Editorjal ta’ Marcello Ghirlando ofm Forsi jonqos il …i-tau.com/wp/wp-content/uploads2/artimq/AI2001_04_Lul_Aww.pdf · Il-Bibbja f’idejna ma ried ifa˙˙ar l-im©ieba diΩonesta

Is-sajf tas-sena l-o˙ra konna ¥addejjin bil-pellegri-na©©i lejn l-Art Imqaddsa. Áoxrin pellegrina©© matul is-sajf. Óafna kienu dawk il-Maltin u l-Áawdxin li riedujqaddsu s-Sena tal-Ìublew bil-pellegrina©© lejn l-ArtImqaddsa. Kien sajf sabi˙. Anke s-sitwazzjoni fl-ArtImqaddsa kienet wa˙da poΩittiva u ottimista. Seb¥a sninta' ta˙didiet ¥all-paçi kienu qishom bdew ja¥tu dell ta'frott sabi˙.

Din is-sena xejn pellegrina©©i. KwaΩi sena s˙i˙a ta'glied, demm u imwiet. Dak kollu li kien inbena b˙al donnuΩΩarma f'˙akka ta' ¥ajn. Snin ta' ˙idma fuq il-psikolo©ijatal-popli ta' l-Art Imqaddsa sfaw fix-xejn. Dnub. Óasra!

Niftakar meta s-sena l-o˙ra konna pellegrina©© mal-grupp tal-Parroçça ta' Ó'Attard. Kien hemm PatriFran©iskan anzjan fis-Santwarju ta' Betfa©e, P. GiuseppeCisternino OFM. Kont nafu sewwa. Áaddejna sentejn fl-istess kunvent ta' San Salvatur f'Ìerusalem. Malli temmej-na Ω-Ωjara u t-talba ta¥na fis-Santwarju talabni jkellem lill-pellegrini u sa˙ansitra jkantalhom l-innu tat-Terra Santa.Áidtlu kollox sew.

Lill-pellegrini qalilhom li fl-Art Imqaddsa l-Paçi ma tasalqatt. Il-Lhud ¥adhom bil-li©i ta' l-Antik Testment, 'Áajnb'¥ajn, sinna b'sinna; il-Musulmani jinsistu li d-demm jit-patta bid-demm. Áalhekk il-paçi ma tasal qatt.

N¥id il-veru: iddarrast nisma' dak il-kliem, jien li konttant ottimist li r-rieda tajba ta' bejn il-bnedmin twassal¥all-paçi. Imma llum, in˙ares lura lejn kliemu, nara l-©rajjiet tal-Lvant Nofsani u kwaΩi kwaΩi n¥id: kemm kellura©un!

Forsi jonqos il-Van©elu fl-Art Imqaddsa. Il-Van©elu tal-ma˙fra. Il-Van©elu ta' l-im˙abba. Il-Vangelu ta' Kristu!

Xorta nibqa' nittama. Nittama fil-komunità nisranijaçkejkna ta' l-Art ta' Ìesù. Forsi xi darba j˙alluha tkun mel˙u dawl ¥al din l-art tant imqallba! Nittama fix-xrariet tal-Van©elu li hemm ukoll fir-reli©jonijiet monotejisti tal-ÌudajiΩmu u ta' l-IΩlam. Forsi mhux anke dawn huma mib-nija fuq l-im˙abba u l-fratellanza universali?

Xorta nibqa' nittama. Veru, forsi jonqos il-Van©elu...imma l-Ispirtu ta' Alla ¥adu jrid ja˙dem fl-im˙u˙ u fil-qlubtal-bnedmin ta' rieda tajba, kemm insara, kemm Lhud ukemm Musulmani li jixtiequ jibnu futur a˙jar ¥all-ArtImqddsa!

Xorta nibqa’ nittama. Fil-mexxejja Lhud u Áarab lija©ixxu mhux b’reazzjoni ta’ vjolenza quddiem il-vjolenzaimma b’viΩjoni çara ta’ paçi mibnija fuq il-©ustizzja u r-rispett tad-drittijiet ta’ kull bniedem li j¥ix fl-Art Imqaddsa.Hu ta’ liema razza jew reli©jon hu.

Xorta nibqa’ nittama...forsi jasal b’mod aktar qawwi d-dawl veru tal-Van©elu. Il-Van©elu tas-sliem u ta’ l-im˙abba li nstema’ jidwi ¥all-ewwel darba f’din l-art.

Forsi jonqos il-Van©eluEditorjal ta’ Marcello Ghirlando ofm

Forsi jonqos il-Van©elu

L-ART IMQADDSA Lulju-Awissu 2001 65

Il-Bibbja f’idejna Editorjal

Editorjal ....................65Tag˙rif 1...................66Il-Parabboli (2) .........67It-taqsim tal-Bibbja ......72Il-Prostituta f’Luqa.....74Proçess tal-Paçi ..........76Ìrajjiet il-ÌT ............78Luqa 7,36-50 .............82Persuna©©i Nisa.........83Is-Salmi......................84Litur©ija tal-Kelma.....85Impenn Soçjali ...........93Appell mill-Kustodju ...94Tag˙rif 2...................96

Rivista Biblika li to˙ro© kull xahrejnmill-Kummissarjat ta' L-Art Imqaddsatal-Provinçja Fran©iskana Maltija

Imwaqqfa fl-1955

Computer Setting:Ìwann Abela ofm

Serje ÌdidaVol 22 Nru 124

Lulju - Awissu 2001

Il-Bibbja f’idejna

66 L-ART IMQADDSA Lulju-Awissu 2001

Il-Bibbja f’idejna Tag˙rif

STUDENTI

MhuxSkola ta’ Insara Insara TotalAkri: Kulle©© 180 370 550Amman: Kulle©© 450 539 989Betle˙em: Kulle©© bniet 831 119 950Betle˙em: Kulle©© subien 635 303 938G˙emmaws: Kindergarten --- 103 103Ìeriko: Skola preparatorja 32 404 436Ìerusalem: Kulle©© bniet 305 55 360(Ìerusalem:

Boarding School tal-bniet) (20) -- ---Ìerusalem:

Kulle©© subien 260 143 403(Ìerusalem:

Boarding School Subien) (37) --- ---Ìaffa: Kulle©© 147 108 255Ìaffa: Skola elementari bniet 183 115 298NaΩaret: Kulle©© 512 178 690Ramleh: Kulle©© 134 171 305Nicosia (Çipru): Kulle©© 414 --- 414Tir (Libanu): Skola elementari 3 152 155Tripli (Libanu): Skola elementari 12 186 198TOTAL: 4098 2946 7044

Óaddiema

Skola R G˙ Ó TotalAkri: Kulle©© 1 31 4 36Amman: Kulle©© 3 83 9 95Betle˙em: Kulle©© bniet 7 55 7 69Betle˙em: Kulle©© subien 4 45 6 55G˙emmaws: Kindergarten 1 5 1 7Ìeriko: Skola preparatorja 1 21 2 24Ìerusalem: Kulle©© bniet 5 27 4 36Ìerusalem: Kulle©© subien 2 27 2 31Ìerusalem:

Boarding School tal-bniet 5 -- 1 6Ìerusalem:

Boarding School tas-subien 3 2 2 7Ìaffa: Kulle©© 1 18 -- 19Ìaffa: Skola elementari bniet 3 17 4 24NaΩaret: Kulle©© 1 34 13 48Ramleh: Kulle©© 1 23 1 25Nicosia (Çipru): Kulle©© 2 28 7 37Tir (Libanu): Skola elementari 1 9 1 11Tripli (Libanu): Skola elementari 1 13 2 16TOTAL: 42 438 66 546

R=Reli©juΩi G˙=G˙alliema Ó=Óaddiema

Skejjel tal-Kustodja ta' l-Art Imqaddsa

STATISTIKA 2000/2001

Kunvent Fran©iskan ©didfil-qalba ta’ Ìerusalem

San Xmun u Sant’Anna

Sitt xhur ilu, il-Kustodju ta'l-Art Imqaddsa, P. GiovanniBattistelli OFM, bierek u inaw-gura l-kappella li fiha tiltaqa'l-komunità Lhudija Nisranijata' Ìerusalem. Il-komunità(Qehillah) kienet dan l-a˙harqie¥da tiltaqa' f'binja li tis-sejja˙ Terra Sancta College.L-Assistent Spiritwali tal-Komunità Lhudija Nisranijahuwa P. Pierbattista PizziballaOFM, li sentejn ilu kien ©ienominat mill-Patrijarka ta'Ìerusalem b˙ala r-respon-sabbli ta' din il-Komunità.Mal-Kappella hemm kunventçkejken li nfeta˙ ftit xhur iluproprju fil-qalba ta' Ìerusa-lem il-©dida. Il-Kunvent ©ieddedikat lil San Xmun uSant'Anna. Il-binja tal-Kunvent u l-Kappella kienusaru fis-seklu XIX. Fil-bidutas-seklu l-ie˙or il-bini kienjintuΩa b˙ala l-Konsolat ta' l-Italja. Fil-perijodu tal-MandatBrittanniku (1918-1948 il-binikien jintuΩa b˙ala Hotel. Fl-1948 ©ie evakwat u mikri lill-Jerusalem Post biex jintuΩab˙ala stamperija. Is-sena l-o˙ra l-bini ©ie mo¥ti lura lill-Kustodja ta' l-Art Imqaddsa.Ìie deciΩ li jinfeta˙ kunventf'nofs il-Lhud u biex iservib˙ala çentru ¥all-LhudInsara ta' Ìerusalem.


DOVERI LEJNA NFUSNA

Ótie©a ta' rieda tajba¥all-konverΩjoni

It-tfal kapriççjuΩi(Mt 11, 16-19; Lq 7, 31-35)

Din il-parabbola qasiraj©ibuha Mattew u Luqa utinsab wara t-twissijiet liÌesù ta lill-Appostli li kien¥adu kemm ¥aΩel.Tinsab ukoll wara li marruxi dixxipli ta' Ìwanni l-Battista ¥and Ìesù jistaq-suh min kien eΩattament,imba¥ad Ìesù tkellem fuqix-xorti li messet lilu u lill-Battista permezz ta' din il-parabbola.

Ìesù xebbah il-mod kifil-Lhud laq¥u lilu u lill-Battista permezz ta' xena lin-nies kienu jaraw sikwit fil-Palestina ta' Ωmienu; tfaljil¥abu u jdoqqu daqq ta'fer˙ bil-flawt u s˙abhomma Ωifnux, x˙in o˙rajn¥annew ¥ana ta' niket us˙abhom ma bkewx.

Il-parabbola hekk qasi-ra turi li l-Lhud ma kellhomxrieda tajba li jikkonvertu ujilq¥u l-Messija: lill-Battista li ppriedkalhom il-penitenza ¥ajruh mi©nunu ©ie mix˙ut il-˙abs, lilÌesù li xandrilhom il-fer˙tal-Van©elu ¥ajruh xalaturu kienu lesti biex joqtluh.

It-ta¥lima ewlenija tal-parabbola tmiss il-˙tie©ata' rieda tajba biex wie˙edjilqa' lil Ìesù u jifhem il-

kobor tal-qawwa divinatie¥u. Din il-˙tie©a makienitx ¥al-Lhud bissimma ¥al kul˙add.

NuΩaw il-©id tad-dinja¥all-©id li jibqa'

L-amministratur li makienx fidil ma' sidu

(Lq 16, 1-9)

Din hi l-ewwel fost l-erba' parabboli li jitkellmudwar kif ¥andna ninqdewbil-©id tad-dinja. Ìesùqalilna fit-ta¥lim li tanameta kien fil-Perea u ndiri-zaha lid-dixxipli, ¥alkemmindirettament ried ja¥ti t-ta¥lim ta¥ha lil kull bnie-dem.

Ìesù j¥id li kien hemmamministratur ta' wie˙ed likien jinnegozja fiΩ-Ωejt u l-qam˙. Dan ©ie mixli lis-sidli kien qed iberbarqlu ©idu.Is-sid sejja˙lu u qallu li mariedx aktar is-servizztie¥u. Meta sar jaf li se

jie˙u s-sensja beda ja˙sebx'sejjer ja¥mel billi makienx tajjeb ¥ax xo¥olmanwali jew biex jitlobkarità. Áalhekk sejja˙ lil xiw˙ud li kellhom id-dejnmas-sid u ©e¥elhom jikt-bu li kellhom ja¥tu anqasmilli kellhom miktub fuq il-karti ˙alli b'hekk isib l-¥ajnuna ta¥hom metajie˙u s-sensja. Óaddemrasu sewwa u s-sid fa˙˙rumhux ¥ax serqu imma¥ax mexa b' rasu.

Il-parabbola ta¥laq bikliem Ìesu`. "Áax uliedid-dinja jimxu bil-¥aqalaktar minn ulied id-dawlma' min hu tal-qat¥ata¥hom. U jienn¥idilkom" Áamlu¥alikom infuskom ˙biebbis-sa˙˙a tal-qlie¥ diΩo-nest, ˙alli meta jonqos-kom, jilq¥ukom fl-¥erejjex ta' dejjem".

Biex nifhmu tajjeb il-parabbola rridu n©ibu qud-diem ¥ajnejna li la s-sid


Kitba ta’ Guido Schembri ofm

Tag˙rif ©enerali dwaril-Parabboli tal-Van©elu (3)



ma ried ifa˙˙ar l-im©iebadiΩonesta ta' l-amministra-tur, u lanqas ma Ìesù riedj¥allimna li na¥mlu l-˙bieb mill-qlie¥ diΩonest.Ìesù ried j¥id li s-sidfa˙˙ar lill-amministratur¥ax ˙adem b'rasu u lia˙na ¥andna nuΩawtajjeb il-"mammon", kifhemm fl-ori©inal Grieg. Il-"mammon" hu l-©id tad-dinja li bosta drabi mhuxdiΩonest fih innifsu, immajsir ˙aΩin ¥ax jinkiseb˙aΩin. Mela Ìesù riedj¥allimna li ¥andnanuΩaw l-¥aqal u na˙dmu¥all-©id li jibqa' kif il-˙Ωiena ja˙dmu ¥all-©idtad-dinja.

Inqisu tajjebqabel ma nibdew

Ir-ra©el li jibni torri u is-sultan li jmur

¥all-gwerra(Lq 14, 28-33)

Dawn iΩ-Ωew© parabbo-li ¥andhom messa©©wie˙ed u Ìesù qalhom fiç-çirkustanzi ta' dawk ta'qabilhom wara li ¥allem limin irid jimxi warajhje˙tie©lu j˙alli kolloxsa˙ansitra l-˙wejje© u l-persuni l-aktar ¥eΩieΩ li

jkollu. Áalhekk qabel majibda l-mixja wara Ìesù, il-bniedem ¥andu jqis tajjebdak li sejjer ja¥mel u j˙ejjiru˙u ¥at-tbatijiet li titlobminnu l-˙ajja nisranija.

L-ewwel parabbolatitkellem fuq ra©el li jridjibni torri (il-kelma Griega"purgos" tista' tfisser ukollpalazz u fortizza) u li jkunjaqbillu li qabel iqis jekk¥andux flus biΩΩejjed biexitemm il-bini ˙alli hekkjo˙ro© ta' ra©el quddiemin-nies.

It-tieni parabbola titkel-lem fuq sultan li qabel majmur ¥all-gwerra ¥andujqis jekk ikunx kapaçi jirba˙lil sultan ie˙or li ¥andu d-doppju ta' suldati.

L-ewwel ta¥lima taΩ-Ωew© parabboli tmiss is-sens komun: qabel matibda xi ˙a©a ara jekk tkunxtista' ttemmha. Min jibda uma jkomplix ma jkunx¥aqli u jaqa' ¥aç-çajt.

It-ta¥lima spiritwali hi lir-reli©jon ta' Kristu mhijiexxi ˙a©a façli; titlob t˙ejjijakontinwa u toffri "challen-ge" kull jum tal-˙ajja, "chal-lenge" li jitlob preparazzjonikontinwa. Ìesù ma riedxjaqta¥lna qalbna li nimxuwarajh, ried biss j¥idilnabiex inkunu lesti ¥as-

sagrifiççji li toffri l-mixjawarajh bis-salib fuq spallej-na.

Na˙dmu fis-Saltna

Parabbola tat-talentiu tal-mini

(Mt 25, 14-30; Lq 19, 11-27)

F'San Mattew, Ìesùjqabbel lilu nnifsu ma'wie˙ed li siefer u ˙alla ©iduf'idejn il-qaddejja. Lilwie˙ed fdalu ˙ames talenti(kull talent kien jiswa'madwar il-500 dollaru tal-lum), lill-ie˙or tnejn, u lil ta'l-a˙˙ar talent wie˙ed. Dakli kellu ˙amsa ¥amel˙amsa o˙ra ¥ax˙addimhom, dak li ˙a tnejn¥amel tnejn o˙ra, u dak li˙a wie˙ed mar ja˙bih uma ˙addmux ¥ax kien¥aΩΩien. Is-sid meta ©ielura kkastiga lil ta' l-a˙˙ar uwieΩen lil dawk li ˙addmu©id sidhom.

Mattew jorbot din il-parabbola ma' dik tax-xeb-biet u dan ifisser li Ìesùqalha fuq l-¥olja taΩ-Ûebbu© ftit qabel il-Passjonimeta tkellem fuq il-vi©ilan-za.

