22
DRONA

DRONA...Hemantha rithu charya o Due to seetha—increased agni—so atimatra or guru food is necessary—otherwise vata will cause dhatu sosha o Snigdha, amla, lavana rasa, o oudhaka,

  • Upload
    others

  • View
    10

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: DRONA...Hemantha rithu charya o Due to seetha—increased agni—so atimatra or guru food is necessary—otherwise vata will cause dhatu sosha o Snigdha, amla, lavana rasa, o oudhaka,

DRONA

Page 2: DRONA...Hemantha rithu charya o Due to seetha—increased agni—so atimatra or guru food is necessary—otherwise vata will cause dhatu sosha o Snigdha, amla, lavana rasa, o oudhaka,

DRONA

Drona institute Charaka Sootra 2019-20

Drona Nectar Page 2

Chapter-1---dheergajeevitheeyam Ayurveda utpathi—brahma—daksha prajapati—aswini—devendra—baradwaja—atreya—agnivesadi Chapters—30, 7 chatuskas, last 2 sangraha adyayas Trisootra/triskandha --Hetu, linga & oushada jnana Tridanda—satwa, atma, sareera Padartha –6--Order of padartha—samanya, visesha, guna, dravya, karma, samavaya Athreya sisyas—agnivesa, bhela, jatukarna, parasara, haritha, ksharapani First book by agnivesa ; jnana devatha—8 ‘hitha ahitham sukham dukham……………is dealt in this chapter Ayus—dhari, jeevitha, nityaga, anubandha, chetana anuvarthi Visesha-hrasahetu,prithakwa,viparyaya; samanya—vrudhi karana,ekatwa,tulyarthatha Samavayam--aprithakbhava Dravya—9, karma—5, guna—41(paradi-10, gurvadi-20, visesha-5, atma-6) Dravya—‘yatra asritha karma guna karanam samavayi yat tat’ Guna—samavayi tu nischesta: karanam guna’ Karyam—dhatu samya Ayurveda prayojana—dhatu samya kriya Sareera dosha chikitsa—2—daiva vyapasraya & yukti vyapasraya Manasa dosha chikitsa—jnana, vijnana, dairya, smriti & samadi Vata dosha guna—visada is said xtra from vagbhada Pitta dosha guna—amla & katu-xtra Kapha dosha guna—mridu, madura & pichila said xtra Dravya—3 types –dosha prasamana, dhatu pradooshana & swastha hita Oudbhida bheda—4 types ---vanaspati—phala without puspa, vaanaspatya—phala with puspa,

oushada—‘phala paka antha:’, veerut—pratani Oudbhida gana—moolini—16, phalini—19 Moola oushada—vamana—3 (sanapuspi, bimbi, haimavati), sirovirechana—2(sweta, jyothismati),

virechana—11 Phala oushada—vamana & vasti—8, virechana—10, nasya prachardhana-1(pratyak puspi) Lavana—5— sowarchala, saindhava, vida, oudbhida & samudra

o Used for purvakarma & panchakrma

Mootra—8 common guna—katu & lavana rasa, most sresta drug in pandu roga

Avi mootra tiktha, snigdha & pitta avirodhi

Aja mootra kasaya madura, patya, dosha hara

Gomura alpamadhuram, krimi kushta kandugna

Mahisha mootra kshara guna, sara, arsa sopha udara hara

gaja mutra lavana rasa, vishahara, used in badha vit & mootra

ostra mutra swasa kasagna, sa tiktha

vajimutra kusta vrana visha hara, tiktha katu

khara mutra apasmara, unmada, graha samana

ksheera—8-- avi, aja, go, mahisha, gaja, haya, ostra, sthree o ‘nasya alepa avagageshu vamana asthapaneshu cha virechane snehane cha paya: sarvatra

ujyate’ For sodhana—6 vruksha

Latex—3 vamana—asmanthaka, vireka—snuhi, for both—arka ksheera

Twak—3 virechana—poothika & tilwaka, krishnagandha(for external)

‘yadha visham yadha sastram……..’ ‘Yogat api visham teekshnam……’

Page 3: DRONA...Hemantha rithu charya o Due to seetha—increased agni—so atimatra or guru food is necessary—otherwise vata will cause dhatu sosha o Snigdha, amla, lavana rasa, o oudhaka,

DRONA

Drona institute Charaka Sootra 2019-20

Drona Nectar Page 3

‘tadeava yuktham baishajyam……’ Chapter—2—apamarga tanduleeya

‘matra kaalasraya yukti:…..’ 28 yavagu are said;

takra sidha yavagu; Gritha vyapat

takra pinyaka sidha yavagu Taila vyapat

Swadamstra, kantakari, phanitha--- mutrakrichra samana

Yamaka sneha+madira— pakwasaya rujapaha

Brista gavaduka sidha yavagu+makshika--- karshaneeya

Gavya mamsarasa+amla--- vishama jwara nasini

Somaraji sidha yavagu— vishagni

Upodika+dadhi-- sidha yavagu----- mada nasini

Apamarga+ksheera+godhamamsa rasa— destroy hunger

Chapter—3—aragwadeeya Choorna pradeha—32

Kolakulathadi choorna— pradeha in vatamaya with amla drava

Chaturangula patra+kakamachi patra+aswagna patra—

kustasamana

Godhuma+gritha+goat milk— vataraktha nasana

Anupa or matsya—vesavara— pavana nasana

Sireesha & sinduvara--- visha samana

Chapter—4—shad virechana satasreeya

Vamana yogas Virechana yogas

Madana 133 Syama trivrut 110

Jeemutha 39 Chaturangula 12

Ikshwagu 45 Lodra 16

Damargava 60 Mahavruksha 20

Kutaja 18 Sapthala-sankini 39

krithavedana 60 Danthi & dravathi 48

Total—600 virechana yogas; 355 vamana yogas : 245 virechana yogas Virechana asraya—6 : Kasaya yoni—5(except lavana): Kasaya kalpa—5 ; Maha kasaya –50(first--jeevaneeya & last-- vayasthapana)

o Drugs or kasaya—500. The drug dealt more times in mahakasaya-madhuka Important mahakasayas

o Panchakola & shadushna-in deepaneeya & soola hara dasaimani o Trina panchamoola in sthanyajanana o Triphala in virechanopaha & jwarahara o Madana in asthapanopaha & anuvasanopaha(not in vamanopaha) o Arjuna in udarda prasamana(not hrudya) o Trivrut in asthapana(not in virechana) o Panchavatkala in mootrasangraha o Dasamoola—sophahara dasaimani

‘‘… ………………………..tasmat na ati samkshepa vistara: mandhanam vyavaharaya, budhanam budhivardhaye’

Chapter-5—matra asitheeyam Ahara matra depends upon agnibala Ahara matra--guru dravya-1/2 or (¾ or 1/3) part of amasaya, laghu dravya—na atisowhitya

Page 4: DRONA...Hemantha rithu charya o Due to seetha—increased agni—so atimatra or guru food is necessary—otherwise vata will cause dhatu sosha o Snigdha, amla, lavana rasa, o oudhaka,

DRONA

Drona institute Charaka Sootra 2019-20

Drona Nectar Page 4

Drugs to be used nitya Shastika, sali, mudga, sainthava, amalaka, yava, anthareeksha jala, paya, sarpis, janghala mamsa, madhu

Drugs should not be used nitya Valoora, suska saka, salooka, bisa, koorchika, kilada, sookara & gavya mamsa, matsya, dadhi, masha, yavaka

krisa mamsa ‘na eva upayojayet’

Anjana--Nitya anjana—sowveera anjana o In between 5 or 8 days—rasa anjana. should be done night only.

