Doracak - zels.org.mkzels.org.mk/Upload/Content/Documents/Изданија/AL/Publikacii... · Doracak për përgatitjen dhe implementimin e Partneriteteve publiko-private (PPP) efektive

D o r a c a kpër përgatitjen dheimplementimin e Partneritetevepubliko-private (PPP) efektive

B N J V LD h j e t o r 2 0 0 8

Shkurtesat:

NJVL Njësitë e vetëqeverisjes lokale

BE Bashkimi Evropian

MB Mbretëria e Bashkuara

IFP Iniciativa për financim privat

PPP Partneritet publiko-privat

BERZH Banka evropiane për rindërtim dhe zhvillim

KPMG Kompani ndërkombëtare konsultante

USAID Agjencia amerikane për zhvillim ndërkombëtar

BPV Bruto prodhimi vendor

DRA Draft rasti afarist

SHFI Shkresa fillestare informative

GZBE Gazeta Zyrtare e Bashkimit Evropian

PPK Pyetësori para-kualifikues

RFA Rasti final afarist

KSP Krahasuesi i sektorit publik

Ky publikim/doracak është mundësuar me ndihmë nga Ambasada Britaneze në Shkup. Mendimet e shprehura në këtë publikim janë mendime të autorëve dhe nuk i shprehin çdoherë mendimet dhe qëndrimet e Ambasadës Britaneze.

The British Embassy in Skopje supported the publication of this handout. However, the content of this publication does not necessarily reflect the position or the opinions of the British Embassy.

I Hyrje dhe qëllimet e doracakut 5II Veçoritë, përparësitë dhe modelet e PPP 6

1 Veçoritë e PPP 6

2 Përparësitë dhe përfitimet themelore nga PPP 6

3 Modelet e PPP dhe aplikimi i tyre në llojet e ndryshme të projekteve 7

III Korniza juridike për partneritetin publiko-privat 12

1 PPP dhe e Drejta e Bashkimit Evropian 12

2 PPP në legjislativën e Maqedonisë 13

IV Hapat për implementimin e PPP efektive 19

V Përgatitja e Studimit për projektin e koncesioni 24

1 Nevoja për përgatitjen e Studimit për projektin e koncesionit 24

2 Qëllimi i Studimit 25

3 Korniza analitike për analizën dhe projektimin e projekteve 25

4 Informatat themelore që duhet të sigurohen nga Studimi 29

VI Shembuj të PPP 31

1 Korniza më e gjerë institucionale dhe juridike për PPP në vende të caktuara 32

2 Shembuj të projekteve PPP të implementuara në shtetet e caktuara 39

3 Procedura e detajuar për implementimin e PPP me shembull konkret 42

VII Shtojca 45

P ë r m B a J t J a

|�||BNJVL|

I. Hyrje dHe qëllImet e doracakut

Nevoja për avancimin e infrastrukturës është parakusht i domosdoshëm për zhvillim të suksesshëm eko-nomik. Për këtë arsye, mungesa e projekteve infrastrukturore mund të ndikojë negativisht në zhvillimin e përgjithshëm ekonomik dhe krijimin e vendeve të reja të punës. Kjo ka ndodhur gjatë viteve të kaluara në shtetet-anëtare të Bashkimit Evropian dhe vendet tjera në botë. Por, shpesh herë ndodhë që pushteti qendror dhe lokal kanë burime të kufizuara të mjeteve financiare për investim në projekte infrastrukturore dhe për realizimin e shërbimeve cilësore publike. Së këndejmi, parashtrohet pyetja kyçe për gjetjen e më-nyrave të reja të financimit të projekteve rentabile infrastrukturore, si dhe për përmirësimin e cilësisë së shërbimeve publike.

Për tejkalimin e dallimit në rritje mes nevojës për projekte infrastrukturore dhe mungesës së mjeteve finan-ciare në sektorin publik për realizimin e projekteve, shfaqen partneritetet publiko-private (PPP) si element në rritje për “furnizimin” dhe përmirësimin e shërbimeve publike. Në këtë kuptim, në vend të praktikës së zakonshme ku projektet infrastrukturore dhe shërbimet publike financohen vetëm nga buxhetet qendrore dhe/ose lokale, modelet e ndryshme të PPP mundësojnë financim dhe realizim ku përfshihet edhe sektori privat.

PPP më së shpeshti realizohet në sigurimin e llojeve të ndryshme të shërbimeve publike dhe projekteve infrastrukturore, si që është transporti (rrugët, hekurudha, aeroportet), telekomunikacioni, ujësjellësi dhe kanalizimi, menaxhimi me mbeturinat, mjekësia, objektet arsimore (shkollat dhe internatet), mbrojtja socia-le dhe mbrojtja e mjedisit jetësor.

Në praktikë nuk ekziston definim i unifikuar i nocionit PPP. Sipas Librit të gjelbër për partneritetin pub-liko-privat dhe legjislativën e Bashkimit Evropian për kontrata publike dhe koncesione (Green Paper on Public-Private Partnerships and Community Law on Public Contracts and Concessions), të publikuar në vitin 2004 nga Komisioni Evropian, PPP janë forma të ndryshme të bashkëpunimit mes sektorit publik (pushtetit qendror dhe/ose lokal) dhe sektorit privat, me qëllim të sigurimit të financimit, ndërtimit, rikonstruimit, menaxhimit dhe mirëmbajtjes së infrastrukturës dhe/ose kryerjes së shërbimeve publike. Në janar të vitit 2008 është miratuar Ligji për koncesione dhe lloje tjera të partneritetit publiko-privat (Gaze-ta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë nr. 07/08), që i rregullon modalitetet dhe krijon mundësi për kyçjen e sektorit privat në financimin e projekteve infrastrukturore dhe kryerjen e shërbimeve publike, të cilat te ne zakonisht kryhen nga sektori publik.

Qëllimi i këtij doracaku është t’i ndihmohet pilot-komunave në Republikën e Maqedonisë që t’i përdorin njohuritë e fituara në përgatitjen dhe realizimin e projekteve konkrete, si dhe t’i mundësohet komunave dhe ndërmarrjeve publike tjera të kenë kuptim themelor për hapat e nevojshëm të realizimit të PPP. Kjo do t’i mundësojë atyre që vetë të shohin se a mund të kenë përparësi ekonomike nga bashkëpunimi me sektorin privat.

Në mungesë të raporteve nga përvojat vendase dhe të hulumtimeve akademike në këtë fushë, ky doracak bën përpjekje t’i kombinojë përvojat e doracakëve dhe udhëzuesve relevantë nga shtetet që kanë më tepër përvojë në implementimin e PPP, ata që kanë implementuar më tepër PPP projekte. Këtu përfshihen edhe të arriturat bashkëkohore të menaxhmentit me ciklat projektues, që jepen në kuadër të rregullativës ligjore, që është bazë për punën e njësive të vetëqeverisjes lokale (NJVL) në Republikën e Maqedonisë, ndërmar-rjeve të tyre publike, entet publike dhe sektorin privat.

|�| |BNJVL|

II. VeçorItë, përparësItë dHe modelet e ppp

1. VeçorItë e ppp

PPP zakonisht veçohet me këto elemente:

Sektori privat i përgatitë dokumentet e projektit, e financon ndërtimin e infrastrukturës (pjesërisht ose tërësisht) dhe më tej menaxhon dhe e mirëmban atë dhe/ose kryen veprimtari me interes publik (shërbim publik), për të cilën fiton kompensim adekuat nga partneri publik ose nga shfrytëzuesit finalë të shërbimeve publike; Partneri publik e mban të drejtën e definimit të qëllimeve që duhet të arrihen, në kuptim të cilësisë së shërbimeve publike, çmimeve të shërbimeve publike dhe kontrollit mbi realizimin e tyre; Kohëzgjatja relativisht e gjatë e kontratës për PPP; Shpërndarja e rrezikut, që më së shpeshti bartet mbi partnerin privat. Por, PPP nuk do të thotë që partneri privat çdo herë e merr tërë rrezikun ose pjesën më të madhe të rrezikut të projektit. Shpërndarja precize e rrezikut përcaktohet për çdo rast ndaras.

2. përparësItë dHe përfItImet tHemelore nga ppp

PPP është formë që përdoret shpesh për financimin e projekteve të ndryshme në vendet e BE-së. Në bazë të përvojave të shembujve të shumtë të PPP të suksesshme, janë identifikuar edhe përfitimet dhe përparësitë e cekura në vijim:

Ndërtimi më i shpejtë i infrastrukturës: PPP shpesh herë i mundëson partnerit publik që në vend të pagesës së menjëhershme kapitale, infrastrukturën e ndërtuar ose shfrytëzimin e shërbimeve publike ta paguajë gjatë kohëzgjatjes së projektit. Kjo e mundëson fillimin e ndërtimit të projekteve tjera infrastrukturore, që zakonisht do të kishin mbetur jashtë mjeteve të planifikuara buxhetore.

Shërbimet publike më cilësore: Shpërndarja e rrezikut të partnerit privat duhet ta nxisë dhe avancojë cilësinë e shërbimeve publike, veçanërisht tek projektet ku pagesa lidhet me plotësimin e standardeve të caktuara paraprakisht për sigurimin e shërbimit.

Efikasiteti i shtuar (shpenzimet e zvogëluara në ciklin jetësor të projektit): Partneri privat është i interesuar për zvogëlimin e shpenzimeve për tërë periudhën e operacionalizimit të projektit, që arrihet më vështirë në suazat e mekanizmave ekzistues të menaxhimit nga partneri publik.

Shpërndarja më e mirë e rreziqeve: Parimi themelor i PPP është shpërndarja e rrezikut tek partneri që mund ta ndërmerr rrezikun me shpenzime më të ulëta. Në këtë drejtim, duhet të qartësohet që nevojitet optimizimi dhe maksimizimi i bartjes së rrezikut, me qëllim që të sigurohet krijimi i vlerës më të madhe të të hollave.

Implementimi më i shpejtë i projektit: Meqë projektimi dhe ndërtimi janë obligim i partnerit privat, gjegjë-sisht pagesa nga partneri publik lidhet me fillimin e dhënies së shërbimit publik, partneri privat motivohet që t’i kryejë punët në afat sa më të shkurtër kohor.

Krijimi i të hyrave shtesë: Në të shumtën e rasteve, partneri privat ka mundësi të krijojë të hyra shtesë nga subjektet e treta, me çka i zvogëlon shpenzimet dhe pagesën e partnerit publik, gjegjësisht të shfrytëzue-sve finalë të shërbimeve publike.

Menaxhimi i përmirësuar: Përmes bartjes së obligimit për realizimin e shërbimeve publike mbi partnerin privat, partneri publik shfaqet në rolin e rregullatorit dhe i orienton aktivitetet që lidhen me planifikimin, rregullimin dhe kontrollin, në vend të realizimit të përditshëm të shërbimeve publike.

Në pjesën e shembujve të PPP, doracaku jep ilustrime për çdo rast dhe përfitimet e pritura.

doracak për përgatitjen dhe implementimin e partneriteteve publiko-private (ppp) efektive

|�||BNJVL|

3. modelet e ppp dHe aplIkImI I tyre në llojet e ndrysHme të projekteVe

Për dallim nga “furnizimet” klasike të projekteve infrastrukturore dhe shërbimeve publike, partneriteti pub-liko-privat nënkupton që sektori privat mund të ketë nivel të ndryshëm të mirëmbajtjes, punës dhe me-naxhimit, ndërtimit, zhvillimit dhe financimit të infrastrukturës, gjegjësisht realizimit të shërbimeve publi-ke. Kjo do të thotë që shërbimet publike që tradicionalisht realizohen nga partneri publik, barten për një kohë të caktuar mbi partnerin privat i cili i realizon ato, ose partneri privat përfshihet në realizimin e shër-bimeve publike nga ana e partnerit publik, më së shpeshti përmes ndërtimit dhe mirëmbajtjes së objekteve infrastrukturore të nevojshme për dhënien e shërbimeve publike, ose në raste tjera, përmes dhënies së shërbimeve sekondare në funksion të shërbimeve publike, formave tjera të bashkëpunimit për ndonjë për-fitim ose përparësi, gjegjësisht kompensim që paguhet nga partneri publik.

Modelet PPP dallojnë nga modelet afatshkurte, si që janë kontratat klasike për furnizime publike dhe kontratat menaxherike, nga format afatgjate dhe komplekse, si që janë kontratat për “ndërtim-punë-trans-fer” ose modelet e koncesionit, si dhe nga privatizimi i plotë.

Modelet kryesisht dallojnë dhe veçohen varësisht nga:Pronësia e infrastrukturës;Obligimi për investim;Ndërmarrja e rrezikut;Kohëzgjatja e kontratës.

Në vijim përshkruhen tre qasje të angazhimit të jashtëm (outsourcing) të shërbimeve publike nga ana e sektorit privat (kontratat për shërbime, kontratat menaxherike dhe lizingu), si mundësi për përfshirjen e sektorit privat në projektet tradicionale për furnizime publike, ku përgjegjësia e sektorit publik bartet pjesërisht mbi partnerin privat. Më tej, jepet edhe përshkrimi i modelit ku partneri privat e projekton dhe financon ndërtimin e ndonjë objekti infrastrukturor, të cilin e mirëmban për nevojat e partnerit publik për kompensim të caktuar për ndonjë periudhë më të gjatë kohore. Në kuadër të modeleve të PPP jepet edhe përshkrimi i modelit të koncesionit, që veçohet me “lidhjen direkte” mes partnerit privat dhe shfrytëzuesve finalë të shërbimeve.

Duhet theksuar që modelet e ndryshme themelore të PPP mund të jenë fleksibile, gjegjësisht të modelohen dhe kombinohen varësisht nga nevoja e aplikimit të tyre në sektorë të caktuara. Gjithashtu, duhet theksuar që modelet e ndryshme të PPP dallohen edhe sipas “kompleksitetit”, gjegjësisht kufizimeve (rreziqeve) potenciale për realizimin e suksesshëm. Në përgjithësi, sa më i gjatë të jetë modeli PPP (i cili njëherazi jep edhe përfitime më të mëdha potenciale për të dy palët), aq më të mëdha janë kufizimet për realizimin e tij. Kjo imponon qasje serioze dhe analiza të gjera për zgjedhjen e modelit gjegjës të PPP, që do të jetë zgjidhje më optimale për çdo rast konkret.

Në teori dhe praktikë dallohen këto modele themelore të PPP:

Kontrata për shërbimeKontratat për shërbime zakonisht jepen për periudhë më të shkurtër kohore (disa muaj deri në disa vite). Këto kontrata lidhen me qëllim të shfrytëzimit të aftësive dhe inovacioneve të partnerit privat, si dhe për kursimin e shpenzimeve për kryerjen e detyrave të caktuara (realizimin e shërbimeve publike) që shpesh herë fokusohen, për shembull, në mbledhjen e taksës rrugore; instalimin, mirëmbajtjen dhe kontrollin e matësve të ujit ose mirëmbajtjen e veturave dhe sistemet tjera teknike.

Me kontratat e këtilla, përgjegjësia për menaxhim dhe investim mbetet te partneri publik. Kontrata menaxherikeMe kontratat menaxherike bartet përgjegjësia e punës me infrastrukturën dhe menaxhimit mbi sektorin privat. Kontratat e këtilla janë relativisht komplekse, me qëllim të nxitjes së efikasitetit dhe zhvillimit tek-nologjik, si dhe shfrytëzimit të aftësive të partnerit privat në menaxhimin me objektet infrastrukturore dhe realizimin e shërbimeve publike. Kontratat menaxherike janë afatshkurte, por shpesh herë lidhen edhe në


|8| |BNJVL|

periudha më të gjata se kontratat për shërbime. Pagesa për partnerin privat mund të jetë fikse ose stimula-tive, ku paguhen shpërblime për arritjen e niveleve të caktuara të shërbimeve ose qëllimeve.

Obligimi për investim i mbetet partnerit publik, ndonëse kontrata menaxherike mund ta parasheh obligimin e investimit edhe nga ana e partnerit privat.

LizinguKëto kontrata parashohin që partneri privat i gjeneron të hyrat nga infrastruktura që është në pronësi pub-like, në këmbim për pagesën fikse të kësteve të lizingut tek partneri publik dhe obligimit për punën dhe menaxhimin me infrastrukturën. Kontrata për lizing dallon nga kontrata menaxherike për shkak se e bart rrezikun mbi partnerin privat, meqë aftësia e shfrytëzuesit të lizingut për realizimin e të hyrave është e lidhur me aftësinë e zvogëlimit të shpenzimeve operative për vëllimin e njëjtë të shërbimeve.

Ngjashmëria e kësaj kontrate me kontratën menaxherike është që përgjegjësia për përmirësimet kapitale dhe zgjerimin e infrastrukturës mbetet përgjegjësi e partnerit publik. Por, në disa raste, edhe shfrytëzuesi i lizingut mund të përfshihet në investimet kapitale, gjegjësisht në financimin e përmirësimit dhe zgjerimit të infrastrukturës.

Përndryshe, kontratat për lizing zakonisht zgjasin 5-15 vite dhe janë adekuate për projektet infrastrukturore që gjenerojnë të hyra të pavarura.

Modeli PPPShërbime më të mira

publike

Efikasiteti i rritur

Ndarja më e mirë e rrezikut

Më pak shpenzim në ciklin e jetës

Impleme. më i shpe-

jtë

Të hyrat publike shtesë

Kufizimet (rreziqet)

Kontrata për shërbim Mundet Po Jo Jo Jo Jo Të vogla

Kontrata menaxher. Po Po Jo Jo Jo Jo Mesatare

Lizing Mundet Da Pjesërisht Mundet Jo Jo Mesatare

IFP* Po Po Pjesërisht Po Po Jo Të larta

Koncesioni Po Po Po Po Po Po Shumë të larta

Përparësitë dhe kufizimet e modeleve PPP�

Iniciativa për financim privat (IFP) Sipas këtij modeli, partneri privat është i obliguar ta projektojë dhe financojë ndërtimin e infrastrukturës së caktuar dhe më tej ta administrojë atë, gjegjësisht ta mirëmbajë në llogari të partnerit publik, i cili e shfrytëzon për realizimin e shërbimeve publike (kryesisht në fushën e arsimit, shëndetësisë, mbrojtjes sociale, etj).

Meqë partneri privat e harton dhe ndërton projektin infrastrukturor, lehtë e harton dhe programin për mirëmbajtje me shpenzimet e vlerësuara për kohëzgjatjen e kontratës. Kjo ka efekt të përgjithshëm në zvogëlimin e shpenzimeve të nevojshme për mirëmbajtjen e projektit infrastrukturor.

Partneri publik i paguan partnerit privat çmim total për: projektimin, ndërtimin dhe mirëmbajtjen e objektit infrastrukturor për periudhën e caktuar Përparësia e kësaj mënyre e buxhetimit afatgjatë, që e përfshin ciklin jetësor të projektit, vërehet me faktin që numri më i madh i subjekteve të sektorit publik shpenzojnë më tepër të holla për mirëmbajtjen e projekteve infrastrukturore sesa për zhvillimin e tyre.

