EGT105U Özel Eğitim

7/24/2019 EGT105U zel Eitim

1/210

ANADOLU NVERSTESAIKGRETM FAKLTES

zel

LKRETM RETMENLLSANS TAMAMLAMA PROGRAMI

Eitim

nite 1-12


2/210

Eitimzel

YazarlarProf.Dr. Sleyman ERPEK(nite: 4, 6)Prof.Dr. Ayegl ATAMAN(nite: 11)Prof.Dr. Mehmet ZYREK(nite: 9, 10)

Prof.Dr. Ahmet KONROT(nite: 7)Do.Dr. Gnl AKAMETE(nite: 12)Do.Dr. Umran TFEKOLU(nite: 8)Do.Dr. Gnl KIRCAAL-FTAR(nite: 1, 2, 3)Do.Dr. Seyhun TOPBA(nite: 5)

Editr:Prof.Dr. Sleyman ERPEK

T.C. ANADOLU N VERS TES YAYINLARI NO: 1018

AIKRET M FAKLTES YAYINLARI NO: 561


3/210

Bu kitabn basm, yaym ve sathaklar

Anadolu niversitesine aittir.

"Uzaktan retim" tekniine uygun olarak haz

rlanan bu kitab

nbtn haklarsakldr.

lgili kurulutan izin almadan kitabn tm ya da

blmleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayt

veya baka ekillerde oaltlamaz,

baslamaz ve datlamaz.

Copyright 1998 by Anadolu University

All rights reserved

No part of this book may be reproduced

or stored in a retrieval system, or transmitted

in any form or by any means mechanical, electronic,

photocopy, magnetic tape or otherwise, without

permission in writing from the University.

Tasarm: Yrd.Do.Dr. Kazm SEZGN

ISBN 975-492-767-7


4/210

iii

indekiler

nite 1zel Gereksinimli Bireyler ve zel EitimGiri 3, zel Gereksinimli Bireyler ve zel Eitim 3, Engelli OluNedenleri 4,Engel Gruplarnn Yaygnl6, Dnya'da zel Eitim 8, Trkiye'de zel Eitim11

nite 2Kaynatrma ve Destek zel Eitim HizmetleriGiri17, Kaynatrma Kavram17, Kaynatrmann Yararlar18, KaynatrmayBaarya Ulatran Etmenler 19, Destek zel Eitim Hizmetleri 22

nite 3Erken ocukluk ve Okul ncesi Dnemlerinde zel EitimGiri29, Erken ocuklukta zel Eitim Hizmetleri 29, Okul ncesi zel EitimHizmetleri 32

nite 4Zihin EngellilerGiri39, Tanm 39, Snflandrma 42, Nedenler 43, Eitim Yaklamlar44, Trki-ye'de Zihin Engelli ocuklarn Eitimleri 48

nite 5renme Gl GzlenenlerGiri55, renme Glklerinin Tanm55, renme Glklerini Aklayan Yak-lamlar57, renme Glklerinin Deerlendirilmesi59, Eitim Yaklamlar64

nite 6Duygu ve DavranBozukluu OlanlarGiri 77, Tanm 77, Snflandrma 78, zellikleri 79, Nedenler 81, Tanlama veDeerlendirme 82, Eitim Yaklamlar84, Eitimlerinde Ynetsel Dzenlemeler89, Trkiye'de Eitimleri 90

nite 7Szel Dil ve Konuma SorunlarGiri95, letiim-Dil-Konuma 95, Dil ve Konuma Sorunlarnn Tanm97, Yay-gnlk Oran99, Nedenleri 100, Trleri 100, retmene neriler 101

nite 8itme EngellilerGiri107, Tanmlar 107, Snflandrma 108, Nasl itiyoruz? 109, Nasl itiyor-lar? 110, itmezlik Nedenleri 111, Eitim Yaklamlar113, Trkiye'de itme En-gelli ocuklarn Eitimi 120

A N A D O L U N V E R S T E S


5/210

A I K R E T M F A K L T E S

nite 9Grme EngellilerGiri129, Tanm ve Snflandrma 129, Yaygnlk 131, Nedenler 131, Temel Kav-

ramlar 132, Grme Yetersizliinin Trleri 132, Grme Engelinin Anlam133, Ta-nlama 134, Grme Engellilerin Eitimi 136

nite 10Bedensel Yetersizlii OlanlarGiri155, Tanm ve Snflandrma 157, Merkezi Sinir Sisteminin Zedelenmesi So-nucu Ortaya kan Ortopedik Yetersizlikler ve Sreen Hastalklar 159, Kas veskelet Sisteminin Zedelenmesi Sonucunda Ortaya kan Ortopedik Yetersizliklerve Dier Sreen Hastalklar 164, Tanlama 165, Eitimleri 165

nite 11stn Zekallar ve stn YeteneklilerGiri173, zel Eitim Gerekeleri 174, Konuya likin Kavramlar 175, Zeka, Snf-landrma ve Tanlama Yntemleri 176, Dnya'da ve Trkiye'de Konunun Tarih-esi 181, stn Zekalve stn Yetenekli ocuklarn zellikleri 183, Eitimlerin-de retmenlere Den Grevler 183, Eitim Uygulamalar 185, UygulanabilirBir Eitim Modeli 190

nite 12Trkiye'de zel EitimGiri 197, Trkiye'de zel Eitimin Tarihsel Geliimi ve rgtsel Yaps 197,

zel Eitimle lgili Yasal Dzenlemeler 198, zel Eitim Hizmetlerinin Yaygn-latrlmas201

Cevap Anahtar108

iv


6/210


Balarken

nsan geliiminin temel ilkelerinden birisi bireysel farkllklardr. Bunu anne baba-lar ocuklarnda, siz retmenler rencilerinizde rahatlkla gzleyebilirsiniz. Bufarkllklar bir yere kadar ocuun normal eitim olanaklarndan kapasitesi l-snde yararlanmasnda nemli bir problem yaratmaz. Ancak bir yerden sonra bazzel dzenlemelere gidilmesi gerekir. zel eitim adnverdiimiz bu dzenleme-lerin temel esi vardr.

zel eitim programlar zel olarak yetimiretmen ve dier personel zel eitim ortam ya da dzenlemeleri

zel eitime giriniteliinde olan kitabmzn ilk nitesinde engelli ocuklar veeitimlerine ilikin bazgenel aklamalara yer verilmitir. Daha sonra 1. nitede s-ralanan herbir engel grubuna ilikin niteler yer almaktadr. Son nitede (12. nite)Trkiye'deki zel eitim hizmetleri aklanmaktadr.

Bu nitelerin hangi tarihlerde adresinize postalanaca, ara snav tarihleri ve bu s-navda hangi nitelerden sorumlu olacanza ilikin bilgiler retim Klavuzundayer almaktadr.

Kitabmzda yer alan engelli gruplarnn hemen herbirine ilikin zgn kitap ve ya-

z

l

kaynaklar vard

r. Bunlar her bir nitenin sonunda verilmitir. Gereksinim duy-duunuz takdirde bu kaynaklar yoluyla kendinizi daha da gelitirebilirsiniz. Fakl-temizin Eitim nlisans Programndan mezun iseniz, Rehberlik kitabnn "Rehber-lik ve zel Eitim" nitesini gzden geirerek bilgilerinizi tazelemeniz yararlola-caktr.

Gnmzde engelli ocuklarn eitiminde geldiimiz nokta, bu ocuklarn zeleitim gereksinimlerinin onlarnormal yatlarndan ayrmadan normal okul ve s-nf ortamlarnda karlanmasdr. Bu konuda sizlere nemli grevler dmektedir.

zel eitim genel eitimin ayrlmaz bir parasdr. Bugn genel eitimde izlenen

pek ok yaklam ve yntemin temelinde zel eitim alannda yaplan bilimsel a-lmalar ve uygulamalar yer almaktadr. Bu ynyle kitabmzda yer alan bilgi veaklamalarn snfnzdaki engelli rencilerin eitimine olduu kadar retmen-lik mesleinize de katklar getirmesini umut ediyor, baarlar diliyorum.

EditrProf.Dr. Sleyman ERPEK

v


7/210

Amalar

Bu niteyi altktan sonra;

zel gereksinimli bireylere ve zel eitime ilikin temel kav-ramlaranlayabilecek,

engelli olunedenlerine ilikin grkazanabilecek,

eitli engel kategorilerinin toplam renci nfusu iindekioranlarnrenecek,

Dnyada ve Trkiyede zel eitime ilikin yasal dzenleme-ler ve uygulamalar hakknda grsahibi olabileceksiniz.

indekiler

Giri 3

zel Gereksinimli Bireyler ve zel Eitim 3

Engelli OluNedenleri 4

Engel Gruplarnn Yaygnl 6

Dnya'da zel Eitim 8

Trkiye'de zel Eitim 11

zet 11

Deerlendirme Sorular 12

Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar 12

NTE

1zel GereksinimliBireyler ve zel Eitim

Yazar

Do.Dr. Gnl KIRCAAL-FTAR


8/210


alma nerileri

1997 ylnda yrrle giren zel Eitim Yasas'na (KHK/573)baklmas.


9/210


1. Giri

Eitimde frsat eitlii ilkesi, demokratik toplumlarn temel koullarndan biridir.Engelli, bir baka deyile zel gereksinimli rencilere, zel eitim hizmetleri su-nulmakszn bunu salayabilmek mmkn gzkmemektedir.

O halde, zel gereksinimli renciler kimdir? Bu rencilerin eitimlerinde neleryaplabilir? Neler yaplmaktadr? Bu nitede bu sorulara yant bulacaksnz.

2. zel Gereksinimli Bireyler ve zel Eitim

Her ocuk, bir dierinden farkldr. Bu farkllklar ok genel olarak bedensel, biliselve duyusal olarak gruplanabilir. Her ocuk kendine zg bedensel yapya ve ilev-lere, eitli alanlarda renme zelliklerine ve hzna, duygusal zelliklere sahiptir.Bu farkllklar belli snrlar iinde olduunda, renciler genel eitim hizmetlerin-den yararlanabilmektedirler. Ancak, farkllklarn daha byk boyutlu olduu o-cuklarda, genel eitim hizmetleri yetersiz kalmakta ve zel eitim hizmetleri gerekliolmaktadr.

zel eitim, ortalama renci zelliklerinden nemli lde farkllaan rencile-re salanan, bireysel olarak planlanmve bireyin bamsz yaama olaslnen stdzeye karmayhedefleyen eitim hizmetlerinin btndr.

zel eitim gerektiren, dier bir deyile zel gereksinimli renciler, genellikleu gruplarda toplanmaktadr.

Zihin engelliler renme gl gzlenenler Duygu ve davranbozukluu olanlar Bedensel yetersizlii olanlar Konuma ve dil sorunlular itme engelliler stn zekallar ve stn yetenei olanlar

zel eitime gereksinim duyma durumunu nitelemek iin zr (yetersizlik) ve en-gel terimlerinden yararlanlmaktadr.

zr,bedenin belli bir blmnn (rnein, bacaklar) ya da organnn (rnein,gzler) ilevlerini yeterince yerine getirememesi durumudur. zre bal olarakkii, ou kiinin duyduu gibi duyamayabilir, gremeyebilir ya da renemeyebi-lir. Bu snrllklar, bireyin toplumsal yaamn (rnein, eitim ya da iyaam) s-nrladzaman, birey yalnzca zrl olmakla kalmaz; aynzamanda engelli deolur.

Z E L G E R E K S N M L B R E Y L E R V E Z E L E T M 3


10/210


Engel, zrl bireyin toplumsal yaamn gereklerini yerine getirmede karlat-snrllklardr.

zrl, rnein gzleri grmeyen bir birey, eer eitim ortamnda, gnlk yaam-da, iyaamnda herhangi bir snrlamayla karkarya deilse, bu birey engelli de-ildir. Dier yandan zrl bir birey, belli ortamlarda engelli olabilirken, baka or-tamlarda engelli olmayabilir. rnein, grme zrl bir birey, uygun fiziksel dona-nma sahip (asansrlerde sesli sinyallerin, kaplarda Braille yazlarn yer almas, vb.)kendi iyerinde engelli olmazken, bu zelliklere sahip olmayan iyerlerinde engelliolabilir.

zrn engele dnmesinin nlenmesinde iki temel etmen vardr:

zel eitim araclyla zel gereksinimli bireylere bilgi ve beceri kazandr-mak.

Yaadmz evreyi zel gereksinimli bireylerin kullanabilecekleri hale ge-tirmek.

Trkiye'deki okullarda var olan eitim ortamlarnn ve eitim programlarnn nor-mal renciler dikkate alnarak dzenleniyor ve yrtlyor olmas, ou zrlrencinin bu ortam ve programlardan yararlanmalarnda ciddi snrllklar olu-turmaktadr. Bu varsaymdan hareket ederek, kitabmzda bazzel gereksinimiolan renci gruplariin "engelli" terimi kullanlmtr.

Siz, zel gereksinimli bireyler iin hangi terimleri kullanmayyeliyorsunuz?Belirli bir nedeniniz var m?

3. Engelli OluNedenleri

Engelli olunedenleri, pek ok lte gre snflandrlabilir. Bu nitede, engelliolunedenleri doum ncesinde, doum srasnda ve doum sonrasnda olumala-rna gre snflandrlmtr.

