1. USLOVI NASTANKA I OSNOVNI ELEMENTI DRŽAVE

Profesor Juraj Andrassy, koji smatra da se za državu, u smislu međunarodnog prava, zahteva: određeno područje, stanovništvo i organizaciju nezavisnu o drugoj državi. A profesor Milan Bartoš dodaje još jedan uslov, a to je sposobnost države da se vlada po odredbama međunarodnog prava. Što se tiče organizacije vlasti, nju može da vrši i neki privremeni organ. Država je subjekt zakona i njena je dužnost da bude član međunarodne zajednice. Ideja međunarodnog prava i polazi od toga da država treba da bude obavezana međunarodnim pravom.Ono što odlikuje državu je njena suverenost i ona se reflektuje kao nezavisnost i neograničenost, a država ne može tražiti da bude viša od drugih država. Država vrši suverenost, na taj način, što ulazi u odnose i sa drugim državama i sa međunarodnim ustanovama i organizacijama. Samo što u 1. Slučaju postoji suverena jednakost među državama što je i regulisano članom 2. Povelje UN, a u drugom slučaju postoji domaća nadležnost države, nadležnost koja je deo oblasti domaine reserve ili zadržanih prava države. Autonomija, nezavisnost i ravnopravnost su tri osnovna elementa suverenosti, onakve, kakvom je shvata vladajuća doktrina građanskog međunarodnog prava između dva svjetska rata. Kasnije u Povelji UN, u članu 78. Proširuje se pimjena načela suverene jednakosti na odnose među članovima UN.

2. NASTANAK I VRSTE DRŽAVA

Podjela na originerni i derivativni način nastanka države, a ovo razlikovanje je veoma bitno zbog priznavanja međunarodnopravnog kontinuiteta. Originerni način znači da je država nastala na nenaseljenom području ili na području, na kojem do tada nije bilo

države, a svaki drugi način nastanka, bio bi derivativni. Što se tiče samog čina nastanka, on može biti putem jednostranog akta državne vlasti ili putem međunarodnog

ugovora.Vrste državnih zajednica: Personalna unija je slučajna zajednica država vladara dve države. Uglavnom su se takvi slučajevi dešavali kada

su se poklapali nasledni redovi. Realna unija je veza više država kada imaju zajedničkog vladara, a u međunarodnim odnosima nastupaju kao

jedan subjekt. Konfederacija ili državni savez je skup više država vezanih međusobno međunarodnim ugovorom, da bi se

zajednički nastupilo u međunarodnim odnosima. Pojedine članice zadržavaju svoju suverenost, a samo u određenim vidovima one prenose nadležnost na konfederaciju.

Savezna država ili federativna država je osnovana zajednica više jedinica, koje možemo nazivati državicama, republikama, zemljama. To je složena država, u kojoj sa jedne strane postoji sama savezna država, a sa druge je federalna jedinica. Monteskje je za federaciju napisao, da je ona društvo društava.

Za državu je potrebno da postoje njeni konstitutivni elementi i tada ona počinje da deluje po principu efektiviteta. Za međunarodno pravo je bitno da država deluje kao prava država u smislu principa efektiviteta, tj. bitno je održavati se i stvarno postojati.

3. DRŽAVNA VLAST KAO ELEMENT DRŽAVE

Država je najviša vrhovna vlast kojoj su svi pojedinci i skupine podređeni, ima legitimnu, na normama priznatu moć da prisiljava ljude na određeno ponašanje. Suverenost znači da država ima najviše ovlašćenja da stvara najviše normativne pravne akte. Veoma važno svojstvo države jeste suverenost, koja u pravom značenju ukazuje da država prema drugim državama ima nezavisnu vlast i ravnopravna je sa istima, a to znači da neće primati nikave naredbe niti uputstva. Na svojoj teritoriji državna vlast ima svojstva vrhovništva, odnosno, sve zajednice i pojedinci na njenoj teritoriji joj se moraju pokoravati odnosno poštovati pravila ponašanja. Državna suverenost se sastoji od dva tipa odnosa: unutrašnja suverenost ili pravna vrhovnost, sastoji se u tome da država stvara i ima isključivo ovlašćenje u donošenju pravnih akata najviše pravne snage. A samim tim ona tim aktima konstituiše sebe kao organizaciju. Vlast je treći element države i kao takva predstavlja svojstvo države, tj. njenih organa da izdaju obavezna pravila ponašanja kojima su dužni da se pokoravaju oni na koje se ta pravila odnose. Legitimnost znači da je vlast zasnovana na pravnim normama.

1

4. DRŽAVA I BIZNIS

Država mora da obezbjedi zdravo okruženje u kome preduzetnička firma može da nastane i da se razvija. Svaka država je veliki kolektor poreza od pojedinaca i korporacija. Uključivanje države u biznis može se grupisati u tri glavne kategorije : Obezbeđenje kontrole, dizajnirane zaštite javnog interesa i preventivnog tržišnog ponašanja, što se odnosi na

obezbeđenje regulisanja onih situacija u kojima je tržišni sistem suprotan javnom interesu – monopol; Aktivnost katalizatora, a što se odnosi na korišćenje poreskih podsticaja, da bi se ohrabrio privatni sektor; Obezbeđenje stimulacija strateški važnih sektora, gde tržišni sistem ima slabe performanse. To se odnosi na

direktnu ili indirektnu državnu pomoć i podsticajne programe za uključenje države u biznis.

5. DRŽAVA I PRAVNI SISTEM

Pravo jedne države je skup obaveznih pravila ponašanja (pravnih propisa) koje je utvrdila (sankcionisala) država, a koji čine jednu cjelovitu i usklađenu cjelinu - pravni sistem države. PRAVNI SISTEM države je skup pravnih akata koje je propisala država i koji čini jednu konzistentnu i koherentnu cjelinu - pravni poredak. Pravo je volja države, volja onih ljudi koji su nosioci državnih funkcija - vladajućeg sloja, a izražena je opštim pravnim aktima (ustav, zakon, podzakonski akti) i pojedinačnim pravnim aktima (presuda, rješenje, odluka). Pravo je neodvojivo od države, jer ne može da postoji država bez prava, niti može da postoji pravo bez države.Država putem prava uređuje one društvene odnose gdje postoji opasnost da dođe do društvenog sukoba, npr. na području proizvodnje i raspodjele materijalnih dobara. To su :

a) odnosi koji su bitni za stabilnost društva (javni red i bezbednost, udruživanje građana, sloboda štampe i medija, porezi i druge dadžbine, krivična djela itd.)

b) pitanja od opšteg i zajedničkog interesa (obrazovanje, zdravstvena zaštita, zaštita životne sredine, saobraćaj i veze, odbrana zemlje),

c) pitanja koja se tiču lične, socijalne i imovinske sigurnosti ljudi (svojinski odnosi, porodični odnosi i nasleđivanje, radni odnosi, zdravstveno i penzijsko osiguranje).

Prinuda od strane države je potrebna zbog sukoba interesa u društvu. Volja države postaje pravo (zakon) na taj način što će nadležni državni u okviru svoje nadležnosti i po propisanom postupku usvojiti (donijeti) zakon ili drugi opšti pravni akt.

PRAVNE NORME su one društvene norme koje utvrđuje država, uređujući njima određene odnose u društvu i dajući im snagu obaveznosti. Pravne norme su najbrojnije i najraznovrsnije društvene norme.Postoje tri vrste pravnih normi:- Naređujuće (npr. svako je dužan da plaća porez)- Zabranjujuće (zloupotreba sloboda i prava čovjeka je protivustavna i kažnjiva)- Ovlašćujuće (jemči se pravo svojine i nasleđivanja).Pravna norma kao osnovna čestica prava sadrži dva elementa: 1. Zapovjest o ponašanju ili dispoziciju i 2. Prinudu za izvršenje zapovesti ili sankciju.Svi pravni propisi države čine pravni poredak (pravni sistem) države. Pravo i pravni poredak moraju biti u saglasnosti sa društvenim poretkom. U suprotnom dolazi do ugrožavanja društvenog poretka. Ne postoji opšte pravo koje bi važilo za sve države. Svaka država ima svoj pravni sistem.

