dosya6

dosyaTMMOB M MARLAR ODASI ANKARA UBES

0602

stelik artan gelir dalmadaletsizlii, azalan toplumsaldenetim, sularn artan eitliliikentin gvenlik sorununu farklboyutlara tamakta, sorununvahametini artrmaktadr. yle kignmzde sua duyulan korkunun yada gvenlik kaygsnn yaanmad birdnya kenti yok gibidir.

Avrupa Kentli Haklar Deklarasyonu'nda dabelirtildii gibi gnmzde suun nlenmesi birgereksinimin tesinde, kentte yaayanlarn birhakk olarak grlmektedir. Bu deklarasyona gre;Avrupa yerleimlerinde yaayan kent sakinlerieitli haklara sahiptir. Bunlardan birincisigvenlik hakkdr. Buna gre kentliler; su, iddetve yasa d olaylardan mmkn olduuncaarndrlm emin ve gvenli bir kentte yaamahakkna sahiptirler.

Kente kar ilenen sularn etkileri sadecekentlerin fiziksel grnm ile snrldeildir. Kente kar ilenen sular kentlerinkimliini, kentsel gelimeyi, kentlerin sosyal,kltrel ve ekonomik yapsn, dolaysyla,toplumu etkilemektedir. Bu anlamda1950'den sonra gelen siyasal iktidarlarnyapt tercih toplumu ve kentleri geridn mmkn olmayacak bir biimde

04 56

kent ve suGVENL KENT

11SU VE GVENL KENT YAKLAIMIERMAN AKSOY

SU OLGUSUNA TEORK YAKLAIMLAR VE DSPLNLERARASILIK

EBNEM DZGN4

SUUN KENTSEL MEKNDAK ALGISI GVENSZLK HSSELA ATA

16

STANBUL'DA SUFUNDA YRMBEOLU, NLGN ERGUN 24ANDARLI-HIDIRLIKTEPE (ALTINDA, ANKARA) RNE

ZERNDEN SU VE MEK N LKS VE MAHALLEL DENEYMLER

TAHRE ERMAN

30

METRO VE SUSERKAN GNE 34GRAFFT: KENTSEL SU MU SANAT MI?SERKAN GNE 39

KENTE KARI SURUEN KELE

45

KENTE KARI SU-MAR SUUAYEGL MENG

47

GVENL KENT VE KENTE KARI SULAR ZERNECEVAT GERAY

50KENTE KARI LENEN SULAR VE SUUN AKTRLERMTHAT ARMAN KARASU 56

TRKYE'DE GDEREK ARTAN SU OLGUSUKARISINDA SUUN MEKN NDE DAILIMI

KENTE KARI SU

BLTEN 55 / KASIM-ARALIK 2007

TMMOB M MARLAR ODASI ANKARA UBES KONUR SOKAK 4/3 KIZILAY ANKARA

Dosya Editrleri: Mithat Arman Karasu,Glsen Ylmaz,

Dr.

Ara. Gr.

,,

Ankara niversitesi, SBFG. Mhendislik Mimarlk Fak. ehir ve Blge Planlama Blm.

TMMOB Mimarlar Odas Ankara ubesi AdnaSahibi ve Yaz leri Mdr

Nimet zgnl

Yay na Haz rlayan

Grafik Tasar m

Deniz Aygn

Harman aner akmak

Bask

vedik Org. San., Matbaaclar Sitesi 558. Sk. No: 42 AnkaraTelefon: (0312) 395 20 54 (pbx)

Matsa Bas mevi

TMMOB Mimarlar Odas Ankara ubesi Bltenieki olarak iki ayda bir yay mlanmaktad r.

6500 adet baslmtr. yelere cretsiz datlr.Burada yer alan yaz lar n ieri inin sorumlulu u yazar na aittir.

Kaynak gsterilmek ko uluyla al nt yap labilir.Bask tarihi: Aralk 2007

dosya

Konur Sokak No: 4/3 K z lay AnkaraTelefon: 0 312 417 86 65Faks: 0 312 417 18 04

e-posta: [email protected]://www.mimarlarodasiankara.org

YAYIN BRM

Emel Akn, Kadri Ataba ,Blent Batuman, Nuray Bayraktar,

Namk Erkal, Serpil zalolu,Ebabekir zmert, Esin Soydemir

3

Kent ve su birbiri ile ilikili iki kavram olarak oldukageni bir aratrma alanna sahiptir. Bu aratrmaalannn iine; salksz kentlemenin sua etkisindengecekondu ve knt alanlarnn sula olan zelilikisine, kentsel alanda ilenen terr eylemlerindenyaam kalitesinin nemli bir paras olarak kentingvenlik sorununa, rant elde etmek amacyla imarplanlar araclyla kente kar ilenen sulara kadaronlarca balk dahil edilebilir.

Kentler hem kalabalk ve heterojen nfus yaps hemyabanclama ve zayflayan sosyal denetimmekanizmalar hem de sahip olduu zenginlik nedeniylesuun ilenmesi iin ideal meknlardr. Bu nedenle tarihboyunca kentler su ile birlikte anlm, su zelliklebyk kentlerin deimez bir sorunu olagelmitir.

Gnmzde de bu durum aynen devam etmektedir.stelik artan gelir dalm adaletsizlii, azalantoplumsal denetim, sularn artan eitlilii kentingvenlik sorununu farkl boyutlara tamakta, sorununvahametini artrmaktadr. yle ki gnmzde suaduyulan korkunun ya da gvenlik kaygsnn yaanmadbir dnya kenti yok gibidir. Bat dnyasnda sanayisonras belirginleen bu sorun, 1980 sonras, Bat dtoplumlarda da kresel ekonominin getirdii adaletsizgelimemodeli ile birlikte hissedilir hale gelmitir.

Kentlerin artan bu gvenlik sorununa dikkat ekmekisteyen Mimarlar Odas bu zel saysnda kent ve sukavramlarn ele almaya karar vermitir. lkemizde buiki kavramn birlikte ele alnd yayn says yazk ki fazladeil. Bu konuda yaplan almalarda olduka snrldr.Bu nedenle yaz bulmakta olduka zorluk ektiimizelinizdeki bu say, hem akademik hem de toplumsalanlamda nemli bir eksiklii gidermek bakmndan iyi birbalang olacaktr.

Kent ve Su balkl zel say ana blmdenolumaktadr. lk blmde gvenli kent kavramtartlacak, suun teorik boyutu ele alnacaktr. kinciblmde kent ve su kavramlar eitli konular etrafndabirlikte incelenecektir. Son blmde ise su ve kentilikisinin farkl bir boyutu kente kar su kavramzerinde durulacaktr.

lk blmde, ebnem Dzgn Su Olgusuna TeorikYaklamlar ve Disiplinleraraslk adl yazsyla sukavramnn teorik boyutunu ele almakta. Su kavramnnok eitli faktrlerin bir araya gelmesiyle olutuunadikkat eken yazar suu sosyoloji, psikoloji, ehirplanlama ve evresel kriminoloji bilimlerinin bakalaryla deerlendiriyor. alma suun disiplinler arasyapsna vurgu yapmas bakmndan ayr bir nemtayor.

Yine birinci blmde yer alan bir dier alma ErmanAksoy'un Su ve Gvenli Kent Yaklam adl yazs.Aksoy yazsnda gvenli bir kentte yaamann bir insanhakk olduunu belirtiyor. Kentlerin gvenliksorununun tarihi bir srete deerlendirildii yazdagvenlik kavramndan ne anlalmas gerektiikonusunda tarihsel srete deien anlay farkllklarnele alyor. Kresellemenin de sua etkisinin su teorileriile birlikte ele alnd yaz gvenliin kent iinvazgeilmez olduunu ortaya koyuyor.

Ela Ata Suun Kentsel Mekndaki Algs: GvensizlikHissi adl yazsnda suun mekndan nasl etkilendiiniinceliyor. Uzun zamandr tartlan bu konuda teoriktartmalara da yer verenAta su kavram kadar suakar duyulan korkununda etkin olduunu ifade ediyor.Gnmzde zellikle byk kentler dnldndesua kar duyulan korkunun sutan daha etkin birkavramolduunu gsteren rnekler ieren bu almannnemi bir kez daha anlalyor. Ata'n yazsyla ilkblm tamamlanm oluyor.

kinci blmn ilk yazs Funda Yirmibeolu ve NilgnErgun tarafndan hazrlanan stanbul'da Su adntayor. Yaz Trkiye'de giderek artan su olgusukarsnda suun mekn iinde dalmn stanbulrneinde inceliyor. Kukusuz bu alanda yaplm nadiralmalar arasnda yer alan yazda stanbul'un 32 ilesikent merkezine yaknlk, ulam imknlar, fizikselkoullar, demografik zellikler ve arazi kullanm gibideikenler kullanlarak suun kent iinde ilelere gredalm ele alnyor.

Kente kar su kavram zerinde Ruen Kele Kentekar Su adl yazs ile kavramsal bir ereve izecekve kavramn hukuki boyutunu ele alacak. Kele kentekar su kavramnn yeni Trk Ceza Kanununda vekentbilim ile ilgili dier yasalarda yer aldn ifadeettii almasnda kente kar su kavramnn ancakceza yasasnda yer alarak salam bir hukuki zeminekavuacan ifade ediyor.

Ayegl Mengi Kente Kar Su-mar Suu adlyazsnda kente kar su kavramn tanmladktansonra, konunun baka bir boyutuna dikkat ekiyor veimar suu ile kente kar su kavramlarnn farklkavramlar olduuna iaret ediyor. Ayrca yazda imarplanlarnn kente kar ilenen sular iin kullanldve kente kar ilenen sularn kentli haklarnn birihlali olduuna vurgu yaplyor.

Cevat Geray Gvenli Kent Ve Kente Kar Sularzerine yazsyla gvenli olmayan kentlerin gerekbirer kent saylamayacan hatrlattktan sonra kenteve su kavramlarnn ilikisini ele alyor. Gerayyazsna kente kar su kavramnn hukuki boyutunutartarak devam ediyor. almada zellikle 2006ylnda Trk Ceza Kanununda yaplan deiiklilere yerverildikten sonra, yaplan deiikliklerin detayl biranalizi yaplyor.

Bu konuda son yaz Mithat Arman Karasu'ya ait.Kente kar lenen Sular ve Suun Aktrleribaln tayan yaz, kente kar kimlerin ve neden suiledii zerinde duruyor. Kente kar ilenen sularkonusunda merkezi ve yerel ynetimlerin ya sularaitirak ettiine ya da kente kar ilenen sulara gzyumduunu bel ir ten Karasu bu durumunaklamasnn ilenen suun sosyal, kltrel, siyasalyapsnda gizli olduunu belirtiyor. Kente kar suileyenlerin; merkezi ve yerel ynetimler, yurttalar veSTK'lar olarak drt blmde incelendii yaz kentekar ilenen sularn etkilerinin sadece kentin fizikimekn ile snrl kalmad topluma ve siyasal sistemeetkileri olduu uyarsyla tamamlanyor.

Kent ve Su adl zel say kukusuz daha detayl biralmay hak ediyor. Ancak zamann getirdii snrlarve derginin fiziki kapasitesi bu durum zorlatryor.Dier taraftan yer alan almalar bu a kapatacaknitelikte. Bu zgn alma sahiplerinin emeklerineteekkr ediyoruz. Bu saynn bu alanda yaplacaktartmalara zemin hazrlamasn, konuya dikkatekmesini umuyoruz. Kukusuz bu dosya kapsamndayaplan tartmalar, yeni bir dosya ile daha fazladerinletirilmeye ihtiya duymaktadr. Ancak imdilikbu kadar. yi okumalar

Bu konuda bir dier alan almas Tahire Ermantarafndan hazrlanan andarl-Hdrlktepe (Altnda,Ankara) rnei zerinden Su ve Mekan likisi, veMahalleli Deneyimleri adl almas. Uzun zamandrtartlan gecekondu alanlarnn, kentin dlanankesiminin sula ilikisinin ele alnd alma;kresellemenin getirdii kentlerin retimde deienkonumu, gelir dalmnda artan bozukluklar veDevletinklmesiyle ortaya kan boluun gecekondualanlarndaki etkisi zerinde duruyor.

kinci blmde yer verilen bir dier alma SerkanGne'in dergide yer alan ilk almas Metro ve Su.Yazda zellikle byk kentlerde ulamda gidereknemi artan metronun gvenlik sorunlar zerindeduruluyor. 11 Eyll sonras artan kresel kent terrndemetronun terr eylemleri iin ekici bir alan halinegeldiini belirten Gne, konuyu, 1995 Tokyo, 2003Seul, 2004 Madrid, 2005 Londra Metro saldrlarnda deerlendiriyor.

Serkan Gne'in ikinci almas Graffiti: Kentsel Sumu Sanat m? adn tayor. Olduka zgn bir niteliktayan alma deiik ynleriyle grafiti konusunu elealyor. nceleri dlanmln, tekiletirmenin birifade saylan grafitinin giderek nasl bir ticarimeta halinedntnn incelendii alma, ayn zamanda, buynyle zaman iinde su saylabilecek olgularndeiimini gsteriyor.

nc blm belki de su ve kent arasndaki entartmal kavrama kente kar su kavramna ayrlmbulunuyor. Kente kar su kavramnn hukukimeruiyeti olmad, dolaysyla, byle bir su tanmnnyaplamayaca tartmalar arasnda ele aldmz imaruygulamalar srasnda kente kar ilenen sularsalksz kentlemenin ve siyasal sistemin ac bir bedeli.Bilinli kentlilerin, bilime ve plana inanan kamuyneticilerin olmad lkemizde kentlerin geliimi imarplanlarndan ok rant tarafndan belirlenmekte. lginolan ranttn bu belirleyici roln imar planlararaclyla srdrmesi. Trkiye'de kente kar ilenensularn nemli bir blm imar planlar zerinden yada imar planlar deitirilerek ve tamamen siyasaldestekle srdrlyor.