* Iniciativapërfinancimprivat1 Adaptuarsipas:GuidelinesforSuccessfulPublic-PrivatePartnerships,EuropeanCommission,DGRegionalPolicy(March

2003).


|�||BNJVL|

Pas skadimit të periudhës kontraktuese, objekti infrastrukturor bartet në pronësi të partnerit publik. Kontra-tat e këtilla mund të zgjasin 20 vite ose më tepër, duke filluar nga projektimi, puna dhe bartja e objektit në pronësi të partnerit publik.

Koncesioni Modeli i koncesionit është një prej modeleve më të njohura dhe më të praktikuara të PPP, që veçohet me lidhjen direkte mes partnerit privat (koncesionarit) dhe shfrytëzuesve finalë të shërbimeve. Partneri privat, ndonëse gjendjet nën “kontroll” të partnerit publik, i jep shërbimet publike për të cilat paguajnë shfrytëzu-esit finalë.

Në disa raste, koncesionari mund t’i paguajë partnerit publik kompensim të koncesionarit për të drejtat e koncesionit. Në raste tjera, varësisht nga projekti i koncesionit, partneri publik mund t’i paguajë koncesio-narit ndonjë kompensim të caktuar si plotësim i kompensimit të pa-arkëtuar, të cilin koncesionari e arkëton direkt nga shfrytëzuesit finalë.

Rreziku për ushtrimin e veprimtarisë, gjegjësisht realizimin e shërbimit publik, në parim bartet nga konce-sionari.

Modeli i koncesionit, veçanërisht koncesioni për ndërtim, më së shpeshti realizohet përmes të a.q. kontratë për “Projektim-Ndërtim-Financim-Punë-Bartje/Transfer” (Design-Build-Finance-Operate-Transfer – DBFOT). Për realizimin e kontratave të këtilla, më së shpeshi partneri privat themelon person juridik për qëllimin e caktuar (special purpose vehicle - SPV), në kapitalin e të cilit mund të marrin pjesë disa subjekte nga sektori privat, si dhe vetë partneri publik.

Modeli i PPP Afati Mënyra e veprimit Shembuj

Kontrata për shërbime Afatshkurtë1-3 vite E definuar, lloj teknik i shërbimit Riparimi i sistemeve publike,

mirëmbajtja e ndërmarrjeve

Kontrata menaxherike Afatmesëm3-8 vite

Menaxhimi me operacione në dhënien e shërbimit publik Ujësjellësi rajonal

Lizingu Afatgjatë8-15 vite Menaxhim, punë, mirëmbajtje Infrastruktura komunale, aero-

portet ekzistuese

Iniciativa për financim privat

Afatgjatë15-25 vite

Investim, ndërtim dhe punë sipas kushteve të specifikuara

Shkolla, spitale, objekte sport-ive, shtëpitë për të moshuarit, objektet tjera publike për nevoja sociale

Koncesioni Afatgjatë15-35 vite

Investim, menaxhim, mirëm-bajtje (me arkëtim nga shfrytëzu-esit final)

Infrastruktura e re komunale, rrugët, aeroportet, etj.

Veçoritë e modeleve PPP

3.1. format ose mënyrat për realizimin e ppp

Sipas formës, gjegjësisht mënyrës së realizimit, PPP mund të ndahet në dy grupe:PPP kontraktuese, ku partneriteti mes sektorit publik dhe privat bazohet vetëm në kontratë; PPP institucionale, ku partneriteti mes sektorit publik dhe privat bazohet në pjesëmarrjen e tyre në personin e përzier juridik.

Në pjesën e shembujve të PPP jepen ilustrime për çdo formë dhe mënyrë të realizimit të PPP.

3.1.1. ppp kontraktuese

PPP kontraktuese nënkupton që PPP implementohet nga personi juridik ekzistues, që është themeluar nga partneri privat ose personi juridik i themeluar nga partneri privat për qëllimet e caktuara me kontratën për PPP.


|10| |BNJVL|

3.1.2. ppp institucionale

PPP institucionale nënkupton që themelohet personi i ri juridik nga partneri privat dhe publik, me qëllim të realizimit të shërbimeve publike. Përveç themelimit të personit të ri juridik, PPP mund të realizohet edhe përmes marrjes së kontrollit pronësor nga ana e partnerit privat mbi personin e themeluar juridik nga part-neri publik (ndërmarrjen publike ose entin publik).

PPP institucionale nënkupton që ndahet rreziku në ushtrimin e veprimtarisë, por edhe e drejta e partnerit publik për dividendë, në rast të gjenerimit të fitimit nga personi i përzier juridik.

Pas skadimit të kontratës për PPP institucionale, në qoftë se partnerët nuk dakordohen për vazhdimin e partneritetit, partneri publik ia jep investimin partnerit publik.

Kontrata për shërbime

Procesi konkurrent dhe transparent i furnizimit publikShpenzimet më të ulëta dhe /ose cilësia më e lartë e shërbimit, që ofrohet nga subjekti privatEkziston mundësia dhe kapaciteti për përcjelljen e kontratës dhe pjesëmarrjes (qëllimet, indikatorët)

Kontrata menaxherike

Qasja e informatave për shpenzimet operativeEkziston mundësia dhe kapaciteti për përcjelljen e kontratës dhe pjesëmarrjes (qëllimet, indikatorët)Gatishmëria e subjektit publik për bartjen e operacioneve të përditshme dhe vendimeve menaxherike mbi partnerin privat

Lizingu

Gatishmëria e subjektit publik për ushtrimin e rolit të pronarit dhe planifikuesit afatgjatë Ekzistojnë mundësi reale për shënimin e profitit të subjektit privatGatishmëria e subjektit publik për bartjen e të drejtës së caktimit të çmimit të shërbimit mbi subjektin privat

IFP dhe koncesioniEkzistimi i koncesioneve qasëse/projekteve IFP dhe kontrataveEkzistimi i rregullativës adekuate dhe efektive juridikeEkzistimi i përkrahjes së fuqishme dhe gjerë të besorësve

Parakushtet kyçe për suksesin e modeleve PPP

3.2. udhëzimet themelore për zgjedhjen e ppp

PPP duhet të përdoret si opsion për financimin dhe implementimin e projekteve, vetëm në qoftë se siguron “vlerë më të mire të të hollave”, krahasuar me modelet tradicionale të furnizimit. Koncepti i vlerës të të hollave definohet si kombinim optimal i shpenzimeve për ciklin e jetës dhe cilësinë e të mirave ose shër-bimeve, sipas kërkesave të shfrytëzuesve. Konkretisht, vlera e të hollave nuk e nënkupton zgjedhjen e të mirave ose shërbimeve sipas ofertës më të ulët. Thënë ndryshe, duhet kuptuar se vlera e të hollave është koncept relativ, i cili përcaktohet me krahasimin e rezultateve potenciale të furnizimeve alternative të mal-lrave dhe/ose shërbimeve.

Forcat themelore që e përcaktojnë vlerën e të hollave janë:Shpërndarja optimale e rreziqeve mes palëve të prekura;Fokusi drejt dhe analiza e shpenzimeve gjatë tërë ciklit jetësor të projektit;Planifikimi dhe projektimi i integruar i shpenzimeve sipas nevojës;Orientimi drejt rezultateve nga siguruesit potencialë të mallrave ose shërbimeve;Fleksibiliteti i mjaftueshëm në sigurimin e mallrave ose shërbimeve gjatë tërë ciklit jetësor të projektit;


|11||BNJVL|

Sigurimi i motivimit gjatë furnizimit;Menaxhimi me kompleksitetin e furnizimit.

Vlerësimi i “vlerës për të hollat” bazohet në procedurën që përfshin disa faza të njëpasnjëshme, madje varet edhe nga lloji i projektit të analizuar. Elementet e vlerësimit i përfshijnë:

(1) treguesit monetarë (financiarë) gjegjësisht analiza cost-benefit;

(2) treguesit jomonetarë, të lidhur me vlerësimin e ndikimeve si cilësi e shërbimeve, sigurinë në rea-lizimin e shërbimeve, kohëzgjatjen e realizimit, kapacitetin e partnerit publik për implementimin e furnizimit, etj.

Aspekti tjetër që ka ndikim domethënës në zgjedhjen e modelit të PPP është përcaktimi i rreziqeve të projektit, për çdo rast konkret. Në përgjithësi, ekzistojnë shumë rreziqe të lidhura me krijimin e PPP, po-saçërisht gjatë ndërtimit të objekteve kapitale infrastrukturore. Në vijim ceken disa kategori më të rëndë-sishme të rreziqeve:

Rreziku për të hyratRreziku gjatë zgjedhjes së partnerit/palës privateRreziku nga/gjatë ndërtimitRreziku i lidhur me mjetet devizore/pagesat në vende të huajaRreziku i kontraktuarRreziku politikRreziku për mjedisin jetësorRreziku nga defektet e fshehuraRreziku nga mospranimi i projektit nga opinioni publikRreziku nga qëndrueshmëria e projektitProtekcionizmi i fshehur

Rregulla themelore gjatë formimit të PPP është që rreziqet t’i shpërndahen palës (sektorit privat ose publik) që mund të menaxhojë më mirë me ato. Shpërndarja e rregullt e rreziqeve ka implikacione direkte financia-re mbi projektet, meqë niveli i rrezikut të pranuar nga partneri privat mund ta rrisë ose zvogëlojë dukshëm çmimin e projektit për palën publike. Nga ana tjetër, shpërndarja e rreziqeve duhet të sigurojë edhe “mo-tivacion” për partnerin privat, që ta kryejë projektin në kohën e caktuar dhe me cilësi, si dhe për sigurimin e punës efektive dhe shpenzimeve të zvogëluara gjatë ciklit jetësor të projektit. Një prej parimeve kryesore gjatë shpërndarjes së rreziqeve është që partneri privat t’i merr rreziqet e projektit, kurse ai publik t’i merr rreziqet e jashtme (politike).

|12| |BNJVL|

III. kornIza jurIdIke për partnerItetIn publIko-prIVat

1. ppp dHe e drejta e basHkImIt eVropIan

Me qëllim të lehtësimit të implementimit të PPP në shtetet-anëtare të Bashkimit Evropian dhe sigurimit të kontrollit mbi praktikat më të mira nacionale, në vitin 2002 Komisioni Evropian i ka publikuar Udhëzimet për partneritetin e sukesshëm publiko-privat, si vegël praktike për sektorin publik në implementimin e mo-deleve dhe skemave të mundshme për PPP.

Në vitin 2004, Komisioni Evropian e ka promovuar Librin e gjelbër për partneritetin publiko-privat dhe të Drejtën e Bashkësisë për kontrata publike dhe koncesione.

1.1. ppp dhe legjislativa evropiane për kontrata publike dhe koncesione

Libri i gjelbër e analizon dukurinë e PPP në aspekt të të Drejtës së Bashkimit Evropian për furnizime publike dhe koncesione. Qëllimi i këtij dokumenti është hulumtimi i aplikimit të direktivave evropiane në fushën e furnizimeve publike, mbi format dhe modelet e ndryshme të PPP.

1.1.1.ppp dhe “kontratat publike”

PPP cilësohet si “kontratë publike” në kuptim të Direktivave për furnizime publike2, me çka i nënshtrohen aplikimit të dispozitave nga këto direktiva, që e rregullojnë procedurën për dhënien e kontratës.

Sipas Direktivave për furnizime publike, me “kontratë publike” nënkuptohen kontratat për furnizimin me mallra, shërbime dhe punë.

Kur partneri publik është organ kontraktues, në kuptim të Direktivave për furnizime publike, ai është i ob-liguar t’i respektojë dhe zbatojë procedurat e thirrjes së hapur, thirrjes së kufizuar ose kontraktimit direkt, me ose pa publikim të thirrjes, si dhe procedurës së porsakrijuar të “dialogut konkurrent”.

1.1.2. ppp dhe koncesionet

PPP i kualifikuar si “koncesion për ndërtim” rregullohet me pak dispozita të Direktivave për furnizime pub-like.

Me “koncesion për ndërtim” në kuptim të Direktivave për furnizime publike nënkuptohen kontratat e llojit të njëjtë si edhe kontrata për punë, përveç faktit që lënda e punës përbëhet vetëm nga e drejta e eksploa-timit të punës ose në qoftë se ajo e përfshin edhe pagesën nga organi kontraktues (partneri publik).

Me legjislativën sekondare të BE-së (direktivat) nuk përfshihen edhe “koncesionet e shërbimeve” ose mo-delet tjera të PPP, përfshirë edhe modelin e a.q. IFP.

Por, pa dallim që legjislativa sekondare nuk përmban dispozita të posaçme për rregullimin e koncesioneve të shërbimeve, gjatë dhënies së kontratave për këtë lloj aplikohen parimet dhe rregullat themelore për dhënien e kontratave publike: transparenca, trajtimi i barabartë dhe mosdiskriminimi i partnerëve privatë, konkurrenca, si dhe proporcionaliteti dhe pranimi i përbashkët.

Përndryshe, me “koncesion të shërbimeve” në kuptim të Direktivave për furnizime publike, konsiderohet çdo kontratë e llojit të njëjtë si edhe kontrata për furnizim me shërbime, përveç faktit që lënda e furnizimit

2 Direktiva2004/18dheDirektiva2004/17


|13||BNJVL|

përbëhet vetëm nga e drejta e eksploatimit të punës ose në qoftë se ajo e përfshin edhe pagesën nga or-gani kontraktues (partneri publik).

2. ppp në legjIslatIVën e maqedonIsë

Në janar të vitit 2008 është miratuar Ligji për koncesione dhe lloje tjera të partneritetit publiko-privat (G.Zyrtare e RM-së nr 07/08; në tekstin në vijim Ligji), me të cilin rregullohen modalitetet e përfshirjes së sektorit privat në financimin e projekteve infrastrukturore dhe dhënien e shërbimeve publike, që zakonisht kryhen nga ana e sektorit publik.

Miratimi i Ligjit të ri, mes tjerash ka rrjedhur edhe nga nevoja e dakordimit të modeleve koncesionare me Direktivat për furnizime publike, me të cilat rregullohet edhe koncesioni i ndërtimit, përveç kontratat publike në fushën e furnizimeve publike. Si që është cekur paraprakisht, legjislacioni evropian i definon, por nuk i rregullon koncesionet e shërbimeve. Ligji i jonë përmban dispozita me parimet dhe rregullat themelore, me të cilat determinohen edhe koncesionet e shërbimeve. Njëherazi, përveç koncesioneve, Ligji i rregullon edhe llojet tjera të partneritetit publiko-privat, që dallojnë nga koncesionet dhe furnizimet publike.

Ligji i përcakton kushtet, mënyrën dhe procedurën për dhënien e kontratës për PPP, si dhe institucionet tjera të lidhura me dhënien e kontratës (përmbajtjen e kontratave për PPP, mbrojtjen juridike, etj). Por, mundësia ose e drejta e dhënies së koncesionit rregullohet me ligje speciale. Dhënia e koncesionit mund të bëhet vetëm në rastet kur ligjet me të cilat rregullohet mënyra dhe kushtet e ushtrimit të veprimtarisë me interes publik (shërbime publike), gjegjësisht kur ligjet materiale japin mundësi për dhënien e koncesionit.

Sa i përket mundësisë për dhënien e kontratave për format tjera të PPP, që dallojnë nga koncesionet dhe furnizimet publike, aty nuk nevojiten dispozita të posaçme në ligjet speciale. Bazë për dhënien e kontratave të këtilla është vetë Ligji.

Sipas Ligjit, të gjitha kontratat për PPP në të cilat partnerët publikë (pushteti qendror ose lokal, ndërmarrjet publike, entet publike dhe personat tjerë juridikë të caktuar me Ligj) i japin kontrata partnerëve privatë, kjo duhet të bëhet në pajtim me parimet dhe rregullat për transparencë, trajtim të barabartë dhe mosdiskriminim të partnerëve privatë, konkurrencë, proporcionalitet dhe pranim të përbashkët.

2.1. subjektet e ppp

Si koncedentë, gjegjësisht partnerë publikë, mund të paraqitet Republika e Maqedonisë, komunat dhe Qyteti i Shkupit.

Në rast se nuk bëhet fjalë për koncesion, por për lloje tjera të partneritetit publiko-privat, si partnerë publi-kë mund të paraqiten edhe ndërmarrjet publike, entet publike, si dhe shoqatat tregtare të themeluara nga pushteti qendror ose lokal me autorizime publike.

Si partnerë privatë mund të paraqiten persona fizikë dhe juridikë nga vendi dhe jashtë.

2.2. forma të ppp

Ligji i parasheh format e cekura themelore të PPP: PPP kontraktues dhe PPP institucional

2.3. modelet ppp

Ligji i përcakton “modelet e koncesionit” dhe modelet tjera të PPP, ku shembulli më tipik është “iniciativa për financim privat”.


|14| |BNJVL|

2.3.1. ppp si koncesion

Modeli i koncesionit veçohet me lidhjen direkte mes partnerit publik dhe shfrytëzuesve finalë të shërbimeve publike: partneri privat, i cili nën kontrollin e partnerit publik siguron shërbime publike në vend të partnerit publik.

Zakonisht, rreziku nga koncesioni i ndarë bartet nga koncesionari.

Veçori tjetër e këtij modeli është që kompensimi për shërbimet e realizuara publike paguhen nga shfrytëzu-esit finalë, kurse sipas nevojës, një pjesë e kompensimit mund të plotësohet nga partneri publik.

Sa i përket objektit të koncesionit, koncesionari është i obliguar që t’ia kthejë koncedentit, gjegjësisht t’ia bart objektin e ndërtuar në pronësi të tij, pa dallim a është ndërtuar objekti në tërësi ose vetëm pjesërisht, ose është rindërtuar, konservuar, pajisur ose përmirësuar nga koncesionari, sipas kushteve të caktuara me kontratën për koncesion, në qoftë se vendimi për procedurën e dhënies së koncesionit nuk parasheh ndryshe.

Periudha për të cilën jepet koncesioni nuk mund të jetë më e gjatë se 35 vite.

Ligji i ri përmban dispozita për këto lloje të koncesionit:

Koncesioni i ndërtimit: lëndë e koncesionit është ndërtimi i objekteve me koncesion, me të drejtë të me-naxhimit, shfrytëzimit dhe mirëmbajtjes, që përbëhet nga:

e drejta e menaxhimit, shfrytëzimit dhe mirëmbajtjes së objektit të koncesionit pa pagesë nga koncedenti, ose e drejta e menaxhimit, shfrytëzimit dhe mirëmbajtjes së objektit të koncesionit me pagesë të plotë ose të pjesërishme nga koncedenti.

