RETM YNTEMLER DERS NOTLARI Yrd.Do.Dr. A.Armaan ARICI 2004

DKM TEKNOLOJSDERS SUNULARI

Do.Dr. A.Armaan ARICI

20121retim YntemleriDkm : Arzu edilen kat ekilleri elde etmek amacyla metalleri ergitme ve kalp ad verilen ve istenen kat ekle sahip boluklara dkerek katlatrma ilemidir.Plastik ekil Verme : Bir kat cismin eklini baka bir ekle dntrmek amacyla uygulanan ve bu ilem srasnda cismin malzemesinde ktle ve bileim deiikliine yol amayan retim yntemidir.Talal ekil Verme : Malzemelerin eitli kesici takmlar kullanlarak takm tezgahlar denilen makinalarda tala kaldrma yani ktle deiikliine yol aacak ekilde istenen ekil ve llere getirilmesi ilemidir.Kaynak : Malzemeyi s veya basn veya her ikisini birden kullanarak ve ayn cinsten ve erime aral ayn veya yaklak bir malzeme katarak veya katmadan birletirme ilemidir.Dkm yntemiyle retimin dier retim yntemlerinden stnlkleri aadaki gibi sralanabilir.Yntemin byklk ve arlk snrlar ok geni olup hem ok kk paralarn hem de tonlarca arlktaki byk paralarn retimine uygun deiik teknikler bulunmaktadr.ok karmak biimli ve ii bo paralarn retimi mmkndr.Baz malzemeler (rnein dkme demir) sadece dkm yoluyla elde edilebilir.Seri retime uygun ekonomik bir yntemdir.

Dkm ynteminin snrlar ise aadaki gibi sralanabilir.

ok ince kesitlerin elde edilmesi gtr.Az sayda para retimi iin genellikle ekonomik deildir.Ayn malzemenin plastik ekil verme yntemi ile elde dilmi olan dayanm bakmndan genellikle daha stndr.Yolluk sistemi : Sv metalin kalp boluuna ulatrlmasn salayan sistemdir.Model : Kalp boluunun oluturulmas amacyla istenilen dkm eklinin ahap, metal vb. uygun malzemeden hazrlanm kopyasdr.Maa : Dkm sonras boluk olarak kmasn istediimiz blgeler iin kullanlan elemanlardr.Besleyici ve kc : Katlamada oluabilecek kendini ekme boluklarn nleyen elemanlardr. Derece : Kalplamann yapld metal kutulardr.Mala yzeyi : Alt ve st dereceyi birbirinden ayran yzeydir.

Dkm yntemiyle para retimindeki ilem sras aadaki gibidir.1) Model yapm2) Maa yapm3) Kalplama4) Ergitme ve dkm5) Temizlemestenen zelliklere sahip, salam bir dkmn elde edilmesi iin aada belirtilen ilkeler mutlaka gz nnde bulundurulmaldr.Seilen dkm yntemine gre uygun kalp ve maa hazrlama, prosedr tayini, kullanlacak kalp ve maa karmlarnn tespiti, zelliklerin belirlenmesi ve kontrolstenilen alamn hazrlanmas, uygun eritme nitesinin seimi, eritme ve gerekli mdahalelerin (ekirdekleyici ilavesi, gaz giderme, cruf ekme vb.) yaplmasSv metalin kalba trblans oluturmadan ve uygun akkanlkta girmesiekirdeklenme, katlama ve dkm yapsnn kontrolKalp iinde katlaan metaldeki kendini ekmeyi karlayacak sv metalin uygun ekilde beslenmesiDkm Yntemlerinin SnflandrlmasKalplama aamasnda elde edilen kalbn bir sonraki dkm ileminde kullanlp kullanlamayaca gz nne alnarak snflandrlr.A) Harcanan kalp kullanlan dkm yntemleri

Kum kalba dkmKabuk kalba dkmSeramik kalba dkmAl kalba dkmDolu dkmHassas dkmB) Kalc kalp kullanlan dkm yntemleri

Metal (kokil) dkmBasnl dkmSavurma dkmSrekli dkm6KUM

KALIBA

DKM

YNTEM

Avantajlarucuzdur, ok ar paralardklebilir

Dezavantajlardeneyimli kalp,dk yzey kalitesi

7Kum esasl dkmde karakteristik retim ak

8Kalp retiminde Kum Sktrma

9Derecesiz Kalplama Makinesi

10Derecesiz Kalplama lemleri

11Serbest ve Levhal ModellerSerbest modeller : Yalnzca dklecek parann ekline sahiptir.

Levhal modeller : Modelin alt ve st dereceye gelen paralar bir levhann alt ve st taraflarna tespit edilmitir.

12Altlkl modellerParal modellerde, modelin ayrma yzeyi dzgn deilse modele dz bir altlk ilave edilir.

13Tek Paral Model (Serbest paras olan)

14ablonla Tarama

15Model MalzemeleriAhap : Nem iermemesi asndan kuru, kalplamada dzgn bir yzey elde edilebilmesi iin sert ve kumun nemini ekip deforme olmamas iin gzeneksiz olmaldr.Metal : ok ince ksmlar olan veya seri imalatta kullanlacak ve uzun sre anmaya dayankl bir malzeme istendiinde tercih edilir. Kolay ilenebilir olmas istenir.Plastik : Anmaya ve izilmeye kar ahap modellerden daha dayankldr. Kalptan kolayca syrlr. Boyutsal kararll ve yzey kalitesi stn olup daha ucuzdur.Dierleri : Dkm yntemine bal olarak kullanlan mum, kpk, al ve seramik model malzemeleridir.16Model malzemelerinin karlatrlmas

17Model Malzemesi SeimiSeim kriterler aada sralanmtr.

retilecek para saysUygulanacak kalplama yntemistenen boyut hassasiyetiParann boyut ve biimiModelde dzeltme yaplp yaplmayaca18Modellerin Boyutlandrlmas1) ekme pay2) leme pay3) Koniklik (Eim ve ke yuvarlatmalar)4) arplma pay

19

20

21

22Ekonomik bir kalplama iin dikkat edilmesi gereken faktrlerModel mmkn olduu kadar basit olmal (blme yzeyi says drlmeli, en iyisi bir tek dzlemsel ayrma yzeyi)

Kalplama mmkn olduu kadar az sayda derece ile yaplabilmeli (ve derece ykseklikleri en aza indirilmeli)

Para temizlii kolay olmal (yolluk, besleyici kesme vb.)

