Dr. Burhan YILMAZ

Aile Hekimi/TRABZON

AİK Öğrenim Hedeflerimiz Akılcı ilaç kullanımı nedir?

Akılcı ilaç kullanımında gereklilik nereden doğuyor?

Nelere dikkat edilmeli ?

Akılcı olmayan ilaç kullanımının kapsayıcılığı ?

Akılcı ilaç kullanımındaki hatalar?

Ülkemizde AİK ile ilgili faaliyetler nelerdir?

AİK Sorumluluk sahipleri kimlerdir?

AİK Eczacı ve Eczanelerin önemi nereden doğuyor?

AİK Hastalara önerilerimiz neler olmalı?

AİK öğrenim Hedeflerimiz İlaçları nerede muhafaza edelim?

Açık ambalajlı ,yarım kalan ilaçlar ne yapılmalı?

AİK Antibiyotik ,Analjezikler ,Vitaminlerin yeri?

İlaç kullanımı öncesi Hekim ve/veya Eczacılara neleri sormalıyız?

AİK Bakanlığımızın Ulusal Eylem Planı 2011 faaliyetleri ve sonuçları neler olmuştur?

Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu ’’Reçete Bilgi Sistemi’’ üzerinden veriler nasıl değerlendirilmelidir?

AKILCI İLAÇ KULLANIMI

Akılcı İlaç Kullanımı tanımı ilk defa 1985 yılında Dünya Sağlık Örgütü tarafından yapılmıştır.

Kişilerin klinik bulgularına ve bireysel özelliklerine göre; uygun ilacı, uygun süre ve dozda, en düşük fiyata ve kolayca sağlayabilmeleri olarak tanımlanmaktadır.

Conference of Experts on the Rational Use of Drugs, World Health Organization, Nairobi, Kenya, WHO/CONRAD/WP/RI, (25-29.12.1985).

Akılcı İlaç Kullanımı Gerekliliği Özel hasta gruplarında uygunsuz ilaçların kullanılması

Akılcı ilaç kullanımı halkın sağlığını ve toplumun çıkarını gözetir

Temel ilaç listelerine ve güncel rehberlere uygun olmayan ilaçların reçete edilmesi

Pahalı ilaçların yazılması ve kullanılması

Gereksiz enjeksiyon uygulanması

Gereksiz antibiyotik, ağrı kesici,vitamin kullanılması

Hastalara yeterli bilgi verilmemesi

Akılcı İlaç Kullanımı Gerekliliği Reçetelerin doğru bilgileri içermesine özen

gösterilmemesi

Eczacıların reçete karşılama, ilaç verme ve hastayı bilgilendirme konusunda yeterli davranış sergilememesi

Sağlık personelinin ilaç uygulama hataları yapmaları

İlaç üretimi ve dağıtımı kaynaklı alt yapı sorunları

Gereksiz, etkisiz, yüksek maliyetli ilaç kullanımı AİK gerekliliğini ortaya çıkarmıştır.

8

AKILCI İLAÇ KULLANIMINDA DÜNYADA VE ÜLKEMİZDE DURUM Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (EKİÖ /OECD) 2008 raporuna göre; Sağlığa ayrılan pay ; ABD’de % 16.4 İngiltere’de % 8.8 Türkiye’de ise % 6.1 olarak bildirilmiştir. Ülkemizde toplam sağlık harcamaları içinde ilacın payı % 46 iken, İngiltere’de %12.3, ABD’de ise % 12.2 olarak bildirilmiştir

En çok satılan ilaçlar (Dünya genelinde)

• Kalp-damar hastalıkları % 19.3

• Santral sinir sistemi hastalıkları % 15.8

• Metabolik hastalıklar % 15.3

• Antibiyotikler % 9.9

• Solunum sistemi hastalıkları % 9.3

En çok satılan ilaçlar (Türkiye’de)

• Antibiyotikler % 19.0

• Ağrı kesiciler % 12.0

• Antiromatizmal ilaçlar % 11.0

• Soğuk algınlığı ilaçları % 8.6

• Vitaminler % 7.3

http://www.saglik.gov.tr/TR/belge/1-7771/akilci-ilac-kullanimi.html

Ülke ekonomisinde yük olmaya

başlayacak kritik nokta %10

“1999-2000 yıllarında gerçekleştirilen Türkiye Ulusal Sağlık Hesapları Araştırması’na göre, ülkemizin 2000 yılı için toplam ilaç ve dayanıksız tıbbi tüketim malzemesi harcamasının, toplam sağlık harcamasındaki payı %24,8 olmuştur.”