Bu balamda kente kar su kavram netlik kazandkakentlerin salksz geliimi, imar planlarnn kamu yarardnda bireysel karlar iin kullanm, siyasal sisteminkentsel ranttan nemalanmas, siyasal yozlama hakkndada daha detayl bilgi sahibi olabileceiz.

dosya kent ve sukent ve su

4 5

SU OLGUSUNA TEORK YAKLAIMLARVE DSPLNLERARASILIK

ebnem Dzgn, Do. Dr., O.D.T.. Jeodezi ve Corafi Bilgi Tekonolojileri

1. GR

Su olgusunun btncl olarak anlalmas veaklanmas disiplinleraras bir yaklamgerektirmektedir. Disiplinleraras yaklamlardisiplinlerin birbiri ile etkileimini ve anlalmakistenen konunun bir btn olarak grlmesinisaladndan konunun daha iyi irdelenmesineolanak salar. Su olgusu hem kendi disiplini olankriminolojide incelenip aratrlrken hem de bakadisiplinlerin su olgusuna yaklamlarndanbeslenmektedir. Hukuk, sosyoloji, psikoloji, ehirplanlama ve son zamanlarda da Corafi BilgiSistemleri (CBS) ve meknsal analizlere dayalevresel kriminoloji gibi disiplinler kendi disiplinersnrlarnda su olgusunu anlamaya almlardr.Ancak suun oluumu ve nlenmesinde bu vebenzeri baka pek ok disiplinin bir araya gelerekbtncl bir anlayla konuyu yeniden ele almalarher disiplinin yaklamlarn iyi anlamayadayanmaktadr. Bu makalede sosyoloji, psikoloji,ehir planlama ve evresel kriminoloji bakndansuun oluumu ve nlenmesine ynelik gelitirilmiteoriler irdelenmitir. Bu irdelemeler, suunnlenmesinde gelitirilecek zm, strateji vepolitikalarn etkinliinin artrlmas iindisiplinleraras almalarn altln oluturmaktadr

2. SOSYOLOJDE SU OLGUSU

Toplumda meydana gelen su ve meydana getirdiisonular da sosyoloji biliminin balca aratrmabalklarndan biridir. Sosyolojide zerinde anlalmtek bir su tanm yoktur. Sua yaklam ve suundeerlendirilmesi toplumdan topluma farkllar. Zirasu, tm toplumlar iin daha ok toplumsal deiimsrelerinde ortaya kan normal bir durumdur. Sukavram ve ierii evrensel deildir. Su tanm farklteorilere ve bak alarna gre farkllklar gsterir. Suve sulu konusu sosyolojide 19. yzyln pozitivistteorileri erevesinde bilimsel bir bak asyla elealnmaya balanmtr. Ayrca, su ve sapma kavramlarda literatrde ou zaman birlikte anlmasna ramen,tm sular sapma saylamayaca gibi, tm sular dasapmadan kaynakl deildir; ortada bir zarar szkonusuysa su kavram gndeme gelir. Ortak bir sutanm olmamasna ramen, sosyolojinin temelyaklam suun nedenlerini bulmak zerineodaklanmtr. Su konusunda sosyoloji teorileri farklbiimlerde snflandrlabilirler: Bu almadailevselci ve sosyal yap teorileri olarak ikiyeayrlmtr.

19. yzylda ortaya kan ilevselci yaklam,kurumlar arasndaki uyumsuzluklar, dengesizlikler,

dosya kent ve sukent ve sudosya kent ve sukent ve su

elikilerden yola karak dolayl olarak su kavramnadikkati ekmitir. Bu yaklam temelde toplumun sosyalyaps ile su arasnda bulunan gl bir ilikiyeodaklanmtr. Emile Durkheim,toplumlarn yapsnngelitike karmak bir yapya brndn ve bununsonucu olarak da mekanik dayanmadan organikdayanmaya geildiini savunur. Bu deiim sonucu,basklayc yaptrmlar yerini geriverdirici yaptrmlara ) brakr. RobertMerton da dier ilevselci sosyologlar gibi makro biranaliz kullanm, suu denge konumunu yitirmikonumdaki toplumsal yaplar tarafndan failedayatldn iddia etmitir. Merton'a gre toplumsalyap, anomi ve sapkn davranlar iin bir gerilimkaynadr. Dier ilevselci yaklam kullanan sosyologAlbert Kircidel Cohen'in teorisi ocuk sululuununkaynan ve nedenlerini aklamada literatre bykkatkda bulunmutur. Cohen sulu alt kltrn, ortasnf ile ii snfn benimsedikleri deerler arasndakiatmann bir sonucu olduunu savunur. Bu yaklamagre, sulu olarak nitelendirilen bireylerin kendi deeryarglar vardr; ne var ki bu deer yarglartoplumunkilerle uyumsuzdur. Richard A. Cloward veLloyd E. Ohlin de ilevselci yaklam benimsemilerdir.Onlara gre bir sulu alt kltr, alt kltrndestekledii hkim roln gerei olarak baz tr suluaktivitelerin beklendii bir alt kltrdr (Alkers, 1999;Einstadter ve Henay, 1995; Moyer, 2001; Lilly ve ark.,2002).

Sosyal yap teorilerinin ilk ayrm ekolojik olmayanteorilerdir. Ekolojik olmayan teoriler altnda ele alnanetkileimci ekole gre su, bireyler arasnda veyabireyle toplum arasnda meydana gelen sosyaletkileimlerin bir rndr ve sulu bu etkileimsrecinde ortaya kar. Toplumun pasif bir eleman olanbirey, dardan kendisine yaptrlan etiketlere grealglanr. Etkileimci ekol kullanan Cooley'in looking-glass self kavramna gre bireyler, kendilerinibakalarnn gznden grrler (Alkers, 1999;Einstadter ve Henay, 1995; Moyer, 2001; Lilly ve ark,2002).

Etkileimci ekoln nemli isimlerindenTannenbaum'agre sulu olarak etiketlenen biri kendi kimliinikaybeder ve toplum tarafndan kendisine yaptrlansulu etiketi benliine yerleir. Becker ise,etiketlemenin tekinin aleyhine ileyen politik birsre olduunu belirtir. Becker, toplum tarafndanyaptrlan etiketin bireyi gelecekte sulu olarak kariyeryapmaya zorladn, baka bir deyile bireyi suilemeye tevik ettiini ileri srer.Etkileimci ekoln nemli teorisyenlerinden Goffmankurumlar su ve sapkn davran bakmndanincelemitir. Dier bir teorisyen Schur yasal normlar veyasalar zerinde odaklanmtr. Ekolojik olmayanteoriler altnda ele alnan dier bir teori grubu isekontrol teorileridir. Edward Ross, Walter Reckles,Gresham Sykes, David Matza, Traviz Hirschi ve SimonDinitz kontrol teorilerinin nde gelen isimleridir ve buteoriler insan doasna kar ntr bir bak as

(repressive law)(restititutive law

gelitirmi ve iyi ile kt arasna eit mesafekoymutur. Kontrol teorilerine gre her toplumkurallarn normlar ve deerler araclyla yelerineempoze etmeye alr (Alkers, 1999; Einstadter veHenay, 1995; Moyer, 2001; Lilly ve ark., 2002).

Sosyal yap teorilerinde ikinci ayrm, insan ile evreetkileimini ve ilikisini inceleyen ekolojik

dir. Sosyal ekologlara gre toplum, belirliblgelerde ortaya kan ilevsel iliki sistemleriaraclyla oluan insan topluluklar toplamdr.ikago kentindeki sapkn davranlarn nedenleriniortaya karmaya alan ve bir ekol yaratan ikagoOkulu'na gre kentlerdeki gei blgelerinde

su srekli bir edir ve sapkndavran baz alardan toplumdaki rgtlerinfonksiyonlarn yerine getirememektedir. Birincililikilerin olmay ve yksek mobilite oranlar,kentleme, i-d g, bir toplumdaki rgtlerin ennemli nedenlerinden biridir.

Ekoloji teorileri altnda incelenen bir dier teorisosyal dzensizlik teorisidir

). Park ve Burgess, Sosyal Dzensizlikbalkl aratrmalarnda, yksek

orandaki su oranlarn suun ilendii blgeninzelliklerine gre aklamlardr. E MerkezliBlgeler Teorisi adn verdikleriteorilerinde, kenti be blgeye ayrmlardr. Shaw veMcKay ise suun nasl olup da bir toplumun sosyal,yapsal ve kltrel zelliklerine normal bir cevapsayldn ispatlamaya ve sapkn davrann alt-snfve kentli erkekler arasnda nasl retildiiniaklamaya almlardr. Bu aratrmalarnsonucuna gre, gei blgesinde yaayan insanlarbiyolojik ve psikolojik alardan normaldirler, ancakbu insanlarn sapknlklar ve iledikleri sularyalnzca normal insanlarn, normal olmayan sosyalkoullara verdikleri normal tepkilerdir. Ayrca,modern toplumlardaki sanayileme, kentleme vedier sosyal deiimler, geleneksel toplumsal dzenve deerlerin kmeye balamas ve sosyal kontrolnyok olmasyla ortaya kan sosyal dzensizliktir(Alkers, 1999; Einstadter ve Henay, 1995; Moyer,2001; Lilly ve ark., 2002).

Bir dier ekolojik teori Sutherland'in gelitirdiiayrc birleimler teorisidir.

Sutherland, sulu olarak adlandrlan kiinindavran biimine odaklanmtr. Ona gre, suludavranlarn evresinden renir. Sulu evresindenyasalara uymamay, yasalara aykr biimdedavranmay renir. Sutherland, beyaz-yakasululuu ve profesyonel hrsz balklaratrmalar yapmtr ve ona gre su kiilikzellikleriyle ilgili deildir; sadece bireyin rendiibir davran biimidir (Alkers, 1999; Einstadter veHenay, 1995; Moyer, 2001; Lilly ve ark., 2002).

Sonu olarak, sosyolojide su evrensel ve deimezdeildir. Srekli olarak zaman ve mekn deitirensuun algs da toplumlara gre deiir. Dolaysyla,

teoriler

(transition zone)

(social disorganizationtheory (SocialDisorganization)

(Concentric Zone)

(differential associationtheory)

ZETSu olgusu yaps gerei olduka karmak olduundan aklanmas ve tahmini iin pek ok faktrn gz nne alnmasgerekmektedir. Su olgusunun aklanmas her ne kadar literatrde kriminoloji bilim dal altnda incelense de bu bilimdalna hukuk, sosyoloji, psikoloji, ehir planlama ve son zamanlarda da Corafi Bilgi Sistemleri (CBS) ve meknsalanalizlere dayal evresel kriminoloji katk vermektedir. Doas gerei her disiplinin su olgusuna yaklam da farkldr.Bu makalede su olgusuna sosyoloji, psikoloji, ehir planlama ve evresel kriminoloji disiplinlerinin bak irdelenerek,suun anlalmasna ynelik btncl yaklamlarn gelitirilebilmesi iin disiplinleraras almalarn rolvurgulanmtr.

6 7

toplumdan topluma ierii ve deerlendirilmesifarkllaan su kavram sosyolojinin en nemliaratrma konularndan biridir.

Adli psikoloji, bireylerin su davranlarn inceleyenbilimsel alandr. Suu aklama amacnn yan sra,uygulamal bir alan olan adli psikoloji,suu nlemeyeve su davranlarn azaltmaya da alr(Farrington, 2004).Adli psikoloji bireylerindavranlarn aklamaya ynelik olan temelpsikolojik kuramlardan yararlanr.Yaplanaratrmalar kriminal davrann baz kiilikbozukluklar ile ilikili olduunu saptamtr (Demir,2003). Ancak, sulu nfus iinde bu tr psikolojikrahatszlklara sahip bireylerin says oldukakktr. Suun ardnda yatan motive edicifaktrlerin sua etkisi ise psikolojik aratrmalar iinyine olduka nemli bir konudur (li, 2001).

Modern bilim anda psikologlar 'insanlar nedensaldrgan ve iddete ynelik davranlardabulunurlar', 'sulu kiilik var mdr', 'ocuklukdeneyimleri yetikin su davranlarnda etkili midir'gibi insan davrannn temel ynlerine ilikinsorunlarla ilgilenmektedirler. Psikoanalitik yaklamantisosyal davrana odaklanarak, ocuklukdneminin su davran zerindeki etkisini inceler.

Davran ekol, sosyal renme ve etiketlenmeninetkilerini aratrr. Davran yaklam, sudavrann dl-ceza sreci ierisinde deerlendirir.Bu ekole gre aile, akran grubu, okul ortam gibievresel etkenler su davrannn renilmesinde vedevam ettirilmesinde nemli rol oynarlar. Kiininyakn ilikilerinde su davranlarnn pekitirilmesiya da tutarsz olarak cezalandrlmas (rnein babatarafndan cezalandrlan bir davrann, annetarafndan dllendirilmesi) su davranndabelirleyicidir. Sosyal-bilisel yaklam ise model ilevigren ailenin ve medyann suun renilmesindekietkisine odaklanmaktadr. zellikle, iddet ierentelevizyon programlarnn bireylerin davranlarnaetkisi nemli bir aratrma konusu olmutur (Demir,2003)

Adli psikoloji almalar, zel olarak bireysel veailevi faktrler zerinde durmutur. Ancak, sua etkieden biyolojik etkenlerle ilgili olarak snrl saydaalma vardr ve bu nedenle suun biyolojiknedenleri ok fazla bilinmemektedir (Raine ve ark.,1997). Biyopsikolojik yaklam erevesinde fazlatestosteron, dk kalp atm hz, n kortekstegzlenen genetik bozukluklar gibi kaltsal zellikler,anatomik zellikler ve yetersiz beslenmenin su ileilikisi incelenmitir (Demir, 2003).

