dosya28

17

112132

38475059

657785

95

98

102

108113120125131

TMMOB Mimarlar Odas Ankara ubesi AdnaSahibi ve Yaz leri Mdr

Ali Hakkan

YAYIN KURULUBerin Gr, Cn Bilsel,

Elvan Altan Ergut, Emel AknEsin Boyacolu, Serpil zalolu

Nuray Bayraktar, Ethem TorunoluBlent Batuman

Dosya Editrpek Yada Akpnar

Dosya KoordinatrElvan Altan Ergut

Yayna HazrlayanPelin zgm

Kapak Tasarm ve Uygulama mer Burak Polat

Konur Sokak No:4/3 Kzlay AnkaraTelefon:0 312 417 86 65 Fax:0 312 417 18 04

e-posta: [email protected]://www.mimarlarodasiankara.org

ISSN 1309-0704

TMMOB Mimarlar Odas Ankara ubesi tarafndan ayda bir yaymlanmaktadr.

7000 adet baslmtr. yelere cretsiz datlr.Burada yer alan yazlarn ieriinin sorumluluu yazarna aittir.

Kaynak gsterilmek kouluyla alnt yaplabilir.Bask tarihi: Austos 2012

BaskDesen Ofset A. .

Birlik Mah. 448. Cd. 476. Sk. No:2 ankaya - AnkaraTelefon: 0 312 496 43 43 (pbx)

[email protected]

dosya

Dosya Editr: pek Yada Akpnar, Y. Do. Dr., stanbul Teknik niversitesi Mimarlk Blm KENTSEL EVREYE MDAHELE VE BYK PROJELER

Meknsal imgeler, toplumsal dlerdir.S. Kracauer

Trkiye, son 20 yldr, ekonomistlerin, politikaclarn urak noktasyken, imdilerde mimarlk ve ehircilik okullarnn da sk ziyaretlerinin sahnesine dnt. Klasik dou-bat aras kpr betimlemesinin tesine geip, kesiimler lkesi veya snrda kavramlaryla aktaran yeni almalarn says artyor.1 Yurt dndan gelenlerin yaptklar yaynlarda Trkiyenin olaanst dinamiklerine ve potansiyeline dikkat ekilirken, yurtii yaynlarda elikiler, ztlklar ve ayrmalar vurgulanyor.2 Bugn yaadmz kentsel evre, proje-lerle hzla deiiyor, dnyor, lei ve kapsam giderek byyor; bu dnm paralelinde, hem kent-sel dnm, hem de retilen projeler zerine yeni tartmalar artyor. Bu tartmalar zerinden gnmz tketim toplumunda mimarlk, ehircilik ve kentsel tasarm da yeniden konumlandrlyor.3 Bu konum-landrmalar, neo-liberal, dnm kavramlar zerinden ve betimleme ile aktarma giderek olumlama, merulatrma armlar yapyor. Bu kapsamda hem dinamikleri hem elikileri ieren kentsel ev-reye mdahale ve byk projeler kavramlar daha gncel ve nesnel bir tartma platformu yaratabilir. Tam da bu nedenle, Trkiye leinden nesnel bir kesit verebilmek, politik ve ekonomik uygulamalarn meknsallamasna iaret etmek nemli bir belge niteliini tayor.

Bu dosya, Trkiye genelinde sz sylemek, byk projeler zerinden kentsel evreye mdahaleyi sorun-sallatrmak amacnda. Bu sorunsallatrmay her ynyle aktarma ve zm nerme iddiasnda olmadan, zellikle kentsel corafya ve kent sosyolojisi alanlarndaki nemli almalarn nda kentsel evreye mdahale ve projelerin retimi zerine ipular sunuyor. Betimleme yapmann tesine geerek, metod-yaklam kavramn radyolojiden kavram dn alrsak, scan etme, tarama yapma; dolaysyla olumlu ve olumsuzu nesnel olarak aktarma hedefinde. Bu dosya, dier bir deyile Bourdieunn zaman ve bala-ma bal tespitler neren yaklam zerinden gelitirilen kesit alma kavram ve ynteminin mimarlk ve kentsel tasarm alanlarnda mtevaz bir denemesi. Bu almalar Bourdieunn, indirgemeler ve genelle-meler yapmaktan kanarak znel ile nesneli badatrma amal almalar ve bu konu zerine gelitirdi-i kavramlar zerinden sosyal meknsal kesit alma anlayna bir katk getirebilir.4 Dosyadaki makaleler, Trkiyedeki farkl corafyalardan Bourdieunn mekn retim srecinin sosyal ve meknsal deerlendi-rilmesi nda kesitler alyor. Bourdieu, sosyal gruplarn aralarndaki dialektikten ok, bireylerin sosyal

2 dosya byk projeler

Yada Akpnar

gruplar nasl oluturduklar zerine younlar. Baka bir Fransz dnr Henri Lefebvre ise, bireyle-rin sosyal bir grup olutumalar ile deil, farkl sosyal gruplarn karlamalar, atmalar (diyalektikle-ri) ile ilgilenir.4 Edward Sojann postmodernin ilk mjdecisi olarak yorumlad Henri Lefevbre,5 kendi dneminin mekanik ve lineer almalarnn ok tesine geerek, kapal deil, duyarl bir sistem nerir.6 ehir plan ve mimari rnn arasall zerinden meknn politik kimliini vurgulayan Lefebvree gre, mekn, ideoloji veya politikadan ayrtrlabilecek bilimsel bir obje deildir. Temsiliyet, mekn retiminin sorunsallatrlmas iin temel oluturur. Mekn, sadece sosyal ilikilerin ve eylemlerin basit bir sahnesi de-ildir. Homojen gzkse de, pr form iinde tamamen nesnel dursa da, mekn sosyal bir rndr. Tam da bu erevede, meknn retimi, herhangi bir tip makine / rn retimine benzetilebilir. Lefevbrein al-malarnda temel olgu gzlenir: mekn, gnlk yaam ve kapitalist toplumsal ilikilerin yeniden retimi, dier bir deyile, kapitalist organizasyonun giderek genilemesi ve bymesi; sonu olarak kapitalizmin parall. Lefebvrein meknnn retimi doal deildir: toplumsal ve tarihidir. Kuram, bugn bizlere ok tandk gelen l metaforik emaya dayanr. Dnr, bu l metaforik emann tm kentler ve mekanlarn retimi iin geerli olabileceini savunur: meknsal pratikler (yaplar ve eylemler); meknsal temsiliyetler (kuramlar ve biimler); temsiliyet meknlar (yaplar ve deneyimler). Meknn retimi tam da bu profesyonel disiplinlerin (mimarlk ve ehircilik) pratiklerine ve gnlk hayattaki deneyimler ile pratik-lere ve bunlarn tartlmasna dayanr. Lefebvre, kentin mevcut ykntlarnn yeniden haritalanabileceini ve yeniden ina edilebileceini vurgulayarak, kapitalist retim ile yaam kalitesinin artrlabilme olasln sorgular. Toplumsal hayattaki kapitalist egemenliin elikilerine dikkat eker. Projesi, kentleme zerine bir dizi fikri oturtmak, gnlk yaam evreleyen kapitalist sisteme tepki vermektir. almalarnda bi-imler ve kavramlar arasndaki diyalektii vurgulayarak, yerel ve blgesel mekanizmalara dikkat eken Lefevbre, ada aratrmaclar arasnda avant-garde bir yaklamla, kentlilerin yaam kalitesi, merkez-evre sorunsal, zencilerin gettolar, gmenler, 3. dnyadaki toplumsal ve meknsal gelimelere odakla-nr. Aratrma metodunda gzlem, deneyim, gerein analizi ve tarihi jeneriklere, yani dnmlere yer verir. Lefevbrein gerek toplumsal duruu, gerekse ematik ve tipolojik analizleri, gncel kentsel mekn ve kentsel dnm zerine almalarda olaanst etkiye sahiptir.7

GNCEL ARATIRMALAR

Gnmzde ticari ve turistik mantk, kenti, kentsel evreyi, simgeler zerinden aktarrken, eitimci-ara-trmac, yeni anlamlar retiyor: eitimci-aratrmac elikilere iaret ediyor; deien-dnen kente nasl baklabileceine dair alternatifler sunuyor. Farkl corafyalar, farkl sesleri kavrayabilmek iin, kenti ve meknlarn deneyimlemek (okuma, konuma, dinleme, flneur/flneuse), kente bakma biimlerini artr-mak gerekiyor. Bu farkl almalarda kimi aratrmaclar topya-distopya-heterotopya kavramlarna; ba-zlar hiper-gereklik zerinden marjinal meknlara yneliyor. Bu marjinal meknlarn yan sra, gnlk hayat ve geici olann kefi, hijyen ve steril olana tepki, devlet-devlet sonras tartmalarn ortasnda gele-nek-deiim ve resmi syleme bakmak da aratrmalarda gzlenen yaklamlar.

Tam da bu nedenle, grselliin ne kt ve toplumu ynlendirdii bu dnemde, farkl corafyalardaki kentleri, dnmlerini, yeni projelerini ele almak kritik nemdedir. Bu dosya, farkl kentleri, farkl top-luluklar ve farkl kentsel ve mimari lekli almalar ieriyor. Kentsel varoluun standartlam kalpla-rna da meydan okuma, kodlanm grsel sistemi holistik bakla ele alma, yeni yorumlara ak olma, aratrmalarn temel zellii olarak aktarlabilir. Gnmzde kltr konularnn ne gemesiyle, politik-sosyo-kltrel ve ekonomik konular estetize edildiler. Bugn hem kltrn hem de tketimin daha hayati bir rol oynadklar yeni bir toplum iin ya da toplumlararas rgtlenme aamas gzlemleniyor.8 Post-modern dnemin post-modern corafyalarnda giderek ekonomik olarak ayran toplumun, iyerleri, ele-nilen meknlar ve yaanlan yerler zerinden meknsal ayrmasna iaret eden almalarn says artyor. Bir yandan merkezin k ile kentin eperlerine ynelen yerleimler; te yandan kentin merkezinin cazibesini kefedip eski kentsel dokuya odaklanan projeler sz konusu. Bu kapsamda, kapitalist kentlile-me sreci ile retilen kentin, kentsel evrenin, projeler zerinden yeniden haritalanmas yaplabilir. Bu kapitalist veya moda deyimiyle neo-liberallemi kentlileme modeli, AKP ynetiminin meclisten geirdii bir dizi yasayla ivme kazand.9 lke genelinde, eperde, szde varo ve knt alan gecekondu yerle-im alanlarnn tasfiyesi ve orman vasfn kaybettii iddia edilen alanlarn imara almas gerekleti; mer-kezde tarihi dokudaki yerleimler sratle yeni ve iddial projelerle ele alnmaya baland. Yerel ynetimler

3dosya byk projeler

Yada Akpnar

yerine, n plana geen gayrimenkul irketleri bir yandan alt gelir grubu kentli ile muhatap durumdalar; te yandan gvenlik, deprem ve benzeri agresif pazarlama sylemleriyle orta snf ve st orta snftan geni destek buluyorlar. lke geneline yaylan bu tabloya bakarak, gerek eperde, gerekse merkezdeki projeler zerinden bir dizi soru retmek, bu sorular yksek sesle sormak nem tayor.

ncelikle, eperdeki yerleimler, kentin nasl byyebilecei konusunu tartmaya amak, doayla kentin nasl buluabilecei konusunda sorular gndeme tamak iin nemli aralar. Doal kaynaklarn, orman-larn tahribatnn nasl engellenebilecei kritik sorun. Merkezdeki yaplamada sosyal sorunlar gndemde. Doay ve kentliyi madur etmeden nasl bir dnm olabilir? Kapitalist kentleme modelinde, byk projelerle kentsel evreye mdahalede kent ve doa arasndaki etkileim ve ilikinin neresindeyiz? Kentsel merkez ve eperde, bu projelerin yaratt yapsal evre kalitesi nasldr? Bu projelerin, yaratt potansiyel dinamik kadar, elikiler, sorunlar nelerdir? kinci olarak, merkezde nasl bir sre ile yapsal evre dn-yor? Kentli, zellikle mal sahibi olmayan kentli ne durumda? Yerel ynetim, semenine nasl davran-yor? Giderek artan ulalabilirlilik ile sosyal yerleim ve iliki alar nasl geliiyor? Kapal yerleimler bu projelerin neresinde? Kentsel eperde, bu byk projeler doa ile nasl karlayorlar? Doa-kent aras s-nr nasl oluuyor? Yeni snr nasl oluuyor? Gerek merkezde gerekse eperde yeni kamusal alan/mekn yaratma konusunda yerel ynetim nerede? Yoksa merkez ve doa giderek zelletiriliyor mu? Mimari kabuller, tipolojiler, retilen yeni zmler var m? Mimarln evrensel dilinin gelitirilmesi adna anmaya deer yaklamlar, eserler neler? Merkezde dk gelirli ile eperdeki enformel yerleimlerle karlatr-mada yerel ynetimin ve zel giriimlerin tavrlar neler? Proje gelitirme, pazarlama, reklamclk gibi almalarn da dhil olduu bir mekn retim/yeniden retim ve tketim sistemi iinde, yereldeki tavr nedir? Tasarmn, mimari rnlerin, kavramlarn ve kimliklerin tketildii bir ortamda yerel durum nedir?