6. FUNKCIJE DRŽAVNE VLASTI

Država različite društvene ciljeve ostvaruje nizom svojih funkcija. Država je titular najviše vlasti (potesta di impero) na svojoj teritoriji, pa su otuda funkcije države - konkretne manifestacije takve vlasti. Razlikuju se zakonodavna, izvršna i sudska funkcija.

1. Zakonodavnu funkciju država vrši kad stvara norme svog pravnog poretka. Ona se vrši putem normi kojima se stvara pravni poredak države, putem zakona. Ona važi erga omnes (subjektivna opštost) i tiče se neodređenog broja slučajeva i odnosa (objektivna opštost).

2. Pod izvršnom funkcijom podrazumijeva se složena i mnogoobrazna državna djelatnost koja se neprekidno odvija, a kojom država postiže svoje neposredne i konkretne interese. Aktima izvršne vlasti ostvaruje se

2

izvršavanje zakona.Ciljevi izvršne funkcije određeni su zakonom i moraju se ostvarivati u granicama određenim zakonom.

3. Sudska funkcija je djelatnost države kojom se garantuje održavanje i ostvarivanje pravnog poretka. Sadržina sudske funkcije svodi se na vrednovanje ljudskog ponašanja, a u cilju rešavanja spora. Tri su suštinska elementa sudske funkcije: pravna norma, ljudsko ponašanje koje se vrednuje i spor. Tipičan izraz sudske funkcije je presuda ili odluka. Tim aktom država, posredstvom sudova, izriče volju zakona u konkretnom slučaju.

7. LEGITIMITET DRŽAVNE VLASTI

Državna vladavina i njeno sprovođenje je legitimna, samo onda, kada se slaže sa predstavama o pravu i pravednosti. Svaka državna vlast treba da ima opravdanje (legitimitet) ukoliko želi da vlada i sa najmanjim odobravanjem građana.U demokratiji državna vlast je legitimna kada:

ona proizilazi iz naroda i kada je stvorena sa većinom glasova „za“ od samog naroda, tj. kada su oni koji su u posjedu državne vlasti direktno ili indirektno izabrani od samog naroda i to samo na određeni period, kada ih i u tom periodu narod kontroliše;

se državna vlast sprovodi u skladu sa principima navedenim u ustavu.

8. OBLICI ORGANIZACIJE DRŽAVNE VLASTI

Državnu vlast možemo definisati kao sposobnost nametanja volje jednog subjekta drugom. Državna vlast je tekovina buržoaske revolucije. Parlament je organ koji vrši tu vlast.Vlast možemo podeliti na zakonodavnu, sudsku i upravnu (zakonodavna je najmlađa). Upravna vlast je najstarija vlast i postoji koliko i država, donosi opšte i pojedinačne akte u cilju sprovođenja u djelo akata zakonodavne vlasti. Upravni organi podrazumijevaju svoju upotrebu sile. Sudska vlast rješava sporove na svim nivoima. Oblici državne vlasti : princip podjele vlasti i princip jedinstva vlasti.Danas se uglavnom primjenjuje princip podjele vlasti, jer su ove 3 vlasti međusobno nezavisne i samostalne, te se tako smanjuje mogućnost zloupotrebe vlasti. U praksi se ostvaruje na tri načina: 1. kao predsednički sistem (SAD) 2. kao parlament – parlamentarni sistem (Velika Britanija) 3. mješoviti sistem (Francuska)Princip jedinstva vlasti može se ostvarivati na dva načina:-         kao nedemokratsko jedinstvo vlasti-         kao konventski ili skupštinski sistem (konvent – prva skupština posle franc. revolucije).Predsednički sistem – predsjednik na čelu državne uprave, što znači da on bira upravne funkcionere i da oni njemu odgovaraju za svoj rad. Predsjednik mora da poštuje zakon i budžetske okvire, a jedno i drugo donosi parlament.Parlament, ukoliko iskoristi pravo veta u donošenju zakona, ukoliko isti zakon ponovo bude izglasan u parlamentu 2/3 većinom, predsjednik mora da proglasi taj zakon. Parlament i predsjednik su najviši organi u SAD i imaju podjednak legitimitet. U SAD-u je i danas na snazi ustav iz 1787. koji se sastoji od 7 članova i 26 amandmana. Parlamentarni sistem čine monarh, dom lordova – gornji dom (1200 članova) i dom komuna. Ravnoteža između parlamenta i vlade se ostvaruje tako što parlament može da izglasa nepovjerenje vlade i tako pada vlada. S druge strane šef države (kralj, kraljica) može na prijedlog Vlade da raspusti parlament i raspiše nove izbore. Vlada je za svoj rad odgovorna parlamentu, ali i svaki ministar pojedinačno. Mješoviti sistem je kombinacija predsjedničkog i parlamentarnog sistema, primjenuje se u Francuskoj. Francuski parlament čine dva doma: narodna skupština i senat. Mješoviti sistem je uspostavljen 1958. godine donošenjem ustava Francuske, kojim se uređuje, reguliše peta francuska revolucija. Ovaj sistem daje značajna ovlašćenja predsedniku koji može da raspusti parlament na prijedlog Vlade, da raspiše nove izbore, da iskoristi pravo veta. Vlada odgovara za svoj rad parlamentu, a parlament može da obori Vladu izglasavanjem nepovjerenja.

Uopšte o parlamentu Parlament je naziv za najviše predstavničko tijelo u nekoj državi ili užoj političkoj zajednici. Ime parlament dolazi od francuske riječi parler za „govor“. Parlamenti se dijele na jednodomne i dvodomne.

3

Kod dvodomnih parlamenata se razlikuju donji i gornji dom. Donji dom u pravilu ima većinu zakonodavnih i drugih ovlašćenja koja je ustavom neke države namijenjena legislativi, dok gornji dom u pravilu ima savetodavnu ili nadzornu funkciju. Članove parlamenta najčešće biraju građani na neposrednim i tajnim izborima, ali se mogu birati i posredno od strane nižih parlamenata, posebno organiziranih tela, imenovati od strane šefa države, vlade ili za to ovlašćenih društvenih organizacija (sindikati, crkva i sl.). Takva imenovanja, odnosno, posredni izbori se najčešće koriste za gornji dom parlamenta. Broj članova parlamenta varira od države do države, s obzirom na njenu veličinu, broj stanovnika, ustavno uređenje.Donji dom parlamenta broji između 100 i 200 poslanika, dok je gornji dom u pravilu manji i ima od 50 do 100 poslanika.

Odnos parlamenta i Predsednika Republike Sve države imaju Parlament, ali sve one nisu parlamentarne demokratije. U Srbiji je na snazi polupredsjednički sistem. Predsjednik Srbije nema „proaktivnu moć“ predlaganja zakona i donošenja uredbi sa zakonskom snagom (dekreta), već samo „reaktivnu“ moć vraćanja zakona. Veto je reaktivna zakonodavna moć. Obzirom da ukazom proglašava zakone, može zahtijevati da Narodna skupština ponovo glasa o zakonu, ali je dužan da proglasi ponovo izglasan zakon. Ovaj deo nadležnosti, iako ograničen, pokazao je svoje dobre strane kao korigujući faktor u uslovima kada postoji fuzija vlasti između Skupštine i Vlade.