11

AKILCI İLAÇ KULLANIMINDA DÜNYADA VE ÜLKEMİZDE DURUM Türkiye’de 2007 yılında kullanılan tüm ilaçların kutu bazında %17’si, TL bazında %18’i antibiyotiklerdir. 2007 yılında kullanılan 1,3 milyar kutu ilacın 223 milyon kutusu antibiyotiktir. 2007 yılında kişi başına kullanılan yıllık ortalama 20 kutu ilacın 3,5 kutusu antibiyotiktir.

Akılcı İlaç Kullanımına ilişkin çalışmaların toplanması ,değerlendirilmesi , ülkemizin ihtiyaçlarına, önceliklerine, kaynaklarına uygun stratejik planlar haline getirilmesi ,geniş kapsamlı ulusal politikalar belirlemek ve hayata geçirmek için;

12 Ekim 2010 tarihinde Sağlık Bakanlığı İlaç ve Eczacılık Genel Müdürlüğü bünyesinde; “Akılcı İlaç Kullanımı Şube Müdürlüğü” kurulmuştur

ÜLKEMİZDE AİK DÜZENLEMELERİ

Sağlık Bakanlığı bünyesinde, akılcı ilaç kullanımı ile ilgili çalışmalar, yaklaşık 25 yıldır sürmektedir.

12 Ekim 2010 tarihinde Bakan Oluru ile,

Akılcı İlaç Kullanımı Birimi;

19 Mart 2012 tarihinde Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu Bünyesinde Akılcı İlaç Kullanımı, İlaç Tedarik Yönetimi ve Tanıtım Dairesi kurulmuştur.

Akılcı İlaç Kullanımında Sorumlu Taraflar

Hekim

Eczacı

Hemşire

Diğer sağlık personeli

Hasta/ hasta yakını

Üretici

Düzenleyici Otorite

Diğer (Medya, Akademi vb.)

Akılcı Olmayan ilaç Kullanımları Hastanın sorununun eksik ,hatalı tanımlanması

Teşhisin doğru yapılamaması

Uygun tedavi ,ilaç seçimi ,doz ayarlaması yapılmaması

Reçetenin eksik düzenlenmesi doğru düzenlenmemesi

Hastalarla olan iletişim eksikliği

İlaç kutularında işaretleme ,bilgilendirme ve etiket hatalarının olması

Hastalık tedavi süreçleri ,ilaç yan etkileri ,uygulama ve saklama koşulları ile ilgili bilgilendirme eksiklikleri

UYGUN OLMAYAN İLAÇ KULLANIMLARI

Çoklu ilaç kullanımı

İlaçların gereksiz ve aşırı kullanımı

Klinik rehberlere uyumsuz tedavi seçimi

Piyasaya yeni çıkan ilaçların uygunsuz tercihi

İlaç kullanımında özensiz davranılması

(uygulama yolu, süre, doz..)

Uygunsuz kişisel tedavilere başvurulması

UYGUN OLMAYAN İLAÇ KULLANIMLARI

Gereksiz yere antibiyotik tüketimi

Gereksiz yere enjeksiyon önerilmesi

Gereksiz ve uygunsuz vitamin kullanımı

Bilinçsiz gıda takviyesi ve bitkisel ürünlerin kullanımı

İlaç-ilaç etkileşimleri ve besin-ilaç etkileşimlerinin ihmal edilmesi

UYGUN OLMAYAN İLAÇ KULLANIMLARI

Çocuk ishallerinde antibiyotik tedavisi

Fonksiyonel kabızlıkta laksatif alışkanlığı

Soğuk algınlığı v.b. viral enfeksiyonlarda antibiyotik kullanımı

Her türlü dispepsi durumunda proton pompası inhibitörleri ve/veya H2-reseptör blokörlerinin kullanımı

20

UYGUN OLMAYAN İLAÇ KULLANIMLARI

Peptik ülserde proton pompası inhibitörleri ve H2-reseptör blokörlerinin birlikte kullanılması

Esansiyel hipertansiyonda tek ilaçla tedavi denenmeden 2, 3 hatta 4 ilaçla uzun süreli tedavi

Analjeziklerin su istimali (Ör:bir reçetede birden fazla NSAII bulunması)

Vitamin su istimali (antibiyotik ile veya gribal enfeksiyonlarda kullanma alışkanlığı)

Eczanelerin Yeri ve Önemi Eczacı; belli bir eğitimi almış ilaçların hazırlanması ve

sunulmasını sağlayan hastanın ilacı kullanmadan önce son karşılaştığı sağlık mensubudur.