Dosyadaki almalar, farkl yerel rneklemler zerinden, Trkiyedeki byk kentler zerinden kesitler su-nuyor. Trkiye zerine dinamik bir btne dair tahminlerde bulunma olana veriyor. Sz konusu ilikiler btnnn, tketim toplumunun kapitalist kenti erevesinde eletirisini yapyor. Aratrmalar, farkl kim-lik ve lekteki kentlerdeki kentsel dnm sorunlatrarak gncel byk projeleri ele alyor. ehircilik asndan bakldnda, yap ve ehircilik retilerine aykr olarak, ina edilen yerleimlerin dinamiklerine olduu kadar, elikilerine, olumsuzluklarna da dikkat ekiyorlar. Bu eliki ve olumsuzluklar aktarrken, farkl corafyalardaki kentsel dnm sorunsallatran ve gncel projeleri aktaran almalar, girite de belirtildii gibi, tek bir yntem zerinde uzlamyorlar. Dier bir deyile, bu almalarda ortak yaklam yok. Ama almalardaki ortak payda, meknn sosyal bir rn olarak ele alnmasdr. Mekn yerel anlam-larla dolu sosyal bir varlk olarak kabul etme ana yaklam dosyada eitlilii oluturdu. Bu disiplinlera-ras almalar bir yandan meknsal metaforlar kullanarak eletirel haritalama / meknsal temsiliyet ze-rinden byk projeleri aktarmaktalar. Bazlar yerel ve merkezi yneticilerin sylemleri zerinden kenti deifre ediyorlar.

almalar Ankara, stanbul, Bursa, zmir, Kayseri ve Trabzon zerinden, farkl lek ve yaklamlardaki yeni dnem projeleri ile, kentsel dnm sorunsallatryorlar. Ecoya gre baz kentler insan birdenbire iine alverir, bazlarysa kendini saknmadan yaklatka yava yava ortaya koyar. almalar, bir yandan odaklandklar kentlerin farkl kimliklerini, farkl kentsel evre problemlerini ve projelerin farkl ynlerini ortaya koyuyorlar; te yandan sorunlardaki benzerlikleri aktaryorlar. Aktardklar kentte yaayan, eitim veren aratrmaclar, kentin iinden kesit alyorlar. Kentsel dnm ve mdahaleyi kentli ve kent hakk zerinden sorunsallatran Henri Lefevbrein ve David Harveyin artk klasikleen yazlar ncelikle basl-dlar. lk blmde yer alan almalar, kent merkezindeki dnme ve projelere odaklanyor. lk blm-deki makalelerde Gven Arif Sargn, Cana Dai, Ankarann; pek Akpnar ile Korhan Gm, hsan Bilgin, Asu Aksoy ile Kevin Robins stanbulun merkezindeki gncel gelimelere k tutuyor. Sargnn gnmz bakentinin jeo-politik ortamnda en fazla tartlan kamusal meknlardan biri olan Atatrk Kltr Merkezi Alan iin hazrlad deerlendirme raporu, yerel gelimelerin ve iktidarn uygulamalarnn eletirel bir okumas. Hemen ardnda yer alan gen aratrmac Cana Dainin yksek lisans dersi kapsamnda ger-ekletirdii alma, yer kavram zerinden bakentin baka bir simgesel meknna, Atatrk Bulvarna odaklanyor. pek Akpnar ve Korhan Gm ise, emperyal bakentteki en simgesel kamusal mekn olan Taksimde nerilen kla projesi zerinden, merkezi ynetimin ideolojik koruma yaklamna alternatif aryorlar. Ayn kapsamda, hsan Bilginin yerel ve merkezi ynetimin yaklamndaki ideolojiyi eletiren metni, Taksim zerindeki tartmay daha kamusal bir boyuta tayor. Asu Aksoy ve Kevin Robins ise,


Taksimdeki dnm yaklamlarn ve yeni projeleri Beyolu leine tayarak, estetikletirme ve sy-lem analizi zerinden yerel ve merkezi ynetimin kent ve kltr politikasn irdeliyorlar.

Kent merkezi odakl ve Ankara-stanbul corafyalarndaki arlkl olarak kent politikas tartmalarnn ardndan, srasyla Bursa, Trabzon ve Kayserideki hem merkez hem de eperdeki kentsel ve mimari ge-limeleri yanstan makaleler yer alyor. Banu Tomruk, Bursadaki dnm projelerine, dnmn tek aktr olan yerel ynetimin sylemleri zerinden bakarak, merulatrlma ve estetikletirme srecine odaklanyor. Benzer ekilde, Hamiyet zen ve Mesut Yeiltepe, Trabzondaki kentsel yenileme projele-rinin prestij ya da marka kent yaratma arac olarak grlmesini irdeliyorlar; kapitalist kentlileme srecin-de sermayenin bu dnm srecinin nemli aktrlerinden biri olarak ortaya kn ortaya koyuyorlar. Burak Asliskender ise, Anadolu kaplanlarndan Kayseride saylar olaanst artan mimari ve kentsel projeler zerinden tarihi kent iin retilen yeni imgeleri ve araylar tartmaya ayor.

Kentin, eperdeki dnm, doal ve kltrel miras ile peyzajn nasl ele alndn ise Ankara zerin-den rneklemlerle aratrma yanstyor. Ebru Aksoy, sermayenin eletirisi zerinden kent eperinde kapitalist kentlileme biimi olarak Dikmen Vadisinde yaananlara k tutuyor. Nee Gurallar, simgesel kamusal mekn Atatrk Orman ifliini doay kent yaamna katmann, gncel tanmyla srdrebilirli-in bir rnei olarak yeniden deerlendiriyor. nder Algedik ise, Ankara genelinde yerel ynetimin nasl srdrebilirlik kart projeler retebildiini gzler nne seriyor.

Dosya, zmir, Ankara ve stanbul zerinden politik gcn otoritesini sorgulayan, lgn projeler ve iktidar zerinden eletirel okumalarla devam ediyor: Deniz Gner ve aatay Keskinok, ynetim-rant ikilisi ve lgn projelere odaklanrken, Burcu Yiit Turan oluan yeni kentsel toporafyadaki politik tavr irdeliyor.

Dosyadaki almalarn son blmnde ise, Murat Gven, lhan Tekeli ve Uur Tanyelinin genel okuma ve deerlendirmeleri yer alyor. ncelikle Murat Gven, klielerden-efsanelerden yola karak tarihi ve corafi oluum kapsamnda stanbuldaki k ve kreselleme olgularna deinerek kentsel mdahalede gelecek analizi yapyor. lhan Tekeli ise kentsel dnmde byk lekli projelerin meruluunun kur-gulanmas ve ynetimi zerine genel bir analitik deerlendirme aktaryor. Bu analitik okumalarn ardndan Uur Tanyeli, iktidar zerinden transformasyon/mal-transformasyona bakarak eletirel bir son okuma yapyor.

Bu yeni yapsal evrede artan mdahaleler kapsamnda, kentler ve lke, gelien dinamiklerle ve youn-laan elikilerle nasl ba edebilir sorusuna yant vermek zor. Bir yandan kamusal, bir yandan ekolojik sorunlara yant olacak yaklamlara nasl ulalabilecei ise baka bir dosyann sorunsal.

DPNOTLAR

1 Turkey at the threshold, AD 203, January 2010; Istanbul, City of Intersections, Urban Age Istanbul Conference, Istanbul, 4-6.11.2009.

2 Kent Hakk, Eitim, Bilim, Toplum Dergisi, Gz 2011, cilt 9, say 36; Soylulatrma ve stanbul Dosyas, MMAR-ST, say 21, Gz 2006; TMMOB Mimarlar Odas Mimarlk Dergisinin Kentsel Dnm Dosyas 1, Blten 40, Mays-Haziran 2006; ve Kentsel Dnm Dosyas 2, Blten 42, Austos 2006 saylar benzeri tartmalar ieren ncl derlemeler arasnda saylabilir.

3 Kentler ve dnmleri zerine alma alanlarn ok genel olarak snflayabiliriz. Kente bak (Weber / Simmel / Benjamin / Lefebvre), klasik kent almalarnda sosyal reform ve ampirik gelenek (Chicago Okulu), utopia (Howard ve Unwinin bahe-ehir ve yeni kentlileme / CIAM / modern kentli-leme/ ilevsel kent/ kapal siteler vb), zellikle ngiltere ve ABDde odaklanan toplumsal araylar (evre ve evre-kent/ gettolar/ kutuplam kent/ mutenalama / ayrma) mekann metalamas ve kapitalist kent / dnya kenti / kresel kent (Engels / Marx / izlerinden giden Fransz dnrleri), politika ve kent (g, kentli ve kentsel ynetim/ kent politikasnda sekinler kuram/ kamu tercihi/ yerel -kresel / kentsel sos-yal kareketlerdeki deiim-dnmler), kltr / temsiliyet ve farkllklar (Habermas, Sennett, Bourdieun hep vurgulad kentsel kltr / kulturel ve etnik kimlikler / metin ve kent/ kent ve cinsiyet/ heterotopia /

Yada Akpnar

5dosya byk projeler

melezlik / post-metropolis / gsteri kenti/ sinematik kent / kamusal ve zel alan / tm bunlara odaklanan sylem analizi), srdrebilirlilik zerinden gelecein kentine odaklanan almalar.

4 Bu nokta, T Mimarlk Fakltesinde Fatmagl Aslanerin doktora tez izleme oturumunda Semra Aydnl, Atilla Ycel ile tartma erevesinde olgunlatrlmtr.

5 Michel Foucaultya, Gilles Deleuze ve Guattarinin almalarna benzer ekilde, Lefebvre, 18. ve 19. yzyllardaki sylem pratiklerini ve sylem pratiklerinin gelimesine odaklanan aratrma projeleri ha-zrlar. 1960lardan itibaren, Fransz dnrleri Gilles Deleuze, Jacques Derrida ve Jean-Franois Lyotard gibi farkllk / farkllama felsefesinin oluumuna katkda bulunur.

6 Nanterre Kent Sosyolojisi Enstitsnn mdr olan Lefevbre, dneminde bir avant-garde olarak ei-timin disiplinleraras olmas gerektiini savunur; dnen ve deien kent zerine eitim verir. Balca eserleri arasnda La Production de lEspace, 1947; Writings on Cities, E. Kofman and E. Lebas, trans. and eds., Oxford: Basil Blackwel, 1996; La vie quotidienne dans le monde moderne, Paris: Gallimard, Collection Ides, 1968; The Critique of Everyday Life, Volume 1, John Moore trans., Verso, London, 1991 gsterilebilir.

7 E. Soja, Postmodern Geographies: The Reassertion of Space in Critical Social Theory. Verso Press, London, 1989.

8 Kentsel evreye mdahalenin kentliye, kentsel evreye ve kentli topluma elikili etkileri iin baknz David Sibley, Geographies of Exclusion, London: Routledge, 1995; Richard Sennett, The Uses of Disorder: Personal Identity and City Life. Knopf, New York, 1970; Michel de Certeau, The Practice of Everyday Life, University of California Press, 2011; David Harvey, The Condition of Postmodernity, Blackwell, London, 1990; David Harvey, Justice, Nature and the Geography of Difference, John Wiley & Sons, 1997; Fredric Jameson, Postmodernism or the Cultural Logic of Late Capitalism, Duke University Press, Durham, 1991; Edward Soja, Postmodern Geographies: The Reassertion of Space in Critical Social Theory, Verso Press, London, 1989; Edward Soja, Postmetropolis: Critical Studies of Cities and Regions, Basil Blackwell, London, 2000.

9 Mike Featherstone, Postmodernizm ve Tketim Kltr, ev. M.Kk, Ayrnt Yaynlar, stanbul, 1996.

10 Tuna Kuyucu, Bir Mlkiyet Arac olarak TOK ve Kentsel Dnm Projeleri, Osmanl Bakentinden Kreselleen stanbula: Mimarlk ve Kent, 1910-2010, ed. pek Yada Akpnar, Osmanl Bankas Ariv ve Aratrma Merkezi, stanbul, 2010, s. 122-134.

KAYNAKLAR

- Bourdieu, P., The Forms of Capital, Handbook of Theory and Research for the Sociology of Capital. J. G. Richardson, ed. New York, Greenwood Press, 1986, p.241-58.

- De Certeau, M., The Practice of Everyday Life, University of California Press, 2011.

- Ergun, N., Trkolu, H., Kentsel Dnm, T Vakf Dergisi, Mart-Haziran 2012, say 59, s.6-14.

- Featherstone, M., Postmodernizm ve Tketim Kltr, ev. M.Kk, Ayrnt Yaynlar, stanbul, 1996.

- Kent Hakk, Eitim, Bilim, Toplum Dergisi, Gz 2011, cilt 9, say 36.

- Harvey, D., The Condition of Postmodernity, Blackwell, London, 1990.

- Harvey, D., Justice, Nature and the Geography of Difference, John Wiley & Sons, 1997.

- Istanbul, City of Intersections, Urban Age Istanbul Conference, Istanbul, 4-6.11.2009.

Yada Akpnar


Yada Akpnar

- Jameson, F., Postmodernism or the Cultural Logic of Late Capitalism, Duke University Press, Durham, 1991.

- Kentsel Dnm Dosyas 1, Blten 40, TMMOB Mimarlar Odas Mimarlk Dergisi, Mays-Haziran 2006.

- Kentsel Dnm Dosyas 2, Blten 42, TMMOB Mimarlar Odas Mimarlk Dergisi, Austos 2006.

- Kuyucu, T., Bir Mlkiyet Arac olarak TOK ve Kentsel Dnm Projeleri, Osmanl Bakentinden Kreselleen stanbula: Mimarlk ve Kent, 1910-2010, ed. pek Yada Akpnar, Osmanl Bankas Ariv ve Aratrma Merkezi, stanbul, 2010, s. 122-134.

- Lefevbre, H., La Production de lEspace, Anthropos, Paris, 1947.

- Lefevbre, H., Writings on Cities, E. Kofman and E. Lebas, trans. and eds., Basil Blackwell, Oxford, 1996.

- Lefevbre, H., La Vie Quotidienne dans le Monde Moderne, Gallimard, Collection Ides, Paris, 1968.

- Sibley, D., Geographies of Exclusion, Routledge, London, 1995,

- Sennett, R. The Uses of Disorder: Personal Identity and City Life, Knopf, New York, 1970.

- Soja, E. Postmodern Geographies: The Reassertion of Space in Critical Social Theory, Verso Press, London, 1989.

- Soja, E., Postmetropolis: Critical Studies of Cities and Regions, Basil Blackwell, Oxford, 2000.

- Soylulatrma ve stanbul Dosyas, MMAR-ST, say 21, Gz 2006.

- Turkey at the threshold, AD, 203, January 2010.