Odnos parlamenta i Vlade Jedno od najvažnijih pitanja u demokratiji je odnos između zakonodavne i izvršne vlasti, tj. između parlamenta i vlade. U parlamentarnim sistemima egzekutiva (izvršna vlast) nije nezavisna od skupštine. Ako većina u skupštini zahtijeva promjenu pravca politike, ona može zamijeniti vladu. Negde i parlament ima pravo da raspusti vladu. U Nemačkoj konstruktivno izglasavanje nepovjerenja vladi, znači obavezu da se pre izglasavanja nepovjerenja odredi naslednik predsjednika vlade.

Skupština (parlament) različito obavlja svoje funkcije ili poslove u zavisnosti od razlika i uslova u pojedinim državama i njihovim političkim sistemima. Kod većinskog izbornog sistema je veća veza birač-poslanik, i akcenat je na predstavljanju izborne jedinice. Važan uticaj na obavljanje nadležnosti i unutrašnji rad skupštine ima partijska disciplina. U najvažnije nadležnosti parlamenta spada izbor i razrešenje vlade, nadziranje i kontrola vlade, debatovanje, usvajanje budžeta, donošenje zakona, političko predstavljanje (reprezentacija), političko obrazovanje i obezbeđivanje legitimiteta vlasti. Parlament obavlja različite funkcije među kojima su, zakonodavna, finansijska, deliberativna (diskurzivna, raspravljačka), kritička, informativna i reprezentativna (predstavnička).

PARLAMENTARNI SISTEM VLASTI

Po Parlamentu je nazvan oblik demokratskog društveno-političkog uređenja koji se naziva parlamentarni sistem ili parlamentarizam. Ponekad se za taj sistem koristi i naziv westminsterski sistem, po londonskom Westminsteru gde je smešten Britanski Parlament. U njemu je izvršna vlast podređena zakonodavnoj vlasti uobličenoj u parlamentu, odnosno, njeni predstavnici su politički odgovorni predstavnicima zakonodavne vlasti. U takvim sistemima šef države, po pravilu, ima uglavnom simboličnu ulogu, te po pitanju funkcionisanja vlasti nema suštinske razlike između parlamentarne monarhije i parlamentarne republike. Nasuprot tome, šef vlade je po pravilu odgovoran i zavisan od parlamenta. On svoju funkciju može obavljati jedino dok ima povjerenje parlamenta. Kada se takvo povjerenje dovede u pitanje, u parlamentu se obavi glasanje o povjerenju vladi. Ukoliko vlada na takvom glasanju izgubi povjerenje, podnosi ostavku, a nakon toga se imenuje mandatar za sastav nove vlade ili raspisuju novi parlamentarni izbori. Izraz Parlament se kao naziv za najviše legislativno telo uglavnom može naći u državama članicama bivšeg Komonvelta, odnosno, bivšim francuskim kolonijama. Međutim, i neke druge evropske države su preuzele izraz parlament (Italija i Rumunija), isto kao i Evropska Unija, koja je svoje najviše zakonodavno telo nazvala Evropski parlament. Na području bivše Jugoslavije jedino Bosna i Hercegovina i njen entitet Federacija BiH imaju parlament u nazivu svog glavnog zakonodavnog tijela - Parlamentarna skupština i Parlament Federacije BiH. Ostale eksjugoslovenske države i entiteti su se opredelile za tradicionalne nazive: Slovenija - Državni zbor Hrvatska - Hrvatski Sabor; Srbija - Narodna skupština; Makedonija - Sobranje; Crna Gora - Skupština Republike Crne Gore; Republika Srpska - Narodna skupština Republike Srpske.

4

PREDSJEDNIČKI SISTEM VLASTI

Predsjednički sistem je nastao u SAD Ustavom iz 1787. godine. Predsjednika države biraju birači neposredno, on je izvršilac upravne vlasti (Vlada), ali mu ujedno pripadaju sve funkcije karakteristične za svakog predsjednika države. Predsednički sistem su po američkom uzoru preuzele mnoge države, pogotovo južnoameričke. Najpoznatija evropska država sa predsjedničkim sistemom je Rusija, koja inače američki model ne prihvata u cjelini, ipak za nju je karakteristična velika uloga predsjednika države.

Predsjednički sistem u SAD Predsjednik se kao šef egzekutive bira na izborima koji nemaju nikakve veze sa parlamentarnim izborima. Kako parlament nema mogućnosti da izglasa nepovjerenje predsjedniku, te da ga prisili da napusti svoju službu, tako ni predsjednik nema mogućnosti da raspusti parlament. Samo putem tužbe koja se zasniva na kršenju zakona, postoji mogućnost prevremenog razrešenja predsjednika sa njegove dužnosti. Ovo se u istoriji Sjedinjenih Američkih Država desilo do sada samo jedanput u 19. Vijeku (Ričard Nikson je pod prijetnjom podizanja ovakve tužbe napustio službu). Striktna odvojenost parlamenta i vlade dovodi do toga da predsednik ne može računati na stalnu većinu u parlamentu. Da bi se donio neki zakon potrebno je dovesti promenljivu većinu do zajedničkog zaključka putem raznih uticaja i pregovora. Spremnost na kompromis i sposobnost izjednačavanja kod obe strane neophodan su preduslov za funkcionisanje ovog sistema. Predsjednik i Kongres u predsjedničkom sistemu SAD se imenuju na različitim izborima, dok se u parlamentarnim sistemima vlasti o sastavu parlamenta i vlade odlučuje jednim izborom, čak i kad je data mogućnost različitih koalicija.  Vladu u parlamentarnom sistemu imenuje parlament i parlament je može opozvati. U normalnom slučaju američki Kongres ne raspolaže mogućnošću opoziva predsednika. On predsednika ne može zamijeniti zbog različitosti mišljenja ili zbog promenjene većine u Kongresu. Samo u slučaju da je neki predsednik prekršio zakon Predstavnički dom može podići tužbu protiv njega (impeachment), a Senat ga nakon toga dvotrećinskom većinom može razrešiti dužnosti.   Nasuprot tome predsjedniku nedostaje važno disciplinsko sredstvo u odnosu na Kongres. On ne može - kao što to, na primer, može britanski premijer Donjeg doma - razrešiti Kongres i raspisati nove izbore. Dok je premijer u Velikoj Britaniji podređen Donjem domu, Ustav SAD-a zahtijeva nekompaktibilnost vladine službe i parlamentarnih mandata. Predsednik i članovi njegove vlade - sa izuzetkom potpredsednika koji je ujedno i predsedavajući Senata - ne smeju imati mjesto u Kongresu. U parlamentarnom sistemu postoji podijeljena egzekutiva. U SAD-u su funkcije državnika čelnika i funkcija šefa vlade ujedinjene u jednoj osobi.  Predsjedniku SAD-a je formalno, ali ne i Ustavom, zabranjena mogućnost zakonske inicijative. On, samo, ima mogućnost da na donesene zakone Kongresa uloži veto. Ipak, veto predsednika može biti nadglasan dvotrećinskom većinom u oba doma Kongresa. Vlada u parlamentarnom sistemu ima mogućnost zakonske inicijative i ona delimično ima pravo apsolutnog veta na zakone koji se tiču izdataka.  Predsjednik Sjedinjenih Američkih Država je šef države i predsednik vlade SAD. Predsjednik je šef izvršne grane vlasti savezne vlade, čija je uloga da sprovodi nacionalni zakon dat Ustavom i propisan od strane Kongresa. Član 2. Ustava Sjedinjenih Američkih Država proglašava predsjednika za glavnokomandujućeg oružanih snaga i nabraja ovlašćenja koja su dodijeljena predsjedniku, uključujući moć da proglasi zakon ili stavi veto na prijedloge oba doma Kongresa. Isti član Ustava u stavu prvom propisuje uslove potrebne da bi se lice moglo kandidovati za predsednika, a to su: da je lice građanin SAD, da je rođeno u SAD, da ima najmanje navršenih 35 godina i da ima najmanje 14 godina prebivalište na teritoriji SAD. Predsjednik može da oformi kabinet savjetnika i da daje pomilovanja. Uz savjet i pristanak Senata, predsednik ima ovlašćenja da potpisuje sporazume i imenuje ambasadore i federalne sudije, uključujući i sudije Vrhovnog suda. Ustav propisuje takozvani sistem „kočnice i ravnoteže“-engl. Checks and balances, uvedenih u cilju sprečavanja nekog pojedinca ili grupe da preuzme apsolutnu vlast u zemlji. Predsjednik se bira posredno preko Elektorskog kolegijuma (elektori-izbornici). Mandat mu traje 4 godine, uz ograničenje na maksimalno dva mandata, koje je uveo 22. amandman na Ustav Sjedinjenih Država, ratifikovan 1951. godine. Po ovom sistemu, svaka savezna država ima određeni broj elektorskih glasova, jednak veličini delegacije te države u oba doma Kongresa zajedno. Distrikt Kolumbija takođe ima elektorske glasove po 23. amandmanu. Glasači skoro svih država biraju predsedničkog kandidata tako što kandidat sa najviše glasova dobija sve elektorske glasove te države. Neophodna je prosta većina elektorskih glasova da bi kandidat postao predsjednik. Ako nijedan kandidat ne dobije većinu glasova, predsjednika bira Predstavnički dom. Od usvajanja Ustava, 42 osobe su bile predsjednici SAD. Oni su ukupno odslužili pedeset i pet četvorogodišnjih mandata.