Psikoloji alannda yaplan pek ok aratrma,sululua etki eden pek ok etkeni belirlemitir.Aratrma sonular aadaki etkenlerin su ile ilikili

3. PSKOLOJDE SU OLGUSU (ADL PSKOLOJ)

olduunu gstermektedir:

Ya: Su zerinde etkisi incelenen tm faktrlerarasnda en gl etkinin yaa ait olduubilinmektedir. zellikle, cinayet, soygun ve rzatecavz ile ilgili sularda ya ok belirleyici birunsurdur. Aratrmalar, bu tr sularn genellikleergenlik ve erken yetikinlik dnemlerindegrldne ve ilerleyen yalarda azalma eilimigsterdiine iaret etmektedirler (li, 2001).Cinsiyet: Erkekler su olaylarna kadnlara oranladaha fazla karmaktadrlar (li, 2001).Kaltm: Fazla testosteron, dk kalp atm hz,n kortekste gzlenen genetik bozukluklar sudavrannda etkilidir (Demir, 2003).Yetersiz beslenme: Yetersiz beslenme anti-sosyaldavrana yol amakta, dolaysyla sudavrannda etkili olabilmektedir (Demir, 2003).Akran gruplar: Suun renilmesinde akrangruplar nemlidir (li, 2001).Medya: Medya, su davranna model olankahramanlar aracl ile su davrannrenilmesinde rol oynar (Bandura, 1994).Anne yoksunluu, dzensiz anne-baba-ocukiletiimi, ailedeki bireylerin eitim dzeyi, ocuksays, doum sras gibi ailevi faktrler sulailikilidir (Demir, 2003).Zek dzeyi: Dk zek dzeyi su ile anlamlbir iliki gstermektedir (Demir, 2003). Ancak,her su tr farkl zek dzeyi ile ilikilidir(Elliott, 1952).Medeni durum: Bekrlarn, evli bireylere oranladaha fazla su iledii gzlenmektedir (Demir,2003).Kiilik: Benmerkezcilik, saldrganlk, phecilik,anti-sosyal kiilik bozukluu, narsizm, kayg,depresyon gibi rntler su davran ileilikilidirler (Demir, 2003).

ehir planlamada su olgusu suun meknda olutuugerekliinden yola klarak suun nlenmesineynelik meknlar tasarlanmas prensibinedayanmaktadr. Su olgusu ve bunun meknsal temsili,kent planlamada plancnn alma ve hareket alannyeniden tanmlamay gerektirmitir. Meknsaleitsizlikleri ortadan kaldrmak ve gvenli kentselmeknlar yaratarak yaam kalitesi yksek bir yaplevre oluturmak, ancak kent planlamada suolgusunun doru ele alnmas ile gerekleebilir.(http://old.mo.org.tr/mimarlikdergisi/index.cfm?sayfa=mimarlik&DergiSayi=46&RecID=1108)

Avrupa Kentli Haklar Deklarasyonu'nda da belirtildiigibi gnmzde suun nlenmesi bir gereksinimintesinde, kentte yaayanlarn bir hakk olarakgrlmektedir. Bu deklarasyona gre; Avrupayerleimlerinde yaayan kent sakinleri eitli haklarasahiptir. Bunlardan birincisi gvenlik hakkdr. Bunagre kentliler; su, iddet ve yasa d olaylardanmmkn olduunca arndrlm emin ve gvenli bir

4. EHR PLANLAMADA SU OLGUSU


kentte yaama hakkna sahiptirler.

Su nlemenin kent planlamann konular arasna girdiignmzde, fiziksel evreye bu amala ne ekildemdahale edilmesi gerektii halen tartlan bir konudur.Bu konuda Jacobs 1964'te, ehirlerde insan aktivitesininartmas ile kiilerin birbirini gzleyebilme frsatbulacan ve bunun suu azaltabileceini vurgulamtr.u ana kadar kentsel tasarm ve su nleme ile ilgiliortaya konan teorilerin hemen hepsinde bu dnce esasalnmtr (Hillier ve Rooksby, 2005, s. 269). Ayrca, ilkolarak antik alarda gzlenen ehirlerin korunmas iinkullanlan duvar, hendek vb. yapsal eler gnmzdehalen kullanlmaktadr (Kitchen ve Schneider, 2002, s.7075). Ancak, bu korumac yaklamn dnda meknnkullanmnn arttrlmasn neren yeni yaklamlar davardr.

Suun nlenmesinde meknn kullanmna ilikinkapsaml bir bak as, ancak 1970'lerden itibarengndeme gelmitir. Fiziksel evredeki frsatlar suunbalca sebebidir gr, suun nlenmesi iin kentseltasarm alanna giren almalarn arkasndaki temelmotivasyondur. Bu almalardaki bir dier ama,sadece su olayn nlemek deil, kiilerin suunvarlyla balantl olan endiesi ya da baka bir deyilesu korkusunu da nlemektir (Hillier ve Rooksby,2005, s. 258; Apak ve ark., 2002). Gnmzde saysgittike artan, evreden yaltlm ve gvenlikbulunduran site yaantsnn temel nedeni sukorkusundaki arttr.Su ve su korkusunu nlemek iin mekna ynelikdzenlemeleri ieren yaklamlar temel olarak eayrlr:

1. Savunulabilir Mekn2. Mekn Dizin Analiz3. evresel Tasarm Yoluyla Suun nlenmesi

Oscar Newman 1973'te savunulabilir meknkavramn nermitir ve konut blgelerinde suunlemeye ynelik bir tasarm yaklamdr. Newman'agre savunulabilir mekn, yaayan bir fiziksel evreyiiermelidir. Byle bir alan kiilerin aileleri, komular veakrabalarn koruyabilecektir (Lab, 2000). Yaklamntemelinde, kiinin kendi kendini korumasnn tesinde,toplumun onu koruyabilmesi vardr (Newman, 1973, s.3). Bu modelin en nemli faydas, gvenlik sorununundevlet mdahalesi ve yatrmna ihtiya duyulmadanzlmesine olanak salayacak olmasdr. Apak veark.'nn (2002) belirttii zere: Bu model tasarmclar,konut gruplarn toplumsal ilikilere dayal olarakyaratmaya, yollar ve kamusal alanlar gibi fizikselvarlklarn tanmlarn yapmaya, kullanc gruplar iineylem alanlarn saptamaya, gzetim iin olanaklarsunulmasn salamaya alr.

(http://www.yerelnet.org.tr/uluslararasi/avrupakonseyianlasma7.php)

4.1. SUU NLEMEK N KULLANILAN TASARIM VEPLANLAMA YAKLAIMLARI

Mekn Dizin Analizi, Bill Hillier ve JulienneHanson tarafndan 1970'lerin sonunda ortayakonmutur. Mimarlarn kendi oluturduklar fizikselevrelerin sosyal zelliklerini kefetmek amacylaoluturduklar bir kavramdr. Tasarma farkl birbak as getiren bu kavram, daha sonralar su vemekn arasndaki ilikiyi anlamak ve suu nlemekiin de kullanlmtr.

Bu kavrama gre meknsal konfigrasyon,insanlarn bir alanda srdrdkleri yaam ekillerinioluturmalarnda olduka etkilidir. Tahminleredayal bir kavramdr ve amac meknn insanlarzerindeki etkilerini bulmaktr. Meknn insandavranlar zerindeki etkilerine dair n kabulleriiermez (Greene ve Greene, 2003). Bu kavramlabalantl yaplan almalar, meknlarnbileenlerine ayrlabilmesi ve kiilerin tercihlerininanaliz edilmesi sonucunda meknlarn greceliilikilerini ve entegrasyonunu tanmlayabilen haritave grafikler retmeye yneliktir. Suu nlemekonusunda bu kavramn yaklam drt adanirdelenebilir. Bunlar:

1) Meknn kullanclarnn dier kiilerdenyaltlmasnn ve kmaz sokak rntlerinin suuengelleyemediini ortaya koyar.

2) Btnlemi kentsel dokunun ve toplumsalfaaliyetler ynnden daha aktif meknlaryaratmann da suu nleyeceini savunur.

3) Bir blgede yaayanlarn meknlarn kontroletme kapasitesinin arttrlmas dnda, o mekndanolmayan ama sadece oradan geenleri bile gzard etmeden meknn kontrol potansiyeliniarttrmay hedefler. Bu anlamda Newman'nSavunulabilir Mekn kavramna ters dmektedir.

4) Gvenlik kavramn genel olarak veya blgezelinde alglamaya alr.

evresel Tasarm Yoluyla Su nleme (TYS) ilkolarak, bir kriminolog olan Ray Jeffery (1971)tarafndan ortaya atlmtr. Ancak, savunulabilirmekn kavramndaki gibi fiziksel mdahaleleriermedii iin geri planda kalmtr. Gnmzekadar olan srete bu kavram deierek gelimitir.u an kabul gren son hali 1991 ve 2000 ylndayapt eklemelerle Timothy Crowe tarafndangelitirilmitir. Crowe (2000) bu yntemi u ekildetanmlar: Uygun tasarm ve yapl evrenin etkinkullanmyla su ve su korkusunda azalma (veyakiilerin gvenlik hissinin artmas) ve yaamstandartlarnda art gzlenebilir. Bu model,rasyonel davrand kabul edilen sulunun, suuilemesini kolaylatran frsatlarn engellenmesiningrr. Bunu da, suun yneldii hedefinzorlatrlmasyla gerekletirir. Bunun dndameknn meru kullanclarnn belirlenmesi de

8 9

nemlidir. Savunulabilir mekn kavramndan farklolarak, sadece konut blgeleri iin deil, tm kentselevre iin geerli bir yntemdir (Hillier ve Rooksby,2005).

Bu modelin dier bir avantaj sua kar ok net ve tekbir tavrnn olmaydr. Suun ilenmesi konusundasosyo-ekonomik, demografik ve kltrel etkenlerinnemini son yllarda yaplan eklemeler sonucundaalglayabilen bir model haline gelmitir (Kitchen veSchneider, 2002, s. 100103).

Bu kavramn drt temel prensibi vardr. Bunlar uekilde zetlenebilir:

1) Doal gzetim olanaklar2) Mekna girilerin doal kontrol3) Meknn kullanclar tarafndan sahiplenilmesi4) Koruma ve iletme

Sonu olarak kentsel tasarm ile su nlemeyiamalayan tm teorilerin uygulamadaki baarlarntam olarak tespit etmek mmkn olmamtr. Bunoktada ortaya kan en nemli gerek, uygulamaalmasnn yapld yerin sosyo-ekonomik, kltrelve corafi zellikleriyle balantl bir yntemgelitirilmesinin gereidir (Hillier ve Rooksby, 2005, s.270). nk bir alan iin iyi olan bir uygulama dieryerde ayn etkiyi sergileyemeyebilir.Planc/tasarmcnn dayatmasnn tesinde, o alandayaayanlarn fikri alnmadan fiziksel yapya mdahaleetmek kalc zmler vermemektedir. Bunun dnda,su nlemede genelletirmelere dayal standartformller olamayaca anlalmtr. Ayrca, tasarm,suu bir yerde azaltrken dier yerde artmasna frsatveriyor olabilir (Hillier ve Rooksby, 2005, s. 279). Budurumda, suu nlemeye ilikin almalardakoordine olunmas gerekir.

4.2. CORAF BLG SSTEMLER (CBS) & MEKNS LANALZLER'DE SU OLGUSU (EVRESELKRMOLOJ)

Geleneksel kriminoloji suun genel nedenleri veinsanlarn neden su iledii ile ilgilenirken, evreselkriminoloji su desenleri, suun meydana gelmesi iinoluan frsatlar, madurlarn olaylar ierisindekorunmas ve olaylarn olutuu evreler ile ilgilenir (Brantighnam and Brantingham, 1998).

Bireylerin sua eilimi ne kadar fazla olursa olsun,suu gerekletirebilmek iin baz fiziksel engelleriaabilmesi gerekir (Felson and Clarke, 1998). evreselkriminolojinin asl amac, belli sularn belirli sululartarafndan ilenmesini detaylandrmak yerine, suunolumas iin olanaklar salayan davranlarn veevresel faktrlerin dalmn anlamaktr.

rnein, alverie giden bir kadn alverimerkezinin otoparknda arabasn park edip dearabasnn ierisinde brakt czdanndan parasalnrsa, evresel kriminoloji, o gn orada nedenparann alndn ya da alan insann paray nedenaldn aratrmak yerine, antay bir alverimerkezi otoparknda brakmann su iin nasl birfrsat yarattn ve bireylerin gndelik aktivitelerininsuu nasl tevik ettiini aratrr. Dolays ile benzerolaylar iin u sorular gndeme gelir:

Ayn yerde benzer sular ileniyor mu?Sorun bireylerin davran biimlerinden mikaynaklanyor?Problem su ilenen yerde mi? (Eksikklandrma, anayola yakn olma vb.)

Sorulardan da anlalaca gibi, bu disiplinde suuncorafi dalm ne ktndan meknsal analiz ve

CBS' ye dayal metotlar en nemliaralardandr. Genel olarak kentinhangi blgelerinin suu ektii ya daittii konular CBS ve meknsalanaliz metotlar ile analiz edilir.Ayrca, kentteki su scak noktalarve bunlarn zaman iindekideiimini gzlemeye ynelikmeknsal analizler yaplr.

evresel kriminolojide temel olarak su teorisi vardr:

1. Rasyonel tercih teorisi2. Su deseni teorisi3. Gndelik aktiviteler teorisi

Rasyonel tercih teorisine gre,sulularn su ileyip ilememeseenekleri olanaklara vekazanmlara gre deerlendirilir.


YerleimYeri

TamponBlge

HedefAlanlar Merkezi

AktiviteAlanlar

SulenenYerler

Elence Alan

ekil 1- Sulu ve madurun aktivite alanlarnn kesiip suunolutuu blgeler.

Teoriye gre, eer gerekli olanaklar salanrsaherhangi bir insan da su ileyebilir (Felson veClarke,1998). rnein, bir ayaklanma srasnda camkrlm bir dkknn ierisindeki bir televizyonu dahance hi hrszlk yapmam bir insan da alabilir.Rasyonel tercih teorisine gre bireyler riskin fazlaolduu ve kazanmlarn az olduu bir durumda suilemeyi tercih etmezler. Su nlemede rasyonel tercihteorisi kullanlarak neden baz durumlarda bireylerinsu iledikleri de anlalabilir. Rasyonel tercih teorisi,su analistleri ve polis tekilat asndan riskleriazaltp daha az suun ilenmesinin salanmasndakullanlr. Rasyonel tercih bak as dnyayasulularn gznden bakar; sulunun su tercihlerinianlamaya alr. Ancak u da bilinmelidir ki,sulularn byk bir ksm uzun vadede getiri vegtrlerini hesaplamadan, en ak ve abukileyebilecekleri sua gre hesaplarn yaparlar.