Is-Saltna mela fiha tlietxorta ta' nies: dawk li Allatahom ˙afna ¥ax jifil˙u˙afna u dawn i˙addmudak li tahom Alla; dawk li¥andhom inqas ¥axjifil˙u inqas u dawnja¥mlu li jist¥u, u dawk li¥andhom ftit u ma j˙add-mux il-ftit li ¥andhom.F'jum il-˙aqq kul˙add jie˙uli jkun jist˙oqqlu.

Il-parabbola fiha diversita¥limiet: Alla ja¥ti lil kullwie˙ed skond ma jifla˙;kull wie˙ed ¥andu r-responsabbiltà li j˙addemdak li tah Alla; ˙add ma¥andu jibΩa j˙addem id-




don li tah Alla metaja¥mel dak li jkun jista'ja¥mel. Imma min maj˙addimx id-doni li tah Allama jie˙u l-ebda ˙las u jkunikkastigat ¥all-¥aΩΩtie¥u.

Il-parabbola tal-mini lij©ib San Luqa tixba˙ lil diktat-talenti li j©ib SanMattew, iΩda hemm xi dif-ferenzi. Il-valur hu divers:mina kienet biçça munita litiswa' xi erba' liri u¥alhekk ˙afna inqas mit-talenti. F'Luqa, il-premju lita is-sid lill-qaddejja kienetamministrazzjoni ta' bliet.F'Luqa jissemmew ukoll xiqaddejja li ma ridux li r-ra©el nobbli tal-parabbolajsaltan fuqhom: dawn˙adu l-kastig tal-mewt. In-nobbli hu l-figura ta' Ìesù lil-Lhud ma riduhx isaltanfuqhom; ¥alhekk, dawk liriedu jwarrbu n-nobblihuma x-xbieha tal-Lhud lisemmejna li jixbhu lil kullbniedem li jwarrab lil Allaminn ˙ajtu.

Skond Luqa, Ìesù qal il-parabbola tal-mini wara lifejjaq lill-¥ama ta' Ìerikofi triqtu lejn Ìerusalemm.

Kemm hu iblah ir-r¥ib!

Parabbolatal-¥ani iblah

(Lq 12, 16-21)

Ìesù qal din il-parab-bola ¥all-a˙˙ar ta'Diçembru wara l-festa lhu-dija tad-Dedikazzjoni tat-Tempju, kif kien fil-Perea. L-okkaΩjoni tat-ta¥lima ©ietmo¥tija minn wie˙ed likellu xi j¥id ma' ˙uh fuq il-wirt. Ìesù ma riedxja¥milha ta' m˙allef bejnl-a˙wa, imma kkundannar-reb¥a billi ©ib storja ta'wie˙ed li ppjana li jibni

m˙aΩen akbar minn dawkli ©a kellu ˙alli jkun jista'jΩomm fihom ˙aΩna kbirata' qam˙. Imma ©ralu liminflok bena l-im˙aΩenbiex 'il quddiem jaxxalamiet dak il-lejl stess.

It-ta¥lima tal-parabbo-la hija çara: m'¥anduxikollna ansjetà ¥all-¥adau lanqas re¥ba li na˙Ωnuu nitilfu l-kwiet ta' mo˙˙na.Meta mmutu ma nie˙duxejn ma¥na ˙lief il-©idspiritwali li nkunu ¥amil-na.

Il-˙tie©a tal-¥aqalfis-Saltna

Il-parabbola tal-qaddejfidil u l-ie˙or infidil

(Lq 12, 41-48)

Din il-parabbola nsi-buha s˙i˙a f'San Luqa ¥axf'San Mattew tonqosha l-introduzzjoni, fejn SanPietru jistaqsi lil Ìesù dwaril-parabbola ta' qabilha,¥ax ried jaf jekk dak likien qal Ìesù kienx j¥odd¥ad-dixxipli biss jew ¥alkul˙add. Iç-çirkustanza ta'din il-parabbola hi metaÌesù t˙addet fuq li wie˙ed¥andu jishar.

Ìesù jfissrilna permezzta' din it-tixbieha li fis-

Saltna hemm qaddejja lijkunu jafu xi jrid is-sid ujkunu fidili fl-ammini-strazzjoni ta' ©idu metadan iwarrab; hemm o˙rajnli jkunu jafu wkoll xi jrid is-sid imma jberbaqlu flusu;u hemm o˙rajn li jonqsu fl-amministrazzjoni imma fil-ftit. Is-sid jasal ¥all-¥arrieda u ja¥ti lilkul˙add dak li ˙aqqu.

Il-parabbola ta¥laq bil-kliem: "Áax jekk tawk˙afna, ifittxu li jie˙du ˙afnaminn ¥andek; u jekk˙allewlek ˙afna ˙wejje©ta˙t idejk, iΩjed jippretenduminn ¥andek ". Dan il-kliem Ìesù aktarx qaluf'çirkustanza o˙ra u SanLuqa rabtu ma' din il-parabbola ¥ax jaqbelmat-ta¥lim ta¥ha.

It-ta¥lim tal-parabbolahu çar ˙afna u jmissspeçjalment lil kull min¥andu xi responsabbiltàfil-Knisja. Jiswa' wkoll¥alina lkoll ¥ax kullNisrani je˙tie©lu j˙addemsewwa l-©id li Alla fdalu. L-enfasi tal-parabbola hu fuql-¥aqal li n-Nisrani¥andu jkollu biex fih jiretil-glorja tas-sema waramewtu li l-˙in ta¥ha majafx meta jasal.

Hu ta' importanza wkoll





l-¥eluq tal-parabbola:Aktar ma Alla jislifna talenti,aktar jistenna frott minna.

Inkunu lesti dejjem

Il-parabbolatal-qaddejja li jishru

(Lq 12, 35-40)

San Luqa hawnj¥aqqad Ωew© parabboliΩ¥ar flimkien li f'San Marku San Mattew jinsabumifrudin u f'kuntest diffe-renti, imma t-ta¥lima tal-parabbola hija dejjem fuqil-˙tie©a li s-Saltna u dawkli huma fiha je˙tie©u jishru.Mark u Mattew jitkellmufuq il-˙tie©a tas-sahra fid-diskors li ¥amel Ìesù fuqil-¥olja taΩ-Ûebbu© qabelil-Passjoni, x'˙in Luqa j©ib il-parabbola fil-ministeru ta'Ìesù fil-Galilija. Id-diffe-renza hi aççidentali u ©ejjaminn ra©uni ta' stil u enfasi.

Ìesù jxebbah lilu nnifsuma' sid li mar ¥all-festatat-tie© (mar fi ˙dan missie-ru) u ji©i ¥all-¥arriedabiex iservi lill-qaddejja f'ikla(ise˙ibhom mie¥u fil-henata' dejjem) kemm-il darbajsibhom imqajmin jishru.Fil-parabbola kif tinsabf'Luqa jissemma' wkoll il-˙alliel li lest biex jinfed il-

˙ajt tad-dar, u ¥alhekk is-sid tad-dar je˙tie©lu jisharbiex i˙ares daru u ©idu.

Fil-parabbola, il-˙Ωiemifisser ˙idma u sahra,attenzjoni kbira fil-mixi ufix-xo¥ol. Il-musbie˙ ifis-ser sahra wkoll ¥ax in-nies tal-qedem kienu jΩom-muh mix¥ul bil-lejl ukoll.Il-festa tat-tie© tfisser il-fer˙tas-sema. Il-parabbola kol-lha kemm hi ta¥fas fuq il-˙tie©a tas-sahra tas-Saltnab˙al xirka li d-destinta¥ha hu l-hena tal-©enna. Mela jekk a˙narridu l-hena ta' dejjem, li hul-ikbar skop ta' ˙ajjitna,¥andna nishru biex metajsej˙ilna l-Im¥allem isibnalesti ¥al mie¥u.

Sahra b'˙ajja tajba

Il-parabbolatal-¥axar xebbiet

(Mt 25, 1-13)

Din il-parabbola hijama¥rufa ˙afna. Ìesùjxebbah is-Saltna ma'¥axar xebbiet qe¥dinjistennew l-¥arus ¥all-festa tat-tie©. L-¥arusiddawwar ma wasal u x-xebbiet ˙adhom in-n¥as.Óamsa minnhom kienu¥aqlin u ˙asbu ¥aΩ-Ωejtbiex l-imsieba˙ ma jintfewxjekk l-¥arus jiddawwar.Imma l-˙amsa l-o˙ra ma˙asbux u riedu Ω-Ωejtmin¥and l-o˙rajn li maset¥ux ja¥tuhom. Metal-¥arus wasal da˙lu ¥all-festa dawk li kienu ¥aqlinu l-o˙rajn baq¥u barra.

Ìesù ¥allem din il-parabbola ftit jiem qabelmewtu meta tkellem dwaris-sahra u t-tieni mi©jameta ji©i biex ida˙˙alna fil-glorja tie¥u. It-tieni mi©jatasal meta jΩurna fuq is-

sodda ta' mewtna umba¥ad fil-©udizzju uni-versali.

L-¥arusa, li ma tissem-miex fil-parabbola, hija l-Knisja, l-¥arusa ta' Kristu.Ix-xebbiet huma l-figurata¥na li xi w˙ud minnajkollhom iΩ-Ωejt fl-imsieba˙,ji©ifieri jkunu mo¥nija bil-virtujiet, u o˙rajn ikunu tra-skurati. U min jittraskurama jkollux il-jedd li jid˙ol fil-festa tat-tie© li tfisser il-hena tas-sema. Il-parab-bola ta¥fas fuq il-˙tie©atal-vi©ilanza li ¥andhatkun attwali (ma n˙allu qatt¥all-¥ada); personali:kull ru˙ ¥andha tkundejjem lesta; u kontinwa:bla qatt ma taqta'.

DMIRIJIETLEJN IL-PROXXMU

Ótie©a li na˙fru

Il-parabbola tal-qaddejli ma ˙afirx

(Lq 18, 23-35)

Din il-parabbola hija l-ewwel fost il-parabboli lijitkellmu dwar id-dmirijietlejn il-proxxmu. Ìesù¥allem din il-parabbola fl-a˙˙ar Ωmien tal-pre-dikazzjoni fil-Galilija, aktarxf'Kafarnahum u qabel matelaq lejn Ìerusalem.

Il-kwadru tal-parabbolaj©ib quddiemna wie˙edqaddej ta' sultan li kelluja¥ti somma kbira lil sidu(10.000 talent = 10 miljunpaga ta' ©urnata). Is-sultanordna li l-qaddej ikunmibju¥ mal-familja tie¥usakemm jit˙allas id-dejnkollu. Imma l-qaddej talablis-sid ja¥tih Ωmien aktarbiex ikun jista' jrodd id-


dejn, u s-sid kien tant ˙aninli ˙afirlu dejnu.

Imma ©ara li dak il-qad-dej kellu jie˙u ftit flus (100paga ta' ©urnata biss) minn¥and wie˙ed minn s˙abu.U dan, minflok li uΩa˙niena mie¥u, kif is-sultankien ¥amel mie¥u,qabdu minn ¥onqu,sawtu u ma riedx i˙enn¥alih. Is-sid sar jaf b'dan,ba¥at ¥all-qaddej li mariedx ja¥mel ˙niena ma'sie˙bu, u tah f'idejn minja˙qru sa ma jrodd dejnukollu. Ìesù ja¥laq il-parabbola bil-kliem: "Hekkja¥mel lilkom Missieri li hufis-Smewwiet jekk mata˙frux lil xulxin minnqalbkom".

It-ta¥lima ta' din it-tix-bieha hija çara: tirriflettidak li n¥idu fil-"Missierna";"A˙frilna dnubietna b˙alma na˙fru lil min hu ˙ati¥alina". Il-ma˙fra tal-proxxmu hija ˙tie©aessenzjali ¥an-Nisrani,˙tie©a li ja¥fas fuqha t-Testment il-Ìdid kollu.

Im˙abba lejn kul˙add

Parabbolatas-Samaritan it-Tajjeb

(Lq 10, 25-37)

Din hi wa˙da mill-isba˙parabboli tal-Van©elu.Ìesù qalha waqt li kiensejjer ¥all-Passjoni, aktarxqrib Ìeriko. Tat okkaΩjoni lilÌesù li j¥idha bi twe©iba¥all-mistoqsija ta' wie˙ed¥aref tal-Li©i dwar min hul-proxxmu ta¥na. Ìesù tatwe©iba indiretta permezzta' din il-parabbola.

Wie˙ed ra©el kien fivja©g u ©ie misruq umsawwat. Il-˙niena sabhala minn qassis u lanqasminn levita, imma minn

wie˙ed Samaritan li, b˙alaSamaritan, kien ma¥dudb˙ala eretiku u ¥adu tal-Lhud. Dan mhux bissdewwa lil dak l-imsejken (liaktarx kien Lhudi) immawkoll ˙adu f'lukanda u˙allaslu l-ispejjeΩ li kien seja¥mel. Dan is-Samaritan, fi kliem Ìesù,juri li hu l-mera tal-veruKristjan li ¥andu j˙enn¥al kulhadd, hu min hu,ukoll jekk ikun ¥adu.

L-im˙abba mela ta' minjimxi wara Ìesù ¥andhatkun universali (lejnkul˙add) ©eneruΩa ufer˙ana (˙ier©a mill-qalb).

Na¥tu karità

L-Áani u LaΩΩru(Lq 16, 19-31)

Din ukoll hija wa˙damill-isba˙ parabboli ta'Ìesù. Jista' jkun, kif ja˙sbuxi studjuΩi, li din il-parabbo-la tirrifletti xi ©rajja li se˙˙etstorikament, u ¥alhekkhija ta˙lita ta' storja u ele-menti paraboliçi fl-istess˙in.

Il-parabbola t¥id li kienhemm wie˙ed fqir jismuLaΩΩru li kien jitrejjaq minndak li jaqa' ta˙t il-mejda ta'wie˙ed ¥ani. Kellu ©ismupjaga wa˙da tant li l-kliebkienu jmorru jil¥aqu l-©rie˙i tie¥u. Dan miet umar igawdi fis-sema. Mietis-sinjur ukoll u mar l-infern. Dan talab lilAbraham (missier il-popluLhudi) u qallu biex i˙enn¥alih, jew ¥allinqas iwis-si lil ˙amest a˙wa li kellubiex j¥ixu tajjeb ˙alli majmorrux ibatu b˙alu. ImmaAbraham wie©bu li humpossibbli li jkun me˙lusminn dik it-tbatija, u li jkun¥alxejn li jwissi lill-˙utu

ladarba ¥andhom it-twis-sija tal-Li©i ta' Mosè.

L-¥ani tal-parabbolajirrappreΩenta lil min majinqediex tajjeb bil-©idmaterjali, ma j˙ennx ¥almin hu fil-bΩonn, jixxalaf'din id-dinja u ma ja˙sibxfl-o˙ra. Igawdi hawn ujbati fl-o˙ra. LaΩΩru hu x-xbieha ta' dawk li jbatu bis-sabar f'din id-dinja umba¥ad igawdu fl-o˙ra.

Il-parabbola t¥allimnakif ¥andna n¥ixu tajjeb una˙dmu ¥all-˙ajja li ©ejja.Biex n¥ixu tajjebm'¥andniex bΩonn ta'twissijiet ¥ax ¥andna l-Van©elu li hu aktar minnbiΩΩejjed. •



Illum huwa façli ˙afnassib fil-Bibbja kelma jewfraΩi fost il-mijiet tal-pa©nital-kitbiet sagri. Danmin˙abba s-sistema ta'diviΩjoni f'kapitli u vrus li©ew imda˙˙lin fil-KotbaMqaddsa. Imma mhuxdejjem kien hekk façli

Meta l-Kittieba Sagrisawwru individwalment il-kotba ta¥hom li mba¥adsaru parti mill-Bibbja makenux ˙olqu sistema ta'qsim. Óadd minnhom ma'seta' jimma©ina li l-kitbietta¥hom kellhom jinqrawminn miljuni ta' persuni uspjegati vers vers minnmijiet ta' studjuΩi tal-Bibbja.Huma kitbu mnebb˙a mill-Ispirtu Qaddis ta' Alla usawwru t-test bibliku mill-ewwel kelma sa l-a˙˙arkelma.

Kienu l-Lhud li, metabdew jin©abru kull nhar ta'Sibt fis-sinagogi ta¥hom, libdew jaqsmu f'sezzjonijietjew partijiet il-Li©i (l-ewwel˙ames kotba tal-Bibbja, il-Pentatewku, il-kotba tal-Profeti u l-kitbiet l-o˙ra). Udan biex set¥u jippjanawli jaqraw b'mod kontinwudawn il-kotba fil-litur©ijasinagogali.

Din hija l-ewwel diviΩjonili saret lill-Bibbja, diviΩjoni litista' tissejja˙ litur©ika,¥as-servizz tal-kult.

Peress li l-Lhud kienujaqraw il-Li©i matul is-senakollha, huma qasmuha f'54sezzjoni li kienu jissejj˙uperashiyyot. Il-bidu ta' kullsezzjoni kienet ti©immarkata fit-tarf tal-manoskirtt bl-ittra p.

Il-kotba tal-Profeti ma©ewx maqsuma kollhaf'perashiyyot, kif kien sar lill-Li©i. Minnhom ittie˙du 54silta li ©ew imsej˙a hafta-rot. B'dawn is-sitliet kienuja¥alqu l-qari tal-Iskritturanhar ta' Sibt fis-sinagoga.