7dosya byk projeler

Henri Lefebvre (ev. mer Burak Polat)2

KENT HAKKI SEMELER1

Kuramsal dnce kendini, kentin biimlerini, ilevlerini ve yaplarn (iktisadi, siyasi, kltrel vb.) ve kentsel toplumun kendine has toplumsal ihtiyalarn ekillendirmek durumunda grr. imdiye kadar, sadece szde tketim toplumu (ynlendirilmi tketimin brokratik toplumu) ta-rafndan drtlenmi bu bireysel ihtiyalar ince-lendi ve kavranp anlalmaktan ziyade daha da maniple edildi. Toplumsal ihtiyalarn antropo-lojik temelleri vardr. Kart ve ite bu ihtiyalar, emniyet ve alma ihtiyac, belirlilik ve macera ihtiyac, almann ve elencenin rgtlenmesi, tahmini ve kesinlik ihtiyac, aynlk ve farkllk ihtiyac, tecrit ve karlama ihtiyac, deiim ve yatrm, bamszlk (hatta yalnzlk) ve iletiim, anlk olan ve uzun vadeli olan gibi kart mefhum-lar ierir. nsan enerjiyi biriktirmeli ve tketmeli hatta elenerek israf etmelidir. Grmeli, duymal, dokunmal, tatmal ve tm bu duyular bir dnya zerinde bir araya getirmelidir. Toplumsal zenle ilenmi (yani kimi zaman ayrm, kimi zaman birletirilmi, bazen sktrlm ve bazen de ar doygunlaarak iirilmi) bu antropolojik ihtiya-lara, planclar tarafndan hasislikle ele alnan ticari ve kltrel altyaplarla doyurulamayan zgl ihti-yalar da eklenebilir. Bu, yaratc etkinlie, (tke-tilebilir maddi rnlerin tesinde) esere (oeuvre)3, bilgiye, sembolizme, tahayyle ve oyun(cullu)a

olan ihtiyaca iaret eder. te bu zgl ihtiyalar yoluyladr ki temel bir arzu oyun, cinsellik, spor gibi fiziksel edimler, yaratc faaliyetler, sanat ve bilgide belirli ifadelere ve anlara (moments)4 d-nen bir arzu- hayatn paral iblmnn iyi kt stesinden gelerek varoluunu srdrr. Son olarak, kente ve kentsel yaantya duyulan ihtiya, burada ak biimde ifade bulan ve ufkumuzu genileten bir grle zgrce dile getirilebilir. Szn ettiimiz zgl kentsel ihtiyalar, e za-manlln ve karlamalarn mekanlarna, al-veriin, deiim deeri, ticaret ve kar zerinden tanmlanmad nitelikli mekanlara olan ihtiya deil midir? Dahas, tm bu karlamalarn ve alverilerin zamanna da ihtiyacmz yok mudur?

u anda, kentin -gerekli- analitik bilimi ancak ana hatlarnn belirdii bir aamadadr. Balang aa-masnda kavramlar ve kuramlar, ancak kentsel gerekliin oluumu araclyla, kent toplumu-nun praksisiyle (toplumsal pratiiyle) ilerleyebilir. imdi, belirli bir aba sonucunda, ufkumuzu tka-yan bilgi ve eylemin darboazlar olagelmi ideo-lojiler ve pratikler almaktadr.

Kentin bilimi, nesnesi olarak kenti ele alr. Bu bi-lim, metodlarn, yaklamlarn ve kavramlarn paral bilimlerden dn alr; fakat iki nedenle [bu bilim] sentez retemez. lk olarak, kendini


Lefebvre

analitik dzeyden balayarak bir btn olarak ta-hayyl eden sentez, ancak stratejik sistematik ve program olarak gerekleebilir. kincisi, nesnesi olan kent, mkemmel bir btnlk arz eden bir gereklik olarak paralanmakta, ortadan kalkmak-tadr. Bilgi, tarihi kenti, paralanm ve dnm olarak karsnda bulur; ve bu nesneyi kesip-bie-rek paralarn yeniden birletirir. Toplumsal bir metin olarak bu tarihi kent, artk belli sembollere ve tarzlara tutunan zaman kullanmlarna dair an-lalr tanmlar iermez. Bu metin, [okuyucusun-dan] uzaklamaktadr. Bir belge, bir sergi ya da bir mze biimine brnr. Tarihsel olarak ina edilmi kent artk ne yaanmaktadr ne de fiili-yatta bir anlam tekil etmektedir. Estetizm adna, doyumsuz gzlere hitap eden pitoresk, turistlerin tketimine sunulmu bir nesneden baka birey deildir. Bunu itenlikle kavramaya abalayanlar iin bile kayptr artk. Fakat, z ve sanal anlam-da, kentsel olan, dank ve yabanclam bir gereklik olmaya devam eder.5 Gzn ve gzle-min alglad, ykselen gnein nda giderek grnr olan gelecekteki bir nesnenin glgesi olabilir. Eski kentin diriliini tasavvur etmek mm-kn deildir, kentin ancak ve ancak yeni temeller zerine, yeni koullarla, yeni bir lekle ve yeni bir toplumda kurulmas olanakldr. yleyse ree-te udur: Ne geriye dn (geleneksel kente), ne de dev ve ekilsiz bir yntya doru apar topar bir gidiat. Baka bir deyile, kent sz konusu ise, bilimin nesnesi (henz) verili deildir. Gemi, gelecek ve olas olan birbirlerinden ayrlamazlar. Burada aratrlmakta olan, imdiye kadarkilerden daha yeni yaklamlar beklemekte olan, sanal bir nesnedir.

[...]

Mimar, planc, sosyolog, iktisat, filozof ya da siyaseti, hi yoktan yeni biimler ve ilikiler var edemez. Daha ak konumak gerekirse, mimar, ancak sosyolog kadar mucize yaratc olabilir. Baz elverili koullar altnda eilimlerin somut-lamasna (biim kazanmasna) etkileri olsa dahi, ikisi de toplumsal ilikiler yaratamazlar. Yalnzca toplumsal yaam (praksis), kresel kapasitesiyle byle glere sahiptir - ya da deildir. Yukarda bahsedilen insanlar, bireysel olarak veya ekip halinde nmz amak zere yeni biimler nerebilir, deneyebilir ve hazrlayabilir. Ayrca (ve zellikle) bilimin besledii bir mauyetikle (maieutic)6 deneyimleri deerlendirebilir, hatalar-dan dersler karabilir ve olas olan dourtabilir-ler. Vardmz nokta, entelektel yaklamlarn ve aralarn acil deiimini gerekli klmaktadr.

Fikirlerin ve yaklamlarn, allageldik olmayan baka yerlerden alnmas mecburidir.

[...]

na edilen her nesne, eletirel soruturmaya tabi tutulacaktr. Mmkn olann snrlar dahi-linde, bu deneysel dorulamayla salanacaktr. Kentin bilimi, kendini ina etmek ve toplumsal pratii ynlendirmek iin tarihsel bir srece gerek duymaktadr.

Bu bilim gerekli ama yeterli deildir. Gerekliliiyle ayn anda [bu bilimin] snrlarn da alglyoruz. Planlama fikri, yksek oranda yerellemi, z-gllemi ve merkezilemi, kendi aralarndaki balantlarn ve gerilimlerin, karmak bir isel yapya sahip kentsel birimi hiyerarisi ve esnek yapsyla yeniden kurduu toplumsal birimlerin kurulmasn ya da tekrar oluturulmasn nerir. Daha aka belirtmek gerekirse, toplumbilimsel dnce, kentsel olann btnletirici kabiliyetle-rinin ve pratik katlmn koullarnn kavranmasn ve yeniden inasn aramaktadr. Neden olmasn? Ancak tek koulla: bu paral ve dolaysyla ksmi teebbsleri, eletiriden, pratik deerlendirmeden ve btncl ele allardan asla saknmamak kay-dyla ...

[...]

Tek bana yeterli olmasa da bilim kadar gerek-li olan sanat, hayat drama ve haz olarak kavra-yan mtalaasyla kentsel toplumu gerekletirir. Dahas ve zellikle sanat, eserin (ouevre) anlam-n iade eder, ona uygunlatrlm (appropriated) zaman ve mekan katar; ne devam eder ne de edilgen bir ekilde geri ekilir, eser (ouevre) ola-rak bakalar. Mzik zamann, resim ve heykel ise mekann uygunlatrlmasn ierir. Bilimler ksmi belirlenimleri kefederken, sanat ve felsefe, btnln ksmi belirlenimlerden nasl olutu-unu gsterir. Sanat, teknik ve bilginin birliini verimli ve etkin klmak iin kent toplumunu ya-ratma yetisine sahip toplumsal g zerinde sz sahibidir. Kentin bilimi kadar, sanat ve sanat tari-hi de, ne srd imgeleri etkin klmak isteyen, kentsel olana dair tasavvurun parasdr. Bu ztl aan ve eyleme ynelen bu tasavvur, hem top-yac hem de gereki olmak durumundadr. Hatta maksimum topyacln optimum gerekilikle birleebilecei iddia edilebilir.

Zamanmzn karakteristik tezatlar arasnda toplumun gereklikleri ile uygarln olgular

9dosya byk projeler

Lefebvre

arasndakiler bulunmaktadr (bunlar zellikle en zor olanlardr). Bir yanda soykrm, dier yanda bir ocuun hayatn kurtaran yahut ekilen acy uzatan tbbi ve benzeri mdahaleler. Bu tezatlarn yakn dnemde ortaya kan bir tanesi bu maka-lede ele alnmtr: toplumun toplumsallamas ve genellemi ayrma (segregation) arasndaki tezat. Byle birok tezatlk vardr: devrimcilik etiketi ve onun khne bir retkenliki rasyona-lizme balanmas arasnda olduu gibi. Kitlelerin basks sebebiyle toplumsal glerin merkezinde yer alan birey, kendine gvenen bir durula var-ln muhafaza eder. Haklar, ortaya karlar ve genellikle kanunlatrma ile sonulanan gelenek ve kurallara dnrler. Biliyoruz ki, ancak deva-sa ykmlar, dnya savalar, nkleer sava deheti sonunda, bu somut haklar, soyut insan haklarn ve devrimci balanglar esnasnda demokrasi ta-rafndan bina girilerine kaznan yurtta haklarn tamamlarlar: yalarn ve cinsiyetlerin haklar (ka-dn, ocuk ve yal), [toplumsal] koullarn haklar (proleter, kyl), eitim ve gretim hakk, al-ma, kltr, dinlenme, salk, barnma hakk. Bu haklarn tannmas, bunlarn geleneklere girdisi, hala tamamlanmasa da teamllere eklenmesi iin ii snfnn basks gerekliydi ve hala da gerekli-dir (ama yeterli degildir).

Son birka ylda, garip bir ekilde, bo vakit sa-yesinde, doa hakk, grltye, yorgunlua, kent-lerin younluuna (kentler ya rmekte ya da patlamaktayken) kar oluan ortak tepkiden t-r, toplumsal pratie girmeyi baard. phesiz ki tuhaf bir yolculuk! Doa, alnp satlmak zere deiim deerine ve metalara dahil olmaktadr. Bu sahte ve alnp satlan doallk, ticarileen, sanayileen ve kurumsal olarak tertiplenen tatil uralaryla yok edildi. Doa ya da yerine her ne geiyor ve ne kadar ayakta kalyorsa, bu tatil uralarnn gettosu, zevkin mstakil yeri ve ya-ratcln inzivaya ekilii haline gelmektedir. Kentliler kentsel olan beraberlerinde tarlar, kent planlamasn yanlarnda getirmeseler bile. Kolonize edilen kr, niteliklerini, zelliklerini ve kyl hayatnn ekiciliklerini kaybetmitir. Kentsel olan, kr tarumar eder: bu kentletirilmi kr, kendini, mahrumiyet alan olarak krn, yani yerleenin, yerleimin ve yerlemenin derin zd-rabnn u rneinin karsna koyar. Doa ve kra dair haklar, bu durumda kendilerini yok etmi ol-muyorlar m?

Bu sahte-hak karsnda, kent hakk bir lk, bir taleptir. Bu hak, nostaljinin ve turizmin artc sapaklarnda dolanp, geleneksel kentin kalbine

dnten ve mevcut veya yakn zamanda gelimi merkeziliklerin arsndan geer. Bu doaya olan talep ve onun tadn karma istei, kent hakkn yerinden eder. Bu son talep, dolayl olarak, ken-dini gittike ktleen ve yenilenmeyen kentten, yabanclam kent yaamndan, gerek hayattan kama eilimi olarak ifade etmektedir. Doaya ih-tiya ve ona ilikin hak, ondan kanamasa da, kent hakk ile elimektedir. (Elbette bu, engin doal alanlarn korunmamas gerektii anlamna gelmez).

Kent hakk basit anlamda bir ziyaret etme hakk ya da geleneksel kentlere dn olarak dnle-mez. O, ancak dnme uram ve yenilenmi bir kentsel yaam hakk olarak formle edilebilir. Karlamalarn yeri, kullanm deerinin ncelii, zamann dier tm kaynaklar arasnda en stn kaynak mertebesinde mekana ilenmesi anlam-na gelen kentsellik, morfolojik temellerini ve pratik-maddi gereklemesini bulduu srece, kent dokusunun kr ve kyl yaantsndan ge-riye kalanlar kuatm olmas mhim deildir. Bu gerekleme, bilim ve sanatn kaynaklarn kullanmak suretiyle, kentin ve kentsel toplumun btnleik kuramn varsayar. Yalnzca ii snf bu gereklemenin faili, toplumsal taycs veya destei olabilir. Burada yine, bir yzyl nce ol-duu gibi, [ii snf] varoluuyla, kendisine kar yneltilen snf stratejisini reddetmekte ve bunun-la mcadele etmektedir. Bir yzyl nce olduu gibi, yeni koullar altnda da olsa, tm toplumun, zellikle de yerleenlerin karlarn (anlk ve y-zeysel olanlar ayklayarak) bir araya toplamtr. Yeni burjuva aristokrasisi Olimpiyallarn yerle-mediini artk kim inkar edebilir? Onlar bir filoyu ya da bir lkeyi bir yattan ynetirken, bir otelden dierine, bir atodan dier atoya gitmektedir-ler. Onlar hem her yerde, hem de hibir yerde-dirler. Gndelik hayata dalm insanlar da ite byle cezbetmektedirler. Onlar gndelik yaam aar, doaya hakim olurlar ve kltr devam et-tirmenin yollarn da aynaszlara brakrlar. Uzun uzadya anlatmak gerek, genliin, renciler ve entelektellerin, beyaz yakal ya da deil ii ordularnn, taradan gelenlerin, eitli tr ve bi-imlerde kolonize ve yar-kolonize edilenlerin, iyi dzenlenmi bir gndelik hayata katlanmak durumunda olanlarn hali gz nndeyken, yer-leenin, banliy sakininin, konut gettolarnda ve ryen eski kent merkezlerinde yaayanlarn ve bu hzl oalmann ardnda kaybolanlarn gln ve trajik olmayan zdrabn ortaya koymak gerek-li midir? Meskenden istasyona, yakn veya uzak, hncahn metro trenine, broya ya da fabrikaya


Lefebvre

koulan, akam ayn gzergah kullanarak bir son-raki gne balamak iin ancak g toplamak zere eve dnlen gndelik hayat kavramak iin gz-leri amak yeterlidir. Bu genelletirilmi sefaletin tablosu onu saklayan bir memnuniyetler tablosu ile birlikte varolur ve bu sefaletten kurtulmann ve syrlmann arac haline dnebilir.

