DilinDeğerlendirilmesi

Dr.MeralÇilemÖkcün-Akçamuş

Nedendeğerlendiririz?

• Riskgrubuçocuklarıbelirleme/tarama• Tanılama• Müdahale• Performansbelirleme/tanıma• İzleme,müdehaleyi biçimlendirme,• Müdahaleninetkililiğinibelirleme

Tarama

• Dilgelişimi–edinimiaçısındanriskgrubuçocuklarıbelirlemekiçinyapılır.• Genelliklekolayuygulanabilir-kısaölçmearaçları/süreçlerikullanılır.• Geçerlivegüvenilirolan(genelliklestandardizasyonuyapılmış)araçlarkullanılabilir.• Sıklıklaakranortamlarındagözlemlerdeğerliverilersağlar

Tanılama

• Alanuzmanlarıtarafındangerçekleştirlilir.• Gözlemler,görüşmelervestandardizeölçeklerkullanılır.• Çoklukaynakla,çokluortamda,çokluaraçlaveritoplamakönemlidir.• Değerlendirmekliniktanılamayadatanıalmamailesonuçlanır.

Müdahale

• Tanıma,çocuğunmüdahaleiçinperformansdüzeyinibelirlemekamacıilegerçekleştirilir.• İzleme,müdahalesürecindeçocuğunilerlemesürecini(müdahaledenyararlanma-yararlanmamadurumunu)belirlemekvemüdahaleyiverileredayalıolarakşekillendirmekiçingerçekleştirilir.• Böylecemüdahaleninetkiliolupolmadığıdabelirlenir.

Değerlendirmeilkeleri

• Olabildiğinceçoklukaynaktan,çokluaraçlarla,farklıortamlardadeğerlendirmek• Ailekatılımınısağlamak• Disiplinlerarasıbilgiyeönemvermek(bilişsel,motorgelişim)• Müdahalesürecininbirparçasıolarakdeğerlendirmeyapmak

NeleriDeğerlendiririz?

Sözöncesiiletişimbecerileri

Alıcıveifadeedicidil

Üstdilvedil-üstübeceriler

Sözöncesiiletişimbecerilerinindeğerlendirilmesi

Jestler Taklit

BakışlarOyun

Sesler İlişkilidiğergelişimalanları

Sözöncesiiletişimbecerilerinindeğerlendirilmesi

Ebeveynraporlarıvegörüşmeler

Standardizeölçekler

Gözlemler

Ebeveynraporlarıvegörüşmeler

•Ebeveynlegörüşmeyoluilegerçekleştirilir.• Görüşmeyedayalıölçekler(TİGE,SosyalYanıtlayıcılık ölçeği,Sosyaliletişimdavranışlarıkontrollistesi)• Sözelgörüşmeilebilgialınması

•Görüşmeleriledeğerlendirmesırasındagözlenemeyenbağlamlariçindeğerlibilgileralınır.•Sorulansorularınanlaşılırolması,kullanılandilinanlaşılırlığıönemlidir.•Güvenilirliksorunuolabilir.

Ebeveynraporlarıvegörüşmeler

• Uluslararasıalanyazında• CDI• LanguageUsingInventory• Social-Communicaton Checklist(Ingersoll vediğ.,2012)• SRS• CSBC-DP(Wetherby vePrizanti2001)• The InventoryofPotentialCommunication Acts (IPCA)(Sigafoos etal.,2000

• Ülkemizde• TİGE• SYÖ• SosyalİletişimBecerileriKontrolListesi

Standardizeölçekler

• Gelişimdönemleriiçinnormlarıvardır.NormlarTGçocuklarıngelişimselaşamalarıtemelalınarakoluşturulur.• Ebeveynraporunadayalıolabilir.Çocuklabirebiruygulanabilir.

• Çocuklarınakranlarınagöregelişimseldurumunailişkinbilgiverir.• Sözöncesiiçinspesifikolarakkullanılanölçeksayısısınırlıdır.

Standardizeölçekler

• Uluslararasıalanyazında• Bayley III• Mullen• ADOS(Sadeceotizmiçin),M-Chat,CARS,• CSBS(Wetherby vePrizant,2001).

• Ülkemizde• M-Chat(sadeceotizmtaramasıiçinkullanılabilir)

Gözlemler

• Çocuklarınsözöncesiiletişimdavranışlarının• Türü• Çeşitliliği• Sıklığı• İşlevideğerlendirilir.

• İkibiçimdeyapılır• Doğalgözlem• Yapılandırılmışgözlem

Doğalgözlem

• Çocuğuniletişimseldavranışlarının(sözöncesibecerilerinin)doğalbağlamlardamüdahaleedilmedengözlemlenmesidir.• Anne,babayadaakranlarileetkileşimiçindeykengözlenebilir• Kreş-sınıfortamlarındagözlemleryapılabilir….

Yapılandırılmışgözlem

• İletişimdavranışlarınınortayaçıkmasıiçinortamdüzenlemesi/yapılandırılmasınıiçerengözlemlerdir.

•Yetişkiniletişimdavranışlarınınortayaçıkmasıiçinortamı,materyalleridüzenleveçocuklaetkileşimegirer.

•Doğalgözlemdetümiletişimdavranışıtürüveişlevlerininortayaçıkmamasıriskinielemineetmekiçinkullanılır.

