Upload
others
View
10
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
DRONA
DRONA
Drona institute Charaka Sootra 2019-20
Drona Nectar Page 2
Chapter-1---dheergajeevitheeyam Ayurveda utpathi—brahma—daksha prajapati—aswini—devendra—baradwaja—atreya—agnivesadi Chapters—30, 7 chatuskas, last 2 sangraha adyayas Trisootra/triskandha --Hetu, linga & oushada jnana Tridanda—satwa, atma, sareera Padartha –6--Order of padartha—samanya, visesha, guna, dravya, karma, samavaya Athreya sisyas—agnivesa, bhela, jatukarna, parasara, haritha, ksharapani First book by agnivesa ; jnana devatha—8 ‘hitha ahitham sukham dukham……………is dealt in this chapter Ayus—dhari, jeevitha, nityaga, anubandha, chetana anuvarthi Visesha-hrasahetu,prithakwa,viparyaya; samanya—vrudhi karana,ekatwa,tulyarthatha Samavayam--aprithakbhava Dravya—9, karma—5, guna—41(paradi-10, gurvadi-20, visesha-5, atma-6) Dravya—‘yatra asritha karma guna karanam samavayi yat tat’ Guna—samavayi tu nischesta: karanam guna’ Karyam—dhatu samya Ayurveda prayojana—dhatu samya kriya Sareera dosha chikitsa—2—daiva vyapasraya & yukti vyapasraya Manasa dosha chikitsa—jnana, vijnana, dairya, smriti & samadi Vata dosha guna—visada is said xtra from vagbhada Pitta dosha guna—amla & katu-xtra Kapha dosha guna—mridu, madura & pichila said xtra Dravya—3 types –dosha prasamana, dhatu pradooshana & swastha hita Oudbhida bheda—4 types ---vanaspati—phala without puspa, vaanaspatya—phala with puspa,
oushada—‘phala paka antha:’, veerut—pratani Oudbhida gana—moolini—16, phalini—19 Moola oushada—vamana—3 (sanapuspi, bimbi, haimavati), sirovirechana—2(sweta, jyothismati),
virechana—11 Phala oushada—vamana & vasti—8, virechana—10, nasya prachardhana-1(pratyak puspi) Lavana—5— sowarchala, saindhava, vida, oudbhida & samudra
o Used for purvakarma & panchakrma
Mootra—8 common guna—katu & lavana rasa, most sresta drug in pandu roga
Avi mootra tiktha, snigdha & pitta avirodhi
Aja mootra kasaya madura, patya, dosha hara
Gomura alpamadhuram, krimi kushta kandugna
Mahisha mootra kshara guna, sara, arsa sopha udara hara
gaja mutra lavana rasa, vishahara, used in badha vit & mootra
ostra mutra swasa kasagna, sa tiktha
vajimutra kusta vrana visha hara, tiktha katu
khara mutra apasmara, unmada, graha samana
ksheera—8-- avi, aja, go, mahisha, gaja, haya, ostra, sthree o ‘nasya alepa avagageshu vamana asthapaneshu cha virechane snehane cha paya: sarvatra
ujyate’ For sodhana—6 vruksha
Latex—3 vamana—asmanthaka, vireka—snuhi, for both—arka ksheera
Twak—3 virechana—poothika & tilwaka, krishnagandha(for external)
‘yadha visham yadha sastram……..’ ‘Yogat api visham teekshnam……’
DRONA
Drona institute Charaka Sootra 2019-20
Drona Nectar Page 3
‘tadeava yuktham baishajyam……’ Chapter—2—apamarga tanduleeya
‘matra kaalasraya yukti:…..’ 28 yavagu are said;
takra sidha yavagu; Gritha vyapat
takra pinyaka sidha yavagu Taila vyapat
Swadamstra, kantakari, phanitha--- mutrakrichra samana
Yamaka sneha+madira— pakwasaya rujapaha
Brista gavaduka sidha yavagu+makshika--- karshaneeya
Gavya mamsarasa+amla--- vishama jwara nasini
Somaraji sidha yavagu— vishagni
Upodika+dadhi-- sidha yavagu----- mada nasini
Apamarga+ksheera+godhamamsa rasa— destroy hunger
Chapter—3—aragwadeeya Choorna pradeha—32
Kolakulathadi choorna— pradeha in vatamaya with amla drava
Chaturangula patra+kakamachi patra+aswagna patra—
kustasamana
Godhuma+gritha+goat milk— vataraktha nasana
Anupa or matsya—vesavara— pavana nasana
Sireesha & sinduvara--- visha samana
Chapter—4—shad virechana satasreeya
Vamana yogas Virechana yogas
Madana 133 Syama trivrut 110
Jeemutha 39 Chaturangula 12
Ikshwagu 45 Lodra 16
Damargava 60 Mahavruksha 20
Kutaja 18 Sapthala-sankini 39
krithavedana 60 Danthi & dravathi 48
Total—600 virechana yogas; 355 vamana yogas : 245 virechana yogas Virechana asraya—6 : Kasaya yoni—5(except lavana): Kasaya kalpa—5 ; Maha kasaya –50(first--jeevaneeya & last-- vayasthapana)
o Drugs or kasaya—500. The drug dealt more times in mahakasaya-madhuka Important mahakasayas
o Panchakola & shadushna-in deepaneeya & soola hara dasaimani o Trina panchamoola in sthanyajanana o Triphala in virechanopaha & jwarahara o Madana in asthapanopaha & anuvasanopaha(not in vamanopaha) o Arjuna in udarda prasamana(not hrudya) o Trivrut in asthapana(not in virechana) o Panchavatkala in mootrasangraha o Dasamoola—sophahara dasaimani
‘‘… ………………………..tasmat na ati samkshepa vistara: mandhanam vyavaharaya, budhanam budhivardhaye’
Chapter-5—matra asitheeyam Ahara matra depends upon agnibala Ahara matra--guru dravya-1/2 or (¾ or 1/3) part of amasaya, laghu dravya—na atisowhitya
DRONA
Drona institute Charaka Sootra 2019-20
Drona Nectar Page 4
Drugs to be used nitya Shastika, sali, mudga, sainthava, amalaka, yava, anthareeksha jala, paya, sarpis, janghala mamsa, madhu
Drugs should not be used nitya Valoora, suska saka, salooka, bisa, koorchika, kilada, sookara & gavya mamsa, matsya, dadhi, masha, yavaka
krisa mamsa ‘na eva upayojayet’
Anjana--Nitya anjana—sowveera anjana o In between 5 or 8 days—rasa anjana. should be done night only.