DPNOTLAR

1 1 Bu metin H. Lefevbrein 1968 tarihli Le Droit la Ville (Paris: Anthropos) kitabndan se-meler iermektedir.

2 Blent Batumana eviri srasndaki destei ve olaanst yardmlar iin teekkr borluyum (.n.).

3 Lefebvrein nemli kavramlarndan olan ouv-re, insan ediminin praksis kavramyla ifade bulan Marxist yorumunu, oyuncul ve sanatsal bir retim olarak kavrayarak genileten bir anlam barndrr. Salt mekanik ve deiim deerini ne karan bir rn/ retim anlayna kar, ouvre, sanatsal, fel-sefi vb. tm insani boyutlaryla kullanm deerinin iaret ettii ok boyutlu bir eser-rn ve yaratm ifade eder (.n.).

4 Situationistlerin (Durumcular) nerdii si-tuation kavramn fazla teatral ve kurgusal bulan Lefebvre, benzer ancak daha geni anlaml ve beklenmedik olaslklar da iinde barndran bir kavram olarak momenti nerir (.n.).

5 Lefebvre, sfat olan kentsel terimini isim olarak kullanmaktadr (the urban); metin boyunca bu kullanm kentsel olan biiminde evirilmi-tir. Daha sonraki almalarnda kentten (the city) farkn daha net vurgulayarak kullanaca kentsel olan (the urban) ile Lefebvre, kentselliin kente ve kra hakim olmu bir toplumsallk biimi oldu-unun altn izer ve kentseli, global (genel) olan ile gndelik olan arasndaki bir dzey olarak ta-nmlar (.n.).

6 Trkeye evrilmi bir rnee rastlayama-dm. Maieutic(s), Sokratesi anlamda gizli bilinci ortaya karc sorular sormak anlamnda kulla-nlmaktadr. Yunanca kkten gelen szcn, yeni bilincin doumuna arac olmasna atfla Yunancadaki asl anlam ebedir (.n.).

11dosya byk projeler

David Harvey

UMUT MEKNLARI - GR1

1. MARXIN DN

Bir sene hari, 1971den bu yana her sene Marxn Kapitalinin birinci cildi zerine ya ders verdim ya da okuma grubu oluturdum. Bu durum, tuhaf, khnemi bir akademik aklm olduu kanaatini hakl olarak uyandrsa da, sz konusu metne kar tepkileri bir zaman serisi ierisinde deerlendire-bileceim az bulunur bir veri taban elde etmemi salad.

Metin 1970lerin banda, en azndan radikal g-rl bir aznlkta byk bir siyasal heyecan yara-tyordu. Derse katlmak siyasal eylem olarak gr-lyordu. Gerekten de ders (o dnemin Amerikan kampslerinde benzeri birok derse paralel ola-rak), dnyada ba gsteren btn kaos ve siyasal kopular anlamann yolunu, kuramsal zeminini aramaya ynelik olarak kurgulanmt. (O dnem-de dnyann tandk halinin darmadan olacana iaret eden olaylardan bazlarn anmak gerekirse: 1960larn sivil haklar hareketi ve ABDde Martin Luther Kingin katlinin ardndan patlak veren kent isyanlar; Vietnamdaki emperyalist sava kar-snda gittike kuvvetlenen muhalefet; Paristen Mexicoya, Berkeley ve Berlinden Bangkoka ka-dar dnyay sarsan 1968 kitlesel renci hareket-leri; ek Bahar ve bunun Sovyetler tarafndan

bastrlmas; Ortadouda Yedi Gnlk Sava; Chicagoda Demokratik Ulusal Kongre esnasnda gelien dramatik olaylar.)

Tm bu karmaklk yznden, bir tr siyasal ve entelektel rehberlie duyulan ihtiyacmz arpc derecede artmt. Marxn eserlerinin ABDde McCarthyci bask politikalarnn uzun tarihi boyunca fiilen yasakland gz nnde bulundurulduunda, Marxa dnmek doru ve isabetli grnyordu. Eserleri bunca yldr engel-lendiyse, nemli bir eyler sylyordur diye d-nyorduk. Giriimimizin birok niversitede buz gibi souk bir havayla karlanmas savmz dorulam oldu. Ben de dersin adn kamufle et-tim, daha ok akam saatlerinde ders yaptm ve renim belgelerinde buna dair hibir iz kalma-sn isteyenlere bamsz alma notu verdim. (Sonralar st dzey bir idareciden rendiime gre, ders corafya blmnde okutulduu ve ad Kapitali Okumak2 olduu iin, okutulann Marxn Kapitali olduunu anlamalar neredeyse on yl srmt.)

Kapital deifre edilmesi zor bir metindi, en azn-dan hazrlksz olanlar iin (ve oumuz bu du-rumdaydk; ktmz bu yolda bize yardmc olabilecekler bir avu yal insandan ibaretti ki


Harvey

onlar da Avrupalydlar, nk Avrupada kom-nist partiler uzun mddet aktif kalabilmilerdi). Buna ramen, niversitede olan bizler iin ente-lektel zorluklar gslemek normal bir halet-i ruhiyeydi.

lk yllarda birok lisansst rencinin yan sra ok sayda gen retim yesi de derse katld. Bazlar bugn mehur oldu (ve aralarndan bir ksm yn deitirmi olsa da, ou bu deneyimin onlar iin ne denli temel olduunu kabul etme c-mertliini gsterdi). Derse var olan tm disiplin-lerden (felsefe, matematik, siyaset kuram, bilim tarihi, ngilizce, corafya, tarih, sosyoloji, iktisat ...) katlan oldu. Geriye dnp baktmda, bu denli farkl entelektel beceriye ve siyasal pers-pektife sahip insanlarla bu metni ilemi olmann ne byk bir ayrcalk olduunu anlyorum. Ben Marxm byle rendim - brakn parti politika-s izgisine riayet etmeyi, herhangi bir akademik disiplinin mantna bile ya hi riayet etmeyen, ya da ok az riayet eden bir karlkl kendi kendi-ni eitme srecinden gemek suretiyle. Bir sre sonra kendimi niversitenin snrlar dnda, farkl camialara (aktivistler, retmenler, sendikaclara) metni retirken buldum. Metnin bir ksmn (pek de baarl olmasam da) Maryland cezaevinde bile rettim.

Lisans rencilerine ders vermek bir nebze daha sknt vericiydi. O gnlerde lisans rencileri arasnda hkim olan radikallik biimi, anti-ente-lektel bir tndayd. Onlar iin akademi, ideolojik bask merkeziydi; kitaplar araclyla eitimin be-yin ykama ve tahakkm arac olduundan phe-lenilirdi. Lisans dzeyinde olan birka aktivist (ki bunlar dersi almay isteyen yegne rencilerdi doal olarak), bu kadar uzun ve dolambal bir ki-tab anlamak ve hakknda bir eyler yazmak yle dursun, okumay istemenin bile gayet dzen ii bir ey olduunu dnyorlard. Pek ou dersin sonunu getirmedi. Marxn bilime giden soylu bir yol yoktur dne hi kulak asmadklar gibi, ille de bir sonuca varmak isteyen, genel ilkeler ile bilme arzusunu uyandran gncel sorular ara-sndaki balanty bir an evvel renmek isteyen birok okurun hemencecik ilerleyememekten do-lay cesareti krlacak uyarsn da dinlemediler. Ateli bir ekilde gerei arayan okurun nceden uyarlmas ve hazrlanmas (Marx, 1976 basks, 104) cinsinden hibir aba bunlar zerinde etki yaratamad. Kabaran bir sezgiler ve krlganlklar dalgas zerinde ilerlemeye devam ettiler (hemen eklemeliyim ki, bu illa kt bir ey deildir).

Bugn ise durum tamamen farkldr. Kapitali artk pek saygn ve dzenli bir ders olarak veriyorum. Derse retim yeleri ya hi gelmiyor, ya da ok az geliyor; lisansst renci kitlesi ise neredey-se ortadan yok olmu durumda (tabii, tezlerini benimle yazmaya niyetlenenler veya dersi daha nemli baka basamaklara trmanmadan nce kat-lanlacak bir eit kabul riteli olarak alglayan-lar hari). Baka blmlerde verilen lisansst gi-ri derslerinin ounda Marxa genellikle, rnein bir Darwin ile bir Weber arasnda sktrlm, bir-iki hafta ayrlyor. Marx ilgi gryor grmesine. Fakat akademisyenlerin ona olan ilgisi, diyelim Ricardo sonras minr bir dnr olarak hak ettii yere oturtma amacna veya modas gemi bir yapsalc ya da modernist olarak es ge-me amacna dayanyor. Ksacas Marx, olmadk uzunlukta tarihsel bir stanlat (master narrative) retmi, gzden karlas bir dnrdr bunlar iin; savunduu tarihsel dnmn hem kuram-sal adan yanll, hem de siyasal ve pratik im-kanszl olgular tarafndan zaten kantlanmtr.

Marx, akademik ve siyasal anlamda moda olmak-tan kmaya, Berlin Duvarnn yklmasndan bile nce, yani 1980lerin ilk yarsnda balamt. Marksist gelenee, kimlik politikalar ve mehur kltrel dnemecin damgasn vurduu esen-lik gnlerinde nemli bir negatif rol atfedildi. Marksizmin kar klmas gereken hkim bir ide-oloji olduuna dair (yanl) kanaat adeta dua gibi tekrarlanyordu. Marx ve geleneksel Marksizm, daha nemli saylan toplumsal cinsiyet, rk, cin-sellik, insan arzular, din, etnisite, smrgeci ta-hakkm gibi sorunlarla yeterince ilgilenmedii iin sistematik olarak eletirildi ve aaland. Kltrn erki ve kltrel hareketler en az snf ka-dar ve hatta daha da fazla nemliydi; zaten snf da birok farkl ve kesien yaplamalardan baka neydi ki? Eer ki Marksizmin bir dnce biimi olarak alternatif kavramsallatrmalara znde ka-pal olduu ve dolaysyla tamamyla mitsiz bir vaka olduu sonucuna varlmasayd, bunda bir hakllk pay bile olabilirdi (nk byle eletiriler iin yeterli bir zemin vard). Daha somut olarak ifade etmek gerekirse, kltrel analiz ekonomi-politiin yerini ald. Zaten kltrel analizle ura-mak, kapitalist smrnn ac dnyasyla ve ezici gerekliiyle uramaktan ok daha elenceliydi.

Her ne kadar Marksist izgide olanlarn birou (bazlar 1956 Macar ayaklanmasnn ve ok daha fazlas 1968 ek Baharnn bastrlmasndan son-ra) kendilerini var olan Sovyet-in modeli sos-yalizmlerden oktandr uzaklatrm olsalar da,


Harvey

Berlin Duvarnn ykl, Marksizmin inandrc-lnn tabutuna aklan son ivi oldu. 1989dan sonra Marxn herhangi bir adan ilgin olduu-nu iddia etmeye devam etmek, soyu neredeyse tkenecek olan bir dinozorun son nefesini verme sanclarna benzemeye balad. Serbest piyasa kapitalizmi yerkrenin bir ucundan brne mu-zafferane bir edayla koarken nne kan tm khne dinazorlar haklyordu. Marx konumak giderek yallk hastalna kaplm Yeni Sol evrelerle snrl kalmaya mahkm olmutu (ki ben de 65 ya st vatanda olarak bilinen ge-cenin eiinden hi yumuak olmayan bir gei yaptm). 1990lann bana gelindiinde Marksist kuramn entelektel arl lmcl bir inie gemiti.

Baz lisans rencileri Kapital dersini almaya buna ramen devam ediyorlar. ou iin bunun siyasal bir eylem olarak hibir anlam yok. Komnizm korkusu epeyce dinmi durumda. Dersin iyi de bir nam var. Birka renci Marksizm etrafnda d-nen yaygarann nedenini merak ediyor. Bakalar ise ilerinde kalan radikal igd krntlarna Marxn bir-iki ngr eklemesini bekliyorlar. Dolaysyla, haftalk programlarna ya da almalar gereken derslerin durumuna gre baz lisans -rencileri, Aristonun Etiki ya da Platonun Devleti yerine Marxn Kapitalini tercih ediveriyorlar.

Marxa ynelik siyasal ve entelektel ilgi ve tepki-ye dair gemi ile bugn arasnda izdiim ztlk ok da artc deil aslnda. Birounuz iin tas-vir ettiklerimin ana hatlar bildik eyler - her ne kadar benim kullandm zel mercek orada-bura-da abartmalara ve tahriflere yol ayorsa da.

Ne var ki, durumu biraz karmaklatran bir yk daha var anlatlacak. 1970lerin ilk yllarnda o gne hkim olan siyasal meselelerle Kapitalin ilk cildi arasnda dorudan bir ba kurmak zor-du. Vietnamda bizi fkelendiren emperyalist sava Marx zerinden anlamamz iin Leninin dolaymna ihtiyacmz vard. Marxtan sivil hak-lara uzanabilmek iin bir sivil toplum kuramna (en azndan Gramsciye); devlet basksn ve re-fah devleti harcamalarnn kapitalist birikimin gereklerine gre ynlendirilmesini anlamak iin bir devlet kuramna (rnein Miliband ya da Poulantzasa) ihtiya vard. Meruluk, teknolojik rasyonalite, devlet ve brokrasi ve doa ile ilgili sorunlar anlamak iinse Frankfurt Okuluna ihti-ya vard.