Koncesioni i shërbimeve: lëndë e koncesionit është ushtrimi i veprimtarisë që definohet me ligj si shërbim publik dhe përbëhet nga:

e drejta e kryerjes së shërbimit publik pa pagesë nga koncedenti; e drejta e kryerjes së shërbimit publik me pagesë të plotë ose të pjesërishme nga koncedenti; e drejta e kryerjes së shërbimit publik, përfshirë edhe menaxhimin, shfrytëzimin dhe mirëmbajtjen e objekteve të koncesionit, që janë të nevojshme për realizimin e shërbimit publik.

Koncesioni i shërbimeve publike mund ta përfshijë edhe realizimin e rindërtimit të pjesërishëm, konservi-mit ose remontit të objekteve të koncesionit, në rastet kur ekziston nevoja për:

përfundimin e ndërtimit të filluarzgjerimin ose rindërtimin e pjesërishëm ose remontin e instalimeve, kapacitetit ose mjeteve tjera të nevojshme për kryerjen e veprimtarisë koncesionare.

Koncesioni i të mirave me interes të përgjithshëm për Republikën e Maqedonisë: lëndë e koncesionit janë të mirat me interes të përgjithshëm për Republikën e Maqedonisë, për kompensim adekuat që paguhet nga koncesionari dhe kryhet me mjete dhe në rrezik të koncesionarit.

2.3.2. llojet tjera të ppp

Veçoria më karakteristike e llojeve tjera të PPP është modeli i a.q. “model IFP”, që veçohet me lidhje in-direkte mes partnerit privat dhe shfrytëzuesve finalë të shërbimeve publike: partneri privat i menaxhon dhe mirëmban objektet infrastrukturore, në llogari të partnerit publik (për shembull, shkolla, spitale, infra-strukturë të ujësjellësit ose kanalizimit). Te ky model, kompensimi për partnerin privat nuk paguhet nga shfrytëzuesit finalë të shërbimeve publike, por nga partneri publik.


|1�||BNJVL|

Pas skadimit të kontratës për partneritet publiko-privat, objektet e ndërtuara dhe pajisja barten në pronësi të partnerit publik, përveç në rastet kur kontrata nuk parasheh ndryshe.

2.4. ppp institucionale

Sipas Ligjit, PPP institucionale çdoherë e nënkupton bashkëpunimin në formë të personit të përbashkët juridik, të themeluar në pajtim me Ligjin.

PPP institucionale mund të realizohet në dy mënyra:Partneri publik dhe privat themelojnë person të ri juridik (shoqatë tregtare ose ent të përzier) për kryerjen e shërbimeve publike;Partneri privat fiton kontroll pronësues mbi personin ekzistues juridik, të themeluar nga partneri publik.

Mënyra e dytë e realizimit të PPP institucionale nënkupton që në rast se personi ekzistues juridik është ndërmarrje publike, ajo duhet të transformohet dhe të organizohet si shoqatë tregare. Konkretisht, në qoftë se është ent publik, duhet të organizohet si ent i përzier.

Gjatë zgjedhjes së partnerit privat-bashkëthemelues për realizimin e PPP kontraktuese, ligjvënësi ka për-caktuar që të aplikohen dispozitat e Ligjit me të cilin rregullohet procedura e tenderimit. Transparenca dhe konkurrenca e procedurës së zgjedhjes së partnerit privat nënkupton që gjatë dhënies së koncesionit ose llojit tjetër të PPP për personin e përzier juridik, nuk është e obligueshme të zbatohen dispozitat e Ligjit me të cilin rregullohet dhënia e kontratës për koncesione ose llojet tjera të PPP.

2.5. procedura për dhënien e kontratës për koncesion3

Transparenca dhe konkurrenca gjatë dhënies së kontratave dhe koncesioneve sigurohet përmes proce-durës së shënuar në vijim për dhënien e kontratave me koncesion. Në Shtojcën 1 jepet pasqyra grafike e procedurës.

2.5.1. Vendimi për fillimin e procedurës për dhënien e koncesionit

Në kuadër të punëve përgatitore për dhënien e koncesionit, komuna dhe Qyteti i Shkupit dhe komunat e Qy-tetit të Shkupit (në vijim: komunat) në pajtim me nenin 29 të Ligjit, sjellin vendim për fillimin e procedurës për dhënien e koncesionit (në vijim: vendimi).4

Propozimi për sjelljen e vendimit hartohet nga Kryetari. Në pajtim me nenin 27 të Ligjit, vendimi duhet t’i përmbajë:

qëllimet themelore të koncesionit; mundësitë për financim të ndryshëm dhe menaxhim me lëndën e koncesionit të propozuar; studimin për projektin e koncesionit.

Pa dallim nga dispozitat ligjore për përmbajtjen e propozimit, përmbajtja duhet të konceptohet në mënyrë që të jep shpjegim për arsyeshmërinë e sjelljes së vendimit. Shpjegimi i arsyeshmërisë për sjelljen e vendimit duhet të rrjedhë nga dhe të bazohet në analizën financiare, ekonomike, juridike, teknike dhe ekologjike të koncesionit (Studimi i projektit të koncesionit)..5

3 DispozitateLigjitqëerregullojnëpërmbajtjenevendimitpërfillimineprocedurëspërdhënienekoncesionit, llojeteproceduravepërdhënienekontratëspërkoncesion,komisionipërrealizimineprocedurës,dokumentacioniteknik,thirrjaehapur,dorëzimiiofertavedhegaranciapërpjesëmarrjenëprocedurë,vlerësimiikandidatëve-ofertuesve,vlerësimiiofertavedhezgjedhjaekoncesionarit,sipasnenit89dhe92tëLigjitaplikohenedhegjatëdhëniessëkontratavepërllojettjeratëPPP.

4 NërasttësjelljessëvendimitpërfillimineprocedurëspërndonjëllojtjetërtëPPPngasubjektetepikës3paragrafit3dhe4(ndërmarrjetpublike,entetpublikedhepersonattjerëjuridikëtëthemeluarngakomuna)pëlqimipërvendiminjepetngathemeluesi.

� PërmbajtjaeStudimitdhemënyraepërgatitjesshpjegohetdetajishtnëpjesënVtëDoracakut.


|1�| |BNJVL|

Propozimit i bashkëngjitet propozim-vendimi. Në pajtim me nenin 29 të Ligjit, vendimi duhet ta përmbajë:: shpjegimin për arsyeshmërinë e dhënies së koncesionit; përcaktimin e qëllimeve; lëndën e koncesionit dhe kushtet kryesore për dhënien e koncesionit; llojin e procedurës për dhënien e koncesionit; llogaritjen dhe mënyrën e pagesës së kompensimit të koncesionit, mënyrën dhe afatin në të cilin do të realizohet procedura për dhënien e koncesionit; shumën e kompensimit për dhënien e dokumentacionit tenderues.

Ngjashëm si edhe përmbajtja e propozimit për sjelljen e vendimit, edhe dispozitat për përmbajtjen e ven-dimit nuk janë mjaft të qarta dhe përpikta. Për këtë arsye, pa dallim nga dispozitat ligjore, gjatë hartimit duhet të jepet theks i veçantë në:

lëndën e koncesionit; vlerën e vlerësuar të koncesionit; kompensimin për koncesionin ose pagesat e mundshme nga koncedenti; procedurën për dhënien e koncesionit.

Vendimi publikohet në “Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë” dhe në mediat publike të vendit, si dhe në mediat publike të komunës. Mund të publikohet edhe në mediat publike të huaja.

2.5.2. komisioni për realizimin e procedurës për dhënien e koncesionit

Pas sjelljes së vendimit, gjegjësisht pas hyrjes së saj në fuqi, Kryetari i komunës formon komision për re-alizimin e procedurës për dhënien e koncesionit (në vijim: komisioni). Kjo parashihet me nenin 37 të Ligjit, kurse Komisioni përbëhet nga kryetari, zëvendës-kryetari dhe të paktën tre anëtarë dhe zëvendësit e tyre.

Sipas nenit 38 të Ligjit, Komisioni mes tjerash i kryen edhe punët e cekura në vijim: përgatitjen e dokumentacionit tenderik; shpalljen e thirrjes publike; shqyrtimin dhe vlerësimin e ofertave, rangimin e ofertuesve dhe propozimin e zgjedhjes së koncesionarit.

2.5.3. dokumentacioni tenderik

Dokumentacioni tenderik përgatitet nga Komisioni, në afatin e caktuar me vendim. Dokumentacioni tende-rik përgatitet dhe bazohet në studimin e projektit të koncesionit. Përmbajtja e dokumentacionit tenderik definohet me nenin 39 të Ligjit.

2.5.4. thirrja publike

Pas aprovimit të dokumentacionit tenderik nga Kryetari i komunës, Komisioni shpall thirrje publike për dorëzimin e ofertave për dhënien e koncesionit. Thirrja publike shpallet në “Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë” dhe në mediat publike të vendit, si dhe në mediat publike të Qytetit të Shkupit. Mund të shpallet edhe në mediat publike të huaja.

2.5.5. llojet e procedurës për dhënien e kontratës për koncesion

Dhënia e kontratës për koncesion bëhet përmes thirrjes publike, të organizuar sipas Ligjit, përveç në qoftë se ndonjë ligj tjetër nuk parasheh ndryshe.

Thirrja publike organizohet dhe realizohet si:Thirrje e hapur; Thirrje e kufizuar; Dialog konkurrent.


|1�||BNJVL|

Dialogu konkurrent është procedurë e re, që mund të realizohet në raste tejet të komplikuara, kur konce-denti konsideron se nuk mund të arrihen rezultate përmes thirrjes së hapur ose të kufizuar. Lënda e konce-sionit konsiderohet të jetë tejet e komplikuar, në qoftë se koncedenti nuk mund objektivisht:

a) t’i definojë specifikimet teknike për plotësimin e kërkesave të realizimit dhe funksionalitetit;

b) ta precizojë kornizën juridike ose financiare për realizimin e koncesionit.

Në procedurën e dialogut konkurrent, ofertuesi më i mirë zgjidhet vetëm në bazë të ofertës më të volitshme ekonomike, që i plotëson kërkesat e realizimit dhe funksionalitetit të partnerit publik. Procedura e dialogut konkurrent realizohet në tre faza:

Faza e parë: Selektimi i minimum 3 kandidatëve të përshtatshëm, në pajtim me kërkesat e thirrjes së shpallur; Faza e dytë: Diskutimi dhe dialogu me kandidatët e zgjedhur me qëllim të përcaktimit, definimit ose vendosjes së zgjidhjeve për projektin e koncesionit; Faza e tretë: Dorëzimi i ftesave te kandidatët e selektuar për dorëzimin e ofertave.

2.5.6. afatet për dorëzimin e ftesave dhe minimum-numri i kandidatëve/ofertuesve

Te thirrja e hapur, afati për dorëzimin e ofertave është minimum 52 ditë nga dita e dorëzimit të thirrjes për shpallje. Numri minimal i ofertuesve të përshtatshëm duhet të jetë të paktën 3.

Te thirrja e kufizuar, afati për dorëzimin e ofertës (kërkesa për pjesëmarrje) në fazën e parë është minimum 37 ditë nga dita e dorëzimit të thirrjes për dorëzim të kërkesës për pjesëmarrje, kurse në rastet e procedu-rave urgjente ky afat mund të shkurtohet në 20 ditë. Në fazën e dytë, afati nuk mund të jetë më i shkurtër se 40 ditë nga dita e dorëzimit të thirrjes për dorëzim të ofertës (në procedura urgjente mund të shkurtohet në 15 ditë). Numri minimal i kandidatëve të përshtatshëm duhet të jetë të paktën 3.

Te dialogu konkurrent, afatet për dorëzimin e ofertës (kërkesa për pjesëmarrje) në fazën e parë dhe afatet për dorëzimin e ofertës në fazën e tretë janë identike me afatet e caktuara për thirrjen e kufizuar, por afati është i shkurtuar në 20 ditë vetëm për fazën e parë. Numri minimal i kandidatëve të përshtatshëm duhet të jetë të paktën 3.

2.5.7. Vlerësimi i ofertave

Para se të fillojë me vlerësimin e ofertave, Komisioni e bën vlerësimin dhe selektimin e kandidatëve/ofer-tuesve të përshtatshëm, në bazë të:

Gjendjes personale; Aftësisë për kryerjen e veprimtarisë profesionale; Gjendjes ekonomike dhe financiare; Aftësisë teknike dhe profesionale.

Mund të vlerësohen vetëm ofertat e kandidatëve/ofertuesve të përshtatshëm. Komisioni e bën vlerësimin e ofertave në bazë të kritereve të shpallura paraprakisht.

Për vlerësimin e realizuar, Komisioni harton raport me shkrim, në bazë të të cilit koncedenti jep propozim për zgjedhjen e ofertës më të volitshme, gjegjësisht për zgjedhjen e koncesionarit.

2.5.8. Vendimi për zgjedhje dhe mbrojtja juridike

Në propozim të Komisionit, vendimi për zgjedhje merret nga koncedenti (Këshilli komunal). Kundër këtij vendimi mund të paraqitet mjeti juridik – kontesti administrativ para Gjyqit administrativ të Republikës së Maqedonisë, i cili nuk e prolongon lidhjen e kontratës për koncesion.


|18| |BNJVL|

2.5.9. kontrata për koncesion

Kontratat për koncesion ose llojet tjera të PPP nuk janë të unifikuara dhe përmbajtja e tyre varet nga lloji i zgjedhur i koncesionit, gjegjësisht modelit të PPP. Në çdo rast, kontratat për koncesion ose llojet tjera të PPP, në veçanti duhet t’i përmbajnë dispozitat për:

rregullimin e kushteve dhe mënyrës për realizimin e shërbimeve publike, veçanërisht për obligimin e realizimit të vazhdueshëm të shërbimit publik; minimum-standardet e nevojshme për dhënien e shërbimeve publike; mënyrën dhe procedurën për caktimin e çmimeve të shërbimeve publike; kontrollin e realizimit të shërbimit publik, gjegjësisht implementimin e kontratës; llojin e garancisë për realizimin e kontratës; sanksionet në rast të mosrespektimit të kontratës; kushtet për shkëputjen e njëanshme të kontratës.

|1�||BNJVL|

IV. Hapat për ImplementImIn e ppp efektIVe

Si që është cekur edhe në kapitujt paraprakë, modeli themelor i PPP përbëhet nga realizimi i obligimeve publike të komunës/ndërmarrjes publike, të cilat nuk kryhen në mënyrë të mëvetësishme, por ia mundë-sojnë këtë subjekteve private, pjesërisht ose plotësisht.

Në NJVL-të në Republikën e Maqedonisë, partneritet publiko-private si partneritete afatgjate strategjike në sektorin privat janë ende në fillim. Së këndejmi, zhvillimi i projektit, procesi i furnizimit dhe menaxhimi i kontratës mund të jenë sfidë tejet e madhe për administratën komunale dhe sektorin privat në vend. Kjo vlen posaçërisht për ata që do të emërohen si menaxherë të projekteve PPP dhe anëtarëve të komisionit për realizimin e procedurës për dhënien e kontratës. Informimi për ciklin e projektit PPP ka rëndësi kyçe për të gjitha palët e interesuara, posaçërisht për ata që i marrin vendimet në fazat e ndryshme të procesit, si që është Kryetari i komunës dhe anëtarët e Këshillit komunal.

PPP si koncept gjendet në fazën e zhvillimit dhe duhet theksuar që nuk ekziston asnjë metodë e unifikuar për analizën e PPP, por zakonisht në udhëzimet prezantohen ciklet e projektit, së bashku me metodologjitë e propozuara për strukturën e mendimit dhe analizës së vendim-marrjes6.

Procedura për dhënien e kontratës së koncesioneve ose llojeve tjera të PPP është përshkruar në kapitullin III dhe shfaqet në mënyrë grafike në Shtojcën 1. Në këtë kapitull jepet pasqyra e ciklit të projektit PPP, kur-se rrjedha është dhënë në pjesën e “Udhëzuesit për drejtorët e projektit dhe pronarëve të projekteve për Iniciativat e financimit privat dhe PPP”, të zhvilluar në bazë të përvojave të Programit për PPP në Irlandë7. Këtu qartësohen edhe rolet dhe përgjegjësitë e secilës pale dhe identifikohen aktivitetet e secilës faze të procesit, së bashku me faktorët kyçë për suksesin e procesit PPP.

Dëshirojmë të theksojmë që në ciklin e projektit të propozuar PPP supozohet që në procesin e furnizimit aplikohet procedura për dialogun konkurrent.

Cikli i projektit PPP, i shfaqur në Diagramin 1, ndahet në 6 faza:

1. Konteksti strategjik2. Vlerësimi i opsioneve dhe planifikimit afarist3. Parakualifikimi4. Dialogu konkurrent5. Zgjedhja e ofertuesit konkurrent6. Menaxhimi i kontratës dhe mbikëqyrja e realizimit.

Të gjitha gjashtë fazat përfshijnë resurse të konsiderueshme për përgatitjen, planifikimin dhe menaxhi-min.

Detyra e fazës së parë është sigurimi i vendim-marrësve me të gjitha informatat relevante dhe të nevojshme,me qëllim që të krijohet mundësia e dhënies së aprovimit për vazhdim të mëtejshëm të projek-tit PPP përgjatë procesit.

Rezultatet kyçe në fazën e vlerësimit të opsioneve dhe planifikimit afarist janë: hartimi i Studimit të pro-jektit të koncesionit me dokumentacionin adekuat dhe dorëzimin e tyre tek vendim-marrësit relevantë. Në kapitullin e ardhshëm jepen më tepër detaje për nevojën, përpunimin, përmbajtjen dhe fushëveprimin e Studimit të projektit të koncesionit.

� Guidelines for Successful Public-Private Partnerships;EuropeanCommission,DGRegionalPolicy,March2003.7 AguideforPFIandPPPprojectdirectorsandprojectowners,4ps,200�


|20| |BNJVL|

Në fazën e parakualifikimit, duke e përcjellur aprovimin për projektin PPP, fillon edhe procesi formal i fur-nizimit. Qëllimi i kësaj faze është përcaktimi i listës për ofertuesit e parakualifikuar.

Faza e dialogut konkurrent, pas fazës së parakualifikimit, do ta mundësojë hartimin e listës së ofertuesve dhe fillimin e dialogut të detajuar, ku kërkohen zgjidhje të detajuara, si dhe kërkesa e ofertave finale të ofertuesve.

Qëllimi kryesor i fazës së pestë është zgjedhja e ofertuesit konkurrent (që do ta realizojë shërbimin në ardhmëri), i cili ka ofruar vlerë më të mirë dhe i realizon shërbimet e kërkuara sipas standardeve të caktu-ara, në kuadër të buxhetit dhe kushteve të definuara me kontratë.