Dhoomapana—3 o Snaihika, vairechana, prayogiga o Dhoomapana varthi--8 A length o 8 kala for prayogiga dhoomapana—
vamana, navana, anjana, danthadavana, snana,after food, kshavadu, after nidra
o Prayogiga dhoomapana— 2 times a day
o Snaihika dhoomapana— 1 time a day
o Virechana dhoomapana— 3-4 times a day
o Dhoomapana upadrava—rakthapitta, badirya, andhata, mookata, sirobrama o If disease is in grana, akshi, siras—then dhooma should be done thru grana o If disease is in kanta—then dhooma should be done thru mukha o If dhooma is released thru nose, pratiloma vayu will cause disease to eye o Dhooma netra—3 kosa & agra same as kolasti agra pramana
length Virechana—24 A Prayogiga—36 A Snaikika-32 A
Nasya--Nasya rithu by anutaila----pravrut, sarat, vasantha o Anutaila:--Matra—1/2 pala, tridosha samana, indriya balaprada
danthadavana o 2 times, rasa—kasaya, katu & tiktha o drugs—‘karanja karaveera arka malati kakumbha asana’
Taila gandoosha---param rasa jnana Siro abyanga—su twak cha aanana Karna poorana------- manyasthambha & hanu graha, Sneha abyanga--abhigata saha, Priyadarsana, upachita anga, alpajara Pada abyanga---Dristi prasada, gridrasi, sira snayu sankocha Parimarjana—arochaka, tantra, gourava Snana--Pavitra, vrishya, ayusya, sareera balasandhanakara, ojaskaram param Ratna abarana dharana—dhanya, mangalya,vyasana soodana, kamya, ojasya Pada & mala marga souca—medya, pavitra, ayusya, alaksmi kali nasana Padatra dharana—chakshusya, balya, vrisya Chatra dharana—ete: prasamana, balya, gupti, avarana, sankara Danda dharana—satrunam nishoodana, avastambhana, ayusya, bhayagna(from sarpadi) ‘nagari nagarasyaeva radhasyaeva radhi yatha….’ ‘vrutyupaaya nishevate ye syu: dharma avirodina:……..’
Chapter-6--Tasya asithiyem Rithu—6
o Utharayana rithu—sun going to north—sisira, vasantha & greeshma—adana kala—vayu is rooksha—agneya—soorya—rookshata is increasing(greeshma is most rooksha rithu)
o Dakshinayana rithu—sun going to south—varsha,sarat,hemantha—visarga kala, vayu is not atirooksha—sowmya—Chandra
DRONA
Drona institute Charaka Sootra 2019-20
Drona Nectar Page 5
Rithu & predominant rasa Bala & rithu
Sisira—tiktha Varsha—amla Varsha & greeshma— durbhala
Vasantha—kasaya Sarat—lavana Sarat & vasantha madya bala
Grishma--katu Hemantha--madura Sisira & hemantha uthama bala
Hemantha rithu charya o Due to seetha—increased agni—so atimatra or guru food is necessary—otherwise vata will cause
dhatu sosha o Snigdha, amla, lavana rasa, o oudhaka, anupa, medya, vilesaya, prasaha-- mamsa o Gorasa, ikshu vikriti, vasa, taila,navoudana o Abyanga, utsadana, murdha taila, jethanka sweda o Lepa with agaru , ‘prakamamcha nishevathe maiduna’
Sisira rithu charya---Same as hemantha rithu charya o Avoid—katu, tiktha, kasaya rasa, vatala, sisira & laghu annapana
Vasantha rithu charya—kapha vardhana o Vamanadi karma o Avoid—guru, amla, snigdha, madura, divaswapna o Vyayama, udwarthana, dhooma, kabalagraha, anjana, sukhambu o Lepa with chandana & agaru o Soucha with sukhambu o Nirgada sidhu, madweeka madya--indicated
Greeshma rithu charya—due to heat agnimandya & snigdhamsa is reducing o Swadu seetha drava snigdha annapana o Seetha & sasarkara mandha, janghala mamsa, gritha, milk, sali anna o Avoid--Madya is contraindicated. if needed alpa & with bahu udaka. o Lavana, amla kadu & ushna annapana, vyayama & vyavaya are contraindicated o Muktha & mani dharana
Varsha rithu charya--Agni dusti with tridosha, amla paka is there o ‘sadharana: sarvo vidhir varshasu sasyate’ o Agni deepana & tridosha samana annapana is needed o Avoid—unmandha, nadhee jala, vyayama, vyavaya o Honey is used for pana & bhojana o Mahendra jala or tapta seetha jala, koopa or sarasa jala—indicated
Sarat rithu charya------Pitta kopa o Tikthaka gritha, virechana, rakthamoksha, hamsodaka o ‘prodoshe cha indu rasmi’
‘upasete ouchityam okasatmya’ Chapter-7—na vegan dharaneeyam
13 adharaneeya vegas—no kasa(rest same as AH)
Mootra lakshna -siroruja, vinama, vamkshna anaha
Chikitsa –avapeeda snehapana, trividha vastikama
Purisha lakshna - Sirasoola, pindikodestana
Chikitsa – pramadi annapana
Sukra lakshna - Angamarda, hridivyada, mootra vibandha
Chikitsa – madira, kukkuda(charanayudha), maiduna
DRONA
Drona institute Charaka Sootra 2019-20
Drona Nectar Page 6
Chardi lakshna - Kandu, koda, aruchi, vyanga, sotha, pandu, jwara, kusta, hrillasa, visarpa
Chikitsa – buktwa prachardana, dhooma, langhana, rakthamoksha, rooksha annapana, vyayama, virechana
Kshavadu lakshna - Manyasthamba, sirasoola, ardida, avabhedaka, indriyadourbalya
Chikitsa – dhooma, nasya, uthara bakthika gritha
Udgara lakshna - Hikka, kasa, aruchi, kamba, hridaya urasa vibhandha
Chikitsa – hikka tulya
Jrumbha lakshna - Vinama, akshepa, sankocha, supti, kampana, pravesana
Chikitsa – vatasamana
Kshut lakshna - Karsya, dourbhalya, vaivarnya, anamarda, aruchi, brama
Chikitsa – snigdha ushna laghu bhojana
Pipasa lakshna - badirya, srama, swasa, hridivyadha
Chikitsa – seeta tarpana
Baspa lakshna - Pratisyaya, hridroga, aruchi, brama
Chikitsa – swapna, madya, priya kadha
Nidra lakshna - Jrimba, angamarda, tantra, siroroga, akshi gourava
Chikitsa –swapna with samvahana
Srama swasa
lakshna - Gulma, hridroga, sammoha
Chikitsa –visrama, vatasamana
Vyayama o Vyayama, hasya, bhasya, adwa, gramya dharma, prajagara---‘gajam simha iva akarshan nasyati’
o Ativyayama will cause—trishna, raktha pitta, pratamaka, kasa, chardi, jwara Avoid ahitha ahara—padamsika krama Bahir mukha malayana—9+swedamukha Dadhi sevana at night—alakshmi dosha, hot dadhi—pitta & raktha dusti Dadhi should consume with gritha, sarkara, mudga, kshoudra, amalaka
Chapter-8—indriyopakramaneeyam Pancha panchaka--mentioned Adyatma dravya guna sangraha—mana, manortha(mano vishaya), budhi(indriya budhi), atma Sadvrutha