3.1. Doum ncesinde Oluan Nedenler

Genetik Nedenler :Bazengellilik durumlar, ocua anne-babasndan kaltm yo-luyla, dier bir deyile, genetik olarak geen zelliklere balolarak ortaya kar.rnein, bir zihin engellilik tr olan fenilktnri (PKU), genetik bir bozukluktankaynaklanr ve fenilalalin maddesinin karacierde birikmesi sonucunda beyindehasar olumasna balolarak kendini gsterir. Her yeni doan bebein fenilkt-nri testine tabi tutulmasve bu bozukluu tayanlara ergenlik dneminin sonunakadar zel bir diyet uygulanmas, beyinde oluacak hasarve ortaya kacak zihinengelini byk lde nlemektedir.

Z E L G E R E K S N M L B R E Y L E R V E Z E L E T M4

?


11/210


Kromozomal Nedenler: Kromozomal nedenler, dllenme srasnda ya da hemensonrasnda anne ya da babadan gelen kromozomlarla ilikili sorunlara balolarak(eksiklik, fazlalk ya da bozukluk) bazengel durumlarna yol aabilmektedir. r-

nein, Down sendromu, 21. kromozomda fazladan nc bir gen olmasna balolarak ortaya kan ve en yaygn kromozomal zihin engellilik durumunu oluturandurumdur.

Doutan Getirilen Dier Nedenler: Genetik ya da kromozomal bir neden yokken,bedenin belli blmlerinin ya da organlarnn doum ncesindeki oluumununzelliklerine balolarak ortaya kan engel durumlarna ok sk rastlanmaktadr.Doum ncesinde oluan bir engel tr olan spina-bifida, gebeliin ilk aylarndaomuriliin geliiminde meydana gelen bozukluklara balolarak gvdenin alt ks-mnn ve bacaklarn tutmamasna yol aar. En yaygn bedensel engel trlerinden

olan serebral palsy de, anne-babadaki kan uyumazl

na bal

olarak ortaya

ka-bilmektedir.

evresel Nedenler:Hamilelik srasnda annenin hastalk geirmesi, dengeli bes-lenmemesi, ila kullanmas, vb. nedenlere balolarak da pek ok engellilik durumuortaya kabilmektedir. rnein, annenin hamileliin ilk aylarnda viral enfeksiyongeirmesine balolarak bedensel engeller oluabilmektedir.

3.2. Doum Annda Oluan Nedenler

Doum annda oluan nedenler, doum srasnda ve doumdan hemen sonra orta-ya kan sorunlarkapsamaktadr.

Erken Doum: ok erken ve dk kilolu douma balolarak bazengellilik du-rumlaroluabilmektedir. Bunlar ierisinde en yaygnlar, zihin engeli ve iitme en-gelidir.

Oksijen Yetmezlii: Doum srasnda, doumun uzun srmesi ya da zor olmasgibi nedenlere balolarak zihin engeli ve serebral palsy bata olmak zere eitliengellilik durumlarortaya kabilmektedir.

3.3. Doum Sonrasnda Oluan Nedenler

Beden Salyla likili Nedenler: Bazengellilik durumlareitli hastalklar, ye-

tersiz beslenme ve kaza geirme gibi nedenlere balolarak ortaya kmaktadr. r-

nein, menenjit sonrasortaya kan bedensel engeller, orta kulak enfeksiyonlarna

baliitme engeli, beyin travmasna balzihin engeli, eker hastalna balgr-

me bozukluklar, bu grupta karlalan en yaygn durumlardandr.

Eitsel Nedenler: Aile ve eitim ortamlarnn, ocuklarn eitim gereksinimlerini



12/210


karlayacak zelliklere sahip olmamasna balolarak da engellilik durumu olua-

bilmektedir. Geliim ve renmenin gereklemesinde, ocua doduu andan

balayarak uygun yaantlarn salanmasnn tadnem herkes tarafndan ka-

bul edilmektedir. rnein, renme glnn en nemli nedenleri arasnda,

eitsel nedenler saylmaktadr. ocuklar, evrelerinde olup biten pek ok eye kar

byk bir merak duyarlar ve sorularla, deneme-yanlmalarla bu meraklarngider-

meye alrlar. Bu srete aile ve eitim ortamne denli destekleyici olursa, geliim

ve renme de o denli hzlolur.

Duygusal-Toplumsal Nedenler: ocuklarn sevgi, kabul grme gibi duygusal vetoplumsal gereksinimlerinin yeterince karlanamamas, ocuklarn ihmal ya da is-tismar edilmesi sonucunda dorudan ya da dolaylolarak ortaya kan engellilikdurumlarda vard. renme gl, duygu ve davranbozukluu, bu grupta

yer alan en yaygn engel trleri olarak kabul edilmektedir.

4. Engel Gruplarnn Yaygnl

zel gereksinimli bireylerin toplam nfus iindeki oranlarnbelirlemek oldukazordur. Ayrca, bir disiplin asndan engellilik olarak kabul edilen bir durum, bakabir disiplin asndan engellilik olmayabilir. rnein, bir elin iki parmann olma-mastp asndan engellilik olarak kabul edilebilir; ancak, zel eitim gerektirme-mesi nedeniyle, eitim asndan engellilik olarak kabul edilmez. Dolaysyla, zeleitimciler iin nemli olan saylar, zel eitim kapsamndaki engel gruplarnn

yaygnlk oranlardr.

Trkiyede, eitli engel gruplarnn toplam renci nfusu iindeki oranlarngs-teren salklistatistikler yoktur. Ancak, farkltoplumlardaki engelli oluyaygnlk-lar, benzerlikler gstermektedir. Bu nedenle, aada, Amerika Birleik Devletle-rinde (A.B.D.) toplam renci nfusu iindeki engellilik oranlarverilmektedir vebu oranlarn ounun Trk Eitim Sistemi iin fikir verecei dnlmektedir.

Zihin engelli renciler: Zeka blm (IQ) dikkate alndnda, zihin engelli -rencilerin toplam renci nfusu iindeki oranlar% 2.8dir. Ancak, zeka blmne

ek olarak uyumsal davran

lar da dikkate al

nd

nda, bu oran % 1e dmektedir.

renme gl gzlenenler:A.B.D.de renme gl kategorisindeki -renci says, son yllarda byk artgstermitir ve son istatistiklere gre, toplamrenci nfusunun % 4n oluturduu belirlenmitir. Ancak, renme glkategorisinin Trkiyede ok yeni bir engel kategorisi olduu ve hatta, A.B.D.de deolduka tartmalbir engel kategorisi olduu dikkate alndnda, bu orann Trki-yedeki durumu yanstma olaslyksek deildir.

Duygu ve davranbozukluu olan renciler:Kaynaklarda, rencilerin yakla-k % 8inin uyum gl, dier bir deyile, duygu ve davranbozukluklargs-



13/210


terdii belirtilmektedir. Duygu ve davran bozukluunun tanmlanmasndakifarkllklara balolarak, bu oran Trkiye iin geerli olmayabilir.

Bedensel yetersizlii olan renciler:

Ek engeli olanlar dnda yalnzca bedenselengeli olanlarn toplam renci nfusu iindeki oranlar% 2.4 olarak kaydedilmek-tedir.

Konuma ve dil sorunu olan renciler: Bu gruptaki rencilerin de toplam ren-ci nfusu iinde yaklak % 8lik bir yaygnla sahip olduklarkaynaklarda belirtil-mektedir.

itme engelli renciler: zel eitim gerektirecek dzeyde iitme engeline sahiprencilerin oran% 1 olarak ifade edilmektedir.

Grme engelli renciler: Grme engeli, en seyrek rastlanan engel grubunu olu-turmakta olup, toplam renci nfusu iinde grme engellilerin oranbinde birdir(% 0.1).

stn zeka ve stn yetenei olan renciler: Bu grupta yaklak % 5 orannda -renci olduu belirtilmektedir.

Yukardaki oranlar gznne alndnda, A.B.D.de zel gereksinimli rencile-rin, genel renci nfusunun % 28ini oluturduu grlmektedir. ngilterede de,rencilerin yaklak % 20sinin zel gereksinimli olduu belirtilmektedir.

Sizce, Trkiye'deki oran bu oranlardan dk mdr, yksek midir? Niin?

Her bir engel grubunun tm zel gereksinimli rencilerin yzde kanoluturdu-una baktmzda ortaya kan dalm ekil 1.1. de gsterilmitir.


ekil 1.1: Engel Gruplarnn zel Eitim Gerektiren renciler erisindeki Oranlar.


14/210


5. Dnya'da zel Eitim

5.1. Amerika Birleik Devletleri'nde zel Eitim

A.B.D.de 1975 ylnda yrrle giren ve 1990 ylnda kapsamgeniletilen zrlBireyler Yasas, 0-21 yaarasndaki tm bireylerin, engelleri ne olursa olsun, devlettarafndan cretsiz eitilmelerini zorunlu klmtr. A.B.D. zrl Bireyler Yasasbetemel zellie sahiptir:

Uygun eitim hizmetleri Nesnel eitsel deerlendirme Bireyselletirmieitim plan En az kstlayceitim ortam Eitsel kararlarve uygulamalardenetleme

Uygun Eitim Hizmetleri: Herhangi bir engele sahip olan 3-21 yaarasndaki herrenci, geresinimlerine uygun zel eitim hizmetlerinden cretsiz yararlanr. zeleitim hizmetleri kapsamna fizyoterapi, psikolojik danma, odyoloji hizmetleri gi-bi destek hizmetler de dahildir. zel eitim hizmetlerinden yararlanabilmek iinrencinin engelinin tanlanmolmasgerekir. 0-2 yagrubundaki ocuklarn ise,uygun zel eitim hizmetlerinden yararlanabilmeleri iin, yatlarna kyasla bazgeliim alanlarnda geri kalmolmalarya da risk faktrne sahip olmalaryeterli-dir. 0-2 yagrubunda uygun zel eitim hizmetlerinden yararlanma hakkna ocukkadar aile de sahiptir.

Nesnel Eitsel Deerlendirme: zel eitim hizmetlerinden yararlanmaya hak ka-zanabilmek iin, 3-21 yaarasndaki rencilerin ayrntlbir formal deerlendirme-den geirilmeleri gerekir. Deerlendirme, disiplinlerarasbir deerlendirme kurulutarafndan gerekletirilmelidir. Ayrca, engelin trn ve derecesini tanlamak ka-dar, eitsel gereksinimleri belirlemek de dikkate alnmaldr. 0-2 yagrubundaki o-cuklarn hem kendileri, hem de aileleri deerlendirilir.

A.B.D.de son yllarda hzla yaygnlaan eilim, normal snf retmeninin bir -renciyi zel eitime aday olduu gerekesiyle formal deerlendirmeye yollamadannce bazgiriimlerde bulunmasdr. Bu n giriimlerde retmenin, renciyi s-

nfta glk ektii alanlarda deerlendirmesi ve eitim programlarnda deiik-likler yapmasbeklenmektedir. Bu etkinlikler srasnda retmene eitim hizmetle-rinin salanabilmesi iin rencilerin engelli diye nitelendirilmiolma zorunlu-luu kaldrlmaya allmaktadr.

BireyselletirilmiEitim Plan: zel eitim kapsamna alnan her renci iin, herretim ylyenilenmek zere, bir bireyselletirilmieitim planhazrlanr. 0-2 yagrubundaki ocuklar iin, bireyselletirilmieitim planyerine, bireysel aile hiz-metleri planhazrlanr ve bu planda ocuk kadar ailenin zelliklerine de yer verilir.Bireysel aile hizmetleri plannn hazrlanabilmesi iin, engellilik durumunun tan-lanmolmasgerekmez.

Formal deerlendirmerencilerin eitli alanlar-daki (rnein, bilisel be-ceriler, duygusal geliim,vb.) durumlarnn, aynya grubundaki dier bi-reylere kyasla nasl oldu-unu belirlemek amacylagerekletirilir. Formal de-erlendirme sonularen-

geli tan

lamaya ve eitimortamna yerletirmeyehizmet eder.

nformal deerlendirmerencilerin eitli retimalanlarndaki (rnein,okuma, matematik, zba-km becerileri, vb.) ilevdebulunma dzeylerini be-lirlemek amacyla gerek-letirilir. Belirlenen ilev-de bulunma dzeyleri, bi-reyselletirilmi eitimplanlarnn hazrlanmas-

na hizmet eder.



15/210


En Az KstlaycEitim Ortam: ocua, eitsel gereksinimlerini en iyi ekildekarlayacak, en az kstlayceitim ortamsalanr. Kstlayclk, (a) ocuun nor-mal yatlaryla ne derece birarada bulunduu ile, dier bir deyile, kaynatrmaya

ne derece yer verildii ile, (b) eitsel gereksinimlerin ne lde karlandile iliki-li bir zelliktir.

Bu konu, nite 2de daha ayrntlolarak ele alnmaktadr.