Dhoomapana—3 o Snaihika, vairechana, prayogiga o Dhoomapana varthi--8 A length o 8 kala for prayogiga dhoomapana—

vamana, navana, anjana, danthadavana, snana,after food, kshavadu, after nidra

o Prayogiga dhoomapana— 2 times a day

o Snaihika dhoomapana— 1 time a day

o Virechana dhoomapana— 3-4 times a day

o Dhoomapana upadrava—rakthapitta, badirya, andhata, mookata, sirobrama o If disease is in grana, akshi, siras—then dhooma should be done thru grana o If disease is in kanta—then dhooma should be done thru mukha o If dhooma is released thru nose, pratiloma vayu will cause disease to eye o Dhooma netra—3 kosa & agra same as kolasti agra pramana

length Virechana—24 A Prayogiga—36 A Snaikika-32 A

Nasya--Nasya rithu by anutaila----pravrut, sarat, vasantha o Anutaila:--Matra—1/2 pala, tridosha samana, indriya balaprada

danthadavana o 2 times, rasa—kasaya, katu & tiktha o drugs—‘karanja karaveera arka malati kakumbha asana’

Taila gandoosha---param rasa jnana Siro abyanga—su twak cha aanana Karna poorana------- manyasthambha & hanu graha, Sneha abyanga--abhigata saha, Priyadarsana, upachita anga, alpajara Pada abyanga---Dristi prasada, gridrasi, sira snayu sankocha Parimarjana—arochaka, tantra, gourava Snana--Pavitra, vrishya, ayusya, sareera balasandhanakara, ojaskaram param Ratna abarana dharana—dhanya, mangalya,vyasana soodana, kamya, ojasya Pada & mala marga souca—medya, pavitra, ayusya, alaksmi kali nasana Padatra dharana—chakshusya, balya, vrisya Chatra dharana—ete: prasamana, balya, gupti, avarana, sankara Danda dharana—satrunam nishoodana, avastambhana, ayusya, bhayagna(from sarpadi) ‘nagari nagarasyaeva radhasyaeva radhi yatha….’ ‘vrutyupaaya nishevate ye syu: dharma avirodina:……..’

Chapter-6--Tasya asithiyem Rithu—6

o Utharayana rithu—sun going to north—sisira, vasantha & greeshma—adana kala—vayu is rooksha—agneya—soorya—rookshata is increasing(greeshma is most rooksha rithu)

o Dakshinayana rithu—sun going to south—varsha,sarat,hemantha—visarga kala, vayu is not atirooksha—sowmya—Chandra

Page 5: DRONA...Hemantha rithu charya o Due to seetha—increased agni—so atimatra or guru food is necessary—otherwise vata will cause dhatu sosha o Snigdha, amla, lavana rasa, o oudhaka,

DRONA

Drona institute Charaka Sootra 2019-20

Drona Nectar Page 5

Rithu & predominant rasa Bala & rithu

Sisira—tiktha Varsha—amla Varsha & greeshma— durbhala

Vasantha—kasaya Sarat—lavana Sarat & vasantha madya bala

Grishma--katu Hemantha--madura Sisira & hemantha uthama bala

Hemantha rithu charya o Due to seetha—increased agni—so atimatra or guru food is necessary—otherwise vata will cause

dhatu sosha o Snigdha, amla, lavana rasa, o oudhaka, anupa, medya, vilesaya, prasaha-- mamsa o Gorasa, ikshu vikriti, vasa, taila,navoudana o Abyanga, utsadana, murdha taila, jethanka sweda o Lepa with agaru , ‘prakamamcha nishevathe maiduna’

Sisira rithu charya---Same as hemantha rithu charya o Avoid—katu, tiktha, kasaya rasa, vatala, sisira & laghu annapana

Vasantha rithu charya—kapha vardhana o Vamanadi karma o Avoid—guru, amla, snigdha, madura, divaswapna o Vyayama, udwarthana, dhooma, kabalagraha, anjana, sukhambu o Lepa with chandana & agaru o Soucha with sukhambu o Nirgada sidhu, madweeka madya--indicated

Greeshma rithu charya—due to heat agnimandya & snigdhamsa is reducing o Swadu seetha drava snigdha annapana o Seetha & sasarkara mandha, janghala mamsa, gritha, milk, sali anna o Avoid--Madya is contraindicated. if needed alpa & with bahu udaka. o Lavana, amla kadu & ushna annapana, vyayama & vyavaya are contraindicated o Muktha & mani dharana

Varsha rithu charya--Agni dusti with tridosha, amla paka is there o ‘sadharana: sarvo vidhir varshasu sasyate’ o Agni deepana & tridosha samana annapana is needed o Avoid—unmandha, nadhee jala, vyayama, vyavaya o Honey is used for pana & bhojana o Mahendra jala or tapta seetha jala, koopa or sarasa jala—indicated

Sarat rithu charya------Pitta kopa o Tikthaka gritha, virechana, rakthamoksha, hamsodaka o ‘prodoshe cha indu rasmi’

‘upasete ouchityam okasatmya’ Chapter-7—na vegan dharaneeyam

13 adharaneeya vegas—no kasa(rest same as AH)

Mootra lakshna -siroruja, vinama, vamkshna anaha

Chikitsa –avapeeda snehapana, trividha vastikama

Purisha lakshna - Sirasoola, pindikodestana

Chikitsa – pramadi annapana

Sukra lakshna - Angamarda, hridivyada, mootra vibandha

Chikitsa – madira, kukkuda(charanayudha), maiduna

Page 6: DRONA...Hemantha rithu charya o Due to seetha—increased agni—so atimatra or guru food is necessary—otherwise vata will cause dhatu sosha o Snigdha, amla, lavana rasa, o oudhaka,

DRONA

Drona institute Charaka Sootra 2019-20

Drona Nectar Page 6

Chardi lakshna - Kandu, koda, aruchi, vyanga, sotha, pandu, jwara, kusta, hrillasa, visarpa

Chikitsa – buktwa prachardana, dhooma, langhana, rakthamoksha, rooksha annapana, vyayama, virechana

Kshavadu lakshna - Manyasthamba, sirasoola, ardida, avabhedaka, indriyadourbalya

Chikitsa – dhooma, nasya, uthara bakthika gritha

Udgara lakshna - Hikka, kasa, aruchi, kamba, hridaya urasa vibhandha

Chikitsa – hikka tulya

Jrumbha lakshna - Vinama, akshepa, sankocha, supti, kampana, pravesana

Chikitsa – vatasamana

Kshut lakshna - Karsya, dourbhalya, vaivarnya, anamarda, aruchi, brama

Chikitsa – snigdha ushna laghu bhojana

Pipasa lakshna - badirya, srama, swasa, hridivyadha

Chikitsa – seeta tarpana

Baspa lakshna - Pratisyaya, hridroga, aruchi, brama

Chikitsa – swapna, madya, priya kadha

Nidra lakshna - Jrimba, angamarda, tantra, siroroga, akshi gourava

Chikitsa –swapna with samvahana

Srama swasa

lakshna - Gulma, hridroga, sammoha

Chikitsa –visrama, vatasamana

Vyayama o Vyayama, hasya, bhasya, adwa, gramya dharma, prajagara---‘gajam simha iva akarshan nasyati’

o Ativyayama will cause—trishna, raktha pitta, pratamaka, kasa, chardi, jwara Avoid ahitha ahara—padamsika krama Bahir mukha malayana—9+swedamukha Dadhi sevana at night—alakshmi dosha, hot dadhi—pitta & raktha dusti Dadhi should consume with gritha, sarkara, mudga, kshoudra, amalaka

Chapter-8—indriyopakramaneeyam Pancha panchaka--mentioned Adyatma dravya guna sangraha—mana, manortha(mano vishaya), budhi(indriya budhi), atma Sadvrutha

o Upasprusana(snana)—2 times daily o While doing upasprusana—na avigata klama, na apluthavadana, na nagna o Sareera should be steady while doing—sneezing, anna & sayana o Dadhi, madhu, lavana, saktu, gritha—it should eat fully o 3 times in 15 days—kesa, nakha, smasru, loma should be cut o nityam taila in—murdha, srotra, grana, pada o contraindicated things at sandya samaya—food, adyayana, maiduna, swapna o walk by looking 1 yuga infront(4 hasta) o food should not be taken by facing towards south o food should be taken before paryushita except mamsa, harithaka, sushka saka, phala bakshana o saktu should not be taken