o Upasprusana(snana)—2 times daily o While doing upasprusana—na avigata klama, na apluthavadana, na nagna o Sareera should be steady while doing—sneezing, anna & sayana o Dadhi, madhu, lavana, saktu, gritha—it should eat fully o 3 times in 15 days—kesa, nakha, smasru, loma should be cut o nityam taila in—murdha, srotra, grana, pada o contraindicated things at sandya samaya—food, adyayana, maiduna, swapna o walk by looking 1 yuga infront(4 hasta) o food should not be taken by facing towards south o food should be taken before paryushita except mamsa, harithaka, sushka saka, phala bakshana o saktu should not be taken
DRONA
Drona institute Charaka Sootra 2019-20
Drona Nectar Page 7
singly, night, after food, big amount, two times, water in between, by chewing Chapter—9—khudaka chatuspada
Deals with pada chatustaya Pranabisara--vaidya ‘pakthou hi karanam……..’ ‘mrit danda chakra sootradyai:……… ‘rajarho bhishaktama:’—hetu, linga, oushada, roganam apunarbhava jnana Vaidya sabda nishpathi---vidya, mathi….etc ‘sastram saastrani salilam guna dosha pravruthaye’ ‘saastram jyothi prakasartham…’ Vaidya vrithi—4—maithri, karunya, sakye preethi, asadya roga upekshana
Chapter-10—maha chatuspada Chapter deals with prognosis Sadya roga—3 division—alpa upaya sadya, madyama upaya sadya, utkrista upaya sadya Krichra sadya lakshna --Garbhini, vridha, baala
o Dwi doshaja, Sastra, kshara, agni sadya o Eka marga with no chatuspada
Yapya lakshna --Gambheera, bahu dhatu, marma sandhi asritha, Dwi doshaja Pratyakyaya lakshna ---Kriya padha atikrantha, sarvamarganusarinam
o Outsyakya, arati, sammoha, indriya nasa Chapter—11—tisra eshaneeya
Tri eshana—praneshna(achieve first), dhaneshna, paralokeshna Pratyaksha nasaka hetu—8 Chatur vidha pareeksha—aptopadesa,pratyaksha, anumana, yukti Pratyaksha---‘atma indiyanam mano arthanam sannikarshat pravrthate’ Anumana---‘pratyaksha poorvam trividham trikalam cha anumeeyate’ Yukti---jala-karshana-beeja-rithu—samyoga leads to sasya
o garbhotpati after shad dhatu samyoga, agni from arani o vyadhi harana due to chatusha pada sampat o trikala jnana budhi, trivarga sadya budhi
Aptha—synonym –sista, vibudha Not doing rasi varjitha ahara vidhi visesha ayathana-- Mitya yoga of rasanendriya Traya upasthambha—ahara, nidra, brahmacharya: Trivarga—dharma, artha, kama Balam—3—sahaja(prakrutha), kalaja(rithu & vaya), yukthikrutha(ahara vihara & rasayana vajeekarana) Sparsendriya has vyapti in other indriya & mana upasaya=satmya kala –parinama roga—3—nija, agandu,manasa roga marga—3
sakha or bahya—rakthadi dhatu & twak
ganda, pitaka, alaji, apachi, charmakeela, adimamsa, masaka, kusta, vyanga:—bahimarga—visarpa,swayadu, gulma, arsa, vidradi
Marma asthi sandhi Marmani puna: vasthi hrudaya murdhadini Asthi sandhayo asthi samyoga tatropa nibandhascha snayu kandara pakhavadha, graha, apatanaka, ardidha, sosha, rajayakshma, asti sandhi soola, guda bramsa, shira hridaya vasti roga
Kosta—maha srota, sareera madya, maha nimna,
jwara, atisara, chardi, alasaka, vishoochika, kasa, swasa, anaha, udara, pleeha—
DRONA
Drona institute Charaka Sootra 2019-20
Drona Nectar Page 8
pakwasaya anthar margascha visarpa, swayadu, gulma, arsa, vidradi
Vaidya—3—chadmachara, sidha sadhita, good vaidya Tri oushada—daiva vyapasraya, yukti vyapasraya, satwavajaya(‘ahitebyo arthebyo mano vinigraha:’
o Antha parimarjana, bahir parimarjana, sastra prayoga(kshara, jalouga) Number of trikas described in this chapter—8
Chapter-12—vatakala akaleeya 6 guna of vata is dealt(by samskrityana kusa)—daruna & visada is said as guna of vata ‘vayu tantra yantra dhara’—said in this chapter 5 division of vayu is also dealt. Karma of vayu—
o Mana niyantrana, sarvendriyanam udyogajaka, indriyarthanam abivoda,santhanakara sarirasya, yoni of harsha & utsaga, sthoola & sooksha srotas is forming, garbhakriti
o Rithu pravibhaga, apaam visarga, megha srusti, puspa phala srusti, aditya etc nakshatra gathi vidhana etc
Karma of kapha – o Upachaya & karsya, utsaga & alasya, vrishata & kleebata, o jnana & ajnana, budhi & moha, dardya & saithilya
Chapter—13—snehadyaya Sneha yoni—2----Sthavara & janghama Sresta taila for bala & snehana—tila taila Sresta taila for virechana—eranta taila Uthama sneha—4---Sarpis, taila, vasa, majja
o Sarpis is sresta due to samskarasya anuvarthanat Guna of taila
o Vatahara,na kapha vardhana, bala vardhana, twachya,ushna, yoni visodana o Sneha arha—pravrudha sleshma & meda, chala sthoola gala & udara, vata vyadhi & vata prakriti,
those who need- snigdha slakshna tanu twak, Krimikosta, krura kosta, nadi roga Seetha kala
Guna os vasa--- o Vidha, bhagna, hatha, brsta yoni, karna shiro ruk, pourusha upachaya, after vyayama o Sneha arha—vata atapa saha, rooksha, adwa karshita, suska retas,kapa medas & rudira, ruk in
asti sandi, sira snayu, marma, kosta, sroto avarana by vayu, increased agni bala Majja snehapana arha—
o deeptha agni, klesa saha, agasmara, sneha sevina:, vatartha, krura kosta
Time period for snehapana
Anupana
Gritha—sarat Gritha—ushna jala
Vasa & majja-madhava(vasantha antha), Taila—yoosha
Taila—pravrit(varsha) Vasa & majja—manda
Snehasya pravicharana—24(acco. to food/kalpana bhedena) Snehanam pravicharana—64(acco.to rasa—63 & kevala sneha-1)
Matra of snehapana—3 Pradhana matra—24 hr, Madyama matra—12 hr, Hraswa matra—6 hr
Indication
Pradhana matra For samana Gulma, sarpa dasta, visarpa, unmada, mootrakrichra, avagada varchas
Madyama matra for sodhana— Aruska, sphota, pitaka, kandu, pama, kusta, prameeda(prameha),
DRONA
Drona institute Charaka Sootra 2019-20
Drona Nectar Page 9
Vatasonitha,Synonym –mandha vibramsa
Hraswa matra Na Riktha kosta(only with food), brimhani Long standing jwara, atisara & kasa
Time period for snehapana--Krura kosta—7 day, Mridu kosta—3 day Snehapana anarha—
o Abisyantha anana guda, nityam mandhagni, trisna, moorcha, garbhini, talu soshi, annadwisha, chardi, udara, ama, gara, durbhala,pratantha,sneha glani, madatyaya, after nasya & vasti
Time for taking sneha
Samana sneha appetite is needed
Sodana snehapana – in morning -after jeerna of food taken previous night