Eitsel Kararlarve UygulamalarDenetleme: zel eitime ilikin verilen kararla-rve uygulamalardenetlemek iin yaplabilecekler maddede zetlenebilir:

a. Tanlama, deerlendirme ya da eitsel uygulamalarla ilgili olarak aileler ya

da eitim kurumlar

soruturma isteinde bulunabilirler.

b. Aileler yaplan formal deerlendirmeden memnun kalmazlarsa, yeni bir de-erlendirme yaplmasisteinde bulunabilirler.

c. rencinin eitimi ile ilgili yeni bir karar alnacanda, aile bu konuda bilgi-lendirilir ve ailenin onayalnr.

5.2. ngiltere'de zel Eitim

ngilterede 1994 ylnda yrrle giren zel Eitim Uygulama Klavuzu ile tmzel gereksinimli ocuklara ilikin eitsel dzenlemelerin esaslarbelirlenmitir. n-gilteredeki son zel eitim dzenlemelerinin en nemli zellii, zel eitim kapsa-mna girecek ocuklarn nemli bir blmnn eitimlerinin, formal eitim sre-lerine yer vermeksizin, normal snflarda yaplabileceini ngrmesidir. Tek tipdeerlendirme ve eitim yaklamnn, tm zel gereksinimli ocuklar iin uygunolamayacagr benimsenmektedir. Bu grten hareketle, beaamalbir zeleitim deerlendirme ve retim sistemi oluturulmutur. lk aama, informaldeerlendirme ve kaynatrmay, 4. ve 5. aamalar ise formal deerlendirme ve ge-rekli grlen durumlarda, ayrzel eitim ortamlarnda eitimi iermektedir.

ngilterede, her okulda bir zel eitim koordinatr bulunmaktadr. zel eitimkoordinatr, tm zel gereksinimli rencilerin dosyalarntutmak, snf ret-menlerine danmanlk yapmak, okul dkurum ve kiilerle ilikileri organize et-mek gibi ileri yrtmektedir. Her okulun yazlbir zel eitim dzenlemesi bulun-masgerekmektedir. Bu dzenlemede, zel eitim koordinatrnn grevleri, in-formal deerlendirmelerin nasl gerekletirilecei, verilecek hizmetii eitimprogramlar, vb. konular ayrntlolarak yer almaktadr. Yerel eitim ynetimleri,formal deerlendirme ve kararlardan sorumludur.



16/210


Aada, zel eitim hizmetlerinin her bir aamasnn zellikleri ksaca tantlmak-tadr.

1. Aama: Snf ya da branretmeni, aldeitimden tam olarak yararlanamad-ndnd bir renciyi informal olarak deerlendirerek, rencinin eitimprogramnbireyselletirir. Bu almalarnda retmen, zel eitim koordinatr-ne danr ve koordinatr bu rencilerin kaytlarntutar.

2. Aama:zel gereksinimli renciden ncelikle zel eitim koordinatr sorum-lu olur. Koordinatr, retmenle birlikte alarak informal deerlendirme yapar vebireyselletirilmieitim planhazrlar.

3. Aama:zel eitim koordinatr, okul duzmanlara danarak ve onlardandestek hizmet alarak, informal deerlendirme yapar ve bireyselletirilmieitimplanhazrlar. Destek hizmet personeli, rnein, odyolog ya da dil ve konuma uz-man, yerel eitim ynetimlerinden ya da zel kurululardan salanabilir.

4. Aama:zel gereksinimli renci, formal deerlendirme istemiyle yerel eitimynetimine gnderilir. Burada, renciye daha nce okulunda retmeni ve zeleitim koordinatr tarafndan salanmolan hizmetler gzden geirilerek, for-mal deerlendirmeye gerek olup olmadna karar verilir. Eer gerek grlrse, di-siplinlerarasbir ekip tarafndan, formal deerlendirmenin gerekletirilmesi sala-nr. Bu deerlendirme sonucunda, rencinin renimini srdrecei eitim orta-mna karar verilir. Bu ortam, normal snf olabilecei gibi, zel eitim snfya da

okulu da olabilir.

5. Aama:Yerel eitim ynetimi, ocuun resmen zel gereksinimli olarak nitelen-dirilmesinin gerekli olup olmadna karar verir. Resmi tanlama, bazzel eitimhizmetlerinin salanmasiin gerekli olabilmektedir.

Bu sistemde, rencilerin nemli bir blmnn sorunlarnn ilk aamada z-lecei; dolaysyla, 4. ve 5. aamalarn, tm ocuklarn yalnzca yaklak % 2si iingerekli olacavarsaylmaktadr. Dolaysyla, zel gereksinimli rencilerin bykbir ounluunun normal eitim ortamlarnda zel gereksinimli diye nitelendiril-meksizin eitilebilecei ne srlmektedir.

A.B.D.nin ve ngilterenin zel eitim dzenlemelerinin en nemli farkll,A.B.Dde 3-21 yaarasndaki rencilerin zel eitim hizmetlerinden yararlanabil-meleri iin zel gereksinimli olarak tanlanmolmalarnn gerekmesi, ngilte-rede ise byle bir tanlama olmakszn zel eitim hizmetlerinin salanabilmesidir.Ancak, A.B.Dde de, yukarda da belirtildii gibi, formal tanlama olmakszn zeleitim hizmetlerinin verilebilmesinin yollararanmaktdr.

A.B.D. ve ngiltere'de halen yrrlkte olan zel eitim sistemlerinin yarar ve s-nrllklarneler olabilir? Sralaynz.



17/210


6. Trkiye' de zel Eitim

Trkiyede zel eitimle ilgili yasal dzenlemelere baktmzda, A.B.D.deki ve n-

gilteredeki yasal dzenlemelerden yararlanldngrmekteyiz. Trkiyede 6 Ha-ziran 1997 tarihinde yrrle giren zel Eitim Yasas'nda (KHK/573) zel eiti-min temel ilkeleri yle ifade edilmektedir:

a) zel eitim gerektiren tm bireyler, ilgi, istek, yeterlilik ve yetenekleri do-rultusunda ve lsnde zel eitim hizmetlerinden yararlandrlr.

b) zel eitime erken balamak esastr.c) zel eitim hizmetleri, zel eitim gerektiren bireyleri sosyal ve fiziksel

evrelerinden mmkn olduu kadar ayrmadan planlanr ve yrtlr.d) zel eitim gerektiren bireylerin, eitsel performanslar dikkate alnarak,

ama, muhteva ve retim srelerinde uyarlamalar yap

larak dier bireylerlebirlikte eitilmelerine ncelik verilir.e) zel eitim gerektiren bireylerin her tr ve kademedeki eitimlerinin kesin-

tisiz srdrlebilmesi iin her tr rehabilitasyonlarnsalayacak kurum vekurulularla ibirlii yaplmaldr.

f) zel eitim gerektiren bireyler iin bireyselletirilmieitim plangelitiril-mesi ve eitim programlarnn bireyselletirilerek uygulanmasesastr.

g) Ailelerin, zel eitim srecinin her boyutuna aktif katlmlarnn salanmasesastr.

h) zel eitim politikalarnn gelitirilmesinde, zel eitim gerektiren bireyle-rin rgtlerinin grlerine nem verilir.

) zel eitim hizmetleri, zel eitim gerektiren bireylerin toplumla etkileimve karlkluyum salama srecini kapsayacak ekilde planlanr.

Bu yasal dzenleme, zel eitim hizmetlerinin yaygnlatrlmasna ve daha nite-likli hale getirilmesine katkda bulunacak zelliklere sahip gzkmektedir.

Kitabmzn son nitesinde (12. nite) Trkiye'de zel eitim hizmetlerininTrk Eitim Sistemindeki yeri ve ileyii, bu konudaki yasal dzenlemeler dahaayrntlbir biimde aklanacaktr.

zet

zel eitim, ortalama renci zelliklerinden nemli lde farkllaan rencilere sala-nan, bireysel olarak planlanmve bireyin bamsz yaama olaslnen st dzeye kadarkarmayhedefleyen eitim hizmetleri btndr.

Engelli olunedenleri, doum ncesinde, doum annda ve doum sonrasnda oluan ne-denler olmak zere grupta toplanabilir.



18/210


Tm rencilerin yaklak %20sinin, renim yaamlarnn tmnde ya da belli bir dne-minde zel eitime gereksinim duyacaklarvarsaylmaktadr.

Trkiyede zel eitime ilikin son yaplan yasal dzenlemeler, zel eitime erken balanma-sn, zel eitim almalarna ailelerin de katlmlarnn salanmasn, zel gereksinimli bi-reylerin dier bireylerle birarada eitilmeleri iin frsatlar yaratlmasnve zel eitimin bi-reyselletirilmieitim planlardorultusunda gerekletirilmesini ngrmektedir.

Deerlendirme Sorular

Aadaki sorularn yantlarnverilen seenekler arasndan bulunuz.

1. zel gereksinimli bireyin toplumsal yaamn gereklerini yerine getirmedekarlatsnrllklara ne ad verilir?A. YetersizlikB. EngelC. zel gereksinimD. zrE. Hibiri

2. Aadakilerden hangisi doum ncesinde ortaya kan bir engel tr de-ildir?

A. Erken douma bal

zihin engeliB. FenilktnriC. Kan uyumazlna balbedensel yetersizlikD. Down sendromuE. Hamilelikte geirilen viral enfeksiyona balbedensel yetersizlik

3. Aadakilerden hangisi, en az rastlanan engel grubudur?A. itme engeliB. renme glC. Bedensel yetersizlikD. Grme engeli

E. Duygu ve davranbozukluu

4. Beaamalzel eitim sistemi, hangi lkede uygulanmaktadr?A. ngiltereB. TrkiyeC. svireD. AlmanyaE. Amerika Birleik Devletleri



19/210


5. Aadakilerden hangisi, Trkiyede son kan zel Eitime Yasas'nda yeralan temel ilkelerden deildir?A. Ailelerin, zel eitim srecinin her boyutuna aktif katlmlarnn salan-

mas.B. Bireyselletirilmieitim planlarnn gelitirilmesi.C. Rehabilitasyon hizmetlerini salayacak kurum ve kurulularla ibirlii

yaplmas.D. zel eitime erken balanmas.E. zel eitim hizmetlerinin zel eitim koordinatrleri tarafndan yr-

tlmesi.

Yararlan

lan ve Bavurulabilecek KaynaklarHeward, W. L. Exceptional Children: An Introduction to Secial Education(5. Bas-

k). Englewood Cliffs, NJ: Merrill, 1996.

Krcaali-ftar, G. Kuzey Amerika'da zrllere ve Eitimlerine likin GrveUygulamalar. Anadolu niversitesi Eitim Fakltesi Dergisi, 6 (1), 67-73,1996.

Krcaali-ftar, G. 'Dnya'da zel Eitim'. VI. zel Eitim Gnleri'nde sunulan pa-nel bildirisi. Ankara: 1996.

Meyen, E. L., ve T. M. Skrtic. Special Education and Student Disability(4. Bask).Denver, CO: Love Publishing Company, 1995.

zel Eitim Hakknda Kanun Hkmnde Kararname. Resmi Gazete, Say: 23011(Mkerrer), 6 Haziran 1997.

zsoy, Y., M. zyrek ve S. Eripek. zel Eitime Muhta ocuklar: zel EitimeGiri(8. Bask). Ankara: Karatepe Yaynlar, 1997.

Turnbull, A. P., ve dierleri. Exceptional Lives: Special Education n Today's

Schools. Englewood Cliffs, NJ: Merrill, 1995.

Ysseldeyke, J., ve B. Algozzine. Introduction to Special Education, Boston: Ho-ughton Mifflin Company, 1984.

Ankara niversitesi Eitim Bilimleri Fakltesi. zel Eitim Dergileri



20/210

Amalar


kaynatrma kavramnve dayanaklarnrenebilecek,

en az k stlayceitim ortamkavramnanlayabilecek,

kaynatrmann yararlarhakknda grkazanabilecek,

kaynatrmann baarlolmasnn koullarnrenebilecek,

destek zel eitim hizmetleri hakknda bilgi edinebileceksiniz.

indekiler

Giri 17

Kaynat

rma Kavram

17 Kaynatrmann Yararlar 18

KaynatrmayBaarya Ulatran Etmenler 19

Destek zel Eitim Hizmetleri 22

zet 24



NTE

2Kaynatrma ve Destek zelE

itim Hizmetleri

Yazar



21/210


22/210


1. Giri

Son yllarda engelli rencilerin zel eitim gereksinimlerinin, onlarnormal yat-larndan ayrmadan normal eitim ortamlarnda karlanmas, geniuygulama ala-nbulmutur. Kaynatrma adverilen bu uygulama, ou kez engelli rencilerinnormal snflara yerletirilmesiyle balayp biten bir sre olarak anlalmaktadr.Oysa kaynatrma, engelli rencinin normal snfa yerletirilmesinin yansra e-itli dzenlemeleri gerektiren olduka teknik bir uygulamadr.

Bu nitede kaynatrma uygulamalarnn gerekesi ve baarlbir kaynatrma uy-gulamasnn koullaraklanacaktr.

