Eğitim Bilimleri

ÖĞRENMEPSİKOLOJİSİ

Öncebiz sorduk

80 Soruda

SORU

2 10 8

kpss

64

Konu Anlatımı

Pratik Bilgiler

Sınavlara En Yakın Özgün Sorular ve Açıklamaları

Çıkmış Sorular ve Açıklamaları

GüncellenmişYeni

Baskı

Komisyon

KPSS ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ

ISBN 978-605-318-853-7

Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir.

© Pegem AkademiBu kitabın basım, yayım ve satış hakları

Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ye aittir.Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıtya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.

Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında

yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınlarısatın almamasını diliyoruz.

“Bu kitapta yer alan geçmiş yıllarda ÖSYM'nin yapmış olduğu sınavlardaki ÇIKMIŞ SORULAR'ın her hakkı ÖSYM'ye aittir. Hangi amaçla olursa olsun, tamamının veya bir kısmının kopya edilmesi, fotoğraflarının çekilmesi, herhangi bir yolla çoğaltılması ya da kullanılması, yayımlanması ÖSYM'nin yazılı izni olmadan yapılamaz. Pegem Akademi Yayıncılık telif ücreti ödeyerek bu izni almıştır.”

21. Baskı: 2017, Ankara

Yayın-Proje: Ümit DilaverDizgi-Grafik Tasarım: Gülnur Öcalan

Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı

Baskı: Vadi Grup Ciltevi A.Ş.İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105

Yenimahalle/ANKARA(0312 394 55 91)

Yayıncı Sertifika No: 14749Matbaa Sertifika No: 26687

İletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51

Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60

İnternet: www.pegem.netE-ileti: pegem@pegem.net

SUNU

Değerli Öğretmen Adayları;

Bu kitap Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Eğitim Bilimleri Testinde önemli bir yer tutan “Öğrenme” kapsamındaki yaklaşık 12 soruyu etkili bir şekilde çözebilme-niz amacıyla hazırlanmıştır.

Kitap, sorulmuş ve sorulması olası soruların titizlikle incelenmesiyle meydana getirilmiş olup;

Öğrenme Psikolojisine Giriş,

Klasik Koşullanma,

Bağlaşımcılık Kuramı,

Bitişiklik Kuramı,

Edimsel Koşullanma Kuramı,

Gestalt Kuramı,

Bilgi İşleme Kuramı,

İşaret - Gestalt Kuramı ve

Sosyal Öğrenme Kuramı

bölümlerinden oluşmaktadır.

Kitapta; bölümlerin sınav formatına uygun ve soru çözümünü kolaylaştıracak bir şekilde ele alın-masına ve bilgilerin açık ve anlaşılır bir dille ifade edilmesine, bilginin resim ve şekillerle somut-laştırılmasına ve tablolarda akılda kalıcı biçimde sunulmasına özen gösterilmiştir.

Her ünitenin sonunda,

özet,

çözümlü test,

cevaplı test ve

çıkmış sorulara;

yer verilmiştir.

Bu kitabın hazırlanmasında yardım, destek ve katkılarını esirgemeyen meslektaşlarımıza, PEGEM AKADEMİ yayınevi ve dershanesi çalışanları ile öğrencilerine teşekkürü bir borç biliriz.

Bu kitap, uzun bir birikimin ve yoğun bir emeğin ürünüdür. Kitapla ilgili görüş ve önerile-riniz bu ürünün niteliğini daha da arttıracaktır. Değerli görüş ve önerilerinizi lütfen bizimle pegem@pegem.net aracılığıyla paylaşınız.

Kitabın çalışmalarınızda yararlı olması dileğiyle, KPSS’de ve meslek hayatınızda başarılar.