İlaç kısa ürün bilgisi doğrultusunda yeterli bilgilendirme ve işaretleme yapılmalı

Hastanın hastalığının niteliğini bilmesi , ilaçlarının veriliş amacını ve ne şekilde kullanması gerektiği konusunda bilgilendirilmesi

İlaçların reçetelenmesi ,kullanılması ve tedavinin sonuçlanması sürecinde en önemli ve en kolay basamak eczanelerdir.

Eczanelerin Yeri ve Önemi

İlaçlarla(gereklilik ,etki zamanı ,düzensiz alınırsa ne olur?, hangi şikayetler geçer )

İlaçların kullanım talimatları(nasıl ,ne zaman , süre , saklama , kalan ilaçlar)

İlaçların yan etkileri(yan etkiler ciddiyeti , ne yapılmalı)

İlaçlar ile ilgili uyarılar(besin ilaç etkileşimi , yüksek doz , tam tedavinin uygulanması, ne zaman kontrol)

Bilgilendirmenin doğrulanması(her şeyi anladı mı ? doğru şekilde tekrarlamalı , başka soru var mı?)

TEDAVİ SEÇENEKLERİ • Ekonomik Etmenler • İlaç Endüstrisinin Etkileri

• Alışkanlıklar

• İş Yükü ve Personel Sıkıntısı

• Yasal Etmenler

• Yetersiz ve Eksik Bilgi

• Sosyo-Kültürel Etmenler

• Diğer Etmenler

24

TANI VE TEDAVİ SÜRECİNDE AKILCI İLAÇ KULLANIMI

Hastanın sorununun tanımlanması,

Hekim tarafından doğru tanının konulması,

İlaçlı veya ilaçsız, etkili ve güvenilir tedavinin tanımlanması,

Tedavinin gerçekleşebilirliğinin ve maliyetinin değerlendirilmesi,

Tedavinin başarısı ve hastanın uyumunun değerlendirilmesi,

TANI VE TEDAVİ SÜRECİNDE AKILCI İLAÇ KULLANIMI

Eğer ilaçla tedavi uygulanacaksa uygun ilaçların seçimi,

Çoklu ilaç kullanımlarında etkileşimlerin öngörülmesi,

Her bir ilaç için uygun dozun ve uygulama süresinin belirlenmesi ve uygun reçetenin yazılması gerekmektedir.

Bu aşamada güncel tanı ve tedavi kılavuzları esas alınmalıdır.

Hasta ve hasta yakını tedavi hakkında bilgilendirilmelidir.

AKILCI İLAÇ KULLANIMINDA SÜREÇLER

İlaçların üretim ,tüketim , dağıtım ve imha aşamaları için,

İllerde koordinasyonu sağlamak amacıyla 81 ilde Akılcı İlaç Kullanımı İl Koordinatörlükleri bulunmaktadır.

Hastane Hizmet Kalite Standartları için hastanelerde planlama yapmak ve faaliyetlerde bulunmak amacıyla Akılcı İlaç Kullanımı Ekipleri oluşturulmuştur.

Türkiye ilaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu Başkanlığınca; sağlık personeli ve halkın farkındalığının artırılması, davranış değişikliği amacıyla tanıtım ,eğitim ,izleme ,değerlendirme yapılmaktadır.

Sağlık Kuruluşlarında Hastaların Farkındalığının Sağlanması

Afiş ve Broşür hazırlanması ve dağıtılması

Görseller ve İşitsel mesajlar yayınlanması

Telefonlarda bekleme anonsları

Asansör Kapılarını giydirme vs…

AİK illerdeki faaliyetler

İl Sağlık müdürlükleri bünyesinde

Akılcı ilaç kullanımı il temsilcileri belirlendi

Akılcı ilaç kurulu oluşturuldu

Düzenli aralıklarla toplantılar yapıldı

Hastanelerde akılcı ilaç kullanımı ekipleri oluşturuldu

Topluma yönelik alışveriş merkezleri,okullar,meslek odaları,,iletişim araçları(radyo,gazete vs..) aracılığı ile çeşitli eğitimler ve bilgilendirmeler yapıldı

Sağlık Personeline Yönelik Çalışmalar Aik il Koordinatörlüğünce eğitici ekibi oluşturulması

Eğitici ekip tarafından Aile Hekimlerine ,Hastanelerde çalışan Hekimlere farkındalık eğitimleri düzenlenmesi