Gözlem

• Uluslararasıalanyazında• LanguageENvironment Analysis(LENA-TM)• Early Social CommunicationScales (ESCS;Mundy vediğ.,2003)• Communication ComplexityScale (CSS;Brady etal.,2012)• CSBS(Wetherby &Prizant,2002)

• Ülkemizde• ErkensosyalİletişimveEtkileşimÖlçeği(Ökcün-Akçamuş vediğ.,2017)• ESCS

Sözöncesiiletişimdeğerlendirmearaçları

• Standardizearaçlar• Genellikletanıvetanılamaiçinkullanılır.• Belirliuygulamabiçimleriveortamlarıvardır.

• Gözlemler• Çocuğutanımakvemüdahaleetmekiçinkullanılır• Doğaliletişim/etkileşimbağlamlarındagerçekleştirilir.

Sözöncesiiletişimbecerilerinindeğerlendirilme-ESİE

• Nesnelioyunkarmaşıklığı• Yapılandırılmışvespontan taklit• Jestler(türlerineveişlevlerinegöre)• İletişimseleylemler(bakışlar)

• Manuel• Uygulama• Puanlama

DilinDeğerlendirilmesi

• Dilideğerlendirirken• Dilinbileşenleriningözönünealınması• Anlamaveifadeetmeboyutlarıgözönünealınması• Dilleilişkilidiğergelişimselalanlarüzerinedebilgiedinilmesi• TGçocuklardadilgelişimaşamalarınınbilinmesiönemlidir.

• Değerlendirmeçoklukaynakla,çokluaraçla,çokluortamdagerçekleştirilmelidir.

Dilindeğerlendirilmesi-Standardize–Formaldeğerlendirme

• Dilindeğerlendirilmesindekullanılanbirçokstandardizearaçbulunmaktadır• Normlarıvardır• Standartkullanım/uygulamabiçimlerivardır• Standartuygulamabağlamlarıvepuanlamabiçimlerivardır.• Uygulayıcıyetkinliğigerektirirler.

• Çocuklardadeğerlendirilmekistenenamacauygunaraçseçilmelidir• Çocuğunyaşı• Spesifikolarakdeğerlendirilmekistenendavranışlar• Etnikköken• Çocuğunkatılımdavranışları

Formal-StandardizeDilDeğerlenlendirmeAraçları

• Uluslararasıalanyazına• EkranResmi2019-03-2511.24.21.png

• EkranResmi2019-03-2511.24.38.png

Ülkemizde

•Peabody ResimKelimeTestiIV(Kılınç,2016)•TürkçeİfadeEdicivealıcıDilTesti(TİFALDİ,Berument veGüven,2013)•TürkçeErkenDilGelişimiTesti(TEDİL;TopbaşveGüven,2013)•TürkçeOkulçağı DilGelişimiTesti(TODİL,TopbaşveGüven,XXX)•Okulöncesidilölçeği(ŞahlıveBengin,201o;2014)•AnkaraArtikülasyonTesti (Ege,Acarlar,Turan,2004)

Standardizearaçlar

• Sözeldilinkullanımınailişkingünlükperformansıyansıtmaz• Çocuğungüçlüvezayıfyönleriüzerinesınırlıorandabilgiverir.•Müdahaleprogramlamaaşamasıiçinsınırlıdüzeydebilgiverir.• Çocuğungelişiminiizlemedesınırlıorandabilgiverir(kısazamanlıküçükgelişimleriçinduyarlılığıdüşüktür)• ÇocuğunTGilekarşılaştırıldığındakiperformansınailişkindeğerlibilgilersağlar

İnformal Değerlendirme(Betimleyiciyaklaşım)

• Betimleyiciyaklaşım;doğaldilörneğialınmasını,gözlemivebazıdilbecerilerinideğerlendirmeamacıyladüzenlenmişölçütbağımlıişlemlerinkullanımınıiçermektedirveçocuğundilininayrıntılıtanımlanmasınısağlamaktadır(Acarlar,2002)• Dilörneğiveöykülemeörneği• Gözlemler

• Doğalgözlem• Yapılandırılmışoyungözlemi

• Ölçütbağımlıişlemler• Boşlukdoldurma• Taklit• Anlama–göstereme

Dilörneğiveöykülemeörneği

• Dilörneği• Çocuklakarşılıklısohbetbağlamındatoplanılır• Çocuğunilgileriizlenerekgerçekleştirilir.• Çocuğailetişimpartnerigibidavranılırveiyibirdinleyiciolunur• Süreççocukmerkezlidir.• 15-20dakikalıkdilörneğialınır

• FSÖZS,TSÖZS,• TSS,TASS,OSU,EO(YAO),

• Öyküleme• Kişiselöyküleme• Resimlikitaplarlaöyküleme(Retell,yaratıcıöyküleme)• Yazısızöykülerkullanılır(Good dog Carl,Frog Story,Bus Story)• DilölçümleriveÖykügrameriayrıdeğerlendirilir.

Gözlemler

• Çocuklarınkullandıklarıdildoğaloyunyadaetkileşimbağlamlarındakayıtedilipardındananalizedilir(Elan,Pro-Coder gibiprogramlarkullanılır)• Kayıtlarınardındanhemdavranışlarhemdedilkullanımıkullanımıkodlanır.• Yapılandırılmışoyungözlemindeiseçocuğunsözeldilikullanacağıbazıortamdüzenlemeleriyapılır.