Rezultati kryesor i fazës së gjashtë dhe finale është të sigurohet se objekti operativ sigurohet në kohën e caktuar, që është funksional dhe që është “filluar me shërbimin e plotë”. Në momentin e transferit të shërbimit, pushtetet lokale duhet të kenë masa dhe procedura për realizim.


|21||BNJVL|

Diagrami 1: Cikli i projektit PPP në vetëqeverisjen lokale8

8 Adaptuarsipas:AguideforPFIandPPPprojectdirectorsandprojectowners,4ps,200�


|22| |BNJVL|

Cikli i projektit PPP në vetëqeverisjen locale


|23||BNJVL|

Menaxherit të projektit dhe Ekipit të projektit duhet t’i sugjerohet që të jenë në rrjedha me tetë faktorët kyç që prezantohen këtu, që mund të kontribuojnë për zhvillim të suksesshëm dhe implementim të një cikli të projektit PPP (Diagrami 2):

Diagrami 2. Faktorët kyç për ciklin e projektit PPP9

Për avancimin e projektit është e rëndësishme që të vlerësohet në çdo fazë kyçe sipas këtyre faktorëve kry-esorë, me qëllim që të sigurohet se secila fazë është ose ka qenë e trajtuar në mënyrë adekuate. Menaxheri i projektit e implementon këtë vlerësim dhe i përfshin të gjitha palët relevante në aktivitetet e fazave të ndryshme të implementimit të projektit.

Në Shtojcën 2 jepen listat kontrolluese për secilën fazë prej gjashtë fazave kyçe, sipas faktorëve kryesorë. Para secilës listë kontrolluese jepet diagrami me detyrat themelore, që duhet të kompletohen gjatë fazës gjegjëse të projektit.

9 Adaptuarsipas:A guide for PFI and PPP project directors and project owners,4ps, 2006

|24| |BNJVL|

V. përgatItja e studImIt për projektIn e koncesIonIt

Në këtë kapitull përshkruhet nevoja për përgatitjen e Studimit për projektin e koncesionit, pasqyra e për-gjithshme e përmbajtjes dhe fushëveprimi i Studimit, si dhe shpjegimi i hapave themelorë për përgatitjen e Studimit për projektin e koncesionit.

1. neVoja për përgatItjen e studImIt për projektIn e koncesIonIt

Nevoja për përgatitjen e Studimit për projektin e koncesionit kushtëzohet kryesisht nga dispozitat relevante ligjore të Republikës së Maqedonisë, që e trajtojnë problematikën e koncesioneve. Konkretisht, neni 27 i Ligjit për koncesione dhe lloje tjera të PPP e përcakton nevojën për përgatitjen e Studimit për projektin e koncesionit, si pjesë e përmbajtjes së propozimit për fillimin e procedurës për dhënien e koncesionit.

Por, nga ana tjetër, meqë flitet për përgatitje të projektit që duhet të zgjidhë ndonjë problem të caktuar ose të plotësojë ndonjë nevojë të caktuar (shërbim) me karakter publik dhe ka cikël jetësor, ku modeli për dhë-nien e koncesionit (ose formimi i ndonjë lloji tjetër të PPP është një prej mënyrave për sigurimin e financave për realizimin e projektit) është një prej mënyrave për gjetjen e financave për realizimin e projektit, përgati-tja e Studimit ka domethënie plotësisht tjetër. Në fakt, Studimi është dokument (rezultat) final i procesit të projektimit dhe analizës së realizueshmërisë, efektivitetit dhe efikasitetit të projektit të planifikuar.

Cikli i zakonshëm i projektit�0

10Adaptuarsipas:TheProjectManagementToolkit:AchievingResultsThatEndure inRapidlyTransitioningSocieties;Dr.MarcusIngle,Dr.RafaelAldrete(editors);PublicationfundedbyUSAID’sSouthEastEuropeRegionalInfrastructureProgram(RIP)forWaterandTransport(November2002).


|2�||BNJVL|

2. qëllImI I studImIt

Qasja bashkëkohore për përgatitjen e projekteve kapitale e përfshin sigurimin e informatave të gjithansh-me dhe marrjen e përgjigjeve të qarta për shumë pyetje të lidhura me: aspektet teknike-teknologjike të projektit; ndikimin e projektit në bashkësinë shoqërore dhe palët e prekura, ndikimin e projektit në punën e subjektit që e ndërmerr realizimin e projektit dhe menaxhimin me rezultatet e projektit (mjetet e krijuara themelore), implikacionet financiare dhe socio-ekonomike të projektit, ndikimet e mundshme të projektit në mjedisin jetësor, rreziqet e lidhura me realizueshmërinë dhe qëndrueshmërinë e projektit, etj. Në praktikë aplikohen analiza, metoda dhe vlerësime të ndryshme të standardizuara teknike, ekonomike, instituciona-le, juridike dhe tjera për vlerësimin e aspekteve të cekura. Por, duke e marrë parasysh që çdo projekt në esencë dhe sipas shumë aspekteve është i veçantë, nuk ekzistojnë “receta të gatshme” për çdo rast të mundshëm.

Llojet karakteristike të analizave për vlerësimin e realizueshmërisë së projektit

Qëllimi themelor i Studimit është të merren informata të përgjithshme dhe të detajura nga analiza e reali-zuar, në fazën e projektimit të projektit. Kjo do të shfrytëzojë si mjet themelor për vendim-marrjen për: (1) fillimin me realizimin e projektit të planifikuar dhe (2) financimin e realizimit të projektit, përmes dhënies së koncesionit ose formimit të llojeve tjera të PPP. Së këndejmi, Studimi për projektin e koncesionit është analizë e gjithanshme e realizueshmërisë, gjegjësisht dokumentacion që përveç analizës së përfitimeve dhe realizueshmërisë së punës nga disa aspekte “standarde” e jep edhe analizën e nevojshme për defini-min e atraktivitetit të projektit për subjektin privat, zgjedhjen e modelit dhe kohëzgjatjes së kontratës për PPP, kompensimin e koncesionit ose llojet tjera të pagesave nga koncedenti, si dhe aspektet tjera që janë specifike për realizimin e projekteve përmes PPP.

3. kornIza analItIke për analIzën dHe projektImIn e projekteVe

Si që është cekur paraprakisht, çdo projekt investues është punë e veçantë që përbëhet nga disa lidhje që gjenden në ndërvarshmëri (shkak-pasojë) mes resurseve të nevojshme për implementimin e projektit → aktivitetet e planifikuara → qëllimi që duhet të arrihet me realizimin e projektit (arsyeja kryesore për të cilën realizohet projekti) → rezultatet e pritura për realizimin e qëllimeve më të larta strategjike zhvillimore. Praktika bashkëkohore e planifikimit dhe përgatitjes së projekteve e përfshin edhe hartimin e analizave të ndryshme, me të cilat sigurohet planifikimi i integruar dhe vlerësimi i përgjithshëm i projekteve. Si efekt përfundimtar e kanë zgjedhjen dhe implementimin e projekteve që sigurojnë shfrytëzim efektiv të resur-seve dhe shpërndarje të barabartë të përfitimeve të projektit. Në vijim jepet korniza analitike dhe pasqyra


|2�| |BNJVL|

e projektit, me qëllim që të kuptohet procesi i planifikimit dhe vlerësimit të realizueshmërisë, efektivitetit dhe efikasitetit të projekteve investuese.

Korniza analitike për vlerësimin e realizueshmërisë dhe efektivitetit të projektit

Qëlimi i këtij doracaku nuk është të jep shpjegime të detajuara për llojet e ndryshme të analizave dhe me-todave që aplikohen gjatë planifikimit dhe përgatitjes së projekteve, por ato duhet të japin përgjigje për disa pyetje të lidhura me projektin dhe që janë të nevojshme për vendim-marrjen nga ana e organizatave të sektorit publik. Konkretisht, për pyetjet se a duhet të fillohet me realizimin e projektit dhe në qoftë se po, sipas cilit model të PPP duhet të bëhet kjo, gjegjësisht në cilin model duhet të përfshihet sektori privat.

Tabela në vijim jep pasqyrë të pyetjeve për disa aspekte që duhet të përfshihen me analizat.


|2�||BNJVL|

Qëllimet e projektit

Cila është lidhshmëria e projetit të planifikuar me strategjinë e përgjithshme zhvillimore të komunës? Cili problem specifik (kyç) e trajton projektin e planifikuar? A është përpunuar lidhja adekuate dhe e detajuar shkak-arsye e të gjitha aspekteve që janë pjesë e problemit (ose nevojës) kyç që trajtohet nga projekti? A është projekti investim prioritet publik? Cili është roli konkret i sektorit publik/privat në shërbimin që është lëndë e projektit?Çfarë është politika për realizimin e shërbimeve publike, që është lëndë e projektit (tarifat, subvencionet, grupet në shënjestër)?Cila është alternativa themelore e projektit? A janë marrë parasysh rritjet e mundshme të efikasitetit në dhënien e shërbimit krahas rritjes së kapacitetit të sistemit infrastrukturor? A është marrë parasysh ndryshimi i politikës në realizimin e shërbimit publik si alternativë e investimit?

Kërkesat efektive për rezultatet e projektit

Cila është baza e projeksionit të nevojave nga rezultatet e projektit? A ekzistojnë burime/mënyra alternative për plotësimin e kërkesës? Si do të pasqyrohet rritja e mundshme e çmimeve/tarifave në kërkesat/nevojat e ardhshme? Si do të pasqyrohet rritja e standardit jetësor (të ardhurave) në kërkesën?

Alternativat e projektit

A janë marrë parasysh zgjidhjet alternative të projektit, në aspekt të vëllimit, lokacionit, teknologjisë së shfrytëzuar, kohëzgjatjes? Si është bërë zgjedhja e zgjidhjes më të mirë alternative të projektit? A është bërë analiza e shpenzimeve më të ulëta (least-cost analiza) për zgjidhjet e identifikuara alternative të projektit?A është zgjidhja e zgjedhur e projektit vërtetë alternativë më efektive dhe më efikase? A jep alternativa e zgjedhur e prohektit rezultate (efekte) të shumëfishta? Si vlerësohen ato?


|28| |BNJVL|

Analiza e përfitimeve dhe shpenzimeve të projektit (cost-benefit analiza)

A trajtohet tërë cikli jetësor i projektit nga analiza? A i përgjigjet periudha e zgjedhur e analizës (cikli jetësor i projektit) llojit të projektit (sistemit të trajtuar infrastrukturor)? A janë analizuar përfitimet e projektit, gjegjësisht skenaret “me projektin” krahas “pa projektin”?Cilat përfitime të projektit janë kuantifikuar dhe vlerësuar (të shprehura me vlerë) dhe cilat jo?A identifikohen rezultatet e projektuara, të shprehura në vlerë (përfitimet) si vlerësime inkrementale dhe të sakta?A janë analizuar shpenzimet e projektit, gjegjësisht skenaret “me projektin” krahas “pa projektin”?A janë marrë parasysh të gjitha llojet e shpenzimeve të projektit?A identifikohen shpenzimet e analizuara të projektit si vlerësime inkrementale dhe të sakta?A janë llogaritur parametrat financiarë dhe ekonomikë (neto vlera aktuale dhe shkalla interne e kthimit)?Cila shkallë e diskontit është aplikuar?Cila është shkalla e kthimit (rentabilitetit) të shpenzimeve? A është konstatuar nevoja e ndryshimit (rritjes) të tarifave (çmimeve) për të mirat dhe shërbimet?A është bërë analiza e gatishmërisë dhe mundësisë për pagesën e tarifave/çmimeve sipas grupeve të ndara sociale të shfrytëzuesve finalë?A nevojitet dotacioni/subvencioni për projektin?Cili është arsyetimi për dotacionin?A është definuar plani financiar për realizimin e projektit (përcaktimi i burimeve të mjeteve financiare për plotësimin e neto-nevojave fiskale)?

Mundësitë për ndikim në mjedisin jetësor

A janë identifikuar të gjitha ndikimet e mundshme të projektit (pozitive dhe negative) mbi mjedisin jetësor?A janë kuantifikuar dhe vlerësuar ato (të shprehura në vlerë)?A janë paraparë mjete adekuate për eskivimin/zvogëlimin e monitorimit të ndikimeve negative? A janë llogaritur shpenzimet për masat e parapara? A janë integruar ndikimet dhe shpenzimet e vlerësuara në analizën financiare dhe ekonomike, gjatë: (1) zgjedhjes së zgjidhjes më të volitshme alternative? (2) analizës së realizueshmërisë financiare dhe ekonomike të projektit?

Shpërndarja e përfitimeve dhe shpenzimeve

A është bërë analiza e palëve të prekura me projektin?A është bërë analiza e shpërndarjes së përfitimeve dhe shpenzimeve të projektit?A janë paraparë nivele të ndryshme të tarifave (çmimeve) për të mirat dhe shërbimet (që janë rezultat i projektit) për llojet e ndryshme të shfrytëzuesve finalë?A është bërë analiza e shpërndarjes së shpenzimeve të projektit, veçanërisht të grupeve të varfra dhe të lëndueshme të shfrytëzuesve?A është bërë analiza e shpërndarjes së përfitimeve të projektit, veçanërisht të grupeve të varfra dhe të lëndueshme të shfrytëzuesve?A është paraparë pjesëmarrja e konsiderueshme e kapitalit të huaj (investimeve) në projekt?


|2�||BNJVL|

Rreziqet dhe qëndrueshmëria e projektit

A janë identifikuar dhe kuantifikuar rreziqet e projektit?A është caktuar probabiliteti i dukurisë për rreziqet e caktuara të projektit?A janë identifikuar rreziqet institucionale (rreziqet e subjektit publik/privat)?A është kryer analiza e senzitivitetit?A kërkojnë rreziqet përfshirje (intervenime) të qeverisë qendrore në projekt?Cilat masa parashihen për zvogëlimin/eskivimin e rreziqeve?A janë analizuar aspektet e caktuara të qëndrueshmërisë së projektit (financiare, resurset njerëzore, institucionale, menaxherike, etj)?A janë të volitshme ndryshimet e pritura afatshkurte dhe/ose afatgjate të kontekstit për qëndrueshmërinë e projektit (shumëzimi i përfitimeve të planifikuara)?

Zgjedhja e modelit PPP

A ka nevojë për përfshirjen e sektorit privat në realizimin e projektit?Cilat janë përfitimet e pritura nga formimi i PPP?A është identifikuar modeli më optimal i PPP për projektin? A ka vlerë të shtuar formimi i PPP (vlerë për të holla), të identifikuar përmes krahasimit të përfitimeve dhe shpenzimeve, në qoftë se projekti realizohet përmes furnizimit publik “standard”?A është bërë analiza dhe shpërndarja e rreziqeve mes partnerit publik dhe privat?A ekzistojnë pengesa juridike/rregullatore ose politike për formimin e PPP?

4. Informatat tHemelore që duHet të sIguroHen nga studImI

Duhet theksuar që varësisht nga lloji dhe “madhësia” e projekteve, në të shumtën e rasteve të përgatit-jes së Studimeve për projektet kapitale, që do të realizohen përmes dhënies së koncesioneve ose për të cilat do të realizohen lloje tjera të PPP, organizatat e sektorit publik do të kenë nevojë për angazhimin e agjencive ose organizatave të specializuara konsultante. Gjithashtu, duhet pasur parasysh se në çdo rast ekzistojnë kufizime në aspekt të resurseve të disponueshme për përgatitjen e analizave dhe vlerësimit të nevojshëm të projekteve. Për këtë arsye, nevojitet që prej fazave të hershme të projektit, gjegjësisht prej fazës së identifikimit të projektit ku përfshihet identifikimi i problemit konkret që trajtohet dhe qëllimet direkte të projektit, të ekzistojë edhe pasqyra e qartë për llojin dhe fushëveprimin e analizave konkrete që do të aplikohen gjatë përgatitjes së projektit. Për shembull, analiza e shpërndarjes së përfitimeve dhe shpenzimeve të projektit ose analiza e efekteve të mundshme në mjedisin jetësor mund të kenë domethë-nie të ndryshme te projektet e ndryshme, që shkakton edhe nevojë të ndryshme të analizës.

Në përgjithësi, në fazën e përgatitjes së specifikacioneve për shfrytëzimin e shërbimeve konsultante për përgatitjen e projekteve dhe dokumentacionit të nevojshëm (studimit), duhet të krijohet baraspesha mes resurseve të disponueshme për përgatitjen e projektit (koha, resurset njerëzore dhe mjetet financiare) dhe analizave të nevojshme.

Në vijim jepet pasqyra e llojeve “standarde” të analizës, që realizohen më së shpeshti gjatë përgatitjes së projekteve kapitale, si dhe përmbajtja gjenerale e Studimit për projektin e koncesionit.


|30| |BNJVL|

1. Qëllimet themelore të projektit të koncesionit: Identifikimi i projektit të koncesionitPërfitimet e pritura nga implementimi i projektit të koncesionitLidhja me qëllimet dhe planet zhvillimore strategjikeKorniza juridike për implementimin e projektit të koncesionitPalët e prekura nga projekti i koncesionit dhe ingjerencat e tyre

2. Të dhënat për parametrat themelorë teknikë të lëndës së koncesionit, analiza e zgjedhjeve alternative dhe vlerësimi i vlerës së zgjidhjes së aprovuar

Kërkesa e përfitimeve të pritura të projektit të koncesionitIdentifikimi i zgjidhjeve alternative për arritjen e përfitimeve të kërkuaraAnaliza krahasuese e zgjidhjeve alternative dhe zgjedhja e ofertës më të volitshmePërshkrimi i zgjidhjes së aprovuarAnaliza e vlerës së nevojshme investuese të projektit të koncesionit (zgjidhja e aprovuar).

3. Vlerësimi i arsyeshmërisë së projektit të koncesionit (analiza financiare cost-benefit)

4. Vlerësimi i arsyeshmërisë së gjerë socio-ekonomike të koncesionit (analiza ekonomike cost-benefit)

5. Elaborati për vlerësimin e ndikimit të koncesionit në mjedisin jetësor

6. Zgjedhja e modelit të PPPQëllimet dhe përfitimet e pritura nga PPPIdentifikimi i modeleve potenciale PPP për projektin konkret dhe analiza e zbatueshmërisë në bazë të “atraktivitetit” dhe aspekteve tjera të projektitAnaliza e rrezikut të lidhur me implementimin e projektit, duke i marrë parasysh mënyrat e ndarjes së rrezikut mes partnerit publik dhe privatKrahasimi i shpenzimeve të implementimit të projektit në kuadër të PPP me shpenzimet e implementimit të tij në ndonjë formë tjetërKrahasimi i përfitimeve të lidhura me implementimin e projektit në kuadër të PPP me përfitimet dhe pasojat sociale nga implementimi në format tjeraAnaliza e statusit juridik të pronës së luajtshme dhe paluajtshme dhe aspekteve tjera juridike të koncesionit

7. Përfundimet dhe rekomandimet

|31||BNJVL|

VI.. sHembuj të ppp

Në këtë pjesë do të jepen disa shembuj të PPP, sipas studimit të Bankës evropiane për rindërtim dhe zhvil-lim (BERZH). Ky institucion është zgjedhur për ilustrim, meqë financon projekte të këtilla për një kohë të gjatë dhe është e përfshirë në aktivitetet ekonomike të vendeve të tranzicionit, duke e mbikëqyrur avanci-min e tyre prej ekonomisë së planifikuar në ekonomi të tregut.