Su deseni teorisine gre su, genellikle sulularnve madur/hedefin aktivite alanlarnn kesitiiyerlerde meydana gelir (Felson ve Clarke,1998). Hemsulu hem de madur, daha tandk olduu yerleregider. rnein, sulu daha ok i merkezlerinin vealveri merkezlerinin olduu, tand ve kalabalkalanlarda bulunuyorsa, alveri merkezine gideninsanlarn sua maruz kalma olaslklar daha fazladr( ).

Yerel su desenleri bireylerin fiziksel evreleriyle nasliletiim ierisinde olduklar ve bunun sua frsatyaratp, yaratmayaca hakknda bilgi verir. Su deseniteorisi, meknda ve zamanda hareket eden insanlarnve eyalarn sua nasl dhil olduu ile ilgilenir.

Gndelik aktiviteler teorisine gre su, ancak, sulu,madur/hedef ve bir mekanda korunma eksiklii olaraktanmlanan u geni olutuunda ( ) meydanagelir. Hedef insan veya bir eya olabilir. Hedefsulunun gznde u drt unsurla belirlenir: Deer(Maln deeri), Tanabilirlik( Kolay tanabilen deerlieyalar), Grnrlk (Hedefin grnebilirlii),Eriebilirlik (Hedefin eriilebilirlii), (Felson andClarke,1998)

ekil 1

ekil 2

Gndelik aktiviteler teorisi toplumda oluan davrandeiikliklerinin suun olumas iin gerekliolanaklar nasl deitirdiine odaklanr. Gnmzdegndelik aktivite teorisi ile ilgili verilebileck en iyirnek, iletiimi hzlandran ve son yllarda oldukayaygnlaan internet kullanmdr. nternet yeni vefarkl su tiplerinin yaygnlamasna olanaksalamtr. Bilgisayar korsanl, bilgisayar yoluylacinsel istirmar vb. bu su tiplerinin birkadr.Gndelik aktiviteler teorisine gre davran biimlerideitirilerek suu tevik eden olanaklar daindirgenebilir.

Yukarda sz edilen s teorilerinden yaralaranakgelitirilen ve bugn bat ehirlerinde en okkullanlan su nleme yntemi duruma dayal sunlemedir. Duruma dayal su nleme ngiltere'de1980'li yllarda evresel kriminolojinin suuoluturan evresel artlarn ve bu artlar bertarafetmek iin gerekli olan zmlerin aratrlmas ilebalanmtr. Clarke (1997) bireylerin ve toplumlarnsu geni ve teorilere gre su olanaklarnazaltabilecekleri teknikleri snflandrmlardr. Bunlemler be temel kategoride incelenebilir (Clarkeve Eck,2005):

Sulunun suu ilemek iin daha fazla gharcamasn salamak. Bunlar: Hedefi zorlatrma(alarm sistemi kurma, kilitleme,vb.) tesisleregirileri kontrol etme (giri kaplarn azaltma),klarn izlenilebilme (kamera koymak, kartsistemi vb.), sulular caydrmak (polis kuvvetlerinifazlalatrma), su ileme aralarn kontrol etme(kanunlarda gerekli zorlatrmalar yapmak, silahedinmeyi zorlatrma gibi)Sulunun suu ilemek iin girecei riskifazlalatrmak. Sulunun yakalanabilmeihtimalinin daha fazla olduunu dnp, suuileyip ilemeyeceini daha fazla dnmesinisalamak. Bular: Korunmay fazlalatrma (ceptelefonu tama, tehlikeli grlen yerlerde tekbana dolamama vb.), doal gzetimi artrma(sokaktaki klar fazlalatrma), bireylerinkimliini renebilme (taksi srclerininkimliklerini gstermeleri), mekan kullanalardanfaydalanma (byk alveri merkezlerinda belirlinoktalarda daha fazla satc olmas), Suni gzetim(alarm ve kamera koymak)Sulunun suu ilediinde kazanmlarn azaltmak.Bu kategori suun sulunun gzndeki deeriniazaltmay amalamtr. Bunlar: Hedefi gizlemek(arabada bulunan deerli eyalarn grnmeyecekbir yere saklanmas), hedefin yerini deitirmek(daha az para tamak), mal/rnkimliklendirmek (cep telefonlarna verilen zelnumaralar), kanund satlar engellemek(uyuturucu ticaretinin fazla olduu alanlarkontrol altnda tutmak), yararlardan mahrumbrakmak (su ilendiinde kazanlacaklarminimuma indirgemek).Sulunun su ileme gdsn azaltmak. Bu

1.

2.

3

4.

ekil 2- Su geni

SU

KoruyucuEksiklii

UygunHedef

MotiveOlmu Sulu

10 11

teknikler su ilemeyi tevik eden stresli ve karksosyal ve evresel koullarn deimesini amalar.Bunlar: Stresi ve abuk fkelenmeyi azaltma(kuyruklarda bekleyen insanlarn daha rahat veferah bir biimde beklemelerini salama), tartmayaratacak ortamlar azaltma (elence merkezlerinealnacak kii saysn snrlama), duygular hareketegeirecek davranlardan kanma (belli grlerdeolan insanlarn ounlukta olduu yerlerde kartgrl eylem yapma), yatlarn basklarn azaltma(okullarda etelemeyi nleme), taklitleri nleme(medyann baz su ile ilgili haberleri sansrlemesi).Hafifletici nedenleri azaltmak. Yasalar ile uyumlubir ekilde sosyal deneyimleri deitirmeyi amalar.Bunlar: Kural koyma (devlet kurumlarnngirilerinde arama yaplmas), talimatlar yaptrmak(park etmek yasaktr), tehlikelere kar uyarc olmak(daha nce hrszlk yaplan bir spermarkettearabalarda deerli eyalarn braklmamasuyarsnn yazl olarak yaplmas)

nceki blmlerde de zetlendii gibi her disiplininsu olgusuna yaklam ve aratrma konular farkllkgstermektedir. Sosyoloji su konusunu olduka genibir perspektif iinde ele alrken suun toplumsalnedenleri stne younlamtr. Psikoloji ise suunbirey dzeyinde aklanmas konusuna odaklanmtr.evresel kriminoloji ve kentsel tasarm daha okmekn ile ilintili sularn oluumunda etken olanmeknsal parametrelerin aratrlmasn ierir. Ayrca,gelitirilen tm teoriler gelimi bat toplumlarndayaplan almalar ile ortaya kmtr. Trkiye gibikentsel dokunun, kltrn ve sosyo-ekonomik yapnnfarkl olduu ortamlarda nasl allacabilinmemektedir.

Su olgusunun nedenlerini aratrrken hem toplumsal,hem bireysel hem de mekn ile ilgili faktrlerin gznne alnd btnsel bir yaklamn gerekliliikukusuzdur. Btnsel bir yaklam gelitirilirken,suun tr ve inceleme alannn lei de gz nnealnmaldr.

Analiz lei de teorilerin aklayclk dzeyi ileolduka ilintilidir. lke genelinde ya da blgesel bazlbir almada kullanlacak yaklamlarn kentleindeki bir almadakinden farkl olaca aktr.evresel kriminolojinin yaklam kent leiniiermektedir, ancak, bu teorilerde sosyolojik boyut yagz ard edilmi ya da tam olarak iin iinekatlamamtr.

5.

5. SONU

TEEKKR

Bu makale Orta Dou Teknik niversitesi (ODT)Jeodezi ve Corafi Bilgi Teknolojileri'nde Devlet


Planlama Tekilat'nca (DPT) desteklenen Kentsel sulariin meknsal analiz yntemlerine dayal su tahminimodellerinin ve su nleme politikalarnn gelitirilmesibalkl proje kapsamnda hazrlanmtr. Makaleninhazrlanmasna yardmc olan kii ve kurumlara yazarteekkrlerini sunar: ODT, DPT, Do. Dr. SibelKalaycolu, Prof. Dr. Kayhan Mutlu, Glin Demir, GlahBakavak, nci Boyacolu, Esra Polat ve MehmetKalaycolu

KAYNAKA

Akers, R.L. (1999), Criminological Theories: Introduction andEvaluation, 2 ed., Chicago: Fitzroy Dearborn Publishers

Apak, S. ve lken, G. ve nl, A. (2002), Yeni Bir Toplu KonutYerlemesinde Gvenlik Duygusunun Deerlendirilmesi, TMimarlk - Planlama - Tasarm Dergisi, stanbul

Bndura, A. (1994). Self-efficacy. In Encyclopedia of humanbehavior (Vol.4). Orlando, FL: Academic Pres.

Brantingham, P.L. and Brantingham, P.J. (1998). Mapping crimefor analytic purposes: location quotients, counts and rates.

. 8: 263-288.

Clarke, R.V.ed.(1997) Situational Crime Prevention:successful casestudies.NY: Harrow and Heston

Clarke,R.V and Eck,J. (2005) Become a Problem-Solving CrimeAnalyst:In 55 Small steps. London: Jill Dando Institute of CrimeScience, University College London

Crowe, T. D. (2000), Crime Prevention Through EnvironmentalDesign: Applications of Architectural Design and SpaceManagement Concepts, Butterworth-Heinemann, Oxford, UK

Demir, G. (2003). Adli psikoloji ders notlar. Ankara: Hacettepeniversitesi.

Einstadter, W. ve Henay, S. (1995), Criminological Theory: AnAnalysis of Its Underlying Assumptions, Texas: Harcourt BraceCollege Publishers.

Eliot, M.A. (1952). Crime in modern society. New York: Harper &Brothers Publishers.

Felson,M. and R.V. Clarke(1998). Opportunity Makes the Thief.Crime Detection and Prevention Series,Paper 98. Police researchGroup. London: Home Office.

Farrington, D.P. (2004). Criminological psychology in the twenty-first century. Criminal Behavior and Mental Health, 14, 152-166.

Greene, M. ve Greene, R. (2003), Urban Safety in ResidentialAreas, 4 International Space Syntax Symposium, London, UK

Hillier, J. ve Rooksby, E. (2005), Habitus: A Sense of Place,Ashgate Publishing, Hampshire, UK

li, T. (2001). Kriminoloji. Ankara: Bizim Bro Basmevi.

Jeffery, C. R. (1971), Crime Prevention Through EnvironmentalDesign, SAGE Publications, Beverly Hills, California, USA

Kitchen, T. ve Schneider, R. H. (2002), Planning For CrimePrevention: A Transatlantic Perspective, Routledge Press, NewYork, USA

Lab, S. P. (2000), Crime Prevention, Approaches, Practices andEvaluations, Anderson Publishing, Cincinnati, USA

Lilly, J.R. Culen, F.T. ve Ball, R.A. (2002), Criminological Theory:Context and Consequences, Thousand Oaks, London & NewDelhi: Sage, 3rd. ed.

Moyer, I. (2001), Criminological Theories: Traditional and non-Traditional Voices and Themes, Thousand Oaks, Calif.: SagePublications.

Newman, O. (1973), Defensible Space, Architectural Press,London, UK

Newman, O. (1996), Creating Defensible Space, Department of

nd

th

CrimeMapping and Crime Prevention

.

1. GR

Gvenli kent olgusu

21. yzyldakentlerin en nemli sorunu, gemiinde de grldgibi, gvenliin salanmas olmutur

insanlk tarihinde uygarln herzaman bir lt olmutur. 20. yzylda, rgtlenmitoplumlar dzeyinde gelimenin lt, insan haklarkapsam iinde yer alan kentli haklar eksenindeekillenmitir. Kent yaam, dzenli kentler yaratmakamacyla, yasaklar zerine kurulmutur. Ancak modernan gereklerine uygun gelitirilmi kurallar sayesindekent yaants, yaanabilir meknlarda zgrcesrdrlebilmektedir.

Kentlerin, insan hareketlerine bal olarak, nfusununhzla artmas, zellikle kentsel yerleimleri sosyalkontroln azald meknlara dntrmektedir. Budeiim nedeniyle, kentlerde topluma ve kente karilenen sularn olumamas ve/veya engellenmesi nemkazanmtr. Belirtilen dnm nedeniyle,

.

21. yzylda tehditler ve frsatlar kentleriekillendirmektedir. Planlamada, politika ve modellertasarlamada bu kuvvetler etkin olmaktadr. Kentselgvenlii ayakta tutan geleneksel temeller (bireyselgvenlik, toplumsal gvenlik ve sistem ve hizmetleringvenlii) esnek olamamakta ve ihtiyaca cevapverememektedir. 11 Eyll 2001 olay kantlamtr ki,katlam sistemin deime zaman gelmitir. Kreselboyutta insan gvenlii, srdrlebilirlik hedefleri ileyaran yerel kentsel tasarm ve ynetiimin iinde ciddibir konu olarak belirmitir. Gvenlik olmadan zgrlkve zgrlk olmadan da barn olmayaca ortayakmtr (Frevel, 2006). Bu balamda gvenli kentajandas oluturulmutur.

Bu ajandann bileenleri;Badatrc gvenlik,nleyici gvenlik,nsan gvenlii,

olarak tespit edilmi ve bu bileen arasndakiiliki gvenli kentin tanmn oluturmutur. Buajandaya gre, kapasitenin gelitirilmesi ve dahaesnek tasarm modellerinin yaratlmas, toplumsalkatlm ile sosyal sermayenin gelitirilmesi, bireyselsorumluluklar iin paydalarn rolleriningeniletilmesi ve toplumun ihtiyalar ile uyumlu,btnleyici siyasalar belirlenmesi gerekmektedir(Frevel, 2006).

Nfusun bymesi, kentleme hz, kreselleme,evresel bozulma, dijital teknolojinin yaylmas vegelimesi ve jeopolitik dzensizlikler gibi deiimindinamik srelerinden oluan tarihsel bir geiyaanmaktadr. Problemler alt milyar insanetkilemektedir. Bu insanlarn birou gelien vebyyen kentsel blgelerde yaamaktadr.Dolaysyla kentsel blgelerdeki sorunlar bublgelerde yaayan insanlarn gvenlii ile ilintilidir.