Ama bir de tarihi-corafi koullar dnn. leri kapitalist dnyann neredeyse tamamnda sen-dikal hareket (kendi radikal duruumuza kyasla olduka reformist de olsa) ok glyd; isizlik epeyce kontrol altna alnmt; ABD hari her yerde kamulatrma ve kamusal mlkiyet hala gndemdeydi; tm yanllarna ramen refah dev-leti yklamayacak bir salamlkta ina edilmiti. Dnyann dier kelerinde ise var olan kapita-list dzene kar tehdit oluturabilecek hareketler gndemdeydi. Mao inde n plana kan dev-rimci lider olurken, Latin Amerika balamnda Che Guevara ve Castrodan Afrikada Cabral ve Nyerereye kadar birok karizmatik devrimci al-ternatif bir sosyalist veya komnist sistem olasl-n etkin bir biimde savunuyorlard.

Devrim her an olabilecek gibiydi ve sonradan -rendiimize gre o dnemin devlet adamlar ara-snda (Richard Nixonun bariz paranoyasnn te-sine geen) etkin bir korku salmt. Bu devrimin nasl gerekleebilecei ve nasl bir toplum do-uraca Marxn Kapitalinde ele alnan konular deildi hi (her ne kadar, bu konuda aydnlanmak iin okuyabileceimiz ve Marxa ve Marksistlere ait baka birok metin olsa da).

Ksacas, Marxn Kapitalinden yola kp bizi megul eden siyasal meselelere doru uzana-bilmek iin bir dizi dolayma ihtiyacmz vard. Marxn Kapilali ile ilgilendiimiz eyler arasn-da isel bir ba olduuna inanmak iin Marksist hareketin btn tarihine (ya da Mao veya Castro gibi karizmatik bir figre) inan beslememiz gere-kiyordu genellikle. Metinde hayret uyandrc ya da haz verici hibir ey olmad anlamna gelmi-yor bu meta fetiizmi tartmasndaki o olaanst igr; Marxn tasvir ettii ilkel kapitalist birikim biimlerinden bu yana, snf mcadelesinin dn-yay ne denli deitirdiine dair o mthi alg. Bir kez iine girildiinde, metnin kendine zg ve byleyici tad ortaya kyor. Buna ramen, basit gerek uydu: Kapital, gnlk hayatta dorudan nem tekil eden bir metin deildi. Kapitalizmin ham, katksz ve en barbarca hali olan 19. yzyl-daki halini tasvir ediyordu zira.

Bugnk durum ise son derece farkl. Metin, iin-de bulunduumuz durumu aklamamza yaraya-cak fikirlerle dolu. ocuksever biri olan Kathy Lee Giffordu, Wal-Mart araclyla satt giysilerin Hondurasta 13 yanda ocuklar tarafndan bir hi karlnda, ya da New Yorkta terler iindeki kadn iiler tarafndan haftalarca maa alamadan dikildiini renince afallatan piyasa fetiizmi var


Harvey

rnein. Ayrca New York Timesta ska konu edilen irket kltmelerin zalimliklerle dolu y-ks; Pakistanda hal ve futbol toplarnn ocuk emeiyle retilmesi skandal (ki FIFA buna tepki vermek zorunda kald); Endonezya ve Vietnamda Nike iilerinin alma koullarnn korkun-luunu anlatan onca gazete haberine ramen, Michael Jordann 30 milyon dolar karlnda Nike reklamna kmas. Teknolojik yeniliklerin i bulma olanaklarn nasl yok ettii, rgtl eme-in kurumlarn nasl zayflatt ve gerek emek younluunu, gerekse i saatlerini azaltmak yeri-ne nasl artrdna dair basnda bir dolu ikayet dile geliyor (tm bunlar Marxn Makineleme ve Modern Sanayi blmnn ana konulardr). Bir de son dnemlerde, sermaye birikiminin gerekleri uyarnca sanayide nasl bir yedek ii ordusu ku-rulduu, devaml hale getirildii ve maniple edil-dii sorusu gndeme geldi. Margaret Thatchern bir zamanki danman olan Alan Buddn aka itiraf ettii gibi, 1980lerin banda enflasyonla mcadele klf altnda isizliin artrlmas ve ii snfnn gszletirilmesi hedefleniyordu. Budd, Marksist terimlerle sylenecek olursa, kapitaliz-min krizi tertip edildi, ki bu da yeniden yedek ii ordusu yaratlmasna ve kapitalistlerin bunun aka-binde ok daha yksek oranda kar etmesine yara-d, der (Brooks 1992).

Tm bunlar Marxn metnini gnlk hayatla ili-kilendirmeyi fazlasyla kolaylatryor artk. Derse kazara urayan renciler ok gemeden zva-nadan km serbest piyasa neoliberalizminin dnyasna yneltilmi kyasya bir eletiri olan bu metnin hararetini hissetmeye balyorlar. Dnem devi olarak onlara (ne de olsa saygdeer bir kay-nak olan) New York Timestan kesilmi bir deste makaleyi hayali bir ebeveyn/akraba/arkadan yazd aadaki gibi bir mektuba cevap vermek iin kullanmalarn tavsiye ediyorum:

Duyduuma gre Marxn Das Kapital i zerine bir ders alyormusun. Ben bu eseri hi okuma-m olmama ramen hem ok ilgin, hem de ok g olduunu duyuyorum. Ama krler olsun ki, o 19. yzyl samalklarn artk geride brak-tk. O gnlerde hayat ok zor ve meakkatliydi, ama artk cmleten akla hizaya geldik ve dnyay Marxn hi tanyamayaca bir hale soktuk ...

Buna cevaben renciler aydnlatc ve oun-lukla son derece ykc eletiriler barndran mek-tuplar yazyor. Bunlar gndermeye cesaretleri olmasa da, bizi saran koullarla sk bir biimde

ilikilenen bu metnin gc tarafndan sarslmadan bu dersten ayrlmay ok az beceriyor.

O halde paradoks tam burada yatyor. Marxn metni gnlk hayatla dorudan balarnn az ol-duu bir dnemde radikal evreler tarafndan bulundu ve okundu. Ama imdi, metin, dnemin koullaryla bu denli alakal iken, neredeyse kim-se okumaya yeltenmiyor. Neden?

2. BR KUAIN YARATTII FARK

Kapitalizmin video teknolojisi sayesinde iki filmi art arda seyrettiimde, tamamyla farkl alardan da olsa yukardaki soruyu yeniden sorarken bul-dum kendimi. Filmleri, ekili tarihleri itibariyle ters srada izledim ve tahminimce zerimde yarat-tklar etki bu yzden daha da gl oldu. Bu iki film 1995te ekilen La Haine / Nefret ve Jean-Luc Godardn 1966 tarihli klasik eseri Une ou deux choses que je sais delle / Onun hakknda bildi-im bir veya iki ey idi.

Nefret gen erkein hayatndaki bir gn anla-tyor. Bunlardan ikisi Maripli ve Afrikal gmen ocuklar, ncs ise Yahudi kkenli. Banliy sitelerinde (1960larda iiler iin ina edilen toplu konutlarda) yetimi gnmz genliinin hayat koullarndan doan bir ba var aralarnda. sizliin, polis basksnn, keyfi devlet iktidarnn, toplumsal kn hkim olduu ve her tr aidi-yet veya yurttalk duygusunun kaybolduu bir dnyayla kar karyalar. 1990lar Fransasnn eitli ehirlerinde (aktarlan hikyede banliyle-rinde) ba gsteren ayaklanmalar, aralklarla yine-lenen iddetli atmalar ve sokak savalar, talan ve kundaklama olaylar bu hikyenin arka plan-n oluturuyor. 1992de Los Angelesta Rodney King davas sonrasnda yaylan iddet eylemleri-ni, 1980lerin sonunda Manchester, Liverpool ve hatta Oxford gibi cici ehirlerde ve Avrupann eitli metropollerinde, genler arasnda patlak veren iddeti de katarak bu arka plan daha da ge-niletmek mmkn.

Film, ana karakterin ilerindeki katksz fke, iddetli umutsuzluk ve acyla dolup tayor. Brakn bakalarn, birbirlerine bile efkat szck-leri syleyemiyorlar. Tm film boyunca dnce-li, derin bir deerlendirme an yle dursun (ok dnmek ifadesi aalamak iin kullanlyor), bir sevecenlik an bile yok neredeyse. fke ve ka-tksz duygusallkla hareket eden bu bireyler, sap-ma kadar savunmasz, yaralanabilir tipler. Hibir


Harvey

korunma anslar yokmu gibi grnmekle bera-ber, ilgiye, bir kimlik kazanmaya ve tannmaya o kadar ok muhtalar ki, iktidar sahiplerinin dik-katini ekebilecek yegne davran eklini -bazen kskn ama hibir zaman nceden kestirilemeyen ve daima ykc olan saldrganl- benimsiyorlar. Muktedir olabilmek iin ellerinde olan yegne ara bir silah (bir polis memurunun kaybettii ve aralarndan birinin bulduu devlet mal bir silah bu). Filme hkim olan yegne anlaml varolusal soru ise silahn ne zaman ve nerede kullanlaca.

Gerekletirecekleri silahl ihlal fiili, filmin ken-dine de teknik ve biimsel olarak yansyor. nceliklere hi yer verilmemi. Film, konusu kadar ham, kaba ve dnsellikten yoksun. Karakterlerin dikkat ekmek iin kulland tekniklerin aynlar-n kullanyor. Gnmz metropol ite byle bir yer demek istiyor sanki. nsani anlamda var olma-nn imknsz olduu bir yer deilse bile, gerek sanatsal gerek yaamsal anlamda yoksullamann mekn.

Godardn filmi ise inaat sesi ve grntsyle balyor. Erkek anlatc (ynetmenin kendi) ve ka-dn oyuncularn dnceli sessizlii film boyunca inaat sesleriyle blnyor. Kadnlar bize yaam-larn; kendilerini hem erkeklere, hem de gn-mz kltrnn ikonalarna (otomobil, dkkn, otobanlar, toplu konut projeleri, aile yaamnn basit burjuva versiyonu) satmakla geirirken akl-larndan geenleri anlatyorlar. Filmdeki son g-rnt bir bek tketim maddesinden oluan bir kent. O kent, dnm srecine girmi bir mekn. Sanayisizletirilmenin izlerini; dorudan maddi retimin ekonomi-politiinin yerine, imgenin eko-nomi-politiinin gemesinin damgasn tayor. Kentteki dnya dntnde orada yaayanla-ra ne olaca sorusu tm arlyla hissediliyor. Nefreti izlediimizde bu sorunun yant vardr artk; ama Godardn 1966da evrilen filmi hafif bir rknt, kaybolma ve blnme hissi yaratr. Buna ramen, filmin satr aralarnda, alternatifle-re iaret eden gl bir mesaj da vardr. Anlatc, varoluun ABCsine yeniden sahip olabilir miyiz sorusunu sorar.

Filmin farkl blmleri bir kentin ne anlam ifade edebileceine dair esasl dnsel elerle bir-birlerine eklemlenir (zira filmin bandan sonuna dek kent figr ar basar). Bireyler iin iktida-rn aktrleri ok uzaktadr - de Gaulle devletinin her eye kadir planlama brolar; kendi imajna uygun bir dnya ve kent ina etmek zere bu dev-letle ittifak kurmu tekelci sermaye ve bunlarn

tesinde Moskova ve Beijinge kar Souk Sava, Vietnama kar scak sava yrten ve medya-y hakimiyeti altna alan, iktidarnn imgelerini (TWA, PAN AM ... ) her tarafa yerletiren ABDnin kreselleen penesi. Onlar, bu aktrler tarafn-dan ekillendirilen kentsel yaamn ana taklm; kendilerini aresiz, pasif, hapsolmu ve bln-m hissetmektedirler. Bu durum da, ne kadar sorunlu olursa olsun bir imkn barndrmaktadr. Yabanclam Juliette, Paris banliylerinde yk-selen yeni konutlarn yaln cephelerine bakarken, Benim dnya; dnyann da ben olduu izlenimi-ne kapldm birdenbire, der rnein.

Daha sonra postmodern hassasiyet adn alacak olan paradigmann ortaya kt kilit dnemde geer film. Bugn artk ok aikr olan tm soru-lar sorar. Dilin snrlar (Wittgensteinn dilimin snrlar, dnyamn snrlardr sz filmde aka geer), gerek iletiimin imkanszl, bir eyle-rin eksik olduu hissi (ama ne olduunu bilmiyo-rum), olaylar tm younluklaryla aktaramama hali, hayatn bir izgi romandan ibaret olduu hissi ve imgelerin, tasarmlarn ve dilin kavrana-mayan bir gereklii aydnlatmak yerine karma-klatrmasnn trl sapkn biimleri. Filmde ve anlatda var olan grnt ve tasarmlarn fiziksel netliine ters den bir gelecein bulanklnda, insan zihninin kk eylere sahip olma ve ha-yatta kalmak iin geici bir neden bulma yetisi yegne umut dr. Byle bir dnyada dler neye benzer? Juliette gen olunun ona sorduu bu soruya, Eskiden kocaman bir deliin iine e-kildiimi dlerdim ama imdi sanki bin paraya dalyorum ve uyandmda paralardan birinin eksik olduundan endie ediyorum yantn verir. Moderniteyle zdeletirilen korkun paranoya-nn yerini, postmoderniteyle zdeletirilen izof-reninin hassasiyeti alr burada. Fransz solunda epeydir mevcut olan varolusal ve fenomenolojik hassasiyetler, Marksizmin filtresinden getiklerin-de (Godardn filminin ekildii dnemde dorukta olan Althusser felsefesi rneinde olduu gibi), blnm ve postmodern bir dnce biimine iaret eder.