‘’Akut tonsillofarenjit akılcı antibiyotik kullanımı’’ projesi ile antibiyotik kullanım oranlarının düşürülmesi hedeflendi

‘’İnfluenza tanılı hastalarda akılcı ilaç kullanımı’’gibi projeler yapıldı

Projeler kapsamında eğitim ,kullanılacak laboratuvar yöntemi tanıtımı ve dağıtımı yapıldı

Hastane Çalışanlarına Yönelik…

Kamu Hastanelerinde uygun ilacın, uygun doz ve sürede kullanılması için cerrahi proflaksi rehberi hazırlanması ve eğitimler verilmesi

İlaç -ilaç , ilaç-besin etkileşimleri ve özel gruplarda ilaç kullanımını içeren rehberler ve broşürlerin hastane eczacıları tarafından hazırlanması

Akılcı ilaç Kullanımı Ulusal Eylem Planı (2014-2017)Hekimler için… Tıp ve Diş Hekimliği Eğitim müfredatına AİK ’ nın

eklenmesi

Asistan Hekim Uzmanlık Eğitimlerine AİK eklenmesi

Aile Hekimleri için uzaktan eğitim programında bu konuya yer verilmesi

Bilimsel toplantılarda konunun işlenmesi

AİK konuşmacı ve eğitici havuzunun oluşturulması

Reçete bildirim sisteminin işlerliğinin arttırılması

E-reçete sistemi ile koordineli çalışan ,ilaçların yan etkileri ilaç etkileşimleri ile ilgili uyarı verebilen bir sistemin oluşturulması

DSÖ TARAFINDAN AKILCI İLAÇ KULLANIMININ TEŞVİK EDİLMESİ İÇİN ÖNERİLEN 12 TEMEL MÜDAHALE

1. İlaç kullanım politikalarını koordine edecek ve bunların etkilerini izleyecek kurum

2. Eğitim denetim ve karar alma süreçlerinin desteklenmesine yönelik Klinik Tanı ve Tedavi Rehberlerinden yararlanma

3. İlk seçenek tedavileri esas alan temel ilaçlar listesi oluşturma

4. Bölgelerde ve hastanelerde ilaç ve tedavi kurulları kurma

5. Mezuniyet öncesi müfredat programında probleme dayalı farmakoterapi eğitimi vermeyi sağlama

6. Bir gereklilik olarak hizmet içi sürekli tıp eğitimleri düzenlenmesi

*WHO Policy Perspectives on Medicines ;September 2002

DSÖ TARAFINDAN AKILCI İLAÇ KULLANIMININ TEŞVİK EDİLMESİ İÇİN ÖNERİLEN 12 TEMEL MÜDAHALE 7. Kurumsal çerçevede izleme, denetim ve geri bildirim

sistemlerinin geliştirilmesi

8. İlaçlar konusunda bağımsız (tarafsız bilgi) bilgi kaynaklarını

kullanma

9. Kamuoyunun ilaçlar hakkında eğitilmesi

10. Etik olmayan mali girişimlerden sakınılması

11. Uygun ve zorunlu düzenlemeleri hayata geçirme

12. İlaçların ve personellerin mevcudiyetini güvence altına

almaya yönelik yeterli devlet harcamalarının sağlanması *WHO Policy Perspectives on Medicines; September 2002

Akılcı ilaç Kullanımı Ulusal Eylem Planı 2011 DSÖ araştırmasına göre 42 ülke arasında en çok

antibiyotik tüketimine sahip ülkeyiz.

İlaçların uygun kullanılması hedeflenmiş

2011 yılında faaliyetler başlatılmış

2011 -2018 yılları arası dikkate alındığında

Türkiye’de Aile Hekimlerimizin Antibiyotik bulunan reçete yüzdeleri %34,94 den %24,97 a düşmüştür.

Trabzon ilimizde bu oran %21,3 olarak gerçekleşmiştir.