2. Kaynatrma Kavram

zel eitimin ilk ortaya ktdnemlerde, zel gereksinimli rencilerin eitimle-ri yatlya da gndzl zel eitim okullarnda yrtlmekteydi. Sonralar, normalokullar iinde zel snflar (zihin engelliler snf, grme engelliler snf, vb.) ald.Ancak giderek, zel gereksinimli rencilerin normal yatlarndan ayrlarak zeleitim ortamlarna yerletirilmeleri sorgulanmaya baland. Bu sorgulamann te-melinde yatan pek ok varsaym vard. Bu varsaymlardan belli ballarunlardr:

zel gereksinimli rencileri normal yatlarndan ayrmak insan haklarnaaykrdr.

Ayreitim ortamlarnda salanan zel eitim hizmetleri, zel gereksinimlirencilerin normal toplum yaamna uyum salamalarnzorlatrmaktadr.

Genel eitim ile zel eitim arasnda, sanldkadar byk bir fark yoktur;etkili retim yntemlerinin byk bir ounluu, tm rencilerde ie yara-maktadr.

Bazzel gereksinimli rencilerin eitim gereksinimleri normal eitim or-tamlarnda, zel eitim ortamlarna kyasla daha iyi karlanabilir.

Bu varsaymlardan hareketle, bata bazKuzey avrupa lkeleri ve Amerika BirleikDevletleri olmak zere, pek ok lkede, zel gereksinimli rencilerin normal ei-

tim ortamlarnda eitilmesi uygulamasyaygnlat.

Kaynatrma, zel gereksinimli rencilerin, normal rencilerin devam ettii ei-tim ortamlarnda (normal anaokulu, normal ilkretim okulu, vb.) eitilmesidir.

Kaynatrma uygulamas, her trde ve dzeyde engele sahip renciler iin sz ko-nusu olabilmektedir. zel gereksinimli rencilerin, genel renci nfusu iindekioranlardikkate alndnda, bir snfa birka zel gereksinimli renciden fazlas-nn dme olaslazdr. Dolaysyla, kaynatrma uygulamalarnn yaygnlama-snn nemli bir niceliksel sakncasbulunmamaktadr.

K A Y N A T I R M A V E D E S T E K Z E L E T M H Z M E T L E R 17


23/210


Snfnzda ya da okulunuzda kaynatrma uygulamasvar m?

Hangi rencilerin kaynatrlacana karar verirken, en az kstlayceitim ortamilkesinden hareket etmek nerilmektedir.

En az kstlayceitim ortamilkesi, bir zel gereksinimli rencinin, hem normalyatlaryla olabildiince fazla birarada bulunmasn, hem de eitim gereksinimleri-nin en iyi ekilde karlanmasnsalayacak eitim ortamna yerletirilmesi gerekti-ini ne sren ilkedir.

zel eitim ortamlarn, yatlarla birarada bulunma dzeyine gre, en fazla kstla-ycdan balayp en az kstlaycya doru yle sralayabiliriz:

Yatlzel eitim okulu Gndzl zel eitim okulu Normal okul bnyesinde zel snf Normal okul bnyesinde normal snf (kaynatrma)

Bir zel gereksinimli renciyi, en az kstlayceitim ortamna, dier bir deyile,eitim gereksinimlerinin en st dzeyde karlanacave normal yatlaryla en faz-la birarada bulunacaeitim ortamna yerletirmek gerekir. Tm zel gereksinimlirencilerin zellikleri dikkate alndnda, ou zel gereksinimli renci iin enaz kstlayceitim ortamkaynatrmadr. Ancak, eitim gereksinimleri normal s-

nfta karlanamayan zel gereksinimli rencilerin, daha fazla kstlayceitim or-tamlarndan birine yerletirilmeleri kanlmazdr.

Kaynatrma uygulamalarnn yaygnlamas, kaynatrmann etkililiine ilikinbilimsel aratrmalarn da yaygnlamasna yol amtr. Yaplan aratrmalarn o-u, kaynatrmann, pek ok zel gereksinimli rencide, ayrzel eitim ortamla-rnda salanan eitimden daha yararlolduunu ortaya karmtr.

Kaynatrma uygulamalarna ilikin olarak sizin grnz ve okulunuzdakidier retmenlerin grleri nelerdir?

3. Kaynatrmann Yararlar

Kaynatrma uygulamasnn, gerek kaynatrlan renciye, gerekse evresine pekok yararvardr. Bu yararlardan belli ballaryle gruplanabilir:

Kaynatrmann zel gereksinimli rencilere yararlar:

Kaynatrma, zel gereksinimli rencilerin, iinde yaadklartoplumla b-tnlemelerini kolaylatrr.

Normal rencilerin davranlar, zel gereksinimli rencilere model olur.

K A Y N A T I R M A V E D E S T E K Z E L E T M H Z M E T L E R18

?

?


24/210


Kaynatrmann normal rencilere yararlar:

Kaynatrma snfndaki normal renciler, bireyler arasnda varolan farkl-

lklara kardaha hogrl olmayrenirler. Kaynatrma, normal rencilerin ibirlii ve yardmlama becerilerini artt-

rr.

Kaynatrmann normal snf retmenlerine yararlar:

Kaynatrma snfretmenlerinin zel gereksinimli rencilerle yrttk-leri almalar (rnein, eitim programlarnn bireyselletirilmesi), retmen-lik bilgi ve becerilerine katkda bulunur.

Kaynatrma uygulamalar, kaynatrma snfretmenlerinin dier perso-

nelle iletiim ve ibirliini artt

r

r.

Kaynatrmann anne-babalara yararlar:

zel gereksinimli ocuklarnn normal eitim ortamna devam ediyor olma-s, anne-babalara moral verir ve onlaraba gstermeye gdler.

4. KaynatrmayBaarya Ulatran Etmenler

Kaynatrma uygulamalarnn baarya ulamasiin, eitim ortamnn bazzel-

liklere sahip olmasgerekmektedir. Bu blmde, kaynatrmann baarya ulama-snda nemli olan belli baletmenler yer almaktadr.

4.1. retmenin ve Okul Personelinin Kaynatrma YaklamnBenimsemesi

Kaynatrma snfretmeni kaynatrmann, zel gereksinimli rencilerin hakkolduuna inanmaldr ve gerekleri yerine getirildiinde baarya ulaacana g-venmelidir. Ayrca retmen, kaynatrmada ortaya kabilecek sorunlargiderme-de gerekli abaygstermeye ve bakalaryla ibirlii yapmaya hazr olmaldr.

Benzer ekilde, bata yneticiler olmak zere tm okul personeli, zel gereksinimlirencilerin normal eitim ortamlarnda eitilme haklarna sayggstermeli vekaynatrmann yararlarna inanmaldr. Okul ynetimi, kaynatrma rencisi iingerekli hizmetlerin ve ara-gerelerin salanmasnda snf retmenine destek ol-maldr. Ayrca, okul personeli, kaynatrma rencisinin tm okul tarafndan ka-bulnde de zerini deni yapmaldr.

Okulunuzda kaynatrma yaklamnn benimsenmesinde ne gibi glkler g-ryorsunuz? Sralaynz.



25/210


4.2. Kaynatrma Snfnn Hazrlanmas

Kaynatrmann baarlolmasnn en nemli koullarndan biri de, zel gereksi-

nimli rencinin normal snfa tam olarak kabul edilmesidir. Snftaki renciler,kaynatrma rencisinin sahip olduu farkllklarn (rnein, iitme zorluu, -renme zorluu, konuma zorluu, vb.), her insanda var olan bireysel farkllklarabenzerlik gsterdiini anlamaldrlar. Ayrca, kaynatrma rencisinin o snftabulunma hakknn dier rencilerle aynolduu konusunda kukular olmamal-dr. renciler, kaynatrma rencisine salayacaklaryardmn, kendilerinin deakademik ve sosyal geliimlerine katksalayacanbilmelidirler. Kaynatrmauygulamas balamadan nce kaynatrma snfnn hazrlanmas, tm bunlarngereklemesinde nemli katklar salayacaktr.

Kaynatrma snfretmeni, kaynatrlacak zel gereksinimli renci kaynatr-ma snfna gelmeden nce, snftaki rencilerle zel gereksinime sahip olma ko-nusunda bir ders yapabilir. Bu derste, rencilerin zel gereksinimli bireylerle de-neyimleri, zel gereksinimli bireylerle ilgili duygu ve dnceleri, zel gereksinimlibireylerle benzerlikleri, zel gereksinimli bireylere yardmcolmak iin neler yapa-bilecekleri gibi genel konular yer alabilir. Daha sonra ise, snfa bir zel gereksinimlirencinin gelecei aklanabilir ve bu renci ile ilgili bilgi verilebilir. zel gereksi-nimli renci ile ilgili bilgiler aadaki noktalariermelidir:

Kaynatrlacak rencinin ya, cinsiyet, fiziksel grnm gibi zellikleri Kaynatrlacak rencinin zorluk ektii alanlar (rnein, grme, renme,

vb.) Kaynatrlacak rencinin yaad zorluklar yenmek iin snfta nelerinyaplabilecei (rnein, renciyi en n sraya oturtma, rencinin dzeyinegre dev verme, vb.)

retmenin kaynatrma rencisinde gerekletirmeyi planladgenel he-defler (rnein, snfa uyum salama, okuma-yazma renme, drt ilemi yap-ma, vb.)

retmenin kaynatrma rencisine ilikin olarak dier rencilerden bek-lentileri (rnein, arkadalk etme, derslerde yardm salama, vb.)

Yukardaki nerilere ek olarak, normal snfa kaynatrlacak zel gereksinimli -

renciyle ilgili benzeim etkinliklerine yer vermek de ok yararldr. Benzeim etkin-liklerinde, dier rencilerin kendilerini kaynatrlacak rencinin yerine koyma-larve bu rencinin sahip olduu farkllklardaha iyi anlamalarsalanmaktadr.rnein, kaynatrma rencisinin gzleri grmyorsa, grmeyen bir kiinin neleryaadngsterebilmek amacyla, snfta rencilerin gzleri balanarak eitlieyler yapmalaristenebilir. Devinsel geliimde gerilik gsteren bir kiinin ellerinikullanrken yaadzorluklargsterebilmek iin, rencilerden ellerine orap gi-yerek yazyazmalaristenebilir. Bylece snftaki rencilerin kaynatrlacak -renciye ilikin bilgilenmeleri ve gereki beklentiler oluturmalarsalanacaktr.



26/210


4.3. Eitim Programnn Bireyselletirilmesi

Kaynatrma snfretmeninin kaynatrma uygulamasnbenimsemiolmas,

kaynatrmann baarya ulamasnda gereklidir ancak yeterli deildir. Aynza-manda, retmen kaynatrma rencisine uygulayacaretim hakknda bilgi vebeceri sahibi olmaldr. Bu bilgi ve becerilerin banda, eitim programnn bireysel-letirilmesi yer almaktadr.

Eitim programnbireyselletirmenin ilk aamas, zel gereksinimli rencinin,kaynatrldsnfla ilikili tm alanlardaki (rnein, okuma-yazma, matematik,mzik, vb.) ilevde bulunma dzeyinin belirlenmesidir. Kaynatrma rencisi bualanlarn tmnde snf ortalamasnn altnda olabilecei gibi, yalnzca belli alanlar-da gerilik gsteriyor da olabilir.

Bireyselletirilmieitim programhazrlamann ikinci aamas, kaynatrma -rencisi iin, snf arkadalarndan nemli lde gerilik gsterdii alanlarda, ilev-de bulunma dzeyini dikkate alarak, ama saptamaktr. renci iin ama belirler-ken, ncelikle rencinin en ok iine yarayacak beceri ve kavramlara yer verilmeli-dir.

rnein, ikinci snfa kaynatrlan bir zel gereksinimli renci 1den 10a kadarolan saylarokuyabiliyorsa ve bu saylara kavram olarak da sahipse ancak saatiokuyamyorsa, bu renci iin matematik dersinde belirlenebilecek uzun dnemliamalardan biri de saati okumak olabilir. Bu uzun dnemli amaca ynelik olarak

ise aadaki ksa dnemli amalar belirlenebilir:

renci, akrep ve yelkovangsterir. renci, saat tamlargsterdiinde saatin ka olduunu syler. renci, saat buuklargsterdiinde saatin ka olduunu syler. renci, saat eyrek geeleri gsterdiinde saatin ka olduunu syler. renci, saat eyrek kalalargsterdiinde saatin ka olduunu syler. renci, her durumda saatin ka olduunu syler.

rencinin saptanan amalara ulaabilmesi iin ise okulda ve evde yaplabilecek et-kinlikler belirlenmelidir ve evde yaplacak etkinliklerle ilgili olarak aile bilgilendi-rilmelidir.

Deinilen zel hazrlklar ve eitim programnn bireyselletirilmesi olaan ha-zrlk ve program almalarnzla nasl badaabilir? Aklaynz.

3.4. Etkili Snf Ynetimi Tekniklerinin Kullanlmas

Kaynatrma rencisinin normal snfta baarlolabilmesinin en nemli koulla-rndan biri de, retmenin etkili snf ynetimini salyor olmasdr. Etkili snf y-netiminin belli balgeleri yle sralanabilir:



27/210


Snf kurallarnn retilmesi: Snf kurallarve bu kurallara uymann ve uy-mamann sonularbelirlenmeli ve tm rencilere retilmelidir. Uzmanlarsnf kurallarnn en fazla yedi tane olmasdurumunda aklda kalabileceini be-

lirtmektedirler. renci davranlarnn deitirilmesi: rencilerin uygun davranlarn

arttrmak iin, etkili dllendirme sistemleri; uygun olmayan davranlarnazaltmak iin ise etkili caydrma sistemleri benimsenmelidir.

