, blm yzeyi

apaklar gibi ksmlar uzaklatrlr. Bu amala keski ile ayrma, talama, eeleme, frezeleme

gibi yntemler kullanlabildii gibi, apaklar kalpta pres altnda da kesilebilir.

apak Kesme

Isl lem:

Dklen paralara bir sl ilem uygulanmas dnlm ise, bu ilem genellikle apak

kesmeden sonra yaplr. Dkm paralara uygulanan sl ilemlere rnek olarak: temper

dkme demir ile kresel grafitli dkme demirde uygulanan grafitleme, dkme eliklerin

normalizasyonu ve/veya slah, demir d metallerde yaplan yalandrma sl ilemleri

gsterilebilir.


58/73

Son Yzey lemleri:

Paraya uygulanan son ilemler; talal ilemlerin son pasolar, kimyasal yzey ilemleri,

kaplama, parlatma, boyama gibi uygulamalar olabilir.

Onarm:

Dkm yntemiyle retilmi paralarda grlen hatalarn bazlarnn onarlmas ve parann

hurdaya ayrlmasnn nlenmesi mmkn olabilir. Ancak bu onarmlarn parann kullanm

zelliklerini olumsuz etkilememesi ve paray kullanacaklara bilgi verilmesi esastr. Aada

baz onarm rnekleri verilmitir:

Eksik Dkm:

Kalbn tam dolmam blgelerinin onarm iin genellikle iki seenek vardr:

Kaynak yntemiyle doldurma (oksi-asetilen veya elektrik ark kayna yntemleri

kullanlabilir).Dkm yntemiyle onarm (bir onarm kalb hazrlanarak, sv metal, onarlacak

blgedeki para yzeyi eriyene kadar aktlr ve daha sonra kalbn alt k kapatlarak

katlama beklenir.

Mikrogzeneklilik:

Deiik zelti ve karmlar iinde tutularak gzeneklerini doldurulan paralarda,

szdrmazlk salanr.

Yzey Hatalar:

Yzey hatalarnn onarm iin kullanlan deiik dolgu karmlar vardr. Bu tr bir onarm,yk tayan blgeler iin deil, sadece d grnm iyiletirmek iin kullanlmaldr. ok

byk boluklarda ise para koyarak onarm yaplabilir

Dkm Hatalar

Dkm Hatalarnn Genel Olu Nedenleri

Dkm parada istemediimiz l, ekil, doku deiiklii ve dier baz olumsuzluklarn

bulunmas halinde bu para, hatal dkm olarak kabul edilir. Hatann derecesine gre,

parann alaca artlar dikkate alnarak ya onarm yaplarak kullanlr veya hurda olarak

deerlendirilir. Hatal paralarda bir veya daha fazla hata bir arada olabilir. Dkm

hatalarnn olu nedenleri doru tespit edilirse, zm kolaylar. Hatalarn nedenleri aada

belirtilen konular taranarak bulunabilir.

Dkm parann tasarlanmas yanl, Model ve maa sandklar hatal, Yolluk sistemi, besleyici, soutucu, kc uygulamas hatal,

Kalp ve maa kumu uygun deil, Kalplama ve maa yapm teknii hatal,


59/73

Sv metalin bileimi uygun deil, Bitirme ilemleri hatalar, Ergitme ve dkm teknii hataldr.

Gaz Boluklar:

Kalp boluunda varolan veya sv metal iinde znm gazlarn metali ve kalb terk

edememesi sonucu para iinde veya yzeyinde oluur. Baz durumlarda bu kusur parka

yzeyinin hemen altnda gzeneklilik olarak ortaya kar. ekme boluklarndan fark,

cidarlarnn dzgn oluudur. Metal iinde znm gaz miktarnn yksek ve kalbn gaz

geirgenliinin dk olmas bu hatann balca nedenleridir.

Bu kusurun bir baka nedeni de kalp iinde nem bulunmas ve buhar haline geen nemin

kalp geirgenlii yeterli olmad iin parada boluklara neden olmasdr. Bu olaya,

zellikle geirgenlii dk ya kum kalplarda ska rastlanr.

Gaz Boluklarnn Olu Nedenleri

Kalp kumunun neminin fazla olmas, Kalp havasnn iyi alnmamas , Maann ya olmas, havasnn iyi alnmamas, Sv metal scaklnn yksek veya dk olmas , Kalbn fazla sktrlmas , Kalba scak maa yarletirilmesi ,

Kalbn scak kapatlmas , Derece traverslerinin, firkete ve kancalarn kalp yzeyine ok yakn olmas , Kalplamada kullanlan soutucu, ivi ve maa desteklerinin yal pasl ve nemli olmas, Gidici apnn ve yksekliinin yeterli olmamas, Sv metal bileiminin uygun olmamas, Tama potalarnn iyi kurutulup stlmamas, Sv metalin kalba hzl yava doldurulmasdr.