. nsanlarn iindeihtiraslarla birlikte toplum halinde yaamann ortayakard eitli sosyal elikiler ve uyumsuzluklarbulunduka suta var olacaktr. Suun dier birzellii de greceli olmasdr. Suu oluturaneylemler zaman ve yere gre deikendir(Dnmezer, 1994; 45)

2. SU

Su, evrensel, genel bir olaydr. Su tarihin en eskidevirlerinden itibaren var olmutur ve ileride de varolmaya devam edecektir. Susuz bir toplumhayalden baka bir ey deildir

Erman Aksoy, Ara. Gr., G.., Mhendislik Mimarlk Fakltesi, ehir ve Blge Planlama Blm

SU VE GVENL KENT YAKLAIMI

Kentsel blgelerde su oran daha fazladr.Kentlemenin nlenemez bir biimde daha fazlasululua sebep olduunu aka syleyen ilkyazarlardan biri Durkheim'dir. Sutherland, Cressey,Barnes ve Teeters da sululuk orannn kentlerde;krsal alanlara oranla daha yksek olduunu ifadeetmilerdir. Genellikle toplumun bymesiyle veyakentlemenin artmas ile sululuk orannn artt vekent sululuunun nitelikleri ve krsal blgelerinnitelikleri arasnda farklar bulunduu kabuledilmektedir. Sutherland, kent ve krsal blgesululuu arasndaki farkn farkl sosyalrgtlenmeden doduunu ifade etmitir. Clinard ise,sosyal hareketliliin, informal ilikilerin, informalsosyal kontrol eksikliinin, farkl gruplarn,rgtlenmi sulu kltrnn ve sulu sosyal tiplerinbuna sebep olduunu dnmektedir (Grelli,1973;122).

Su sosyal bir uyumsuzluk ve ahenksizlik alametidir,sosyal uyumsuzluklar ise statik bir topluma gredinamik toplumlarda ve dinamik olarak geendevirlerde daha fazla olur. Dinamizm toplumsalhayatta sosyal gelime ile bir aradadr (Thomas veZnanniky'den aktaranDnmezer, 1975; 49).

Kentsel blgelerde suun younlat sonucundansonra suu aklayan teoriler ortaya kmtr. 19.yzyln balarnda itibaren sulu insan zerindearatrmaclar ilk teorilerini ortaya koymayabalamlardr. Gelitirilen bu ilk teoriler ncelikliolarak biyoloji, antropoloji ve psikoloji disiplinlerininilgisini ekmitir. Bu nedenle suu aklamayaalan teorilerin bir ksm biyolojik ve psikolojikalardan (birey odakl olarak) yaklam dier birksm ise sua sosyolojik (toplum ve evre etkenleriile) bir aklama getirmeye almtr. zellikle,sosyolojik teoriler suun aklanmasnda evre ile

insan arasndaki etkileime odaklanmtr. Su olaraknitelendirilen davranlar, meydana geli biimlerinive kapsamlarn tam olarak aklayan bir teori yoktur.Su teorileri tek bir insan iin deil belirli bir grup iinaklaycdr. Gnmzde kentsel lekte, yerel vekresel boyutta yaanan ve yaanmakta olansrelerde zellikle sosyal, kltrel ve ekonomiknedenlerden dolay sosyolojik teoriler n planakmtr. Su olaylarnn meydana geldii alanlarnzelliklerini ve etkinliini aklamada sosyolojikteoriler kullanlmaktadr.

Sosyolojik teoriler suun evreyle ilikilerini inceler.Suu, evrenin deiimi ile ortaya kan sosyaldeimenin bir fonksiyonu olarak aklamaya alr.lk olarak Chicago Okulu'nun almalar, ekolojikblgelerin sosyal yasam zerindeki etkilerini ortayakoymutur. Bu almalar, kentlerde krsal alanlardaolduu gibi bir geleneksel hayat tarznn bulunmad,kentte yaamn yzeysel olduu, insanlarn birbirlerinitanmad, ilikilerin gelip geici, akrabalk ve dostlukbalarnn zayf olduu noktasnda birlemilerdir.Dolaysyla, geleneksel sosyal ilikilerin zayflamastoplumsal olarak rgtlenememeye yol amakta, buda sululuun olumasnda en nemli etken olarakgrlmektedir (Bee, 2004).

Sk aile balarndan ve ailetopluluklarndan uzak kalan insanlar etraflarnda,sorunlu zamanlarnda dertlerini paylaacaklar hikimseyi bulamamlar, her yata binlerce kadn veerkek, akrabalarna veya ahbaplarna yk olmamak

2.1. Suu Aklamaya alan Sosyolojik Teoriler

Endstrilemenin snrna gelinmesi ve iinin yeriniteknolojinin almasyla byk, yerleik olmayan veniteliksiz nfusa talep ortadan kalkmtr. Bu durum,arkasnda yetersiz yerleim ve salk hizmetleri, evsizinsanlar, genlik eteleri ve ahlak bozukluubrakmtr.

12 13dosya kent ve sukent ve sudosya kent ve sukent ve su

iin yerleik olmayan, geici yerlerde kalmayabalamlardr. Bu arada yoksullarn yaad kenarmahallelerde sululuun daha ok olduu grlmtr.zellikle gmenlerin yaad bu blgelerlesululuun ilikisi incelenmitir. Bu karmak toplumyaps gvenlik glerinin karabasan olmutur. Chicagoniversitesi sosyologlar bu sorunlara cevap bulmayaalmlardr (Sokullu-Aknc, 2002; 136).

Amerikan sosyologlar suun, kentlerin bazblgelerinde younlat zerinde durmulardr.Sululuun, kentin belirli blgelerinde younlatn vebu blgelerde kent merkezine oranla bir artgsterdiini ortaya koymulardr. Kentler iinde akfarklarla birbirinden ayrlan blgeler bulunmaktadr. Bublgeler iinde kaak yaplama (gecekondu) = slumbelki en ok dikkati ekendir. Bu terim ile anlatlmakistenen kt konut artlarnn, ar kalabaln,yoksulluun ve suun yksek derecede bulunduu kentblgeleridir. Yksek sululuk orann tayan bublgelerde, geni bir fiziki hareketlilik, deime, sosyalyapnn dalmas, zlmesi ve istikrarszlarastlanmaktadr. Bu blgelerde ahlak anlay ve sosyaldayanma kaybolmaktadr. Kentin bu blgelerinde herey erime, zlme ve kokuma halinde bulunan birsosyal hayatn izlerini gstermektedir (Dnmezer,1994; 186).

1980'ler ve 1990'larda tm dnya da kentsel alandayeni bir tartma balamtr. Su, kanunsuzluk, iddet,su korkusu, sosyal ayrma ve kentlerin terk edilmesi;bu konular sosyal, politik ve ekonomik sylemlerinkonusu haline gelmitir. Bu durum, 20. yzylnsonlarnda gvenlik konusunu kentlerin balcaproblemi olarak n plana karmtr. ncelikle,gelitirilen kar politikalar, organize sular ve iddetsular konularn kapsam, 21. yzyln balarnda dakent gvenlii, terrizm ile birlikte kentler iin dahanemli bir hal almtr (Frevel, 2006).

Dnya Salk rgt bu dorultuda 1987 ylndaSalkl Kentler Projesini yerel dzeyde uygulamayageirmitir. Bu projenin amac herkes iin salk olupuzun vadeli bir projedir. Projenin ana hedefi salkl birkent iin deiiklik yapacak yaplanmaya gidereksalkl kentler gelitirmek, daha fazla kente yaymak vekentler arasnda ibirliini artrmaktr. Dnya Salkrgt salkl bir kentin ne olduu ve salkl kentinne olmas gerektiinden yola klarak Salkl KentKriterlerini tanmlamtr. Bu kriterlerin banda temiz,gvenli, yksek kaliteli fiziksel evre gelmektedir.zellikle 2000'li yllara gelindiinde 11 Eyll olaylarile balayan srete kentsel gvenliin kresel boyutuetkin bir biimde gvenlik konusuna dahil olmutur.Planlama disiplininde Salkl Kent Planlama altndagvenlik konusu ayrm ve Gvenli Kent Yaklamaltnda yeniden tanmlanarak enstrmanlaroluturulmaya balanmtr.

2.2. Gvenli Kent Yaklam Neden Sonra, NaslGndeme Geldi?

Kentsel gvenlii etkileyen isel (mekansal ayrma,sosyal dlanma) ve dsal (gvenlik sistemleri, kentplanlama) etkenler yerel ve ulusal ynetimleringvenlik politikalarn deitirmek zorundabrakmtr. Bunun sonucunda, ynetim ekli vesiyasalar yeni ynetiim yaplanmasnda daha etkinolarak yer almaya balamtr. Teknik ve bireyselkontroller kamu alanlarnda sklamaya balamtr.Dolaysyla, yalnzca su nleme emsiyesi altndapolitikalarn gelitirilmesi yeterli olmam, gvenliinhissettirilmesi zeline odaklanlmtr.

Yukarda tartlanlar aslnda, sanayi devrimi ilebalayan hzl kentleme ve modernlemeye varan birsre ve gnmzde de son otuzlu yllara denk gelenikinci kreselleme dneminin kentlerdeki yansmasolarak grlmelidir. Bu nedenseme ile sorun(larn)untemeline inmek iin gnmzde ortaya kan tabloyudouran sebeplerin kaynana inilmesigerekmektedir.

19. yzyl ikinci yarsnda burjuvazi sanayi kentininsorunlarn zmeyi kendisi iin hayati olarakgrmeye balamtr (Tekeli, 2001; 17). Kapitalistpazarn itici gcyle oluan sanayi hamleleriyle nfushareketleri artm, krdan kente g eden ynlarkentlerde eitli sorunlara neden olmaya balamtr(Aslanolu, 1998; 103).Bu nedensellik iinde gelien kent planlama, sanayidevriminin yaratt yerleim-ulam-salk-su veevre sorunlarna zm araylar oluturmayhedeflemitir. Sanayi devrimine ilk tepki sosyalisttopistlerden gelmitir. Kentsel mekan dahayaanabilir hale getirme abalar 20. yzylnbalarnda Ebenezer Howard'n Bahe ehir kentmodelini retmesiyle Beaux Arts erevesinde GzelKent akmnn domasna neden olmutur.Modernizmin ykc yzn eletiriye ynelik olan buakmlarn temelini nceleri ngiltere'de grlensalk kanunlar ve sonradan Fransa'daHaussmann'nn Paris'i dzenlemesi oluturmutur.Bu dnemde kent planlamas mimarlktan ayr birdisiplin olarak gelimeye balamtr. Modernizminkendi bilim anlayyla tutarl kent planlamasnngenel geliimi bu sre iinde olumutur.Modernizmin kent planlama anlay en geniifadesini CIAM'nn (Congres Internationauxd'Architecture Moderne-Modern Mimari Kongreleri)1933'te hazrlad Atina art'nda bulmutur (Tekeli,2001; 17-18).

Sanayilemenin kentlemeye oranla ar temposu,kentlere akan i gcn iletmelerin emmesiniengellemektedir. Bu nedenle kente g edenler, bellibir uzmanlamaya dayanan sanayi alanndan ziyadegeici, uzmanlama istemeyen hizmetlerde istihdamolmakta, marjinal sektr denilen seyyar satclk,ayakkab boyacl ve kapclk faaliyetleri gibiretken olmayan ilerle uramaktadrlar. Bu durumak isizlie ayrca vergi toplanamayan kayt d bir

Kent planlamas, sanayilemenin ortaya kardsanayi kentinin sorunlarna tepki olarak gelimitir.

Foto

raf

: Sam

i Ylm

azt

rk

Denizi, doas, tarihi ve kltrel zenginlii ile dnya kenti istanbulun gkdelenlerle yok edilen silueti


G selr

ekonomi olumasna ve krsal kesimden kentleregelen gen becerikli atlgan unsurlarn yerindekullanlamamas sonucu toplumsal erozyona nedenolmaktadr.

Btnleme (entegrasyon) topluluktaki yap talarnnbir btn olacak ekilde birbirini tamamlamadurumudur.

,

Modernleme srecinde kent, krdan g edenynlarn modernite deneyimini yaadklarmekandr. Krda ky cemaatinde bulunan uyum kentiinde salanacaktr (Aslanolu, 1998; 103). Buerevede kent, birtakm farkllklar zerinetemellenmektedir (Yavuz, 1997). Dier bir tanmdakent, modernizmin st alntsdr (Aslanolu, 1998;103). Modernizm kr yaamnn artrd tmdeerlerin tam tersini savunur. Ona gre kentuygarln beii, insan aklnn en yetkin rndr.Dolaysyla, kent, insann doa zerindeki zaferininbir simgesidir.

Modernitenin kentinin betimlendii bu noktadakentler, modernliin olumlu zelliklerinin yanndakrdan kente g edenlerin belirli bir zaman dilimiiinde tek bir btn olduu varsaylan kent kltrnbenimseyecekleri dnlmektedir. Gnmz kentseltoplumlarn homojen, davran kalplarnn ncedenkestirilebildii kltrel bir btn olarak tanmlamakmmkn deildir. Tersine kentlerde gzlenen farklkimliklerin bir arada olduu heterojen-farkllam birtoplum yapsdr. Bu yap iinde Durkheim'ndncesine paralel olarak tek kltrden szedilemez (Aslanolu, 1998).

Krsal alandan kente gelenler eski davran vealkanlklarn, rf ve adetlerini de getirmektedirler.G edenlerin bazlar kentle btnleirken bazlarkentte ayr gruplar meydana getirmilerdir. Gelenekve greneklerin uymay nedeniyle kent deerleriniyadrgayan ve zaman zaman kentle atan kendinehas bir gecekondu kltr evresi oluturmutur

Kentlemenin yaratt kltr deiimi sululukynnde u ekilde etken olmaktadr (zek, 1973;78):

Kentleme krdan g eden insanlarnferdilemesi, egoistlemesi sonucunu dourur,Kentleme sosyal kontrol mekanizmasn yok eder,Kentleme geleneksel yap deiimine yol aar,Toplumlarda kentleme, yeni menfaat gruplarnn,yeni snfsal yapnn doasna yol aar,Kentte yerleik kltr ortamyla, kente g

G edenlerin kentlemesi yani kente entegrasyonuiin ok uzun zaman gerekmektedir. Bunun yerinesadece gelenlerin intibak sz konusu olmutur.