Eitim ortamnn ekici klnmas: Eitim ortamnn tm renciler iinzevkli ve ilgin hale gelmesine; dolaysyla, rencilerin dikkatlerinin ders d-na kaymasnn nlenmesine yardmcolacak ara-gere ve etkinlikler hazrlan-maldr.

5. Destek zel Eitim Hizmetleri

Kaynatrma uygulamalarnn yukarda aklanan gereklere uygun ve umulan ya-rarlarsalayacak ekilde yrtlmesinde, destek zel eitim hizmetlerinin nemlibir ilevi vardr.

Destek zel eitim hizmetleri, kaynatrlan zel gereksinimli renciye ve/veyakaynatrma snfretmenine salanan zel eitim hizmetleridir.Aada, belli baldestek zel eitim hizmetlerinin zellikleri ile yarar ve snrllk-laryer almaktadr.

5.1. Kaynak Odada Eitim

Kaynatrlan zel gereksinimli rencinin eitim gereksinimlerinin tmnn nor-mal snfta karlanamaddurumlarda, renci belli derslerde normal snftan -karlarak kaynak odada eitim grebilir. Kaynak odadaki eitim, zel eitim ret-meni tarafndan bireysel ya da kk grup eitimi olarak yrtlr. Ancak, kaynakodadaki eitimin amacna ulaabilmesi iin, normal snf retmeni ile kaynak odaretmeninin yakn iletiim ve ibirlii iinde olmalargerekir. Bunlarn salana-maddurumlarda, normal snftaki eitimle kaynak odadaki eitim arasnda tu-tarszlklar olabilmektedir. Ayrca, kaynak odada retmenle daha yakn alma

frsatbulan renci, normal snfta da benzer yaknlbeklemeye balayabilmekte-dir. Bu da, kaynatrma rencisinin normal snfta zorlanmasna yol aabilmekte-dir.

5.2. Snf-i Yardm

Gerektiinde, kaynatrma uygulamasnn yrtld snfta, zel eitim ret-meni ya da yardmcretmen tarafndan snf-ii yardm salanabilir. Snf-ii yar-dm, kaynatrma rencisine ynelik olduunda, snf retmeni snfn geri kala-nyla retim yaparken, yardm salayan retmen kaynatrma rencisiyle birey-



28/210


sel alr. Bunun tersi de olabilir; snf retmeni kaynatrma rencisiyle bireyselalrken, yardm salayan retmen snfn geri kalanyla ders yapabilir. rnein,matematik dersinde, tm snfla problem zme zerinde allrken, kaynatrma

rencisiyle saykavramzerinde allabilir. Bu tr snf-ii yardm almalar,kaynatrma rencisi iin ok yararlolabilmekle birlikte, ortamn iyi dzenlenme-mesi durumunda nemli sakncalara da yol aabilmektedir. rnein, dersliin fi-ziksel zelliklerinin uygun olmamasdurumunda, kaynatrma rencisiyle snftayrtlen bireysel almalar dier rencilerin dikkatlerini databilmektedir.

5.3.zel Eitim Danmanl

zel eitim danmanl, snfnda kaynatrma rencisi bulunan normal snf -

retmeninin, kaynat

rma rencisine ilikin olarak ald

dan

ma hizmetidir. zeleitim danmanl, bu konuda uzmanlamzel eitim retmenleri tarafndansalanabilir. retmen, zel eitim danmanna, kaynatrma rencisinin ren-me ya da davransorunlariin bavurabilir. Danman ve retmen, birlikte al-arak, kaynatrma rencisinin sorunlarnn olasnedenlerini irdelerler ve bu so-runlarn zmne ynelik neriler gelitirirler. retmen bu neriler dorultu-sunda, kaynatrma rencisiyle snfta yrtt almalarfarkllatrr.

zel eitim danmanl, kaynatrma rencisinin davranve renme sorunla-rnn zmnn, snf retmeninin kendisi tarafndan gerekletirilmesini salar.Dolaysyla, snf retmeninin retmenlik bilgi ve becerilerinin gelimesine yol

aar. Bylece retmen, benzer sorunlarla ileride de karlamasdurumunda, busorunlarkendi bana zme olaslartmolur.

Anadolu niversitesi Engelliler Aratrma Enstits tarafndan yrtlen bir ara-trmada, snfnda kaynatrlmzihin engelli renciler bulunan retmenlere, -rencilerinin ilkokuma-yazma sorunlarile ilgili zel eitim danmanlhizmetiverilmitir. Bu almada, fiokuma-yazmada nemli sorunlarolan renciler yeralmtr. Aratrma kapsamndaki rencilerin tmne, zel eitim danmannnynlendirmesiyle, snf retmenleri tarafndan resimli filer araclyla fiokuma-yazma almasyaptrlmtr. Bu almann, aratrmada yer alan tm renciler-de fiokuma-yazma becerilerini gelitirdii bulunmutur.

Kaynatrma uygulamalarnn Trkiyedeki durumuna baktmzda, kaynatr-mann tm engel gruplarnda giderek yaygnlatancak destek eitim hizmetleri-nin aynhzla yaygnlamadgrlmektedir. Dolaysyla, kaynatrmann baar-ya ulamasiin, Trk Eitim Sisteminin zelliklerine en uygun destek zel eitimhizmetlerinin bir an nce belirlenmesi ve uygulamaya konmasgerekmektedir.



29/210


zet

Kaynatrma, zel gereksinimli rencilerin normal eitim ortamlarnda eitilmesidir. Kay-

natrma, her trde ve dzeyde engele sahip renciler iin sz konusu olabilmektedir. Kay-natrmann, zel gereksinimli rencilere, kaynatrma ortamndaki normal rencilere,kaynatrma snfretmenlerine ve anne-babalara pek ok yararlarvardr. Ancak, kayna-trma uygulamasnn umulan yararlarsalayabilmesi iin, bazgereklerin yerine getirilme-si kanlmazdr. Bu gereklerden belli ballar;

(a) kaynatrma retmeninin ve okulun zellikleri,(b) kaynatrma snfnn hazrlanmas,(c) eitim programnn bireyselletirilmesi,(d) etkili snf ynetimi tekniklerinin kullanlmasdr.

Kaynatrma uygulamasnn gereklerinin yerine getirilmesinde destek zel eitim hizmetle-rinden yararlanlabilmektedir. Destek zel eitim hizmetleri, kaynak odada eitim, snf-ii

yardm ve zel eitim danmanlbiiminde kaynatrma rencilerine ve/veya retmen-lerine salanan ek hizmetlerdir. Kaynak odada eitim, belli derslerde kaynatrma rencisi-nin normal snftan karlmasyla yrtlmektedir. Snf-ii yardmda, yardm salayanuzman ile snf retmeni kaynatrma snfnda birlikte almaktadrlar. zel eitim dan-manlise, kaynatrma rencisinin davranya da renme sorunlarnn zmne y-nelik olarak snf retmenine salanan danma hizmetleridir.



1. zel eitim ortamlarn, yatlarla birarada bulunma dzeyine gre sralad-mzda, en az kstlaycolan ortam aadakilerden hangisidir?A. Gndzl zel eitim okuluB. Kaynak odaC. Normal okul bnyesinde zel snfD. Yatlzel eitim okulu

E. Normal okul bnyesinde normal snf

2. Aadakilerden hangisi, kaynatrmann yararlarndan deildir?A. Kaynatrma, normal rencilerin ibirlii yapma becerilerini arttrr.B. Kaynatrmada, normal rencilerin davranlar zel gereksinimli -

rencilere model olur.C. Kaynatrma, zel gereksinimli rencinin kendi engel grubundaki birey-

lerle btnlemesini kolaylatrr.D. Kaynatrma uygulamas, snf retmeninin retmenlik bilgi ve beceri-

lerini arttrr.E. Kaynatrma uygulamas, anne-babalaraba gstermeye gdler.



30/210


3. Aada yer alan destek zel eitim hizmetlerinden hangisinde, hizmeti sa-layan uzman kaynatrma rencisinin kendisiyle deil de kaynatrma snfretmeniyle alr?

A. Snf-ii yardmB. zel eitim danmanlC. Kaynak odada eitimD. TmndeE. Hi birinde

4. Aadakilerden hangisi yanltr?A. Kaynatrma snfrencisinin eitim program, snfn geneli iin uygu-

lanan programla aynolmaldr.B. Dnyada ve Trkiyede kaynatrma uygulamalar giderek yaygnla-

maktad

r.C. Bazzel gereksinimli renciler ayr eitim ortamlarnda daha baarlolurlar.

D. Tm zel gereksinimli renciler kendileri iin en az kstlaycolan ei-tim ortamna yerletirilmelidirler.

E. Kaynatrmaybaarya ulatran etmenlerden biri de, kaynatrma ret-menlerinin kaynatrmaybenimsemiolmalardr.

5. Snfta uyulmas gereken kurallar en fazla ka tane olursa, aklda tutulmaolaslklaren yksek olur?A. 5 kural

B. 6 kuralC. 7 kuralD. 8 kuralE. 9 kural

Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar

Algozzine, B., J. Ysseldyke ve J. Elliott. Strategies and Tactics for Effective Instruc-tion.Longmont, Colorado: Sopris West. 1997.

Allan, J. ve G. Sproul. Mainstreaming Readings and Avtivities for Counsellorsand Teachers.Toronto: University of Toronto Guidance Center, 1985.

Fiscus, E.D. ve C.J.Mandell. BireyselletirilmiEitim Programlarnn Gelitiril-mesi (evirenler: H.G. enel ve E. Tekin; Editr: G. Akamete) Ankara: zkanMatbaaclk, 1997.

Krcaali-ftar, G. zel Eitim Danmanl. I. Eitim Bilimleri Kongresi Bildirileri,Cilt 1. Adana: ukurova niversitesi, 332-338, 1994.



31/210


Krcaali-ftar, G. ve A. Uysal. "zel Eitim DanmanlSrecinde Resimli FilerAraclyla FiOkuma-Yazma retiminin Etkililii" 7. zel Eitim Gnle-ri'nde sunulan bildiri, Eskiehir: 1997.

Lewis, R. B. ve D. H. Doorlag. Teaching Special Students in the Mainstream (2.Bask).Columbus OH: Merrill, 1987.

zyrek, M. Snfta DavranYnetimi: UygulamalDavranAnalizi. Ankara:Karatepe Yaynlar, 1996.

Senemolu, N. Geliim, renme ve retim. Ankara: Hacettepe niversitesi,1997.

Stephens, T. M., A. E. Blackhurst ve L. A. Magliocca. Teaching Mainstreamed Stu-dents.New York, NY: John Wiley and Sons, 1982.



32/210

Amalar


erken ocukluk ve okul ncesi dnemlerinde zel eitimin ne-mini ve amalarnanlayacak,

erken ocukluk dnemine ynelik zel eitim hizmetlerininzelliklerini renecek,

okul ncesi dneme ynelik zel eitim hizmetlerinin zellikle-rini renecek,

Kk Admlar Programile ilgili grsahibi olacak,

okul ncesi eitim ortamlarnn zelliklerini tanyabileceksiniz.

indekiler

Giri 29

Erken ocuklukta zel Eitim Hizmetleri 29

Okul ncesi zel Eitim Hizmetleri 32

zet 34



NTE

3Erken ocukluk ve Okulncesi Dnemlerindezel Eitim

Yazar



33/210


34/210


1. Giri

zel gereksinimli ocuklara ynelik erken eitim ve okul ncesi eitim hizmetleri

byk nem tamaktadr. Bu hizmetlerden umulan yararlardan belli ballarun-lardr:

zel gereksinimli ocuun tm geliim alanlarndaki geliimini hzlandrmak zel gereksinimli ocuun zrnn engele dnmesini nlemek; dolay-

syla okul yana geldiinde normal eitim ortamlarndan yararlanma olasl-narttrmak

zel gereksinimli ocua sahip ailenin yaad duygusal ve toplumsal so-runlarazaltmak.

Trkiye'de 1997 y

l

nda yrrle giren yeni zel Eitim Yasas

, erken ocuklukdnemine ve okul ncesi eitim dnemine ilikin u hkmleri iermektedir:

Madde 6: Erken ocukluk dnemindeki zel eitim hizmetleri ailenin bilgilendiril-mesi ve desteklenmesi temeline dayalolarak evlerde ve kurumlarda srdrlr.

Madde 7: Tanskonulmuzel eitim gerektiren ocuklar iin okul ncesi eitimzorunludur. Bu eitim zel eitim okullarile dier okul ncesi eitim kurumlarn-da verilir. Geliim ve bireysel zellikleri dikkate alnarak, zel eitim gerektiren o-cuklarn okul ncesi eitim sreleri uzatlabilir.