Gaz Boluklar


60/73


61/73

Dartn Olu Nedenleri

Derece federlerinin kalp boluuna ok yakn olmas, Meme saysnn gereinden az olmas, Yolluk sisteminin uygun yerden verilmemesi, Kalp kumunun fazla nemli olmas, Kalp kumu bileiminin hatal olmas, Kalp kumunun gaz geirgenliinin az olmas, Kalp kumunun ar sktrlmas, Kalplamada kullanlan firkete ve kancann kalp yzeyine ok yakn olmas, Kalp yzeyinin ar perdah edilmesi, Kalp ve maa havasnn iyi alnmamas, Kalp boyasnn kalitesinin iyi olmamas ve kaln boya atlmas, Maann iyi kurutulmamas veya iyi piirilmemesi, Sv metalin kalba ok yava veya ok hzl dklmesi,

Sv metalin dkm scaklnn yksek olmasdr.

Koparma ve Srklemeler

Sv metalin kalba girite kumu andrmas veya koparmas neticesinde bu hata oluur. Kalpierisinde sv metalin akn zorlatran yerlerde daha ok grlr. Kalp ierisinde skangazlarn kc ve besleyiciye doru hareketi, kalp ile kc ve besleyicinin birlemeyerlerindeki kumlarn kopmasna neden olabilir.

Koparma ve Srklemeler

Koparma ve Srklemelerin Olu Nedenleri

Dkm parada ok sayda girinti ve kntlarn bulunmas, Yolluk sisteminin hatal dzenlenmesi, Meme saysnn az olmas, Kalp kumunun ar nemli olmas, Kalp kumunun dayankl olmamas, Kalp kumunda yanc maddelerin fazla olmas, Maa kumu balayclarnn zayf olmas ve maann fazla piirilmesi, Maann gaz geirgenliinin az olmas,


62/73

Maann iyi kurutulmamas, Kalp yzeyinin az veya fazla sktrlmas, Geni yzeylere ivi atlmamas, Sv metalin dkm scaklnn yksek olmas, Sv metalin yksekten ve hzl dklmesidir.

Sv Metalin Kuma lemesi

Sv metal, kalp yzeyindeki kum taneleri arasna girerek katlar. Metal ierisinde kalankum taneleri przl bir yzeyin meydana gelmesine neden olur. Bu, bir yzey hatasdr.Dkm parann d grntsn olumsuz etkiler. Ayn dkm para zerinde przl vetemiz yzeyler oluabilir

Sv Metalin Kuma lemesi Olu Nedenleri

Dkm parann keskin keli fazla girintili ve kntl olmas, Yolluk sisteminin hatal olmas, ri taneli kalp kumu kullanlmas, Kalbn az sktrlmas, Kalp kumu birleiminde kmr tozu orannn az olmas, Kalp yzeyine grafit tozu atlmamas, Kalbn boyanmamas, Maalarn yumuak olmas, normal piirilmemesi, Sv metalin dkm scaklnn yksek olmas, Kalbn girinti ve kntlarnn dengeli sktrlmamasdr.

Sv metalin kuma ilemesi

Kum Dmeleri

Sakat dkme neden olan ve pratikte en sk rastlanan hata kum kalntlardr. Kum kalntlar;genellikle dkm metalinin etkisiyle yerlerinden sklen kum taneciklerinin baka noktalarasrklenmesi eklinde meydana gelirler. Bu kalntlar sv metal ile kaynaamadklarndandkm yzeyine yzerler. Bu hata trne genellikle CO - boluklar ve cruf partiklleri ile

birlikte rastlanr. Kum kalntlar yine, metal oksit ve crufla kombine bir ekilde dkm

paras yzeyinin hemen altnda hap solmu bir ekilde kalabilirler ve bunlar ancak ilemedeortaya karlar.


63/73

Kum DmeleriKum Dmelerin Olu Nedenleri

Dkm parann keskin keli, derin, girintili ve kntl olmas, Model konikliinin yeterli olmamas,

Derecenin esnemesi, st derecenin dikkatli kapatlmamas, Derece pimlerinin hassas olmamas, Arln hatal ve fazla yklenmesi, Kalp kumunun dayanmnn az olmas, Kalbn normal sktrlmamas, Kalpta firkete ve kancalarn yeterli sayda olmamas veya hatal kullanlmas, Astar kumunun dolgu kumuna tam olarak kaynamamasdr.