Il-Van©elu skond SanLuqa jirrakkonta (4, 16-19)li kien proprju nhar ta' Sibt lidarba minnhom Ìesù re©a'lura lejn NaΩaret, ir-ra˙altat-trobbija. Kien da˙al is-sinagoga, b˙al kull Lhuditwajjeb. Hemmhekk ©iemistieden biex jaqra mill-kotba tal-Profeti. Mill-ktiebqara l-haftarah ta' dak il-jum. L-evan©elistaj¥arrafna li s-silta kienetme˙uda mill-ktieb tal-Profeta IΩaija. Il-haftarah,skond il-qsim ta¥na, kie-net silta me˙uda mill-kapi-tlu 61 ta' IΩaija.

Id-diviΩjonijiet insara

L-ewwel insara ˙adumill-Lhud din id-drawwa lijin©abru kull ©im¥a biexjaqraw il-Kotba Mqaddsa.Mal-Li©i u l-Profeti Ωieduanke l-kitbiet tal-ÌdidTestment. Áalhekk iddeçi-dew li jaqsmu anke dawnf'sezzjonijiet jew kapitli biexset¥u jinqraw fiç-çele-brazzjoni ta' l-Ewkaristija.

Waslu ¥andna ximanuskritti antiki, preçiΩa-ment tas-seklu V, fejn jidhrudawn l-ewwel tentattivi ta'diviΩjoni tal-kitbiet tal-ÌdidTestment. Minn dawn il-manuskritti nafu, pereΩempju, li l-Van©elu skondSan Mattew ©ie maqsum

f'68 kapitli, ta' Mark f'48, ta'Luqa f'83 u ta' Ìwanni f'18.

Dan il-qsim tal-Bibbja¥en fl-organizzazzjoni tal-litur©ija u taç-çelebrazzjonital-Kelma ta' Alla li set¥etissir b'mod aktar sistema-tiku. Dan ¥en ukoll lill-istudju ta' l-Iskrittura ¥axiffaçilita x-xo¥ol ta'riçerka fuq is-sezzjonijiet,is-siltiet u l-fraΩijiet.

MaΩ-Ωmien Ωdied l-inte-ress ¥all-Kelma ta' Alla,ix-xewqa li wie˙edjistudjaha a˙jar. Id-diviΩjo-nijiet litur©içi ma bbastawxaktar. Kien hemm bΩonnta' diviΩjoni aktar preçiΩa,ibbaΩata fuq kriterji xjenti-fiçi u dan ¥all-Kotba kol-lha u mhux biss dawk likienu jinqraw fil-litur©ija.

Il-mertu tad-diviΩjoni tal-Bibbja kollha f'kapitli kifnafuha llum nafuha lilStiefnu Langton, dak li kellujsir l-Arçisqof ta'Canterbury, fl-Ingilterra. Fl-1220, meta kien ¥adu


Il-Bibbja f’idejna Kitba ta’ Ariel Alvares Valdes

It-taqsim tal-Bibbja



professur fis-Sorbona, l-università ta' Pari©i,iddeçieda li jaqsam il-Bibbja f'kapitli, bejn wie˙edu ie˙or ugwali. L-opratie¥u ©iet milqu¥a tajjeb;il-Professuri tas-Sorbonaaddottaw id-diviΩjoni ta'Langton u b'hekk id-diviΩjo-ni ©iet milqu¥a mill-Knisjakollha.

Langton kien ˙adem fuqit-test latin, dik imsej˙aVulgata li ftit qabel kienet©iet emendata minn Ωbaljiqodma ta' traskrizzjoni. Id-diviΩjoni tie¥u mba¥ad¥addiet ukoll fuq it-testebrajk u aktar tard ankefuq it-test grieg, imsej˙atas-Seb¥in.

Meta fl-1228 mietStiefnu Langton, il-librarata’ Pari©i kienu ©a xerrdu l-opra tie¥u fuq verΩjoni©dida latina li ssej˙et il-Bibbja ta' Pari©i. Hi din l-ewwel Bibbja maqsumaf'kapitli fl-istorja.

Kbir kien il-kunsens¥ax-xo¥ol ta' Langton.Anke l-Lhud aççettaw id-diviΩjonijiet tie¥u ¥all-Bibbja ta¥hom. FIl-fatt, fl-1525 Ìakobb bejn Jayimippubblika f'Venezja Bibbja

ebrajka bid-diviΩjonijiet ta'Langton. Kien minn dan iΩ-Ωmien li l-Bibbja ebrajkawirtet din id-diviΩjoni.

Il-Bibbja Latina wΩataminn Langton illum hijam˙arsa fil-BibljotekaNazzjonali ta' Pari©i, bin-numru 14417.

Aktar diviΩjonijiet

Aktar ma mexa' ‘l qud-diem l-istudju tal-Bibbjaaktar beda jin˙ass il-bΩonnli l-kapitli tal-KotbaMqaddsa ji©u suddiviΩif'partijiet iΩ¥ar. Dan biexje˙fief ix-xo¥ol ta' l-istudjuli beda jsir aktar preçiΩ.

Kien id-Dumnikan TaljanSante Pagnini li fl-1528ippubblika f'Lyons Bibbjamaqsuma fi fraΩijiet ftit jewwisq kompluti. Twieldudawn li a˙na llumn¥idulhom il-vrus.

Imma l-mertu tas-suddi-viΩjoni attwali nafuha lilRobert Stefan, editurProtestant. Dan aççetta,¥all-Kotba ta' l-AntikTestment, id-diviΩjonima¥mula minn Pagnini.Adottaha b'xi differenziΩ¥ar. Imma d-Dumnikanma kienx qasam fi vrus is-seb¥a kotba deutero-kanoniçi ta' l-Antik Testment(Tobija, Ìuditta, Áerf, BinSirak, Baruk u 2 Makkabin).Kien Stefan li ¥amel ix-xo¥ol fuqhom.

Il-qsim tal-ÌdidTestment m'¥o©bux uhuwa stess re©a' qasmu fivrus. Ibnu j¥id li dan ix-xo¥ol ¥amlu waqt vja©©biΩ-Ωiemel minn Lyons ¥alPari©i.

Ippubblika l-ewwel il-Ìdid Testment fis-sena1551 fuq verΩjoni latina tal-Bibbja. Kien fl-1572 li ©ietippubblikata l-ewwel Bibbja

Ebrajka b'dawn il-vrus.Il-Papa Klement VIII

ippubblika traduzzjoni©dida tal-Bibba bil-Latin¥all-uΩu uffiççjali tal-Knisja. Ix-xo¥ol tlesta fid-9 ta' Novembru 1592 u dinkienet l-ewwel Bibbja,maqsuma f'Kapitli u fi Vrusli ©iet milqu¥a mill-KnisjaKattolika.

B'hekk ©ie iffurmat l-aspett tal-Bibbja kifnarawha llum. Id-diviΩ-jonijiet però mhux dejjemhuma tajbin.

Per eΩempju: Langtonjaqsam diskors ma¥mulmill-˙Ωiena biex ja¥ti bidu¥at-tieni kapitlu tal-ktieb,meta kien ikun aktar lo©ikujaqsam vers qabel, fil-puntli jibda d-diskors.

Anke d-diviΩjoni fi vrusmhijiex perfetta. KaΩ kurjuΩinsibuh fil-Ktieb tal-Ìenesi,fit-tieni kapitlu fejn il-vers 4huwa ma¥mul minn Ωew©fraΩijiet. L-ewwel fraΩi hijata' rakkont li jmur lura¥as-seklu VI QK u l-ie˙or...huwa ta' 400 sena wara!Fil-verità, din id-differenzataΩ-Ωmien ma kenitxma¥rufa meta kienetqie¥da ssir id-diviΩjonital-Bibbja. RobertStefan...qasam il-Bibbja fuqiΩ-Ωiemel!

Illum nist¥u n¥idu li:il-Bibbja ¥andha 1328kapitlu. Il-vrus huma 40,030. Il-Bibbja ¥andha773.692 kelma u 3.566,480ittra. Il-kelma Ya˙weh (Alla)tidher 6855 darba. Is-Salm117 jinsab eΩattamentf'nofs il-Bibbja...u llum il-kompjuter qed i¥innadejjem aktar naqsmu ¥all-istudju din il-Kelma ta' Allau nanalizzawha fil-fond. Lil-Mulej ja¥tina l-grazzjan¥ixuha!



Luqa huwa l-kittieb tat-tjieba ta' Alla. Dantejsejja˙lu l-kittieb tal-man-swetudini ta' Kristu. Illumn¥idu li huwa l-ikonofrafutal-wiçç ta' Kristu.

Fost il-Van©eli SInottiçiLuqa huwa dak li juri aktarinteress ¥all-figuri femmi-nili. Kif fil-Vangelu kiteb fuqid-dixxipli nisa itineranti limxew wara Ìesù (8, 1-3),hekk fl-Atti ta' l-Appostli jid-deskrivi l-Knisja ta' Ìerusa-lem ma¥quda fit-talb fiç-Çenaklu: il-˙dax flimkien

ma' Marija, omm Ìesù, xinisa u dixxipli o˙ra (1, 14).

Ìesù iltaqa' ma' hafnanisa u ©ieb ru˙u ma¥hombi ˙lewwa liema b˙ala.Jitkellem ma¥hommin¥ajr problema,jisma¥hom bl-istesimpenn ta' laq¥at o˙ra fil-Van©elu u j¥inhomdejjem. Fil-©esti tie¥u jurianke lin-nisa dik il-˙nienadivina li jinawgura 's-senatal-grazzja tal-Mulej' (Lq 4,18-19). Grazzi lil Luqa¥andna aktar ˙jiel fuq kif

Ìesù ©ieb ru˙u ma¥homu tkellem ma¥hom.

Huwa Luqa li jirrakkontal-laq¥a ta' Ìesù mal-pro-stitua anonima (7, 36-50), limhijiex la Marija ta'Betanja, o˙t Marta uLazzru, u lanqas Marija ta'Magdala li minnha kienkeçça sebat ixjaten. Din id-deskrizzjoni tindika oppres-sjoni djabolika gravi.

Ìesù jilqa' l-istedina li¥amillu Xmun il-FariΩew,jid˙ol f'daru u joq¥od bil-qie¥da mal-mejdamie¥u flimkien mal-mistednin l-o˙ra. F'dak iΩ-Ωmien ma kenux joq¥odubilqie¥da imma kienu jim-teddu, b˙alma ©ara waqt l-a˙˙ar çena, awl il-Passjoni.Midinba ta' dik il-belt, mallisaret taf li Ìesù kien fid-dartal-FariΩew, ˙adet ma¥haflixkun ta' l-alabastru bkietfuq ri©lejn Ìesù filwaqt lixxottathomlu b'xa¥rha.Bisitlu ri©lejh u dilkithomlubiΩ-Ωejt ifuh. Ìesù j˙allihata¥millu dan kollu immafl-istess waqt jinduna bir-reazzjoni negattiva kemmta' Xmun kif ukoll tal-mistednin l-o˙ra.

F'dal-mument Ìesù juΩaparabbola u jsaqsi lil Xmunmin minn Ωew©t ir©iel likienu mdejna ma' SInjur ud-dejn in˙affrilhom kien seri˙obb dan is-sinjur l-aktar.Kienet ˙a©a ovvja ¥alXmun: dak li kien imdejjenl-aktar. U Ìesù jurih li kieni©©udika tajjeb.

Meta mba¥ad dar fuqil-mara, Ìesù i¥id lil

Kitba ta’ Pia Compagnoni

Il-Prostitutatal-Van©elu ta’ Luqa




Xmun: 'Qed taraha din il-mara. Dhalt f'darek u intma tajtnix ilma ¥al ri©lejja;hi xarrbithomli bid-dmu¥u xxottathomli b'xa¥arha.Int ma bistnix, imma hi, minmindu da˙let ma waqfitxtbusli ri©lejja. Int ma dliktlixrasi biΩ-Ωejt ifuh, imma hidilkitli ri©lejja.'

Kul˙add segwa b'at-tenzjoni il-kliem tal-parabbo-la. Imma mba¥ad ©aradak li ˙add ma kien qedjistenna, la l-mistednin u lan-qas il-midimba. Ìesùjikkonfronta l-midinba ma'dak li kien stiednu. Jitkellemma’ Xmun u fl-istess ˙in jin-dirizza ru˙u lill-mara. Il-pro-stituta hija quddiemu ma' l-art. L-¥arfien tad-dnubta¥ha qanqlitha biex ter-saq lejn il-Mulej u tifhem il-bo¥od ta¥ha minnu.Mix˙uta ma' l-art turi min hihi u min hu hu.

Issa l-Mulej jindika lill-mara - mhux biex juri dak lihija kienet qie¥da t˙oss,id-distanza minnu - immadak li kien importanti ¥alihf'dak il-mument, ji©ifieri d-distanza mill-FariΩew.Xmun kien ra din id-distan-za imma kien ra b'mod li¥alih kien ©ust: il-marakienet il-midinba, dik lida˙let min¥ajr stedina, hukien dak li kien stiedenb'mod xieraq lill-Mulej. Huli kien ©ust, hi li kienetf'kundizzjoni ta' dnub.

Adrienne von Speyr, il-mistika Svizzera tas-seklu¥oxrin, meta mmeditatfuq din is-silta, kitbet: 'Il-Mulej i˙alli d-distanza,imma jaqleb il-valur.Mument wara l-ie˙or juri kifil-FariΩew huwa ta˙t u l-mara fuq. Il-FariΩew huwadistratt, min¥ajr interess,passiv; il-mara ta¥raf u

ta©ixxi, twettaq kull xewqatal-Mulej. Timlieh b'tama©dida'.

F'dan ir-rakkont insibu l-kliem li huwa l-pern biexnifhmu l-atte©©jament ta'Ìesù quddiem il-prostituti:'In˙affrulha l-˙afna dnubiet¥ax ˙abbet ˙afna. Minftit jin˙afirlu, ftit i˙obb.'Ìesù ja¥raf, minkejja kol-lox, in-nukleju ta' l-im˙abba vera.

Mattew jikteb stqarrijaaktar çara ta' Ìesù:'Tassew tassew n¥idilkom:il-pubblikani u n-nisa tat-triq jid˙lu qabilkom fis-sal-tna ta' ALla' (Mt 21, 31).

Waqt l-a˙˙ar çena, lej-liet il-Passjoni, filwaqt liÌesù kien qed ja˙sel ri©lejnid-dixxipli, çertament ftakarfil-prostituta fid-dar tal-FariΩew.

•



Mill-Art Imqaddsa

Meta l-Lhud u l-Áarabjer©¥u jibdew jitqabduma' xulxin u jfarrku mill-©did is-sitwazzjoni prekarjali jkun hemm bejniethom,b˙alma ©ara matul din l-a˙˙ar sena, il-mass mediajer©¥u jikkonçentraw fuqil-problemi ta' l-ArtImqaddsa.

Ner©¥u nibdewnisim¥u fuq id-dritt tal-Lhud li jirritornaw u j¥ixufl-art ta' missirijiethom kifukoll fuq id-dritt tal-Palestinjani li j¥ixu fuq l-istess art. Ji©i diskuss mill-©did id-dritt ¥all-aççess¥all-postijiet qaddisa tat-tliet reli©jonijiet monoteji-stiçi ¥as-segwaçi kollhata¥hom. Ter©a' ti©istudjata l-problema tal-Beltta' Ìerusalem, li kienet ©ietiddikjarata mill-IΩraeljanib˙ala l-belt kapitalima¥quda u eterna ta' l-Istat ta' IΩrael, ˙a©a li l-Palestinjani jikkontestaw,huma li jriduha b˙ala l-Beltkapitali ta' l-Istat futurta¥hom. Is-Santa Sedetkompli tinsisti fuq li tippro-poni statut speçjali ¥al din

il-belt iggarantit inter-nazzjonalment.

F'dawn iç-çirkustanzi l-mass media jimmoltiplikawl-intervisti ta¥hom kemmmal-Palestinjani kif ukollma' l-IΩraeljani. Huwa façlitifhem il-karattru tar-rispo-sti differenti ta' dawk li ji©untervistati. Biex l-intervistiikunu kompluti jsiru ankelill-insara, ©eneralment lill-insara barranin li j¥ixu fl-Art Imqaddsa.

Lili kien imiss spiss lina¥ti twe©iba lir-rap-preΩentanti tal-massmedia. Niftakar b'modpartikulari laq¥a ma’©urnalist IΩraeljan waqt il-gwerra tas-Sitt Ijiem (1967).Kien is-7 ta' Ìunju. Talabnix'na˙seb fuq il-©rajjietimdemmija li kienuqe¥din ise˙˙u fl-ArtImqaddsa. Kont ¥adni kifd˙alt minn missjoni umani-tarja flimkien ma’ grupp ta'Patrijiet o˙ra. Konnadorna dawra ma' Ìerusa-lem. F'¥ajnejja kien ¥adhemm ix-xbiha tal-fili ta'palestinjani li kienu qedja˙arbu l-ir˙ula ta¥homlejn Ìeriko. Kienu qedjer©¥u jiffurmaw kam-pijiet ta' rifu©jati b˙aldawk ta' l-1948 fil-Ìor-danja, fis-Sirja u fil-Libanu.