Iskarta oran en aza indirilmeli23

24

25

26MAALAR

27MAALARBalayc OrganikKum (Reineler, yalar, tahl unu)(Silis, zirkon, olivin ve kromit) norganik (Killer, imento, sodyum silikat)Istma yoluyla piirerekPiirmeksizindayanm kazananlar dayanm kazananlar

28KUM ESASLI KALIP MALZEMELERKumBalaycSu ve dier katklar(kmr tozu, tala vb.)Doal (zellikler deiken)OrganikYapay (zellikler sabit)norganik

Tane ekli (Yuvarlak Keli)Tane bykl ve dalm (ri nce)Refrakterlik

Hazrlanan kum esasl kalp malzemesinin uygunluunu belirleyen zellikleriDayanm (Ya-Kuru-Yksek scaklk), Geirgenlik, Sertlik, Isl kararllk, Genleme, Yzey kalitesi, Yeniden kullanlabilmeKum zelliklerinin kum esasl kalp zelliklerine etkileri-1

Kum zelliklerinin kum esasl kalp zelliklerine etkileri-2

Kum zelliklerinin kum esasl kalp zelliklerine etkileri-3

Ya Kum KalplarAvantajlarKalp malzemesi ucuzdur ve tazelenerek defalarca kullanldndan en ekonomik kalplama yntemidir.Yntem basittir, gerektiinde mekanizasyon da uygulanabilir.Deiik metallerin dkm iin elverilidir.DezavantajlarKalp malzemesinin dayanm snrldr. nce, uzun, karmak biimli ve iri paralarn dkmnde yetersiz kalr. Tama srasnda bozulabilir.Erimi metalin dkm srasnda nemli kalpta oluan buhar kusurlara neden olabilir. Boyut hassasiyeti ve yzey kalitesi iyi deildir.Kalbn optimum dayanma sahip olabilmesi iin nem miktarnn ok iyi kontrol edilmesi gereklidir.

33Kuru Kum KalplarDayanm ve metal erozyonuna kar dayankll daha yksektir. Tanrken bozulma tehlikesi daha azdr.Ya kum kalplardaki gibi kalplama srasnda nem miktarnn kontrol kritik deildir.Dkm srasnda buhar olumayacandan bu nedenle ortaya kan dkm kusurlar sz konusu deildir.Gaz geirgenlii daha iyidir.34Karbondioksit YntemiKalp ve maa yapm teknii, geleneksel kum kalplamaya benzer olduundan bu teknik her dkmhanede kolaylkla uygulanabilir.Yntem hem az sayda para iin hem de seri retim iin kullanlabilir.Karmak biimlerin kalptan karlmas ya ve kuru kalplardan daha kolaydr.retilen paralarn boyut hassasiyeti ve yzey kalitesi ya ve kuru kalplardan daha iyidir.Kalp kurutma ilemine gerek kalmadan dayanm yksek kalplar elde edilir.Yntemde, gaz ve kokular rahatsz edici deildir.i bo maa retimi gerekletirilebilir.Sertletirilen kalplarn bekletilebilme sreleri ksadr.Dkmden sonra dalma zellikleri ktdr.35KABUK KALIPLAMA YNTEM

Avantajlar: hassas tolerans eldesi, deneyimli kalp gerekmez, yksek yzey kalitesi, depolanabilir hafif kalplar, seri retime uygundur, daha dk scaklklarda dkm yaplabilmesi, daha ince cidarlarn dklebilmesiDezavantajlar: kullanlan model, kalp malzemesi ve kalplama makineleri pahaldr, para boyutu ve arlklar snrldr36

37

Vakumla Kalplama38

39

HASSAS DKM (Dereceli)

41HASSAS DKM (Seramik Kabuklu)

42

DOLU KALIBA DKM

44METAL (KOKL) KALIBA DKM

45BASINLI DKM

Scak hazneliSouk hazneli46SAVURMA (Santrifj) DKM

Gerek savurmaYar savurmaSavurmal47

SREKL DKM

49YNTEMLERN KARILATIRILMASI

50KAYNAKLARmal Usulleri, Do.Dr. Mustafa DEMMetal Dkm Teknolojisi, Prof.Dr. Ahmet ARANDkm Teknolojisi, Prof. Y.Mh. brahim UZMANManufacturing Processes and Equipment, George TLUSTYMAK351 mal Usulleri Ders Sunular, Do.Dr. Turgut GLMEZMEB yaynlarAlminyum alamlarnn dkmnde gaz oluumu ve gaz giderme tekniklerinin incelenmesi, Pnar Demirciolu, Yksek Lisans Tezi, YT FBE, 2002.http://metalurji.kocaeli.edu.tr/files/DersNotlari/mmt312-02.pdfhttp://metalurji.kocaeli.edu.tr/files/DersNotlari/mmt312-03.pdf51