Ndonëse nuk ekziston ndonjë definim i unifikuar për suksesin e PPP, do të përpiqemi t’i prezantojmë ele-mentet themelore për suksesin e PPP, si që strukturohen nga institucionet dhe organizatat ndërkombëtare (BE, BERZH dhe KPMG).

Udhëzhuesi për PPP të suksesshme në BE fokusohet në 4 tema kryesore:1. Tregu i hapur dhe fer-konkurrenca; 2. Mbrojtja e interesit publik dhe maksimizimi i vlerës së shtuar; 3. Definimi i nivelit optimal të financimit ku sigurohet projekti i qëndrueshëm, por shmangen ekstra-

profitet; 4. Vlerësimi për llojin më efikas të PPP për projektin e caktuar

Në këtë Doracak identifikohen katër rolet parimore të partnerit privat:1. Sigurimi i kapitalit plotësues; 2. Menaxhimi alternativ dhe aftësitë për implementim; 3. Sigurimi i vlerës së shtuar për konsumatorët dhe publikun gjeneral; 4. Identifikimi më i mirë i nevojave dhe nevojës optimale të resurseve.

Udhëzuesi i BE-së i definon këto elemente për PPP të suksesshme:

Raporti i BERZH-it i definon këto elemente për PPP të suksesshme:

KPMG definon këto elemente për PPP të suksesshme:

1. Korniza e qartë juridike2. Vullneti i fuqishëm politik3. Definimi i qartë i partneritetit4. Definimi i qartë dhe përpiktë i

kontratave5. Disajni efikas i modeleve tarifo-

re6. Sistemi i qartë qeveritar për

vendim-marrje7. Bashkëpunimi në nivel ndër-

sektorial8. Bashkëpunimi me konsultantët

e jashtëm

1. Vlera maksimale për të hollat2. Inovacioni dhe efikasiteti mak-

simal për vlerën e të hollave 3. PPP konzistente me politikat

ekonomike 4. Pagesat për shërbim me cilësi

më të lartë

1. Projektet adekuate2. Procesi efikas i tenderimit 3. Kapaciteti institucional 4. Shpërndarja adekuate e rre-

ziqeve

Në vijim do t’i ilustrojmë shembujt më të mirë të PPP të implementuara në disa vende, së bashku me kor-nizën e gjerë institucionale dhe juridike për PPP. Do të jepet edhe shembulli i detajuar sipas procedurave të prezantuara në algoritmin në fq. 24 dhe 25.


|32| |BNJVL|

1. kornIza më e gjerë InstItucIonale dHe jurIdIke për ppp në Vende të caktuara11

Sipas raportit të BERZH-it të hartuar nga Atkins, shembujt më të mirë gjenden në dy grupe të vendeve. Gru-pet e vendeve dallohen sipas tre kritereve: ekzistimi i të drejtës zakonore ose jo, decentralizimi dhe faza fillestare ose sistemi i vendosur i implementimit të PPP. Në kategorinë e parë trajtohet Australia, Hungaria, Holanda, Portugalia dhe Mbretëria e Bashkuar (si standard-matës i nivelit të avancuar të përvojës me PPP). Në kategorinë e dytë trajtohet Kroacia, Republika Çeke dhe Rumania.

Ndonëse ky Doracak e trajton përgatitjen dhe implementimin e PPP nga pushtetet lokale në Republikën e Maqedonisë, kemi vendosur t’i shfaqim edhe ndikimet e PPP që janë të rëndësishme kryesisht për ingje-rencat e pushtetit qendror, si efekte të decentralizimit fiskal dhe stabilitetit makroekonomik. Kemi vendo-sur ta aplikojmë këtë qasje për shkak se pushteti lokal nuk funksionon i izoluar nga pushteti qendror, por së bashku punojnë si partnerë në zbatimin e politikave sociale-politike dhe ekonomike në Republikën e Maqedonisë. Në këtë kuptim, konsiderojmë që është e rëndësishme të shihet struktura e institucioneve, legjislacioni, organizimi i implementimit të PPP në vendet e caktuara.

Mbretëria e Bashkuar është lider në inovacionet e PPP dhe një prej shteteve të para që ka filluar me im-plementimin e këtij instrumenti. Mbretëria e Bashkuar ka kursyer 17% të mjeteve në 29 projekte, llogaritur sipas parimit të krahasuesit të sektorit publik. PPP implementohet në veprimtaritë e kanalizimit, transportit publik, shëndetësisë, arsimit, teknologjisë (pajisjet, automjetet dhe sistemet informatiko-teknologjike). De-terminues për suksesin e PPP janë përvojat dhe njohuritë e dakordimit, si dhe vullneti i sektorit privat për pranimin e rrezikut të caktuar, qoftë edhe pa garanci. Problemet më të shpeshta me të cilat janë ballafaquar gjatë procesit të PPP janë transferi joadekuat i rrezikut, metodologjia e dobët tenderike, koordinimi i dobët mes partnerit publik dhe qeverisë, konsultimi i pamjaftueshëm me palët e kyçura në fazën e parë, mungesa e vullnetit për shfrytëzimin e ndihmës së konsultantit, fokusi më i madh te inputet sesa te autputet, si dhe optimizmi tejet i madh për të hyrat e ardhshme.

Në përgjithësi, në Mbretërinë e Bashkuar fokusohen në Iniciativat për financim privat, veçanërisht në sek-torin e transportit. Në vitin 2000 Qeveria e Mbretërisë së Bashkuar e ka publikuar programin dhjetëvjeçar me vlerësimet e investimeve në sektorin e transporteve për 121 miliardë funta britanike, prej të cilave 56 miliardë priten nga sektori privat (prej tyre, 32 mld funta janë për rrugë, prej të cilave 5 mld funta janë nga sektori privat). Përvojat e sektorit të transportit janë që projektet PPP përfundohen më shpejtë, shpenzimet kontrollohen më mirë, cilësia dhe siguria është më e lartë, me çka rritet edhe kënaqësia e klientëve. Re-zultatet nga hulumtimi i porositur nga Thesari dhe Trezori nacional i Britanisë së Madhe tregojnë që vetëm 4% e pushteteve konsiderojnë që Nismat për financim privat japin vlerë të ulët për të hollat, kurse vetëm 1% mendojnë se kanë lidhje të dobët me partnerin privat që e siguron shërbimin.

Përvoja kroate prezantohet përmes përvojës së fituar nga vizita studimore e organizuar nga USAID në vitin 2007. Si shembull merret Koprivnica, qytet me 33.000 banorë dhe buxhet vjetor prej 25 milionë eurove. Koprivnica është qyteti i parë në Kroaci që ka lëshuar bono komunale, të cilat kuotojnë edhe në Bursën e Zagrebit dhe ka realizuar projekte PPP. Shembull për PPP është financimi i ndërtimit të objekteve të reja të shkollave fillore dhe sallave të fizkulturës, sipas standardeve të Federatës ndërkombëtare të hendbollit. Janë theksuar disa argumente në dobi të PPP:

1. Pagesa direkte për shërbimin e pranuar (këstet mujore); 2. Cilësia e njëjtë e realizimit të shërbimit për periudhë disavjeçare; 3. Standardi i definuar dhe i siguruar për mirëmbajtje; 4. Financimi i ndërtimit pa deficit buxhetor; 5. Mbrojtja e interesit publik.

Në këtë rast, konzorciumi përbëhet nga kontraktuesi-ndërtimtari, ndërmarrja për mirëmbajtje dhe banka që e jep borxhin.

11 Përmëtepër:PasqyraAtkinsBERZHpërshembujtndërkombëtarëtëPPP,nëntor200�


|33||BNJVL|

Shembull tjetër për PPP në Kroaci është financimi dhe ndërtimi i shkollës fillore dhe sallës së fizkulturës nga sipërmarrësi lokal, që pastaj i jepet me qira pushtetit lokal. Në këtë rast, qiradhënës është sipërmar-rësi privat, i cili siguron shërbime të higjienës, mirëmbajtjes dhe shërbime tjera që nuk lidhen me procesin arsimor.

Dallimet kryesore mes PPP dhe mënyrës klasike të financimit të ndërtimeve, nga aspekti i Kryetarit të Ko-munës Koprivnicë mund të përmbledhen në mënyrën në vijim:

1. Shpenzime më të ulëta të ndërtimit; 2. Nuk ka tepricë ose punë ndërtimore plotësuese; 3. Nuk ka vonesë; 4. Nuk ka defekte të fshehta të objektit – rreziku merret nga partneri privat; 5. Nuk ka obligime publike financiare gjatë ndërtimit.

Si shembull tjetër merret qyteti i Varazhdinit, i cili ka 50.000 banorë dhe gjendet në Kroacinë veri-perën-dimore, me buxhet prej rreth 35 milionë eurove. Sa i përket financimit të projekteve kapitale, Qyteti i Va-razhdinit i parapëlqen borxhet para PPP. Njëri prej argumenteve të përgjigjes për strategjinë e borxhit në vend të PPP ose bonove, është që në shumë raste kur merren hua nga bankat komerciale, qyteti paraqitet si garant i shfrytëzuesve buxhetorë (shkollat) ose ndërmarrjet publike që themelohen nga qyteti. Në këto raste, niveli i debitit publik të komunës nuk rritet, kurse Qyteti mund të marrë hua deri sa ta arrijë nivelin prej 20% të shpenzimeve rrjedhese operative (shënim i jonë: Kjo mënyrë e financimit krijon të a.q. shpen-zime të fshehura, meqë garancitë llogariten jashtë bilancit, por bartin rrezik që të aktivohen në rast se dakordohen palët e kontratës).

Cilat janë argumentet për PPP(Përvojat nga vetëqeverisja lokale në Kroaci)

PPP siguron beneficione për shpërndarjen e rrezikut të partnerit (publik ose privat) i cili është pozicionuar më së miri për kontrollimin e aktivitetit që e jep rezultatin e parapëlqyer. Me PPP, kjo arrihet përmes spe-cifikimit të roleve, rreziqeve dhe shpërblimeve në bazë kontraktuese, me çka sigurohet nxitje për rezultate dhe fleksibiliteti maksimal, që nevojitet për arritjen e rezultateve të pëlqyera.

Përfitimet kryesore nga shfrytëzimi i PPP janë: Pa financim privat nuk do të ishin ndërtuar objektet publike, për shkak se të hollat shtetërore nuk do të kishin qenë në dispozicion; I mundëson pushtetit lokal të merr objekte të reja publike, pa i rritur tatimet; PPP rezulton me rritje të madhe të cilësisë së shërbimeve publike;Gjobat e lidhura me rezultatet e punës, që nuk janë pjesë e kontratave për PPP, do të sigurojnë përmirësim të vazhdueshëm të standardeve, shumë më shpejtë nga arritja e këtillë në sektorin publik; Pushteti lokal e përmirëson reputacionin e tij përmes sigurimit të shërbimeve më të mira publike; PPP janë të shpejta, efikase dhe mënyrë e lirë e ndërtimit të objekteve të reja (të paktën në peri-udhë afatshkurte); Kursimi në shpenzimet e projektit; Zëvendësimi i resurseve të kufizuara publike me resurset dhe menaxhimin privat dhe Qasja ndaj burimeve të reja të kapitalit privat.

Cilat janë argumentet kundër PPP(Përvojat e pushteteve lokale kroate)

Kritikuesit pohojnë se tatimpaguesit do ta paguajnë faturën për PPP, për shkak se ekziston kufi i rritjes së tatimeve; Pushteti lokal do ta afatizojë ardhmërinë, kurse shpenzimet afatgjate për pagesën për sektorin privat janë shumë më të mëdha nga rastet kur sektori publik do ta ndërtonte vetë objektin e nevojshëm;


|34| |BNJVL|

Sipas anketës së realizuar, marrja me qira e projektit PPP për shërbime shkollore do ta tejkalojë shumën prej 25 milionë eurove. (Rasti i shkollës së gjuhëve në Koprivnicë, në krahasim me shpenzimet e ndërtimit që arrijnë 15 milionë eurove); Në disa raste, shpenzimet fillestare të projektit kthehen për 5-10 vite, duke lënë 15-20 vite për profit të pastër nga ndërtimi;Ekziston evidencë e qartë që disa prej projekteve të para PPP në rajon nuk janë realizuar sipas standardeve; Tradicionalisht, sektori publik është kujdesur me shkollat dhe sallat sportive, ku tani përfshihet sektori privat;Kompanitë private janë akuzuar për kursimin e materialeve, me qëllim të maksimizimit të profitit.

A do të ndërpritet ndonjëherë financimi direkt i PPP për shkollat e reja dhe objektet tjera publike?(Përvojat e pushteteve lokale kroate)

Është e rëndësishme të mbahet PPP në perspektivë, por pjesa më e madhe e punëve publike ende financohen nga pushtetet lokale; Ekzistojnë disa fusha ku skemat e PPP mund të tregohen si joadekuate (furnizimi me ujë, kanalizimi, etj); Përshpejtohet rritja masovike e përfshirjes së sektorit privat në shërbimet publike gjatë viteve të ardhshme; Pushteti lokal shpreson që programet rrjedhëse për ndërtimin e shkollave dhe të katër sallave sportive në Kroaci do t'i tregojnë skeptikëve se kjo është mënyra e vetme për rikëmbjen e shërbimeve të dobëta publike në vend.

Informatat strukturore sipas raportit të BERZH-it dhe vizitës së Kroacisë

Në tabelën në vijim jepet përmbledhja e vlerësimeve për përvojat PPP, sipas dokumentit të BERZH-it, në bazë të:

Strukturës së pushtetit dhe decentralizimit, Kornizës juridike të PPP, Politikës fiskale rajonale, Shpërndarjes së rrezikut, procesit të tenderimit dhe metodave të financimit, Përvojës me transaksionet PPP dhe shfrytëzimit të konsultantëve, Arsyeshmërisë teknike dhe ekonomike të skemave të aprovuara PPP, Rejtingut kreditor në nivel nacional.

Australia ka përvojë me PPP në këto sektorë: rrugë, transport, arsim, shëndetësi, drejtësi, mbrojtje, ener-gjetikë dhe punë komunale. Vlera totale në vitin 2002 ka qenë 55 miliardë dollarë amerikanë. Në pjesën e legjislativës, kanë përgatitur Udhëzues për tenderim gjatë financimit privat, me pjesë të posaçme për vlerën e të hollave. Ky Udhëzues është pjesë e Kornizës për menaxhment financiar gjatë tenderimit të shërbimeve. Parimet e financimit privat janë kërkesa e aprovimit, varësisht nga vlera e mjeteve nga personi përgjegjës (deri në 20 milion euro) nga Ministri i financave (20-50 milionë euro) ose Kabineti i Kryeministrit (mbi 50 milionë euro). Njësia PPP është formuar në Ministrinë e financave dhe ajo kontakton me agjencitë/partnerin publik që prej fazave të hershme të PPP. Kjo njësi ka rol të:

1. Mbikëqyrjes së progresit të projekteve qeveritare; 2. Mbështetjes së agjencive/partnerit publik për zhvillimin e ofertave; 3. Këshillimin e qeverisë për vlerën e të hollave të ofertave.

Në këtë mënyrë, kjo njësi e mundëson: 1. Zvogëlimin e shpenzimeve të transaksionit; 2. Shkurtimin e kohës për zhvillimin e ofertave; 3. Reaksionin e hershëm, në qoftë se nevojitet.


|3�||BNJVL|

Në Australi është kuptuar rëndësia e pushtetit lokal në zhvillimin e infrastrukturës rrugore. Kështu, në vitin 2006 janë shpërndarë 800 milionë dollarë amerikanë për pushtetet lokale, në bazë konkurrente për pro-jektet e rrugëve rajonale me prioritet. Shteti nuk e kontrollon debitimin e NJVL-ve dhe bankat kanë kërkuar udhëzime më të qarta për PPP në nivel lokal. Shteti i ka ndihmuar NJVL-të në të gjitha përvojat PPP me ndihmë teknike. Për debitim, NJVL-të duhet të kërkojnë aprovim nga shteti. Politika në nivel nacional për zvogëlimin e borxhit publik ka ndikuar direkt në zhvillimin e instrumentit PPP. Shembujt e pasuksesshëm të Australisë janë shfaqur për shkak të ofertave joreale, si dhe transfereve joadekuate të rrezikut komercial.

Hungaria është shembull i mirë për PPP të suksesshme dhe të pasuksesshme, të realizuara nga NJVL-të. Nuk është befasi që NJVL-të më të mëdha, me burime stabile të të hyrave, administratë të trajnuar për furnizime publike dhe negociata, si dhe menaxhim më cilësor, janë më të sukseshme se NJVL-të e vogla, të cilat nuk i kanë këto shkathësi. Në Hungari, NJVL-të fillojnë PPP pa aprovim paraprak nga pushteti qendror, që ka rezultuar me deficite të paqëndrueshme tregtare dhe buxhetore, si dhe deficit të llogarisë rrjedhëse në mesin e viteve të nëntëdhjeta. Për këtë arsye, tani shteti nuk garanton për debitimet e NJVL-ve dhe ia ka lënë tregut ta rregullojë aftësinë kreditore për çdo NJVL. Me strukturë të këtillë të NJVL-ve, pushteti qendror duhet ta mbajë aftësinë e lartë kreditore në nivel nacional dhe duhet të sigurojë kornizë efikase institucionale dhe juridike për debitimin e NJVL-ve. Ato hyjnë në PPP kryesisht në sferën komunale, përmes partneritetit institucional ku NJVL mban 49% të pronësisë së subjektit të ri juridik. Njësia PPP është formuar në Ministrinë e ekonomisë dhe transportit, si dhe Komitetit ndërministror (Ministria e financave, Ministria e drejtësisë, Kabineti i Kryeministrit dhe Enti statistikor). Ky komitet i ka identifikuar veprimtaritë potenciale ku mund të aplikohet PPP: infrastruktura rrugore, konviktet e studentëve, burgjet. NJVL-të hungareze mund të hyjnë në PPP pa aprovim të pushtetit qendror. Përvoja e PPP në Hungari tregon që baza për PPP e suk-sesshme janë transferimi i kujdesshëm i rreziqeve dhe vlerësimi real i të hyrave.