Ftit qabel konna¥adna kemm dfinnaΩew© suldati tal-Ìordanjamaqtula mill-Lhud fid-DeΩert ta' Ìuda. Kellina¥mel sforz biex inkom-pli l-konversazzjoni u n¥idli kont kuntrarju ¥al kulltip ta' gwerra u kont nitloblill-Mulej li jfarrak il-gwerer.

Kitba ta’ Ignazio Mancini ofm

Ommissjoni fil-Proçess tal-Paçi



Biex nifhmu a˙jar il-Kelma ta’ AllaMill-Art Imqaddsa

Il-©urnalista insista u staq-sieni jekk il-Fran©iskani kie-nux qed jinkwetaw li issakellhom ji©u ta˙t l-awtoritàIΩraeljana f'Ìerusalem.Áidtlu li l-Fran©iskani ta' l-Art Imqaddsa, sa mis-sena1219, kienu raw tibdila ta'awtoritajiet twila: il-Mamelukki ta' l-E©ittu(1250-1516), l-Ottomanni(1516-1917), il-MandatBrittanniku (1917-1948).Áidtlu li sa mis-sena 1948il-Fran©iskani kellhom jit-trattaw kemm mal-Ìverntal-Ìordanja kif ukoll mal-Ìvern Lhudi. 'TrijonfaliΩmu",qalli, ta˙t l-ilsien. 'Le, sem-pliçi storja', we©ibt jiena.

L-intervista ¥all-©urna-lista kellha tintemm hawn.Jien komplejtlu u ¥idtlu lifil-futur, ta˙t awtorità©dida, wie˙ed kellu wkollja¥ti mportanza lir-ra©unijiet politiçi-storiçi-tejolo©içi ta' l-insara,ra©unijiet li qatt ma kienu©ew trattati bis-serjetà.Óafna tkellmu fuq ir-relazzjoni tal-Lhud ma'Ìerusalem, ir-rabta tal-Musulmani ma' din il-Belt il-Qaddisa. Imma fuq ir-rabta ta' l-insara kul˙addkien jippreferi jiskot. It-terri-torju li fuqu qed ji©©ieldu l-Lhud u l-Áarab kien ¥all-sekli s˙ah anke t-territorjufejn kienu j¥ixu l-insara.Huwa t-territorju ta' l-Inkarnazzjoni, tal-Passjoni,tal-Mewt u tal-Qawmienminn bejn l-Imwiet ta' ÌesùKristu, misteri li ma jist¥uxji©u ddivorzjati ¥al kolloxmill-©ografija ta' l-ArtImqaddsa. Il-KristjaneΩmuprimittiv fil-fatt dejjemirreΩista ¥at-tentazzjonignostika u ¥all-ispiritwali-sti tas-seklu XVI u taΩ-Ωmi-nijiet kollha.

Forsi kien ¥alhekk li

meta ©ie projbit lill-insara lijersqu lejn l-Art Imqaddsa,dawn daru ¥all-armi? L-insara llum jemmnu li l-ebda kruçjata hija ©usti-fikabbli - kemm jekk i©©ib l-isem ta' jihad IΩlamika ukemm jekk ¥andha l-isemta' SijoniΩmu IΩraeljan. L-insara jitolbu biss, li matulit-ta˙didiet ¥all-paçi,wie˙ed iΩomm quddiem¥ajnejh anke r-ra©unijietstoriçi-reli©juΩi u tejolo©içita¥hom. Il-piΩ ta' dawn ir-ra©unijiet irid jin©arr kemmmill-Palestinjani, kemm mill-Lhud u kemm mill-pajjiΩinvoluti fil-proçess tal-paçi.

Biex dan kollu ma jinste-max stramb lill-©urnalista likien quddiemi, fakkartu fl-attività diplomatika tal-qawwiet insara mis-sekluXVI sas-seklu XX: l-attivitàta' Franza, tar-RepubbliçiMarinari Taljani (Venezia,Genova, Amalfi), l-Italja,Spanja, Russja u l-Imperatur Awstro-Ungariku.

'Ûminijiet o˙ra', qalli.Forsi ¥andu ra©un.Illum, fil-politika

internazzjonali, li huwamportanti mhux tant id-difiΩa tad-drittijiet ta'©ustizzja fil-kamp inter-nazzjonali, lanqas id-difiΩa tar-reli©jon jew il-libertà tal-kuxjenza,imma id-difiΩa ta' l-inte-ressi ekonomiçi li ji©umir-riΩorsi taΩ-Ωejt! •



Mill-©rajjiet ta’ l-Art ImqaddsaKitba ta’ Ìwann Abela ofm

Ìrajjiet il-Ìdid Testment (2)Bejn l-ElleniΩmu, l-qawwa ta’ Ruma u r-rewwixti tal-Lhud…

L-intervent ta’ Ruma

Tajjeb hawn niftakru lifuq ix-xefaq hemm di©àtperper il-bandiera tal-qawwa Rumana li matul is-snin kienet qed titfa'˙arsitha lejn il-Lvant. Fostid-dati mportanti f'din il-mixja ta' Ruma lejn il-kisbatal-Lvant insibu:

133 qK Fit-testmenttieg˙u Attalu III, re ta'Pergamo, j˙alli s-saltnatieg˙u lil Ruma biex b'hekktitwieled il-Provincja annes-sa tal-Asja.

120 qK Mitridati V, sul-tan ta' Ponto, billi jiddikjarali huwa ˙abib tal-popluruman, jikseb il-Fri©ja. Mallimiet assassinat la˙aqMitridati VI, li kien meqjus l-ikbar g˙adu tar-rumani(wara Annibali), proprjumin˙abba l-Fri©ja.

67 qK Lucullo, generalruman, jirnexxilu jirba˙kontra Mitridati hekk li l-interess ta' Ruma jibdajg˙addi mill-Punent g˙all-g˙ana tal-Lvant.

66 qK Pompew jint-bag˙at fil-Lvant biex itemm

dawn is-sitwazzjonijietinçerti u fl-stess ˙in jipper-metti l-espansjoni tal-Imperu lejn il-Lvant fuq il-passi ta' Alessandru l-Kbir.Mitridati ji©i meg˙lub uja˙rab lejn il-Krimeja fejnjikkommetti suwiçidju sen-tejn wara. Qajl qajlPompew ji©bor ta˙t l-Imperu l-Kappadoçja, iç-Çiliçja u s-Sirja.

Imma ner©g˙u lura lejnil-©rajja. Pompew,im˙asseb min˙abba l-idejat espansjonisti tan-Nabatin, kien bag˙at lill-©eneral Skawru, li wasal fil-Lhudija f'dan iΩ-Ωmien. Ir-Rumani kienu f'DamaskurappreΩentati mill-©eneralGabinu u Skawru, it-tnejntal-eΩerçtu ta' Pompew.Pompew, wara li qered il-pirati taç-Çiliçja fil-Mediterran, reba˙ kontraMitridati, sultan ta' Pontu,©ieg˙el lil Tigrani sultan tal-Armenja biex içedi, iddeçie-da li jinΩel f'Antjokja tas-Sirja. Hawn iddeçieda lijwarrab mit-tron liΩ-Ωew©pretendenti g˙as-saltnaAntijoku Philadelphos XIII uFilippu II billi argumenta li l-

uniku pretendent g˙as-salt-na kien is-sultan tal-Armenja li però issa kienetg˙addiet ta˙t il-˙akmarumana. G˙alhekk is-Sirja©iet annessa ma' Ruma. Fil-fatt din kienet mossa pre-ventiva biex tevita li din il-provinçja taqa' f'idejn l-g˙arab u l-lhud:Sampsiceranus ta' Emesa,Areta ta' Petra, Cinaras tal-Feniçja, sommi saçerdoti,lhud… (ara JUST., Epist.XL.2-4; CIC.II, Verr. 4.61).

Skawru ma ddejjaqxlanqas ideffes imnie˙ru fil-problemi re©jonali u fl-istess ˙in jakkwista bene-fiççji personali. Fil-fattming˙and iΩ-Ωew© konten-denti g˙as-saltna (Irkanu uAristoblu) da˙˙al g˙add ta'rigali g˙onja u 400 talentming˙and kull wie˙ed.peress li t-tnejn riedu l-pro-tezzjoni ta' Ruma. Il-©ene-ral ruman iddeçieda li jiffa-vorixxi lil Aristoblu peress liIrkanu kien allejat tan-Nabatin. Lill-Areta ta' Petraordnalu li jwaqqaf l-assedju u Aristoblu reba˙luf'Papyron avolja kellu l-g˙ajnuna ming˙and


Biex nifhmu a˙jar il-Kelma ta’ AllaMill-©rajjiet ta’ l-Art Imqaddsa

Irkanu. F'din il-battalja nqa-tel fost l-o˙rajn, Phallion,˙u Antipatru.

Ruma issa kienet miexjafuq il-passi ta' Alessandrul-Kbir l-ewwel permezz ta'Pompew u mbag˙ad per-mezz ta' Çesri u Antonju. L-ibliet tad-decapolis pereΩempju jesprimu l-idejaellenistika ta' kontroll tat-territorju mhux permezz ta'slaten u prinçpijiet immapermezz tal-infiltrazzjonital-kultura u ©ens rumanqalb il-popolazzjoni.Wie˙ed mill-g˙anijiet çarita' Pompew kien dak li jeli-mina l-qawwiet lokali, f'danil-kaΩ dawk semiti.Jirnexxilu jwettaq dan il-pjan kompletament Trajanufis-sena 106 wK metainkorpora s-saltna tan-Nabatin fil-Provincia tal-Arabja.

Prinçipju ie˙or ta'Pompew kien it-tqassimmill-©did tat-territorjumirbu˙: hekk jitnaqqas it-territorju ta' Ìerusalemm uji©u me˙lusa çerti zoni liji©u mag˙quda mal-Provinçja tas-Sirja. Hekk in-Nabatin jer©g˙u jintbag˙tulejn in-nofsinhar.

Fis-sena 64 qK Pompewirçieva l-ambaxxaturi taΩ-Ωew© a˙wa Irkanu uAristoblu biex jid˙ol bej-niethom u jie˙u hu d-deçiΩjoni. Fis-sena 63 qK

niΩel Damasku minnAntjokja u mill-©did irçieval-ambaxxaturi tal-Lhudijaflimkien mar-rappreΩentan-ti ta' l-E©ittu u s-Sirja.Aristoblu bag˙atlu ferg˙atad-deheb tiswa 500 talentli mbag˙ad ittie˙det Rumau tqieg˙det fit-tempju ta'Ìove fil-Kapitol ta' l-allat uli raha wkoll Strabone.Imma l-kontendenti kienutlieta: Antipatru favurIrkanu; Nikodemu favurAristoblu (li jakkuΩa lilSabinu u Skawru g˙at-300u 400 talent li kienu ˙adulu)u l-FariΩej, li issa bag˙tudelegazzjoni tal-poplu biexter©a' ti©i restawrata it-tejokrazija saçerdotaliantika li b'xi mod kienet ©ietmibdula mill-Hasmonin.

Pompew ma jaqtaxsentenzi imma jiddeçiedi lil-ewwel jorganizza spe-dizzjoni militari kontraAreta ta' Petra biex jokkupan-Nabatija u hekk jasal sal-Ba˙ar l-A˙mar (u l-OçejanIndjan) u fuq kollox biexjikkontrolla t-triq importantital-karwani. Fost l-awΩiljaritieg˙u g˙aΩel lil Aristoblu.Dan imma ˙arab mill-kamp ruman ma©enb Dionu sab kenn fil-fortizza ta'Alessandreion li kienet tin-sab fuq quççata g˙olja tulit-triq li mix-xmara Ìordankienet tie˙u lejn Nablusa.Pompew mar warajh u

minn ri©lejn il-fortizzabag˙atlu emissarji biex jif-firma l-ewwel patt ta' paçili kien jipprevedi l-evakwazzjoni tal-Alessandreion, l-abbanduntal-fortizzi kollha tad-deΩertli kienu ©ew okkupati fiΩmien Alessandra u mis-Sadduçej. Imma Aristoblu˙arab mill-©did u rtira f'Ìe-rusalem biex i˙ejji g˙at-taqbida. Pompew marwarajh. Meta wasal qribÌeriko sar jaf bil-mewt ta'Mitridati u l-g˙adaimmarçja lejn Ìerusalemm.Aristoblu, imwerwer, ˙are©jiltaqa' mieg˙u u ffirma t-tieni patt ta' paçi li kien jink-ludi l-g˙otja tal-belt, tieg˙uinnifsu u ta' somma flus.Pompew aççetta u bag˙atlil Ìeneral Gabinu biexjie˙u Ìerusalem u l-flus.Imma l-poplu mid-dehrakien ja˙sibha mod ie˙orminn kif kien ˙asibhaAristoblu.

Il-parti©©jani ta'Aristoblu, ji©ifieri s-Sadduçej, sabbtu l-bieb tal-belt f'wiçç Gabinu uing˙alqu fil-fortizza tat-tempju. Hekk Pompewbeda l-ewwel assedjuruman kontra l-belt ta'Ìerusalemm meg˙jun mill-partit tal-FariΩej ta' Irkanu lijifta˙lu l-bieb tal-belt u tal-palazz minn fejn seta'jikkontrolla t-tempju. Wara



Mill-©rajjiet ta’ l-Art Imqaddsa

assedju ta' tliet xhur, fil-Óarifa tas-sena 63 qK il-magni tal-gwerra mi©jubaminn Titu irnexxielhomjift˙u sel˙a fil-˙ajt tat-tra-muntana tal-wesg˙a tat-tempju minn fejn ir-rumanida˙lu g˙all-massakru ta'dawk mi©bura hemm. L-ewwel wie˙ed li da˙al kienFawstu Kornelju bin Silla.ÌuΩeppi Flavju, li jiddeskrivifl-irqaqat dak li ©ara jg˙id lidakinhar ©ew maqtula12000 ru˙. Wara l-istra©iPompew da˙al… u ra dakli ma kienx aççessibbli jekkmhux g˙as-saçerdoti biss.Kien hemm il-mejda ad-deheb, il-kandilabru mqad-des… u elfejn talent tal-korba. (AÌ XIV, 4,4)

IΩda hu ma mess xejnminn dawn l-o©©etti sagrianzi l-g˙ada tal-massakrutalab li jitnaddaf it-tempju uji©u offruti s-sagrifiççji uradd lura d-dinjità ta'Sommu Saçerdot lill-Irkanu(Etnarca). Imma dan kienifisser sagrifiççju g˙al Ìeru-salem u t-territorju tag˙hag˙aliex kellu jit˙allas ˙ara©ta' 10000 talent kull sena lifil-fatt kien piΩ li kellu kon-segwenzi g˙all-©rajjiet tal-©ens lhudi f'dan iΩ-Ωmien.Ulied Antipatru, permezzta' Erodi, jg˙addi minndawk li ji©bru t-taxxa g˙algvernaturi u slaten.

Aristoblu ittie˙edpri©unier lejn Rumaflimkien ma' tnejn minnuliedu subien (wie˙ed

minnhom irnexxielu ja˙rab)u Ωew©t ibniet flimkien ma'g˙add ie˙or ta' pri©unieri.Dawn fil-fatt kellhom jim-marçjaw waqt il-festa tat-trijonf ta' Pompew quddiemil-karru ta' l-imperaturflimkien mal-kisbiet tal-gwerra. Jing˙ad li dan kienil-bidu tal-preΩenza lhudijaf'Ruma li tara f'Antigonu,iben Aristoblu, il-kap u l-bidu tag˙ha. Imma fil-fattnafu li l-lhud kienu di©àpreΩenti Ruma qabel daniΩ-Ωmien (ara CICERO, ProFlacco, 28/67). Aristoblumiet avvelenat mill-movi-ment ta' Pompew. MarkAntonju radd il-©isemtieg˙u mejjet lill-Lhud.

L-azzjoni politikata' Pompew

Ta mill-©did is-SommuSaçerdozju lil Irkanu… ussottometta lil Ìerusalemg˙at-tribut. Óa l-ibliet taç-Çelesirja li l-abitanti tal-Lhudija kienu ssottomettewu qeg˙dhom ta˙t gvern ta'uffiççjal ruman u re©a'qieg˙ed lin-nazzjonijiet likienu kibru ˙afna fil-limititat-territorju tag˙hom.Bena mill-©did Gadara.... uradd l-ibliet l-o˙ra ta'Hippos u Scitopolis, Pella uDimni, Samarija, Horsa,Ashdod, Jamnja, lill-abitantitag˙hom... GaΩa, Joppa uDora u l-artijiet ta' Strato....Dawn kollha Pompew ˙eles

u ©abarhom fil-Provinçjatas-Sirja ma˙luqa minnu"(AL XIV,V)

Jikkummenta Flavjunnifsu: b˙ala riΩultat tal-gwerra çivili bejn Irkanu uAristoblu "gawdejna l-libertà u sirna sudditi tar-Rumani, imça˙˙din mill-artijiet mirbu˙a. Ir-rumanieΩi©ew minna ˙ara© ta'10000 talent u d-dinjitàregali mog˙tija lis-sommisaçerdoti issa ing˙atat lilnies privati".

Iç-Çelesirja (mill-ewfratsal-E©ittu) ©iet mog˙tija lilScauro b˙ala gvernaturim˙ares minn Ωew©le©juni.

F'Ruma, wara t-trijonf ta'Pompew, dan flimkienmas-Senat, inteb˙u li Rumaissa sabet allejati naturalifil-Lvant: mhux il-popo-lazzjoni tal-post (g˙arab ulhud) imma dawk ellenizzatili kienu aççettaw il-Kosti-tuzzjoni ta' Ateni u waqqfubliet (polis) ellenizzati.