Buna ramen film, Chevrierin de (1997) belirt-tii gibi, mthi ve ekici bir gzellie sahiptir. Kadn barol oyuncusunun dingin ve yumuak gzelliinde olduu gibi, film de, estetik ve en-telektel gc acdan korunmak iin kullanr. Karakterlerinin pasifliini, yeraltndan topyac bir aktivizmle dengeler. Sorduu geni ufuklu so-rular sayesinde hilikten gelecee dair imknlar karabilme hissini davet eder. Anlatc, Eer baz


Harvey

eyler yeniden netleebilecekse, bu bilincin yeni-den douu sayesinde olacaktr der (Franszcada bilin szcnn dsal kavraylardan isel kavraylara dek uzanan birok anlam vardr). Gelecein anahtarn elinde tutan, silahm deil, insan zihninin gcdr.

Avangard solcu film ynetmeni Godard, Fransz Maoculuu ile Althussercilie has sorunsallar dile getirerek, postmodernizme geiin nclerinden biri olur. Bugn artk biroklarnn kabul ettii gibi, solun kaplar sanatsal ve entelektel bir tour de force3 sayesinde yeni bir radikal dnce bii-mine almtr. Ksa dnemde bunun etkisi 1968 hareketini dourmak oldu; ama uzun dnemde Marksizmin ilevselci, dogmatik ve temelci bi-imlerinin inie gemesine yol at. Bunlar tekelci devlet kapitalizminin sava sonras refah devleti ve ykselen tketim kltryle birletii, gsteri ve imgenin ekonomi-politiinin yeni ve geli-mi bir rol stlenecei karmak dnyaya adapte olamadlar.

Artk o dnem de geti. Godardn filminde bir soru iareti olarak duran kentin gelecei, Nefrette artk tamamen ekillenmi halde. topik zlem yerini isizlie, ayrmcla, umutsuzlua ve ya-banclamaya brakt. Artk her yerde bask ve fke var. Bunlara kar estetik ya da entelektel korunma mekanizmalar gelitirilmi. mgeler de artk temel belirleyici deiller. Kent, imtiyaz-sz olanlar hapsederek toplumsal adan daha da marjinalize ediyor. Geleneksel, hatta ham ve (bunu syleme cretini gstereceim) kaba ve i-levselci Marksizmin siyasal adan tam da uyarla-naca dnya bu deil mi? Ya Hegelin sivil toplu-mun istikrarna tehdit oluturduklarn dnd fakir ayak takm bir gn bal bana tehlikeli bir snf haline gelirse ne olur? Tabii ki filmde ima edilen bu deil (her ne kadar faist dazlaklar, m-cadele edilesi eski bir gcn hortlam hali olarak mevcut iseler de). Ama benim Marx retme de-neyimimle film arasndaki paralellikler ok arp-c. Belirli bir tarihsel dnemde Godard, kendini dogmatik Marksizmin zincirlerinden koparmak iin mcadele ederken, bir tr Marksist/Maocu gelecee olan inancn korumutu. Nefret ise bu trden bir siyasetin yokluunu, tam da bunun uy-gun olaca bir zaman ve mekn zerinden kayda geiriyor.

3. POSTMODERNTENN LEY

Tasvir ettiim paradoks, son otuz yldr gzlem-lenen byk bir sylemsel dnmle ilintili. Bu dnmn birok boyutu olduu iin, ince, karmak ayrmlar iinde kaybolmak ok kolay. Ama esas arpc olan u: Gemite yapsalclk, modernizm, sanayileme, Marksizm ve akln-za daha ne gelirse onlar vard; bugn ise post-yapsalclk, post-modernizm, post-sanayileme, post-Marksizm, post-kolonyalizm ve benzeri var gibisinden masalms bir inanc artk tm kesim-ler paylayor. Bu ve dier masallar, o kadar basit ve kaba bir dille anlatlmaz genelde. Aksi takdir-de geni temelli st-anlatlarn nemini prensip olarak reddedenler iin sknt yaratr. Yine de postun hkimiyeti (ve neyin ncesinde olduu-muzu syleyememe hali) gnmz tartmalarnn belirleyici zelliidir. Akademi iinde, eer haki-katli bir post-modernistseniz gizli modernistleri; eer modernizmi yeniden canlandrma taraftary-sanz, ahlaksz post-modernistleri avlamak ciddi bir oyun haline gelmi durumda.

Hkim peri masalnn etkilerinden bir tanesi (ki buna peri masal dememdeki sebep byleyici gcn vurgulamaktr), baskn mnazara ekse-ninin dnda Marx ya da Marksizmi tartmay imknsz klmasdr. rnein son eserlerime, zellikle de Justice, Nature and the Geography of Differencea (Adalet, Doa ve Farkllk Corafyas) gelen ortak tepki, modernist ve post-modernist, yapsalc ve post-yapsalc argmanlar birbiri ii-ne geirmemin yaratt hayret ve aknlktr (r-nein bkz. Eagleton, 1997). Marx, Saussure ya da Levi Straussu okumamt oysa ki; her ne kadar Marxn salam yapsalc okumalar olsa da (bata Althusserinki), yapsalc ve hatta (bu terimlerin 1970Ierde anlald anlamda) modernizmin ad konmadan evvel modernist olduuna dair kantla-rn hibiri kesin veya ikna edici deildir. Marxn eserlerini temel alan analizler yeni sylemsel ta-rihimizin masalms okumalarnn byleyici g-cyle eliki iinde. Kaba bir ekilde sylemek gerekirse, bugnlerde Marx (yazdklarnn bu-gn iin nemi olsa da olmasa da) okumuyoruz, nk o gemite braktmz bir kategoriye ait. Ya da eer Marx okuyorsak, gemite braktna inandmz ne ise onun merceinden okuyoruz sadece.

Marxn eserlerine bu mercekle bakmak gerekten de ilgin olabilir. Klasik burjuva ekonomi-politii-nin hararetli bir tenkitisiydi elbette ve hayatnn ounu bu ekonomi-politiin hkim ilkelerini


Harvey

yapbozuma uratmakla geirdi. Dil (sylem) ile derinden ilgileniyordu; 18. Brumairede ayrntl biimde inceledii gibi, sylemsel dnmlerin kendilerine has siyasal arlklar olduunun gayet bilincindeydi. Her ne kadar ilgi oda iinin ba-k as olsa da, bilgi ile durumsallk (konum-sallk) arasndaki ilikiyi derinden kavramt. Bu minvalde daha devam edebilirim, ama burada asl vurgulamak istediim gnmz sylemsel tarihinde yenilik olarak grlen ou eyin nce-den Marx tarafndan tasarland deil; dn ve bugn arasndaki farkn masalms anlatmnn, etrafmz saran deiimlerle yzleme yetimiz asndan ne denli zararl olduudur. Kendimizi Marxtan koparmak, gnmz entelektel moda-snn yzeysel suretini edinmek uruna aratrma-c burnumuzu koparmak demektir.

Bu noktadan hareketle, 1970lerden beri etkili olan sylemsel dnmn iki boyutuna odaklan-mak istiyorum imdi: kreselleme ve beden terimlerinde ifade bulan boyutlarna. 1970lerin banda bu terimlerin analitik ara olarak pek bir deeri yoktu. Her ikisi de artk gl bir varla sahip; hatta kavramsal olarak baskn olduklar bile sylenebilir. rnein kreselleme 1970lerin ortasna dek hi bilinmezdi. Bugn ise hakknda saysz konferans dzenleniyor. Konuya trl a-dan bakan ok geni bir literatr olutu. Medyada kreselleme zerine sk sk yorum yaplyor. Uluslararas kapitalizmin ekonomi-politiini anla-maya yarayan en baskn kavramlardan biri artk. Kullanm alan da i dnyasnn snrlarnn ok tesine geerek siyaset, kltr, ulusal kimlik ve benzeri sorulara dek uzanyor. Peki, bu kavram nereden geldi? znde ok yeni olan bir eyi mi tasvir ediyor?

Kreselleme ilk olarak 1970lerin ortasnda, American Express kredi kartnn kresel kapsa-mnn reklam yaplrken nlendi. Terim daha sonra finans ve ticaret basnnda, esas itibariyle de finans piyasalarnn ileyiindeki kontrollerin kalkmasn merulatrmak amacyla, gibi ya-yld. Bunun akabinde, devletin sermaye akn dzenleme gcnn azalmasnn kanlmaz ol-duunu gstermekte kullanld; ulusal ve yerel ii snf hareketlerini etkisiz klmaya ve sendikalarn gcn ellerinden almaya yarayan olaanst gl bir siyasal ara haline geldi. (Uluslararas Para Fonu ve Dnya Bankas tarafndan dayat-lan emek disiplini ve mali tasarruf hedefleri, i piyasada istikrara, uluslararas alanda ise rekabet gcne erimenin art olmaya balad.) 1980le-rin ortasna gelindiinde ise piyasalarn devlet

denetiminden kurtarlaca temasnn yaratt sarholuk, giriimcileri yreklendirmeye yarad. Ksacas bu terim, kreselleen neoliberalizmin cesur yeni dnyasyla zdeleen merkezi bir kavram haline geldi. Yeni bir dneme giriliyor ol-duu izlenimine (teleolojik kanlmazlk tad da vererek) kaplmamz salad. Bylece dn ile bu-gn siyasal almlar asndan ayran kavramlar paketinin bir paras haline geldi. Sol, bu sylemi dnyann iinde bulunduu durumu tasvir eden bir kavram olarak (eletirmek ve kar kmak iin de olsa) benimsedike, kendi siyasal almlarn kstlad. 1980lerde ve 90larda pek oumuzun bu kavram eletirmeksizin kabul etmesi, siyasal arl ok daha fazla olan emperyalizm ve yeni smrgecilik kavramlarnn yerine gemesine izin vermesi, bizi bir an olsun dndrmeli. Bu bizi Amerikan d politikas iin gittike hayatileen kreselleme siyasetinin ok zayf muhalifleri ko-numuna itti. Geriye kalan yegne siyaset tarz, var olan korumak ve hatta baz durumlarda basbaya- muhafazakr bir direni oldu.

Bu konuya bakmann ayn derecede neme sahip farkl bir as daha var. NASA uydusundan eki-len Dnya Douyor (Earth Rise) isimli grnt dnyay uzayda serbest dolamda olan bir kre olarak gsteriyordu. Bu grntnn yeni bir tr bilincin ikonas olma statsne ykselmesi uzun srmedi. Bir krenin geometrik zellikleri iki bo-yutlu bir haritannkilerden farkldr oysa. Krenin karalar ve okyanuslar, bulut tabakalar ve bitki rts ekilleri, ller ve sulak blgeler dnda hibir doal snr yoktur. Belirli bir merkezi de yoktur. Dnyay dnme biimlerimize hkim olan tm bu snrlarn ve merkezlerin ne denli suni olduuna dair farkndaln keskinlemesi bir tesadf deildir belki de. Arka planda yerkrenin resmi aslyken, Miyoshinin 1997de ok inan-drc bir ekilde yapt gibi snrsz bir dnya hakknda yazmak veya radikal anlamda adem-i merkeziyeti bir kltr anlay gelitirmek ok daha kolay oldu. (in, Hindistan, Gney Amerika ve Afrikann byk kltrel gelenekleri birdenbi-re yerkrenin kesitleri zerinde Batnnkiler kadar nemli ve corafi adan hkim grnmeye bala-d.) Zaten kolaylam olan dnya seyahatlerinin doal bir durak noktas kalmad artk; meknsal ilikilerin devamll hayatn hem pratik, hem de retorik anlamda temel bir gerei oluverdi. ki bo-yutlu haritalarn yerini kre imajnn almas, var olan her eyin merkezden uzaklatrlmasn ve krenin insan faaliyeti ve dncesinin mekn olarak alglanmasn tevik etti. Ve kuvvetle muh-temeldir ki, her eyin merkezi olarak bedenin


Harvey

odak noktas haline gelmesi, buna kar retilen bir tepkidir.

Beden hakknda ne demeli yleyse? Buradaki hikye bir ncekine benzese de znde farkldr. Son yirmi yldr her tr kuramsal arayn temeli olagelen bedene duyulan ilginin olaanst derecede artmasnn iki kayna var. ncelikle, ikinci dalga feminizm olarak anlan akmn sor-duu sorulara doa-evre problemine girmeden yant bulmak mmkn deildi; bedenin stats ve kavraynn kuramsal tartmann merkezine oturmas bu yzden kanlmazd. Toplumsal cin-siyet, cinsellik, sembolik dzenlerin gc ve psi-kanalizin nemi de bedeni, tartma ve mnazara-larn hem znesi, hem de nesnesi olarak yeniden konumlandrd. Tm bunlar geleneksel kavramsal aygtlarn (rnein Marxnkilerin) ok tesinde bir aray zemini at oranda, bedenin kapsaml ve zgn bir biimde kavramsallatrlmas ilerici ve zgrletirici siyaset (zellikle de feminist ve queer kuramlar) asndan elzem oldu. Bu hare-ket ierisinden gerekten de yaratc ve son dere-ce ilerici olan pek ok eser kt.

Bedene geri dn aklayan ikinci drt genel olarak post-yapsalclk, zel olarak da yapbozum akmlarndan kaynakland. Bu akmlarn yaratt etki, bundan nce gelitirilen kategorilerin (rne-in Marxn nerdiklerinin) dnyay anlatma kapa-sitesine duyulan gvenin kaybolmasyd. Adem-i merkezileme ile kre figr arasndaki ilinti, yp-ratc etkisini bu balamda gsterdi. Bunun sonu-cunda, anlamann indirgenemez temeli olarak be-den ortaya kt. Lowe (1995, 14) unu iddia eder:

Tm dier gndergelerin istikrarsz klnd bir balamda, varl yadsnamayacak bir gnderge kalmtr, o da bedendir, kendi yaayan bedeni-miz. Aslnda tm gsterilenler, deerler ve anlam-lar nihai olarak bedenin tanmlanmas ve ihtiya-larnn karlanmasna gnderme yapt lde, beden gndergesi tm gndergelerin gnderge-sidir. Dier tm gndergeler istikrarsz olduu iindir ki beden gndergesi, kendi bedenimiz, bir sorun biimini ald.

Bu iki geni akmn kesimesi, anlama zemini olarak bedene yeniden ilgi duyulmasn salad ve en azndan baz evrelerde (zellikle Foucault ve Judith Butler tarafndan oluturulan evrelerde) beden, siyasal direni ve zgrleme siyasetinin ayrcalkl mekn oldu.