Në Holandë ka ekzistuar kujdes i madh për fillimin e PPP në nivel lokal, për shkak të kujdesit të kontrollit të debitimit dhe deficitit buxhetor. Për këtë arsye, fokusohen në metodën e furnizimeve publike për arritjen e vlerës të të hollave. Për shkak të qasjes së këtillë të kujdesshme për sigurimin e solvencës së PPP, për-voja e Holandës fokusohet në PPP me profile të larta të parashikueshmërisë së rreziqeve, që rregullohen me transfer të limituar të rrezikut mbi partnerin privat. Në Ministrinë e financave është formuar Qendra për njohuritë PPP, ku mbledhen të gjitha njohuritë nga sektori privat dhe publik, me qëllim të caktimit të rregullave të qarta për bashkëpunim mes sektorit publik dhe privat, propozimit të projekteve adekuate për PPP dhe hartimit të raporteve për përvojat PPP. Partneri publik e formulon funksionin që duhet të realizo-het, kurse partneri privat duhet të caktojë si do të implementohet funksioni. Në këtë mënyrë mundësohet që partneri privat të prezantohet me zgjidhjen më efikase, që i lejon kalkulimet për shpenzimet operative dhe shpenzimet e mirëmbajtjes. Qendra holandeze për njohuri ka krijuar disa korniza për PPP: kushtet the-melore për suksesin e PPP, udhëzimet për shfrytëzimin e instrumenteve financiare, lista kontrolluese për kontratat PPP, instrumentet për krahasimin e PPP me kontratat konvencionale për ta kontrolluar vlerën e të hollave, udhëzuesi për strukturim efikas të PPP, udhëzuesi për zbatim adekuat të direktivave të BE-së për tenderim në PPP. NJVL-të holandeze mund të hyjnë në PPP, por duhet të marrin leje nga rajoni gjegjës. PPP është aplikuar në transportin urban, ujësjellësit, sektorin e banimit, shkollat dhe parqet industriale. Përvoja dhjetëvjeçare me PPP në Holandë tregon që përvojat e PPP të para duhet të regjistrohen dhe të arkivohen detajisht, për shkak të standardizimit të ardhshëm dhe shpërndarjes së përvojave për palët e interesuara. Në këtë mënyrë zvogëlohen edhe shpenzimet e transaksionit dhe kohëzgjatja e tenderimit. Në Republikën Çeke, koncesionet shfrytëzohen zakonisht në fushën e mbledhjes së mbeturinave, ndriçimit rrugor dhe kanalizimit. Në nivel lokal duhet të harmonizohen rregullat buxhetore, me të cilat transaksionet PPP do të harmonizohen ne rregullat e BE-së për borxhin publik dhe deficitin buxhetor. Konkretisht, sipas rregullave të Mastrihtit (borxhi publik jo më i madh se 60% i BPV-së dhe deficiti publik buxhetor jo më i madh se 3% i BPV-së), transaksionet e PPP janë nën mbikëqyrje, si burim i debitimit dhe i mjeteve publike në periudhë afatmesme. Kjo me siguri do të jetë sfidë për Maqedoninë, si shtet me nivel relativisht të lartë të decentralizimit fiskal. Konkretisht, ekziston pasiguria gjatë buxhetimit në periudhë afatgjate, që rezul-ton nga pasiguria e shumës së strukturës së shpenzimeve të NJVL-së për çdo vit. Ekziston korniza juridike për PPP, e cila i rregullon: ingjerencat e pushtetit qendror, rajoneve dhe pushtetit lokal; tenderimin publik; Ligjin për koncesione; Ligjin për bankrot. Përvojat PPP ekzistojnë kryesisht në punët komunale: deponitë, fabrikat për djegien e mbeturinave, transportin publik, ndriçimin rrugor. Projektet potenciale të identifikua-ra për PPP janë në fushat: shëndetësi, infrastrukturë rrugore, hekurudha, aeroporte, metro.


|3�| |BNJVL|

Në Rumani, Atkins ka konstatuar disa dobësi në implementimin e PPP: Ligji për tenderim mundëson lëshi-me kur nuk ka numër të mjaftueshëm të ofertuesve, ku fillojnë negociatat, të cilat më së shpeshti përfun-dojnë pa efikasitet për qeverinë; specifikimi i projekteve e ka përjashtuar mundësinë e invoacionit teknik, me çka zvogëlohet mundësia për projektim me shpenzime më të ulëta dhe projektet nuk mundësojnë vlerë të të hollave.


|3�||BNJVL|

Push

teti

loka

l dhe

qen

dror

- pë

rvoj

at

Shte

toPë

rvoj

a m

e PP

PPo

litik

a fis

kale

dhe

dec

entr

aliz

imi

Ndik

imi n

ë m

akro

ekon

omi

Mbr

etër

ia e

Ba

shku

arPo

zitë

udh

ëheq

ëse

në P

PPPu

shte

ti qe

ndro

r e

kont

rollo

n de

bitim

in e

për

-gj

ithsh

ëm p

ërm

es p

lane

ve p

ër d

ebiti

m

Push

teti

loka

l mun

d të

gar

anto

jë b

orxh

e, p

or v

e-të

m m

e qa

rkul

limin

e të

hol

lave

PPP

i m

undë

son

shte

tit

vler

ë të

mad

he t

ë të

ho

llave

, si d

he m

oder

nizi

m të

shp

ejtë

të v

endi

t, pr

ej fu

ndit

të v

iteve

të te

tëdh

jeta

der

i sot

Kroa

cia

Kanë

mira

tuar

Udh

ëzim

për

im

plem

entim

in e

for

-m

ave

kont

rakt

uese

të

PPP

në s

htat

or 2

006,

ku

jepe

n pë

rkuf

izim

et t

hem

elor

e, d

efin

ohen

for

mat

e

PPP,

për

shkr

uhet

pro

cedu

ra p

ër z

gjed

hjen

e p

art-

nerit

priv

at d

he s

igur

ohen

ele

men

tet

e ko

ntra

tës

për P

PP

Ligj

i për

bux

het i

lejo

n NJ

VL-v

e të

deb

itojn

ë Li

dhur

me

shum

ën e

bor

xhit

vjet

or, a

dmin

istra

-ta

ve l

okal

e kr

oate

ju

ësht

ë le

juar

deb

itim

i m

e m

aksi

mum

20%

nga

të to

tali

i bux

hetit

ope

rativ

rr

jedh

ës t

ë ko

mun

ës p

ër v

itin

para

prak

fis

kal

(ngj

ashë

m m

e di

spoz

itat n

ë M

aqed

oni)

Aust

ralia

M

e su

kses

, ava

ncon

pos

açër

isht

në

infra

stru

ktur

ën

rrug

ore

Seks

ioni

për

PPP

ësh

të fo

rmua

r në

Min

istri

në e

fi-

nanc

ave

Korn

iza

e PP

P ës

htë

vend

osur

mirë

, mun

dëso

n ku

s-ht

e të

vol

itshm

e pë

r kap

italin

ndë

rkom

bëta

r priv

atKa

në h

artu

ar U

dhëz

ues

për t

ende

rim n

ë fin

anci

met

pr

ivat

e dh

e Ud

hëzu

es p

ër v

lerë

n e

të h

olla

vePu

shte

ti qe

ndro

r dh

e lo

kal k

anë

vend

osur

pol

itika

pë

r min

imum

-deb

itim

.

Push

teti

loka

l e d

efin

on v

etë

mas

ën e

ske

mav

e PP

P Pu

shte

ti lo

kal

ka t

ë hy

ra v

etan

ake

me

të c

ilat

disp

onon

liris

ht

Gjat

ë de

bitim

it, p

usht

etet

loka

le d

uhet

të m

arrin

le

je n

ga p

usht

eti q

endr

or

Polit

ika

e fu

qish

me

buxh

etor

e re

zulto

n m

e ni

vel

të u

lët t

ë de

bitim

itAf

tësi

a e

lartë

kre

dim

arrë

se d

he r

ejtin

gu k

redi

-to

r

Hung

aria

Pr

ojek

te t

ë vo

gla

PPP,

kry

esis

ht n

ë fu

shën

kom

u-na

le.

Seks

ioni

PPP

ësh

të fo

rmua

r në

Min

istri

në e

eko

no-

mis

ë, e

kzis

ton

edhe

Kom

iteti

ndër

-min

istro

rKr

yesi

sht

përm

es p

artn

erite

t in

stitu

cion

al -

NJV

L m

ban

49%

të p

ronë

s së

sub

jekt

it të

ri ju

ridik

Dece

ntra

lizim

i sim

etrik

nga

asp

ekti

i ing

jere

nca-

ve Mun

d të

deb

itojn

ë pa

lej

e pa

rapr

ake

nga

pus-

htet

i qen

dror

Nuk

ka g

aran

ci s

htet

ëror

e pë

r deb

itim

in e

NJV

L-ve Ko

ntro

lli i

fuqi

shëm

treg

tar i

aftë

sisë

kre

dito

re

Holla

nda

Qen

dra

PPP

ësht

ë th

emel

uar n

ë vi

tin 2

000,

me

qël-

lim q

ë qe

veria

ta

impl

emen

tojë

PPP

me

qëlli

m t

ë vl

erës

të të

hol

lave

Qas

je e

kuj

dess

hme

e de

bitim

it në

niv

el lo

kal,

me

qëlli

m t

ë ko

ntro

llit

të b

orxh

it pu

blik

dhe

def

iciti

t bu

xhet

or

NJVL

-të d

ebito

jnë

liris

htPu

shte

ti qe

ndro

r ush

tron

mon

itorim

të k

riter

eve

të M

astri

htit

Qas

ja e

kuj

dess

hme

e pu

shte

tit q

endr

or m

undë

-so

n so

lven

cë të

lartë

të p

usht

etev

e. N

ga a

na tj

e-të

r, kj

o qa

sje

rezu

lton

me

PPP,

ku

rrez

iqet

janë

m

jaft

të p

aras

hiku

eshm

e


|38| |BNJVL|

Repu

blik

a Çe

keKo

rniz

a ju

ridik

e pë

r rre

gulli

min

e P

PPDa

llim

i m

adh

mes

NJV

L-ve

të v

ogla

dhe

të m

ëd-

ha n

ë as

pekt

të

kapa

cite

tit d

he n

johu

risë

për

PPP

Me

rreg

ulla

t e M

astri

htit,

tran

saks

ione

t PPP

janë

në

n m

onito

rim,

si b

urim

i d

ebiti

mit

i m

jete

ve

publ

ike

në a

fat t

ë gj

atë

Rum

ania

Ko

nces

ione

t PPP

në

nive

l të

NJVL

-ve

për u

jësj

ellë

s-it

me

konc

esio

narë

t ndë

rkom

bëta

rë r

ezul

tojn

ë m

e sh

ërbi

me

më

të m

ira, p

or p

ër s

hkak

të m

unge

sës

së k

onku

rren

cës

ka ç

mim

e të

lar

ta p

a vl

erën

për

të

hol

lat

Përv

oja

e NJ

VL-v

e m

e de

bitim

Debi

timi p

as a

prov

imit

të K

omis

ioni

t për

apr

ovi-

min

e d

ebiti

mit

në n

ivel

loka

l

Maq

edon

ia

Ligj

i për

kon

cesi

one

dhe

lloje

tjer

a të

PPP

Sekt

ori p

ër P

PP n

ë M

inis

trinë

e e

kono

mis

ëTr

upi i

pos

açëm

qev

erita

r ndë

r-min

istro

r për

PPP

NJVL

-të k

anë

të h

yra

veta

nake

NJVL

-të m

und

të m

arrin

bor

xhe

dhe

ta i

mpl

e-m

ento

jnë

PPP

Kont

rolli

i de

bitim

it pë

rmes

kër

kim

it të

men

dim

it ng

a M

inis

tria

e fin

anca

ve


|3�||BNJVL|

2. s

He

mb

uj

të

pr

oje

kt

eV

e p

pp

të

Imp

lem

en

tu

ar

a n

ë s

Ht

et

et

e c

ak

tu

ar

a

Në ta

belë

n në

viji

m je

pen

ilust

rimet

e s

hem

bujv

e ko

nkre

të të

pro

jekt

eve

PPP

në s

htet

et e

cak

tuar

a

Tabe

la m

e sh

embu

j të

PPP

Shte

tiVe

prim

taria

Mod

eli P

PPQ

ëllim

et e

pa

rtne

rit p

ublik

Përfi

timet

e

pritu

raRr

eziq

et p

ër

part

nerin

pub

likRr

eziq

et p

ër

part

nerin

priv

at

Peng

esat

në

impl

emen

tim

Tjet

ër

Mbr

etër

ia e

Ba

shku

arM

enax

him

i me

mbe

turin

at e

ng

urta

në

Kirk

lis

Partn

erite

ti in

stitu

cion

al (N

JVL

ka p

ronë

si p

rej

19%

) për

25

vjet

Përfs

hin

prod

him

tari

të

ener

gjis

ë el

ektri

ke

nga

mbe

turin

at e

ng

urta

, qen

dër p

ër

ricik

lim, d

y fa

brik

a pë

r kom

post

im,

dy q

endr

a ric

iklim

i pë

r mbe

turin

at e

am

visë

risë

Stan

dard

e pë

r am

bien

t jet

ësor

Men

axhi

mi

më

i mirë

me

mbe

turin

at e

ng

urta

Rr

itja

e ka

paci

tetit

të

depo

nisë

Auto

ritet

et n

ë Ki

rklis

ka

në m

endu

ar

që p

artn

erite

ti in

stitu

cion

al ë

shtë

m

ë i m

irë s

e BO

T,

kurs

e kj

o ës

htë

para

pëlq

yer e

dhe

nga

partn

eri p

rivat

Rr

ezik

u ng

a kë

rkes

a m

ë e

ulët

Min

imum

60%

e

mbe

turin

ave

duhe

t të

ricik

lohe

t dh

e pë

rdor

et

për p

rodh

imin

e

ener

gjis

ë el

ektri

ke

Rrez

iku

nga

kërk

esa

më

e ul

ët

Doku

men

taci

oni i

pl

otë

i për

gatit

ur

gjat

ë pr

oced

urës

te

nder

uese

(k

ontra

ta, a

ksio

net,

spec

ifiki

met

tje

ra).

Pas

tend

erit

nuk

janë

leju

ar

bise

dim

e, p

or ë

shtë

va

zhdu

ar k

oha

për p

aras

htrim

in

e py

etje

ve d

he

shpj

egim

eve

plot

ësue

se

Stra

tegj

ia p

ër

men

axhi

m m

e m

betu

rina

– në

pë

rpun

imin

e s

aj

ësht

ë ko

nsul

tuar

edh

e se

ktor

i priv

at

Aust

ralia

Tran

spor

ti pu

blik

në

Mel

burn

Ko

nces

ion

Tran

spor

ti m

ë ci

lëso

r Zv

ogël

imi i

su

bven

cion

eve

Rrez

iku

nga

dësh

timi

finan

ciar

i pa

rtner

it pr

ivat

Mbl

edhj

a e

të

hyra

vePr

oble

met

me

tend

erin

dhe

pr

ojek

sion

i i

paqë

ndru

eshë

m

finan

ciar

. Qev

eria

ës

htë

dety

ruar

të

inve

stoj

ë m

jete

fin

anci

are

Qev

eria

e k

a re

aliz

uar

gara

ncin

ë e

mba

rëva

jtjes

për

sh

kak

të m

ossu

kses

it fin

anci

ar të

ope

rato

rit

Si a

rsye

të

mos

suks

esit

lloga

riten

of

erta

t tej

et o

ptim

istik

e të

par

tner

ëve

priv

atë,

në

kup

tim të

dës

hirë

s te

jet t

ë m

adhe

të

partn

erit

publ

ik p

ër

të h

yrë

në P

PP. G

jatë

in

dika

cion

eve

për

mos

suks

es ja

në të

ga

tshë

m e

dhe

ta

blej

në rr

ezik

un p

rivat

(k

jo k

a nd

odhu

r)


|40| |BNJVL|

Hung

aria

Men

axhi

mi m

e m

betu

rinat

e

ngur

ta n

ë NJ

VL

Debr

ecen

Partn

erite

ti in

stitu

cion

al (N

JVL

ka p

ronë

si p

rej

49%

)

Ndër

rimi i

ve

tura

ve të

vje

tra

dhe

ndër

timi i

pl

ehër

isht

es

Shër

bim

i më

cilë

sor,

zvog

ëlim

i i s

hpen

zim

eve

për m

irëm

bajtj

e

Zbat

imi i

st

anda

rdev

e të

BE

-së

Mbl

edhj

a e

kom

pens

imit

nga

qyte

tarë

t (ta

rifa

ësht

ë ca

ktua

r nga

NJ

VL)

I pag

uajn

ë sh

umë

në

periu

dha

të c

aktu

ara

koho

re p

artn

erit

priv

at, s

ipas

fo

rmul

ës s

ë ca

ktua

r

Ësht

ë dë

shm

uar q

ë të

hyr

at ja

në m

ë të

ulta

se

shum

a e

partn

erit

priv

at

dhe

ka p

asur

ne

goci

ata

të re

ja.

Partn

eri p

ublik

ka

pasu

r int

eres

im të

bi

sedo

jë s

ëris

h, p

ër

shka

k se

pos

edon

49

% të

par

tner

itetit

in

stitu

cion

al

Tran

sfer

i i rr

ezik

ut

për p

roje

ktim

, nd

ërtim

, m

irëm

bajtj

e dh

e op

erim

Harti

mi i

ske

narit

af

aris

t ka

tregu

ar

se a

s m

jete

t ve

tana

ke p

ër

rritj

en e

çm

imit

të

shër

bim

it nu

k do

të

mun

dëso

jnë

mje

te

të m

jaftu

eshm

e pë

r ar

ritje

n e

qëlli

mev

e dh

e pë

rfitim

eve

të

synu

ara.

Past

aj ë

shtë

form

uar

kom

pani

a e

re, q

ë ka

lësh

uar a

ksio

ne

pas

vler

ësim

it të

m

jete

ve

Pa d

atë

fikse

pë

r ndë

rtim

in e

pl

ehër

isht

es

NJVL

ka

mira

tuar

:1.

Stu

dim

in p

ër

ngrit

jen

e ve

tëdi

jes

2. K

once

ptin

e

trans

form

imit

të P

PP3.

Vle

rësi

min

e m

jete

ve

të N

PK-s

ë4.

Për

puni

min

e

sken

arev

e af

aris

te5.

Pla

nin

për

trans

form

imin

e N

KP-

ve m

e al

tern

ativ

a të

pr

ivat

izim

it

Holla

nda

Infra

stru

ktur

a rr

ugor

e në

Ra

nsht

ad

Konc

esio

ni i

oper

ator

it pë

r ta

ksa

rrug

ore.

BO

T nd

ërm

jet I

NG d

he

oper

ator

it pë

r tak

sa

rrug

ore.

ING

mer

r kr

edi n

ga E

IB. K

a ko

ntra

të P

PP m

es

Qev

eris

ë dh

e IN

G.

Mod

erni

zim

i i

trans

porti

t pub

lik

Zvog

ëlim

i i

aksi

dent

eve

rrug

ore

dhe

mbi

ngar

kesë

s së

tra

fikut

PPP

më

e sh

trenj

të

për 3

3-41

%,

krah

asua

r me

nism

ën p

ublik

e (ll

ogar

itur n

ga

revi

zion

i nac

iona

l).

Llog

aritj

a pë

rmes

kr

ahas

uesi

t të

sekt

orit

publ

ik

Rrez

iqet

nga

ana

e

kërk

esës

Rrez

iqet

e

kam

atës

për

sh

kak

të p

rani

mit

të n

ivel

eve

më

fleks

ibile

të

kam

atës

nga

EIB

Rrez

iqet

për

pr

ojek

tim,

ndër

tim,.