Tliet stati Ωg˙ar

Fl-in˙awi tat-territorjuSirjan Pompew ˙allag˙alhekk tliet stati Ωg˙ar,mag˙luqa fil-konfinitag˙hom: l-Iturija; il-Lhudijau is-saltna tan-Nabatin(barra l-"polis" -bliet- griegitat-Trans©ordanja -id-Dekapoli, dawk tal-kosta udawk li kienu jinsabu fil-pjanura ta' EΩdrelon).



Biex nifhmu a˙jar il-Kelma ta’ AllaMill-©rajjiet ta’ l-Art Imqaddsa

L-Iturija

Luqa 3,1 jg˙id li “Filipputetrarka (kap u sommusaçerdot) tal-Iturija u tat-Trakonija”.

L-Iturija kienet ti©borfiha l-Libanu, l-Beqa'a tal-Libanu bl-ibliet ta' Eliopolisu Chalcis flimkien maz-zona ta' Panea (Banjas),Óulata (fejn darba kienhemm l-g˙adira ta' el-Óule), il-Gawlaniti (li kienetintreb˙et minn Aristoblu Ifis-sena 104 qK, u t-Trakonija. Mis-sena 85 sal-40 qK dan l-istat çkejkenkien iggvernat minnTolomew (fuq il-muniti ta'Ωmienu jidhru l-kelmiet"tetra/cou kai" u fil-kitbiettal-qedem huwa msejja˙"rex" - sultan) bin Mennaioli mbag˙ad g˙adda f'idejnLisanja (Tetrarka ta' Abilinjaskond Lq 3.1) li rnexxielujestendih sal-ba˙ar bl-iblietta' Biblos u Berit.

Mal-wasla ta' Pompew,Tolomew aççetta li j˙allas˙ara© ta' 1000 talent.Pompew illimita l-konfini ta'din is-saltna b˙almag˙amel f'Ìerusalem.

Il-Lhudija

Il-Lhudija kienet territorjuçkejken madwar il-belt ta'

Ìerusalem li kien kiber˙afna fi Ωmien il-Hasmonej.Pompew aççetta dawn il-konfini li kienu jinkludu: il-Lhudija antika, il-Galilija fit-tramuntana, il-Pereja (il-Ìordanja tal-lum) u l-Idumija fin-nofsinhar. Fuqil-xatt tal-Mediterran kienhemm bliet ˙ielsa u awto-nomi (imma dejjem ta˙t il-gvernatur tas-Sirja): Tripli,Botris, Sidon, Tir, Ascalon,Ashdod, Jamnja, Joppe,GaΩa, Dora, L-artijiet ta'Straton... B'dan il-mod il-kosta baqg˙et miftu˙ag˙all-ba˙ar u fl-istess ˙inmaqtug˙a mill-Lhudija.

Fin-na˙a ta' ©ewwakien hemm ukoll l-ibliet˙ielsa tas-Samarija u dawktad-Dekapoli. L-g˙ejun l-aktar antiki li jsemmu d-Dekapoli huma ttesti tal-Van©elu: Mt 4,25; Mk 5,20;7,31. L-istoriçi modernijikkonsidraw dawn l-g˙axart ibliet b˙ala konfe-derazzjoni ta' bliet griegi.G˙ejun o˙ra li jitkellmudwar id-Dekapoli humaPlinju x-Xi˙ li jaghtina listata' dawn l-ibliet; ÌuΩeppiFlavju li fil-Óajja jg˙id li l-abitanti tal-ibliet ipprote-staw ma' VespaΩjanu kon-tra l-azzjonijiet imwettqamill-lhud. Kittieba o˙ra lijsemmu d-Dekapoli humaStrabone, Tolomew,

Ewsebju u Epifanju.G˙alkemm instabu wkolliskrizzjonijiet li jsemmu d-Dekapoli imma fuq il-munitita' dawn l-ibliet dan it-titluma jidher qatt. L-istoriçija˙sbu li l-bidu ta' din il-konfederazzjoni se˙˙ fis-sena 54/53 qK, is-sena tal-kisba minn Pompew. Dawnl-ibliet, biex ifakkru din il-©rajja bdew juΩaw l-"era©dida rumana" minflok diktas-Selewçidi.

Is-saltna tan-Nabatin

Is-saltna tan-Nabatin ,fit-trans©ordanja lejn in-nofsinhar tal-Pereja, kienetta' preokkupazzjoni g˙ar-rumani. Kienet iffurmataminn tribù g˙arbija li mis-seklu IV qK kien jg˙ammarfit-territorju ta' Edom.Antigonu, s-suççessur ta'Alessandru, ipprova jinvadiPetra g˙all-ewwel darba.It-tieni darba pprova ibnuDemetriju li ©ie meg˙lubf'Mota. Ìejografikamentnistg˙u ng˙idu li l-espan-sjoni massima ta' dan il-poplu se˙˙et bejn l-ewwelu t-tieni seklu u waslet biextinkludi l-pjanura ta'Madaba u Óesban,Mowab, Edom, is-Sinaj u n-Negev sax-xatt tal-Mediterran u GaΩa.

(ikompli)




Il-parabboli mhumiexbiss rakkonti su©©estivi liÌesù inqeda bihom biexjitkellem fuq Alla, il-missjonitie¥u u s-saltna ta' Alla.Huma strumenti ta' djaloguli huma effikaçi ˙afna fil-konfront ta' nies li mhuxdejjem kellhom qalbmiftu˙a biex jirçevuhom.Jekk narawhom hekk nin-dunaw li l-parabboli jurux'kapaçità ta' komunikazzjo-ni kellu l-Mulej Ìesù.

EΩempju sabi˙ hija l-parabbola taΩ-Ωew© midju-nin li Ìesù jirrakkonta fid-dar ta' Xmun il-FariΩew (Lq7, 36-50). Il-kuntest huwaçar u ¥alhekk wie˙ed jista'jifhem a˙jar l-iskop tar-rakkont. Il-FariΩew kien stie-den lil Ìesù, immamba¥ad baqa' skandaliz-zat meta da˙let mara,midinba ma¥rufa, li kienetinxte˙et f'ri©lejn Ìesù, xarr-bithomlu bi dmu¥ha, ixxot-tathomlu b'xa¥arha udilkithomlu b'Ωejt ifu˙. Xmunbeda jiddubita f'qalbu jekkÌesù kienx veru profeta, kifkienu jemmnu n-nies: jekkkien jaf x'mara kienet dik,kien i˙alliha tmissu? Il-mara¥alih kienet midinba uma¥ha ma seta' jkollu l-ebda kuntatt. Kien çert li hukien persuna retta u onestau ssupona li anke Ìesù hekk

kien. L-injuranza ta' l-iden-tità tal-mara biss set¥etti©©ustifika l-a©ir ta' Ìesù,imma jekk kien profeta makienx jaf?

Ìesù li kien ja¥raf il-˙sibijiet tal-bniedem fehemir-ra©unamenti ta' Xmun uried jikkore©i l-mentalitàtie¥u. Ried ifehemu kif Allaj˙ares lejn il-bnedmin. Maja˙tfux u lanqas jikkundan-nah. Imma jkellmu bil-modbiex i˙ejji l-qalb ta' Xmun¥all-messa©© tie¥u.

Ìesù jirrakkonta storja lima kellha x'taqsam xejnmas-sitwazzjoni preΩenti.L-istorja ta' Ωew©t ir©iel, it-tnejn midjunin lejn wie˙edsinjur. Wie˙ed b'˙amesmitt dinar u l-ie˙orb'˙amsin (paga ta' sentejnu paga ta' xahrejn). Jekk il-bidu tar-rakkont iwassal liwie˙ed jikkundanna l-a©irta' l-ewwel midjun, il-ma˙fra tad-dejn taqleb ir-ra©unament kollu. U fuqdan Ìesù jsaqsi: Min sej˙obb aktar lis-Sinjur?Hemm twe©iba wa˙dabiss, it-twe©iba li ja¥tiXmun meta jistqarr li j˙obbaktar minn in˙afirlu l-aktar.Sewwa ¥idt, ikompli Ìesù.U b'hekk Ìesù jwassal il-messa©© tal-parabbola¥as-sitwazzjoni konkreta likienet qie¥da tiΩvol©i

ru˙ha fid-dar ta' Xmun.Imma l-iskop tal-parab-

bola ma jieqafx hawn. Iridiwassal lis-semmie¥ja¥mel eΩami ta' kuxjenzau jikkore©i l-mentalitàtie¥u. L-im˙abba tal-midjun ti©i issa riflessa fuqil-mara midinba f'ri©lejnÌesù. Im˙abba ˙afnaikbar mill-ospitalitàmo¥tija minn Xmun lilÌesù. Wie˙ed hawnjifhem li d-dejn isir sinjaltad-dnub tal-bniedem, is-SInjur Alla nnifsu (u ankeÌesù); li huwa Alla li joffril-ewwel il-ma˙fra lill-midinbin, minkejja l-©ravitàta' dnubiethom; li l-bned-min huma lkollmidjunin/midinbin qud-diem Alla u dan irid jimpe-dixxi kull sens ta' superjo-rità; li l-metru tal-valu-tazzjoni tal-bnedmin mhuxtant id-dnub, imma l-im˙abba. Il-parabbolaiddawwal lil dawk kollha lijisim¥uha. Il-konkluΩjonita' Ìesù hija mill-isba˙: lill-mara n˙afrulha l-˙afnadnubiet ta¥ha ¥ax kie-net ˙abbet ˙afna; lil minjin˙afirlu ftit, ftit i˙obb. Il-FariΩew kellu jifhem li, ankejekk kien i˙ossu midneb'Ω¥ir', li kien jimporta qud-diem Alla kien il-fatt li ftitkien i˙obb.

Kitba ta’ Marcello Ghirlando ofm

Luqa 7, 36-50



Biex nifhmu a˙jar il-Kelma ta’ AllaIl-Bibbja f’idejna

ABIGAJL

L-isem Abigajl ifisser'Missieri jifrah'. Abigajl kie-net mara sabi˙a,intelli©enti u deçisiva.Kienet l-ewwel il-mara ta'Nabal minn Karmel u warasaret il-mara tas-sultanDavid. Meta Ωew©ha nsul-ta lis-sultan - dak iΩ-Ωmienkien ¥adu kap ta' gruppta' r©iel armati - Abigajlikkalmat il-qilla ta' Davidbilli resqet lejh b'rigal ta'ikel ¥alih u ¥all-ir©ieltie¥u. "Óa taqa' fuqi l-˙tija, ja Sidi" (1 Sam 25, 24).David impressjona ru˙ub'dan l-att ta' umiltà, tant li,meta Nabal waqa' u mietx˙in sema' dak li kienet¥amlet martu, ˙adhab˙ala martu. Tatu t-tieniiben tie¥u, ma¥ruf b˙alaKilejab f'2 Sam 3, 3 u b˙alaDanjel f' 1 Kron 3, 1.

ABISAG

L-isem Abisag ifisser'Missieri jterraq'. Meta s-sultan David xjie˙, Abisag,mara sabi˙a minn Sunem,©iet ma¥Ωula biex tie˙u˙siebu. Kienet timtedd˙dejh biex issa˙˙u, immas-sultan ma ¥arafhiex (1Slat 1, 1.4), ji©ifieri ma kel-lux relazzjonijiet sesswalima¥ha. Wara l-mewt ta'David, Salamun qatel lil˙uh il-kbir Adonija ¥aliexkien talab li jiΩΩewwe© lilAbisag. Salamun interpre-ta x-xewqa ta' ˙uh b˙alaxewqa ¥all-istess saltna.Adonija kien ©ie maqbuΩfis-suççessjoni rjali.

ANNA

Isem li jfisser 'grazzja'.Armla anzjana u devota likienet profetessa u kienet¥addiet ˙ajjitha fit-talb ufis-sawm. Ma' Xmuntixhed ¥all-preΩentazzjonita' Ìesù fit-Tempju. Fer˙etbil-preΩenza tal-Mulej uxandritu lil dawk kollha likienu qed jistennew il-fidwa ta' IΩrael.

ATTALJA

L-isem ifisser 'Ja˙wehhu msebba˙'. Minkejja likienet it-tifla ta' A˙ab, is-Sultan tas-saltna ta' IΩrael,Attalja saret is-sultana tas-saltna ta' Ìuda u mexxietis-saltna bejn is-snin 842-837 QK. Kienet wa˙damill-˙afna tfal ta' A˙ab,probabbli qabel maΩΩewwe© lil ÌeΩabel. F'xi

traduzzjonijiet tal-Bibbjahija meqjusa b˙ala bintOmri. Jekk inhu hekk ti©io˙t A˙ab. Attalja kienetinfluwenzata ˙afna minnÌeΩabel u kienet devota ta'l-alla Baal.

Fis-sena 867 qK A˙ab¥amel patt mas-SultanÌosafat ta' Ìuda u temm˙amsin sena ta' ostilitàbejn iΩ-Ωew© saltniet. Il-patt ©ie ssi©©illat miΩ-Ωwie© ta' Attalja ma’Ìe˙oram, il-prinçep ta'Ìuda. Minkejja li Ìosafatippromwova l-kult lejnYa˙weh fin-nofsinhar,Attalja Ωammet ir-rabtiettal-familja fit-tramuntanau l-kult ta¥ha lejn Baal.

Ûew©ha sar sultan fis-sena 849 u hi saret sulta-na. Fl-istess Ωmien ˙uhaÌe˙oram sar Sultan fis-saltna ta' IΩrael.

Kultura Biblika

Persuna©©i Nisa fil-Bibbja



Kull ˙in inbierek 'il-Mulej, tif˙iru dejjem fuq fommi. Bil-Mulej tifta˙ar ru˙i, jisim¥u l-fqajrin u jifir˙u.

Xandru l-kobor tal-Mulej mie¥i; ˙a n¥ollu ismu flimkien. Jien fittixt il-Mulej, u we©ibni, minn kull biΩa' tie¥i ˙elisni. Óarsu lejh u jiddi bil-fer˙ wiççkom, u ma jkollkomx ¥ax tist˙u. Dan il-fqajjar sejja˙ u l-Mulej sem¥u, u mid-dwejjaq tie¥u kollha ˙elsu. L-An©lu tal-Mulej j¥asses madwar dawk li jibΩ¥u minnu, u je˙lishom.

Ippruvaw u taraw kemm hu tajjeb il-Mulej; hieni l-bniedem li jistkenn fih. IbΩ¥u mill-Mulej, qaddisin tie¥u; xejn ma jonqsu min jibΩa' minnu. Is-set¥ana jiftaqru u jbatu l-©u˙; min ifittex lill-Mulej xejn ma jkun jonqsu.

Ejjew, uliedi, isim¥u lili: jiena l-biΩa’ tal-Mulej n¥allimkom. Min hu l-bniedem li j˙obb il-˙ajja, u jixtieq jara ¥omru kollu riΩq?

Óares ilsienek mill-˙aΩen, u xufftejk minn kliem il-qerq. Tbie¥ed mill-˙aΩen u a¥mel it-tajjeb, fittex is-sliem u imxi warajh.

Áajnejn il-Mulej lejn il-©usti, u widnejh miftu˙a ¥all-¥ajta ta¥hom. Il-˙arsa tal-Mulej fuq il-˙Ωiena, biex jeqred minn fuq l-art tifkirithom. J¥ajjtu l-©usti ¥all-¥ajnuna, u l-Mulej jisma¥hom;

mid-dwejjaq ta¥hom kollha je˙lishom. Qrib il-Mulej lejn dawk b'qalbhom maqsuma, j¥in lil dawk b'ru˙hom mifnija.

Kbar huma l-˙sarat tar-ra©el sewwa, iΩda minnhom kollha je˙ilsu l-Mulej. I˙arislu ¥admu kollha, ebda wa˙da ma titkissirlu.

Il-˙aΩin ˙Ωunitu teqirdu; min job¥od il-©ust i˙allas ¥all-˙tija. Jifdi l-Mulej il-˙ajja tal-qaddejja tie¥u; kull min jistkenn fih ma jkollux xi jpatti.

Dan is-salm g˙andu forma ta' barka alfabetika (salm akrostiku). Jesprimi ix-xewqat ta' dawk li jafdaw kompletament f'Alla, ta' dawk li f'kull mument, anke fit-tbatija, ifittxu l-kenn tag˙hom fil-Mulej.

Min jintelaq fil-Mulej isib g˙ajn ta' fer˙ u sliem, fer˙ u sliem li jg˙addi ankefil-qalb tal-poplu li jafda f'Alla.

Tif˙ir ‘l Alla

Is-Salmi

SALM 34



Il-Kelma t’AllaG˙alina llum

ÓDUD TA’ SETTEMBRU U OTTUBRU (Sena Ç)Il-litur©ija tal-Kelma u t-tifsir tag˙haJikteb P. Marcello Ghirlando ofm

Il-Kelma t’AllaG˙alina llum


Qari I: Iççekken, u qud-diem Alla ssir kotra ta'˙niena (Sir 3, 19-21. 30-31).