Komisyon

1. BÖLÜMÖğrenme Psikolojisine Giriş

ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ .......................................4

Öğrenme Nedir? .............................................. 4

Öğrenmenin Özellikleri .................................... 4

DAVRANIŞ TÜRLERİ ............................................. 6

Doğuştan Getirilen Davranışlar ....................... 6

Geçici Davranışlar ........................................... 6

Öğrenme Ürünü Olan Davranışlar ................... 7

ÖĞRENMEYİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER .............11

Öğrenenle İlgili Faktörler ....................................11

Öğrenme Yöntemi ile İlgili Faktörler .................. 18

Öğrenme Malzemesi ile İlgili Faktörler .............. 21

ÖĞRENME KURAMLARI ..................................... 24

Davranışçı Yaklaşımla Bilişsel Yaklaşım Arasındaki Temel Farklar .................................. 24

ÖZET .................................................................... 25

ÇÖZÜMLÜ TEST .................................................. 27

ÇÖZÜMLER ......................................................... 32

CEVAPLI TEST - 1 ............................................... 35

CEVAPLI TEST - 2 ............................................... 37

ÇIKMIŞ SORULAR ............................................... 40

ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ ..................... 47

2. BÖLÜMKlasik (Tepkisel) Koşullanma

KLASİK (TEPKİSEL) KOŞULLANMA ................... 54

KLASİK KOŞULLANMANIN BEŞ TEMEL ÖGESİ ..... 54

TEMEL KAVRAMLAR ........................................... 59

Bitişiklik ............................................................. 59

Garcia Etkisi ...................................................... 59

Habercilik .......................................................... 61

Olumlu ve Olumsuz Habercilik .......................... 63

Birleşik Koşullanma ........................................... 64

Üst Düzey (Dereceli) Koşullanma ..................... 65

Duyusal Ön Koşullanma.................................... 66

Sönme ............................................................... 68

Pekiştirme ......................................................... 69

Kendiliğinden Geri Gelme ................................. 70

Genelleme ......................................................... 70

Ayırt Etme ......................................................... 71

Gölgeleme ......................................................... 72

Engelleme ......................................................... 73

KOŞULLU TEPKİLERİ ORTADAN KALDIRMA YÖNTEMLERİ ...................................................... 75

Sönmesini Bekleme .......................................... 75

Karşıt Koşullama ............................................... 75

İtici Uyarıcılara Koşullama................................. 76

Sistematik Duyarsızlaştırma.............................. 76

Karşı Karşıya Getirme (Maruz Bırakma-Taşırma) ................................. 78

ÖZET .................................................................... 79

ÇÖZÜMLÜ TEST .................................................. 80

ÇÖZÜMLER ......................................................... 83

CEVAPLI TEST - 1 ............................................... 85

CEVAPLI TEST - 2 ............................................... 88

CEVAPLI TEST - 3 ............................................... 90

İÇİNDEKİLER

vi

ÇIKMIŞ SORULAR ............................................... 93

ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ ..................... 983. BÖLÜM

Bağlaşımcılık Kuramı (Deneme-Yanılma Yoluyla Öğrenme)

BAĞLAŞIMCILIK (BAĞ KURAMI / ARAÇSAL KOŞULLANMA) ................................ 106

Deneme Yanılma Yoluyla Öğrenme ................ 106

Küçük Adımlar İlkesi........................................ 107

THORNDİKE’IN ÖĞRENME İLE İLGİLİ ÜÇ TEMEL YASASI ............................................ 108

Etki Yasası ...................................................... 108

Hazırbulunuşluk Yasası (Kanunu) ................... 109

Tekrar (Alıştırma) Yasası (Kanunu) ..................110

MERAKLISINA ....................................................110

ÖZET ...................................................................114

ÇÖZÜMLÜ TEST .................................................115

ÇÖZÜMLER ........................................................117

CEVAPLI TEST ..................................................118

ÇIKMIŞ SORULAR ............................................. 120

ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ ................... 121

4. BÖLÜMBitişiklik Kuramı

(Uyarıcı - Tepki Bitişikliği)