Vetë

m n

jë o

fertu

es

– IN

G ba

nka

Grup

i i p

unës

në

sekt

orin

nac

iona

l të

trans

porti

t ka

kriju

ar

draf

t-kor

nizë

për

fin

anci

m, s

hpër

ndar

je

të rr

eziq

eve

dhe

draf

t-ko

ntra

ta

Meq

ë nu

k ka

pas

ur

nota

për

vle

rën

e të

ho

llave

, ësh

të fi

lluar

m

e ne

goci

ata

mes

pa

rtner

ëve,

që

kanë

zg

jatu

r 16

mua

j

Përv

oja

me

këtë

pr

ojek

t të

PPP

ka

rezu

ltuar

me

kriji

min

e

qend

rës

PPP

në

vitin

200

0, m

e që

llim

që

qeve

ria ta

im

plem

ento

jë P

PP m

e vl

erën

e p

lotë

të të

ho

llave


|41||BNJVL|

Repu

blik

a Çe

keNx

jerr

ja e

ujë

rave

të

zin

j urb

anë

Rajo

ni i

Mor

avës

ve

riore

NJVL

Kar

vina

Duke

e v

ijuar

pr

ivat

izim

in fi

llest

ar

në 1

991,

ndë

rmar

rja

kom

unal

e SM

Vak

ësht

ë pr

ivat

izua

r pë

rmes

vau

çerë

ve.

Në v

itin

1999

sh

umic

a e

aksi

onev

e ës

htë

bler

ë në

bur

së

nga

ndër

mar

rjet

kom

unal

e br

itani

ke

dhe

franç

eze.

Prej

viti

t 200

0 ap

likoh

et P

PP

përm

es k

ontra

tës

për s

hërb

ime.

NJV

L Ka

rvin

a kl

ient

i SM

Vak

Shër

bim

i cilë

sor

Rritj

a e

efik

asite

tit

oper

ativ

Inve

stim

et s

htes

ë dh

e st

rate

gjitë

ef

ikas

e të

çm

imev

e

Nuk

ka p

asur

nda

rje

të rr

eziq

eve

dhe

nuk

ka p

asur

indi

kato

rë

të s

ukse

sit

Nuk

ka p

asur

nd

arje

të

rrez

iqev

e dh

e nu

k ka

pas

ur

indi

kato

rë të

su

kses

it.

Nuk

ka s

iste

m

për m

atje

n dh

e m

onito

rimin

e

rezu

ltate

ve

NJVL

-së

Karv

ina

i ës

htë

dhën

ë gr

anti

EU

ISPA

, për

ta z

gjer

uar

rrje

tin e

nxj

errje

s së

ujë

rave

të z

inj

urba

në. R

rjeti

i ri ë

shtë

pr

onës

i e K

arvi

nës,

je

pet m

e liz

ing

të

SMVa

k. S

MVa

k pa

guan

qi

ra v

jeto

re p

ër

shfry

tëzi

min

e k

ëtij

rrje

ti të

zgj

erua

r.

NJVL

Kar

vina

mun

d t’i

shf

rytë

zojë

mje

tet

vetë

m p

ër z

gjer

imin

e

rrje

tit. K

arvi

na

nuk

mun

d ta

she

së

rrje

tin e

zgj

erua

r pa

e ko

nsul

tuar

SM

Vak

Rum

ania

Men

axhi

mi m

e m

betu

rinat

e

ngur

ta

NJVL

Tar

govi

shte

Ekzi

ston

një

ko

mpa

ni p

rivat

e në

tre

g dh

e ko

mpa

nia

e fo

rmua

r nga

NJV

L që

ka

qëlli

m të

m

err p

jesë

më

të

mad

he të

treg

ut

Proj

ekti

ISPA

për

op

erat

or p

ublik

Nuk

ka P

PP s

i m

odel

Priv

atiz

imi d

he

hyrja

në

treg

Shër

bim

i më

i m

irë d

he p

rofit

i m

ë i l

artë

Ndon

ëse

ësht

ë ve

ndos

ur të

ket

ë te

nder

pub

lik

në T

argo

vish

te,

Pref

ektu

ra e

ka

pris

hur t

ende

rin, p

ër

shka

k se

Min

istri

a pë

r int

egrim

e në

BE

ka

oblig

im

të p

aras

htro

jë

ISPA

pro

jekt

për

m

enax

him

me

mbe

turin

at p

ublik

e,

me

kush

t që

kjo

të

bëhe

t nga

ope

rato

ri pu

blik

Rrez

iku

i plo

të

tregt

ar

Pres

kom

nuk

ka

lice

ncë

nga

agje

ncia

nac

iona

le

Pres

kom

kër

kon

nga

Targ

ovis

hti t

ë sh

pallë

tend

er

Proj

ekti

ISPA

ës

htë

kërc

ënim

se

rioz

për

partn

erin

priv

at

Deri

në v

itin

2002

çd

o ko

mpa

ni k

a m

undu

r të

oper

ojë

në te

rrito

rin e

saj

, m

e au

toriz

im të

NJ

VL-s

ë. P

as v

itit

2002

, në

pajti

m m

e di

rekt

ivat

e B

E-së

ne

vojit

et te

nder

imi

për a

ktiv

itete

t e

këtil

la. O

pera

torë

t ta

ni d

uhet

të

licen

cohe

n ng

a ag

jenc

ia n

acio

nale

Ky ë

shtë

she

mbu

ll i

përk

ryer

i ko

rniz

ës

jurid

ike

të p

asig

urt,

që m

und

t’i je

p si

njal

e jo

adek

uate

ni

smav

e pr

ivat

e dh

e ës

htë

shem

bull

për

funk

sion

imin

efik

as

të n

ism

ave

priv

ate.

Ekzi

ston

kom

pani

a pr

ivat

e Pr

esko

m

që p

unon

me

prof

it dh

e ni

vel t

ë la

rtë të

ar

këtim

it

Kom

pani

a e

form

uar

nga

NJVL

Sal

ubrit

a ka

fitu

ar d

onac

ion

fille

star

nga

BE

FARE

dh

e ta

ni d

ëshi

ron

që p

ërm

es b

lerje

s ng

a m

enax

herë

t të

priv

atiz

ohet

dhe

të

mer

r një

pje

së të

ko

nsid

erue

shm

e të

tre

gut t

ë Pr

esko

mit.

Mun

gon

stud

imi

për k

raha

sim

in

mes

pro

jekt

it IS

PA

dhe

kapa

cite

tit

të P

resk

omit

dhe

Salu

britë

s pë

r arr

itjen

e

qëlli

mev

e të

kët

ij sh

ërbi

mi


|42| |BNJVL|

3. procedura e detajuar për ImplementImIn e ppp me sHembull konkret

Në këtë pjesë jepet shembulli konkret i implementimit të PPP në shkollë, duke e aplikuar algoritmin e faqes 24 dhe 25 të këtij Doracaku.

Ndonëse në praktikë nuk ekziston definimi i unifikuar për nocionin e PPP (shiqo hyrjen dhe qëllimet e do-racakut), mund të përfundojmë që PPP janë format e ndryshme të bashkëpunimit mes sektorit publik dhe atij privat, me qëllim të sigurimit të financimit, ndërtimit, rikonstruimit, menaxhimit dhe mirëmbajtjes së infrastrukturës dhe/ose dhënies së shërbimeve publike. Së këndejmi, këtu flitet për projekte kapitale, që kërkojnë mjete të mëdha financiare për investim dhe përmirësim të efikasitetit të punës, menaxhim më të mirë dhe menaxhim më efikas me rreziqet.

Në vijim do ta shqyrtojmë rastin e ndërtimit të shkollës në Koprivnicë, Republika e Kroacisë. Forma e zg-jedhur e PPP në rastin e Qytetit të Koprivnicës është Iniciativë për financim privat, që shpjegohet detajisht në pjesën 3. Modelet e PPP dhe aplikimi i tyre përmes llojeve të ndryshme të projekteve jepet në fq.6 të Doracakut. Në kuadër të këtij modeli, partneri privat ka qenë i obliguar për projektimin dhe financimin e ndërtimit të shkollës, si dhe mirëmbajtjen e saj në llogari të partnerit privat - Qytetit të Koprivnicës, i cili e shfrytëzon atë për dhënien e shërbimeve publike në fushën e arsimit.

Faza 1: Konteksti strategjikPër PPP pritet sektori publik i përgatitur mirë, gjegjësisht duhet të dihet çka dëshiron të arrijë sektori publik në periudhë afatmesme-afatgjate. Gjatë mendimit të këtillë për PPP, është e qartë që kjo formë duhet të rrjedh nga kërkesat strategjike të komunave.

Qasja strategjike për aplikimin e formës së PPP në ndërtimin e shkollës bazohet në misionin e Qytetit të Koprivnicës: Njohuria dhe aftësia janë forca shtytëse të zhvillimit. Koprivnica - vendi me kushte më të mira të arsimit dhe cilësi më të lartë të shërbimeve arsimore.

Janë kryer të gjitha analizat e nevojshme për strukturën arsimore, demografinë, rrjetin e institucioneve ar-simore, të dhënat krahasuese me komunat fqinje dhe në nivel nacional, etj.

Pas analizës së problemit në aspekt të gjerë, fillohet me analizën e problemit konkret. Kështu është përfun-duar që shkolla e mesme e vjetër e vitit 1972 momentalisht i shërben 2 herë më tepër nxënësve nga numri i paraparë, me 4 herë më tepër programe mësimore nga projektimi fillestar. Në 30 vitet e fundit nuk është ndërtuar asnjë shkollë. Kjo do të thotë që detyra konkrete për ndërtimin e shkollës së re rrjedh nga misioni, plani strategjik dhe gjendja aktuale në sektorin arsimor.

Kjo fazë ka zgjatur prej qershorit 2004 (fillimi i analizës së problemit) deri në dhjetor 2004 (vendimi për aplikimin e formës PPP).

Faza 2: Vlerësimi i opsioneve dhe planifikimit afaristFaza 3: Parakualifikimi Në këtë fazë, Qyteti i Koprivnicës i ka përcaktuar qëllimet dhe detyrat që rrjedhin direkt nga plani strategjik dhe misioni i Qytetit. Opsionet e shqyrtuara nga Qyteti i Koprivnicës për arritjen e qëllimeve dhe detyrave për shkollën e re:

Ndërtimi i shkollës së re me të hyra vetanakeNdërtimi i shkollës së re përmes buxhetit qendror të Republikës së KroacisëNdërtimi i shkollës së re përmes debitimit (marrjes borxh)Ndërtimi i shkollës së re me ndonjë mënyrë të re.

Në Koprivnicë kanë përfunduar që PPP është zgjedhja më e volitshme për arritjen e qëllimeve dhe detyrave, me çka arrihet misioni. Me zgjedhjen e formës së PPP pritet në mënyrë indirekte që në ardhmëri të nxitjen edhe investime në ndërtimore të reja, duke debituar më pak në sektorin publik dhe duke e nxitur sektorin


|43||BNJVL|

privat për të hyrë në projekte që tradicionalisht kanë qenë fushë e sektorit publik. Kuptohet, këtu duhet analizuar modelet adekuate financiare dhe regjistrin e rrezikut.

Projekti ideor i shkollës është hartuar nga konsultanti i jashtëm, i cili e ka përcaktuar lokacionin dhe përshkrimin teknik të projektit. Për vlerësimin e shpenzimeve ndërtimore fillestare janë bërë analiza referuese me projekte të ngjashme, si dhe me llogaritjet e normuara të Odës kroate të arkitektëve dhe inxhinierëve ndërtimorë. Për shpenzimet totale janë marrë përvojat nga BE për shkollat e mes-me, ku jetëzgjatja ekonomike është 25-30 vite. Për këtë arsye edhe Koprivnica e ka caktuar periudhën 25-vjeçare për këtë projekt PPP.

Pastaj është filluar me definimin e ekipit të projektit, të përbërë nga këshilltarët për çështje juridike, tek-nike dhe financiare. Kuptohet, janë siguruar të gjitha lejet dhe aprovimet.

Përfitimet për partnerëtPërfitimet e pritura për Qytetin Koprivnicë janë: Përfitimet e pritura për partnerin privat janë:

Financimi pa debitimin e QytetitEfikasiteti më i lartë në projektim dhe ndërtimCilësia më e lartë me shpenzime më të ulëta për mirëmbajtje de shfrytëzim (me kohëzgjatje të definuar ekonomike për 25 vite)

Shuma konstante e të hyrave dhe profititLidhja afatgjate me partnerin publik është mundësi për projekte të reja

Pengesat e pritura gjatë realizimit: Kohëzgjatja e periudhës deri në nënshkrimin e kontratësFillimi i punëve ndërtimoreVështirësitë për vlerësimin e total shpenzimeve gjatë ciklit jetësor të projektit

Shpërndarja e rreziqeve Rreziqet e parapara për sektorin publik/

Qytetin Koprivnicë janë: Rreziqet e parapara për partnerin privat janë:

90% rreziku i kërkesës Rreziqet gjatë financimitRreziqet gjatë ndërtimitRreziqet gjatë mirëmbajtjes10% rreziku i kërkesës

Në bazë të dokumentacionit, në këto dy faza janë vendosur edhe kriteret për vlerësimin dhe specifikimin e realizimit.

Këto dy faza kanë zgjatur deri në dhjetor 2005 (kur është shpallur edhe thirrja publike). Faza 4: Dialogu konkurrentFaza 5: Zgjedhja e ofertuesit konkurrent dhe finalizimi

Në janar 2006 është shqyrtuar përshtatshmëria e ofertuesve, kurse në shkurt 2006 janë kërkuar ofer-tat. Në maj 2006 janë hapur ofertat dhe është filluar me dialogun konkurrent, në korrik kanë filluar punët ndërtimore, kurse në shtator 2007 është hapur shkolla.

Kontrata është për periudhë 25-vjeçare. Partneri publik paguan 286 këste me shumën e dakorduar.

Dallimet mes mënyrës klasike të financimit, përmes mjeteve vetanake dhe realizimi përmes PPP:


|44| |BNJVL|

Modeli klasik Modeli PPP

StrukturaeshpenzimevetëparaparagjatëfinancimitklasikNdërtimi �9%Pajisja 13%TVSH 18%Total 100%

Nuk ka mundësi për marrje të kredisë për 25 viteÇmimi i ndërtimit dhe pajisjes është më i madhTVSH dhe kamataAftësia kreditore

Cilësia e njëjtë e shërbimeve për periudhë 25 vjeçareFinancimi i ndërtimit pa deficit dhe ngarkesë të buxhetit të qytetitInteresi publik mbrohet nga rreziqet që menaxhohen më mirë nga partneri privatÇmimi më i ulët i ndërtimitNuk ka vonesaNuk ka mangësi të fshehura (rreziku bartet nga partneri privat)


|4�||BNJVL|

referencat:

Guidelines for Successful Public-Private Partnerships; European Commission, DG Regional Policy, March 2003.

Guide to Cost-Benefit Analysis of Major Projects in the Context of EC Regional Policy, 1997.

Dr. Marcus Ingle, Dr. Rafael Aldrete (Editors); The Project Management Toolkit: Achieving Results That Endure In Rapidly Transitioning Societies; USAID-funded South East Europe Regional Infrastructure Program for Water and Transport, 2002.

Pedro Belli at all: Handbook on Economic Analysis of Investment Operations, 1998.

Green Paper on Public Private Partnership and Community Law on Public Contracts and Concessions –COM (2004) 0327

Ligji për koncesione dhe lloje tjera të partneritetit publiko-privat (Gazeta Zyrtare e RM-së nr. 07/08)

Miroslav Trajanovski, Korniza juridike për bashkëpunim publiko-privat në shërbimet publike në nivel lokal, BNJVL, 2006.

Jane Vrteski: Hyrje në Outsorcing dhe pasqyra e PPP në sektorin e ujrave në BE, ADKOM, 2007

Mihael Jobst, Jane Vrteski: Hyrje në realizimin e partneritetit publiko-privat - Outsorcing, mundësitë për partneri-tet te objektet sportive, tregjet dhe arkëtimi për shpenzimet komunale, ADKOM, 2007

Interpretimi i Komisionit Evrpian për koncesionet, sipas legjislativës evropiane (2000/C �2�/02)

Interpretimi i Komisionit Evropian për legjislativën evropiane që aplikohet gjatë dhënies së kontratave publike, që nuk janë rregulluar plotësisht me Direktivat për furnizime publike (2006/C �79/02)

Direktivat për furnizime publike (2004/18/EC и 2004/17/EC)

Interpretimi i Komisionit Evropian për zzbatimin e legjislativës evropiane për furnizimet publike dhe koncesionet e PPP institucionale (IPPP)-2008

A guide for PFI and PPP project directors and project owners,4ps, 2006

Update on best international practices in public private partnership with regards to regional policy issues, Atkins for EBRD November 2005

Law in transition, EBRD publication 2007

USAID MDW/BEA PPP study tour report, 2006


|4�| |BNJVL|

Shtojca 1:

Paraqitja grafike e procedurës për dhënien e kontratave për koncesione ose lloje tjera të PPP (Plotësoni katrorin në qoftë se keni përgjigje pozitive)


|4�||BNJVL|


|48| |BNJVL|

Shtojca 2:

Lista kontrolluese për të gjitha gjashtë fazat e projektit, për secilin faktor kyç. Para çdo liste kontrolluese jepet diagrami me detyrat themelore, që duhet plotësuar gjatë fazës së projektit.

(Plotësoni katrorin në qoftë se keni përgjigje pozitive)


|4�||BNJVL|

Faza 1: Lista kontrolluese e nevojave strategjikeRezultatet dhe qëllimet kyçe për fazën e parë janë kompletimi i Strategjisë për shërbimin dhe krijimin e Ekipit projektues.