Page 7: DRONA...Hemantha rithu charya o Due to seetha—increased agni—so atimatra or guru food is necessary—otherwise vata will cause dhatu sosha o Snigdha, amla, lavana rasa, o oudhaka,

DRONA

Drona institute Charaka Sootra 2019-20

Drona Nectar Page 7

singly, night, after food, big amount, two times, water in between, by chewing Chapter—9—khudaka chatuspada

Deals with pada chatustaya Pranabisara--vaidya ‘pakthou hi karanam……..’ ‘mrit danda chakra sootradyai:……… ‘rajarho bhishaktama:’—hetu, linga, oushada, roganam apunarbhava jnana Vaidya sabda nishpathi---vidya, mathi….etc ‘sastram saastrani salilam guna dosha pravruthaye’ ‘saastram jyothi prakasartham…’ Vaidya vrithi—4—maithri, karunya, sakye preethi, asadya roga upekshana

Chapter-10—maha chatuspada Chapter deals with prognosis Sadya roga—3 division—alpa upaya sadya, madyama upaya sadya, utkrista upaya sadya Krichra sadya lakshna --Garbhini, vridha, baala

o Dwi doshaja, Sastra, kshara, agni sadya o Eka marga with no chatuspada

Yapya lakshna --Gambheera, bahu dhatu, marma sandhi asritha, Dwi doshaja Pratyakyaya lakshna ---Kriya padha atikrantha, sarvamarganusarinam

o Outsyakya, arati, sammoha, indriya nasa Chapter—11—tisra eshaneeya

Tri eshana—praneshna(achieve first), dhaneshna, paralokeshna Pratyaksha nasaka hetu—8 Chatur vidha pareeksha—aptopadesa,pratyaksha, anumana, yukti Pratyaksha---‘atma indiyanam mano arthanam sannikarshat pravrthate’ Anumana---‘pratyaksha poorvam trividham trikalam cha anumeeyate’ Yukti---jala-karshana-beeja-rithu—samyoga leads to sasya

o garbhotpati after shad dhatu samyoga, agni from arani o vyadhi harana due to chatusha pada sampat o trikala jnana budhi, trivarga sadya budhi

Aptha—synonym –sista, vibudha Not doing rasi varjitha ahara vidhi visesha ayathana-- Mitya yoga of rasanendriya Traya upasthambha—ahara, nidra, brahmacharya: Trivarga—dharma, artha, kama Balam—3—sahaja(prakrutha), kalaja(rithu & vaya), yukthikrutha(ahara vihara & rasayana vajeekarana) Sparsendriya has vyapti in other indriya & mana upasaya=satmya kala –parinama roga—3—nija, agandu,manasa roga marga—3

sakha or bahya—rakthadi dhatu & twak

ganda, pitaka, alaji, apachi, charmakeela, adimamsa, masaka, kusta, vyanga:—bahimarga—visarpa,swayadu, gulma, arsa, vidradi

Marma asthi sandhi Marmani puna: vasthi hrudaya murdhadini Asthi sandhayo asthi samyoga tatropa nibandhascha snayu kandara pakhavadha, graha, apatanaka, ardidha, sosha, rajayakshma, asti sandhi soola, guda bramsa, shira hridaya vasti roga

Kosta—maha srota, sareera madya, maha nimna,

jwara, atisara, chardi, alasaka, vishoochika, kasa, swasa, anaha, udara, pleeha—

Page 8: DRONA...Hemantha rithu charya o Due to seetha—increased agni—so atimatra or guru food is necessary—otherwise vata will cause dhatu sosha o Snigdha, amla, lavana rasa, o oudhaka,

DRONA

Drona institute Charaka Sootra 2019-20

Drona Nectar Page 8

pakwasaya anthar margascha visarpa, swayadu, gulma, arsa, vidradi

Vaidya—3—chadmachara, sidha sadhita, good vaidya Tri oushada—daiva vyapasraya, yukti vyapasraya, satwavajaya(‘ahitebyo arthebyo mano vinigraha:’

o Antha parimarjana, bahir parimarjana, sastra prayoga(kshara, jalouga) Number of trikas described in this chapter—8

Chapter-12—vatakala akaleeya 6 guna of vata is dealt(by samskrityana kusa)—daruna & visada is said as guna of vata ‘vayu tantra yantra dhara’—said in this chapter 5 division of vayu is also dealt. Karma of vayu—

o Mana niyantrana, sarvendriyanam udyogajaka, indriyarthanam abivoda,santhanakara sarirasya, yoni of harsha & utsaga, sthoola & sooksha srotas is forming, garbhakriti

o Rithu pravibhaga, apaam visarga, megha srusti, puspa phala srusti, aditya etc nakshatra gathi vidhana etc

Karma of kapha – o Upachaya & karsya, utsaga & alasya, vrishata & kleebata, o jnana & ajnana, budhi & moha, dardya & saithilya

Chapter—13—snehadyaya Sneha yoni—2----Sthavara & janghama Sresta taila for bala & snehana—tila taila Sresta taila for virechana—eranta taila Uthama sneha—4---Sarpis, taila, vasa, majja

o Sarpis is sresta due to samskarasya anuvarthanat Guna of taila

o Vatahara,na kapha vardhana, bala vardhana, twachya,ushna, yoni visodana o Sneha arha—pravrudha sleshma & meda, chala sthoola gala & udara, vata vyadhi & vata prakriti,

those who need- snigdha slakshna tanu twak, Krimikosta, krura kosta, nadi roga Seetha kala

Guna os vasa--- o Vidha, bhagna, hatha, brsta yoni, karna shiro ruk, pourusha upachaya, after vyayama o Sneha arha—vata atapa saha, rooksha, adwa karshita, suska retas,kapa medas & rudira, ruk in

asti sandi, sira snayu, marma, kosta, sroto avarana by vayu, increased agni bala Majja snehapana arha—

o deeptha agni, klesa saha, agasmara, sneha sevina:, vatartha, krura kosta

Time period for snehapana

Anupana

Gritha—sarat Gritha—ushna jala

Vasa & majja-madhava(vasantha antha), Taila—yoosha

Taila—pravrit(varsha) Vasa & majja—manda

Snehasya pravicharana—24(acco. to food/kalpana bhedena) Snehanam pravicharana—64(acco.to rasa—63 & kevala sneha-1)

Matra of snehapana—3 Pradhana matra—24 hr, Madyama matra—12 hr, Hraswa matra—6 hr

Indication

Pradhana matra For samana Gulma, sarpa dasta, visarpa, unmada, mootrakrichra, avagada varchas

Madyama matra for sodhana— Aruska, sphota, pitaka, kandu, pama, kusta, prameeda(prameha),

Page 9: DRONA...Hemantha rithu charya o Due to seetha—increased agni—so atimatra or guru food is necessary—otherwise vata will cause dhatu sosha o Snigdha, amla, lavana rasa, o oudhaka,

DRONA

Drona institute Charaka Sootra 2019-20

Drona Nectar Page 9

Vatasonitha,Synonym –mandha vibramsa

Hraswa matra Na Riktha kosta(only with food), brimhani Long standing jwara, atisara & kasa

Time period for snehapana--Krura kosta—7 day, Mridu kosta—3 day Snehapana anarha—

o Abisyantha anana guda, nityam mandhagni, trisna, moorcha, garbhini, talu soshi, annadwisha, chardi, udara, ama, gara, durbhala,pratantha,sneha glani, madatyaya, after nasya & vasti

Time for taking sneha

Samana sneha appetite is needed

Sodana snehapana – in morning -after jeerna of food taken previous night

Pitta with ama—kevalam sarpis is contraindicated After snehapana –virechana after 3 days. After snehapana—vamana after 1 day. Snehapana for samana—upachara same as virechana

Chapter—14—swedadyaya Amasayagata vata –first rooksha & then snigdha sweda Pakwasayagata kapha -- first snigdha & then rooksha sweda

Types of sweda & stana

vrishna, hridaya, dristi sweda is contraindicated & if needed, mridu sweda is indicated

vamkshna madyama sweda

Other places As per need

Samyak yoga of sweda o ‘seetha soola vyuparame sthambha gourava nigrahe o samjate mardhave swede swedanat viratirmatha’