Prvi je bio Džordž Vašington.

5

Grover Klivlend je služio u dva neuzastopna mandata, i računa se kao 22. i 24. predsednik. Zbog ovoga, svi predsednici nakon 23 imaju redni broj povećan za jedan.

Trenutni predsjednik, Barak Obama je 43 osoba izabrana za predsednika i 44 predsjednik, koji je inaugurisan 20. januara 2009. godine, nasledivši Džordža V. Buša.

Bela kuća u Vašingtonu služi kao zvanična rezidencija predsednika SAD. On je ovlašćen da koristi njeno osoblje i prostorije, uključujući medicinsku njegu, rekreaciju, održavanje i bezbjednosne službe.

MJEŠOVITI SISTEM VLASTI

Glavni razlog stvaranja mješovitog sistema vlasti je pokušaj da se ovaj sistem maksimalno učini stabilnim. Da bi se ovaj cilj ostvario, pristupa se kombinovanju pravila o organizaciji i funkcionisanju vlasti. Mješovite sisteme obeležava pravni i politički položaj šefa države koji je nezavisan od parlamenta. 1. on se bira na neposrednim izborima. 2. mandat Predsjednika Republike je duži od mandata članova parlamenta i iznosio je čak 7 godina. 3. šef države raspolaže značajnim ovlašćenjima, ne samo prema vladi, nego i prema parlamentu. Mješoviti sistem vlasti obeležava Francusku, Austriju, Portugaliju, Finsku.

9. SISTEM JEDINSTVA VLASTI

Pod jedinstvom vlasti podrazumijevamo jedan od oblika uređenja odnosa između zakonodavne, izvršne i sudske vlasti. Ovim sistemom se sve tri vlasti objedinjuju u cjelinu u jedan organ ili se funkcija vlasti vrši u više organa, a jedan je iznad ostalih. Postoji nadmoć jednog organa nad više drugih organa. Razlikujemo dva oblika ostvarivanja sistema jedinstva vlasti: 1. nedemokratski i 2. demokratski oblik ostvarivanja jedinstva vlasti. Nedemokratski oblik ostvarivanja jedinstva vlasti ogleda se u tome da se sva vlast objedinjuje u rukama jednog organa, u rukama jedne ličnosti, a može biti i u rukama kolegijalnog organa. Demokratski oblik ostvarivanja jedinstva vlasti je dosta primjenjivan, kako u građanskom, tako i u socijalističkom tipu država. Osnovna karakteristika je u tome da se načelo jedinstva ostvaruje u jednom predstavničkom telu (parlament, skupština), koje je legitimno (tj. izabrano od naroda). Za svoj rad predsjednik Vlade i Vlada u cjelini odgovaraju parlamentu, a u nekim sistemima i šefu države.

10. NAČELA ODLUČIVANJA

Odlučivanje je ključni momenat u procesu donošenja odluka, bez obzira da li odluke donose pojedinci (kao što su predsednici država, predsednici vlada, rukovodioci pojedinih organa) ili kolegijalni organi (parlament, vlada, komisija, odbro). Osnovna načela odlučivanja su:

načelo demokratičnosti procesa odlučivanja načelo kolektivnosti procesa i načelo jedinstva interesa subjekata.

U praksi je teško odrediti odlučujuće i izvršne organe i organizacije, ali je napravljena razlika. Najbolji primer je da su predstavnička tela (skupština, parlament) odlučujući organi, a vlada je izvršavajući ili izvršni organ. Npr. vlada inicira donošenje zakona, a skupština ga usvaja.

11. SISTEMI RUKOVOĐENJA ....................... Tri osnovna nivoa: najviši, srednji i niži. Najviši nivo rukovođenja vrši koordinaciju i spaja srednji i niži nivo rukovođenja. Ovaj nivo rukovođenja određuje strategiju i politiku privrednog subjekta. Najveći deo njihovih aktivnosti predstavlja regulisanje odnosa privrednog subjekta sa okruženjem. Kod najvišeg nivoa rukovođenja srećemo nazive generalni direktor, predsednik ili direktor top menadžmenta. Srednji nivo rukovođenja (funkcionalni menadžment) bavi se odnosima i aktivnostima zaposlenih u sektorima, službama i odjeljenjima. U srednjem nivou rukovođenja najčešći termini su direktor, potpredsednik ili upravnik. Najniži nivo rukovođenja operativno izvršava zadatke i kontaktira sa neposrednim izvršiocima. Njihove aktivnosti su nadgledanje i kontrola rada neposrednih izvršilaca. Ovaj nivo rukovođenja poznat je kao operativno

6

rukovođenje ili kao operativni menadžment. U operativnom ili najnižem menadžmentu u upotrebi su termini direktor, šef ili poslovođa. Mi kombinujemo termine u kojima preovlađuje naziv menadžer. U kolektivnim organima upravljanja, srećemo različite oblike i modalitete formalnih organa. Razlikujemo upravni odbor, ali i kolegijum direktora. Pored individualnog i kolektivnog rukovođenja, susrećemo se i sa kombinovanim modelom u kome su spojeni individualni i kolektivni oblik rukovođenja. Ova kombinacija je karakteristična za vrhunski menadžment. Pod sistemom rukovođenja podrazumijeva se način organizovanja funkcije rukovođenja, tj. način uspostavljanja odnosa između rukovodilaca i izvršioca i izvršioca kao i između pojedinih rukovodilaca.

Razlikujemo dva osnovna sistema rukovođenja:1) Linijski - karakteristika mu je da jedan zaposleni može da ima samo jednog neposrednog rukovodioca,2) Funkcionalni - zaposleni može da ima dva ili više neposrednih rukovodilaca.

Oba sistema imaju svoje prednosti i nedostatke. Konkretni uslovi u praksi, kao što su karakter djelatnosti, složenost uslova poslovanja, broj i struktura zaposlenih, određuju koji će se sistem rukovođenja primeniti.