Kreselleme ve beden konularn birazdan daha kapsaml bir biimde ele alacam. Burada sadece gnmze ait kurgularda bu iki sylem-sel rejimin konumuyla ilgili yorumda bulunmak istiyorum. Kreselleme mevcut sylemler ara-snda en makro dzeyde olandr; buna karlk beden toplumun ileyiini anlamamz asndan kukusuz en mikro dzeydedir (eer toplumu DNA kodlarnn ve genetik evrimin bir ifadesine indirgemeyeceksek tabii). Bu iki sylemsel re-jim -kreselleme ve beden- siyasal ve toplum-sal hayat anlamak iin kullanabileceimiz lt spektrumu zerinde iki zt uta yer alr. Ne var ki, beden tartmasn kreselleme tartmasna yedirme konusunda ok az sistematik aba har-canmtr. Son yllarda bu ikisi arasnda kurulan yegane gl iliki birey ve insan haklar konu-sunda (rnein Uluslararas Af rgtnn al-malarnda) ve daha spesifik olarak, kadnlarn be-denlerini ve reme stratejilerini kendi kontrolleri altna alma hakk (1994 Kahire Nfus Konferans ve 1996 Beijing Kadn Konferansndaki hakim temalar) zerinden kresel nfus sorununu d-nme konusunda gelitirildi. evreciler de buna benzer ilikiler kurmaya alr; kiisel salk ve tketim alkanlklar ile zehirli atk retimi, ozon tabakasnn delinmesi, kresel snma ve bunun gibi kresel sorunlar birbiriyle ilintilendirirler. Bu rnekler ilk bakta balantsz gibi grnen iki sylemsel rejimi birletirmenin ne denli verimli ve gl olduunu gsteriyor. Ama iki sylemsel rejimin birbirlerinden uygunca ayrtrld ilen-memi alanlar olduka geni. Dolaysyla ben bu kitapta kreselleme ve beden arasnda yakn iliki kurmann bir yolunu gstereceim ve bunun siyasal entelektel etkilerini inceleyeceim.

Kullanacam mantn temeli, tarihi-corafi ma-teryalizm adn veregeldiim ve ilikisel bir diya-lektik anlayna sahip yaklamdr. Bu yaklamn temel bir ilkesini burada belirtmek istiyorum ki gnmzde benimsenen kilit sloganlardan birini devre d brakabileyim. Bu da, bilgi retiminde tikel ile evrensel arasndaki ilikiye dair etre-filli soruyla alakal.

Dnme ve fikir yrtme biimlerimizde tikel ve evrensel arasnda bir seim yapabileceimizi kabul etmiyorum. likisel diyalektie gre biri tekini muhakkak iselletirir ve kendine dhil eder. rnein, tikel mekn ve zamanlarda harca-nan somut emein zellikleri (zerimdeki gm-lei yapan Bangladeli dokumac) ile o emein deiim, metalama, parasallama ve tabii ki ser-maye birikimi ve dolam srelerince belirlenen


Harvey

llebilir deeri arasnda bir iliki vardr. Emek kavramlarndan biri somut ve tikel, dierleri ise soyut ve evrenseldir (yani belirli genelletirme sreleri araclyla elde edilmitir)

Bir milyon bir adet somut emek olmasayd soyut emein olamayaca barizdir. Ama ilgin olan, so-mut emein zelliklerinin kresel ticaret ve etkile-imle belirlenen soyut emein gcne nasl kar-lk verdii ve onu nasl iselletirdiidir. retken somut emek harcayan iiler kendilerini birden-bire iten karlm, sayca azaltlm, teknolojik anlamda eskimi, yeni emek sreleri ve alma koullarna uyum salamaya zorlanm bulurlar. Tm bunlar rekabetin gc yznden olur (veya burada nerilen terimleri kullanacak olursak, tikel emek soyut koullarla uyumlu hale getirilirken ayn zamanda soyut emein zellikleri de farkl mekn ve zamanlardaki somut emek srelerinin hareketi ve deiimine baldr).

Yukardaki rnei genel bir noktay amak iin verdim. Bedenin tikellii sosyo-ekolojik srele-re gmlmlnden bamsz olarak dn-lemez. Eer biroklarnn bugn iddia ettii gibi beden toplumsal bir kurguysa, etrafnda dnen ve onu yaplandran glerin dnda bir kavray sz konusu olamaz. Temel belirleyenlerden biri emek srecidir ve kreselleme bu srecin siyasal-eko-nomik gler ve bunlarla ilikili kltrel eler tarafndan nasl ekillendirildiini anlatr. O halde bedeni kuramsal ya da ampirik olarak kreselle-menin dnda tutarak anlamak mmkn deildir. Ama bunun tersi de dorudur: En basit belirleyen-lerine indirgendiinde kreselleme, milyarlarca birey arasndaki toplumsal ve meknsal ilikiler-den ibarettir. Her ikisi iin de zararl olacak bir e-kilde birbirlerinden ayrlan iki sylemin temelde birletirilmesi gereken nokta budur.

Bir dizi sylemsel pratikten ibaret olan postmo-dernitenin son yirmi ylda yaptklarnn bir ksm, var olan balantlar paralamak veya koparmak oldu. Aksi takdirde rtl kalacak olan birtakm meseleleri (rnein cinsellik veya doayla ku-rulan iliki) aa karmaya almak asndan akllca, nemli ve faydal bir stratejiydi bu. Fakat balar artk yeniden kurma vakti geldi. Bu kitap bunu yapmaya altmzda neler olacann anlatsdr.

Son bir noktaya daha deinmem gerekir. Son dnemin dnme biimlerinde kltrel d-neme ad verilen dnmn kkenleri, Raymond Williamsn eserlerinde ve Gramscinin

yazlarnda aranmaldr (Birminghamda balayan ve Stuart Hallun bayraktarln yapt kltr in-celemeleri akm iin her ikisi de zel neme sa-hip). Bu akmn ok sayda tuhaf ve beklenmedik sonularndan biri, Gramscinin zihnin ktm-serlii, iradenin iyimserlii sznn neredeyse bir insan doas kanununa dntrlmesidir. 1980den sonra ileri kapitalist dnyada esen ne-oliberalizm rzgrna kar direni mcadelesi ve-ren birok solcunun olaanst baarlarn azm-samay hibir surette istemem. Bunlar iradenin iyimserliinin en iyi hallerini sergilediler. Fakat eylemselliin nndeki en gl engellerden biri, (bu kitapta tekrarlanacak bir nakarat olan) Thatchern alternatif yoktur doktrinine kar bir alternatif bulamamaktr. Alternatif retebilecek bir zihin iyimserlii bulamama aczi, bugn ilerici siyasetin nndeki en ciddi setlerden biri haline gelmitir.

Gramsci o nl szlerini, dehet verici koullar altnda kald talyan cezaevi hcresinde hastay-ken ve lme iyice yaklamken kaleme ald. O szlerin olumsalln teslim etmeyi ona bor bil-meliyiz. Biz cezaevi hcresinde deiliz. O halde parmaklklar ardndan retilen bir metaforu kendi dncemize k tutsun diye neden seelim ki? Gramsci (1978, 213) cezaevine girmeden nce, bizimkine ok benzer ruh hallerinden -siyasal edilgenlik, entelektel uyuukluk ve gelecee dair phe yaratan ktmserlikten- ikyet etmiyor muydu? Gstermi olduu metanet ve siyasal tut-kuya olan saygmzdan dolay, o ifadeyi baka bir ekle dntrmeyi, iradenin iyimserlii ile bir-lemi bir zihin iyimserlii sayesinde daha iyi bir gelecek kurmay da ona bor bilmemiz gerekmez mi? Ben de kitabn sonlarna doru topya figr-ne dnyorsam, Raymond Williamsn Resources of Hope (Umut Kaynaklar) balna paralel ola-rak Umut Meknlarn neriyorsam, tarihimizin bu annda, ok uzun sreler kapal kalan dn-me yollarn amak iin zihin iyimserliiyle ba-armamz gereken ok nemli bir ey olduuna inandm iindir.

Byle eyleri yazmak iin 1998in iyi bir yl oldu-u anlald. Mexicodan Chicagoya, Berlinden Parise tm dnyay sarsan dehetli hareketin otu-zuncu yldnm (bir kuak iin kullanlan lt). Daha yerelde (benim amdan), Martin Luther Kingin ldrlmesinin ardndan kan isyanlarda Baltimoreun kent merkezinin yanmasnn ze-rinden de otuz yl geti (ben bunlardan bir yl sonra Bristolden Baltimorea tandm). Yalnzca bu sebeplerden dolay bile olsa, bata anlattm


Harvey

kuaklararas dnmn envanterini karmak iin uygun bir an bu.

Ama 1998 ayn zamanda tm zamanlarn en ola-anst metninin Komnist Manifestonun 150. yayn yl. Birlemi Milletlerde Evrensel nsan Haklar Beyannamesinin imzalanmasnn da 50. yl. Bunlarn arasnda bir ba kurup genel olarak anlamlan zerine dnmek, gnmz koullarn dnmenin kayda deer bir yolu. Marx hak sylemine kar (bir burjuva tuza ol-duunu hissederek) derin bir kuku beslemi olsa da, dnyann tm iilerini birletirecek olan, te-mel insan haklarna sahip olduklar fikri deilse nedir? Manifestonun hissiyatyla nsan Haklar Beyannamesininki arasnda ba kurmak, kresel-leme ile beden sylemlerini birbiriyle ilintilendir-menin yollarndan biri olabilir. Bunun nihai etki-sinin, iinde bulunduumuz olaanst zamanda nmzde alan siyasal mcadele koullar ve meknlarn daha incelikli biimde yeniden ta-nmlamak olacan umut ederim.

DPNOTLAR

1 1 Bu metin, D. Harveyin 2000 tarihli Spaces of Hope (University of California Press) adl ki-tabnn giri blmdr; kitabn 2008 ylnda Metis Yaynlarndan kan Trke evirisi Umut Meknlarndan alnmtr.

2 ngilizcede capital hem sermaye, hem de bakent anlamna gelir (.n.).

3 Gvde gsterisi (.n.).


Gven Arif Sargn, Prof. Dr., Orta Dou Teknik niversitesi Mimarlk Blm

ATATRK KLTR MERKEZ ALANI1

Mill Komiteye Ankara Bykehir Belediyesi aracl ile sunulan ve Atatrk Kltr Merkezi Alan (AKM), Birinci ve kinci Blgeleri ile dier 3 blgeyi kapsayan kentsel plnlama ve mimar tasarm kararlarna ili-kin deerlendirmemiz aadaki gibidir:

1. Kente ilikin plnlama kararlar ile, bu kararlar dorultusunda nerilen mimar projelerin, kentin b-tncl fizik niteliklerine, sosyal dokusuna ve kente merkezi ve/veya yerel idarelerce atfedilen ykml-lklerle badak bir sre ierisinde dnlmesinde yarar vardr.

2. Bu balamda, Ankarann zgn niteliklerinin gz nne getirilmesi bir gerekliliktir:

13 Ekim 1923 ylnda karlan zel bir yasayla, Trkiye Cumhuriyetinin bakenti olarak ilan edi-len Ankara, Trk Modernleme Projesinin en nemli evrelerinden bir tanesidir ve gerek ada kentleme, gerekse Modern Mimarlk aracl ile adalaabilmenin sosyal/kltrel/fiziksel boyutla-rn baaryla temsil etmektedir.

Bu anlamda, Bakent Ankara, ok nemli sosyal bir projedir; ancak daha da nemlisi, Trkiye Cumhuriyetinin evrensel kltr ortamlarna, sanat, mimarlk ve kentleme aracl ile eklemlenerek, adalaabilme srecine ortak bir payda olabilmesinin de nemli bir siyas aracdr.

Bu anlamda Ankara, Cumhuriyet tarihimizin hem znesi hem de nesnesi konumundadr. Dier bir deyile Bakent, siyas erkin merkezi ve onunla ilintili siyasann mekanlamas olarak grlmelidir.

Dolaysyla, Bakent Ankaraya kentsel lekli yaplacak her trl plnlama ve mimari proje-lendirmenin yukarda betimlediimiz balamda deerlendirilmesi ve olas mdahalenin, Bakent Ankarann Cumhuriyet tarihi ierisindeki zel konumu erevesinde yaplmas gerekir.

Daha da nemlisi, olas proje ve uygulamalar, yasal bir bolua izin vermeyecek biimde ta-sarlanmaldr. Devletin kurucusu sfatyla Atatrkn adna atfedilen Atatrk Kltr Merkezi Alan, 23.09.1980 tarihli zel yasayla (T.C. # 2302) Bykehirin tasarrufu dnda tutularak, yasayla tanml


Sargn

katlmclarndan oluan Mill Komitenin er-kine braklmtr. Mill Komitenin grevlen-direcei alt komite ve teknik komiteler de, bu srecin nemli unsurlardr;

AKM Alan zerindeki her trl tasarruf Mill Komitenindir ve Mill Komite dnda herhangi bir erkin/unsurun, yukarda zetle-diimiz amaca ters decek biimde, proje retmesi/uygulamas/denetlemesi yasal de-ildir. AKM Alannda plnlama ve mimar proje elde edilmesi, T.C. Bayndrlk ve skn Bakanlnn yetkisindedir ve bu yetki kanun hkmdr. Plnlama ve mimar projelendir-me sre ve yntemlerinin, yasada belirtilen kanun maddelerinde tanmland ekliyle iletilmesi, yasal ve vicdani bir gerekliliktir.

Buna bal olarak, plnlama ve mimar projelendirmenin meru bir zemine ta-nmas, konuyla ilgili uzman unsurlarn (niversiteler, Meslek Odalar, Sivil Toplum Kurulular) varl ile olasdr. zellikle kent ve mimarlk alannda, kamu yararna bilgi reten meslek gruplarn dlayan ve Bakent Ankarann zel konumuyla rtmeyen bi-reyci tutumlarn, meru bir nitelik edineme-yecei bir gerektir.

AKM Alanna ilikin tasarruflarn, proje ve beeni odakl deerlendirmelerden soyutlanmas gerekmektedir. Burada, herhangi bir projenin salt estetik niteliinden ok, nerilerin kamu yarar-na katks ncelikli grlmelidir; dolaysyla, tasarlarn gerek Cumhuriyet ideolojisi, gerekse Bakent Ankaraya (zellikle AKM Alanna) atfedilen devlerle badamasna dikkat edilmelidir.