Atiyoga of sweda o ‘pitta prakopo murcha cha sarira sadanam trisha o daha swaranga doubhalyam atiswinnasya lakshnam’ o Treatment—greeshma charya

Time period for upanaha sweda –12 hrs, in seetha kala 13 types os sweda ---

o sankara(pinda sweda), prastara, nadi, parisheka, avagahana, jenthaka, asmagna, karshu, kudi, bhu, kumbi, kupa, holaka

Nadi sweda--Gajagra hastha samsthana o 1 vyaoma OR ½ vyoma in length o Moola—1/4 vyoma parinaha(proximal end) o Agra—1/8 vyoma parinaha(distal end)

Parisheka --Indicated in vathikothara vathikanam Jenthaka sweda

o Kudi nirmana--distance of 7-8 aratni from water with abimukha to water o Utseda & visthara(height & circumference)—16 aratni o Middle—angara kosta sthambha--4 kishku matra(hastha) (circumference) o Rest for 1 muhoortha after sweda

Holaka sweda---Deethika made of karisha with sayana pramana 10 anagni sweda –

o vyayama, ushna sadana, guru pravarana, kshut, bahu pana, bhaya, krodha, upanaha, ahava, atapa

Chapter—15-Upakalpaneeyam Athuralaya description Time period for vamana—1 muhoortha

Page 10: DRONA...Hemantha rithu charya o Due to seetha—increased agni—so atimatra or guru food is necessary—otherwise vata will cause dhatu sosha o Snigdha, amla, lavana rasa, o oudhaka,

DRONA

Drona institute Charaka Sootra 2019-20

Drona Nectar Page 10

Seat for vamana—janu sama

Lakshna for vamana

Sweda pradurbhava- dosha pravilayana

Lomaharsha— sthanebyo prachalitha

Kukshi admana— reach kukshi

Hrillasa, sravana— urdwa mukhi

After vamana-1 muhoortha rest, dhoomapana Peyadi krama

o 1,2,3—annakala—manda poorva yavagu o 4,5,6—annakala—vilepi o 7,8,9—annakala—anna with yusha(quantity of anna—2 prasrutha) o 10,11,12—annakala—anna with mamsarasa o after 7 days normal food can be maintained

For virechana— 1 karsha trivrit choorna After virechana—vamana vidhi except dhoomapana

Chapter—16—chikitsaprabritheeyam Virechana—samyak yoga lakshna ---Doubhalya, glani Virechana —ayoga lakshna—kshteevana, adourbhalya Virechana —ati yoga lakshna--Raktha srava like medo mamsa udakabha vamana atiyoga –lakshna similar to virechana atiyoga+(urdwa vata roga & vakgraha are xtra ones) Bahu dosha –treatment—sodana Atiyoga in sodanakriya—treatment—

o snehapana, anuvasana with madura ganoushadsidha taila Ayoga of sodana—puna: sodana Swabhava uparama vaada--mentioned

Chapter-17—kiyantha siraseeya Siroroga –5—vata, pitta, kapha, sannipatha, krimi Hridroga--5—same types Vyadhi due to dosha mana vikalpa—62 kshaya—18 Krimi siroroga nidana-samprapti-lakshna

o sankeerna bhojana, papakarma o Bhibatsa lakshna, Vyadha cheda ruja

Vata hridroga lakshna --Pramoha, hridaya soonyata, dara(palpitation) Kapha hridroga lakshna ---Sthimitha bharika, asmavritha, suptha Sannipatha hridroga—‘kastada: kasta sadya’ Krimija hridroga--Sannipatha hridrogi consumes tila , kshira or guda—

o Rasadhatu kleda & grandhi occurs in hridaya—where krimi develops o Lakshna—soochibhiriva tudyate, Chidyamana iva sastrair, Sudaruna & seegrakari

Dosha vikalpa--Vridhi-25, Kshaya—25 Kshaya & vridhi-mixed—12 Total—63 Meda kshaya lakshna –akshna glani & ayasa Majja kshaya—pratata vata rogani Ojas---sarpi varnam madhu rasam laja gandhi prajayate’ Avarana janya madhumeha—krichra sadya

o Nidana—Amla, lavana, Not doing sodhana o Dooshya—kapha, pitta, meda & mamsa—avarana to vata— o ‘sa maruthasya pittasya cha kapham muhur muhur

Page 11: DRONA...Hemantha rithu charya o Due to seetha—increased agni—so atimatra or guru food is necessary—otherwise vata will cause dhatu sosha o Snigdha, amla, lavana rasa, o oudhaka,

DRONA

Drona institute Charaka Sootra 2019-20

Drona Nectar Page 11

o darsayati akritim gatwa kshayam apyaryte puna:’

Madhumeha pitaka-7--saravika, kachapika, jalini, sarshapi, alaji, vinata, vidradi

Saravika— antha unnatha, madya nimna, syava & kleda

Kachapika— avagada arti, toda, maha vaastu parigraha, slakshna

Jalini— snigdha srava, mahasaya, ruja, toda, sookshma chidra

Sarshapi— na ati mahati, kshipra paka, maha ruja

Alaji— uthane dahati twacha,trishna, moha, jwara, agni iva dahati, sudden spread

Vinata— avagada ruja & kleda, prista & udara—stana, mahati, neela pitaka

Bahya vidrati—kandara tulya Anthar vidradi—stana—9(no gudha stana)

o Paka lakshna—sastra astrair bidyate, ulkairiva dahyate, vrischika dasana tulya vedana o Srava from paithika vidradi—tila masha kulathabha sannibha srava

Lakshna of anthar vidradi acco.to stana

Hridaya— hrit ghatana, tamaka,moha, kasa, swasa

Kloma— pipasa, mukhasosha, galagraha

pleeha— uchwasa uparodha

Yakrit—, swasa, pleeha—uchwasa rodha

kukshi- kukshi parswanthara soola

vrikka—, prista kati graham

nabhi—, hikka

vamkshna— sakti sada

vasti— krichra puti mootra & mala graha

Treatment principle of vidradi--gulma tulya Pitaka due to kapha meda dusti-saravika, kachapika, jalini. They are atibala & dusaha Pitaka for alpa meda-- sarshapi, alaji, vinata, vidradi—pitta pradhana, sadya Pitaka upadrava—9 Vata in prakruti—‘sarva hi chestaa vathena sa prana: praninam smrutha: Vata in vikruti—‘tene eva rogaa jayanthe tena cha eva uparudyate’ Kapha in prakruti avastha—bala or oja Kapha in vikruta avastha—mala & papma

Chapter—18—trisopheeya Sopha—main--3 types –vata, pitta, kapha Doosya of sopha—twak, mamsa & sonitha

Vata sopha kshipra uthana samana, sarshapa kalka liptha eva chimichimayate, peedithan unnamati asu, naktham pranasyati, prakriti varna. Bhinna twak roma, pipeelika like sparsa

pitta sopha lakshna kshipra uthana prasama, kapila tamra roma starts from madya sareera, tanu twak, atisara

Kapha sopha Krichra uthana samana, Ushna sparsa saha, Nipeeditho na unnamati Sastra kusa chedat sonitham na pravruthate but Krichran pichan sravati

Prognosis of sopha o Starts in leg first & spreads the whole body is kasta sadya for male o Starts in face & then spreads whole body is kasta sadya for female o Guhya prabhava sopha is kasta sadya for both male & female

Sopha upadrava—7-- chardi, swasa, aruchi, trishna, jwara, atisara, dourbhalya

Page 12: DRONA...Hemantha rithu charya o Due to seetha—increased agni—so atimatra or guru food is necessary—otherwise vata will cause dhatu sosha o Snigdha, amla, lavana rasa, o oudhaka,