BİTİŞİKLİK KURAMLARI .................................... 126

WATSON ......................................................... 126

Korku Koşullanması (Küçük Albert Deneyi) .. 126

En Son ve En Sık İlkesi .............................. 127

Bulmaca Kutusu Deneyi ............................. 128

GUTHRIE ........................................................ 128

Bitişiklik İlkesi ............................................. 128

Tek Denemede Öğrenme ........................... 129

Sonunculuk İlkesi ....................................... 129

GUTHRIE’NİN ALIŞKANLIKLARI YOK ETME YÖNTEMLERİ ................................. 130

Eşik Yöntemi ................................................... 130

Bıktırma Yöntemi............................................. 131

Zıt Tepki Yöntemi ............................................ 132

MERAKLISINA ................................................... 133

ÖZET .................................................................. 134

ÇÖZÜMLÜ TEST ................................................ 135

ÇÖZÜMLER ....................................................... 137

CEVAPLI TEST ................................................. 139

ÇIKMIŞ SORULAR ............................................. 141

ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ ................... 141

5. BÖLÜMEdimsel (Operant)

Koşullanma

EDİMSEL KOŞULLANMA .................................. 146

Tepkisel Davranış ............................................ 146

Edimsel Davranış ............................................ 147

Etki Yasası ve Edimsel Koşullanma ................ 147

EDİMSEL VE TEPKİSEL KOŞULLANMANIN KARŞILAŞTIRILMASI ........................................ 148

PEKİŞTİRME ..................................................... 149

OLUMLU VE OLUMSUZ PEKİŞTİRME ............. 150

Olumlu Pekiştirme ........................................... 150

Olumsuz Pekiştirme ........................................ 151

Ceza ................................................................ 153

I. ve II. Tip Ceza.......................................... 153

PEKİŞTİRME VE CEZA TÜRLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI ........................................ 156

Birincil ve İkincil Pekiştireçler .......................... 156

PEKİŞTİREÇ TÜRLERİ ...................................... 158

Sosyal Pekiştireçler ...................................... 158

Nesne Pekiştireçleri ...................................... 158

Etkinlik Pekiştireçleri ..................................... 158

Sembolik Pekiştireçler .................................. 158

Sönme ................................................................ 158

Kendiliğinden Geri Gelme................................... 161

GENELLEME (ÖĞRENMENİN GENELLENMESİ) ...161

vii

Uyarıcı Genellemesi ........................................ 161

Tepki Genellemesi ........................................... 162

Ayırt Etme ....................................................... 164

Davranışta Kontrast ........................................ 165

PEKİŞTİRME TARİFELERİ ................................ 167

Sürekli ............................................................. 168

Sabit Oranlı ..................................................... 168

Değişken Oranlı .............................................. 168

Sabit Aralıklı .................................................... 168

Değişken Aralıklı ............................................. 168

Diğer Pekiştirme Tarifeleri ............................... 172

Artan Oranlı Pekiştirme .............................. 172

Artan Aralıklı Pekiştirme ............................. 173

Katışık Tarifeler ........................................... 173

Kademeli Yaklaşma ............................................ 174

Davranış Biçimlendirme .................................. 175

Zincirleme........................................................ 176

Koşullu Anlaşma ................................................. 178

Premack İlkesi .................................................... 179

Simgesel Ödülle Pekiştirme................................ 180

Batıl Davranış ..................................................... 181

KAÇMA VE KAÇINMA KOŞULLANMASI........... 182

Öğrenilmiş Çaresizlik .......................................... 184

Kendini Gerçekleştiren Kehanet ......................... 186

EĞİTİMDE CEZANIN KULLANILMASI............... 187

Cezanın Olumsuz Yönleri ............................... 187

Ceza Uygularken Dikkat Edilecek Noktalar..... 187

Ara Verme ....................................................... 188

Cezaya Alternatif Davranış Kontrol Teknikleri ..... 188

MERAKLISINA ................................................... 191

ÖZET .................................................................. 194

ÇÖZÜMLÜ TEST ................................................ 197

ÇÖZÜMLER ....................................................... 203

CEVAPLI TEST - 1 ............................................. 206

CEVAPLI TEST - 2 ............................................. 210

CEVAPLI TEST - 3 ............................................. 214

ÇIKMIŞ SORULAR ............................................. 218

ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ ................... 233

6. BÖLÜMGestalt Kuramı

(İçgörüsel / Kavrayarak / Sezgisel Öğrenme / Kavrama / Kavrayış /

Seziş Yoluyla Öğrenme)