- Linijski sistem rukovođenja -  

Linijski sistem se više primenjuje u praksi, naročito kod manjih preduzeća, koja nemaju složene poslovne aktivnosti, dok se funkcionalni sistem koristi kod velikih preduzeća koja imaju složeniju djelatnost. Linijski sistem rukovođenja je najstariji sistem rukovođenja. Njega je u praksu uveo Fajol. Ovaj sistem ima mnogo više nedostataka nego prednosti.Prednosti linijskog sistema su: sistem je jednostavan, lako se utvrđuje odgovornost, odluke se efikasno sprovode, svaki zaposleni zna kome je odgovoran, sistem omogućava stvaranje dobrih međuljudskih odnosa; rukovodioci mogu brzo reagovati u slučaju nepredviđenih situacija. Rukovodioci su samostalni u odlučivanju; sistem zahteva razvoj i stručno usavršavanje rukovodećeg kadra.Nedostaci linijskog sistema: sistem je krut, potcjenjuje značaj specijalizacije, od rukovodilaca se zahteva univerzalnost, što otežava rukovođenje, rukovodioci treba da imaju široko, složeno i raznovrsno znanje; nedovoljno povezivanje službi, narušeno funkcionalno jedinstvo kolektiva, ispoljavanje i jačanje birokratizma; znatni gubici u vremenu.Bitna karakteristika linijskog sistema rukovođenja je velika koncentracija vlasti u ličnosti glavnog rukovodioca i mogućnost njene zloupotrebe.

- Funkcionalni sistem rukovođenja -

Ovaj sistem je razradio F.Tejlor i prilagodio ga je za niže strukture, za radnike i majstore. Ovakav sistem rukovođenja moguće je primeniti u organizacijama koje su organizovane po funkcionalnom principu i gdje postoje organizacione jedinice kao što su, kadrovska, tehnička, komercijalna služba. Najbitnija karakteristika funkcionalnog sistema je njegovo nastojanje da u potpunosti primjeni stručna znanja i iskustva pojedinca. U ovom sistemu princip podele rada dolazi do izražaja u potpunosti. Ovaj sistem ne primenjuje princip jedinstva starešinstva i jedinstva komandovanja. Funkcionalni sistem povezivanja zasniva se na potčinjavanju zaposlenih većem broju rukovodilaca istovremeno, tako da naređenja dolaze sa više strana. U tome je i problem kod ovog sistema, jer treba sačuvati jedinstvo rukovođenja. I funkcionalni sistem ima svoje prednosti i nedostatke. Prednosti su: specijalizacija u rukovođenju, optimalno iskorišćavanje stručnosti, efikasno planiranje, veća preciznost, viši kvalitet u obavljanju zadataka, kontrola izvršenja; lakše pronalaženje potrebnog kadra; jedan rukovodilac rukovodi sa više zaposlenih.Nedostaci su: sistem je komplikovan i složen, često se miješaju nadležnosti; slabljenje autoriteta rukovodilaca, pojava neodgovornosti, nediscipline i slabljenje radnog morala; specijalizacija znanja nekih rukovodilaca može prouzrokovati probleme u ostvarivanju cilja preduzeća, jer se rukovodioci posvećuju samo poslovima u okviru struke, a tada je teško sagledati i ostvariti interese cjeline.

- Mješoviti sistem rukovođenja -

Kombinovani sistem rukovođenja se zasniva na linijskom sistemu kome su pridodati štabovi ili grupe stručnjaka. Zbog ove karakteristike često ga nazivaju štabno-linijski sistem. Linija je osnova povezivanja, a štab je dopuna. Štabovi imaju isključivo savjetodavnu ulogu. Rukovodilac donosi konačnu odluku, odgovoran je za funkcionisanje organizacije, s tim što je u obavezi da konsultuje stručnjake.

7

Prednosti su: sistem je elastičan, gibak, a to naročito dolazi do izražaja u složenim uslovima poslovanja; odluke su snažne, zrele i autoritativne; u ovom sistemu se koriste specijalistička znanja ali i stvaraju se i izgrađuju rukovodeći kadrovi i stručni timovi.Nedostaci su: često se miješaju mišljenja i savjeti timova sa direktivom rukovodioca, što može dovesti do neadekvatnog izvršenja. Izvršilac je ponekad u situaciji kao da ima više neposrednih rukovodioca; slabi odgovornost čitavog kolektiva kod radnika zato što se za neispunjavanje obaveza pozivaju na stav stručnog tima, a kod stručnog štaba usled neobaveznosti stava koji daju rukovodiocu preplitanje nadležnosti i česti sukobi. Pod metodom rukovođenja podrazumijevamo način na koji rukovodioci odluke organa upravljanja pretvaraju u zadatke članova kolektiva (rukovodioci na osnovu ovlašćenja izdaju naloge, usmeravaju i kordinišu rad svojih saradnika.) Postoje tri osnovna metoda rukovođenja: metod prinude, metod paternalizma i metod ubjeđivanja.

12. ŠEF DRŽAVE

Šef države - državni poglavar, najviši je predstavnik države u zemlji i prema inostranstvu. On predstavlja i zastupa svoju državu u međunarodnim odnosima, te u ime svoje države daje izjave i opunomućuje druge organe za zastupanje.Šef države može biti: individualni organ (jedno lice obavlja dužnost šefa države), predsednik republike, monarh, kralj, car, knez, kan, vojvoda, papa, emir, sultan, kolektivni ili zajednički organ (sastavljen od više lica), tj. drugih organa koji vrše funkciju kolektivnog predsedništva predsedništvo (prezidijum), Savezno vijeće (kao što je Savezno vijeće Švajcarske). Šef države može biti izabran na izborima neposredno (npr. u Francuskoj) ili posredno (npr. predsednik SAD) od birača, može biti izabran u parlamentu (npr. u Nemačkoj ili Italiji) ili od strane nekog drugog organa ili interesne grupe, a u monarhijama funkcija šefa države je najčešće nasledna (ali može biti i izborna). Nezakonit način dolaska na mesto šefa države naziva se još i državni udar (iako državnim udarom ne mora doći do smene na čelu države).Funkcije šefa države razlikuju se obzirom na politički sistem uređenja određene zemlje:

Predsednički sistem, koji je karakterističan za SAD i države Latinske Amerike. U takvom obliku šef države je ujedno i šef vlade te se nalazi na čelu izvršne vlasti. Ovlašćenja šefa države u tom sistemu su velika.

Polupredsednički sistem, koji se razvio u Francuskoj, u kome izvršnu vlast deli zajedno s vladom. Parlamentarni sistem, koji je karakterističan za evropske republike, a u kome su ovlašćenja šefa države bitno

smanjena, a funkcija mu je gotovo reprezentativna. Jednopartijski sistem, karakterističan za komunističke zemlje u kojem je šef države najčešće kolektivni organ

(prezidijum), na čelu kojeg se nalazi predsednik (koji je onda de facto šef države). Funkcije šefa države koje će on obavljati :

predstavljanje države u zemlji i inostranstvu šef izvršne vlasti (u predsedničkom obliku) davanje mandata na sastavljanje vlade te imenovanje drugih visokih zvaničnika u zemlji sankcionisanje zakona imenovanje diplomatskih predstavnika svoje zemlje (predaja punomoćja) te primanje punomoćja stranih

diplomatskih predstavnika akreditovanih u zemlji sklapanje međunarodnih ugovora vođenje spoljne politike vrhovni zapovjednik vojske.

13. IZVRŠNI ORGANI U DRŽAVI (uopšte o Vladi)

Vlada je najviše državno izvršno telo, koje deluje za državu i u njeno ime, a koje ima svaka suverena država. Vlada je grupno telo, sastavljeno od ministara i kojem predsedava predsednik vlade.Prema Ustavu, Vlada:

utvrđuje i vodi politiku, izvršava zakone i druge opšte akte Narodne skupštine, donosi uredbe i druge opšte akte radi izvršavanja zakona, predlaže Narodnoj skupštini zakone i druge opšte akte i daje o njima mišljenje kad ih podnese drugi

predlagač, usmjerava i usklađuje rad organa državne uprave i vrši nadzor nad njihovim radom,

8

vrši i druge poslove određene Ustavom i zakonom. Vlada je odgovorna skupštini za politiku, za izvršavanje zakona i drugih opštih akata skupštine i za rad organa

državne uprave.Vrste vlada:

Politička ili stranačka vlada, koja se javlja u sistemima političkog pluralizma, gde je parlament sastavljen od više stranaka;

Homogena vlada, koja je sastavljena od članova samo jedne partije; Koaliciona vlada, koja je sastavljena od članova više koalicionih partija; Koncentraciona vlada, u koju ulaze predstavnici svih parlamentarnih partija, kada se ne može sastaviti drugačija

vlada; Vlada narodnog jedinstva, koja se formira kada je država u velikoj krizi; Prelazna vlada, koja se formira kada treba obaviti važne poslove, a nije se mogla formirati redovna vlada; Činovnička vlada, koja je sastavljena od upravnih stručnjaka i slična je prelaznoj vladi; Ekspertna vlada, koja se naziva i tehnokratska, a čine je stručnjaci iz privrede i drugih oblasti.