DRONA

Drona institute Charaka Sootra 2019-20

Drona Nectar Page 12

Upajihwika—kaphaja & stana— jihwamoola

gala sundika— kaphaja, & stana—kakala(talumoola)

galaganda—, kaphaja & gala bahya

galagraha— anthargala & kaphaja

visarpa— pitta rakthaja

Tilakalaka, Vyanga, piplava, neelika— pitta raktha

sankaka— pittaja

pleeha vrudhi- vataja

vridhi— vataja

udara— vata kopa in twak mamsanthara

anaha— vata kopa

rohini— tridosha kopa, jihwamoola, seegrakari, fatal period--3 days

karna moola sopha at the end of jwara—

pittaja,asadya

4 types of roga—mridu sadya,daruna sadya, mridu asadya, daruna asadya vata karma—dhatu gati

Chapter—19-astoudareeya samanyaja roga--48 udara—8, kusta—7, pitaka-7, visarpa—7, atisara—6, gulma—5, chardi—5, siroroga—5 hridroga—5, pandu—5, unmada—5, swasa, kasa & hikka—5, apasmara—4, akshi roga—4, karna roga—

4, pratisyaya—4, mukha roga—4, grahani dosha—4, mada—4, moorcha—4, sosha—4,sopha—3, rakthapitta –3,krimi—20, prameha—20,yoni roga--20

Mutraagata—8—vata, pitta, kapha, sannipatha, asmari, sarkara, sukra & raktha Ksheera dosha—8—vaivarnya, vaigandya, vairasya, paichilya, phena sanghata, rouksya, gourava,

atisneha Reta dosha-8—tanu,suska,phenila,asweta,puti,atipichila,anyadhatu upasrusta, avasadi Udavartha—6—vata, mootra, pureesha, sukra, kshavadu, chardi Pleeha—5—vata,pitta,kapha,sannipatha, raktha Trishna—5—vata, pitta, ama, kshayaja, oupasargiga Arochaka(bakthasya anasana)-5—vata, pitta, kapha, desa, ayasa(or sannipatha) Klaibya—4—beejopagata, dwajabanga, jara, sukrakshaya Kilasa—3—raktha, tamra, sukla Jwara—2—ushnaabipraya seetha samuthascha & seethabhipraya ushna samuthascha Vrana—2—nija & agantu, Ayama—2—bahya & abyantara Gridrasi—2—vata & vata kapha , Kamala—2—kosta & sakha Urusthamba—1—ama & tridosha , ama—2—vishoochika & alasaka Sanyasa—1—tridosha & mana sareera adhistana , vata raktha-2—gambeera & uthana Arsa—2—suska & ardra atatwabhinivesa—1—maha gada

Chapter—20—maharoga adyaya Pitta --visesha stana—amasaya

Page 13: DRONA...Hemantha rithu charya o Due to seetha—increased agni—so atimatra or guru food is necessary—otherwise vata will cause dhatu sosha o Snigdha, amla, lavana rasa, o oudhaka,

DRONA

Drona institute Charaka Sootra 2019-20

Drona Nectar Page 13

Vata nanatmaja vyadhi—80--all bheda, pindikodwestana, vishada, brama, srama, glani, gridrasi, hrit moha, hrit drava, timira,urusthambha, pada supti, kasaya asyata, urusada arasajnata, badirya, anidra, anavasthitha chithatwa, vitbheda, aswapna, guda bramsa, vipadika, hikka

Atma roopa of vata o Rouksya, laghava, vaisadya, saithya, gati, amoorthatwa, anavasthitatwa

Upakrama of vata --hemantha rithu charya(AS) Pitta nanatmaja vyadhi—40--kamala, atripti, tama pravesa, neelika, tiktasyata, twak avadarana, charma

avadarana, jeevadana, kaksya, trishnadhikya, all kleda Atma roopa of pitta --Oushnya, taikshnya,drava, anati sneha, sukla aruna varjya varna, visra gandha, katu

& amla rasa Pitta upakrama--greeshma rithu charya(AS) Kapha nanatmaja vyadhi—20--tripti, tantra, ksheena, maladhikya, nidradhikya, dhamani pratichaya,

udarda, seethagni, galaganda, balanasa, apakti, sthaimitya Atma roopa of kapha

o Swaitya, saitya, gourava, sneha, madurya, stairya, paichilya, marsnya Kapha upakrama—Vasantha rithu charya(AS) First—roga pareeksha, then oushada, then chikitsa(‘rogamadou pareekshya…tatho anandharam

oushadam’ Chapter—21—astounindideeya

Nindida-8---atideerga,atihraswa, atiloma,aloma, atigoura, atikrishna, atisthoola, atikrisa Ati sthoola dosha—8—

o ayusho hrasa, jaro uparodha, krichra vyavayata, o dourbalya, dourgandya, atisweta, kshut atimatra, pipasa atiyoga

Atisthoola nidana—achinda, beeja swabhava, harsha nityatwat etc ‘etou upadrava karou viseshat agni marutou

etou hi dahata: sthoolo vanadavo vanam yadha’ Krisa is more better than sthoola(vyadi peeda is more) Ati karsya lakshna –sthoola parva, dhamani jala Treatment principle:---sthoola—guru apatarpana, krisa—laghu santharpana Satata vyadhi for—atikrisa & atisthoola Drugs for atikrisa—godhuma, nava madya, snigdha udwarthana, snana, white dress, yadha kalam dosha

avasechana, rasayana Nidra-defenition-‘yadhatu manasi klanthe karmathmana:klamanwitha:….’ Diva swapna is indicated –

o Ajeerna, trishna, atisara, soola, swasa, hikka, unmada, o In greeshma rithu—adana, rooksha, soorya abivridi, less ratri

Diva swapna in other rithu—kapha pitta kopa Diva swapna is contraindicated --Medaswi, sneha nitya, dooshi visha Ratri jagarana—rooksha, diva swapna—snigdha, sitting & sleeping(aseena prachalayitha)—arooksha &

anabisyandha Sthoolata & karsyata is obtained from—ahara & nidra Nidra nasa hetu—pancha karma except vasti, upavasa, satwa guna, prakriti, vayu Nidra—types—7—

o tama(due to papa or adharma), sleshma, mana srama, sareera srama, agandu, vyadhi, ratri swabhava(bhuta dhatri)

Chapter—22—langana brimhaneeyam

Shadvidha upakrama— snehana, rookshna, langhana, brimhana, swedana, sthambana

Langhana—10 types-- 4 sudhi, pipasa, marutha, athapa, pachana, upavasa & vyayama

Page 14: DRONA...Hemantha rithu charya o Due to seetha—increased agni—so atimatra or guru food is necessary—otherwise vata will cause dhatu sosha o Snigdha, amla, lavana rasa, o oudhaka,

DRONA

Drona institute Charaka Sootra 2019-20

Drona Nectar Page 14

Sosha, arsas, grahani—for brimhana— kravyada mamsa can be used

Rookshna arha— abisyandha, maha dosha, marma vyadhi, urusthambha

Sthambana arha— pitta kshara agni dagdha, vamana, atisara, visha & sweda atiyoga

Atisthambitha lakshna— syavata, udwega, hanu graha, hrudaya graha, parva graha

Chapter—23—santharpaneeyam Santharpana janya rogas—

o Prameha kandu pidaka koda kandu panduamaya jwara o Kustani ama pradoshascha mutra krichra arochaka o Tantra klaibya ati stoulya alasya guru gatrata o Indriya srotasam lepa budhermoha prameelaka sophascha’

Apatarpana janya rogas o Jwaram kasanubandascha parswasoola arochaka o Srotra dourbhalya unmada pralapa hridaya vyadha o Vit mootra sangraha soola janga uru trika samsraya o Parva asti sandhi bhedascha ye anye vataja gadaa: o Urdwavata……………………………………….’