GESTALT KURAMI ............................................. 246

İçgörüsel (kavrama yoluyla) Öğrenme Deneyi .. 246

GESTALT YAKLAŞIMIN TEMEL İLKELERİ........ 251

ÜRETİCİ DÜŞÜNME ......................................... 251

YARATICI DÜŞÜNME ........................................ 252

ALGI YASALARI ................................................. 254

ALGISAL DEĞİŞMEZLİK ................................... 257

BELLEK VE UNUTMA ........................................ 258

ALAN KURAMI ................................................... 259

ÖZET .................................................................. 260

ÇÖZÜMLÜ TEST ................................................ 262

ÇÖZÜMLER ....................................................... 265

CEVAPLI TEST .................................................. 267

ÇIKMIŞ SORULAR ............................................. 269

ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ ................... 270

7. BÖLÜMBilgi İşleme Kuramı

BİLGİ İŞLEME KURAMI ..................................... 274

BİLGİ DEPOLARI ............................................... 277

Duyusal Bellek (Duyusal Kayıt) ....................... 277

Kısa Süreli Bellek (İşleyen/Çalışan Bellek) ..... 277

Uzun Süreli Bellek ........................................... 277

BİLİŞSEL SÜREÇLER ....................................... 280

Bilginin Duyusal Bellekten Kısa Süreli Belleğe Aktarılması ......................................... 280

Bilginin Kısa Süreli Bellekte Saklanması......... 281

Bilginin Kısa Süreli Bellekten Uzun Süreli Belleğe Aktarılması ......................................... 282

Bilginin USB’den KSB’ye Aktarılması.............. 287

YÜRÜTÜCÜ SÜREÇLER ................................... 292

Yürütücü Kontrol Sistemi................................. 292

Yürütücü Biliş Bilgisi ........................................ 292

viii

MERAKLISINA ................................................... 293

ÖZET .................................................................. 294

ÇÖZÜMLÜ TEST ................................................ 295

ÇÖZÜMLER ....................................................... 298

CEVAPLI TEST - 1 ............................................. 300

CEVAPLI TEST - 2 ............................................. 303

ÇIKMIŞ SORULAR ............................................. 306

ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ ................... 308

8. BÖLÜMİşaret Gestalt Kuramı

(Amaçlı Davranışçılık - Beklenti Kuramı)