Bin Sirak, l-¥aref tal-Bibbjatas-seklu II QK, jitkellem mill-umiltà. Il-virtù ta' l-umiltàmhijiex biss atte©©jamentuman imma anke donreli©juΩ: 'inti ssib grazzjaquddiem Alla'....'Alla j˙obbit-tif˙ir tal-fqir u kull min¥andu qalbu umli' (vrus 18u 20). U dan kontra l-atte©©jament tas-sup-pervja: 'Il-˙sara tal-kburim'hemmx fejqan ¥aliha,¥ax xitla ˙aΩina xettlet fih'.Ìesù ja¥Ωel li jkun fqir uumli (Mt 11, 29). Dan l-atte©©jament tal-qalb huwal-atte©©jament li kontinwa-ment i˙e©©e© ¥alih anke l-appostlu Pawlu (Rum 12,16). Bin Sirak, ta' ¥aref likien, ja¥laq din is-silta billij˙e©©e© lis-semmie¥ ikun¥aref u jisma' l-parirtie¥u: ' Il-qalb ta' l-¥areftifhem kliem il-¥orrief, u l-widna wieqfa tit¥axxaqbil-¥erf'.

Qari II: Intom ersaqtu lejnSijon, lejn il-belt ta' Alla l-˙aj(Lhud 12, 18-19, 22-24a).

Din is-silta titkellem fuq iΩ-Ωew© rivelazzjonijiet kbar ta'Alla, dik tas-Sinaj (EΩ 19), udik nisranija. L-ewwelwa˙da ¥andha karattru ta'straordinarjetà u t-tieniwa˙da hija spiritwali. Dinta' l-a˙˙ar isse˙˙ f'Ìerusa-lem il-Ìdida, fost l-uliedewlenin ta' Alla li isimhomhuwa miktub fis-sema. Fostdawn u Alla Ìesù Kristuhuwa l-Medjatur tal-Patt il-

Ìdid. Il-Patt il-Ìdid huwadon ta' l-¥a©eb ta' Alla.Bil-qawwa ta' Kristu l-bnie-dem re©a' t˙abbeb b'modtassew ©did ma' Alla.Áalhekk dawk li jemmnuhuma parti minn ©em¥aferrie˙a, l-erwie˙ ta' niestwajba ma¥mulin perfettibil-qawwa tad-demm ta'Kristu.

Van©elu: Kull min jitkab-bar, jiççekken; u minjiççekken, jitkabbar (Lq 14,1, 7-14).

Ìesù jinqeda bil-parabbolatal-festa tat-tie© biexje˙odha kontra l-kburija, is-suppervja, l-awto-suffiçjen-za tal-bnedmin; i˙e©©e©fid-dixxipli tie¥u s-sem-pliçità, l-umiltà, ir-rispett¥all-©ustizzja. U dan kollu'¥ax min jitkabbarjiççekken, u min jiççekkenjitkabbar', b˙al Ìesù.Il-parabbola hija sej˙a biexil-bniedem jiftakar limin¥ajr Alla la huwa ©ustu lanqas jista' jsalva. Dankollu huwa don tie¥u:'Óabib itla' post aktar 'l fuq!'L-umiltà ta¥tina l-qalb ta'Alla: 'Meta ta¥mel mejda,stieden nies foqra,ma¥tubin, zopop, ¥omja;u hieni int, ¥ax dawn ma¥andhomx minn fejn irod-dulek pjaçir bi pjaçir’.Id-dixxiplu tal-Mulej huwadak li ja¥raf li jiddependikompletament minn Alla udak li ¥andu ©ej kolluminnu. B˙al Alla, irid ja¥timin¥ajr kundizzjonijietbiex l-im˙abba tie¥u tkunsafja u s˙i˙a, frott qalb umliu ˙elwa.

It-tnejn U g˙oxrin Óadd (Ç)

Umiltà u kburija

Ba˙ar mejjet

Wa˙da mill-karatteristiçi fit-topografija tal-Art Imqaddsahuwa l-˙ondoq imsejja˙ tal-“wied tal-Ìordan” (l-G˙arabisej˙ulu “Gor”). Dan il-”wied” jibda minn ri©lejn l-g˙olja tal-Óermon u jibqa’nieΩel lejn l-G˙adira tal-Galilija minn fejn tul ix-xmara Ìordan jinΩel lejn il-Ba˙ar il-Mejjet u minnhemm lejn id-deΩert u l-Golfta’ Aqaba/Eilat. Il-Ba˙ar il-Mejjet jinΩel g˙al 416-ilmetru ta˙t il-livell tal-ba˙ar.Ba˙ar bla ˙ajja fihmin˙abba l-livell g˙oli ta’mel˙ li fih. Jinsab fejn huwama˙sub li kienu jinsabu l-ibliet imsemmija fil-ktieb tal-Ìenesi, Sodoma u Gomorrabl-istejjer ta’ Lot, l-istatwital-mel˙. Fil-Bibbja huwamag˙ruf fost l-o˙rajn b˙alal-“ba˙ar tal-lvant”.

Il-Kelma t’Alla g˙alina llumIl-Kelma t’Alla g˙alina llum



It-tlieta u g˙oxrin Óadd (Ç)

Biex inkunu dixxipliQari I: Min jista' jifhem xi jridil-Mulej? (Áerf 9, 13-18b).

l-Ktieb ta' l-Áerf huwa l-a˙˙ar ktieb li nkiteb fl-AntikTestment. Is-silta ma¥Ωulallum hija parti minn talbaimqie¥da fuq is-SultanSalamun, il-bniedem ¥arefta' l-Antik Testment. Il-bnie-dem, jitlob Salamun, mhuxkapaçi jasal biex jifhem dakli jrid il-Mulej.L-¥erf huwabiss don ta' Alla: 'U minqatt ¥araf x'inhi r-riedatie¥ek jekk inti nnifsek matajtux il-¥erf u ma b¥attxfuqu mill-¥oli l-Ispirtu qad-dis tie¥ek'. Il-bniedemhuwa msejja˙ biex fl-umiltà, jilqa' d-don ta' l-¥erf divin.

Qari II: Ilq¥u, mhux b˙alalsir, imma b˙ala ˙uk ¥aΩiΩ(Filem 9b-10, 12-17).

L-Ittra lil Filemon hija biljettΩ¥ir miktub minn Pawlu lil˙abibu biex dan jer©a'jilqa' l-ilsir tie¥u li kien˙arab, çertu wie˙edOnesimu, li kien ©ie kon-vertit minn Pawlu nnifsu.Pawlu jikteb din l-ittra per-

sonali u fil-ftit vrus jer©a'jtenni li quddiem Allakul˙add huwa ugwali; fiKristu Ìesù mhemmx ilsir u˙ieles. Ilkoll fil-bΩonn tal-fidwa u l-grazzja mo¥tijab'don lil kul˙add.

Van©elu: Min ma jiç˙adx¥al ©idu kollu, ma jistax ikundixxiplu tie¥i (Lq 14, 25-33).

Ìesù llum juΩa kliem iebes(tob¥od - forma letterarjaqawwija semitika) biexi˙e©©e© lil dawk kollha lixtaqu jkunu dixxipli tie¥u¥ar-riflessjoni. Il-koppjatal-parabboli Ω¥ar jinsistufuq ir-riflessjoni serja uj˙e©©u lid-dixxiplu 'joq¥odbilqie¥da' qabel maja¥Ωel it-triq li jimxi wara l-Mulej. Min imba¥adja¥Ωel li jimxi wara l-Mulejhuwa msejja˙ jin¥atab'mod s˙i˙: '..kull wie˙edminnkom li ma jiç˙adx ¥al©idu kollu; ma jistax ikundixxiplu tie¥i'. Il-faqar fl-ispirtu, ji©ifieri il-bΩonn asso-lut ta' Alla u d-dawl ta' l-¥erf u r-rieda tie¥u, humakundizzjoni assoluta biexinkunu dixxipli tie¥u.

Il-Kelma t’Alla g˙alina llum

Ìerusalem - belt is-sliem!!

Ur-shalaim, Jerushalaim,Sion, Qudds, Hagia Polis(Belt Qaddisa), ÆliaCapitolina... kollha ismijietmarbuta mal-istess beltçkejkna mg˙assa mis-swar limatul il-medda tas-snindawwruha minn kull na˙abiex jiddefenduha mill-g˙adu. Swar ta’ kull g˙amlau daqs li llum jinsabuwie˙ed fuq l-ie˙or jewwie˙ed ˙dejn l-ie˙or. Swar-tifkira mhux biss tal-g˙aduli ˙abat g˙aliha imma wkolltat-tama li xi darba is-“sliem” imnaqqax f’isimhajsaltan tassew ’l ©ewwa minnbwiebha. Illum is-swar majiswewx aktar g˙ax l-“g˙adu” tas-sliem jaqbeΩ il-˙ajt biex ibejjet fil-qlub ta’xi w˙ud li jg˙ammru fihajew madwarha.

L-erbg˙a u g˙oxrin Óadd(Ç)

Festa Kbira Qari I: Il-Mulej nidem mid-deni li qal li kien se ja¥mellill-poplu tie¥u (EΩ 32, 7-11, 13-14).

Dan it-test ifakkarna fil-©rajja ta' l-¥o©ol tad-deheb, sinjal tad-dnub ta'IΩrael kontra Alla. Imma

minkejja d-dnub Allu juri lilunnifsu b˙ala Alla l-fidil u¥ani fil-˙niena. Alla 'jin-dem' mid-deni li qal li kiense ja¥mel lill-poplu tie¥u.Ir-rivelazzjoni ta' Alla lija˙fer tkompli tikber; l-interçessjoni ta' Mosè hiqawwija. F'Alla l-primat



Il-Óamsa u g˙oxrin Óadd(Ç)

Alla jew il-flus?

huwa fuq l-im˙abba aktarmilli l-©ustizzja ri©ida.

Qari II: Ìesù Kristu ©ie fid-dinja biex isalva l-midinbin(1 Tim 1, 12-17).

Din is-silta hi mill-Ittri hekkimsej˙a Pastorali, ittri liji©bru fihom t˙e©©i© unormi ¥all-organizzazzjonital-Knisja tal-bidu. Pawlujidher fihom b˙ala xwejja˙,ibati l-˙abs iebes f'Ruma fitmiem il-˙ajja mqanqlatie¥u. Fis-silta ta’ llum, jif-takar fil-passat tie¥umhux ¥al kollox tajjeb.Hija biss il-grazzja ta' Kristuli biddlitu u li ©iet mo¥tijalilu bil-kotra g˙ax ÌesùKristu ©ie fid-dinja biex isal-va l-midinbin.

Van©elu: Ikun hemm fer˙fost l-an©li ta' Alla ¥al mid-

neb wie˙ed li jindem (Lq 15,1-32).

Ìesù ja¥tina t-tliet parab-boli tal-˙niena ta' Alla. Il-ma˙fra li ja¥ti Alla lil kullmidneb li jindem hijaokkaΩjoni meraviljuΩa ta'fer˙ fost l-an©li ta' Alla.Alla huwa b˙al missier˙anin li jistenna lil ulieduji©u lura, minkejja l-esperjenza tra©ika tad-dnub ta¥hom. Xi ˙nienata' l-¥a©eb! X'rivelazzjonital-qalb ta' Alla li tidher fiKristu Ìesù! Il-Muleji˙e©©i©na nitbie¥du mis-suppervja, mill-atte©©ja-ment tal-bniedem li ja˙sebli huwa ©ust. Ilkoll midin-bin quddiem Alla, ilkoll tlif-na l-glorja ta' Alla. Ilkoll fil-bΩonn tat-t¥anniqa ta'm˙abba u fer˙ tal-Missier˙anin.


G˙emmawsSantwarju stil gotiku mibnifuq fdalijiet tal-qedem tifki-ra tal-laqg˙a ta’ Ìesù mad-dixxipli wara li qam mill-mewt u huma g˙arfuh mill-qsim tal-˙obΩ.

Qari I: Il-Mulej ihedded lilmin jixtri lill-foqra bil-flus(Áam 8, 4-7).

Is-silta tfakkarna fis-soçjetàkonsumistika tas-Samarija.Áamos j¥olli le˙nu biexjikkundanna l-klassijiet likienu qed igawdu l-˙ajjaminn fuq dahar il-foqra, bl-ispekulazzjonijiet u t-tas-sazzjoni in©usta. Je˙odhakontra x-xewqa eskluΩiva¥all-gwadann, l-antipatijata¥hom ¥all-©ranet ta'festi u ta' mistrie˙ ¥all-poplu ¥ax jieqaf il-kum-merç. Alla ta¥hom kienusaru l-flus, flus ma¥mulabil-frodi u l-ingann. L-ilsierakienu jinbie¥u bil-prezz ta'par sandli! Il-Mulej ma jin-siex lill-foqra u lanqas¥emil l-isfruttatur.

Qari II: Itolbu ¥al kul˙add,¥ax Alla jrid li kul˙add isal-va (1 Tim 2, 1-8).

F'din is-sitla l-appostlu SanPawl jitkellem dwar it-talbfil-komunità. It-talba tridtkun universali, ¥alkul˙add, u dan ¥aliex Allajrid li kul˙add isalva. U danpermezz ta' Ìesù Kristu li talilu nnifsu b˙ala prezz ta'fidwa ¥al kul˙add. 'Wie˙edhu Alla u wie˙ed hu l-Medjatur bejn Alla u l-bned-min, Kristu Ìesù, li hu wkollbniedem...' It-talb isir kul-limkien, kull fejn jixxandar il-Van©elu u kull fejn hemm l-im˙abba.

Van©elu: Ma tist¥uxtaqdu lil Alla u lill-flus f'˙inwie˙ed (Lq 16, 1-13).




Ìaffa

Fin-nofsinhar ta’ Tel Aviv il-belt ta’ Ìaffa hija mimlijatifkiriet mhux biss tal-img˙oddi glorjuΩ tag˙haimma wkoll marbuta mal-©rajja tax-xandir tal-Van©elumill-komunità nisranija tal-bidu. Din il-belt hija marbu-ta mal-©rajja tad-dehra liPietru kellu u li permezztag˙ha beda huwa wkolli˙abbar il-Bxara lill-pagani.Ritratti: Knisja Fran©iskana.

Áandna l-parabbola ta' l-amministratur korott lij¥awwe© il-kontijiet biexforsi jsalva l-pultruna tie¥ufll-amministrazzjoni. Ìesùjiddeskrievi dan il-©est b˙alawie˙ed ta' 'ulied id-dinja', lib'˙effa u puntwalità ja¥rafisalva lilu nnifsu minn tmiemumiljanti. Hija din il-˙effa,dan l-entuΩjaΩmu li jirrikk-manda lil ulied id-dawl biex

jiksbu s-salvazzjonita¥hom. Luqa mba¥adjippreΩenta lil Ìesù je˙odhakontra l-¥ana li ttellef il-fidwa lill-bniedem. Id-dixxip-lu tie¥u ¥andu jkun ammi-nistratur fidil li jaf jaqdi lil Allau jqie¥ed il-flus fil-postta¥hom, min¥ajr maja¥milhom idolu. ‘Matistg˙ux taqdu lil Alla u lill-flus f'˙in wie˙ed.'

Is-sitta u g˙oxrin Óadd(Ç)

Ìustizzja soçjaliQari I: Il-Mulej ihedded lill-˙Ωiena bil-jasar (Áam 6,1a, 4-7).

Din is-silta tippreΩentalnalill-profeta Áamos jidde-nunçja u jikkundanna l-˙ajjalussuΩa ta' xi abitanti tas-Samarija li j¥ixuha bil-qawwa ta' l-in©ustizzja u l-isfruttament tal-fqir. Il-¥ana u l-egoiΩmu sfrenat,l-adorazzjoni tas-suççess ul-korruzjoni jibblukkaw kullorizzont ta' fidi u relazzjonisinçiera u vera ma’ Alla. Ftitsnin wara, fis-sena 722, l-armata ta' Sargon II kellha©©arraf il-belt tas-Samarija.Isse˙˙ il-kelma tal-profeta:'Dalwaqt imorru lejn il-jasar,l-ewwel fost l-imjassrin...'

Qari II: Óares il-li©i sad-dehrata' Sidna (1 Tim 6, 11-16).

F'din is-silta San Pawl jinsistifuq 'l-istqarrija sabi˙a' ta'Timotju. L-istqarrija hija l-ewwel ta' Ìesù, li quddiemPilatu kien stqarr, 'JienaSultan. Áalhekk twelidt fid-dinja biex nixhed ¥all-verità' (Ìw 18, 37). L-is-tqarrija hija mba¥ad ta'Timotju li jixhed ¥all-fidi

f'Ìesù fil-mument tal-ma¥mudija tie¥u. Hijafidi li tesprimi t-tama, l-im˙abba u li tidher fil-©ustizzja, fit-tjieba, fis-sabaru fil-˙lewwa u fit-taqbid tal-˙ajja t-tajba tal-fidi u fil-per-severanza sad-dehra ta'Sidna Ìesù Kristu.

Van©elu: Int rçevejt it-tajjeb,u LaΩΩru l-˙aΩin; issa hu jit-farra©, u inti tbati (Lq 16, 19-31).