Kente intibak ise g edenlerin kentlebtnlemeleri deil, kentle srekli iliki kuracakkadar uzlama iinde olmalardr. Sahte kentlemeningetirdii yetersiz imkanlar ve anomi (dzensizlik,karmaa) su ilemede etken olabilmektedir (Hanc1999).

edenlerin beraberlerinde getirdikleri kltrarasnda atma kabilir,Kentlerde insanlar, yeteneklerinin dnda birhayata zendirecek rnekler, servet farklar veeitli elence yerleri vardr.

Gnmzde sosyo-kltrel bilimler, su tekil edeninsan davrann toplumda yrrlkte olan sosyalnormlardan bir sap, sapc eylem olaraktanmlamaktadrlar. Sulu iinde yaad toplumunnormlar ile kiisel kuvvetleri arasnda bir dengekuramam kiidir (Dnmezer, 1994; 45).

Ulalan bu nokta, su kentsel blgelerde en nemliproblem olarak ortaya kmaktadr. Kentlemeninneden olduu olumsuz sonularn gvenlik zelindeortadan kaldrlmasnda, gvenli kent yaklamnngelitirilerek, ilkeleri dorultusunda planlamadaetkin bir yntem olarak kullanlmas gerekmektedir.Bu gereksinim kreselleme srecinde gemiteolduu gibi gelecekte de gvenlik olgusunun kentselyaamda yaam kalitesinin ykseltilmesinde ennemli olgudur.

Gvenlik, toplum yaamnda kanuni dzeninaksamadan yrtlmesi, kiilerin korkusuzcayaayabilmesi, emniyeti anlamna gelmektedir. Sonon ylda, uluslararas gvenlik ve lke gvenliikavramlar yeniden deerlendirilmeye alnmtr.Mlteci hareketleri veya dier zorunlu g eitleri,insanlarn gvenliklerinin salanp salanmadkonusunda yararl bir l olarak kabuledilmektedir. Devletlerin kendi snrlar iindekisilahl atmalarn trmanmasyla birlikte,uluslararas toplum, yerel atmalar ve toplumsaliddet, yoksulluk ve isizlik, rgtl su ve terrizm,g hareketleri ve toplu zorunlu g gibi konular dadahil dier istikrarszlk kaynaklar ile daha fazlailgilenilmeye balanmtr.

Birlemi Milletler Gvenlik Konseyi, gvenliksorununa getirilen bu yeni ve daha btnselyaklam rnek oluturacak biimde, Ocak 1992'deyaymlad bir bildirgeyle, istikrarszln,ekonomik, toplumsal, insani ve ekolojik alanlardakiaskeri olmayan kaynaklarnn bar ve gvenliitehdit etmeye baladn resmen kabul etmitir.Daha nce kresel gvenlik tartmalarnda oldukasnrl bir yere sahip olan insani konular ve ahlakisorunlar, imdi merkezi bir konuma gelmi (Dnya

Su olaylar toplumsal gei srelerinde adeta birbarometre grevi yaparlar. Bu yzden su oran vetrleri toplumsal gei srelerinde nemli birgstergedir. iddet sular kente uyum srecindeyaanan problemlerin iareti iken; mal aleyhineilenen sular modern kent hayatnn getirdii gelirdalmndaki dengesizliin iaretidir (Shelley,1981;37).

3. BTRRKEN

Mltecilerinin Durumu, l997) grlmektedir.

Gnmz koullarnda kentler kalabalklatka, sosyalkontroln azald mekanlara dnmektedir. Budeiim nedeniyle, kentlerde topluma ve kente karilenen sular dikkati eker hale gelmektedir. Yoksulluk,bireyin ihtiyalarn tam olarak karlayabilecek maddiimkanlara sahip olmama durumudur. Kente karilenen sularn artmasnn sosyo-ekonomik temelleribilinmektedir. Yoksulluun, kentte kar ilenen sulartevik mi ettiine ilikin almalar srdrlmektedir.

20. yzyln sonlarndan bugne, kreselleme vedinamikleri sadece ekonomik btnleme politikalar iledeil, sosyal, kltrel ve siyasal uyum sreleri ilemekan ekillendirmektedir. Bu srete kentler, ulusdevletler zerinde yeniden tanmlanan kent blgelerolarak biimlenirken, ynetiim sistemlerinin kendialannda hatta hinterlandnda ncelii gvenlik konusuolmutur.

Dier bir deyile, kreselboyutta gvenlie ynelik tehdit ve risklerle birlikteyerel balam, gvenli kent olgusunu, kent planlamannda gndemine tamtr. Aada ksaca tanmlanan

- Yenidnya dzeninde, yerel savalar(Ortadou, Kemir gibi) ve dnya leindekiegemenlik savalar, milliyeti ve dinci ideolojilerleve zellikle uluslararas su rgtlerinin, davranve eylemlerinin kresel lekte pay kapmapaydasnda birbirlerini desteklemeleri ile byyenve kitlesel imha silahlarnn retimiyledesteklenen; (11 Eyll olay-New YorkDnya Ticaret Merkezine dzenlenen saldr gibi)

- Nfus art, kentleme, sanayileme gibi faktrlerlesregelen; (Hava kirlilii,susuzluk, kuraklk ve ozon tabakasnn delinmesigibi)

- Kresel snma, iklim deiiklikleri ile oluan;(Depremler, Peru'da ar souklar,

Gneydou Asya'da Tusunami ve seller gibi)

- Ktlk, isizlik gibi nedenlerle krsalyerlemelerin kitlesel glerle terk edilmesiyle artanoranlardaki; (Yenilenemez doalkaynaklar yadsyan yerleme tercihleri, kentlemeorannn % 80'lere varmas gibi)

- evre kirlilii ve birok farkl etkenlerle ortayakan ve hzla yaylan; (SARS,AIDS, Ku gribi gibi)

- Kresel sylem ve yaptrmlarla ulus-devletinetkinliini yitirmesine paralel olarak nemkazanan;

Kent blgelerin yaplanmasnda ve/veyakentler aras rekabette sz sahibi olmasnda gvenlik,kresel tehdit ve risklerin artmasyla en nemli araolarak ortaya kmaktadr.

kresel tehdit ve/veya riskler, kentsel lekteki su veeilimleriyle birleerek, kentte yaamsal nemkazanmaktadr.

Kresel Terr

evresel Bozulma

Doalafetler

Kentleme

Evrensel Tehditler

Toplumsal Gvenlie Kar Tehdit ve

Riskler

KAYNAKLAR

(Konut edinememe ve isizlik, yoksulluk,salk, eitim gibi temel kentsel hizmetlerdenyararlanamama gibi faktrlerle su ve iddetin vedolaysyla kentsel gerilim, korku vehuzursuzluun artmas gibi) (Axworthy, vd., 2006).

Toplumlar deitike ve onu bizim kavraymzailikin paradigmalar deitike, bizim sorunlarmz veonlara mdahale anlaymzn deiimini, tm budeiimlere bal olarak srekli yeni gstergelergelitirilmesini zorunlu klmaktadr. Kresellemesonucu oluan yenidnya dzeninde kentler vezerinde yaayan toplumlar bir deiim sreciyaamaktadr. Gvenli kent yaklam deiimiyaamakta olan kentlerdeki toplumsal hareketliliingvenlik zelinde hayatn her yn ile ilintili olarakyaam kalitesi parametreleri iinde deerlendirilmesigerektiini zorunlu klmaktadr.

Aslanolu, R., A., 1998, Kent, Kimlik ve Kreselleme, Asakitapevi, Bursa.

Axworthy, A. L. Fallick, K. Ross, 2006, The World UrbanForum 2006 Vancouver Working Group Discussion Paper,The Liu Institute for Global Issues at the University of BritishColumbia, ngiltere.

Bee, E, 2004, stanbul'un Yeniden Tahayyl DanmaToplants, stanbul.

Dnmezer, S., 1994, Kriminoloji, Beta Yaynclk, stanbul.

Dnmezer, S., 1975, Kriminoloji, stanbul niversitesiYaynlar, stanbul.

Dnya Mltecilerinin Durumu 1997-1998, l997, Ed.JeffCrisp vd. Oxford University Press, Trke Bask,B.M.Mlteciler Yksek Komiserlii Trkiye Temsilcilii,Ankara, s.10-12.

Frevel, B., 2006, Urban Safety, German Policy StudiesVol 3, No: 1, Almanya, s. 1-18.

Grelli, N., 1973, ehirleme ve Su, ..H.F.Mecmuascilt: 32, say:2-4, stanbul.

Hanc, .H., 1999, Kentte Su ve Kent Suu, Hekim veYaam, zmir Tabip Odas Blteni, Mays-Haziran 1999,Say:6, s.24-28.

zek, ., 1973, Trkiye'de ehirlemenin Ana Niteliklerive Ceza Adaleti Ynnden Yol Aabilecei Sorunlar,ehirlemenin Dourduu Ceza Adaleti Sempozyumu,stanbul: ..H.F.C.H.K.E. Yayn. s.15-87.

Shelley, L. I., 1981, Crime and Modernization: The Impactof Industrialization and Urbanization on Crime, SouthernIllinois University Press.

Sokullu-Aknc, F., 1994, Su Nedenleri, Kriminoloji,stanbul.

Tekeli, , 2001, Modernite Alrken Kent Planlamas, mgeKitapevi, Ankara.

16 17

SUUN KENTSEL MEK NDAK ALGISI;GVENSZLK HSS

Su gemite olduu gibi gnmzde de kentlerin ennemli problemleri, kentlililerin ise kente dair ennemli korkular arasnda yer alan bir olgudur(Schoon, 2001). Yaanan bu korkunun temelindekentlerde her geen gn artan su oranlar ve gelienyeni su trleri yer almakta ve gelimi kentler suya da gvensizlik ile anlmaya balamaktadrlar.Oysa ki kent, Greene'e (2003) gre fiziksel birmekn olmasnn tesinde, belirli bir toprakparasnda yaayan tm insanlarn yaamaktivitelerini gerekletirdii yer olaraktanmlanmaktadr. Fakat nfusun giderek artmas,ayn toprak paras zerinde yaayan insanlarnfarkllamasna neden olmakta, dier taraftan tmdnyada yaanan ekonomik ve teknolojik geliimlerise farkl kentlerin oluumu ve kentler ierisinde defarkl kent meknlarnn gelimesi sonucunudourmaktadr. lkelerin gn getike ekonomik

adan gelimesi her geen yl su oranlarnnazalacan dndrse de, durum tam tersi ekildeilemekte ve su kentleri daha fazla sarmayabalamaktadr (Gm, 2004). Dnyann bir oklkesinde ve Trkiye'de, kentlerin gvensiz meknlarolarak alglanmaya balanmasnn ncelikli nedeni isekentsel suun yaygnlamas ve suun kentlerde yaamtehdit edecek boyuta ulam olmasdr. Fakatkentlerde yaanan gvenlik problemi sadece suunkent ve kent ekonomisi zerinde yaratt fiziksel veekonomik zararlarla kalmamakta, artan suoranlarnn kentte neden olduu en byk etkilerdenbiri de toplumda yaratt sua maruz kalma korkusuya da kentsel meknda duyulan gvensizlik hissiolmaktadr.

Gvensizlik hissi ya da su korkusu olaraktanmlanan kentsel meknda sua maruz kalmakorkusu, Lab'a (2000) gre, suun neden olduubirok hukuksal, ekonomik ve meknsal probleminyan sra ortaya kan en nemli problemlerden bir


Ela Ata, Ara. Gr., G.., Mhendislik Mimarlk Fakltesi, ehir ve Blge Planlama Blm

SUUN KENTSEL MEK NDAK ALGISI;

GVENSZLK HSS

tanesidir. Wekerle ve Whitzman (1995) ise sukorkusunu kiinin bireysel gvenliini tehlikealtnda hissetmesi sonucunda duyduu korku vegvensizlik hissi olarak tanmlamaktadr. Bu korkuya da his, kiinin ierisinde bulunduu meknladorudan ilikilidir. Korku kiilerde kentselmeknda saldrya urama, gasp edilme ya da birbakasna kar ilenen herhangi bir sua tank olmagibi su korkular nedeniyle ortaya kmaktadr. Bunedenle su korkusu toplumda en az su olaylarkadar gerek bir endie yaratmaktadr. Halknnemli kesimini dorudan etkileyen su ve korkusu,kentli zerinde yaratt gvensizlik, korku, yaadyerden memnun olmama ve yaam kalitesi dkkentsel evrelerde yaamn srdrmeye almagibi sosyal maliyetlerin yan sra, kentlerde sukorkusuna neden olan alanlar bata olmak zerekentsel meknda srdrlen pek ok ekonomikgiriim ve yatrmlarn sona ermesi gibi ekonomiksorunlara da neden olmaktadr (Ylmaz, 2005).rnein kentlerde yaanan su ve kiiler zerindeyaratt korku, kentlilerin gnlk yaamn nemlilde etkilemekte, ev-i aras seyahatlerde tercihedilen gzerghn ya da ticaret amacyla seilencadde ve sokaklarn deimesine ve ticarigiriimcilerin bu nedenle zarar grmesine dayal birok dorudan ve dolayl olumsuz gelimelere neden

ZET

Su, birok gelimi ve gelimekte olan lkeler iin, modern toplumun tartlmaz en nemli sonularndan vesorunlarndan bir tanesidir. Yeni yzylda yaanan kentsel, ekonomik, sosyal ve teknolojik deiim ve geliimler,su ve endienin kentsel meknda byk lde hissedilmesine neden olmakta, bu da kiilerin kendilerini gvensizhissettikleri ve yaam kalitesinin dk olduu kent meknlarnda yaamalar sonucunu dourmaktadr. Dolaysylakentlerin gvensiz hale gelmesi sadece nlenmesi g olan su oran artna neden olmamakta, ayn zamandatoplum zerinde giderek yaygnlaan sua maruz kalma ya da sua tank olma gibi korkulardan kaynaklanangvensizlik hissinin olumas sonucunu da dourmaktadr. Yaanan gvensizlik hissi, bir taraftan kentlilerinbulunduklar kentte tedirgin bir yaam srmesine sebep olurken, dier taraftan kentlerin yaam kalitesinindmesine, birok kentsel fonksiyonun kullanlamaz hale gelmesine ve suun bu alanlarda giderek yaygnlamasnada sebep vermektedir. Bu nedenle bu makalede, su ve kentsel mekn arasndaki ilikiye bir boyut daha eklenecekve su-mekn-kentli ilikisi, suun bireyler tarafndan meknda nasl algland zerinden incelenecek ve suunyaratt en nemli etkilerden biri olan gvensizlik hissinin, suu engellemeye ynelik olarak nasl kullanabileceiortaya konmaya allacaktr.