İŞARET GESTALT KURAMI ............................... 312

Amaçlı Davranışçılık ....................................... 312

Beklenti ........................................................... 314

Denence .......................................................... 314

Ödül Beklentisi ................................................ 315

Örtük Sönme .................................................. 315

Gizil Öğrenme ................................................. 316

Yer Öğrenme ................................................... 319

Bilişsel Harita .................................................. 321

MERAKLISINA ................................................... 322

ÖZET .................................................................. 325

ÇÖZÜMLÜ TEST ................................................ 326

ÇÖZÜMLER ....................................................... 329

CEVAPLI TEST .................................................. 331

ÇIKMIŞ SORULAR ............................................. 334

ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ ................... 335

9. BÖLÜMSosyal Öğrenme Kuramı

Gözlem Yoluyla Öğrenme

Model Alma Yoluyla Öğrenme

Dolaylı Öğrenme

SOSYAL ÖĞRENME NEDİR? ............................ 340

DOLAYLI ÖĞRENMEYİ SAĞLAYAN DOLAYLI YAŞANTILAR ..................................... 343

Dolaylı Pekiştirme ........................................... 343

Dolaylı Ceza .................................................... 343

Dolaylı Güdülenme.......................................... 344

Dolaylı Duygu .................................................. 345

MODEL ALMA YOLUYLA NELER ÖĞRENİLEBİLİR? .............................................. 346

GÖZLEM YOLUYLA ÖĞRENME SÜREÇLERİ ... 350

Dikkat .............................................................. 350

Hatırda Tutma ................................................. 350

Davranışı Meydana Getirme ........................... 351

Güdülenme...................................................... 351

SOSYAL BİLİŞSEL KURAMIN TEMEL İLKELERİ.. 353

Karşılıklı Belirleyicilik ....................................... 353

Sembolleştirme Kapasitesi .............................. 354

Öngörü Kapasitesi........................................... 354

Dolaylı Öğrenme Kapasitesi............................ 354

Öz-Yargılama (öz-yansıtma) Kapasitesi .......... 355

Öz-Yeterlik Algısı (yetkinlik beklentisi) ............ 355

Öz-Düzenleme Kapasitesi............................... 357

ÖZET .................................................................. 358

ÇÖZÜMLÜ TEST ................................................ 359

ÇÖZÜMLER ....................................................... 362

CEVAPLI TEST - 1 ............................................. 364

CEVAPLI TEST - 2 ............................................. 367

ÇIKMIŞ SORULAR ............................................. 369

ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ ................... 372

KAYNAKÇA ........................................................ 375

ÖĞRENME PSİKOLOJİSİNE GİRİŞ ¾ ÖĞRENMENİN TANIMI

¾ DAVRANIŞ TÜRLERİ

¾ ÖĞRENMEYİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER

¾ ÖĞRENME KURAMLARI

“Toplumun düşmanı cehalet, cehaletin düşmanı öğretmendir.”ATATÜRK

Yıllara Göre Çıkmış

Soru Analizleri

2012

2011

2010

2010-2

2009

2008

2007

2006

20053

3

4

5

5

8

2

2

2

32

22013

20142015

-2016

12017

KAVRAM HARİTASI

Öğrenme Psikolojisine Giriş

Öğrenme nedir?• DoğuştanGetirilenDavranışlar• GeçiciDavranışlar• ÖğrenilmişDavranışlar• Alışma• Duyarlılaşma• DuyusalAdaptasyon• Alışkanlık

• Türeözgühazıroluş• Olgunlaşma(yaşvezekâ)• Güdülenme• GenelUyarılmışlıkHâliveKaygı• Dikkat• FizyolojikDurum• GeçmişYaşantılar

• Topluyadaaralıklıçalışma• Bütünhâlindeyadaparçalara

bölerekçalışma• Aktifkatılım• Geribildirim

• Telaffuzedilebilirlik• Algısalayırtedilebilirlik• Anlamsalçağrışım• Kavramsalgruplandırma

Öğrenmeyi Etkileyen Faktörler

Öğrenenle İlgili Faktörler

Öğrenme Yöntemi ile İlgili Faktörler

Öğrenme Malzemesi ile İlgili Faktörler

Öğrenme Kuramları

• DavranışçıveBilişselYaklaşım

Bölüm Öncesi

Bu bölümde öğrenme olgusunun tanımına,

öğrenmeyi etkileyen faktörlere ve öğren-

meyi açıklayan farklı yaklaşımların genel

özelliklerine yer verilmiştir. Bu bölümde

yer alan konulardan KPSS’de her yıl or-

talama 4-5 soru çıkmaktadır. Bu bölüm

öğrenme psikolojisi konularına ilk adım ni-

teliği taşıdığı için oldukça önemlidir. İlerle-

yen bölümlerde ele alınacak olan öğrenme

kuramlarının daha iyi anlaşılabilmesi için

öğrenme psikolojisi ile ilgili temel kavram-

ların ele alındığı bu konunun iyi öğrenilmiş

olması gerekmektedir.

YAŞAMDAN

YetenekSizsiniz’infinalbölümündekazanan

AliYeşilırmakveMaxoldu.Gecedejürives

alon-

dakilerikiliyehayrankaldı.Sahneşovuileg

eceyedamgavuranAliYeşilırmak,Maxileh

oron

teptivehalayçekti.İkilidahaönceAnkarami

skethavası,İspanyolveİtalyandanslarıileM

ichael

Jacksonfigürleridesergilemişti.

“Max’inannesiAngelvebabasıOscar’ıMaca

ristan’dangetirdik.Annedebabadadahaönc

ebu

türyarışmalardabaşarılıolmuş.Maxonların

birincikuşakçocukları.Buradadoğdu.Butü

rcins

köpeklerinfiyatıise10binEuro’danbaşlıyor.

OscarveAngel’indahasonraikikuşakçocu

kları

dahaoldu.İkiyaşındakiMax’i11yıldanbuya

nabizimleçalışanPetworldKennelClub’ıneğ

itim

birimisorumlusuAliYeşilırmakeğitti.Maxger

çektensıkıeğitimlerdengeçti.Temelitaat,iler

iitaat

veşoveğitimlerialdıvebugünlerekadargeld

i.”