2. Erken ocuklukta zel Eitim Hizmetleri

2.1. Erken ocukluk Dnemine Ynelik zel Eitim HizmetlerininAmalar

zel gereksinimli ocuun tm ailesini desteklemek:Bebeklik ve ilk ocuklukdnemlerinde, zel eitim hizmetlerinin tm aileyi dikkate alarak hazrlanmasge-rekmektedir. nk bu dnemlerdeki ocuklarn bakm ve eitimleri, byk l-de ailede gereklemektedir. Ayrca, zel gereksinimli bir ocua sahip olmak, aile-

lerin byk ounluunda, pek ok duygusal (rnein stres, mutsuzluk, vb.) vetoplumsal (rnein toplumdan soyutlanma, vb.) sorunlara yol aabilmektedir. Yay-gn kannn aksine, ailenin yaadsorunlar, ocuun engelinin derecesiyle doruorantldeildir. Bazdurumlarda, tanlanmasndaki zorluklar nedeniyle, hafif de-recede bir engellilik durumu, ailede, ileri derecede bir engellilik durumundan dahafazla strese yol aabilmektedir.

Yukarda, ailenin yaadsorunlarla ocuun engelinin derecesi arasndaki ili-ki hakknda ne srlen gre katlyor musunuz? Neden?

E R K E N O C U K L U K V E O K U L N C E S D N E M L E R N D E Z E L E T M 29

?


35/210


zel gereksinimli ocuun tm geliim alanlarndaki geliimini desteklemek:zel gereksinimli ocuklar genellikle, dier yatlarnn geliim srecinde edindik-leri becerilerin nemli bir blmn, ek destekle edinirler. Bu nedenle, erken ocuk-

luk dnemindeki tm zel gereksinimli ocuklarda, bilisel geliim, devinsel geli-im, kiisel-toplumsal geliim ve dil geliimi alanlarnn tmn destekleyici etkin-liklere yer verilmelidir. Ayrca, edinilen becerilerin, farklortamlarda ve durumlar-da kullanlmasnsalamak iin genelleme almalarda yaplmaldr.

zel gereksinimli ocuun evresiyle etkileimini kolaylatrmak: zel gereksi-nimli ocuklarn nemli bir blm, toplumsal evrelerindeki bireylerle etkileim-de bulunmada (rnein, arkadalk kurmada, oyun paylamada, vb.) zorluklar ya-arlar. Dolaysyla, bu ve benzeri becerileri zel gereksinimli ocuklara kazandra-rak toplumsal yeterliklerini gelitirmek, erken ocukluk dneminde hedeflenmesigereken en nemli amalar arasndadr.

zel gereksinimli ocuu toplumun bir parasyapmak:zel gereksinimli ocu-un, dier yatlariin sz konusu olan tm yaantlara sahip olmalarsalanmal-dr. ocuk, bazalanlarda yatlarndan nemli lde farkllayor olabilir; ancakbu farkllk, ocuun oyun bahesinde oynamasn, aile bireyleriyle birlikte alveri-e gitmesini, doum gn kutlamasn, vb. engellememelidir. yleyse, erken o-cukluk dnemine ynelik zel eitim hizmetlerinin amalarndan biri de, zel ge-reksinimi ne olursa olsun ocuu toplumun bir parasdurumuna getirmek olmal-dr.

2.2. Kk Admlar Erken Eitim Program

Kk Admlar, geliimsel gerilii olan ocuklara ynelik sekiz ciltlik bir erken ei-tim programdr. Bu program Avustralya'da gelitirilmive Trke'ye uyarlanm-tr. Kk Admlar Program, 0-6 yaarasnda normal geliim srecinde edinilenbecerileri kapsamaktadr. Dolaysyla, geliimsel geriliin dzeyine ve zelliklerinebalolarak, bu yadnemindeki ya da daha byk yalardaki ocuklarda kullan-labilmektedir. Kk Admlar Program'nn her bir cildinin zellikleri ksaca yle-dir:

Kitap 1 - Kk Admlar'a Giri:Kk Admlar'n nerede, nasl ve hangi amalaraynelik olarak gelitirildiini anlatmakta ve programkullanma yollarnermekte-dir.

Kitap 2 - ocuunuzun Program: Ailelerin ocuklariin nasl ama saptayacakla-rnve ev ortamnda ocuklarnn bu amalara ulamasnda nasl yardmcolacakla-rnaklamaktadr.

Kitap 3 - letiim Becerileri:Konuma-ncesi ve konuma dzeylerinde dil edinimizelliklerini iermektedir. Bu kitapta dil, toplumsal etkileim balamnda ele aln-makta ve dil becerileri oyunla ve gnlk etkinliklerle retilmektedir.

E R K E N O C U K L U K V E O K U L N C E S D N E M L E R N D E Z E L E T M30


36/210


Kitap 4 - Byk Kas Becerileri: Bu kitap, vcudun byk kaslarnn kullanmylagerekletirilen becerileri iermektedir. Bunlar ocuun oturmasn, emeklemesini,yrmesini, trmanmasn, topu tutmasn, vb. salayan becerilerdir.

Kitap 5 - Kk Kas Becerileri: Kk kas becerileri, ellerin ve gzlerin kk kas-larnkullanan becerilerdir. Bebein annesinin parmanilk tutuundan izim yap-ma ve kesme gibi karmak becerilere kadar pek ok beceriyi iermektedir. Ayrcabu kitapta, problem-zme becerilerinin renk, ekil ve byklk gibi kavramlarnnedinimi de ele alnmaktadr.

Kitap 6 - AlcDil Becerileri: Bu kitapta, bakalarnn dilini anlama becerileri olanalcdil becerileri yer almaktadr. Bu beceriler, bakalarnn ne dediine dikkati y-neltmeyi, talimatlarizlemeyi ve hepsinden nemlisi, dili kullanma becerilerinin ge-

limesini salamakt

r.

Kitap 7 - Kiisel ve Toplumsal Beceriler: Bu kitapta, ocuklarn bakalaryla iliki-de bulunmalarn, oynamalarnve yemek yeme, tuvalet becerileri, giyinme, hijyenbecerileri gibi becerilerde bamszlk kazanmalarn salayan beceriler ele aln-maktadr.

Kitap 8 - Geliim Becerileri Envanteri: Bu kitap, Kk Admlar'n paralarnb-tnletirmektedir. Kitaboluturan Geliim Becerileri Envanteri, ocuu deerlen-dirmek ve ama yazmaya rehberlik etmek iin kullanlan kontrol listelerinden olu-maktadr.

Kk Admlar Program, ailelerin kendi kullanmlarna ynelik hazrlanmol-makla birlikte, ou aile, programanlamada ve uygulamada destee gereksinimduymaktadr. Dolaysyla, Trkiye'de Kk Admlar Program'nn uygulanmas,Zihinsel zrllere Destek Dernei'nin eitli niversitelerle yaptprotokollererevesinde, aile rehberi desteiyle yrtlmektedir. zel eitim ya da benzeri b-lm olan eitli niversiteler, rencilerini aile rehberi olarak yetitirerek KkAdmlar Program'nda grevlendirmektedir. lgili niversiteler, aile rehberlerininailelerle yrtt almalaryakndan izlemektedir. Bu programn hem aile ve o-cuklarda nemli gelimelere yol at, hem de, aile rehberlerine meslek deneyimikazandrddnlmektedir. Dolaysyla, programn Trkiye apnda yaygn-latrlmasna allmaktadr.

Bu olumlu gelimeye ramen, Trkiye'de zel gereksinimli ocuklara ynelik erkeneitim ve okul ncesi eitim hizmetleri yok denilebilecek lde snrldr. Bu du-rumda, nitenin banda erken eitim ve okul ncesi eitimin sralanan amalarnngerekletirilebilmesi bu ocuklar ve aileleri iin mmkn olamamaktadr.



37/210


3. Okul ncesi zel Eitim Hizmetleri

3.1. Okul ncesi Eitim Programlarnn Bireyselletirilmesi

Okul ncesi dnemdeki zel gereksinimli renciler, dier yatlarnn devam ettiiokul ncesi eitim programlarna kaynatrlabilirler ya da ayrzel eitim okullar-na / zel snflara devam edebilirler. Bu programlardan hangisi sz konusu olursaolsun, zel gereksinimli rencinin eitim programbireyselletirilmelidir. Okulncesi dnemde eitim programnn bireyselletirilmesi u zellikleri ierir:

levde bulunma dzeyini belirleme: zel gereksinimli ocuun tm geliimalanlarndaki (bilisel geliim, devinsel geliim, kiisel-toplumsal geliim ve dil ge-liimi) ilevde bulunma dzeyi belirlenir. levde bulunma dzeyi, ocuun her bir

geliim alannda hangi dzeyde bulunduunu ve bir sonraki aamada kendisinekazandrlmashedeflenecek becerilerin ya da kavramlarn neler olmasgerektiinigsterir.

Ama saptama: Geliim alanlarnn her biri iin, ilevde bulunma dzeyine uygunolarak uzun ve ksa dnemli amalar saptanmaldr. Uzun dnemli amalar, bir d-nemin, bir yln ya da bir nitenin sonunda ulalacak genel hedeflerdir. Ksa d-nemli amalar ise, her bir uzun dnemli amaca ulamaysalayacak, gzlenebilir vellebilir ekilde ifade edilmibeceri ya da kavramlardr.

Etkinlik dzenleme: zel gereksinimli ocuun saptanan amalara ulamas

n

salayacak etkinlikler hazrlanr ve uygulanr. Bu etkinliklerin bazlarbireysel ola-rak, bazlarise grupla gerekletirilebilir. Bazzel gereksinimli renciler iin ya-plandrlmetkinliklere gereksinim duyulabilir. rnein, ou ocuun yaplan-drlmamortamlarda edindikleri renk, ekil, vb. kavramlarn bazzihin engelli o-cuklara masa banda ve sistematik bir retim sreci izleyerek (rnein, dorudanretim yntemini kullanarak) retilmesi gerekebilir.

3.2. Okul ncesi Eitim Ortamlarnn zellikleri

Tm okul ncesi eitim ortamlarnda dikkate alnmasgereken belli balzellikler,eitim ortamnn fiziksel zellikleri, gnlk plann zellikleri ve ocuklarn bireyselzellikleri balklaraltnda toplanabilir.

Eitim ortamnn fiziksel zellikleri: Eitim ortam, ilgi ekici, temiz, dzenli vegvenli olmaldr. Bir okul ncesi eitim ortamnn fiziksel zelliklerinin uygunolup olmadndeerlendirmek iin u sorularn yantlarna baklabilir:

Grltl alma gerektiren etkinlik keleri ile sessiz alma gerektiren et-kinlik keleri birbirinden yeterince ayrm?

Benzer etkinlikler gruplanarak aynetkinlik kesine yerletirilmimi?



38/210


Byk grupla yaplacak etkinlikler iin yeterli alan ayrlmm? Ortam, ara-gereler ve etkinlikler herkes iin gvenli mi? Lavabolar, su kullanmaygerektiren etkinliklerde kolayca ulalabilecek ko-

numda m? Ortam, gerektike yeni dzenlemeler yapmaya elverili mi? ocuklarn kendi kullanmlar iin olan ara-gereler, ocuklarn bamsz

olarak ulaabilecekleri ekilde yerletirilmimi? Her bir etkinlik kesi (evcilik, kavram almas, vb.) betimlenmimi? retmen, kendi kesinden tm eitim ortamnrahatlkla grebiliyor mu?

Gnlk plann zellikleri: yi dzenlenmibir gnlk plan, ocuklarn ne zamanne yapacaklarnve ne yapmayacaklarngsterir. Gnlk plan hazrlanrken, aa-daki noktalara dikkat edilmelidir:

Her bir ocuun bireysel gereksinimleri ve grup olarak tm ocuklarn gerek-sinimleri dikkate alnmaldr. Bir ylki grup iin uygun olan bir gnlk plan, birsonraki yl gelen grup iin uygun olmayabilir.

Sesli ve sessiz etkinliklere dnml olarak yer verilmelidir. Okul ncesiyadnemindeki ocuklarn dikkat sreleri ve hareket gereksinimleri gznn-de bulundurulduunda, her sessiz etkinlikten sonra mutlaka sesli ve hareketlibir etkinlie yer vermenin nemi anlalmaktadr. Bazzel gereksinimli ocuk-larda, sesli ve sessiz etkinliklerin daha sk dntrlmesi gerei ortaya kabi-lir.

ocuklarn beslenme ve tuvalet gereksinimleri dikkate alnmaldr. Beslenme

ve tuvalet gereksiniminin giderilmesi, bazzel gereksinimli rencilerde okzaman alr. Byle durumlarda, gnlllerden ya da anne-babalardan eitimyardmclhizmeti istenebilir. Eitim yardmclar, dnml olarak, eitimortamnda gerekli destek hizmetleri yerine getirebilirler.