Pitta with ama—kevalam sarpis is contraindicated After snehapana –virechana after 3 days. After snehapana—vamana after 1 day. Snehapana for samana—upachara same as virechana
Chapter—14—swedadyaya Amasayagata vata –first rooksha & then snigdha sweda Pakwasayagata kapha -- first snigdha & then rooksha sweda
Types of sweda & stana
vrishna, hridaya, dristi sweda is contraindicated & if needed, mridu sweda is indicated
vamkshna madyama sweda
Other places As per need
Samyak yoga of sweda o ‘seetha soola vyuparame sthambha gourava nigrahe o samjate mardhave swede swedanat viratirmatha’
Atiyoga of sweda o ‘pitta prakopo murcha cha sarira sadanam trisha o daha swaranga doubhalyam atiswinnasya lakshnam’ o Treatment—greeshma charya
Time period for upanaha sweda –12 hrs, in seetha kala 13 types os sweda ---
o sankara(pinda sweda), prastara, nadi, parisheka, avagahana, jenthaka, asmagna, karshu, kudi, bhu, kumbi, kupa, holaka
Nadi sweda--Gajagra hastha samsthana o 1 vyaoma OR ½ vyoma in length o Moola—1/4 vyoma parinaha(proximal end) o Agra—1/8 vyoma parinaha(distal end)
Parisheka --Indicated in vathikothara vathikanam Jenthaka sweda
o Kudi nirmana--distance of 7-8 aratni from water with abimukha to water o Utseda & visthara(height & circumference)—16 aratni o Middle—angara kosta sthambha--4 kishku matra(hastha) (circumference) o Rest for 1 muhoortha after sweda
Holaka sweda---Deethika made of karisha with sayana pramana 10 anagni sweda –
o vyayama, ushna sadana, guru pravarana, kshut, bahu pana, bhaya, krodha, upanaha, ahava, atapa
Chapter—15-Upakalpaneeyam Athuralaya description Time period for vamana—1 muhoortha
DRONA
Drona institute Charaka Sootra 2019-20
Drona Nectar Page 10
Seat for vamana—janu sama
Lakshna for vamana
Sweda pradurbhava- dosha pravilayana
Lomaharsha— sthanebyo prachalitha
Kukshi admana— reach kukshi
Hrillasa, sravana— urdwa mukhi
After vamana-1 muhoortha rest, dhoomapana Peyadi krama
o 1,2,3—annakala—manda poorva yavagu o 4,5,6—annakala—vilepi o 7,8,9—annakala—anna with yusha(quantity of anna—2 prasrutha) o 10,11,12—annakala—anna with mamsarasa o after 7 days normal food can be maintained
For virechana— 1 karsha trivrit choorna After virechana—vamana vidhi except dhoomapana
Chapter—16—chikitsaprabritheeyam Virechana—samyak yoga lakshna ---Doubhalya, glani Virechana —ayoga lakshna—kshteevana, adourbhalya Virechana —ati yoga lakshna--Raktha srava like medo mamsa udakabha vamana atiyoga –lakshna similar to virechana atiyoga+(urdwa vata roga & vakgraha are xtra ones) Bahu dosha –treatment—sodana Atiyoga in sodanakriya—treatment—
o snehapana, anuvasana with madura ganoushadsidha taila Ayoga of sodana—puna: sodana Swabhava uparama vaada--mentioned
Chapter-17—kiyantha siraseeya Siroroga –5—vata, pitta, kapha, sannipatha, krimi Hridroga--5—same types Vyadhi due to dosha mana vikalpa—62 kshaya—18 Krimi siroroga nidana-samprapti-lakshna
o sankeerna bhojana, papakarma o Bhibatsa lakshna, Vyadha cheda ruja
Vata hridroga lakshna --Pramoha, hridaya soonyata, dara(palpitation) Kapha hridroga lakshna ---Sthimitha bharika, asmavritha, suptha Sannipatha hridroga—‘kastada: kasta sadya’ Krimija hridroga--Sannipatha hridrogi consumes tila , kshira or guda—
o Rasadhatu kleda & grandhi occurs in hridaya—where krimi develops o Lakshna—soochibhiriva tudyate, Chidyamana iva sastrair, Sudaruna & seegrakari
Dosha vikalpa--Vridhi-25, Kshaya—25 Kshaya & vridhi-mixed—12 Total—63 Meda kshaya lakshna –akshna glani & ayasa Majja kshaya—pratata vata rogani Ojas---sarpi varnam madhu rasam laja gandhi prajayate’ Avarana janya madhumeha—krichra sadya
o Nidana—Amla, lavana, Not doing sodhana o Dooshya—kapha, pitta, meda & mamsa—avarana to vata— o ‘sa maruthasya pittasya cha kapham muhur muhur
DRONA
Drona institute Charaka Sootra 2019-20
Drona Nectar Page 11
o darsayati akritim gatwa kshayam apyaryte puna:’
Madhumeha pitaka-7--saravika, kachapika, jalini, sarshapi, alaji, vinata, vidradi
Saravika— antha unnatha, madya nimna, syava & kleda
Kachapika— avagada arti, toda, maha vaastu parigraha, slakshna
Jalini— snigdha srava, mahasaya, ruja, toda, sookshma chidra
Sarshapi— na ati mahati, kshipra paka, maha ruja
Alaji— uthane dahati twacha,trishna, moha, jwara, agni iva dahati, sudden spread
Vinata— avagada ruja & kleda, prista & udara—stana, mahati, neela pitaka
Bahya vidrati—kandara tulya Anthar vidradi—stana—9(no gudha stana)
o Paka lakshna—sastra astrair bidyate, ulkairiva dahyate, vrischika dasana tulya vedana o Srava from paithika vidradi—tila masha kulathabha sannibha srava
Lakshna of anthar vidradi acco.to stana
Hridaya— hrit ghatana, tamaka,moha, kasa, swasa
Kloma— pipasa, mukhasosha, galagraha
pleeha— uchwasa uparodha
Yakrit—, swasa, pleeha—uchwasa rodha
kukshi- kukshi parswanthara soola
vrikka—, prista kati graham
nabhi—, hikka
vamkshna— sakti sada
vasti— krichra puti mootra & mala graha
Treatment principle of vidradi--gulma tulya Pitaka due to kapha meda dusti-saravika, kachapika, jalini. They are atibala & dusaha Pitaka for alpa meda-- sarshapi, alaji, vinata, vidradi—pitta pradhana, sadya Pitaka upadrava—9 Vata in prakruti—‘sarva hi chestaa vathena sa prana: praninam smrutha: Vata in vikruti—‘tene eva rogaa jayanthe tena cha eva uparudyate’ Kapha in prakruti avastha—bala or oja Kapha in vikruta avastha—mala & papma
Chapter—18—trisopheeya Sopha—main--3 types –vata, pitta, kapha Doosya of sopha—twak, mamsa & sonitha
Vata sopha kshipra uthana samana, sarshapa kalka liptha eva chimichimayate, peedithan unnamati asu, naktham pranasyati, prakriti varna. Bhinna twak roma, pipeelika like sparsa
pitta sopha lakshna kshipra uthana prasama, kapila tamra roma starts from madya sareera, tanu twak, atisara
Kapha sopha Krichra uthana samana, Ushna sparsa saha, Nipeeditho na unnamati Sastra kusa chedat sonitham na pravruthate but Krichran pichan sravati