BaşarınınSırrı:Köpeklerineğitimindeilkikiu

nsur,temelveileriitaateğitimi.Temelitaatte

kö-

peklertasmailekontrolaltındatutulupuygun

biraltyapıyagetiriliyor.Bueğitimindensonra

da,

eğitimdeköpeğindavranışlarınıkayışolmak

sızınkontrolaltındatutmayıöğretenileriitaa

teği-

timinegeçiliyor.Bueğitimlerinhemenardınd

andaşoveğitimleribaşlıyor.(13Mart2012t

arihli

VatanGazetesi’ndenalınmıştır.)

Yetenek Sizsiniz’in final bölümünde sahibiyle yarışan

Max, izleyenleri ekrana kilitledi. Halay çeken, horon

tepen sevimli köpek birinciliği elde ederek sahibine

250 bin TL’lik büyük ödülü kazandırdı.

ÖĞRENME

PSİKOLOJİSİNE GİRİŞ

1. BÖLÜM

4

ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ

Öğrenme Nedir?

Öğrenme;organizmanındavranışlarındayaşantıyo-luylameydana gelen, nispeten (göreli olarak) kalıcıdeğişikliklerdir.

Butanımagöre;

� Öğrenmebirdavranış değişikliğidir.

� Ancakher davranış değişikliği öğrenmedeğildir.Bir davranış değişikliğinin öğrenmeolarak kabuledilmesiiçinbudeğişikliğinşuyadabunedenledeğilyaşantı yoluylagerçekleşmişolmasıgerek-mektedir.

� Bir davranış değişikliğinin öğrenmeolarak kabuledilebilmesiiçingerekliolansonkoşulbudeğişik-liğinnispeten kalıcı olmasıyanisüreklilikgöster-mesidir.

Öğrenmenin üç temel özelliği:

� Davranışta değişiklik � Yaşantı yoluyla meydana gelme� Nispeten kalıcı olma

Not

Peki,birdavranışdeğişikliğininyaşantıyoluylamey-danagelmesinedemektirveyaşantıkazanmadışın-daorganizmadadavranışdeğişikliğineyolaçabilecekfaktörler nelerdir?Yaşantı, organizmanın çevresiylegirdiği etkileşimler sonucunda kendisinde kalan iz-dir.Öğrenmetanımındayaşantısözcüğününyerine,“yaşantı”kavramınıntanımınıkoyarsakşuşekildebirtanımeldeetmişoluruz:

Bir davranış değişikliğinin öğrenme olarak kabul edilebilmesi için bedensel bir değişiklik nedeniyle ortaya çıkmış olmaması gerekir.

Not

Öğrenme; organizmanın davranışlarında çevresiylegirdiğietkileşimlersonucundakendisindekalanizlerebağlıolarakmeydanagelen,nispetenkalıcıdeğişik-liklerdir.

Yaşantıkazanmadışındaorganizmadadavranışdeğişikliğine yol açabilecek bazı faktörler vardır.Olgunlaşma,büyüme,sakatlanma,hastalık,yor-gunluk,ilaçyadaalkolalmagibinedenlerleortayaçıkandavranışdeğişiklikleriöğrenmeolarakkabuledilmez.Çünkübudavranışdeğişiklikleriorganiz-manınçevreylegirdiğietkileşimsonucundaken-disindekalan izebağlıolarakdeğilbedenselbirdeğişikliğebağlıolarakmeydanagelmektedir.Hastalık, yüksek ateş ya da sakatlanma gibidurumlarda organizmada davranış değişikliğigözlenebilir.Ateşiyükselenbirkişisayıklayabilir,ayağını inciten birinin yürüyüşü değişebilir vb.Ancakbudavranışdeğişiklikleriyaşantıkazan-masonucundaoluşmadığı içinöğrenmeolarakkabuledilemez.Benzerşekildeilaç,alkolyadauyuşturucugibimaddelerdeorganizmadadav-ranışdeğişikliğioluşturabilir.Kişikanınakarışanbumaddeninetkisiylesendeleyerekyürüyebilir,sayıklayabilir vb.Ancakbudavranışdeğişiklik-leri de yaşantı kazanmaürünüolmadıkları içinöğrenmeolarakkabuledilemezler.Organizmadadavranışdeğişikliğineyolaçacaketkenlerdenbirideolgunlaşmadır.Olgunlaşma,organizmanınkendisindenbeklenen fonksiyon-ları yerine getirecek düzeye erişmesidir. Yaşınilerlemesiyle birlikte organizma içinde var olanyeteneklerinöğrenmeolmaksızınkendiliğindenortayaçıkmasınaolgunlaşmadenir.Dolayısıylaolgunlaşmasonucundaorganizmadabirfonksi-yondeğişikliğiyanibirdavranışdeğişikliğimey-danagelmektedir.Ancakbudeğişikliğinnedeniçevreyle girilen etkileşimler sonucunda orga-nizmadakalan iz (yaşantı)değildir.Örneğinbirbebeğindoğumdanhemensonrabaşınıdiktut-masıbeklenmezancak3aylıkolduğundabuye-terliğeulaşmasıbeklenir.Budavranışdeğişikliğiöğrenmeolarakkabuledilemez.Çünkübebektegözlenendavranışdeğişikliğininnedeniyalnızcaolgunlaşmadırveyaşantıkazanmaneticesindeoluşmamıştır.