Yukarda deindiimiz gibi, evrensel kltre eklemlenebilmenin bir tr siyas arac olarak gr-len Ankara ve AKM Alannn, gereksinim duyulan kentsel ve mimar programlara ncelik verilerek plnlanmas/tasarlanmas doru olacaktr.

Bu anlamda, 1954 ylnda yazlan belediye raporlarndan balayarak, 1971 ve 1972 ylnda Ankara Metropoliten Alan Master Pln Brosu raporlarnda ve 1978 yll Belediye ve Metropoliten Bro ortak kararnda yinelenen ve daha sonralar da, Mill Komite kararyla Ankara Kltr Aks (st-program) olarak tanmland biimiyle, AKM Alan salt sanat ve kltr program ve yaplaryla donatlmaldr.

3. Mill Komite karar ile, be (5) ayr blgeye ayrlan ve her bir blgesi iin farkl kentsel ve mimar programlar ngrlen AKM alannn, dolaysyla, birbirinden koparlm, indirgemeci kararlar dorultu-sunda ilev kazandrlmas, kentsel programlar ngrlmesi ve mimar projeler aracl ile biimlendiril-meye allmas, genelde ada kentsel gelime stratejilerine, zelde ise, zgn ykmllkler stlenen Bakent Ankarann niteliklerine ters decektir.

4. Mill Komite kararlarna gre; AKM Alannn btn, Bakent Ankarann, tarihsel ve siyas ykm-llkleriyle badaacak bir biimde, Kltr ve Sanat Aks olarak dnlm, her bir blgenin, ngrlen st-programa uygun decek bir nitelikte plnlanmas/tasarlanmas karar verilmitir. Buna gre, sanat ve kltr yaplaryla, bu yaplarla rtk kentsel yeil doku (rekreasyon amal peyzaj), alana ilikin olarak yrrle giren zel yasada, herhangi bir boluk brakmayacak bir netlikte betimlenmitir ve yasann ta-nmlad niteliklerle rtmeyen nerilerin kabul edilmesi, uygulanmas sz konusu deildir.


Sargn

5. Bu anlamda, AKM alannn yasada betimlenen st-programla rtk bir biimde dnlmesi, blgelerin ise btncl bir biimde plnlanmas/tasarlanmas gerekmektedir. Blmlerin birbirinden ba-msz dnlmesi, blmler arasnda gerek fizik, gerekse programatik ilikisizlik yaratc nerilere gi-dilmesi, Bakent Ankara ve alana atfedilen ykmllkleri grmezden gelecek, yasal olmayan sreleri ilevsel klacaktr.

6. Ankara Bykehir Belediyesinin tasarruflaryla retilerek Mill Komiteye sunulan, Birinci, kinci ve nc Blgelere ilikin tekil (mnferit) nerilerin, btncl bir gr oluturamad deerlendirilmekte-dir. ncelikle Genlik Parkn ieren nc Blge ve daha sonra da eski Hipodrom alan olarak bilinen Birinci Blge ve spor kompleksinin bulunduu kinci Blgeye atfen yaplan nerilerin, st-programdan bamsz kotarlarak Mill Komitenin onayna sunulduu grlmtr. Dolaysyla, yukarda snrlarn izmeye altmz ereveyi dlayan ve beraberinde, aada sralayacamz sorunlar ieren, bir dizi konuyla kar karya kaldmz deerlendirilmitir.

7. Btn bu gelimelerin nda, Mill Komitece, salt Birinci ve kinci Blgelere ilikin nerilerin Teknik Komite tarafndan deerlendirilmesi, Genlik Park slah projesinin ise, onay ald gerekesiyle deerlendirme dnda tutulmas ynnde bir karar alnmasna karn, yukarda saydmz gerekeler ne-deniyle, deerlendirme raporumuzun, her be blgeyi de ierecek bir btnsel erevede ele alnmas, hem mesleki ve etik, hem de siyas bir zorunluluk olarak grlmtr:

a. Birinci Blge: Mill Komite kararlarna gre, Birinci Blge olarak adlandrlan ve eski Hipodrom ile 1981 ylnda ulusal bir mimar yarma sonras elde edilen, Filiz-Cokun Erkal imzal Atatrk Kltr Merkezi yapsnn bulunduu ksm, Kltr ve Rekreasyon alan olarak tanmlanmtr. Buna gre, buraya neri-lecek kentsel programn, bakentin uzunca bir sredir gereksinim duyduu kltr ve sanat yaplar ile bu yaplar destekleyecek ilevlerle tanmlanmas gerekmektedir. AKM Alan yasasnda ayrntl bir biim-de betimlendii zere, bu blge ierisinde Mzeler, Opera Binas, Ulusal Tiyatro Binalar, Kongre ve Kltr Saray, Gsteri Merkezleri gibi dorudan kltr ortamlarna katk salayc mimar programlarn tasarlanmas ve bu programlar destekleyecek dier projelerin elde edilmesi ynnde gr birliine va-rlmtr. Mill Komitece alnan bir dier karar ise, alann kltr ve sanat yaplaryla birlikte rekreasyon alan olarak tanmlanmas / plnlanmas / tasarlanmas konusudur. Kararda, rekreasyonun tanm ko-nusunda ayrntl bir aklama olmamasna karn, projelerin modern kentleme ve ada kent pratik-leriyle badak bir boyutta dnlmesi ve elde edilmesi, AKM Alanna ilikin st-program gz nne getirildiinde kanlmazdr.

a.a. Ayrntl Deerlendirme:

- htilafl olduu gerekesiyle, AKM yapsnn belediyece yklmas planlanmaktadr. Yaplan aratrma sonucunda, gerek proje mellifleri arasnda (AKM yaps ve Opera-Tiyatro-Gsteri Merkezi yaps), gerekse ilgili bakanlklar ile proje mellifleri arasnda yasal bir sorun yaanma-d taraflarca teyit edilmitir. Bakanlk temsilcilerinin bu konudaki grleri, pheye yer brak-mayacak kadar aktr.

- Dolaysyla, Atatrk Kltr Merkezinin yklmasyla elde edilen projenin, kltr ve daha da tesi Atatrkle kurduu iliki sorgulanmaya aktr; projenin bu biimiyle, siyaseten ve vicdanen sorunlu olduunun anmsanmas gerekir.

- Benzer bir gerekeyle, 1995 ylnda ulusal bir yarmayla elde edilen zgr Ecevit imzal Kltr Kompleksi de neriden btnyle kaldrlmtr. Opera Yaps, Tiyatro Yaps ve Gsteri Merkezinin olmad bir kltr tanmnn sorunlu olduunun, burada zellikle yinelenmesin-de yarar bulunmaktadr.

- Cumhuriyet tarihi ve geleneklerinde zellikli bir yer edinen ve Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kurulunca tescil edilen Hipodrom Binas, Ankara Bykehir Belediyesi nerisinde nemini yitiren bir konuma itelenmitir. Tren alanyla birlikte dnlmesi gereken bu yap, pratik anlamda trene geit vermeyen bir evre dzenlemesiyle (giri klarn belirsizlii, yeterli


Sargn

meknsal byklkleri iermemesi, vb) birlikte ele alnmtr. 1933 ylnda, 10. Yl Sylevinin okunduu bu tarihi yapnn, benzer bir biimde mze programyla donatlmas gerekmektedir.

- Sz konusu peyzajn niteliksel gc, tartmaya aktr. Ankara Bykehir Belediyesince grevlendirilen mellifin nerisinde, farkl byklk ve biimlerdeki su ktlelerinin, Birinci Blgenin programn destekleyen ve dier blgeleri de birbirine balayarak dzenleyen bir yapda olmad grlmektedir. Salt estetik ve beeni dzeyinde ele alnan bu tr bir yaklamn, Modern kent plnlama ve mimar tasarma ters dtnn, burada zellikle belirtilmesi gerekmektedir.

- Benzer bir biimde, yeil ve yapay alan olarak belirtilen nerilerin de, btncl bir tasarm anlayndan ok parac ve tekilci bir yaklamla ele alnd grlmtr. stelik bu parac nerilerin, ilevsel olmad da savlanabilir. rnein, byk su ktlesinde bir ada gibi tasarlanan ve ak-amfi olarak ngrlen odak noktasnda, binlerce yayann ayn anda nasl giri-k yapa-ca ve dolamn nasl salanaca trnden temel sorunlarn zmsz brakld grlmtr. Bir dier parac neri ise, Trk Soka adyla tasarlanan ve yaklak 1 kmlik yolun ne olduu ve nasl ilevlendirilecei bilinmemektedir. Trk Sokandan ne anlald ise, daha da nemli bir sorundur; eer yknlen, Trk olduu varsaylan evleri (bu konu akademik anlamda sorunlu-dur; dolaysyla kolayc kabullerden kanlmas gerekmektedir) ya da geleneksel kent pratikleri-ni burada yeniden yaatmaksa, bunun hem kltrel hem de mimar anlamda ad olduunun bilinmesi gerekmektedir. Bu tr uygulamalar AKM Alann bir Kltr Aksndan ok, Disney Land benzeri bir elence merkezine (Amusement Park) indirgeyecektir ki, bu tr tasarlarn, Mill Komitenin kararlaryla ters decei zellikle anmsanmaldr;

- Tarafmzca sorunlu olarak grlen bir dier unsur da, rekreasyon tanmna ilikindir. Modern rekreasyon kavramn adeta yok sayarak, kentsel pratikleri basite indirgeyen bu yakla-mda, nerilen kapal meknlarn arlkl olarak su kenar ay baheleri, gazino veya balk lokantas olduu grlmtr. Bu tr kentsel etkinliklerin nemli olduu bilinmekle birlikte, Kltr Aks olarak dnlen bir alanda, anlan rekreatif etkinliklerin, evrensel kltre ne tr katkda bulunaca kukuyla karlanmaktadr. nerilen peyzaj, bu anlamda, ancak popler ni-telikli kentsel pratikleri ne karmakta, ada metropollerde zlenen rekreasyon tanmna denk dmemektedir;

- Ankara Bykehir Belediyesince nerilen projede yer alan ve kapal meknlar ieren devasa yapnn ise, ne tr bir program ierdii anlalamamtr. Tanmsz ve ii her an baka ilevlerle doldurulabilecek yaplarn, zellikle bu tr zellikli projelerde tehlike oluturaca bi-linmektedir. Yazl yasal ereveye karn, tanmsz yaplarn zamanla balang amalarndan uzaklat ve yozlat grlmtr. Dolaysyla, kltr sanat programlarn desteklemeyen olu-umlarn, plnlamann ilk aamalarnda denetim altnda tutulmas gerekmektedir.

b.b. Ayrntl neriler:

- Ulusal mimar yarma sonras elde edilen Atatrk Kltr Merkezi, zaman ierisinde merke-zi idarenin gerekli zeni gstermemesi sonucu, asl programndan uzaklaarak, yarmaya k amacna ters den ilevler edinmi; dolaysyla, bir kltr yaps niteliini btnyle yitirmi-tir. Buna gre, yapnn yklmas yerine, yeniden programlandrlmas ve ilev kazandrlmas (Cumhuriyet Tarihi ve Devrimleri Mzesi, vb.) ve gerekli btenin merkezi ynetimce sala-narak, yapsal ve estetik sorunlarn ivedilikle giderilmesi gerekmektedir. Ulusumuzun kurucu-su Atatrkn adna atfen, Bakente kazandrlan bu merkezin bugnk grnmnn, Trkiye Cumhuriyeti Devletinin bir ayb olduunun bilinmesi gerekmektedir.

- 1995 tarihli Ulusal Mimar yarma sonras elde edilen Kltr Kompleksi projesinin, Birinci Blgeye ivedilikle kazandrlmasnda yarar bulunmaktadr. Ulusal Opera yaps, Ulusal Tiyatro yaps ve Gsteri Merkezi yapsn ieren bu kompleksin, yukarda amaya altmz ve Ankarann gereksinim duyduu kltr ve sanat yaplarn Trkiye Cumhuriyeti bakentine


Sargn

kazandrmas nedeniyle, ncelikli olduunun bilinmesi gerekir. Sanal ihtilflarn gereke gste-rilerek, Birinci Blgenin kltr sanat programndan uzaklatrlmaya allmas, AKM Alannn kltr bakentleriyle yarabilecek niteliini btnyle zedeleyecek; bakenti herhangi bir kente indirgeyecektir. Unutulmamaldr ki, bu tr olas ihtilflar zerinden ksr siyas sylemlerin te-sinde, savlanan ihtilaflar zme kavuturmak, devletlerin asl grevleri arasndadr.

- AKM ile Kltr Kompleksinin bir btn olarak ele alnmas gerekmektedir. Dolaysyla, her iki projenin mellifinin bir araya getirilerek, yeniden programlanm AKM yapsyla, Kltr Kompleksinin hem fiziksel hem de programatik uyumunun salanmasna allmaldr.

- AKM ile Kltr Kompleksinin uyumunu salayacak bir dier nemli unsur da, kltr meknlarn besleyecek ak alanlarn tasarlanmasdr. Kltr yaplar, ierdikleri programlar, hem kapal/i hem de ak/d meknlarda srdrmek zorundadr; dolaysyla, ak alanlarn, peyzajn tasarlanmasnn aama ve srelerinde, kltr sanat yaplarnn programlarnn doru-dan dnlmesi, rnein kapal alanlarda devam eden bir serginin ve/veya kongre etkinliinin, d alanlarda da srdrlebileceinin gz nne getirilmesi gerekmektedir.

- Modern kentlerin ierdii en nemli niteliklerden bir tanesi de, kentsel park olarak adland-rlan kesif yeildir (doal unsurlarla tasarlanm peyzaj). Kentsel parklar genelde, salt estetik bir arayn tesinde, ada kentlinin rekreatif ortamlara her daim etkin katlmn salamaktr. New Yorkta Central Park, Berlinde Tiergarten ve Pariste La Villette rneklerinde yaatld zere, bu tr kentsel parklar hem gnmz sorunlarn (evresel kirlilik sosyal atma ve kltrel ayrma-lar) biteviye reten metropollerin nefes ala

Documents

dosya28