Prognosis of sopha o Starts in leg first & spreads the whole body is kasta sadya for male o Starts in face & then spreads whole body is kasta sadya for female o Guhya prabhava sopha is kasta sadya for both male & female
Sopha upadrava—7-- chardi, swasa, aruchi, trishna, jwara, atisara, dourbhalya
DRONA
Drona institute Charaka Sootra 2019-20
Drona Nectar Page 12
Upajihwika—kaphaja & stana— jihwamoola
gala sundika— kaphaja, & stana—kakala(talumoola)
galaganda—, kaphaja & gala bahya
galagraha— anthargala & kaphaja
visarpa— pitta rakthaja
Tilakalaka, Vyanga, piplava, neelika— pitta raktha
sankaka— pittaja
pleeha vrudhi- vataja
vridhi— vataja
udara— vata kopa in twak mamsanthara
anaha— vata kopa
rohini— tridosha kopa, jihwamoola, seegrakari, fatal period--3 days
karna moola sopha at the end of jwara—
pittaja,asadya
4 types of roga—mridu sadya,daruna sadya, mridu asadya, daruna asadya vata karma—dhatu gati
Chapter—19-astoudareeya samanyaja roga--48 udara—8, kusta—7, pitaka-7, visarpa—7, atisara—6, gulma—5, chardi—5, siroroga—5 hridroga—5, pandu—5, unmada—5, swasa, kasa & hikka—5, apasmara—4, akshi roga—4, karna roga—
4, pratisyaya—4, mukha roga—4, grahani dosha—4, mada—4, moorcha—4, sosha—4,sopha—3, rakthapitta –3,krimi—20, prameha—20,yoni roga--20
Mutraagata—8—vata, pitta, kapha, sannipatha, asmari, sarkara, sukra & raktha Ksheera dosha—8—vaivarnya, vaigandya, vairasya, paichilya, phena sanghata, rouksya, gourava,
atisneha Reta dosha-8—tanu,suska,phenila,asweta,puti,atipichila,anyadhatu upasrusta, avasadi Udavartha—6—vata, mootra, pureesha, sukra, kshavadu, chardi Pleeha—5—vata,pitta,kapha,sannipatha, raktha Trishna—5—vata, pitta, ama, kshayaja, oupasargiga Arochaka(bakthasya anasana)-5—vata, pitta, kapha, desa, ayasa(or sannipatha) Klaibya—4—beejopagata, dwajabanga, jara, sukrakshaya Kilasa—3—raktha, tamra, sukla Jwara—2—ushnaabipraya seetha samuthascha & seethabhipraya ushna samuthascha Vrana—2—nija & agantu, Ayama—2—bahya & abyantara Gridrasi—2—vata & vata kapha , Kamala—2—kosta & sakha Urusthamba—1—ama & tridosha , ama—2—vishoochika & alasaka Sanyasa—1—tridosha & mana sareera adhistana , vata raktha-2—gambeera & uthana Arsa—2—suska & ardra atatwabhinivesa—1—maha gada
Chapter—20—maharoga adyaya Pitta --visesha stana—amasaya
DRONA
Drona institute Charaka Sootra 2019-20
Drona Nectar Page 13
Vata nanatmaja vyadhi—80--all bheda, pindikodwestana, vishada, brama, srama, glani, gridrasi, hrit moha, hrit drava, timira,urusthambha, pada supti, kasaya asyata, urusada arasajnata, badirya, anidra, anavasthitha chithatwa, vitbheda, aswapna, guda bramsa, vipadika, hikka
Atma roopa of vata o Rouksya, laghava, vaisadya, saithya, gati, amoorthatwa, anavasthitatwa
Upakrama of vata --hemantha rithu charya(AS) Pitta nanatmaja vyadhi—40--kamala, atripti, tama pravesa, neelika, tiktasyata, twak avadarana, charma
avadarana, jeevadana, kaksya, trishnadhikya, all kleda Atma roopa of pitta --Oushnya, taikshnya,drava, anati sneha, sukla aruna varjya varna, visra gandha, katu
& amla rasa Pitta upakrama--greeshma rithu charya(AS) Kapha nanatmaja vyadhi—20--tripti, tantra, ksheena, maladhikya, nidradhikya, dhamani pratichaya,
udarda, seethagni, galaganda, balanasa, apakti, sthaimitya Atma roopa of kapha
o Swaitya, saitya, gourava, sneha, madurya, stairya, paichilya, marsnya Kapha upakrama—Vasantha rithu charya(AS) First—roga pareeksha, then oushada, then chikitsa(‘rogamadou pareekshya…tatho anandharam
oushadam’ Chapter—21—astounindideeya
Nindida-8---atideerga,atihraswa, atiloma,aloma, atigoura, atikrishna, atisthoola, atikrisa Ati sthoola dosha—8—
o ayusho hrasa, jaro uparodha, krichra vyavayata, o dourbalya, dourgandya, atisweta, kshut atimatra, pipasa atiyoga
Atisthoola nidana—achinda, beeja swabhava, harsha nityatwat etc ‘etou upadrava karou viseshat agni marutou
etou hi dahata: sthoolo vanadavo vanam yadha’ Krisa is more better than sthoola(vyadi peeda is more) Ati karsya lakshna –sthoola parva, dhamani jala Treatment principle:---sthoola—guru apatarpana, krisa—laghu santharpana Satata vyadhi for—atikrisa & atisthoola Drugs for atikrisa—godhuma, nava madya, snigdha udwarthana, snana, white dress, yadha kalam dosha
avasechana, rasayana Nidra-defenition-‘yadhatu manasi klanthe karmathmana:klamanwitha:….’ Diva swapna is indicated –
o Ajeerna, trishna, atisara, soola, swasa, hikka, unmada, o In greeshma rithu—adana, rooksha, soorya abivridi, less ratri
Diva swapna in other rithu—kapha pitta kopa Diva swapna is contraindicated --Medaswi, sneha nitya, dooshi visha Ratri jagarana—rooksha, diva swapna—snigdha, sitting & sleeping(aseena prachalayitha)—arooksha &
anabisyandha Sthoolata & karsyata is obtained from—ahara & nidra Nidra nasa hetu—pancha karma except vasti, upavasa, satwa guna, prakriti, vayu Nidra—types—7—
o tama(due to papa or adharma), sleshma, mana srama, sareera srama, agandu, vyadhi, ratri swabhava(bhuta dhatri)
Chapter—22—langana brimhaneeyam
Shadvidha upakrama— snehana, rookshna, langhana, brimhana, swedana, sthambana
Langhana—10 types-- 4 sudhi, pipasa, marutha, athapa, pachana, upavasa & vyayama
DRONA
Drona institute Charaka Sootra 2019-20
Drona Nectar Page 14
Sosha, arsas, grahani—for brimhana— kravyada mamsa can be used
Rookshna arha— abisyandha, maha dosha, marma vyadhi, urusthambha
Sthambana arha— pitta kshara agni dagdha, vamana, atisara, visha & sweda atiyoga
Atisthambitha lakshna— syavata, udwega, hanu graha, hrudaya graha, parva graha
Chapter—23—santharpaneeyam Santharpana janya rogas—
o Prameha kandu pidaka koda kandu panduamaya jwara o Kustani ama pradoshascha mutra krichra arochaka o Tantra klaibya ati stoulya alasya guru gatrata o Indriya srotasam lepa budhermoha prameelaka sophascha’
Apatarpana janya rogas o Jwaram kasanubandascha parswasoola arochaka o Srotra dourbhalya unmada pralapa hridaya vyadha o Vit mootra sangraha soola janga uru trika samsraya o Parva asti sandhi bhedascha ye anye vataja gadaa: o Urdwavata……………………………………….’