18 19

olmaktadr (UN-Habitat, 2005). Bu kstlama biryandan kentlerde saknlan ya da kullanlmayankentsel evrelerin armasna neden olurken, diertaraftan ise kentlilerin yaadklar yerden memnunolmamas sonucunu dourmaktadr (Wekerle,Whitzman, 1995).

Bu nedenle suun kent ve insan zerindeki etkisindenyola kan kent sosyologlarnn, suu mekn ve omekn kullanan kiilerle ilikilendirdikleriaratrmalar sonucunda, kentsel meknda fiziksel vesosyal evrelerin ya da kullanclarn birbirleriyle veevresiyle olan ilikilerinin, mekndaki gvenlik vesu ile dorudan ilikili olduu grlmtr (Hideg,Manchin, 2007). Bu da gvenli kent meknlarnnoluturulmasnda ncelikle o meknda suuoluturan ya da sua neden olan meknsalzelliklerin saptanmas ve orada yaayan ya da omekn dzenli olarak kullanan insanlarnyaadklar/kullandklar yeri nasl algladklarnnzmlenmesi gereini dourmaktadr.

Kent meknnn su korkusu zerinde ve sukorkusunun da mekn zerinde karlkl biretkileimi sz konusudur. Bir taraftan su korkusukentsel meknda gvensiz olarak tanmlanan ve bunedenle kullanlmayan, terk edilen ve yerini sueilimli kiilere brakan yerlerin olumasna neden

SU KORKUSUNA VE GVENSZLK HSSNENEDEN OLAN MEK NIN ZELLKLER


olurken, dier taraftan kentsel alanlarn meknsalzellikleri ou zaman suun o meknda ilenmesinikanlmaz klmaktadr. Bu durumu yaratan balcaetmenler ise, gnmzdeki kentsel geliimlerinkentin eperinde her geen gn gelien yeni yerleimalanlar, srekli dnm ihtiyac duyulan eski,terkedilmi kentsel alanlar, artan nfus ve eitlenenyaam tarzlarnn farkl kentsel yer seimleri olaraksralanabilir. Buna bal olarak her kentli kendiyaam tazna gre yaad evreyi deitirmekte, buekilde kimi kentsel alanlar suun geliimini tevikederken, kimisi de suu engellemekte ve uzaktutmaktadr.

Suun oluumunu tevik eden alanlar genelliklesuun en fazla ilendii ve farkl trde sularn birarada topland, genellikle nfus asndanyounluun yaand, kentin dm noktalar,youn yaya yollar, kent merkezleri ya da ticarimerkezler gibi yerlerdir. Kent btnnde sularngenellikle topland bu noktalar scak noktalarolarak tanmlanr (Block, Block, 1995). Scak noktalarBrantingham'a (1995, 2006) gre, trlolumaktadrlar; su reten alanlar, su eken alanlarve suun oluumunu kolaylatran alanlar.

Brantingham sz konusu 3 grubu, farkl kentselmekanlarn suun geliimine ynelik farklniteliklerine gre belirlemi ve bu gruplamaya grekimi kentsel meknlarn sua kar ntr ya da az suoranna sahipken, kimi mek nlarn ise nemli

derecede suun geliimine zemin hazrlayan sorunlualanlar olarak gelitii ortaya kmtr. rnein sureten alanlar, kentsel meknda srekli birhareketliliin olduu, karmaann ve nfusyounluunun fazlaca yaand, fiziksel koullar vekullanc grubu ile suun geliiminin kanlmaz halegeldii alanlar olarak tanmlanmaktadr. Bu alanlarkent ierisinde genellikle ekinilen, sadece sosyalolarak deil, meknsal olarak da kent ierisindeayran meknlardr. Uyuturucu kullanm yaygnolan, kullanc grubun su ilemeye meyilli olduu veiddetin yaygnlat yerleimler bu tr meknlararnek olarak gsterilebilirler. Bu meknlar sadecebulunduklar yeri deil, yakn evrelerindekiyerleimleri de olumsuz yndeetkileyebilmektedirler. Trkiye'de de pek ok kentteyer alan knt alanlar ya da sula birlikte anlanbir ksm gecekondu mahalleleri bu tip su alanlarnarnek olarak gsterilebilir.

Brantingham'n 2. grup kentsel su alan olarakbelirledii suu eken alanlar ise, suu ve tmkentteki sulular o mekna eken ve suun omeknda olumas iin frsat veren kentselalanlardr. Bu tip kentsel meknlar genellikle kentindm noktalar, kent merkezleri ya da ticarimerkezler olabilmektedir. zellikle kapka ya dagasp gibi sularn daha ok byk kentlerinmerkezlerinde ileniyor olmasnn nedeni, bualanlarn kentlileri gnn hemen her saati birarayatoplama zelliine sahip olmas ve yaananyounluun potansiyel sulu/sulular tarafndan bir

Resim 1-a Mekndaki Su Gstergesi rnekleri Fotoraf: Ela Ata Resim 1-b Mekndaki Su Gstergesi rnekleri Fotoraf: Ela Ata

avantaj olarak grlmesidir. Bu nedenle pek ok kentmerkezi aslnda suun oluumunun en fazlatetiklendii kentsel meknlardr denilebilir.

Suun oluumunu kolaylatran alanlar ise,sulunun hedefledii bir eylemi gerekletirmekyerine frsat bir tavrla uygun bulunan durumdasuun ilenmesine olanak salanan alanlardr(Brantingham, 1995, 2006). rnein toplu tamsistemleri ve bu sistemlere bal olan istasyonlar veduraklar bir taraftan kentin dm noktalarndayounlaarak kentlilerin kent ierisindekidolamlarn kolaylatrrken, dier taraftantoplanma yeri olma zellii ve gnn hemen hersaatinde kalabalk ve karmak olmas sebebiylesuun gereklemesinin en kolay olduu yerler halinegelmektedirler. Bu nedenle kentlerde yer alan metroklar, zellikle ge saatlerde daha da tehlikeli halegelen otobs duraklar, lkemizde yaygn olan alt vest geitler, karma kullanmlarn olmad ve ticaribirimlerin kapanmas ile birlikte tenhalaan cadde vesokaklar ile otoparklar suun oluumunukolaylatran kentsel meknlar arasnda yeralmaktadr.

Meknn suun geliimine olanak salayankarakteristik zellikleri fiziksel (mekn sadecefiziksel yaps ile ifade eden zellikler) ve sosyalzellikler (mekn ierisinde yaayanlarla tanmlayanzellikler) olarak da ayrlabilir. Buna gre meknbelirleyen fiziksel zellikler ;(Bkz.Resim 1 a, b, c, d )


duvarlarda grafiti olup olmad, belirlenen alandakiterkedilmi binalarn varl, vandalizm ile zarargren kent mobilyalarnn varl, yetersizklandrma, p ya da kirletici unsurlarn rahatszlkverecek kadar ok ve yaygn olmas, binalarn ktkalite ya da harabe durumda olmas, binapencerelerindeki demir parmaklklarn younluu,kr noktalar olarak tanmlanan bakalar tarafndangrlebilen fakat herhangi bir kiinin evresinirahatlkla gremeyecei noktasal alanlarn varl ilekarma kullanmlarn yer almad yerlerde akamsaatlerinde sokak ya da caddelerin tenhalamas yada sabah saatlerinde ar kalabaln yaand yerlerolarak sralanabilir (Hideg ve Manchin, 2007,Greene, 2003, Wekerle ve Whitzman, 1995). Mekngvensiz olarak tanmlayan sosyal zellikler ise;sokakta yaayan evsizlerin varl, kavga ya daatmalarn yaanyor olmas, kiiler arasndakikomuluk ilikilerinin zayf olmas, etnik ya da rklkatmalarn olmas gibi etkenlerdir (Hideg, Manchin,2007).

Cambridge niversitesi'nde yaplan bir alanalmasnda (2007) su korkusu, kentsel sular,vandalizm ve dier kentsel stres gstergelerininbirbirleri ile ilikileri seilen bir mahalle zerindenkurgulanmtr . Buna gre sukorkusunu tetikleyen en nemli unsurlar, temeldesuun kentlerdeki geliimine de neden olan, g,isizlik, sosyal ve meknsal dlanma gibi nedenlerolarak belirlenmitir. Dier taraftan vandalizm bata

(Bkz. ema 1)

olmak zere, grafiti, terkedilmi binalar, evsiz saysnnokluu, kr noktalar gibi zellikler de kentsel suungeliiminin imgeleri olmakta ve su korkusunuoluturmaktadr. Kent ierisinde suu reten, suueken ve suun oluumunu kolaylatran alanlar isekentsel gvenliin ve sosyal kontroln yeteri kadarsalanamamas ve kentlerin fiziksel zelliklerinin desu geliimine meyilli olmas sebebiyle olumaktadr.

Bu nedenle kentsel meknn fiziksel ve sosyal yapsnabal olarak gelien su ve kentli zerinde yarattkorkunun azaltlmasnda gvenli kent meknlartasarlamak nem tamaktadr. Bunungerekletirilebilmesi iin ise gvenli kent yaklamlarve planlamasna temel oluturan yntemlerden birisikentsel mekndaki gvensizlik hissinin lm ve bulm sonucunda suun geliimine neden olanmeknsal zelliklerin tespitidir.

Brantingham ve Brantingham'a (Kerry, 1998 ierisinde;Brantinghams, 1993) gre, sulular dahil olmak zerekentte yaayan tm insanlar gnlk yaamlarnda rutinolarak kullandklar kentsel meknlara kar birfarkndalk yani bir alg gelitirirler. Bu nedenlekentlerdeki kriminal hedeflerin seiminde kiilerinmekn nasl algladklar ve meknn kiilerde yarattfarkl alglara neden olan zellikleri (genellikle fiziksel

KENTSEL MEK NDA GVENSZLK HSS/SUKORKUSU'NUN LM

zellikler) nem tamaktadr. Bu meknlar farkndaolunan meknlar olarak tanmlanr. Buradan yolakarak kentsel mekn ve sululuk hissininllmesinde iki yntem uygulanabilir. Bunlardan ilkikentlilerin mekn gvensiz hissetme nedenlerininortaya karlmas, ikincisi ise sulularn suiledikleri mekn nasl algladklarn ve bu meknneden setiklerinin tespit edilmesidir. Brantingham veBrantingham'a (1996) gre, eer bir meknda suluyusua tevik eden nedenlerin neler olduu bilinirse(rasyonel yer seim teorisinde olduu gibi) vesulunun seiminin kentlerde nerede ve hangifaaliyetlerle yer ald tespit edilirse (rutin aktivitelerteorisinde olduu gibi), sua mdahale etmekkolaylaacaktr. Bu durumda sulunun mekndakieilimi ile kentlinin mekn gvensiz hissetmenedenlerinin tespiti, probleme sebep olan meknsalzelliklerin netlemesine neden olabilir.

Brantinghams'n (1995) belirledii suu reten, suueken ve suun oluumunu kolaylatran alanlarlarten iki tr sulu davran bulunmaktadr;

1. Frsat Davran,2. Kastl Davran.

Frsat davran, sulu kiinin kentin herhangi biryerinden geerken meknn ve o anki koullarn suolaynn gereklemesine uygun olmas durumunudeerlendirmesi olarak tanmlanabilir. Sulunun bu

Resim 1-c Mekndaki Su Gstergesi rnekleri Fotoraf: Ela Ata Resim 1-d Mekndaki Su Gstergesi rnekleriFotoraf: Ela Ata, Kocatepe-Ankara

hareketinde suun gerekleecei mekn ncedenbelirlenmi deildir. Bu nedenle bu eilimlegerekleen sular hafif sular olarak tanmlanankentsel vandalizm, grafiti ve kentsel sular ierisindeyer alan mala ve ahsa kar ilenen sularn pekoudur. Kastl davran ile su olayn gerekletirensulu ise, su meknn nceden belirlemektedir.Seilen mekn ya sulunun genellikle tercih ettii, dahanceden de birka kez su ilemi olduu bir kentselmekn ya da su ilemeye uygun zamanlarn olduuyerdir. Daha ok mala kar ilenen sularn kastlsulu davran sonucunda ortaya kt bilinmektedir(Ratcliff, 2001 ierisinde; Brown, Altman, 1981,Harvey, 2005 ierisinde; Cromwell, Olson, Avary,1991).

Gvensizlik hissi, istatistiklerle aklanacak kadarsaysal ve net sonular vermese de, kentlerin refahndorudan etkiliyor olma nedeni ile nem tamaktadr(Moser, 2004 ierisinde; Kapinsky, 2001). Buradan yolakarak sulularn eilimi ile tespit edilen kentselmeknlarda kentlilerin de algsna bavurmak, mekandasua neden olan ayrntlar hakknda bilgi vermektedir.Nasar ve Jones'a (1997) gre kentliler kentselmekndaki olas su meknlarn tespit edebilmektedir.Bunun nedeni ise meknn kiilerin suu alglamasnda,suun engellenmesinde ya da suun geliimindedorudan bir etkiye sahip olmasndandr. Bu nedenlesu korkusu analizleri su istatistikleri ile yaplananalizleri destekleyecek trden analizlerdir.

Su korkusu analizleri, su istatistikleri ile mevcut sudurumuna ynelik yaplan analizler gibi, makro vemikro leklerde yaplabilen ve kentsel mekn-sugeliimi arasndaki ilikiyi ortaya koyan analizlerdendir.Makro lekli analizler Brantingham ve Brantingham'agre (Ditton, Chadee, 2006 ierisinde, Brantingham veBrantingham, 1986) temelde birbirini destekleyen ikitr analizden olumaktadr; birincisi emniyetbirimlerinin kayt ettii su istatistikleri (su says venfusa olan oran kullanlarak yaplan analizler) ilesuun kentteki ya da lkedeki dalmn gstermek,yani suun desenini karmak, ikincisi ise sukorkusuna dayal mahalle/kent/lke leklerindekentlinin ya da sulunun mekn algsn len analizlerile su korkusuna neden olan meknsal zelliklerinkentteki dalmn/desenini karmaktr.