Izbor, sastav i opoziv vlade (odnosi se na Vladu Republike Srpske)

Vladu RS čine predsednik, dva potpredsednika i ministri, s tim da predsednik i potpredsednici ne mogu biti iz reda istog konstitutivnog naroda. Članove Vlade bira Narodna skupština, posle svakog konstituisanja, na predlog kandidata za predsednika Vlade, na period od 4 godine. Potpredsednike Vlade, na predlog predsednika Vlade iz reda ministara, bira Narodna skupština. Članovi Vlade ne mogu obavljati poslaničku i drugu javnu funkciju, niti profesionalno vršiti drugu djelatnost, osim u oblasti naučne djelatnosti i visokog obrazovanja. Vladi prestaje mandat prestankom mandata Narodne skupštine, raspuštanjem ili skraćenjem mandata Narodne skupštine, izglasavanjem nepoverenja Vladi od Narodne skupštine, ostavkom Vlade i ostavkom i razrešenjem predsednika Vlade. Vlada, kojoj je prestao mandat ostaje na dužnosti do izbora nove Vlade. Predsednik Vlade može podneti ostavku, koju dostavlja predsedniku Narodne skupštine. Ostavku predsednika Vlade, predsednik Narodne skupštine odmah dostavlja predsedniku Republike i narodnim poslanicima. NS na prvoj narednoj sednici, koja se održava u roku od 7 dana od prijema ostavke, uvrštava na dnevni red ostavku predsednika Vlade. Predsednik Vlade obrazlaže ostavku u Narodnoj skupštini. Vlada i predsednik Vlade imaju pravo da povuku ostavku sve do konstatovanja ostavke. Ostavka ili razrešenje predsednika Vlade povlači ostavku Vlade. Nadležnost Vlade:

- predlaže Narodnoj skupštini zakone, druge propise i opšte akte,- predlaže strategiju i plan razvoja, prostorni plan, budžet i završni račun, - obezbeđuje sprovođenje i izvršava zakone, druge propise i opšte akte, u skladu sa Ustavom,- donosi uredbe, odluke, smernice, instrukcije, rešenja, zaključke i druge opšte i pojedinačne akte za izvršavanje

zakona, - daje mišljenje o predlogu zakona, drugog propisa ili opšteg akta, i o inicijativi za donošenje zakona ili drugog

akta iz nadležnosti Narodne skupštine, koje je Narodnoj skupštini podneo drugi predlagač,- donosi propise za izvršavanje zakona i drugih propisa i akata kad je tim propisima utvrđena nadležnost

republičkih organa, a zakonom nije određena nadležnost drugih republičkih organa, - stara se o obezbeđivanju jedinstva i unapređivanju pravnog sistema,- utvrđuje načela za unutrašnju organizaciju ministarstava i drugih republičkih organa uprave,- postavlja (imenuje) i razrešava sekretare ministarstava, pomoćnike ministara, glavne republičke inspektore i

druga lica, za koja je zakonom određeno da ih imenuje Vlada,- odlučuje o formiranju predstavništava Republike u inostranstvu, i u skladu sa Ustavom predlaže predsedniku

Republike imenovanje (postavljenje) i razrešenje (opoziv) šefova tih predstavništava,- osniva javna preduzeća, ustanove i druge organizacije za obavljanje poslova od interesa za ostvarivanje prava i

dužnosti Republike,- rešava sukobe nadležnosti između ministarstava i drugih organa i organizacija u Republici, kojima je povereno

obavljanje pojedinih poslova izvršavanja zakona i drugih propisa i opštih akata iz okvira prava i dužnosti Republike,

- formira stručne i druge službe za svoje potrebe,- stara se o zaštiti interesa i prava Republike u pitanjima o kojima odlučuje Savet ministara i- obavlja i druge poslove u skladu sa Ustavom i zakonom.

14. POJAM PRAVA

9

Pravo je sistem normi ljudskog ponašanja koje propisuje i u slučaju kršenja sankcioniše država. Pravo svoje izvore ima u moralu, običajima, etici i naročito pravdi.

Postoji više različitih pravaca u pravnoj filozofiji. Ipak, najčešći su:- Jusnaturalizam (za koji je pravo etička pojava);- Legalizam i normativizam (pravo je skup normi kao psiholoških ili logičko-jezičkih pojmova);- Socijalizam (za koje je pravo socijalno-materijalna kategorija);- Marksistički pisci vide pravo kao volju vladajuće klase sa ciljem da se održi dati društveni poredak.

15. VLADAVINA PRAVA I PRAVNA DRŽAVA

Vladavina prava podrazumijeva ustavnost, ali i više od toga. Vladavina prava je kamen temeljac moderne države, ona obezbeđuje prava i slobode pojedincu, ali isto tako obezbeđuje efikasna sredstva sankcionisanja u slučaju njhove povrede.     Koje je pravo vladajuće, tj. koje je pravo mjerilo pravnosti prava,  samo su neka od pitanja kojima se teoretičari bave i na osnovu odgovora na ova fundamentalna pitanja možemo ih grupisati u tri pravca:

Prema liberalno - demokratskom shvatanju, pojam vladavine prava nije prostorno i vremenski ograničen, već je nešto što je dato po sebi, i njegov sadržaj se nikada ne dovodi u pitanje. 

Prema formalno-legalističkom shvatanju vladavina prava nije vladavina konkretnih zakona, već onoga što zakoni treba da budu. Po ovom shvatanju vladavina prava suprotstavlja se policijskoj državi koju karakteriše slepa pokornost zakonima, u kojoj pojedinac ima status podanika bez ikakvih subjektivnih prava.

Prema trećem shvatanju, vladavina prava nije vladavina poretka kao takvog, već vladavina pravnog poretka određenih svojstava. Ona znači ograničenu vlast, ali tako da u ustavu i zakonima postoje pravila koja apsolutno isključuju koncentraciju vlasti na jednom mestu, samovolju i zloupotrebe u oblasti ljudskih prava i sloboda.

Pravna država predstavlja suprotnost policijskoj državi, odnosno, državi u kojoj vlada samovolja. Čovek se u svemu oseća kontrolisanim, te oseća veliko nepoverenje prema sebi, čime je zatrovan život ljudi. Uprkos svom oprezu i pokušajima građani se ne mogu otrgnuti čvrstoj ruci države. Onome ko se bori protiv takvog stanja preti hapšenje ili šikaniranje, gubitak radnog mesta ili čak smeštanje u zatvor, a da za to ne može zahtevati pravni sudski proces. A kad se on izvede pred sudiju, onda on prema njemu nastupa kao funkcioner vladajuće partije, pošto nema nezavisnosti sudstva. Principi pravne države: Pravna država u formalnom smislu je država u kojoj su svi jednako obavezani pravom, te se kaže da postoji

vladavina prava. U njoj postoji izgrađen sistem opšteobaveznih normi, nezavisno sudstvo, suvereni zakonodavac koji postupa u skladu sa načelom zakonitosti.