Common disease in both above—arochaka Kharjuradi mandha—madya vikara samana
Chapter—24—vidhisonitheeya ‘praninam prana: sonitham hi anuvarthate’ Raktha dusti—7 types –vata,pitta, kapha, samsarga, sannipatha Raktha dusti—treatment—--Raktha pitta hara chikitsa, virechana, upavasa,rakthamoksha ‘seetho ushna snigdha rookshadyir…………… tapaneeindra gopabha padma……………… visudha purusha lakshna ------------ Pitta raktha dusti lakshna –blood is clotting slowly Mada, moorcha, sanyasa
o Involved srotas-- rakthavahi, rasavahi & sapja vahi
Vata mada— saktha analpa drutha bhashita, chala skhalitha chestita
Pitta mada— krodha, parusha bhasa, prahara kali priyaa
kapha mada—---- asambandha vachana, pandu & dyana tatpara
mada swarupa— madyajanya madakruti & ‘jayate samyati kshipra
Vata moorcha— ‘seegram cha pratibudyate’, hridaya peeda
Kapha moorcha— seeing akasa with clouds & tamas, ‘chirat cha patibudyate’,ardra charma avarana tulya
Sannipatha moorcha— apasmara tulya but no bhibtsa chesta
Mada, moorcha--no medicine is needed: Sanyasa--oushada is emergently needed Sanyasa—vatadi dosha—pranayathana samsraya-
o -lakshna—‘kasti bhuta mrithopama’ o ‘pranair viyujyate seegram muktwa sadya phala kriyam’
durgambhasi yadha majjat bhajana twaraya budha:’ sanyasa –treatment—
o soochi toda, peedana nakhanthare, kesa lunjana, dantha dasana, atmagupta avagarshna, teekshna madya
DRONA
Drona institute Charaka Sootra 2019-20
Drona Nectar Page 15
o after regaining sapja—laghu annnapana, vismapana, smarana, vamanadi kriya, dhooma, kabala, avoid pralaya hetu, vyayama, udgarshana
Mada moorcha— o kalyana gritha(asta vimsati), tikthaka gritha, maha shadpala gritha o kanmada, pippali vardhamana, kumbasarpis(10 yr old), citraka with paya
Chapter—25—yajjapurusheeya Orgin of purusha & disease
Parikshi— atma Badrakapya— karmaphala
Saraloma— mana Baradwaja— swabhava
Varyovidha— rasa Kankayana— prajapathi
Hiranyaksha— shad dhatu bikshu Atreya— Kaala
Sounaka/koushika— pitha & matha
Sreta & avara drugs—
sooka dhanya Lohitha sali & yavaka ksheera— go & avi
sami dhanya— mudga & masha, sthavara sneha— tila taila & kusumba taila
lavana— sainthava & ushara anupa mriga vasa— varaha & mahisha
udaka— anthareeksha & varsha, matsya vasa— chuluka & kumbeera
saka— jeevanthi & sarshapa jala chara vihanga vasa—
paka hamsa & kaka madgu
mriga mamsa— ineya & gomamsa, viskira sakuni vasa—
kukkuda & chataka
pakshi mamsa—
lavaka & kana kapotha sakhada medasaam—
aja & hasti
vilesaya— godha & bheka kandha— sringavera & aluka,
matsya—a rohitha & chilichim phala— mridwika & lakucha
sarpis— go & avi ikshu vikara— sarkara & phanitha
Agrya oushada—152--—vrithikara—anna, aswasakara—udaka, sramahara—sura & snana,
jeevaneeya—ksheera, brimhaneeya—mamsa, tarpaneeya—mamsarasa, anna dravya ruchikara—lavana,
hridya—amla, balya—kukkuda, vrishya—nakra retas or sankalpa, kapha pitta samana—madhu, vata
kapha samana—taila, vata pitta samana—sarpis, mardhavakara—sweda, sthairyakara—vyayama,
pumstopagata—kshara, akantya—ama kapitha, ahridya sarpis—avi sarpis, kapha pitta janana—avi
ksheera or saskuli or masha, swapnajanana—mahisha ksheera, abisyandhakara—mandhaka dadhi,
karshaneeya—gaveduka anna or pramithasana, virookshaneeya—udhalaka anna, mutrajanana—ikshu,
pureeshajanana—yava, vatajanana—jambhava, amla pitta janana—kulatha, sukha virechana—trivrut,
mridu virechana—chaturangula, teekshna virechana—snuhi, sirovirechana—pratyakpuspi, krimigna—
vidanga, vishagna—sireesha, kustagna—khadira, vatagna—rasna, vayasthapana—amalaki, patya—
DRONA
Drona institute Charaka Sootra 2019-20
Drona Nectar Page 16
harithaki or prasama, vrishya vatahara—erandamoola, pitta kapha upasoshana—duralaba, vrishya sarva
dosha hara—vidarigandha, sangrahi balya vatahara—bala, mutrakrichra anila hara—gokshura, grahani
dosha arsa gritha vyapat samana—takra, vrishya udavartha hara—sama gritha sakthuprasa abyasa,
rasayana—ksheera & gritha, dantha bala ruchikara—taila gandoosha, vata hara abyanga upanaha
yoginam—kusta, sthambaneeya—jala, ama pradooshana hetu—atimatra asana, ahara guna—tripti,
arogya karana—kala bhojana, anarogya karana—vega sandharana, soumanasya janana—madya, dhee
driti, smruti hara—madyakshepa, durvipaka-guru bhojana, sukha parinama kara—eka bhojana,
shandakara—sukra veganigraha, anna asradha janana—paraghathana, ayusho hrasakara—anasana,
karshaneeya—pramita asana, grahani dooshana—ajeerna adyasana, agni vaishamyakara—vishama
asana, nindita vyadhikara—virudha veerya asana, patya—prasama, sarva apatya—ayasa, vyadhikara—
mityayoga, ayusya—brahmacharya, anayusya—paradhara abigamana, avrushya—dourmanasya, roga
vardhana—vishada, preenana—harsha, soshana—soka, pustikara—nivruti, swapnakara—pusti,
tantrakara—atiswapna, balakara—sarva rasa abyasa, dourbalyakara—eka rasa abyasa, aharya—
garbasalya, udharyana—ajeerna, mridu bheshaja—bala, yapyanam—vrudha, garbadharana—
soumanasya, duchikitsyana—sannipatha, vishama chikitsa—ama, roga—jwara, deerga roga—kusta, roga
samooha—rajayakshma, anushanginam—prameha, anusatra—jalouga, tantranam—vasti, oushadhi
bhumi—himavan, ooshadinam—soma, arogya desa—marubhumi, ahita desa-anupa, aturaguna—
nirdesakaritha, arista—anirdesa karitha, varjyanam—nasthika, klesakara—loulya, vartha lakshna—
anirveda, oushadinam—vijnana, nisamsayakara—vaidya samooha, vaidya guna—yoga, sadana—sastra
sahitha tarka, kala jnana prayojanam—sam pratipati, kala atipatihetunam—avyavasaya, nisamsaya—
dristakarmata, bayakara—asamarthata, budhi vardhana—tat vidya sambhasa, satra adigama hetu—
acharya, amruta—ayurveda, sukha kara—sarva sanyasa
o Deepaneeya pachaneeya anaha prasamana—pippali moola o Samgrahi deepaneeya pachaneeyanam—katwanga or mustha o Samgrahi raktha pitta prasamana—anantha o Deepaneeya pachaniya gudha sopha arsa soola haranam—citraka moola o Hikka swasa kasa parswa soola haranam—puskaramoola o Sangrahi deepaneeya vata kapha haranam—vilwa