Grafik 16. Türkiye-İl Karşılaştırması Aile Hekimleri 2012-2018 ‘‘Antibiyotik Bulunan Reçete Yüzdesi’’

33,99 33,95 31,47 31,07

29,53

24,97 24,55 25,25

0,00 0,00 0,00 0,00 0,00

22,06 21,34 21,83

0,00

5,00

10,00

15,00

20,00

25,00

30,00

35,00

40,00

2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019TÜRKİYE İL

37 Kaynak: Reçete Bilgi Sistemi (RBS)

24,55 22,06 21,76 21,67

20,35 20,27 18,96 18,45

16,41

0,00

5,00

10,00

15,00

20,00

25,00

30,00

Reçeüzdesi-2A018aaaa

Kaynak: Reçete Bilgi Sistemi (RBS)

Türkiye ilaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu Reçete Bilgi Sistemi Reçete Bilgi Sistemi üzerinden Şubat 2019 Antibiyotik

yüzdeleri değerlendirildiğinde

Aile Hekimlerinde Türkiye Ortalaması %24,75

Trabzon Ortalaması %21,97

Diğer Hekimler Türkiye %36,64 Trabzon % 28,21

Nisan 2019 Türkiye ortalaması %24,96 Trabzon %21,83

Diğer Hekimler Türkiye %36,66 ve Trabzon % 28,11

AİK Eylem planı ile Ülkemizde ve İlimizde önemli mesafeler kat edilmiştir.

TÜRKİYE İKİNCİSİ TRABZON

AİK Nelere Dikkat Edilmeli… Hekim tarafından doğru teşhisin konulması

İlaçlı veya ilaçsız ,etkili ve güvenli uygun tedavi kararı verilmeli, reçete düzenlenmeli

Güncel tanı ve tedavi kılavuzları esas alınmalı

İlaç kullanım öyküsü ve allerji durumu sorgulanmalı

İlaçların kullanım şekli , süresi ,hangi şartlarda saklanacağı anlatılmalı ve eksiksiz uygulanmalı

Hasta/hasta yakını ilacın olası yan etkileri ve ilaç besin etkileşimleri konusunda bilgilendirilmeli

AİK Nelere Dikkat Edilmeli…

İlaçlar uygun şartlarda saklanmalı

İlaçlar buzlukta saklanmamalı ve dondurulmamalı

Hamilelik ve Emzirme döneminde, çocuklarda yaşlılarda ,böbrek ve karaciğer yetmezliği olanlarda, kronik hastalığı ve ilaç allerjisi olanlarda dikkatli olunmalı

İlaçlar hekim ve eczacı önerisi dışında çiğnenerek

kırılarak,bölünerek yada suda eritilerek kullanılmamalı

AİK Nelere Dikkat Edilmeli… İlaçlar çocukların göremeyeceği , ulaşamayacağı

yerlerde saklanmalı

İlaçlar ışıktan ve nemden korunarak ambalajlı saklanmalı

Hekim önerisi dışında ilaç yarıda kesilmemeli , doz değişikliği yapılmamalı uygun süre kullanılmalı

İlaç dışı gıda takviyesi , bitkisel ürünlerin tedaviye yönelik bilinçsiz kullanılmaması

Açık ve bozuk ambalajlar satın alınmamalı

Son kullanma tarihi geçmiş ilaçlar kullanılmamalı

Hastalara önerilerimiz Neler olmalı İlaçlar uygun zaman ,uygun yoldan , uygun dozda

uygun sürede ve kesintisiz alınmalı

İlaçlar iyi hissettiğinde kesilmemeli

İlaç kullanımı unutkanlıklarının önüne geçmek için hatırlatıcı düzenlemeler yapılmalı

Her ilacın herkese iyi gelmeyeceği zarar vereceği unutulmamalı

İlaçlar doğrudan güneş ışığı almayan serin yerlerde +4 buzdolabında muhafaza edilmeli ve kesinlikle buzlukta saklanmamalı

UYGUN OLMAYAN İLAÇ KULLANIM ETKİLERİ

Akılcı ilaç kullanımı tanımında yer alan maddelerden herhangi birinin veya birkaçının karşılanamaması durumu;

Hastaların tedaviye uyumunun azalmasına,

İlaç etkileşimlerine,

Bazı ilaçlara karşı direnç gelişmesine,

Hastalıkların tekrarlamasına ya da uzamasına,

Advers olay görülme sıklığının artmasına,

Tedavi maliyetlerinin artmasına neden olur.

46

Akılcı İlaç Kullanımı;

ülkelerin sağlık giderleri içerisinde belirli bir pay alır.

Bu payın artışı ekonomiye ek yük getirir.

Akılcı kullanım ilaç harcamalarının uygun aralıkta kalmasını sağlar.

Öte yandan istenmeyen ilaç etkilerinin önüne geçilmiş olur.

Akılcı İlaç Kullanımının Özü;

Etkinlilik

Güvenlilik

Uygunluk

Maliyet

Ulaşılabilirlik

47

TEŞEKKÜRLER …

48

48

www.akilciilac.gov.tr