Common disease in both above—arochaka Kharjuradi mandha—madya vikara samana

Chapter—24—vidhisonitheeya ‘praninam prana: sonitham hi anuvarthate’ Raktha dusti—7 types –vata,pitta, kapha, samsarga, sannipatha Raktha dusti—treatment—--Raktha pitta hara chikitsa, virechana, upavasa,rakthamoksha ‘seetho ushna snigdha rookshadyir…………… tapaneeindra gopabha padma……………… visudha purusha lakshna ------------ Pitta raktha dusti lakshna –blood is clotting slowly Mada, moorcha, sanyasa

o Involved srotas-- rakthavahi, rasavahi & sapja vahi

Vata mada— saktha analpa drutha bhashita, chala skhalitha chestita

Pitta mada— krodha, parusha bhasa, prahara kali priyaa

kapha mada—---- asambandha vachana, pandu & dyana tatpara

mada swarupa— madyajanya madakruti & ‘jayate samyati kshipra

Vata moorcha— ‘seegram cha pratibudyate’, hridaya peeda

Kapha moorcha— seeing akasa with clouds & tamas, ‘chirat cha patibudyate’,ardra charma avarana tulya

Sannipatha moorcha— apasmara tulya but no bhibtsa chesta

Mada, moorcha--no medicine is needed: Sanyasa--oushada is emergently needed Sanyasa—vatadi dosha—pranayathana samsraya-

o -lakshna—‘kasti bhuta mrithopama’ o ‘pranair viyujyate seegram muktwa sadya phala kriyam’

durgambhasi yadha majjat bhajana twaraya budha:’ sanyasa –treatment—

o soochi toda, peedana nakhanthare, kesa lunjana, dantha dasana, atmagupta avagarshna, teekshna madya

Page 15: DRONA...Hemantha rithu charya o Due to seetha—increased agni—so atimatra or guru food is necessary—otherwise vata will cause dhatu sosha o Snigdha, amla, lavana rasa, o oudhaka,

DRONA

Drona institute Charaka Sootra 2019-20

Drona Nectar Page 15

o after regaining sapja—laghu annnapana, vismapana, smarana, vamanadi kriya, dhooma, kabala, avoid pralaya hetu, vyayama, udgarshana

Mada moorcha— o kalyana gritha(asta vimsati), tikthaka gritha, maha shadpala gritha o kanmada, pippali vardhamana, kumbasarpis(10 yr old), citraka with paya

Chapter—25—yajjapurusheeya Orgin of purusha & disease

Parikshi— atma Badrakapya— karmaphala

Saraloma— mana Baradwaja— swabhava

Varyovidha— rasa Kankayana— prajapathi

Hiranyaksha— shad dhatu bikshu Atreya— Kaala

Sounaka/koushika— pitha & matha

Sreta & avara drugs—

sooka dhanya Lohitha sali & yavaka ksheera— go & avi

sami dhanya— mudga & masha, sthavara sneha— tila taila & kusumba taila

lavana— sainthava & ushara anupa mriga vasa— varaha & mahisha

udaka— anthareeksha & varsha, matsya vasa— chuluka & kumbeera

saka— jeevanthi & sarshapa jala chara vihanga vasa—

paka hamsa & kaka madgu

mriga mamsa— ineya & gomamsa, viskira sakuni vasa—

kukkuda & chataka

pakshi mamsa—

lavaka & kana kapotha sakhada medasaam—

aja & hasti

vilesaya— godha & bheka kandha— sringavera & aluka,

matsya—a rohitha & chilichim phala— mridwika & lakucha

sarpis— go & avi ikshu vikara— sarkara & phanitha

Agrya oushada—152--—vrithikara—anna, aswasakara—udaka, sramahara—sura & snana,

jeevaneeya—ksheera, brimhaneeya—mamsa, tarpaneeya—mamsarasa, anna dravya ruchikara—lavana,

hridya—amla, balya—kukkuda, vrishya—nakra retas or sankalpa, kapha pitta samana—madhu, vata

kapha samana—taila, vata pitta samana—sarpis, mardhavakara—sweda, sthairyakara—vyayama,

pumstopagata—kshara, akantya—ama kapitha, ahridya sarpis—avi sarpis, kapha pitta janana—avi

ksheera or saskuli or masha, swapnajanana—mahisha ksheera, abisyandhakara—mandhaka dadhi,

karshaneeya—gaveduka anna or pramithasana, virookshaneeya—udhalaka anna, mutrajanana—ikshu,

pureeshajanana—yava, vatajanana—jambhava, amla pitta janana—kulatha, sukha virechana—trivrut,

mridu virechana—chaturangula, teekshna virechana—snuhi, sirovirechana—pratyakpuspi, krimigna—

vidanga, vishagna—sireesha, kustagna—khadira, vatagna—rasna, vayasthapana—amalaki, patya—

Page 16: DRONA...Hemantha rithu charya o Due to seetha—increased agni—so atimatra or guru food is necessary—otherwise vata will cause dhatu sosha o Snigdha, amla, lavana rasa, o oudhaka,

DRONA

Drona institute Charaka Sootra 2019-20

Drona Nectar Page 16

harithaki or prasama, vrishya vatahara—erandamoola, pitta kapha upasoshana—duralaba, vrishya sarva

dosha hara—vidarigandha, sangrahi balya vatahara—bala, mutrakrichra anila hara—gokshura, grahani

dosha arsa gritha vyapat samana—takra, vrishya udavartha hara—sama gritha sakthuprasa abyasa,

rasayana—ksheera & gritha, dantha bala ruchikara—taila gandoosha, vata hara abyanga upanaha

yoginam—kusta, sthambaneeya—jala, ama pradooshana hetu—atimatra asana, ahara guna—tripti,

arogya karana—kala bhojana, anarogya karana—vega sandharana, soumanasya janana—madya, dhee

driti, smruti hara—madyakshepa, durvipaka-guru bhojana, sukha parinama kara—eka bhojana,

shandakara—sukra veganigraha, anna asradha janana—paraghathana, ayusho hrasakara—anasana,

karshaneeya—pramita asana, grahani dooshana—ajeerna adyasana, agni vaishamyakara—vishama

asana, nindita vyadhikara—virudha veerya asana, patya—prasama, sarva apatya—ayasa, vyadhikara—

mityayoga, ayusya—brahmacharya, anayusya—paradhara abigamana, avrushya—dourmanasya, roga

vardhana—vishada, preenana—harsha, soshana—soka, pustikara—nivruti, swapnakara—pusti,

tantrakara—atiswapna, balakara—sarva rasa abyasa, dourbalyakara—eka rasa abyasa, aharya—

garbasalya, udharyana—ajeerna, mridu bheshaja—bala, yapyanam—vrudha, garbadharana—

soumanasya, duchikitsyana—sannipatha, vishama chikitsa—ama, roga—jwara, deerga roga—kusta, roga

samooha—rajayakshma, anushanginam—prameha, anusatra—jalouga, tantranam—vasti, oushadhi

bhumi—himavan, ooshadinam—soma, arogya desa—marubhumi, ahita desa-anupa, aturaguna—

nirdesakaritha, arista—anirdesa karitha, varjyanam—nasthika, klesakara—loulya, vartha lakshna—

anirveda, oushadinam—vijnana, nisamsayakara—vaidya samooha, vaidya guna—yoga, sadana—sastra

sahitha tarka, kala jnana prayojanam—sam pratipati, kala atipatihetunam—avyavasaya, nisamsaya—

dristakarmata, bayakara—asamarthata, budhi vardhana—tat vidya sambhasa, satra adigama hetu—

acharya, amruta—ayurveda, sukha kara—sarva sanyasa

o Deepaneeya pachaneeya anaha prasamana—pippali moola o Samgrahi deepaneeya pachaneeyanam—katwanga or mustha o Samgrahi raktha pitta prasamana—anantha o Deepaneeya pachaniya gudha sopha arsa soola haranam—citraka moola o Hikka swasa kasa parswa soola haranam—puskaramoola o Sangrahi deepaneeya vata kapha haranam—vilwa

Page 17: DRONA...Hemantha rithu charya o Due to seetha—increased agni—so atimatra or guru food is necessary—otherwise vata will cause dhatu sosha o Snigdha, amla, lavana rasa, o oudhaka,

DRONA

Drona institute Charaka Sootra 2019-20

Drona Nectar Page 17

o Raktha pitta atiyoga haranam—gandha priyangu o Kapha pitta raktha sangrahiha upasoshanam—kudaja twak o Raktha sangrahika raktha pitta samana—kasmarya phala o Sangrahika deepaneeya vata hara vrishyaam—prisniparni o Sramsaneeya pachaneeya arsa hara—yavasooka o Seetha apanayana pralepanam—rasna & agaru