DRONA
Drona institute Charaka Sootra 2019-20
Drona Nectar Page 17
o Raktha pitta atiyoga haranam—gandha priyangu o Kapha pitta raktha sangrahiha upasoshanam—kudaja twak o Raktha sangrahika raktha pitta samana—kasmarya phala o Sangrahika deepaneeya vata hara vrishyaam—prisniparni o Sramsaneeya pachaneeya arsa hara—yavasooka o Seetha apanayana pralepanam—rasna & agaru
Asava—84, asava yoni—9 o Sarkara asava—1, patra—2, kanda—4, twak—4, dhanya—6,
puspa—10, moola—11, sara—20, phala—26 Chapter—26—Atreyabadrakapeeya
Number of rasa acco.to various acharyas
1 badrakapya Rasa is one among the indriyartha, which can be assessed by jihwa
2 sakundheya brahmana— chedaneeya & upasamaneeya
3 poornaksha moudgalya— chedaneeya, upasamaneeya & sadharana
4 hiranyaksha koushika— swadu hitha, aswadu hitha, swadu ahitha, aswadu ahitha
5 kumara sira bharadwaja— based on panchabhuta
6 vayorvidha rajarshi— guru, laghu, seetha, ushna, snigdha, rooksha
7 videha raja nimi— maduradi+kshara
8 badisa dhamargava— above + avyaktha
aparisankya balhika raja kankayana
6 atreya— maduradi
Yena kurvanthi—tat veerya, yat kurvanthi—karma, yatra kurvanthi—adhikarana, yada kurvanthi—kala, yadha kurvanthi—upaya, yat sadhayanthi—phala Rasa samyoga—57, rasa bheda—63, dwirasa—15, trirasa—20, chaturrasa—15 Dosha vikalpa—63, dosha bheda—62 Paradi guna—10—
o sankya, parimana, prithaktwa, samyoga, vibhaga, paratwa, aparatwa, yukti, abyasa, samskara samyoga—eka karmaja, dwantha karmaja, sarva karmaja Vibhaga—vibhakti, viyoga, bhagasa graha Pritakthwa—asamyoga, vailakshnya, anekata Samskara –karanam Parinama—mana Abyasa—seelana, satatakriya Rasa & pancha maha bhuta
Madura Jala/prithwi & jala Tiktha Vayu & akasa
Amla Prithwi & agni Katu Vayu & agni
Lavana Agni & jala kasaya Prithwi & vayu
Madura rasa—shad indriya prasadana, shaddhatu vardhana Amla rasa-urjayati,mano bodana, indriya dridata, buktwa apkarshati, balam vardhayati
o Atyupayoga—kapham vilapayati, mamsam vidahati, meeliyati akshini, raktham dooshayati, kayam sithilikaroti,
Lavana—chyavana, chedana, sarva sariran mrudu karoti, avakasakara, sarvarasa pratyanika, marghan visodhatayi,
o Ati upayoga—raktham vardhayati, pragalayati kustani, dantham chyavayati, visham vardhayati, dantham cyavayati, indriyani uparunandhi
DRONA
Drona institute Charaka Sootra 2019-20
Drona Nectar Page 18
Katu rasa—properties—vakthram sodhayati, sphuti karoti indriyani, sonitha sanghatham bhinati, marghan vivrunoti
Tiktha rasa—‘swayam arochisnu’ but arochakagna, twak mamsa sthirikarana, sthanya sodhana, vishagna, o Atiupayoga—saptha dhatu soshana, kharatwa to srotas
Kasaya rasa—atiyoga—vistabya jaram gachati, hrudayam peedayati, syavaywam apadayati, vaacham nigruhnadi
Vichitra pratyarabda o Mahat panchamoola,tikta rasa but ushna veerya o Anupa mamsa—madura rasa but ushna veerya o Lavana –all ushna veerya except saindhava o Amla –all ushna veerya except—amalaka o Tiktha rasa-seetha veerya except arka, agaru & guduchi o Some amla dravya is malarodhi-kapitha & some mala bhedi—amalaka o Katu rasa is avrisya except—pippali & nagara o Kasaya is seetha & mala sthambhana except harithaki
Rasa & guna
Rooksha kasaya, katu, tiktha snigdha madura, amla, lavana
Ushna lavana, amla, katu seetha madura, kasaya, tiktha
laghu tiktha,katu,amla guru madura, kasaya, lavana
Vipaka & its functions
Katu vipaka— sukragna, badha vit mootra, vatala, laghu
Maadura vipaka— sukrala, srista vit moora, kapha kara, guru
Amla vipaka— sukragna & srista vit mutra, pittala, laghu
Rasa—nipata, vipaka—karma nista, veerya—nipata & adhivasa Virudha-18—matsya+milk—maha abisyandhi & veerya virudha
o Chilichima +milk—ama visha, o hot honey—marana o Upodhika + tila kalka—atisara o Takra+kampillaka—virudha o Paryushitha kakamachi—virudha o Madhu+samagrutha/anthariksha vari/pushkara beeja/ushnodaka—all virudha
‘yat kinchit dosha utklesya na nirharati kayata;’--virudha Matra virudha—gritha & honey, samaskara virudha—sikhi mamsa in eranda Avastha virudha—srama, vyavaya, vyayama peeditha—vata kopa ahara & nidra alasya—kapha kopa
ahara Krama virudha—without mala mura visarjana, no appetite, high appetite—taking food Parihara virudha—ushna sevana after varahadi mamsa Upachara virudha—cold water after gritha pana Samyoga virudha—amla & ksheera Vidhi virudha—ahara in common place
Chapter—27—anna pana vidhi
UDAKA kledayati KSHEERA Jeevana DRAKSHASAVA Deepana
LAVANA vishyanthayati MAMSA Brumhana PHANITA aachinoti
KSHARA pachana MAMSARASA Preenana PINYAKA glapayati
MADHU sandhadadi SURA Jarjari karoti MASHASUPA antharmala vardhaka
SARPI Sneha SIDHU avadhamati KSHARA dristi & sukra nasa
DADHI Sopham janayati
12 anna varga is explained Shastika—tridoshagna, 2 types-
DRONA
Drona institute Charaka Sootra 2019-20
Drona Nectar Page 19
o goura(good) & Krishna goura Patala—tridosha vardhana Sami dhanya—sreshta is mudga Tila--Madura-tiktha-kasaya-katu—4 rasa Kushmanda--Sarvadosha samana Mamsa varga—8
o Aja & avi—mixture of anupa & jangala Amalaka—lavana varjitha pancharasa Vibhithaki—Swadu-kasaya-amla
o Kaphapittahara param, ‘rasa asrik mamsa medojan doshan hanthi’
Grinjana--hitha in vatasleshma arsa o It is used for both swedana & abyavahara by persons except pitta nature
Jala—having 6 qualities, with avyaktha rasa Uthama paneeya lakshna---Eshat kasaya Madura Go dugdha--10 guna Mahisha dugdha--Gurutara, used in atyagni & anidra Ostra dugdha, eshat lavana, vatakapha samana Eka sapha—stharyakara, ushna, sa amla sa lavana, sakha vata hara Chaga dugdha —kasaya madura Hasti dugdha —sthairya karapara Avi dugdha —ushna, pitta & kapha vardhana, hikka-swasa—kara Sthanya—nasya—raktha pitta & tarpana—akshisoola Madhu-4 types—
o makshika—taila varna, bramara—white, kshoudra—kapila, pouthika—gritha varna o it may produce amavisha, yogavahi param