Pravna država u sadržinskom smislu je država u kojoj je ideja podanika, kao subjekta isključivo obaveze, napuštena i zamijenjena idejom građanina – titulara prava i obaveza.

Društveni uslovi pravne države su: stabilnost; homogenost; društveni red i mir; društvena i pravna svest i javno mnenje.Državno organizacioni uslovi pravne države su: demokratija; podjela vlasti; suzbijeni pretjerani etatizam i birokratizam.

16. NEZAVISNOST PRAVDE

Egzekutivi i legislativi mora biti oduzeto pravo da se petljaju u djelatnosti sudija, a još više pravo da sudije stavljaju pod pritisak. Personalna nezavisnost za sudiju znači da on ne može biti protiv svoje volje udaljen iz službe ili zamenjen. Samo u slučajevima kršenja prava ili lične korumpiranosti sudija se, po osnovu posebnog odvojenog sudskog postupka, može razrešiti dužnosti. Stručna nezavisnost sudiji garantuje da on u svom djelovanju ni u kom slučaju nije podređen bilo kakvim usmeravanjima „odozgo“. On mora služiti zakonu i pravu, svoje odluke mora donositi u skladu sa zakonom i pravom bez da  mu državni tužioci ili vlada ili neki viši sud propisuju kako treba da glase njegove odluke. 

Monopol jurisdiktivne vlasti Tek kada je osigurano da sudije imaju monopol nad jurisdiktivnom vlašću, tek onda nezavisnost sudije može voditi u nezavisnost jurisdiktivne vlasti.

10

U pravnoj državi svako kršenje slobode i zadiranje u privatnu sferu povlači za sobom oštre mjere. Zbog toga država koja funkcioniše na osnovama pravne države poznaje samo sudska ovlašćenja za hapšenje ili pretraživanje nečijeg stana, a samim tim pravna država osigurava za svakog optuženog pravo sudskog saslušanja.

Osiguranje prava Pravna sigurnost može egzistirati samo tamo gdje građanin sa sigurnošću zna šta država sama može ili sme da uradi, odnosno, šta je propisano i dozvoljeno. Ovde spada i osnovni princip pravne države koji kaže da niko ne može biti osuđen ili kažnjen bez zakonske osnove "nulla poena sine lege" i zabrana postojanja povratnih zakona. Pored zabrane povratnih zakona tu stupa na snagu i obaveza jasnoće zakona. Tzv. „gumeni“ paragrafi su neodrživi u pravnoj državi, pošto oni uništavaju pravnu sigurnost. Potrebe pravne države zbog toga zahtevaju izvestan oprez nasuprot tzv. neodređenih pravnih pojmova. Zakonodavstvo koje se obavezalo pravnoj državi pokušaće zbog toga uvek pronaći neophodnu jasnoću u formulisanju zakonskih propisa. Samo na taj način može se održati pravna sigurnost. A demokratska država koja svojim građanima želi obezbediti maksimum slobode delovanja ne sme zaboraviti na pravnu sigurnost.  

17. LEGALNOST UPRAVE

Svaki državni akt mora se oslanjati na neki zakon, koji opet mora biti legitimisan. Princip jurisdikcije uprave kaže da uprava sme delovati samo u onim okvirima koje joj je odobrila većina. Pravna država ne isključuje stvaralačku snagu samoodgovornosti uprave. Ipak, u slučaju kolizije prednost imaju zakoni, a ne individualna dinamika. 

Jurisdikcija uprave   Princip jurisdikcije uprave zahteva stalni dokaz da se pravo drži zakona. Jako širenje uprave u modernoj socijalnoj državi zahtevalo je sve jače uređenje i osamostaljenje jurisdikcije uprave. Njoj se može obratiti svaki građanin koji smatra da je jedan od akata uprave protivpravan sa svojim prigovorom, te tako prouzrokovati preispitivanje akta.

Problemi pravne države Sudijska kontrola upravnog djelovanja odnosi se u pravilu na kontrolu propisanih  pravila u postupku i nadležnosti. Pridržavanje roka, učešće svih učesnika ili uzimanje u obzir drugih formalnih pravila je pre svega sudski postupak, dok se pravi elementi postojećeg slučaja povodom zloupotrebe položaja, moraju ispitati. Ko uživa zaštitu pravne države i želi slobode i jednakost osigurane tom zaštitom, mora živeti sa mogućnostima zloupotrebe državne vlasti i platiti cenu stavljanja našeg svakodnevnog života pred sud. Zbog toga ne sme da se kaže: „Pravnu državu teba ukinuti“, nego: „Treba sniziti troškove pravne države“.

18. USTAVNOST I ZAKONITOST

Ustavnost: U širem smislu ustavnost podrazumijeva da u jednoj državi postoje osnovna društvena pravna pravila

utvrđena ustavom kao najvišim pravnim aktom te države, koja obezbeđuje da se državna vlast organizuje i vrši objektivno, na osnovu tih pravila.

U užem smislu, ustavnost znači saglasnost svih pojedinačnih pravnih propisa (zakona, uredbi, odluka) i opštih pravnih akata nižih od ustava, sa ustavom.

Zakonitost: U širem smislu zakonitost podrazumijeva postupanje svih na osnovu i u okviru zakona (princip legaliteta). U užem smislu zakonitost podrazumijeva da svi pravni akti niži od zakona kao što su uredbe, odluke,

pravilnici, naredbe, rješenja i drugi moraju biti u skladu sa zakonom.

Funkcije ustavnosti su: Kontrolna funkcija koja se ogleda u stalnoj kontroli javne vlasti od strane ustavnih organa. Ograničavajuća funkcija koja se ogleda u ograničavanju svake, pa i najviše vlasti pravom. Zaštitna funkcija kojom se garantuju objektivna i subjektivna prava.

11

Koheziona funkcija koja obuhvata izgradnju pravnog sistema i pravnog poretka, a odnosi se na uspostavljanje odnosa unutar pravnog sistema.

19. USTAVNI OSNOV USTAVNOSTI I ZAKONITOSTIPosebne ili konkretne odredbe se odnose na sljedeće:

- zakoni, drugi propisi i opšti akti stupaju na snagu najranije 8 dana od dana objavljivanja;- prije stupanja na snagu, zakoni i drugi propisi moraju biti objavljeni u Službenom

glasniku;- zakoni, drugi propisi i opšti akti ne mogu imati retroaktivno dejstvo. To je opšte načelo, od koga se može

odstupiti u pojedinim slučajevima;- kada državni organi i organizacije vrše javna ovlašćenja, mora postojati pravo na žalbu;- pravo upotrebe svog jezika; - da se protiv pojedinačnih akata sudova, upravnih i drugih državnih organa može izjaviti žalba;- vladi, kao izvršnoj vlasti, ostavljena je mogućnost da može obustaviti od izvršenja propis, opšti ili pojedinačni

akt, ako smatra da je protivustavan ili protivzakonit.

20. ZAŠTITA I KONTROLA USTAVNOSTI I ZAKONITOSTIRazlikujemo sledeće oblike zaštite:

Prethodna kontrola, koja postoji kada neki organ pre donošenja zakona u parlamentu proveri i uskladi odredbe zakona sa ustavom;

Naknadna kontrola, koja predstavlja kontrolu već donijetih zakona i drugih nižih pravnih akata, koji su se u primeni pokazali kao nesaglasni sa ustavom;

Unutrašnja kontrola, koju vrši sam organ koji je doneo zakon.Prema organu koji vrši kontrolu, kontrola i zaštita može biti:

- sistem samokontrole zakonodavca; - sistem političke kontrole; - sistem kontrole od strane redovnih sudova; - sistem ustavnosudske kontrole.