Gnlk plan esnek olmaldr. Hazrlanan gnlk planda, gerektike deiik-likler yaplmaldr. rnein, umulandan daha az ilgi eken bir etkinlik ksa kesi-lebilir ya da ok ilgi gren bir etkinliin sresi uzatlarak, planda bir sonra yeralan etkinlik bir baka gne ertelenebilir.

ocuklarn Bireysel zellikleri: Her bir ocuun ilgi ve eilimleri, retmen gz-lemleriyle ve aile grmeleriyle belirlenmelidir. Bu zellikler, her eyden nce, et-kili dllendirme sistemlerinin oluturulmasnda kullanlablir. Bireysel olarak herocuk iin ve tm grup iin etkili dl listeleri hazrlanmaldr. Bu listeler retme-nin, kimi, ne zaman ve nasl dllendireceine karar vermesini ok kolaylatracak-tr. Ayrca retmen ocuklara, bazetkinliklerde bireysel zellikleri dorultusun-da seme hakktanmaldr. Programda yer alan etkinliklerin bazlartmyle -retmen tarafndan ynlendirilir. Ancak uygun olan etkinliklerde ocuklara, kendigruplarnoluturma, kendi aralarnseme, etkinlik srasnbelirleme gibi konu-larda seme hakktannmaldr.



39/210


zet

Erken ocukluk ve okul ncesi dnemlerinde salanan zel eitim hizmetlerinin temel yarar-

lar;

(a) ocuun geliimini hzlandrmak,(b) ocuun zrnn engele dnmesini nlemek ve(c) ailenin duygusal ve toplumsal sorunlarnazaltmaktr.

Trkiye'de 1997 ylnda yrrle giren zel Eitim Yasasda bu konuda hkmler ier-mektedir.

Kk Admlar Erken Eitim Program, geliimsel gerilii olan ocuklara, aileleri aracl-yla uygulanan ve tm geliim alanlarnieren bir programdr. Kk Admlar'n kullan-mgiderek yaygnlamaktadr.

zel eitim hizmetlerinin okul ncesi eitim ortamlarnda salanmasdurumunda, bellizelliklere dikkat edilmesi gerekmektedir. Bu zellikler, eitim programnn bireyselletiril-mesi, ortamn fiziksel zelliklerinin uygun olmas, gnlk plann uygun olmasve ocukla-rn bireysel zelliklerinin dikkate alnmasolarak sralanabilir.



1. Aadakilerden hangisi, zel gereksinimli ocuklara ynelik erken eitimve okul ncesi eitim hizmetlerinden umulan yararlar arasnda deildir?A. ocuun ileride normal eitim ortamndan yararlanma olaslnarttr-

makB. ocuu bir an nce bir zel eitim kurumuna yerletirmekC. ocuun geliimini hzlandrmakD. Aileyi rahatlatmakE. ocuun zrnn engele dnmesini nlemek

2. Aadaki ifadelerden hangisi yanltr?A. Aile zel gereksinimli ocuun eitimine katkda bulunabilir.B. zel gereksinimli ocuklarn nemli bir blm, evrelerindeki bireyler-

le etkileimde bulunurken zorlanrlar.C. ou kez, zel gereksinimli bir ocua sahip olmak ailede sorunlara yol

aar.D. zel gereksinimli ocuun, yatlarnn sahip olduu tm yaantlara sa-

hip olmassalanmaldr.E. zrn derecesi ile ailenin stresi doru orantldr.



40/210


3. Kk Admlar Erken Eitim Programhangi yadneminin geliim zel-liklerine gre hazrlanmtr?A. 0-2 ya

B. 2-4 yaC. 2-6 yaD. 0-6 yaE. 4-6 ya

4. Aadakilerden hangisi, okul ncesi eitim ortamnda bulunmasgerekenfiziksel zelliklerden deildir?A. Eitim ortam, deiiklik yapmaygerektirmeyecek zellikte olmaldr.B. Benzer etkinlikler gruplanarak aynetkinlik kesine yerletirilmelidir.C. Sesli ve sessiz etkinlik keleri birbirinden ayrlmaldr.

D. Lavabolar, gerektiinde kolayca kullan

labilecek bir yerde olmal

d

r.E. Her bir etkinlik kesi betimlenmelidir.

5. Okul ncesi eitim ile ilgili aada yer alan zelliklerden hangisi doru-dur?A. Tm etkinliklere retmen karar vermelidir.B. ocuklarn kendi balarna ara-gereleri alp koymalarna izin verilme-

melidir.C. Sesli ve sessiz etkinliklere dnml olarak yer verilmelidir.D. Gnlk plan aynen uygulanmaldr.E. Tm etkinliklere ocuklar karar vermelidir.

Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar

Bredekamp, S. (Editr). Developmentally Appropriate Practice in Early Chil/ho-od Programs Serving Children from Birth Through Age 8. Washington,DC: NAEYC, 1987.

Heward, W. L. Exceptional Children: An Introduction to Special Education(5.Bask). Englewood Cliffs, NJ: Merrill, 1996.

Krcaali-ftar, G. (Dizi Uyarlama Editr) Kk Admlar (1. Kitap-8. Kitap).stanbul: Zihinsel zrllere Destek Dernei Yayn, 1996.

Meyen, E. L. ve T.M. Skrtic. Special Education and Student Disability(4. Bask).Denver, CO: Love Publishing Company, 1995.

zel Eitim Hakknda Kanun Hkmnde Kararname. Resmi Gazete,Say: 23011(Mkerrer), 6 Haziran 1997).



41/210


Sobut, M. A. ve B.N. Bogen. Complete Early Childhood Curriculum Resource.West Nyack, NY: The Center for Applied Research in Education, 1991.

Turnbull, A. P. ve dierleri. Exceptional Lives: Special Education in Today'sSchools.Englewood Cliffs, NJ: Merrill, 1995.

Ysseldyke, J. ve B. Algozzine. Introduction ve Special Education. Boston: Hough-ton Mifflin Company, 1984.

Sevgi iekleri: Zihinsel Yetersizlik Aratrma, Eitim ve Haber Dergisi(SevgiZihinsel Yetersizlik, Aratrma Eitim ve Kazanma Vakftarafndan yaynlan-maktadr.)



42/210

Amalar


zihin engelli ocuklara ve eitimlerine ilikin temel kavramlarasahip olabilecek,

zihin engelli ocuklarve problemlerini daha iyi anlayabilecek,

zihin engelli ocuklara salanan zel eitim olanaklarnakla-yabilecek,

zihin engelli ocuklar ve eitimlerine ilikin kaynaklar dahakolaylkla izleyebilir duruma geleceksiniz.

indekiler

Giri 39

Tan

m 39 Snflandrma 42

Nedenler 43

Eitim Yaklamlar 44

Trkiye'de Zihin Engelli ocuklarn Eitimleri 48

zet 50


Bavurulan ve Yararlan

lacak Kaynaklar 51

NTE

4Zihin Engelliler

Yazar

Prof.Dr. Sleyman ERPEK


43/210


44/210


1. Giri

oumuzun zihin engellilik durumu hakknda az ok bir bilgisi vardr. Ancak bubilgimiz eksik olduu kadar bir ok yanlda iermektedir.

Bu nitede ilkin zihin engellilik durumunun ne olduunu anlamaya alacaz, da-ha sonra bu ocuklarn eitilmeleri alanndaki en son gelimeler zerinde duraca-z.

2. Tanm

Gemiten gnmze zihin engelliin pek ok tan

m

yap

lm

t

r. Konuyla balan-gta tplarn ilgilenmesi nedeniyle yaplan ilk tanmlar tbbi arlklolmutur.

Zihin engelliin tanmnn yaplmasniin nemlidir? Aklaynz.

Bazocuklar ve genler akademik, sosyal ve zbakm becerilerinde yatlarndanciddi bir biimde geri kalrlar. Bunlar evrelerindeki insanlar tarafndan kolaylklafarkna varlrlar. Bu durumda olan ocuk ve genler iin zihin engelliliin nasl ta-nmland, grnen ky klavuz istemez rnei, o kadar nemli deildir. Ancak budurumda olanlar zihinsel engellilerin ok ufak bir blmn oluturmaktadr.

Zihin engellilerin byk bir blmn yatlarndan hafif derecede gerilik gsterenocuk ve genler oluturmaktadr. Bunlar kolaylkla farkna varlamazlar. Bu du-rumda gereksinim duyduklarzel hizmet ve eitim programlarndan yararlana-mazlar. Bu nedenle zihin engellilik durumunun tanmlanmasnemli olmaktadr.

Yaplan zihin engellilik tanmlarierisinde en yaygn olarak benimsenen ve kulla-nlan tanm, AAMR olarak bilinen komitenin 1992 ylnda "geri zekallk" teriminikullanarak yapttanmdr.

Geri zekallk halihazrdaki ilevlerde nemli snrllklargstermektedir. Bu, zihinsel ilev-

lerde nemli derecede normal alt, bunun yansra zihinsel ilevlerle ilikili uyumsal beceri

alanlarndan (letiim, zbakm, ev yaam, sosyal beceriler, toplumsal yararllk, kendini y-

netme, salk ve gvenlik, ilevsel akademik beceriler, bozaman ve i) iki ya da daha fazlasn-

da snrllklar gsterme durumudur. Geri zekallk 18 yandan nce ortaya kmaktadr.

imdi bu uzunca denilebilecek tanmda yer alan eleri ve balantlartek tek ak-

layalm.

Zihin engellilik halihazrdaki ilevlerde nemli snrllklargstermektedir... Zihin

Z H N E N G E L L L E R 39


45/210


engellilik belli balgnlk yaam becerilerini renme ve yerine getirmede

ciddi glkler olarak tanmlanmaktadr.

Zihinsel ilevlerde nemli derecede normal alt... Gvenirlii ve geerlii yksekzeka testlerinde alnan puann (-2) standart sapmann altnda olmasdr. Bununkarl70-75 ZB puanolarak kabul edilmektedir (Bkz. ekil 4.1)

Bunun yansra... Zihinsel ilevler tek bana zihin engellilik durumunun ta-nmlanmasiin yeterli deildir. Aynzamanda uyumsal becerilerde de snrl-

lklarn olmasgerekir.

Zihinsel ilevlerle ilikili snrllklar... Uyumsal becerilerdeki snrllklar zihin-sel ilevlerdeki snrllklarla ilikilidir.

Uyumsal beceri alanlarndan (sralanan) iki ya da fazlasnda snrllk gsterme... S-nrllktan sz edebilmek iin tanmda sralanan on beceri alanndan en az iki-sinde snrlln bulunmasgerekmektedir.

letiim, zbakm, ev yaam, sosyal beceriler, toplumsal yararllk, kendini yaratma,salk ve gvenlik, ilevsel akademik beceriler, boz zaman ve i... Bu beceri alanlarba-arlbir yaam srdrmenin temelinde yer almaktadr. Zihin engellilerin zeleitim gereksinimlerinin nemli bir blm bu becerilerle yakndan ilikilidir.

Her bir beceri alannda yer alan beceriler takvim yana gre farkllk gste-rebilmektedir.

Zihin engellilik 18 yandan nce ortaya kmaktadr... 18 Yadolaylarou top-lumlarda bireylerin yetikinlik rollerini yerine getirmelerinin beklendii biryatr.

Z H N E N G E L L L E R40

yaklak % 2.3

"nemli derecedenormal alt"

Standart sapma

Standart-Binet puan

WISC-R puan

%0.13 %2.14%13.59

%34.13 %34.13

%13.59%2.14 %0.13

Ortalama-4 -3 -2 -1 0 +1 +2 +3 +4

36

40

52

55

68

70

84

85

100

100

116

115

132

130

148

145

164

160

ekil 4.1: Zeka Blm Puanlarnn Kuramsal Dalm


46/210


Yaplan zihin engellilik tanmnn uygulanmasnda drt varsaymn gznndebulundurulmasgerekmektedir. Bu varsaymlar tanmn ayrlmaz eleridir. Ta-nmdan ayrolarak dnlemezler. Dolaysyla zihin engelli ocuklarn tanlan-

malarnda ve zel eitim hizmetlerinin sunulmasnda bu varsaymlarn gznndebulundurulmasgerekir.

Varsaym 1: Geerli bir tanlamada kltrel ve dil farkllklarolduu kadariletiim ve davranzelliklerindeki farkllklar da gznnde bulundurulur.

Varsaym 2: Uyumsal becerilerde snrllklar bireyin yatlarnn bulunduk-lartipik evre koullarnda geerlidir ve bireyin bireysel destek gereksinimle-rine balolarak ortaya kar.

Varsay

m 3:Baz

uyumsal becerilerde grlen s

n

rl

l

klar tm becerilerde vekiisel yeterliklerde de snrlln olacaanlamna gelmez. Birey dier uyum-sal becerilerde ve kiisel yeterliklerde gl olabilir.