saindhava—tridosha samana, sa madura, vrishya, chakshushya, lavanothama souvarchala—sugandha, ruchiprada, hridya, vibandhagna, udgara sudhi Bida—vyavayi, urdwa adha vatanulomana samudra—sa madura kala lavana—all guna of sourchala except sugandha anupana:--
o kshaya—mamsarasa o krisa—sura o sthoola—madhoodaka o mamsa & madya nitya—madya o tantra, soka, bhaya, anidra, klama & agnimandya—madya o upavasa, adwa, bhashya, sthree,marutha, atapa, klantha ---ksheera
Among 4 leged animals--Purusha masma—guru, Sthree masma--laghu Among birds--Purusha mamsa—laghu, Sthree mamsa—guru
Chapter—28—vividha asithapeethiya Rasa pradoshaja vikara—
o agninasa, angamardha, jwara, tama, pandu, klaibya, o krisa angata, ayadha kalam valaya: palithani cha--- o treatment –langhana
Raktha pradoshaja—same as AS Mamsa pradoshaja vikara—
o adhimamsa, arbuda, puti mamsa, galaganda, o keela, gala salooka, gala sundika, alaji, gandamala, upajihwika— o treatment –vamana, virechana, sastra, kshara, agni
DRONA
Drona institute Charaka Sootra 2019-20
Drona Nectar Page 20
Medo pradoshaja vikara—atisthooladi dosha, prameha poorvaroopa Asti pradoshaja vikara—
o adyasti, adi dantha, dantha asti bheda soola, o vivarnata, kesa loma nakha smasru dosha— o treatment –panchakarma, ksheera vasti with gritha & tiktha dravya
Majja pradoshaja vikara— o ruk parvana, brama, moorcha, tamo darsana, aroomshi in sandhi
Sukla pradoshaja vikara— o klaibya, aharshana, santhana becomes rogi, kleeba, alpayu or viroopa o vandyatwa, garbha srava. It will cause disease to patni also o Commom treatment for majjja & sukra—madura tiktha anna, vyavaya, vyayama, sodhana kriya
Snayu, sira & kandara pradoshaja vikara—
o sthamba, sankoja, khalli, grandhi, sphurana, supti— o treatment –vata roga chikitsa
‘vyayamat ooshmana:……… ‘pareekshya hitham asneeyat deho hi ahara sambhava’
Chapter—29—dasa pranayathaneeya Dasa prana ayatana—
o 2 sanka, siras, hridaya, vasti, kanta, raktha, sukra, oja, guda(6marmas) Bhishak—2 types –pranabisara & rogabisara Roga visesha vijnana by—samuthana, poorvaroopa, linga, vedana, upasaya
Chapter—30—artha dasamaha mooliya Hridaya—mahat & artha 10 sira which is hridaya asraya—maha moola & maha phala. They carry oja Special lakshna :--hridaya agata—moorcha, hridaya bheda—marana Sresta things:--
prana vardhana— ahimsa
bala vardhana— veerya
brimhana— vidya
anantha— indriya jaya
harsha— tatwa avaboda
moksha marga or ayana— brahmacharya
Nirukthi said --Sravanat srotas, Saranat sira, Dmanat dhamani Marana—swabhava, nirodha, pravruterupama, anitya Ayurveda prayojana—‘swasthasya swastyarakshana………….’ Ayurveda saswata due to—anadi, swabhava samsidha, bhava swabhava nityata Ayurveda—synonym--vidya, sakha, sootra, lakshna, sastra, jnana, tantra Sthana--8
o Slokasthana—30 chapters o Nidana—8 chapters o Vimana(syn-maana)—8 chapters o Sarirasthana(syn-asraya)—8 chapters o Indriya (syn-arista)—12 chapters o Chikitsa (syn-oushada)–30 chapters o Kalpa(syn-vikalpa)—12 chapters
Siras of charaka samhita—sutrastana(sloka stana) 8 anga for ayurveda—
o kaya, salakya, salya apahartrika, visha gara vairodhika prasamana, bhuta vidya, koumara, rasayana, vajikarana(order if possible note)
DRONA
Drona institute Charaka Sootra 2019-20
Drona Nectar Page 21
Gems from charaka sutra
‘dharma artha kama mokshanam arogyam moolam uthamam(1-15)
‘tasyayusha: punyatamo vedo vedavidham matha:
vaksyate yat manusyanam lokayo: ubhayo: hitham’(1-43) ‘yadha visham yadha sastram yadha agnir asanir yadha(1-124)
‘Yogat api visham teekshnam uthamam bheshajam bhavet(1-126)
‘tadeva yuktham bhaishajyam yat arogyaya kalpate(1-134)
tistati upari yukthijno dravya jnanavatam sada’(2-16)
‘… ………………………..tasmat na ati samkshepa vistara:
mandhanam vyavaharaya, budhanam budhivardhaye’(4-27) ‘matraasi syat, ahara matraa puna: agnibalaapekshini’(5-3)
‘nagari nagarasyaeva radhasyaeva radhi yatha….’(5-103)
‘vrutyupaaya nishevate ye syu: dharma avirodina:……..’(5-104)
gajam simha iva akarshan nasyati’(7-34,35)
‘prana parityage hi sarva tyaga:’(11-4)
‘papat papi yo asthi yat anupakaranasya deergham ayu:’(11-5)
‘vidyat swabhavikam shannam dhatunam yat swa lakshnam
samyoge cha vibhage cha tesham karmameva karanam’(11-12) ‘pathakebya: param cha etat pathakam nasthika graha:’(11-15)
‘sarvesham eve bhavanam bhava abhavaou na antharena yoga ayoga atiyoga mityayogat
samupalabyete; yatha swa yukthi apekshinou hi bhava abhavou’(11-44)
‘anu hi prathamam bhutwa roga:paschat vivardhate’(11-57)
‘godha langula badheiva akrushyamana baliyasa’(11-62)
‘sarva pranishu bandhubhuta syat’(8-18)
‘na pape api papi syat’(8-19)
‘na cha ati deergasutri’(8-27)
‘saastram jyothi: prakasartham….’(9-24)
‘sastram saastrani salilam……….’(9-20)
‘varam athmahutho………’(9-15)
‘vayu tantra yantradhara……..’(12-9)
‘suskani api hi kastani sneha swedo upapadanai:
namayanthi yathani ayam kim punar jivitho naraan’(14-5)
‘na hi sarva santhi manushyanam sarve parichadhaa(15-20)
‘pravruthir hethu: bhavanam na nirodhe asthi kaaranam….’(16-28)
‘dharmasya arthasya kamasya nrulokasyaobhayasya cha..’(16-38)
‘doshanam cha drumanam cha……(16-21)
‘pranaa: pranabrutham yatrasrithaa: sarvendriyani cha(17-12)
‘nityam sannihitham amitram sameekshya athmanam athmavan(17-119)
‘rogamadou parikshete tatho anantharam oushadham’(20-20,21)
Yastu rogam avijnayaa…………….’(20-21)
‘na anoushadi bhutham jagati kinchit dravyam upalabyate…’(26-12)
‘na tu kevalam guna prabhavat eva dravyani karmukani bhavanthi.’(26-13)
‘pranaa: pranabrutham annam, annam loke abhidhavati’(27-349)
DRONA
Drona institute Charaka Sootra 2019-20
Drona Nectar Page 22
‘loukikam karmam yadruthou swargatou cha vaidikam karma apavarge yat cha uktham tat cha api anne pratistitham'(27-350)
‘dhatavo hi dhatwaharaa: prakrutim anuvarthate’(28-3)
‘sukharthaa: sarva bhutanam mataa: sarvaa: pravruthaya:(28-35)
pareekshya hitham asneeyat deho hi ahara sambhava’(28-41)
‘rajnam pramaadat charanthi rastrani(29-8)
..na prakasakam sastra drusti pranastanam yadaiva aditya mandalam’(30-85)