Ocenjivanje ustavnosti ili zakonitosti opštih akata, tzv. normativna kontrola, jeste osnovna nadležnost Ustavnog suda. Kontroli ustavnosti i zakonitosti  podležu gotovo svi opšti pravni akti (izuzetak su akti koji imaju snagu ustava) i to oni koji su u pravnom poretku, a izuzetno i oni koji su prestali da važe, ali samo pod uslovom da je postupak ocene ustavnosti pokrenut u roku.        Postupak za ocenjivanje ustavnosti ili zakonitosti opšteg akta pokreće se predlogom ovlašćenog predlagača. Postupak može da pokrene samostalno i Ustavni sud, na osnovu odluke koju donosi dvotrećinskom većinom glasova svih sudija. Pravo na pokretanje postupka imaju samo Ustavom utvrđeni subjekti (ovlašćeni predlagači), dok inicijativu ima svako pravno ili fizičko lice.       Zakon o Ustavnom sudu utvrđuje i obavezne elemente predloga/inicijative za ocenjivanje ustavnosti ili zakonitosti opšteg akta, tako da ista obavezno sadrži:

naziv opšteg akta oznaku odredbe naziv i broj službenog glasila u kome je objavljen razloge na kojima se predlog zasniva predlog ili zahtev kako da se odluči kao i druge podatke od značaja za ocenjivanje ustavnosti ili zakonitosti.

Odsustvo nekog od navedenih elemenata čini predlog, odnosno inicijativu nepotpunim i time nepodobnim za postupanje Ustavnog suda po istom, a ukoliko podnosilac u ostavljenom roku ne otkloni nedostatke, isti se odbacuje.

U slučaju da opšti akt čija se ustavnost ili zakonitost osporava nije objavljen u službenom glasilu , uz predlog se prilaže i overeni prepis tog akta. Sam postupak se smatra pokrenutim danom podnošenja predloga Ustavnom sudu, odnosno danom donošenja rešenja o pokretanju postupka.

Kad je u pitanju inicijativa, a Ustavni sud ocijeni da ima osnova za pokretanje postupka povodom te inicijative, Ustavni sud donosi rešenje o pokretanju postupka. Od pravila da donosi rešenje o pokretanju postupka, Ustavni sud može da odstupi, ali samo u slučaju kad se inicijativom osporava ustavnost ili zakonitost opšteg akta, odnosno, pojedinih odredaba ovog akta kojima se regulišu pitanja o kojima Ustavni sud već ima zauzet stav ili kad je u toku prethodnog postupka pravno stanje potpuno utvrđeno i prikupljeni

12

podaci pružaju pouzdan osnov za odlučivanje. U tom slučaju Ustavni sud odlučuje bez donošenja rešenja o pokretanju postupka.

Ako nađe da nema osnova za pokretanje postupka povodom inicijative , Ustavni sud neće prihvatiti inicijativu. Ustavni sud u postupku ocenjivanja ustavnosti ili zakonitosti nije ograničen zahtevom ovlašćenog predlagača,

odnosno, inicijatora. To znači da Ustavni sud, i kad je ovlašćeni predlagač, odnosno, inicijator odustao od predloga, tj. inicijative, može nastaviti postupak za ocenu ustavnosti ili zakonitosti, ako nađe da za nastavak postupka ima osnova.

U toku postupka, a na zahtev donosioca osporenog opšteg akta, Ustavni sud može, pre donošenja odluke o ustavnosti ili zakonitosti, zastati sa postupkom i dati mogućnost donosiocu opšteg akta, da u određenom roku otkloni uočene neustavnosti ili nezakonitosti. Ako u određenom roku neustavnost ili nezakonitost ne bude otklonjena, Ustavni sud će nastaviti postupak.

Ako donosilac osporenog akta u toku postupka donese akt kojim se menja ili stavlja van snage akt osporen pred Ustavnim sudom, sud će zatražiti od ovlašćenog predlagača-podnosioca inicijative da se u određenom roku izjasni da li ostaje pri predlogu, odnosno inicijativi.

Ako se podnosilac izjasni da predlog povlači , tj. da odustaje od inicijative ili se ne izjasni u određenom roku, Ustavni sud će okončati postupak, ukoliko nije našao osnova da sam nastavi postupak.

U toku postupka ocjene ustavnosti ili zakonitosti opštih akata Ustavni sud može, da do donošenja konačne odluke obustavi izvršenje pojedinačnog akta ili radnje koja je preduzeta na osnovu opšteg akta čija se ustavnost ili zakonitost ocenjuje, ako bi njihovim izvršavanjem mogle nastupiti neotklonjive štetne posledice. Zahtjev za obustavu izvršenja pojedinačnog akta, odnosno radnje Ustavni sud će odbaciti kad donosi konačnu odluku.Ustavni sud će obustaviti postupak ocjene ustavnosti ili zakonitosti opštih akata:

I. kad je u toku postupka opšti akt usaglašen s Ustavom ili zakonom, a Ustavni sud nije ocijenio da zbog posljedica neustavnosti ili nezakonitosti treba donijeti odluku zbog toga što nisu otklonjene posljedice neustavnosti ili nezakonitosti;

II. kad u toku postupka prestanu procesne pretpostavke za vođenje postupka.

Nakon što Ustavni sud odluči o predmetu ustavnog spora odluka-rešenje se obavezno objavljuje u Službenom glasniku, a za momenat objave vezuju se pravne posledice odluke. Odluka Ustavnog suda ima karakter presuđene stvari i proizvodi pravne posledice prema svima. Takođe, utvrđujuća odluka nema povratno dejstvo već deluje od objavljivanja pa ubuduće.

Kad Ustavni sud utvrdi da zakon ili drugi akt nije u saglasnosti s Ustavom, opšteprihvaćenim pravilima međunarodnog prava i potvrđenim međunarodnim ugovorom, taj zakon ili drugi akt prestaje da važi danom objavljivanja odluke Ustavnog suda u Službenom glasniku.

Kada je u pitanju ocjena ustavnosti odredaba potvrđenog međunarodnog ugovora, Zakon utvrđuje pravilo prema kome odredbe potvrđenog međunarodnog ugovora, za koje je odlukom Ustavnog suda utvrđeno da nisu u saglasnosti s Ustavom, prestaju da važe na način predviđen tim međunarodnim ugovorom i opšteprihvaćenim pravilima međunarodnog prava.

Ako se utvrdi da se izmenom pojedinačnog akta ne mogu otkloniti posledice nastale usljed primjene opšteg akta, za koji je odlukom Ustavnog suda utvrđeno da nije u saglasnosti sa Ustavom, opšteprihvaćenim pravilima međunarodnog prava, potvrđenim međunarodnim ugovorima ili zakonom, Ustavni sud može odrediti da se ove posledice otklone povraćajem u pređašnje stanje, naknadom štete ili na drugi način. Pri tom, Ustavni sud samo određuje način otklanjanja posljedice, ne upuštajući se u konkretizaciju tog načina.

U situaciji u kojoj se u postupku pred sudom opšte ili posebne nadležnosti postavi pitanje saglasnosti zakona ili drugog opšteg akta s Ustavom, opšteprihvaćenim pravilima međunarodnog prava, potvrđenim međunarodnim ugovorima ili zakonom, sud će zastati sa postupkom i, kao ovlašćeni predlagač, pokrenuti postupak za ocenu ustavnosti ili zakonitosti tog akta pred Ustavnim sudom.

Kad je u toku postupka opšti akt prestao da važi ili je usaglašen s Ustavom, opšteprihvaćenim pravilima međunarodnog prava, potvrđenim međunarodnim ugovorima ili zakonom, Ustavni sud, po pravilu, obustavlja postupak.

Ali ako utvrdi da nisu otklonjene posledice neustavnosti ili nezakonitosti opšteg akta koji je prestao da važi, Ustavni sud može odlukom utvrditi da opšti akt nije bio u saglasnosti s Ustavom, opšteprihvaćenim pravilima međunarodnog prava, potvrđenim međunarodnim ugovorima ili zakonom.

           

13