Souk Birleme:

Kalp iinde nceden katlam blgelerin daha sonra gelen sv metal cephesi ile birletii vearadaki oksit tabakas nedeniyle kaynamann tam olmad blgelerde grlr. Bu hatannnedenleri arasnda metalin dkmndeki kesiklikler, malzeme akclnn dk olmas,yolluk sisteminin yetersizlii nedeniyle besleme hznn yava olmas, dkm scaklnndk ve cidar kalnlklarnn ince olmas saylabilir.

Souk Birleme


64/73

Eksik Kalmalar:

Dklen sv metalin kalb tam doldurmamas sonucu oluur. Dkm scaklnn dkolmas, metalin akclnn yetersizlii, kalbn gaz geirgenliinin yetersizlii, kalpdoldurma hznn yava olmas, para kesitlerinin kullanlan kalp tr ve malzeme iin ok

dar olmas balca nedenlerdir.

Eksik Kalmalar

Souk Birleme ve Eksik Kalmalarn Olu Nedenleri:

Dkm parann kesit farkllklarnn fazla olmas , Kalp kumu rutubetinin fazla olmas, Yolluk sisteminin yerinin yanl olmas, Meme saysnn yeterli olmamas, st derecenin sarkmas, st derece yksekliinin az olmas, Sv metalin kesik dklmesi, Sv metalin akclnn iyi olmamas, Sv metalin dkm scaklnn yksek olmas, Kalp ve maa havasnn iyi alnmamas, Soutucularn fazla kullanlmas ve yzeylerinin oksitli olmas.

Sramalar:

Kk metal kreciklerin dkm para ierisinde ergimeden veya ktleye kaynamadanbulunmasdr. Sv metalin kalba dklmesi srasnda alkant, patlama veya kaynamalardanoluur. Yuvarlak halde katlaan paralar sv metal ergitemez ve deiik llerde kalbn

farkl yerlerinde bulunabilir. Paraya dardan bakld zaman fark edilemeyebilir. lemedensonra ortaya kar ve ilemeyi zorlatrr.

Srama


65/73

Sramalarn Olu Nedenleri:

Sv metalin kesik dklmesi, Sv metalin yksekten dklmesi, Yolluk sisteminin hatal dzenlenmesi, Gidici dibine meme balanmas, Gidici dibine topuk almamas veya ok derin almas, Kalp kumunun ar nemli olmas, Kalp kumu iinde metalik apak ve ivi bulunmas, Kalba yeterli i ekilmemesi, kc konmamas, Maa hava kanallarna sv metalin girmesi, Sv metalin souk ve akclnn iyi olmamas, Derece federlerinin firkete ve kancalarn kalp yzeyine ok yakn olmas,

Kayma:

Dkm paralarn, genellikle mala yzeylerinin bulunduu yerlerde kaym durumda eldeedildii dkmlerdir. in d ksm dzgn olduu halde, maal yerlerde de kaklk hatasolabilir. Bu hata, parann d grnn bozar ve kolayca grlebilir.

KaymaKaymann Olu Nedenleri:

Model ve maa sandklarnda kavelyelerin anm olmas Derece pimlerinin hassas olmamas, Derecelerin arplmas, Tamponlarn dikkatli yaplmamas, Maalarn hatal yerletirilmesi, Modellerin ar farkl takalanmas, Maa destei lsnn uygun olmamas, st derecenin ters kapatlmas, Sabit derecelerde pimsiz srg veya kelepe taklmas, Kapatlm sabit derecedeki kalplarn pimsiz durmas ve darbe almas.


66/73

apak:

Dkmden km paralarn mala yzeylerinde ve maa balarnda ince plakalar halindedkm fazlalklar bulunur. Bunlara apak denir. apaklarn ok ince olanlar krlarakgiderilebilir. Kaln apaklarn krlmas zordur ve dkm paralarnn llerini deitirir.

Kalplarn atlayan ksmlarna sv metalin girmesi ile de apaklar oluabilir.

apak

apaklarn Olu Nedenleri:

Model ve maa sand llerinin uygun olmamas, Derecelerin arplmas, Derece pimlerinin hassas olmamas, Arln yeterli olmamas, Mala yzeyinin ar perdah edilmesi, Onarmlarnn dzgn yaplmamas, Derecelerin hatal kapatlmas, Mala yzeyine apak kesilmemesi, kurutulan kalplarda yal grafit ve benzeri

malzemelerin kullanlmamas, Sv metalin dkm scaklnn yksek olmas.