Varsaym 4:Genellikle, belirli sre uygulanan uygun zel eitim hizmetlerisonucunda zihin engelli bireyin yaam ilevlerinde ilerlemeler grlr.

ekil 4.2'de tanmda yer alan temel enin birbiriyle nasl bir iliki ierisinde ol-duu gsterilmektedir.

ekildeki genin sol kenarnda yer alan yeterlikler zihinsel ve uyumsal beceriler-deki snrllklarla ilikili ilevleri gstermektedir. genin sakenarilevlerde s-nrlln anlam tadevreyi tanmlamaktadr. genin tabanilevleri ve bunla-retkileyen yardmlarn var olup olmadngstermektedir. yle ki evrenin sun-duu uygun yardmlar bireyin ilevlerini gelitirebilir ya da bu yardmlarn olma-mas, olumsuz evre koullarocuun durumu ktletirebilir.

ekil 4.2 deki genin ekenar olmasnn sizce anlamnedir? Aklaynz.


ekil 4.2: Zihin Engellilik Tanmnn Genel Yaps


47/210


Burada bir kez daha zihin engellilik durumunun bireyin yaadevre koullarierisinde deerlendirilmesi gerektiini vurgulamak gerekiyor. Zihin engellilik ye-terlikler ile evrenin istekleri arasndaki etkileimin bir sonucu olarak ortaya kan

bir tr yetersizlik (ilevlerde snrllk) durumunu gstermektedir.

lkemizde Milli Eitim Bakanl'nca benimsenen zihin engellilik tanmya da ta-nmlarmaalesef mevcut gelimeleri yanstmamaktadr. 1990 ylnda yaynlananEitilebilir ocuklar lkokul Programnda zihin engelli ocuklar "geri zekal" adal-tnda yle tanmlanmaktadr:

Doumdan nce, doum esnasnda ve sonraki geliim srecinde oluan eitli nedenlerle zi-hin, sosyal, olgunluk, psikodevimsel geliim ve fonksiyonlarda srekli yavalama, durakla-ma ve gerileme sonucu olarak yatlarna gre 1/4 ve daha yksek oranda gerilik ve yetersizli-i nedeniyle normal eitim programndan yararlanamayan.

Programda yer alan bu tanm ile aklanan tanm arasndaki benzerlik ve farkl-lklarlisteleyiniz.

3. Snflandrma

Yaplan yeni zihin engellilik tanmnn en nemli zellii, ilevsel olmasdr. 1970'liyllarn ncesinde yaplan tanmlarda zeka blm (ZB) puantek lt olarak elealnmakta idi. ZB puan, zeka testleri zerinde yaplan tartmalar bir yana, bireyin

zihinsel yeterliklerini aklamada olduka yetersiz kalmaktadr. Dolaysyla ZB pu-anna bakarak ocuun gereksinim duyduu yardmn profilini karmak mmknolamamaktadr.

Yeni yaklamda gereksinim duyulan yardmlar ok disiplinli bir ekip tarafndanizelge 4.1'de gsterilen younluk dzeylerine gre tanmlanmakta ve snfland-rlmaktadr. Bu yaplrken aada sunulan drt boyut dikkate alnmaktadr:

Boyut I : Zihinsel levler ve Uyumsal Beceriler

Boyut II : Psikolojik / Duygusal zellikler (rnein davranproblemleri)

Boyut III : Bedensel / Salk / Nedensel zellikler

Boyut IV : evresel zellikler



48/210


Buna gre ocuun gereksinim duyduu yardmn tipi ve younluu her bir boyut-ta ayrayrayrntlbir biimde deerlendirilir. Bunun iin gelitirilmideerlendirme aralarvardr. rnein uyumsal beceriler boyutunda sralanan, tanmda dayer alan on becerinin herbirine ilikin bir ok deerlendirme maddesi yer almakta-dr.

Sonu olarak gnmzde, zihin engelli ocuklarn arlk derecelerine gre; hafif,

orta, ar ya da buna paralel olarak eitilebilir, retilebilir, ar eklinde snfland-rlmasyaklamndan vazgeilmigrlmektedir.

Bu gelimeler Trkiye'de yrrlkte olan ynetmelik ve programlara henz yans-yabilmideildir. Halen yrrlkte olan Milli Eitim Bakanlna Balzel Okul-lar Ynetmeliinin 6. maddesinde zihin engelli ocuklar Eitilebilir, retilebilir veKlinik Bakma Muhta olarak Snflandrlmaktadr.

Esasen yaplan tm tanm ve snflandrmalar, bilimdeki gelimelerin bir rndr.

nemli olan bu gelimelere ak olmak, onlarn arkasnda kalmamak hatta mevcut

gelimelere katk

lar getirmektir. Yoksa yar

n mutlaka yeni tan

m ve s

n

fland

rma-lar yaplacaktr.

4. Nedenler

Bugn zihin engelliliin bilebildiimiz 250'den fazla nedeni vardr. Ancak ou zi-

hin engellilik durumunda kesin neden ya da nedenler bilinmemektedir. A.B.D. ya-

plan bir almaya gre hafif derecede zihin engellilerin yarsnda, ar derecede zi-

hin engellilerin % 30'unda neden bilinmemektedir.


Seyrek

Her zaman yardma gereksinim yoktur. Yalnzca yaflamn geifl dnemlerinde (r-

nein okula bafllama) ksa sreli yardma gereksinim vardr. Zaman zaman yardmlar

yksek ya da dflk younlukta olabilir.

Snrl

Uzunca bir sre yardma gereksinim vardr. Ancak bu yardm seyrek olarak yaplan

yardm niteliinde deildir. Bir sonraki yardm dzeyine gre daha az personele ge-

reksinim vardr ve hizmetin maliyeti daha dflktr.

Youn

En azndan belirli ortamlarda (ifl ya da okul) srekli (rnein her gn) yardma ge-

reksinim vardr. Yardm belirli bir amanla snrl deildir. Uzun sreli yardma gereksinim

vardr.

Yaygn

Srekli ve yksek younlukta yardma gereksinim vardr. Yaygn yardm tipik olarak

snrl ve youn yardmlarda olduundan daha fazla personeli gerektirir.

izelge 4.1: Zihin Engellilerin Gereksinim DuyduklarYardmn Younluk Dzeyine Gre Snflandrlmas


49/210


Nedenleri bilmenin iki nemli yararvar. Birincisi nedenleri bilirsek en azndan birblmn nleyebiliriz, toplumu koruyucu nlemler konusunda aydnlatabiliriz.kincisi, neden ya da nedenlerin bilinmesi bize eitim konusunda bazipularvere-

bilir. rnein Down Hastalolan ocuklarn bazortak zelliklerinden sz edile-bilmektedir.

4.1. Organik Nedenler

Organik nedenler biyolojik ve tbbi nedenleri kapsamaktadr. Ancak konu uzun birnedenler listesi oluturmaktan ok daha karmaktr. Oluturulan bu tr listelerde-ki nedenler sklkla zihin engellilik durumu ile armakla birlikte, bunlarn varlmutlaka zihin engellilik durumunu ortaya karmayabilir ya da ortaya ok dahaar bir tablo kabilir.

4.2. evresel Nedenler

Zihin engellilerin % 80-85'ini hafif derecede geri olanlar oluturmaktadr. Bunlarnounluunda herhangi bir organik nedene rastlanamamaktadr. Bu gibi durum-larda neden olarakpsikososyal dezavantaj gsterilmektedir. Psikososyal dezavantajgenellikle erken ocukluk dneminde yaanlan yoksul sosyal ve kltrel evreyitanmlamaktadr. Bu konuda kesin kantlar olmamakla birlikte gnmzde hafifderecede zihin engellilik durumunda psikososyal dezavantajlarn nemli rol oyna-

d

na inan

lmaktad

r.

5. Eitim Yaklamlar

5.1. Eitim Programlarnn Amalar

Zihin engelli ocuklarn ne renmeye gereksinimleri var?

Yakn bir zamana kadar hafif derecede zihin engellilere, geleneksel akademik konu

alanlarnn arlklolduu genel eitim programlaryavalatlmve sadeletiril-mibir biimde uygulanyordu. Daha ar derecedeki ocuklarda ise gnlk yaametkinlikleri iin gerekli ya da nkoul olduu dnlen becerilerin retimine (buetkinliklerle yeterince iliki kurulmakszn) arlk veriliyordu. Saatlerce, gnlercekovaya kpler konuyor, nesneler renklerine gre gruplandrlyordu.

Bu ocuklara bu kadar bilgi yklemenin, bir ok beceriyi lsz bir biimde ret-menin onlara ne yararolabilir? Yaamlarndaha bamsz bir biimde srdrmele-rini salar m?

Bu nedenle, bu ocuklara ne reteceiz sorusuna yant olarak "ilevsel akademik


?


50/210


beceriler" ve "bamsz yaama becerileri" diyoruz.

levsel Akademik Beceriler

Burada ilevsellikten amalanan, retilecek bilgi ve becerilerin gnlk yaamda,evde, toplumda ve evrede kullanlabilir, ie yarar olmasdr. Ancak bunu yaparkenbireysel farkllklardikkate almak gerekir. nk bir zihin engelli ocuk iin gerek-li olan bir bilgi ya da beceri dieri iin olmayabilir. Bunun iin u sorulara yant ara-mamz gerekir:

a. Programn ierii evde, okulda ya da toplumda mmkn olduunca bam-sz ilevlerde bulunmak iin gerekli olan bilgi ve beceriler zerinde younla-makta mdr?

b. erik gelecekteki gereksinimleri karlayacak nitelikte midir?

c. ocuun ailesi ieriin hem halihazrdaki hem de gelecekteki gereksinimleriin nemli olduunu dnmekte midir?

d. ocuk ieriin hem halihazrdaki hem de gelecekteki gereksinimler iinnemli olduunu dnmekte midir?

e. erik ocuun takvim yana ve halihazrdaki zihinsel, akademik ya da dav-ransal performans (baar) dzeyine uygun mudur?

f. ocuun kavram ve becerileri renmemesinin sonularneler olur?

retilmesi dnlen herhangi bir becerinin ilevsel olup olmadna karar vere-bilmenin belki de en basit yolu, zihin engelli ocuun "21 yanda olduumda bunagereksinimim olacak m?" sorusuna verecei yanta baklmasdr.

ocua sunulacak eitim programlarna karar verirken dayanak noktasbu soruya

verilecek yant olmaldr. Ufak yalardaki zihin engelli ocuklar bu soruya yant ve-

remezler. Bu nedenle aileler ve retmenler bu soruya onlar adna yant vermelidir.

Bamsz Yaama Becerileri

Bamsz yaama becerileri farklbiimlerde gruplandrlmakta ve sralanmaktadr.

stelik bu becerilere verilen nem bir toplumdan dierine farkllk gsterebilmek-

tedir. Bu konuda Dever'in yaptsnflama uygulamada genikabul grmektedir.

Dever toplumsal yaaybecerileri adaltnda 300 retimsel ama belirlenmitir.

Bunlar bebalk altnda gruplandrlmtr.



51/210


- Kiisel bakm ve geliim- Ev ve toplum yaam- / meslek

- Bozamanlardeerlendirme- Seyahat

ekil 4.3'de bu bealan ve bunlarn birbiriyle ilikisi gsterilmektedir.

5.2. retim Yntemleri

Zihin engelli ocuklarn eitimlerinde daha etkili retim yntemleri araylarg-nmzde de srmektedir. Bu araylar ierisinde davranyaklamya da uy-gulamaldavrananaliziyntemleri baarlsonular vermektedir.

Uygulamaldavrananalizi ksaca, arzu edilen renmelerin salanmasiin ev-redeki olaylarn sistemli bir biimde dzenlenmesi olarak tanmlanabilir. Uygula-maldavrananalizi ierisinde yzlerce zel retim teknii yer almakla birlikte

yntemin temelini alttemel sre oluturmaktadr:

- Yeni beceri ya da retilecek davrann ak bir biimde tanmnn ve grevanalizinin yaplmas.

- rencinin beceriye ilikin performansnn dorudan ve sklkla llmesi.- retimde rencinin aktif katlmnn salanmas.- renci performansna hemen ve sistematik geri bildirim salanmas.- Uyaran kontrol yoluyla doru renci tepkilerinin retim amal ipula-

rndan ya da yardmlardan doal ortamlardaki uyaranlara transfer edilmesi.- Yeni renilmibecerilerin farklortamlarda genellenmesi ve srdrlmesi

yollarnn gelitirilmesi.


ekil 4.3: Toplumsal Yaam Becerileri


52/210


Grev Analizi

ocua retilecek karmak ya da bir ok basamaktan oluan davranya da bece-

rileri ufak, retilmesi kolay alt grevlere blmektir. Daha sonra elde edilen alt bece-riler ya da grevler ard arda sralanr.

Grev analizinde elde edilen alt beceriler ocuun durumunu deerlendirmede do-laysyla retime nereden balayacamz konusunda bize yardmcolur.

Dorudan ve Sklkla lmler

Burada dorudan lmden amalanan ocuun performansnn o becerinin geti-i doal ortamlarda objektif olarak kaydedilmesidir. Sklkla lmden amalanan

lmlerin retim boyunca srekli olarak yap

lmas

d

r.

Bu yaplmazsa hereyden nce uyguladmz yntemin ocuk iin etkili olup olma-dna karar veremeyiz. ocukta meydana gelen gelimeleri gzmzden karabi-liriz.

Dorudan ve srekli yaplan lmler zihin engelli ocuun retim almalarnnplanlamasnda da bize nemli bilgiler verir.

ocuun Aktif Katlm

Zihin engelli ocuun retim sreci ierisinde aktif olmasetkili renme asn-dan son derecede nemlidir.

Bu nedenle zihin engelli ocuun retime etkin katlmsalanmal, bu yndekidavranlarcesaretlendirilmeli ve pekitirilmelidir.

Sistematik Geri Bildirim

ocua bulunduu performansa ilikin bilgi salanmasna geri bildirim di

Documents

EGT105U Özel Eğitim