Öğrenmenin Özellikleri

� Davranıştagözlenebilirbirdeğişiklikolmalı.� Davranıştakibudeğişiklikyaşantıkazanmasonu-

cundagerçekleşmişolmalı.� Davranıştaki bu değişiklik nispeten kalıcı ve sü-

rekliolmalı.� Davranıştaki bu değişiklik sakatlanma, hastalık,

yorgunluk, uykusuzluk, ilaç, alkol ya da uyuştu-rucugibibirnedenlegeçicibirbiçimdemeydanagelmişolmamalı.

� Davranıştaki bu değişiklik yalnızca olgunlaşmaneticesindemeydanagelmişolmamalı.

5

Olgunlaşma öğrenme için ön koşuldur. Organizmanın herhangi bir davranışı öğrenmesi için gerekli olgunluk düzeyine ulaşmış olması gerekir. Fakat organizmada gözlenen davranış değişikliği çevreyle girdiği etkileşim sonucunda kendisinde kalan ize bağlı olarak değil yal-nızca olgunlaşma sonucunda ortaya çıkıyorsa bu deği-şiklik öğrenme olarak kabul edilmez.

Not

Birçocuğunokumaveyazmayabaşlamasıöğren-meolgusunaiyibirörnektir.

Davranışta bir değişiklik olacak,Dahaönceokuyupyazamayançocukartıkbubecerilerisergileyebilmektedir.

Bu değişiklik kalıcı ve sürekli olacak,Okumaveyazmadavranışıbüyükihtimalleya-şamboyuncasürecektir.

Bu değişiklik organizmanın yaşantı kazan-ması sonucunda çıkacak.Çocukta görülen bu davranış değişikliği okul-da gerçekleştirdiği faaliyetler (çizgi çalışması,fişleri görmeveöğretmeninbu fişleri okumasıvb.)sırasındaçevresiylegirdiğietkileşimlerso-nucundayaniyaşantıkazanmasonucundager-çekleşmiştir.

KPSS’de Çıkmış SoruAşağıdakilerden hangisi öğrenmenin en uygun tanımıdır?A) Bireyiniçerisindeyaşadığıkültüründeğerlerini

kazanmasüreciB) Bireyinçevresiyleetkileşimindemeydanagelen

değişmeC) Yenivekalıcıbilgilerinedinilmesiiçinyararlanı-

lanyöntemD) Yaşantılaryoluylameydanagelennispeten

kalıcıdavranışdeğişikliğiE) İstenilendavranışdeğişikliğinioluşturmakama-

cıylabireyingösterdiğibilinçliçaba

Çözüm: Öğrenme; organizmanın davranışlarında yaşantıyoluylameydanagelen,nispeten(göreliolarak)kalıcıdeği-şiklikolaraktanımlanmaktadır.Öğrenmetanımınınüçtemelbileşeni(1)organizmanındavranışlarındadeğişiklikolması(2)yaşantıyoluylameydanagelmeve (3)nispetenkalıcıolmadır.Seçeneklerdeöğrenmetanımınınbuüçtemelbile-şeniniiçerentektanım,“Yaşantılaryoluylameydanagelennispetenkalıcıdavranışdeğişikliği”ifadesidir.CevapD