Mikro lekli su korkusu analizleri ise yine suistatistikleri ile elde edilen noktasal su haritalarndestekleyecek ekilde yaplr. Bu nedenle bu analizlerkiilerin mekn nasl algladklarndan yola klarakkentin alt lekteki tasarmna ynelik suu oluturanmekansl zelliklerin tespitidir. Bu amala sz konusukentsel meknda (sokak, cadde ya da bir komuluknitesinde) suun geliimine neden olan ya da suungeliimine ortam hazrlayan etmenler saptanr. Bunlarnbalcalar, terkedilmi binalar, grafiti izleri, kentselvandalizm rnekleri, demir-tel ayrclar vb. olaraksralanabilir (Nasar, Jones, 1997).


Gvensizlik hissine ynelik olarak yaplan analizleringvenlik birimlerinden alnan su verileri ile aynsonular verdii grlmtr (Frevel, 2006). Bu dakiilerin mekn alglamasnn gvenli meknplanlamasndaki nemli yollardan biri olduunugstermektedir. Yaplmas gereken analizlerin temeliniscak noktalar olarak belirlenen alanlarda alankullanclar ile (mahalle sakinleri ya da meknnsrekli kullanclar) yaplan anket almalar ve ortakalma programlar oluturmaktadr. rnein,Greene'in (2003) Latin Amerika'da yapt gvensizlikhissi almasnda seilen kentsel meknda meknkullanclar ile yaplan anket ve ortak almalarsonucunda, genel olarak bir ok kentsel mekan iingeerli olabilecek, gvensizlik hissini oluturan 23zellik alt gruba ayrlarak tanmlanmtr;

1. Sanal Alan (ne kadar grebiliyorum?) 2. SanalKontrol (ne kadar grnyorum?), 3. Sosyal Alar, 4.

Mekn Kullanm, 5. Potansiyel Yardm, 6. TehlikeFaktr.

Buna gre bir mekann kentli tarafndan gvensizolarak alglanma nedenlerinin banda ncelikle kiizerinde bask olmayacak ekilde evre tarafndangrlebiliyor olmak ve kendini rahat hissedecek ekildeevresini gryor olmak yer almaktadr. Grlebilirliinsalanmasnda; yollarn genilikleri, aa ya da dierpeyzaj elemanlarnn konumu, kent mobilyalarnnkonumu ya da ayrc elemanlarnn varl gibi etmenlernem tamaktadr. Bunlarn dnda zellikleklandrmann yeterli olmas, gvenlik glerineeriebilirlik, karma kullanmlarla gnn her saati canlolan meknlar ve bakml bir kentsel evrenin degvenlilik hissini arttrd ortaya kmaktadr

Komularn ya da o mekn srekli kullananlarnbirbirleriyle olan ilikileri zellikle informal izlememeninsalanmas asndan da nemli grlmektedir.

(Bkz. Tablo1).

KAYNAKA

NTERNET KAYNAKASI

Block, R. L., Block, C., R., (1995), Space, Place and Crime: HotSpot Areas and Hot Places of Liquor Related Crime, CriminalJustice Press, USA.

Brantingham, P., (2006), Daily Urban Crime and Disorder, IsThere a Simple Solution?, , Vol.28,No.3, Online Articles:(Eriim: 10.03.2007).

Brantingham, P.J., (1995), Criminality of Place: Crime Generatorsand Crime Attractors,

, Vol.3, pp.5-26.

Brantingham, P., Easton, S., T., (1996), The Crime Bill: Who Paysand How Much?, The Fraser Institute Publications, Canada;

(Eriim: 03.06.07).

Ditton, J., Chadee, D., (2006, October), People's Perceptions ofTheir Likely Future Risk of Criminal Victimization,

, Vol.46, pp.505518.

Frevel, B., (2006), Urban Safety, , Vol.3,No.1, pp.1-18.

Greene, M., (2003), Urban Safety in Residental Areas,; December 15-17, Washington

D.C.

Gm, E., (2004), Crime in Urban Areas: An EmpiricalInvestigation, Vol.4, No.7 (Mays), pp.98-109.

Harvey, S., (2005, December), Literature Review: Police Practicein Reducing Residential Burglary, Research on the effectiveness ofPolice Practice in Reducing Residential BurglaryReport 3, Ministry of Justice Publishes, New Zealand.

Hideg, G., Manchin, R., (2007), Environment and Safety inEuropean Capitals,

, Gallup Europe,(Eriim: 10.05.2007).

Kerry, S., (1998), The Home Range: Topographical &Psychological Influences on the Target Selection of HouseBurglars, Liverpool Hope University 1998-99 Library Articles,England.

Lab, S.P., (2000), Crime Prevention; Approaches, Practices andEvaluations, Anderson Publishing co., OH.

Moser, C.O.N., (2004), Urban Violence and Insecurity: anIntroductory Road Map, Environment&Urbanization, Vol.16,No.2, October, pp.1-6.

Nasar, J. L., Jones, K., (1997), Landscapes of fear and stress,, Vol.29, No.3, pp.291-323

Ratcliffe, H., J., (2001, October), A Quantative Saptial Study ofthe Impact of Canberra's Unique Geography on ResidentalBurglary Offenders, Final Report of Criminology ResearchCouncil Grant, Project No.CRC 17/00-01

Schoon, N., (2001), The Chosen City, Spon Press, London, pp.83-95, 195-217.

United Nations HABITAT, (2005), The Safer Cities Programme;Making Cities Safer From Crime, UN-Habitat (United NationsHuman Settlemenets Programme) Publish, Nairobi, Kenya, p.2-25.

Wekerle, G.R., Whitzman, C., (1995), Safe Cities: Guidelines forPlanning, Design and Management, A Division of InternationalThomson Publishing, Inc., U.S.A.

Ylmaz, ., (2005), ehir Sularnn nlenmesi; Yerel Ynetimlerin Bir Rehber, Emniyet Genel Mdrl APK DairesiBakanl Yayn, Ankara.

Cambridge University;

Harvard International Review

European Journal of Criminal Policy andResearch

Brit. J.Criminol

German Policy Studies

WorldBank Urban Research Symposium

Akdeniz I.I.B.F Dergisi,

European International Crime Survey-EUICSWorking Paper Series

Environment and Behavior

http://hir.harvard.edu/articles/1432/

http://oldfraser.lexi.net/publications/critical_issues/1996/crime/#preface

http://www.europeansafetyobservatory.eu

http://www.geog.cam.ac.uk/research/projects/crimedisorder/

Belirleyiciler

1. Sanal Alan (Vsual Field) 4. Mekan Kullanm (Space Use)Iklandrma (klandrmada kullanlan lambalarn kalitesi vesays)Aalar ve allklar (grmeye ve grnmeye engel olanlar)Yollarn zellikleri (cadde ya da sokak genilikleri)Kentsel Gridal Sistem (labirent eklindeki uzun ve dz yollar)

Tat AkOtobs GzergahlarKent Mobilyalarnn Konumu

2. Sanal Kontrol (Vsual Control) 5. Potansiyel Yardm (Potential Help)Caddeye Bakan PencerelerKulbe ve Otobs Duraklarnn KonumuAyrclarn effaflYayalarn Konumlar

Polisin KonumuEvlerin Girilerinin KonumuTelefon Kulbelerinin KonumuTicari Birimlerin Konumu

3. Sosyal Alar (Socal Networks) 6. Tehlike Faktrleri (Danger Factors)

Komularn tandklar, aina olduklar kiilerKomuluk likileriKomuluk Bilgileri

BarlarTerkedilmi ve ssz alanlarAlk SnrGen sulu gruplarGecenin Etkisi

ema 1- Vandalizme Bal Deikenler, Kaynak: http://www.geog.cam.ac.uk/research/projects/crimedisorder/

Tablo 1- Gvensizlik Hissi Analizinde Kullanlan Belirleyiciler,Kaynak: Greene, M., (2003), Urban Safety in Residental Areas, World Bank Urban Research Symposium; December 15-17, Washington D.C.

Wekerle, Whitzman'n (1995) yaptklar bir almayagre ise, su korkusu kadnlar ve yallar zerindeki dahafazla etkilidir. rnein Kanada'da sadece kadnlarzerinde yaplan bir aratrma sonucunda kadnlarnsrasyla en fazla otoparkta yalnz bana arabasna doruilerlerken, akam saatlerinde toplu tam aralarnbeklerken, kendi bana yry yaparken ve akamsaatlerinde iten eve giderken bu korkuyu hissettikleriortaya kmtr (Wekerle, Whitzman, 1995). Fakatgnmzde kentlerde artan su oranlar su korkusununartk toplumun her kesimi zerinde etkili olduunuortaya karmaktadr ve bu durumun neden olduu ennemli sosyal sorun ise kentlinin yaadklar kentlerdetedirgin bir yaam srmesidir.

Kent gvenliine ynelik yaplan almalarn temelamac kentleri yaanabilir hale getirmek ve kentlizerindeki su basksn ortadan kaldrmaktr. Yaplanalmalar gstermektedir ki kentsel meknn suungeliimindeki etkisi olduka nemlidir. Dolaysylameknn sua neden olan etmenlerinin insan algsyoluyla tespiti problemin nemli lde belirlenmesineneden olmaktadr.

Gelimi ve gelimekte olan lkelerin ounda, kentselmeknlarda giderek artan su olaylarnn neden olduugvensizlik hissi/su korkusu sonucunda grlen enyaygn uygulamalarn, yaanlan yerleri yksek ve ktgrnml ayrclarla, tellerle ya da demir kafeslerledardan, yani kamusal alandan ayrmak (zel mlkiyet-kamu mlkiyeti iletiimsizlii/uyumsuzluu) ve kamudangelebilecek potansiyel sululardan bu ayrc sistemler ilekorumaya almak olduu grlmektedir (Greene,2003). Fakat bu durum, bir taraftan korunan alandakiinsann kendisini gvenli gibi hissetmesine nedenolurken, dier taraftan kamusal alandaki dier insanlarzerinde grnmeyen bir bask yaratarak meknngvensiz olduu hissini dourmakta, bylece meknninsan zerinde yaratt gvensizlik hissi ve yeringvensiz olarak alglanmas ya da tanmlanmas sonucudeimemektedir. Buna karlk olarak zellikleklandrma, grnrlk, grebilirlik gibi faktrlerle,gvenlie ynelik kentsel tasarmlar, formal ve informalizleme sistemleri olan komuluk ilikileri ve gvenlikhizmetleri tarafndan izleme sistemlerinin, gvensizlikhissini byk lde azaltt grlmektedir. Bu dagelimi lkelerde, kentsel tasarmla suu engelleme(Crime Prevention Trough Environmental Design-CPTED)ve zellikle ngiltere'de youn bir kullanma sahip olankenti izleyen gvenlik kameralarnn (Closed CircuitTelevision Systems-CCTV) kent planlamada kullanlmasile salanmaktadr.

zellikle kent planclarnn rettikleri kentselmeknlarda gvenliin salanmasn ilk sradaki hedefleriarasna almalar ve kentli ile yaplan ortak almalarlasorunun kkenini tespit etmeleri, alt ve st leklerdebuna ynelik bir planlama anlay gelitirmeleri, gerekgvenli kent meknlar oluturmak, gerekse kentlininyaad yerden memnuniyetini salamak asndannemli ve gereklidir. Su korkusu ya da gvensizlikhissinin tespiti ayn zamanda halk da planlamaya dahil

SONU YERNE

Funda Yirmibeolu, Yrd. Do. Dr., T Mimarlk Fak., ehir ve Blge Planlamas Bl.Nilgn Ergun, Do. Dr.,

STANBUL'DA SU


GR

Srdrlebilir bir gelime iin en nemligereksinimlerden biri gvenli bir ortamnsalanmasdr. Gvensiz bir ortamda gelimeolamayaca gibi, gelimemi ortamlar da gvenliolmamaktadr. Gnmzde kentlerin nfusu hzlaartarken, kentlerdeki su kentlerin bymesine oranladaha hzl artmaktadr. Byk kentlerin youn nfusuve kltrel farkll, dzensiz bir kent geliiminiberaberinde getirmekte, toplumda eit olmayanretim, karklk ve deiim ile birlikte su ortayakmaktadr. Toplumdan dlanm insanlarnekonomik durumunu iyiletirme aracnn su ilemekolmas yksek su oranlarna yol amakta, yaamkalitesini ve ekonomiyi etkilemektedir.

Schuerman ve Kobrin (1987), bir toplumdaki sudzeyinin, yaayanlarn eitimi, geliri, etnik yaps,ya, cinsiyeti ve oturma sresi gibi demografik vedier sosyal deikenlerle ilikisi olduunu ilerisrerken, Gizewski ve Homer-Dixon (1995) ile Rycusise (1998), kentsel suu arttran en nemli faktrlerin,zellikle fiziksel olarak bozulmu yerlemelerde,sosyal, ekonomik ve politik ayrmclk olduunubelirtmektedirler.

Gizewski ve Homer-Dixon (1995) :

Krdan kente gn, gmen nfusun ekonomiksorunlarn arttrdn,

Gmenlerin kentsel evreye sosyal ve psikolojikolarak uyum problemleri olduunu, kltrelikilemler yaayan bu kiilerin gemiteki yaamaalkanlklarnn ve adetlerinin bozulmasnn kiiselkimlik bunalmna yol atn, deien davranlarzerindeki geleneksel sosyal kontrollerinzayfladn,

Krdan kente g eden kiiler iin kentsel evredebirok farkl grup arasnda youn bir rekabetin ortayaktn, politik hareketlerin gmenleri politizeolmaya tevik ettiini, muhalif partileri ve iddethareketlerini desteklemesine yol atn belirterekbirinci ve ikinci aamada gmenler arasndadepresyon, kendini kt hissetme, anomi vekkszlk duygularnn ortaya ktn, ncaamann bu olumsuzluklar gidermek iin frsatsaladn ve onlar ynlendiren kiiler tarafndanharekete geirildiini sylemektedirler.

Sululua evresel fak

Documents

dosya6