Ìesù i¥allem bil-parabbo-la ta' l-¥ani u LaΩΩru. Hija©rajja ta' Ωew© persuni lihija ¥al kollox differenti.Hija storja umana li ti©imaqluba ta' ta˙t fuq mill-©udizzju ta' Ala li ja¥rafliema huma l-valuri neçes-sarji ¥all-bniedem fuq dinl-art. Il-¥ana jista' jkunostaklu fir-relazzjoni ma’Alla u ma' l-o˙rajn. B˙alma©ara lill-¥ani. Il-valuri verijinsabu fl-Iskrittura. Jekk il-bniedem ma jinfeta˙x biexjilqa' l-Kelma ta' Alla, u 'jekkma jisim¥ux 'il Mosè u lill-profeti, anqas jekk iqum xi˙add mill-imwiet maj©a¥alhom jemmnu'. Allajitkellem fl-ordinarju ta'kuljum.



Is-sebg˙a u g˙oxrin Óadd (Ç)

Nikbru fil-fidi


Studju Bibliku Fran©iskan

Iç-Çentru ta’ Studju li l-Fran©sikani g˙andhomf’Ìerusalem, fil-kunvent tal-Fla©ellazzjoni, huwa l-qalb ul-mo˙˙ li j˙arre© g˙add ta’studenti minn madwar id-dinja fl-istudju tal-Kelma ta’Alla. Sa mit-twaqqif tieg˙uried ikun ta’ kontribut ug˙ajnuna fir-riçerka g˙all-ori©ini tal-knisja, ˙a©a liwettaq u g˙adu jwettaqb’impenn mhux biss fl-istudju akkademiku immawkoll permezz ta’ ˙idma ta’riçerka arkejolo©ika f’din l-Art tal-Fidwa. Din is-senawkoll din il-˙idma ser issirf’Kafarnahum u Umm al-Rasas (Ìordanja).

Qari I: Il-©ust i¥ix ¥all-fedeltà li ¥andu (Óab q, 2-3; 2, 2-4).

L-awtur, il-Profeta Óabakkuki¥ix fi Ωmien ta' tensjonikbira bejn iΩ-Ωew© super-potenΩi taΩ-Ωmien: l-Assirjau l-Babilonja. F'dan iΩ–Ωmienta' tensjoni l-profeta jiddikja-ra solennement li l-©ust kelluj¥ix bil-fidi tie¥u. Áand-na sintesi ta' l-istorja tal-fidwa: il-bniedem li jafdabiss fil-qawwa tie¥u jintilef.Il-©ust, il-bniedem li jafdakompletament f'Alla, ¥adikollu l-˙ajja.

Qari II: Tist˙i xejnmin˙abba fix-xhieda ¥alSidna (1 Tim 1, 6-8, 13-14).

F'din is-silta San Pawljitkellem fuq is-sej˙aappostlika, sej˙a li fihakellu sehem anke Timotjupermezz tat-tqe¥id ta' l-idejn. Bil-qawwa ta' danhuwa sara xhud ta' Kristuu ministru tal-Vangelu fl-¥otja s˙i˙a tie¥u lil Allau lill-o˙rajn. Hija l-fidi li

twettaq din is-sej˙a. Fidiu fedeltà ¥at-teΩorsabi˙ li Alla feda lill-appostli, fidi u fedeltàmwettqa mill-Ispirtu ta'qawwa, ta' m˙abba u ta'raΩan mo¥ti b˙ala don.

Van©elu: Ikollkom il-fidi (Lq17, 5-10).

Il-Mulej Ìesù jinsisti fuq l-importanza tal-fidi wara li l-appostli stess talbuh bil-˙erqa biex ikattrilhom il-fidi.Ìesù i¥allem permezz ta'parabbola çkejkna li t-ta¥lima jiççentraha fuq l-atte©©jament tal-qaddej. Il-qaddej jikkultivaatte©©jament ta' disponibi-lità s˙i˙a quddiem is-sinjurtie¥u. Hekk ukoll id-dixxi-plu quddiem l-Im¥allem. Id-dixxiplu mela huwa dak lijin¥ata lill-Im¥allem ujin¥ata fl-im˙abba f're-lazzjoni min¥ajr ˙afnakalkoli ta' x'se jie˙u jew maje˙ux. Ilkoll qaddejja li maniswew ¥al xejn. Is-sej˙ahija li fl-im˙abba d-dixxipluja¥ti u ja¥mel minn qalbu.

It-tmienja u g˙oxrin Óadd (Ç)

GratitudniQari I: Na¥man re©a' lura¥and il-bniedem ta' Alla ustqarr lill-Mulej (2 Slat 5, 14-17).

Na¥man, il-©eneral Sirjan likien niΩel fl-Art Imqaddsabiex jitlob il-fejqan, ji©imfejjaq bil-qawwa ta' Alla litidher fil-˙idma tal-profetaEliΩew. Il-©est sempliçi tal-

˙asil fil-Ìordan isir sinjal tal-fidi fil-qawwa ta' Alla ta'IΩrael. L-umiljazzjoni u l-ubbidjenza li jilqa' Na¥manhuma t-triq tal-fejqan u tal-fidi. 'Issa naf, iva, lim'hemmx Alla ie˙or fl-artkollha ˙lief f'IΩrael!' U l-fiditqanqal il-gratitudni mill-qalbli tidher fis-sagrifiççji offrutilill-Mulej.



P. Cisternino ofm

Hekk jafuh il-patrijiet lil P.Giuseppe Cisternino, patrixwejja˙ li twieled fl-1916, uli issa g˙adda kwaΩi 70 senajg˙ix fl-Art Imqaddsa. Bedan-novizzjat nhar l-14 ta’Settembru 1932 u ©ie ord-nat saçerdot nhar is-6 ta’Lulju 1941 wara li kien pro-fess solenni nhar it-18 ta’Lulju 1937. D˙uli u˙abrieki sal-lum u fuq spal-lejh i©orr esperjenza twilaf’din l-art fejn ra b’g˙ajnejhu mess b’idejh mhux biss il-˙ajja tal-fraternità immawkoll il-©rajjiet imqallba lig˙addiet minnhom din l-arttul dan l-a˙˙ar seklu.Kliemu mqit imma mimli“g˙erf” miksub minnesperjenza twila u diretta...altru hux in-negozjaturipolitiçi ta’ Ωmienna… (aral-editorjal).


Id-disg˙a u g˙oxrin Óadd (Ç)

Talb perseverantiQari I: Kull meta Mosè kienjerfa' jdej˙, IΩrael kien jirba˙(EΩ 17, 8-13).

Mosè jinterçedi ¥all-poplutie¥u. Isir mudell tal-kostanza u l-perseveranzafit-talb. Fil-mixja twila umwie¥ra fid-deΩert, Mosèjaffronta d-diffikultajiet bil-qawwa tat-talb u jitlob li ji©im¥ejjun biex ikompli jitlobil-qawwa ta' Alla fuq il-poplu tie¥u. Id-dehra ta'Mosè hija tremenda: 'jiennoq¥od wieqaf fuq il-quççata tal-¥olja, bil-˙atarta' Alla f'idejja'.

Qari II: Il-bniedem ta' Allajkun perfett, im˙ejji ¥al kull˙idma tajba (2 Tim 3, 14-4, 2).

San Pawl jistqarr il-fiditie¥u fid-divinità ta' l-Iskrittura. Áandna t-testklassiku li jintuΩa f'kull spje-

gazzjoni ta' l-ispirazzjoni tal-Kelma ta' Alla: 'L-Iskritturakollha hi mnebb˙a minnAlla u tiswa biex wie˙edi¥allem, içanfar, iwiddeb ujrawwem fil-qdusija, biexhekk il-bniedem ta' Alla jkunperfett, im˙ejji ¥al kull˙idma tajba'. Hija din il-Kelma li ta¥ti l-˙ajja lid-dixxipli ta' Ìesù. Hija l-Kelma li ssawwar lin-nisrani.Min¥ajr il-Kelma mhemmxdixxipolat.

Van©elu: Alla ja¥mel ˙aqqlill-ma¥Ωulin tie¥u (Lq 18,1-8).

Ìesù jinsisti fuq it-talb: 'qalparabbola lid-dixxiplitie¥u, biex jurihom li¥andhom dejjem jitolbubla ma jintelqu'. Hija l-armla li ssir sinjal ta' dan it-talb kostanti u perseveran-ti. Mhux biss: hija ssir

Qari II: Jekk insofru bis-sabar ¥ad insaltnu ma'Kristu (2 Tim 2, 8-13).

San Pawl ifakkar kreduçkejken nisrani: 'Ftakarf'Ìesù Kristu, li qam minnbejn l-imwiet, li hu minn-nisel ta' David, skond il-Bxara t-Tajba li ˙abbartjien.' Ifakkar ukoll it-tbatijiettie¥u fil-˙abs ta' Ruma.B˙al dik ta' Kristu joffriha¥all-o˙rajn biex humawkoll isalvaw. Jikkonformaru˙u ma' Kristu. U daniqanqal fih innu ta' ti˙ir lilAlla, innu li ji©i deskrittb˙ala 'l-innu tal-martri'. In-nisrani huwa msejja˙ jie˙usehem fil-passjoni tal-Mulejtie¥u, Ìesù Kristu.

Van©elu: Óadd minnhomma nstab rie©a' lura biexja¥ti glorja 'l Alla ˙lief danil-barrani! (Lq 17, 11-19).

Ìesù jfejjaq ¥axarim©iddma. Imma huwawie˙ed biss, il-barrani, is-Samaritan, li j˙oss li¥andu bΩonn jer©a' lurajrodd ˙ajr u jifta˙ qalbu¥ad-don tal-fidi u ta' l-im˙abba. L-im©iddemi˙oss il-meravilja tal-grazzja mo¥tija lilu. Minn˙ajja mwarrba mis-soçjetà¥al fejqan s˙i˙ li huwatwelid ©did. Il-gratitudnitifta˙ il-qalb tie¥u biexjilqa' lill-persuna ta' Ìesù ujkun mhux biss imfejjaq,imma salvat.




Mulej g˙allimna nitolbu

Fuq l-G˙olja taΩ-Ûebbu©hemm g˙ar çkejkenmeqjum sa mill-qedem u lifuqu sa˙ansitra Sant’Elena(4 seklu) bniet knisja. Huwag˙ar li t-tradizzjoni nisranijaindikat b˙al kenn naturali lifih Ìesù mal-Appostli kienjieqaf meta jinΩel Ìerusa-lem g˙all-festi tal-Lhud.Xejn stramb.. anzi... hekkkienu jag˙mlu l-lhud kol-lha... ifittxu ftit kenn fejnjistrie˙u... Hawn ukollnistg˙u nimma©inaw lilÌesù jitlob, jitkellem ujg˙allem lil dawk li kienumieg˙u. Tradizzjoni tardivarabtet dan l-imkien mat-tifkira tat-talba tal-Missierna,illum imwa˙˙la mal-˙itanta’ dan il-monsateru tal-klawsura Karmelitana,fosthom wa˙da bil-Malti.

sinjal ukoll li Alla jisma'dejjem it-talb tad-dixxiplita' Ìesù, Alla li huwa l-Im˙allef perfett u etern.Parabbola çkejkna li tkom-

pli tikkompleta t-ta¥lim ta'Ìesù fuq it-talb, il-bΩonntie¥u, il-bΩonn li l-bnie-dem ¥andu li ma j¥ejaqatt jitlob, lejl u nhar.

It-Tletin Óadd (Ç)

Il-Bniedem u AllaQari I: Il-krib tal-fqir jinfed is-s˙ab (Sir 35, 12-14, 16-18).

Bin Sirak ifakkar lis-sem-mie¥a tie¥u li Alla majaççettax ¥emil ta' talb upenitenza meta dawnj¥attu l-in©ustizzja u l-isfruttament tal-fqir. Allamhuwiex parzjali b˙al xipolitiçi jew im˙allfin qud-diem it-tentazzjoni tal-flus.Alla huwa dejjem fuq in-na˙a tal-fqir. 'L-¥ajat tal-fqir jinfed is-s˙ab u majiqafx qabel ma j©ib li jrid,ma jiddawwarx qabel majΩuru Alla, qabel maja¥mel ˙aqq mie¥u l-im˙allef ©ust'.

Qari II: Hemm merfu¥a¥alija l-kuruna tal-©ustizzja(2 Tim 4, 6-8, 16-18).

San Pawl jitkellem mill-˙ajjatie¥u f'dan it-testmentawtobijografiku: ˙ajtu hijab˙al sagrifiççju; wasal fitmiem il-©irja tie¥u, ˙aresil-fidi u qed jistenna d-don

tal-kuruna tal-©ustiΩΩjamin¥and Alla. Dan kollu©ej mill-Mulej: 'il-Mulejwaqaf mie¥i...il-Mulejje˙lisni...' Il-fiduçja ta'Pawlu mhijiex fl-opri u fil-˙idma tie¥u, imma biss fil-Mulej.

Van©elu: Il-publikan niΩel id-dar i©©ustifikat (Lq 18, 9-14).

It-talb jikxef l-atte©©jamentawtentiku tal-bniedem. Il-FariΩew jitlob 'tajjeb', immat-talba tie¥u ˙ier©a minnqalb imkabbra, minn qalbli ta˙seb li kollox ©ej mill-isforz tal-bniedem. Sinjaltal-bniedem awto-suf-fiçjenti li ja˙seb li qie¥edsewwa ma' Alla. Il-publikan huwa sinçier:ja¥raf ix-xejn tie¥u u d-dnub tie¥u quddiem Alla.Ja¥raf li kull ©ustizzja©ejja minn Alla u minn Allabiss. Huwa sinjal tal-bnie-dem tal-fidi: 'niΩel id-dari©©ustifikat.'

uliedhom jibq¥u fil-fidi ta'missirijiethom. Nitkellmuminn eΩodu, per eΩempju, ta'aktar minn miljun nisrani mil-Libanu waqt is-snin tal-gwer-ra çivili. L-insara ta' Ìerusa-lem, fil-perijodu ta' ˙amsinsena naqsu bi tletin elf. Ìeru-salem illum hemm biss¥axart elef nisrani, ˙afnaminnhom jistennew il-mument opportun biex jitilqu.

Hu ¥alhekk li l-Kustodjata' l-Art Imqaddsa timpenjaru˙ha biex ta¥ti edukazzjoniprimarja u sekondarja lill-insara. Fejn tista’, tipprovdi d-djar u toffri scholarships ta'studju ¥all-istudenti li jixtiequjkomplu l-istudji universitarji.

Dawn l-ischolarships ji©uoffruti lil dawk l-insara li jixtie-qu jkomplu jistudjaw u li jixtie-qu fil-futur jimpenjaw ru˙homfil-˙ajja u fil-˙idma ta' l-insarafil-Palestina. L-ischolarshipsjin¥ataw ¥all-istudji fi ˙danuniversitajiet tal-Lvant Nofsanilill-istudenti li jimpenjawru˙hom li jibq¥u fil-Lvant.

* Matul dawn l-a˙˙arsnin il-Kustodja ta' l-ArtImqaddsa ˙adet ˙sieb tibniappartamenti ¥all-insara ta'L-Art Imqaddsa. Ta' impor-tanza huma "l-ir˙ula" insarata' Beit Óanina u Betanja.F'April li ¥adda l-Kustodju ta'l-Art Imqaddsa, P. GiovanniBattistelli OFM, bierek l-ewwel©ebla ta' sett ie˙or ta' appar-tamenti li ser jinbnew qrib is-Santwarju ta' Betfa©e. Il-pro©ett issejja˙ 'Il-Villa©© ta'San Fran©isk.’

Dan ikompli l-impennsoçjali tal-Kustodja li fejntista', bl-¥ajnuna ta' l-offertili jaslulha mill-Knisja madwarid-dinja, tkompli tipprovdi djarxierqa ¥all-koppji nsara li jix-tiequ jibq¥u fl-Art Imqaddsabiex ikomplu jwettqu l-komu-nità nisranija lokali



Tag˙rif

Mill-img˙addi...

L-insara ta' l-ArtImqaddsa dejjem g˙exuf'kundizzjonijiet diffiçli: nuq-qas ta' xo¥ol, gwerer bejnil-Lhud u l-Áarab, okku-pazzjoni u sekwestru ta' l-artijiet ta¥hom, diskrimi-nazzjoni tar-razza u reli©joneçç.

Mill-¥ajnuniet ekono-miçi ©ejjin mill-Punent kwaΩixejn ma jasal f'idejn l-insa-ra; dak li jintba¥at mill-Lhud u mill-pajjiΩi musulma-ni dejjem jaslu f'idejn il-Lhudu l-Musulmani tal-post. Huproprju ¥alhekk li l-Kustodja ta' l-Art Imqaddsaf'dawn l-a˙˙ar snin iddeçi-diet li timpenja ru˙ha aktarfl-¥ajnuna soçjali skola-stika favur l-insara tal-post.

Il-Fran©iskani, matul it-tmien sekli ta' storjata¥hom, dejjem ¥oΩΩewil-Bolli Papali mo¥tija mill-Papa Onorju III lill-Fran©iskani u lid-Dumnikanili kienu j¥ixu fil-Lvant.Dawn il-Bolli, tas-7 ta'Ottubru 1225 u tas-17 ta'Marzu 1226, ˙ar©u metakien ¥adu ˙aj SanFran©isk. Skond dawn il-Bolli, ir-reli©juΩi li jmorruja˙dmu fil-Lvant ¥andhomid-dmir li j˙arsu t-tifkirietinsara tal-Lvant fl-oçejan ta'l-IΩlam u ja¥tu xhieda ta'Kristu bil-kliem u bil-¥emil.