Asava—84, asava yoni—9 o Sarkara asava—1, patra—2, kanda—4, twak—4, dhanya—6,

puspa—10, moola—11, sara—20, phala—26 Chapter—26—Atreyabadrakapeeya

Number of rasa acco.to various acharyas

1 badrakapya Rasa is one among the indriyartha, which can be assessed by jihwa

2 sakundheya brahmana— chedaneeya & upasamaneeya

3 poornaksha moudgalya— chedaneeya, upasamaneeya & sadharana

4 hiranyaksha koushika— swadu hitha, aswadu hitha, swadu ahitha, aswadu ahitha

5 kumara sira bharadwaja— based on panchabhuta

6 vayorvidha rajarshi— guru, laghu, seetha, ushna, snigdha, rooksha

7 videha raja nimi— maduradi+kshara

8 badisa dhamargava— above + avyaktha

aparisankya balhika raja kankayana

6 atreya— maduradi

Yena kurvanthi—tat veerya, yat kurvanthi—karma, yatra kurvanthi—adhikarana, yada kurvanthi—kala, yadha kurvanthi—upaya, yat sadhayanthi—phala Rasa samyoga—57, rasa bheda—63, dwirasa—15, trirasa—20, chaturrasa—15 Dosha vikalpa—63, dosha bheda—62 Paradi guna—10—

o sankya, parimana, prithaktwa, samyoga, vibhaga, paratwa, aparatwa, yukti, abyasa, samskara samyoga—eka karmaja, dwantha karmaja, sarva karmaja Vibhaga—vibhakti, viyoga, bhagasa graha Pritakthwa—asamyoga, vailakshnya, anekata Samskara –karanam Parinama—mana Abyasa—seelana, satatakriya Rasa & pancha maha bhuta

Madura Jala/prithwi & jala Tiktha Vayu & akasa

Amla Prithwi & agni Katu Vayu & agni

Lavana Agni & jala kasaya Prithwi & vayu

Madura rasa—shad indriya prasadana, shaddhatu vardhana Amla rasa-urjayati,mano bodana, indriya dridata, buktwa apkarshati, balam vardhayati

o Atyupayoga—kapham vilapayati, mamsam vidahati, meeliyati akshini, raktham dooshayati, kayam sithilikaroti,

Lavana—chyavana, chedana, sarva sariran mrudu karoti, avakasakara, sarvarasa pratyanika, marghan visodhatayi,

o Ati upayoga—raktham vardhayati, pragalayati kustani, dantham chyavayati, visham vardhayati, dantham cyavayati, indriyani uparunandhi

Page 18: DRONA...Hemantha rithu charya o Due to seetha—increased agni—so atimatra or guru food is necessary—otherwise vata will cause dhatu sosha o Snigdha, amla, lavana rasa, o oudhaka,

DRONA

Drona institute Charaka Sootra 2019-20

Drona Nectar Page 18

Katu rasa—properties—vakthram sodhayati, sphuti karoti indriyani, sonitha sanghatham bhinati, marghan vivrunoti

Tiktha rasa—‘swayam arochisnu’ but arochakagna, twak mamsa sthirikarana, sthanya sodhana, vishagna, o Atiupayoga—saptha dhatu soshana, kharatwa to srotas

Kasaya rasa—atiyoga—vistabya jaram gachati, hrudayam peedayati, syavaywam apadayati, vaacham nigruhnadi

Vichitra pratyarabda o Mahat panchamoola,tikta rasa but ushna veerya o Anupa mamsa—madura rasa but ushna veerya o Lavana –all ushna veerya except saindhava o Amla –all ushna veerya except—amalaka o Tiktha rasa-seetha veerya except arka, agaru & guduchi o Some amla dravya is malarodhi-kapitha & some mala bhedi—amalaka o Katu rasa is avrisya except—pippali & nagara o Kasaya is seetha & mala sthambhana except harithaki

Rasa & guna

Rooksha kasaya, katu, tiktha snigdha madura, amla, lavana

Ushna lavana, amla, katu seetha madura, kasaya, tiktha

laghu tiktha,katu,amla guru madura, kasaya, lavana

Vipaka & its functions

Katu vipaka— sukragna, badha vit mootra, vatala, laghu

Maadura vipaka— sukrala, srista vit moora, kapha kara, guru

Amla vipaka— sukragna & srista vit mutra, pittala, laghu

Rasa—nipata, vipaka—karma nista, veerya—nipata & adhivasa Virudha-18—matsya+milk—maha abisyandhi & veerya virudha

o Chilichima +milk—ama visha, o hot honey—marana o Upodhika + tila kalka—atisara o Takra+kampillaka—virudha o Paryushitha kakamachi—virudha o Madhu+samagrutha/anthariksha vari/pushkara beeja/ushnodaka—all virudha

‘yat kinchit dosha utklesya na nirharati kayata;’--virudha Matra virudha—gritha & honey, samaskara virudha—sikhi mamsa in eranda Avastha virudha—srama, vyavaya, vyayama peeditha—vata kopa ahara & nidra alasya—kapha kopa

ahara Krama virudha—without mala mura visarjana, no appetite, high appetite—taking food Parihara virudha—ushna sevana after varahadi mamsa Upachara virudha—cold water after gritha pana Samyoga virudha—amla & ksheera Vidhi virudha—ahara in common place

Chapter—27—anna pana vidhi

UDAKA kledayati KSHEERA Jeevana DRAKSHASAVA Deepana

LAVANA vishyanthayati MAMSA Brumhana PHANITA aachinoti

KSHARA pachana MAMSARASA Preenana PINYAKA glapayati

MADHU sandhadadi SURA Jarjari karoti MASHASUPA antharmala vardhaka

SARPI Sneha SIDHU avadhamati KSHARA dristi & sukra nasa

DADHI Sopham janayati

12 anna varga is explained Shastika—tridoshagna, 2 types-

Page 19: DRONA...Hemantha rithu charya o Due to seetha—increased agni—so atimatra or guru food is necessary—otherwise vata will cause dhatu sosha o Snigdha, amla, lavana rasa, o oudhaka,

DRONA

Drona institute Charaka Sootra 2019-20

Drona Nectar Page 19

o goura(good) & Krishna goura Patala—tridosha vardhana Sami dhanya—sreshta is mudga Tila--Madura-tiktha-kasaya-katu—4 rasa Kushmanda--Sarvadosha samana Mamsa varga—8

o Aja & avi—mixture of anupa & jangala Amalaka—lavana varjitha pancharasa Vibhithaki—Swadu-kasaya-amla

o Kaphapittahara param, ‘rasa asrik mamsa medojan doshan hanthi’

Grinjana--hitha in vatasleshma arsa o It is used for both swedana & abyavahara by persons except pitta nature

Jala—having 6 qualities, with avyaktha rasa Uthama paneeya lakshna---Eshat kasaya Madura Go dugdha--10 guna Mahisha dugdha--Gurutara, used in atyagni & anidra Ostra dugdha, eshat lavana, vatakapha samana Eka sapha—stharyakara, ushna, sa amla sa lavana, sakha vata hara Chaga dugdha —kasaya madura Hasti dugdha —sthairya karapara Avi dugdha —ushna, pitta & kapha vardhana, hikka-swasa—kara Sthanya—nasya—raktha pitta & tarpana—akshisoola Madhu-4 types—

o makshika—taila varna, bramara—white, kshoudra—kapila, pouthika—gritha varna o it may produce amavisha, yogavahi param

saindhava—tridosha samana, sa madura, vrishya, chakshushya, lavanothama souvarchala—sugandha, ruchiprada, hridya, vibandhagna, udgara sudhi Bida—vyavayi, urdwa adha vatanulomana samudra—sa madura kala lavana—all guna of sourchala except sugandha anupana:--

o kshaya—mamsarasa o krisa—sura o sthoola—madhoodaka o mamsa & madya nitya—madya o tantra, soka, bhaya, anidra, klama & agnimandya—madya o upavasa, adwa, bhashya, sthree,marutha, atapa, klantha ---ksheera