Faktorët kyçë për sukses (plotësoni katrorin në qoftë se keni përgjigje pozitive)

Parimet e projektitEkziston vizion i qartë për projektinProjekti është në pajtim me dokumentet e miratuara strategjike të NJVL-së dhe planet nacionaleQëllimet e projektit rrjedhin nga dokumentet strategjike të NJVL-së, janë SMART (Specifike, të Matshme, të Mundshme, Relevante dhe me Afat kohor) dhe janë adekuate për përdorim në vlerësimin e opsioneve, ofertave dhe për menaxhimin e kontratësVlerësimi strategjik shfaq konfirmim të qartë afarist të projektitOpsionet strategjike të projektit dhe furnizimit identifikohen për vlerësim më të detajuarProjektit i është dhënë prioritet adekuat nga NJVL

Realizueshmëria dhe vlera më e mirëËshtë siguruar përkrahja adekuate buxhetore për shpenzimet e pritura të projektitËshtë realizuar vlerësimi për atë se ku dhe si do të kërkohen mjete të jashtmeJanë siguruar buxhetet adekuate për ekipin projektues dhe konsultantët e jashtëm

Udhëheqësia dhe menaxhimi i procesit Kufinjtë dhe ndërvarshmëria e projektit është caktuar në mënyrë të qartëRolet dhe përgjegjësitë janë adekuate dhe të definuaraEkziston përgjegjësia e anëtarëve të ekipit dhe palëve kryesore të interesuaraËshtë identifikuar/emëruar pronari i projektit, menaxhuesi i projektit dhe ekipi i projektit Miratimi i vendimeve i është deleguar menaxhuesit të projektitEkziston program i zhvilluar mirë dhe real për parashtrimin e projektit, me kohë të mjaftueshme për aprovimJanë zgjedhur dhe emëruar konsultantët e jashtëmEkzistojnë procedura të zellshme për menaxhmentin e projektit, me lajmërime dhe procedura finale të qarta

Menaxhimi me palët e interesuara dhe komunikimiJanë identifikuar dhe informuar palët adekuate të interesuaraPalët e interesuara janë konsultuar për Strategjinë e shërbimit, si dhe kërkesat e tyreËshtë dakorduar përkrahja e biznesit, qëllimet dhe opsionet e shërbimitEkziston fleksibiliteti për shqyrtimin e çështjeve të mbetura nga ana e palëve të interesuaraËshtë zhvilluar Plani i komunikimitËshtë identifikuar softueri për bashkëpunimin në projektOrganizohen mbledhje të strukturuara dhe aplikohen protokolle për korrespondencë

Udhëzimet, udhëzuesit dhe dokumentacioniEkzistojnë: Udhëzuesi për procesin e PPP, Pakoja standarde e tenderimit për modelin adekuat të PPP Ekzistojnë udhëzuesit adekuatë për zhvillimin e Strategjive për shërbime dhe ekzamnimin e efikasitetit

Menaxhimi me rreziqetJanë identifikuar rreziqet strategjike të lidhura me projektin Është zhvilluar strategjia për menaxhim me rreziqetEkziston përgatitja për rastet e paparashikueshme

Kuptimi i tregut Është bërë hulumtimi i tregut, që tregon se ka interes për projektin konkret

Çështjet teknike dhe ligjoreËshtë vlerësuar realizueshmëria e projektitJanë identifikuar të gjitha proceset ligjore të nevojshme për projektin, që duhet të kompletohen


|�0| |BNJVL|


|�1||BNJVL|

Faza 2: Lista kontrolluese e vlerësimit të opsioneve dhe planifikimit afaristQëllimet kryesore të kësaj faze janë kompletimi dhe sigurimi i lejes për NBS, si dhe marrja e lejes për fillimin me fazën e furnizimit. Rezultatet dhe qëllimet tjera kyçe e përfshijnë aktimin e Projektit dhe përgatitjes së kontratës për specifikimin e realizimit, që do të jetë i pranueshëm dhe realizueshëm.


Parimet e projektitNevoja për biznesin është e definuar dhe konfirmuar qartë, është në pajtim me Strategjinë e dakorduar për shërbiminËshtë bërë vlerësimi i detajuar i opsioneve projektuese dhe opsioneve për furnizimOpsioni i parapëlqyer i realizon qëllimet e projektit dhe me gjasë do të jep vlerë më të mirëËshtë përgatitur versioni punues i specifikimit të rezultateveStandardet për realizim dhe arritje janë zhvilluar si pjesë e specifikimit të rezultateve

Realizueshmëria dhe vlera më e mirëËshtë bërë vlerësimi i zellshëm i opsioneveKrahasimi për sektorin publik dhe projektin referues është realRreziqet e lidhura me çdo projekt dhe opsion për furnizim janë llogaritur me kujdesNë vlerësimin e opsioneve është llogaritur edhe parabindja optimisteOpsioni i parapëlqyer është i realizueshëm dhe tregon vlerë më të mirëEkziston gatishmëria e NJVL-së për financimin e projektit

Udhëheqësia dhe menaxhimi i procesit Është caktuar pronari dhe menaxhuesi i projektit, të cilët i dinë rolet e tyreËshtë emëruar ekipi i projektit dhe janë zgjedhur konsultantët e jashtëmËshtë krijuar korniza kohore e projektitËshtë krijuar Bordi strategjik i projektitJanë krijuar arranxhime për menaxhim dhe aprovimËshtë rishqyrtuar versioni i punës i NBS

Menaxhimi me palët e interesuara dhe komunikimiËshtë krijuar Bordi i palëve të interesuaraPalët e interesuara janë konsultuar gjatë përgatitjes së NBSPritjet e palëve të interesuara janë identifikuar dhe menaxhuarRespektohet plani intern i komunikimitJanë bërë konsultime me Sindikatin e të punësuarve

Udhëzimet, udhëzuesit dhe dokumentacioniEkzistojnë: Udhëzuesi për procesin PPP, Pakoja standarde tenderuese për modelin adekuat PPPEkzistojnë udhëzuesit adekuatë për zhvillimin e Strategjisë së shërbimeve dhe ekzanimin e efikasitetit

Menaxhimi me rreziqetËshtë zhvilluar regjistri i rreziqeve, të gjitha rreziqet kyçe janë kuantifikuarËshtë përpunuar plani për menaxhimin ose zvogëlimin e rreziqeveJanë bërë testime të senzitivitetit dhe skenaritJanë kontrolluar me kujdes të gjitha shpenzimet dhe të hyrat

Kuptimi i tregut Është bërë testimi i butë i tregut, që është përdorur në përcaktimin e projektit referues

Çështjet teknike dhe ligjoreJanë catuar parimet e cilësisë, projektimit dhe shërbimeve Është emëruar “kampioni” i projektimit Specifikimi punues i realizimit e përfshin edhe qasjen e dakorduar Është paraparë përkrahja e jashtme konsulatante në planifikimJanë identifikuar vendet e intervenimit


|�2| |BNJVL|


|�3||BNJVL|

Faza 3: Lista kontrolluese e parakualifikimit Rezultatet dhe qëllimet kyçe të fazës së tretë janë: atraktimi i ofertuesve me renome dhe parakualifikimi i ofertuesve adekuatë për vazhdimin e dialogut konkurrent.


Parimet e projektitDokumenti përshkrues i shfaq qëllimet dhe synimet më të rëndësishme të projektitEkziston dakordimi me dokumentacionin standardStandardet e realizimit dhe arranxhimeve pagesore kontribuojnë dhe e nxisin arritjen e qëllimeve dhe synimeve të projektit

Realizueshmëria dhe vlera më e mirëProjekti është edhe më tej i realizueshëm, në aspekt të parakualifikimitJanë parakualifikuar ofertuesit me kapacitet dhe aftësi të konsiderueshëm financiar dhe teknik

Udhëheqësia dhe menaxhimi i procesit Janë krijuar arranxhimet për përmirësimin e dialogut konkurrent të listës së parakualifikimitKorniza kohore e projektit është e rivlerësuar dhe mbetet edhe më tej realeEkipi i projektit është në gjendje t’i përgjigjet nivelit të shtuar të punësEkziston raport i qartë i revizionit për procesin e selektimit të ofertuesveEkzistojnë procedura të vlerësimit, që rrjedhin nga qëllimet e projektit dhe ekziston dakordim i qasjes mes fazave

Menaxhimi me palët e interesuara dhe komunikimiPalët e interesuara janë konsultuarËshtë mbajtur dita e hapur për ofertuesitËshtë vendosur baza e të dhënave dhe web-faqja e projektitRezultatet e parakualifikimit i janë dorëzuar palëve relevante. Janë informuar ofertuesit e pasuksesshëmËshtë azhurnuar plani i komunikimit

Udhëzimet, udhëzuesit dhe dokumentacioniEkziston pakoja e furnizimit, specifik për sektorin

Menaxhimi me rreziqetRegjistri i rreziqeve është rivlerësuar dhe azhurnuar për çështjet emergjente, që duhet të trajtohen për zvogëlimin e rreziqeveËshtë bërë vlerësimi fillestar, që ka për qëllim gjendjen e jobalancuar të bilansit

Kuptimi i tregut Është pranuar numri i mjaftueshëm i ofertave cilësore në fazën PKPPërgjigjja e tregut është rivlerësuar, në vijim të PKP-së, me qëllim të sigurimit të numrit të mjaftueshëm të ofertuesve me cilësi të kënaqshme, që do të hyjnë në dialogun konkurrent

Çështjet teknike dhe ligjoreKontrata, mekanizmi i pagesës dhe specifikimi i realizimit janë hartuar dhe janë në pajtim me dokumentacionin standardEkziston avancim në sigurimin e vendeve dhe lejeve


|�4| |BNJVL|


|��||BNJVL|

Faza 4: Lista kontrolluese e dialogut konkurrent Qëllimi kryesor i kësaj faze është që përmes fazave të njëpasnjëshme të dialogut konkurrent, të identifikohet zgjidhja që e ofron vlerën më të mirë.


Parimet e projektitVlerësimi i zgjidhjeve të ofruara ka qenë i rëndësishëm dhe të gjitha zgjedhjet janë vlerësuar plotësishtQëllimet e projektit mund të arrihen nga zgjidhjet e ofruara

Realizueshmëria dhe vlera më e mirëModelet financiare të ofertuesve janë rivlerësuar nga ana e konsultantëve financiarëShpenzimet e përfshira në zgjidhjet janë sipas kritereve dhe gjenden “në treg”Nuk ka shpenzime provizore ose të panjohuraOfertat finale pritet të jenë të realizueshme dhe të jenë vlerë më e mirë

Udhëheqësia dhe menaxhimi i procesit Zgjedhjet janë dakorduar me të gjitha lëshimet e identifikuara gjatë dialogut konkurrentMirëmbahet dokumentacioni i plotë i revizionit për pyetjet dhe përgjigjet e ofertuesve, si dhe për ndryshimet e dokumentacionit të projektitMbahen takime dhe dialog konkurrent me ofertuesit dhe financuesitDialogu konkurrent shërben për konfirmimin e ofertave dhe përcaktimin e zgjidhjeve inovative dhe vlerës më të mirëOfertat e vlerësuara dhe identifikuara janë zgjedhjet më adekuate për tenderin final nga secili ofertuesJanë kërkuar zgjedhje të pastruara, në rastet e nevojshmeJanë dhënë aprovime për kërkesat e ofertave finaleËshtë dakorduar lista e pyetjeve për ofertat finaleJanë informuar të gjithë ofertuesit që nuk janë selektuar

Menaxhimi me palët e interesuara dhe komunikimiPalët e interesuara i kanë vlerësuar aspektet adekuate të zgjidhjeve të propozuaraJanë konsultuar projektet dhe rezultatet e detajuara

Udhëzimet, udhëzuesit dhe dokumentacioniEkziston pakoja e furnizimit, specifik për sektorin

Menaxhimi me rreziqetOfertuesit nuk e kanë transferuar rrezikun mbrapa drejt NJVL-së, përmes shtojcës së dispozitave në zgjidhjet e tyre dhe nuk kanë paraparë pagesë për rrezik tepër të lartëPara kërkesës për ofertat finale, rreziku është rivlerësuar për ta siguruar përgjegjësinë e pranueshme për rrezikunVlerësimi i ofertave përfshin kualifikim adekuat për vendin e rrezikutRegjistri i rrezikut është në pajtim me kontratën

Kuptimi i tregut Ofertuesit kanë përfshirë kthim të kuptueshëm financiar për shërbimet e dhëna për rrezikun e bartur gjatë mirëmbajtjes së shërbimeveOfertuesit i kanë pranuar parimet themelore të transaksionit të propozuar

Çështjet teknike dhe ligjoreZgjidhjet e propozuara të ofertuesve janë në pajtim me ose e tejkalojnë specifikimin e realizimitGjatë dialogut konkurrent janë zhvilluar dhe dakorduar, projektet, planet për realizimin e shërbimit dhe metodologjia për realizimin e shërbimeveProjekti i plotëson standardet për vlerësimin e cilësisë


|��| |BNJVL|


|��||BNJVL|

Faza 5: Lista kontrolluese e zgjedhjes së ofertuesit konkurrent Rezultatet dhe qëllimet kyçe të fazës së pestë janë zgjedhja e ofertuesit konkurrent dhe definimi i Kontratës për kornizat kohore.


Parimet e projektitKontrata që duhet të nënshkruhet i plotëson qëllimet e shërbimit dhe qëllimet e caktuara të projektitKontrata që duhet të nënshkruhet e përfshin regjimin e realizimit dhe arranxhimeve të pagesës, që e lehtësojnë arritjen e qëllimeve të përgjithshme dhe synimeve të projektitSpecifikimi i rezultateve, mekanizmi i pagesës dhe kontrata janë testuar sipas skenarit të plotë për realizimin e shërbimit

Realizueshmëria dhe vlera më e mirëProjekti është i realizueshëmMendimi ‘Off-Balance-Sheet’ është i gatshëm dhe është aprovuar nga revizorët e jashtëmArranxhimet financiare janë të optimizuaraËshtë marrë nota për kreditimin e projektit

Udhëheqësia dhe menaxhimi i procesit Janë zgjidhur çështjet mes palëve në kornizën e caktuar dhe afatin kohorMenaxhuesi i projektit është i kënaqshëm për shkak se është zgjedhur zgjidhja me vlerën më të mirëËshtë zhvilluar kultura e partneritetit me siguruesin e ri të shërbimitËshtë shpallur mbyllja e suksesshme financiare dhe dakordueseRasti final afarist është përgatitur dhe dorëzuar te seksioni adekuat qeveritar për përkrahje

Menaxhimi me palët e interesuara dhe komunikimiPalët e interesuara plotësisht e përkhrain rezultatin final

Udhëzimet, udhëzuesit dhe dokumentacioniEkziston pakoja e furnizimit, specifik për sektorinEkziston rasti final afarist

Menaxhimi me rreziqetËshtë siguruar toka dhe janë nxjerrur të gjitha lejet e nevojshmePeriudha ligjore për vlerësim dhe aprovim është në suazat e programitRreziku adekuat është transferuar te sektori privatEkzistojnë plane për menaxhimin e rreziqeve të mbetura

Kuptimi i tregut Ekziston informimi i mirë për të gjitha kontratat e nënshkruara kohëve të fundit, veçanërisht për dokumentacionin standard, interpretimet ligjore, praktikat e tregut dhe shpenzimet

Çështjet teknike dhe ligjoreÇështjet e lidhura me të punësuarit dhe sindikatin janë dakorduar, kurse arranxhimet duhet të realizohen gjatë periudhës së mobilizimitDokumentacioni projektues është finalizuar, dakorduar dhe nënshkruar


|�8| |BNJVL|


|��||BNJVL|

Faza 6: Lista kontrolluese e menaxhmentit të kontratës dhe monitorimit të realizimit Rezultatet dhe qëllimet kyçe të fazës së gjashtë dhe finale janë sigurimi i hershëm i objektit operativ, që është lëshuar plotësisht në përdorim dhe për „fillimin e shërbimit të plotë”.


Parimet e projektitKontrata vazhdon ta arrijë vizionin e shërbimit dhe qëllimet e projektitRealizimi i shërbimit bëhet sipas strategjisë së shërbimit, vlerës më të mirë dhe planit për efikasitetRegjimi i realizimit dhe arranxhimeve pagesore vazhdojnë ta lehtësojnë realizimin e shërbimit, që bëhet sipas qëllimeve të projektit

Realizueshmëria dhe vlera më e mirëVariacionet e çmimeve të kontratës janë kontrolluar, për të siguruar që ato janë vlerë e të hollave në aspekt të kapitalit, mirëmbajtjes dhe shpenzimeve të ciklit të jetësShpenzimet bazohen në kriteret e caktuara sipas kërkesave të kontratësPagesa bëhet vetëm pas lëshimit të objekteve në përdorim, në mënyrë të kënaqshme

Udhëheqësia dhe menaxhimi i procesit Janë caktuar procedura adekuate për monitorimin e projektitMjetet/objektet për përkrahje janë operativeËshtë siguruar trajnimi për të punësuaritJanë vendosur arranxhime partnere dhe bëhet vlerësimi i tyreBëhet vlerësimi i indikatorëve të realizimit, për tu siguruar që ato e pasqyrojnë realizimin e shërbimeveJanë bërë investimet e planifikuara, të lidhura me realizimin, mirëmbajtjen dhe ciklin jetësor të objekteveJanë vendosur procedura për kontroll dhe korniza kohorePartneriteti me siguruesin e shërbimit është shfrytëzuar për zhvillimin e përmirësimit të shërbimitJanë bërë vlerësime vjetore të realizimit të projektit

Menaxhimi me palët e interesuara dhe komunikimiJanë organizuar konsultime të rregullta me palët e interesuaraHulumtimi i mendimit të klientëve është bërë në pajtim me kontratënRaportet mujore janë përgatitur dhe dorëzuar nga siguruesi i shërbimitËshtë përgatitur Raporti vjetor nga ana e siguruesit të shërbimit

Udhëzimet, udhëzuesit dhe dokumentacioniEkziston pakoja për furnizim, specifike për sektorin

Menaxhimi me rreziqetStrategjitë për menaxhim me rrezikun azhurnohen gjatë tërë periudhës operative

Kuptimi i tregut Realizimi krahasohet në bazë periodike me organizata të ngjashme, si pjesë e vlerësimit të gjerë të vlerës më të mirë

Çështjet teknike dhe ligjoreMbrojtja dhe siguria, testimi dhe inspektimet kryhen në pajtim me Specifikimin dhe kërkesat e realizimitËshtë kontrolluar pajtueshmëria me rregullativën ndërtimore, si dhe certifikatat finale

CIP – Katalogizacija vo publikacijaNacionalna i univerzitetska biblioteka „Sv. Kliment Ohridski”, Skopje

334.752.012.32/.33(497)(035)

DORACAK për përgatitjen dhe implementimin e partneriteteve publiko-private (PPP) efektive / Miroslav Trajanovski, Danço Uzunov, Marjan Nikollov, Jane Vrteski - Skopje: Zaednicite na lokalnata samouprava na RM, 2008.- 60 str.: graf. prikazi ; 24 sm

Fusnoti kon tekstot. – Bibliografija: str. 46.- Sodr`i i: Prilozi

ISBN 978-9989-186-29-51. Trajanovski, Miroslav; Uzunov, Danço; Nikollov, Marjan; Vrteski, Jane (avtori)a) Javno-privatno partnerstvo - Makedonija - Prira~niciCOBISS.MK.-ID 75652362

Botues: Bashkësia e njësive të veteqeverisjes lokale të R. M. – BNJVL

Adresa e botuesit: Rr. Zhenevska p.n. 1000 Shkup

e-mail: [email protected] www.zels.org.mk

Për botuesin: Dushica Perishiq, Drejtor ekzekutiv i BNJVL-së

Përgaditur nga: Miroslav Trajanovski, Danço Uzunov, Marjan Nikollov, Jane Vrteski

Dizajn dne përgatitje për shtyp: Brigada DSGN, Shkup

Tirazh: 100 kopje