Maa Yzmesi:

yi desteklenmemi maalarn, sv metalin kaldrma veya srkleme kuvvetleri ile yerinden

oynamas sonucu ortaya kan biim deiiklikleridir.

Maa Yzesi


67/73

Maa Yzmesi nin Olu Nedenleri:

Model ve maa sand llerinin uygun olmamas, Maalarn kesit kalnlna uygun yeterli maa destei ile desteklenmemesi, Maa ierisine yeterli iskelet demiri konmamas, Kalp ve maa kumu dayanmlarnn iyi olmamas, normal sktrlmamas, Modellerin ar ve dengesiz takalanmas, Sv metalin dkm scaklnn yksek olmas,

Pislikler:

Cruf, oksit, kum paracklar gibi yabanc maddelerin sv metale karmasyla, genelliklepara yzeyinde gzle grlebilir kusurlar ortaya kar. Genellikle dklen metalden dahadk younluklu olan bu pislikler, sv metal iinde ykselerek, parann st yzeyindetoplanrlar. Potann kirli olmas, dkm srasnda gerekli zenin gsterilmemesi, kalp

boluunda balanmam kum bulunmas, yolluk sisteminin yanl tasarm, gevek kalplamagibi ok deiik nedenlerle oluabilir.

Kalntlarn Olu Nedenleri:

Sv metalin dkmden nce iyi temizlenmemesi, Yolluk sisteminin cruf tutucu ekilde dzenlenmemesi, Metalin kesik dklmesi, Yolluk sisteminin dolu tutulmamas, Ergimi metale souk metal ilave edilmesi, Kalp kumu, maa kumu ve pota harcnn s dayanmlarnn az olmas.

Metal Penetrasyonu:

Sv metalin kum tanecikleri arasna szmas nedeniyle przl bir yzey ortaya kar. Bunu

nlemek iin ince kum kullanmal, kalp daha fazla sktrlman ve kalp kaplamayaplmaldr.

Metal Penetrasyonu


68/73

Metal Penetrasyonu Olu Nedenleri:

Nem miktarnn ve zellikle kumun serbest suyunun yksek olmas . Kalp kumunun kt hazrlanmas (kum ierisindeki suyun abuk serbest hale gelmesi) . Kumun iindeki tozun fazla olmas (bu ekilde fazla su balanr) . Balayc miktar fazla ve bu nedenle ok fazla su kullanm gerekiyor . Tane botunun iri olmas (buharlaan suyun neden olduu azda olsa basn penerasyona

neden olur) Parlak karbon yapc malzemelerin ve bunlarn kalntlarnn ok fazla miktarda suyu

balamas. Kalp kumu ok fazla sktrlm . Baz blgelerinde gereinden fazla sktrlm, homojen olmayan hazrlanm kalp . Dkm hznn ok yksek olmas (kondanse su ieren kum blgelerini sv metalin

hzlca doldurarak, ayr ynlerden gelen metal akntlarnn hzl olarak birbirinekavumas) .

Kalp ve maa gazlarnn, dkm boluundan yeterince iyi dar atlamamas koparaksv metalle tanyor . Yolluktan akan sv metal miktarnn yksek olmas.

Dkm Paralarnn Kontrol:

Dkm paralarnda kontrol edilen balca zellikler unlardr: Kimyasal bileim, Mekanik mukavemet, Yap sreklilii (Boluksuz, atlaksz, segregasyonsuz), Biim, boyut ve yzey taml, Fiziksel zellikler.

Dkm paralarnn yukarda belirtilen kontrolleri yalnzca paralarn malzemeleri ve slilemleri hakknda bir deerlendirme olana salarDkm paras iindeki makro ve mikro boluklar, kum, cruf gibi yabanc maddeler, par ad ve ii atlaklar, dkm parann kartlmas iin de eitli tahribatsz muayene usullerikullanlr.

Kullanlan Tahribatsz usullerin belli ballar unlardr:

Gzle kontrol, Ses ve vurma ile kontrol, Penetrasyon kontrol, Manyetik toz ile kontrol, Dalama ile kontrol (Ayra: % 2 Amonyum asetat + % 15 Kalsiyumbikromat + % 83Su) Ultrasonik kontrol, Rntgen nlar ile kontrol, Gama nlar ile kontrol, Basnl su ile kontrol.