Il-Kustodja ta' l-ArtImqaddsa mxiet fuq dawnid-direttivi u dejjem ˙adet˙sieb twaqqaf opri soçjalifavur l-insara tal-post, biexiniΩΩlu l-¥eruq ta¥homf'din l-art qaddisa, l-art tal-

Mulej u Ommu u l-bennie-na tal-kristjaneΩmu.

Il-Kustodja ˙asset il-bΩonn li twaqqaf l-iskejjelkattoliçi ¥all-Kattoliçi ,imba¥ad ukoll ¥all-uΩutal-mhux kattoliçi u ¥aldawk li ma jemmnux saminn-nofs tas-seklu XVII.

Dan wara l-kostatazzjo-ni li l-ma©©oranza tal-poplita' l-Art Imqaddsa kienu blata¥lim. Anke l-insara kel-lhom jit˙ejjew biex ikollhomxo¥ol u jevitaw li jbiddlu r-reli©jon ta¥hom biex maj˙allsux it-taxxi tqal li l-gvernTork kien qed jimponilhom.

Din il-¥aΩla tal-Kustodja tat-frott tajjeb˙afna. Ikkontribwiet biextinΩamm ˙ajja r-reli©jonnisranja fil-Lvant Nofsani ut˙ejji professjonisti insaratajbin.

...g˙all-preΩent

Il-Kustodja dejjem¥oΩΩot l-appostolat ta' l-iskejjel u ta' l-edukazzjonireli©juΩa u çivili, xjentifika uletterarja ta' l-insra, kattoliçiu ortodossi u anke ta' dawkli ma kenux insara. Dankollu llum mhuwiexbiΩΩejjed biex iΩomm lill-insara qrib is-Santwarji u fl-istess Palestina. Fil-fatt nafuli malli jkunu jist¥u, l-insarajemigraw lejn pajjiΩi o˙rabiex ikunu bo¥od mill-pro-blemi ja˙arqu ta' l-ArtImqaddsa, problemi soçjali,politiçi u reli©juΩi. Jitilqu¥all-hajja aktar dinjituΩa,¥alihom u ¥all-futur ta'uliedhom. U dan anke biex

Kustodja ta’ lArt Imqaddsa

Impenn soçjali


Mill-Art Imqaddsa

Nixtieq nirringrazzjalilkom ilkoll ¥all-attenzjonili biha issegwuwna ut¥inuna fil-˙idmiet nume-ruΩi ta¥na fl-Art Imqaddsa,u nurikom fil-qosor il-qa¥da u l-kundizzjonijiet lifihom qed n¥ixu una˙dmu.

Din is-sena s-sitwazzjonipolitika, ekonomika u soçjalifl-Art Imqaddsa, kif kul˙addjaf, hi partikularment diffiçli.Il-mezzi ta’ komunikazzjonijinfurmawna ta’ kuljumdwar il-problemi serji tal-PajjiΩ, u ma jidhirlix ¥alda-qstant li hu l-kaΩ li noq¥odnispjegalkom x’inhu ji©ri.Nista’, iΩda, inΩid li ˙add mabaqa’ mista¥©eb b’din l-ispluΩjoni tat-"tieni Intifada".It-tensjonijiet bejn iΩ-Ωew©popli ilhom jitkaxkru ¥alΩmien twil u dejjem aktarbdew jidhru fil-bera˙.Óafna drabi, il-ftehim bejnIsrael u l-Palestina baqa’min¥ajr applikazzjoni verafit-territorju. Din il-qasmabejn id-diplomazija tal-kliemu l-˙ajja vera tan-nies qajj-met sentimenti ta’ rabja, limba¥ad fl-a˙˙ar mill-a˙˙ar faqq¥et fir-rewwixtali fiha ninsabu issa.

Minn dan il-konflittnist¥u di©à naslu ¥al xikonkluΩjonijiet. Jiena se nil-

limita ru˙i ¥al tnejnminnhom, li jidhruli li humal-ewlenin:

1. Wara l-ftehim ta’ Oslo,ma twelditx kultura awten-tika ta’ paçi. Fuq iΩ-Ωew©na˙at – Palestinjani uIsraeljani – baq¥u is-suspetti u n-nuqqas ta’fiduçja reçiproka. Kul˙addkien jitkellem mill-bΩonn ta’rikonçiljazzjoni, imma qattma ¥addew ¥alatte©©jamenti ta’rikonçiljazzjoni veri u konk-reti. Meta mill-banda l-wa˙da tisma’ l-¥ajjat fit-toroq: "Mewt ¥all-G˙arab!", u mill-o˙ra "Mewt¥al-Lhud!", ma tistax tip-pretendi li ji©u iffurmatikuxjenzi rikonçiljati bejn il-popolazzjonijiet. F’dan is-sens anke a˙na l-Insara, lisuppost li nkunu ˙addiemata’ paçi ¥aliex a˙na¥andna l-¥eruq ta¥na fiKristu, ¥ajn u awtur tal-paçi, forsi ma ¥amilniexbiΩΩejjed. Il-messa©© ta’"Paçi u Ìid" ta’ San Fran©iskjibqa’ attwali aktar minnqatt qabel.

2. Israel ma fehemx il-frustrazzjoni fil-popolazzjoniPalestinjana, anke mill-puntekonomiku. It-tkabbir kon-tinwu tad-djar ¥al-Lhudfis-"settlements" tat-TerritorjiOkkupati, iΩ-Ωmien dejjemim©ebbed u indefinit biexjitwettqu l-ftehim ta’ Oslo uftehim o˙rajn suççessivi, ub’mod partikulari l-¥otjalura tat-Territorji lill-Palestinjani, ir-rata ¥oljata’ Ω¥aΩa¥ Palestinjanibla xo¥ol, id-diffikultà biexwie˙ed imur minn post¥all-ie˙or, eçç., ˙olqu

sitwazzjoni ta’ kwaΩi nuq-qas ta’ fiduçja totali.

Anke jekk in˙allu barral-kalma relattiva ta’ dawn l-a˙˙ar ©ranet u t-tentattivid¥ajfin biex jer©¥u jib-dew in-negozjati, se jkunme˙tie© - jekk tassewwie˙ed irid li jibda ja˙demserjament ¥all-paçi – lijitwettqu atte©©jamentikonkreti ta’ paçi, mibnija fuqil-©ustizzja u r-rispett u l-aççettazzjoni reçiproka,¥aliex a˙na lkoll ©ejnama˙luqin fuq ix-xbieha ta’Alla (cf. Ìen 1,26-27) u lilnalkoll ©iet mo¥tija l-istessdinjità.

Konkretament, issa l-qa¥da ekonomika ¥al˙afna hi gravi. Fit-Territorjital-Çis©ordanja, min˙abbal-¥eluq tat-toroq, jonqsu l-affarijiet ta’ ˙tie©a primarja:gas, petrol, dqiq, çereali,eçç. Imma s-sitwazzjoni higravi anke fil-kumplamenttal-PajjiΩ. L-attività turistikab’dak li dda˙˙al hi prattika-ment wieqfa ¥al kollox.Aktar minn elf persuna, likienu ja˙dmu fil-lukandi uf’attivitajiet turistiçi o˙rajn,©ew mib¥uta mix-xo¥ol¥ax ma’ hemmx x’ja¥mluiΩjed. Ma’ dawn inΩiduwkoll il-falliment kwaΩi totalita’ attivitajiet kummerçjalifuq skala Ω¥ira, b˙alma hil-manufattura tas-souvenirsu o©©etti simili, li ta’ spiss hil-uniku mezz ta’ ¥ajxien¥al familji s˙a˙. Il-ma©©oranza tad-djar lijilq¥u l-pellegrini humama¥luqin. Min˙abba lijin¥alqu t-Territorji li fihomtinsab il-ma©©oranza tal-˙addiema, ma hemmx

Appell mill-KustodjuG˙all-attenzjoni ©entili ta¥kom ilkoll li t˙obbu l-Art Imqaddsa.


Biex nifhmu a˙jar il-Kelma ta’ AllaMill-Art Imqaddsa

aktar min jista’ ja˙dem u˙afna mix-xo¥olijietwaqfu. Fl-istess ˙in, il-˙addiema li j¥ixu fit-Territorji u li ja˙dmu Israel,min¥ajr ma jridu jkollhomj¥ixu bla xo¥ol u blapaga, ¥aliex ˙addminnhom, jew biss ftit,jist¥u jaqsmu l-fruntiera.

Din il-qa¥da ma tistaxma tmissx lilna lkoll li n¥ixuhawnhekk f’din l-Art, utikkundizzjona b’mod gravil-˙idma ta¥na.

Fis-Santwarji

Fis-Santwarji tal-Galilija,Ìaffa u Ramleh, mahemmx diffikultajiet ta’çirkolazzjoni. L-istessn¥idu dwar iΩ-Ωona tal-Ba˙ar il-Mejjet u fil-belt il-qadima ta’ Ìerusalem.

Ìeriko ¥adhama¥luqa kompletament.Betanja u Betle˙em¥andhom biss aççess limi-tat. Xi gruppi irnexxielhomjid˙lu min¥ajr diffikultajietkbar. L-aççess ji©i limitatskond il-periklu li jkunkawΩat mill-inçidenti.Sallum, kwaΩi fil-kaΩijiet kol-lha, fis-Santwarji ta¥na mahemmx perikli jew problemi¥all-pellegrini. L-unikuperiklu, u çertament l-ewlie-ni, hu dak li mix-xahar ta’Ottubru li ¥adda l-pellegri-ni ma ¥adhomx ji©u ˙lief xigrupp Ω¥ir ta’ kura©©uΩi.

Din is-sitwazzjoni was-slet ¥all-punt li, waqt lif’kundizzjonijiet normali, il-Postijiet li fihom jinΩlu l-¥eruq tal-fidi ta¥na jΩu-ruhom eluf ta’ persuni, issahuma jinsabu vojta u l-˙idma ta¥na ©iet imnaqq-sa biss ¥all-˙arsienta¥hom. Mill-banda l-o˙ra, is-Santwarji li set¥uisostnu lilhom infushom u

j˙addmu attivitajiet par-rokkjali madwar is-Santwarju, issa jinsabu blapellegrini, u ¥andhombΩonn ta’ ¥ajnuna li dejjemaktar qie¥da ssir skarsa.

Il-pellegrini

Kif ¥idna di©à, il-fololta’ pellegrini issa naqsub’mod drastiku. KwaΩi l-gruppi kollha ˙assru l-pelle-grina©©i ta¥hom, u jitta-maw li jer©¥u ji©u fil-Postijiet Qaddisa fi Ωminijieta˙jar. Minkejja kollox¥adhom ji©u xi gruppi. L-a˙˙ar li ©ew kienu minnNew Zealand, Slovenja,Polonja, Korea, Messiku uÇile. Mill-Ewropa tal-punentlanqas ¥adhom isiru pre-notazzjonijiet. Il-preΩenzakbira tal-pellegrini fil-bidutas-Sena Mqaddsa issanbidlet prattikament f’as-senza totali.

Il-Case Nove.

L-4 Case Nove tal-Kustodja ¥adhomma¥luqin. F’NaΩarethemm 20 ˙addiem u 3sorijiet, f’Tiberija 4 ˙addie-ma, f’Ìerusalem 35˙addiem u 4 sorijiet, uf’Betle˙em 30 ˙addiem usoru. Dawn il-˙addiemakollha huma jew Ω¥aΩa¥jew missirijiet ta’ familja. Manist¥ux in˙alluhommin¥ajr l-ebda mezz ta’¥ajxien. A˙na qed inkom-plu n˙allsuhom 75% tal-paga, ¥aliex ma jist¥ux uma ¥andhomx jibq¥u blaxo¥ol. L-insara ma jirçievuxejn minn ˙add. Minkejjakollox, hu evidenti li din il-qa¥da ma tistax tkomplititwal iΩΩejjed. Il-movimenttal-pellegrini jer©a’ jibda bisswara xhur ta’ kalma u paçi,

li onestament ma na˙sbux lise ji©u fi Ωmien qasir.

Opri o˙rajn

L-4 skejjel ta¥na f’Ìe-rusalem u Betle˙em dejjem¥andhom bΩonn ta’¥ajnuna ordinarja, immaissa 80% tal-©enituri ta’ l-istudenti jinsabu f’diffikul-tajiet kbar biex jikkon-tribwixxu ¥all-ispejjeΩ ta’ l-iskola meta u kif jist¥u.Prattikament, aktar minnnofs ta’ dan il-perçentwalta’ ©enituri, ma jist¥uja¥mlu xejn. Il-familji nfu-shom je˙tie©u ikel u jitolbu-na ¥ajnuniet u ankepakketti ta’ ikel.

Il-familji li j¥ixu fid-djarli jinbnew mill-Kustodja ta’ l-Art Imqaddsa, fil-kundizzjo-nijiet normali, kienu j˙allsukera simboliku jew kera biprezz baxx ˙afna, immaissa jinsabu f’diffikultà u xiw˙ud mhumiex i˙allsu xejn.Minkejja dan, bl-¥ajnunatal-Provvidenza, bir-rieda



96

Mill-Art Imqaddsa

It-turiΩmu jonqos

L-uffiççju ta’ l-istatistika ta’IΩrael ˙abbar li matul Marzukien hemm tnaqqis b;medjata’ 62% fuq l-istess perjodutas-sena l-o˙ra. L-aktar likien jin˙ass dan it-tnaqqiskien f’Tiberija (80%), Ìerusa-lem (71%); Ba˙ar il-Mejjet(56%), Ejlat (49%), Tel Aviv(40%), Óaifa (48%), u Óerzliya(25%). Fl-istess Ωmien Ωdied l-g˙add ta’ Lhud li wΩaw il-lukandi. (JP. 24.04.2001)

Il-pellegrini ma jaslux

Delegazzjoni ekume-nika mill-Gran Brittanjatenniet li n-nuqqas ta’ pel-legrini fl-Art Imqaddsamin˙abba l-vjolenza qedi˙alli konsegwenzi kata-strofiçi fuq il-˙addiema ta’Betle˙em, NaΩaret u Ìeru-salem. Fir-rapporttag˙hom tennew li l-beltta’ Ìerusalem l-Antika kie-net mejta. Huma tennew lil-vjolenza kemm jekk ti©iminn bastun jew ©ebla,minn tank jew helicopterma hi qatt se ssolvi l-kriΩital-Lvant Nofsani. Humatennew li l-g˙ajta mit-terri-torji hija kontra Ω-Ωew©keffiet uΩati fil-kejl tat-twettieq tar-riΩoluzzjonijiettal-Ìnus Mag˙quda: ma’l-Iraq jimxu mod u mal-Lhud jimxu mod ie˙or (ENIBulletin - 25.04.2001)

Popolazzjoni: 6.4 miljun

Meta l-Prim MinistruDavid Ben-Gurion ˙abbar it-twaqqif ta’ l-Istat Lhudi fl-1948 il-popolazzjoni kienet806,000 ru˙... illum hija 8darbiet aktar! Din il-popo-lazzjoni hija mag˙mula minn5.2 miljun lhudi u 1.2 miljung˙arab. (JP 25.04.2001)

tajba ta’ ˙afna u l-aktar bil-©eneroΩità ta¥kom, a˙na qedinkomplu nsostnu lil dawn il-familji biex ikunu jist¥u jissu-peraw dawn il-mumenti ta’ prova u jibq¥u fl-Art li fihatwieldu u fejn, min¥ajr il-preΩenza ta¥hom, il-PostijietQaddisa jsiru sempliçement postijiet arkejolo©içi jewmuΩewijiet.

Dejjem biex na˙sbu ¥al, jew almenu nevitaw tra©edjab˙al din, barra minn dak li di©à ¥amilna, anke fit-30 ta’Ìunju ta’ din is-sena, f’Er-Ram, bejn Ramallah u Ìerusalem,se na¥tu d-dar lil 10 familji. Sfortunatament, pro©ett ie˙orta’ dan it-tip li fih aktar minn 90 appartament, u li di©à ©ieinawgurat, jekk is-sitwazzjoni ma tinbidilx, ikollu jistennaΩminijiet a˙jar ¥at-twettieq tie¥u.

G˙andna bΩonn ta’ ¥ajnuniet minn barra biex niΩgu-raw li almenu fid-djar ta¥na u fil-familji l-aktar foqra jkunhemm sostenn konkret. Nistedinkom ta˙sbu fil-kamp tar-rifu©jati ta’ Betle˙em! Indur lejkom, ˙utna u ˙bieb ta¥na,b’umiltà u fiduçja, biex t¥inuna mill-©did biex inwieΩnukemm nist¥u dawk li l-aktar ¥andhom bΩonn, fl-¥arfienli kull darba li na¥mlu hekk ma’ l-iΩ¥ar fost ˙utna,na¥mluh ma’ Ìesù (cf. Mt 25,40).

Lil kul˙add u lil kull wie˙ed u wa˙da minnkom tislijiet ta’Paçi u Ìid!

Ìerusalem, 24 ta’ Ìunju 2001, Solennità tat-Twelid ta’ S.Ìwann Battista

Fr. Giovanni Battistelli OFMKustodju ta’ l-Art Imqaddsa

Fr. Vincenzo Ianniello OFMSegretarju tal-Kustodja ta’ l-Art Imqaddsa

Documents

Editorjal ta’ Marcello Ghirlando ofm Forsi jonqos il …i-tau.com/wp/wp-content/uploads2/artimq/AI2001_04_Lul_Aww.pdf · Il-Bibbja f’idejna ma ried ifa˙˙ar l-im©ieba diΩonesta