Among 4 leged animals--Purusha masma—guru, Sthree masma--laghu Among birds--Purusha mamsa—laghu, Sthree mamsa—guru

Chapter—28—vividha asithapeethiya Rasa pradoshaja vikara—

o agninasa, angamardha, jwara, tama, pandu, klaibya, o krisa angata, ayadha kalam valaya: palithani cha--- o treatment –langhana

Raktha pradoshaja—same as AS Mamsa pradoshaja vikara—

o adhimamsa, arbuda, puti mamsa, galaganda, o keela, gala salooka, gala sundika, alaji, gandamala, upajihwika— o treatment –vamana, virechana, sastra, kshara, agni

Page 20: DRONA...Hemantha rithu charya o Due to seetha—increased agni—so atimatra or guru food is necessary—otherwise vata will cause dhatu sosha o Snigdha, amla, lavana rasa, o oudhaka,

DRONA

Drona institute Charaka Sootra 2019-20

Drona Nectar Page 20

Medo pradoshaja vikara—atisthooladi dosha, prameha poorvaroopa Asti pradoshaja vikara—

o adyasti, adi dantha, dantha asti bheda soola, o vivarnata, kesa loma nakha smasru dosha— o treatment –panchakarma, ksheera vasti with gritha & tiktha dravya

Majja pradoshaja vikara— o ruk parvana, brama, moorcha, tamo darsana, aroomshi in sandhi

Sukla pradoshaja vikara— o klaibya, aharshana, santhana becomes rogi, kleeba, alpayu or viroopa o vandyatwa, garbha srava. It will cause disease to patni also o Commom treatment for majjja & sukra—madura tiktha anna, vyavaya, vyayama, sodhana kriya

Snayu, sira & kandara pradoshaja vikara—

o sthamba, sankoja, khalli, grandhi, sphurana, supti— o treatment –vata roga chikitsa

‘vyayamat ooshmana:……… ‘pareekshya hitham asneeyat deho hi ahara sambhava’

Chapter—29—dasa pranayathaneeya Dasa prana ayatana—

o 2 sanka, siras, hridaya, vasti, kanta, raktha, sukra, oja, guda(6marmas) Bhishak—2 types –pranabisara & rogabisara Roga visesha vijnana by—samuthana, poorvaroopa, linga, vedana, upasaya

Chapter—30—artha dasamaha mooliya Hridaya—mahat & artha 10 sira which is hridaya asraya—maha moola & maha phala. They carry oja Special lakshna :--hridaya agata—moorcha, hridaya bheda—marana Sresta things:--

prana vardhana— ahimsa

bala vardhana— veerya

brimhana— vidya

anantha— indriya jaya

harsha— tatwa avaboda

moksha marga or ayana— brahmacharya

Nirukthi said --Sravanat srotas, Saranat sira, Dmanat dhamani Marana—swabhava, nirodha, pravruterupama, anitya Ayurveda prayojana—‘swasthasya swastyarakshana………….’ Ayurveda saswata due to—anadi, swabhava samsidha, bhava swabhava nityata Ayurveda—synonym--vidya, sakha, sootra, lakshna, sastra, jnana, tantra Sthana--8

o Slokasthana—30 chapters o Nidana—8 chapters o Vimana(syn-maana)—8 chapters o Sarirasthana(syn-asraya)—8 chapters o Indriya (syn-arista)—12 chapters o Chikitsa (syn-oushada)–30 chapters o Kalpa(syn-vikalpa)—12 chapters

Siras of charaka samhita—sutrastana(sloka stana) 8 anga for ayurveda—

o kaya, salakya, salya apahartrika, visha gara vairodhika prasamana, bhuta vidya, koumara, rasayana, vajikarana(order if possible note)

Page 21: DRONA...Hemantha rithu charya o Due to seetha—increased agni—so atimatra or guru food is necessary—otherwise vata will cause dhatu sosha o Snigdha, amla, lavana rasa, o oudhaka,

DRONA

Drona institute Charaka Sootra 2019-20

Drona Nectar Page 21

Gems from charaka sutra

‘dharma artha kama mokshanam arogyam moolam uthamam(1-15)

‘tasyayusha: punyatamo vedo vedavidham matha:

vaksyate yat manusyanam lokayo: ubhayo: hitham’(1-43) ‘yadha visham yadha sastram yadha agnir asanir yadha(1-124)

‘Yogat api visham teekshnam uthamam bheshajam bhavet(1-126)

‘tadeva yuktham bhaishajyam yat arogyaya kalpate(1-134)

tistati upari yukthijno dravya jnanavatam sada’(2-16)

‘… ………………………..tasmat na ati samkshepa vistara:

mandhanam vyavaharaya, budhanam budhivardhaye’(4-27) ‘matraasi syat, ahara matraa puna: agnibalaapekshini’(5-3)

‘nagari nagarasyaeva radhasyaeva radhi yatha….’(5-103)

‘vrutyupaaya nishevate ye syu: dharma avirodina:……..’(5-104)

gajam simha iva akarshan nasyati’(7-34,35)

‘prana parityage hi sarva tyaga:’(11-4)

‘papat papi yo asthi yat anupakaranasya deergham ayu:’(11-5)

‘vidyat swabhavikam shannam dhatunam yat swa lakshnam

samyoge cha vibhage cha tesham karmameva karanam’(11-12) ‘pathakebya: param cha etat pathakam nasthika graha:’(11-15)

‘sarvesham eve bhavanam bhava abhavaou na antharena yoga ayoga atiyoga mityayogat

samupalabyete; yatha swa yukthi apekshinou hi bhava abhavou’(11-44)

‘anu hi prathamam bhutwa roga:paschat vivardhate’(11-57)

‘godha langula badheiva akrushyamana baliyasa’(11-62)

‘sarva pranishu bandhubhuta syat’(8-18)

‘na pape api papi syat’(8-19)

‘na cha ati deergasutri’(8-27)

‘saastram jyothi: prakasartham….’(9-24)

‘sastram saastrani salilam……….’(9-20)

‘varam athmahutho………’(9-15)

‘vayu tantra yantradhara……..’(12-9)

‘suskani api hi kastani sneha swedo upapadanai:

namayanthi yathani ayam kim punar jivitho naraan’(14-5)

‘na hi sarva santhi manushyanam sarve parichadhaa(15-20)

‘pravruthir hethu: bhavanam na nirodhe asthi kaaranam….’(16-28)

‘dharmasya arthasya kamasya nrulokasyaobhayasya cha..’(16-38)

‘doshanam cha drumanam cha……(16-21)

‘pranaa: pranabrutham yatrasrithaa: sarvendriyani cha(17-12)

‘nityam sannihitham amitram sameekshya athmanam athmavan(17-119)

‘rogamadou parikshete tatho anantharam oushadham’(20-20,21)

Yastu rogam avijnayaa…………….’(20-21)

‘na anoushadi bhutham jagati kinchit dravyam upalabyate…’(26-12)

‘na tu kevalam guna prabhavat eva dravyani karmukani bhavanthi.’(26-13)

‘pranaa: pranabrutham annam, annam loke abhidhavati’(27-349)

Page 22: DRONA...Hemantha rithu charya o Due to seetha—increased agni—so atimatra or guru food is necessary—otherwise vata will cause dhatu sosha o Snigdha, amla, lavana rasa, o oudhaka,

DRONA

Drona institute Charaka Sootra 2019-20

Drona Nectar Page 22

‘loukikam karmam yadruthou swargatou cha vaidikam karma apavarge yat cha uktham tat cha api anne pratistitham'(27-350)

‘dhatavo hi dhatwaharaa: prakrutim anuvarthate’(28-3)

‘sukharthaa: sarva bhutanam mataa: sarvaa: pravruthaya:(28-35)

pareekshya hitham asneeyat deho hi ahara sambhava’(28-41)

‘rajnam pramaadat charanthi rastrani(29-8)

..na prakasakam sastra drusti pranastanam yadaiva aditya mandalam’(30-85)