69/73

Dkm Paras Tasarlama

Bir parann dkm yntemiyle imali kararlatrldktan sonra, parann geometrik eklinin,malzemesinin ve tayaca zorlama seviyesinin, hangi dkm yntemine uygun olduunun

belirlenmesi gerekir. Her para, her dkm yntemiyle imal edilemez. ok kark bir eklesahip para ile basit bir ekle sahip parann ayn dkm yntemiyle imal edilmesi, hemimalat teknii asndan ve hem de ekonomiklik asndan uygun deildir. Bir parann belirli

bir dkm yntemine uygun olup olmadna karar verilebilmesi iin, parann aadakikriterler bakmndan incelenmesi gerekir.

a) Zorlamalarb) Malzemec) Enerjid) Sree) Maliyet

Dkm paralarnn tasarm, genel imalat teknii prensipleri yannda, zel dkm tekniiprensiplerinin de gznnde tutulmasn gerektirir. Bu zel dkm teknii prensipleriarasnda, sv haldeki dkm malzemesinin dkm kalbn doldurmaya yeterli miktardaolmas ve souma esnasnda zellikle katlama scaklk alannda oluacak bzlmeyemsaade etmesi gerekir. Dkm paralarnn tasarmnda, muhtemel problemleri en azaindirmeye ynelik be tasarm kural aada verilmitir:

1. Kural: Doldurma ileminin, trblans oluturmayacak ekilde yaplmas ve dkmsrasnda oluan gazlarn ve havann kalptan tam olarak kmas salanmaldr .2. Kural: Parann her tarafnn mmkn olduunca ayn hzla soumas ve katlamas

salanmaldr.3. Kural: Bzlmeyi snrlayc nedenler en aza indirilmelidir.4. Kural: Dkm kalbnn ekli, mmkn olduu kadar basit olmaldr .5. Kural: Sonradan kesilerek uzaklatrlmalar gereken yolluk, kc ve besleyici gibi dkmapaklar, kolayca ulalabilecek ekilde yerletirilmelidir .6.Kural: Maa ihtiyacn azaltr7.Kural: kelerde byk radysl ke dolgular tasarlanmal ve keskin kenarlaryuvarlaklatrlmaldr8.Kural: Gerilme oda olduklarndan ve scak yrtlma ve atlamalara nedenolabileceklerinden, keskin ke ve alardan kanlmaldr9.Kural:Dkm zerinde, tala kaldrmann gerekli olduu tm yzeylerde, Talal ileme

tolerans olarak adlandrlan ilave malzeme braklr. Kum dkmler iin tipik talal ilemetoleranslar 1.5 ile 3 mm arasndadr

Biimlendirme Prensipleri:

Tasarmlarda uyulmas gereken biimlendirme prensipleri, dkm kusurlarnn ortayakmamas iin gerekli olanlar ve imalat kolayl bakmndan yararl olanlar eklindesnflandrlarak aada verilmitir.


70/73

Dkm Kusurlarnn Olumasnn nlenmesi iin Uyulmas Gereken BiimlendirmePrensipleri


71/73



72/73


Boyutlandrma Prensipleri:Tasarmda kullanlan en kk cidar kalnl, boyut toleranslar ve yzey kalitesiuygulanacak dkm ynteminin belirlenmesinde en nemli rol oynar. Ar ve gereksiztaleplerin daha pahal yntemlerin uygulanmasn gerektirecei unutulmamaldr.

Kk deliklerin (rnein kum kalba dkmde kalnlnn yarsndan veya 6 mmden

kk) dkm sonrasnda tala kaldrlarak delinmesi, maa kullanmndan daha ekonomikolmaktadr.


73/73

Baz, malzeme ve yntemler iin en kk cidar kalnlklar (mm)

Baz kalplama yntemleri iin yzey przll deerleri (m)

Malzeme Seimi

Tasarmclar parann ngrlen ilevini yerine getirmesi yannda imalatnn da ekonomik

olarak gerekletirilebilmesini dikkate almak zorundadrlar. Dkm yntemi kullanlarak

yaplacak bir imalatta, parann retilecei malzemenin dkme uygun olarak seilmesi ok

nemlidir. Kullanlacak kalplama yntemi, eritmenin yaplaca dkm ocaklar, katlama

srasnda kabilecek sorunlar gibi birok nemli husus kullanlan malzemeye baldr. Bu

nedenle benzer zelliklere sahip alamlar arasnda dkm yntemine en uygun olannn

seilebilmesi iin tasarmc ve dkmcnn ibirlii yapmaldr.

Documents

Döküm Teknolojsi