KPSS’de Çıkmış SoruAşağıdakilerden hangisi öğrenilmiş davranışların bir özelliği değildir?A) YaşantısonucundaoluşmaB) KalıcıizliolmaC) ÖncekidavranışlardanfarklıolmaD) SüreklilikgöstermeE) Olgunlaşmaileortayaçıkma

Çözüm: Öğrenme yaşantı yoluylameydana gelen nispe-tenkalıcıdavranışdeğişikliğiolaraktanımlanırveyaşantıkazanma dışında davranış değişikliğine neden olan baş-kaetkenlerle (olgunlaşma,büyüme,hastalık,sakatlanma,yorgunluk,uykusuzluk,alkol,uyuşturucuyadailaç)ortayaçıkandavranışdeğişiklikleriöğrenmeolarakkabuledilmez.Bu durumda A seçeneği öğrenmenin bir özelliği iken ol-gunlaşma ile ortaya çıkmak, öğrenmenin özelliği değildir.Öğrenmedavranışdeğişikliği olarak tanımlandığı içinöğ-renilmiş davranış organizmanın önceki davranışlarındanfarklıolmalıyaniCseçeneğindebelirtildiğigibidavranıştabirdeğişiklikolmalıdır.BudavranışdeğişikliğininnispetenkalıcıolmasıvesüreklilikgöstermesigerekirkibudurumdaBveDseçeneklerindebelirtilmiştir.CevapE

KPSS’de Çıkmış SoruBir davranışın “öğrenilmişdavranış” olarak nitelene-bilmesi için

I. Alkolveilaçgibibiretkenebağlıolarakortayaçık-ma

II. Bireyde,belirlibiryaşantıdansonragörülmeIII. NispetenkalıcıolmaIV. Bedenselbirdeğişikliğebağlıolmadanortayaçık-

maözelliklerinden hangilerine sahip olması gerekir?A) YalnızII

B) YalnızIII

C) IveIV

D) I,IIveIII

E) II,IIIveIV

Çözüm:Birdavranışdeğişikliğininöğrenilmişbirdavranışolarakkabuledilmesiiçinyaşantıyoluylameydanagelme-si ve nispeten kalıcı olması gerekir. Bu durumda II ve IIInumaralı ifadeler öğrenilmiş davranışın özellikleridir. Öğ-renmeninsakatlanma,hastalanmayadaolgunlaşmagibibedenselbirdeğişikliğebağlıolmadanortayaçıkmasıor-ganizmadakidavranışdeğişikliğininnedenininyaşantıka-zanma olması gerekir. Bu durumda IV numaralı ifade deöğrenmeninözelliğidir.Alkol,ilaçgibibiretkenebağlıolarakoluşandavranışdeğişiklikleriyaşantıkazanmadışındakiet-kenlerebağlıolarakortayaçıktığıiçinöğrenmeolarakkabuledilmezler.BunedenleInumaralıifadeöğrenmeninözelliğideğildir.CevapE

6

DAVRANIŞ TÜRLERİ

Öğrenmeheminsanlardahemdehayvanlardagöz-lenenbirolgudur.Meyvesineğindentutundakarga-lara,maymunlarakadartümhayvanlardaöğrenilmişdavranışlara rastlamak mümkündür. Diğer taraftaninsanlardavehayvanlardaöğrenmeürünüolmayan,doğuştangetirilenkimidavranışlardamevcuttur. İn-sanyadahayvandavranışlarınıüçbaşlıkaltındain-celemekmümkündür:

� Doğuştangetirilendavranışlar

� Geçicidavranışlar

� Öğrenilmişdavranışlar

Doğuştan Getirilen Davranışlar

İnsanlardayadahayvanlardaöğrenilmemişdoğuştangetirilenbazıdavranışlarbulunmaktadır.Bunları ref-leksifdavranışlarveiçgüdüler(türeözgüdavranışlar)olmaküzereikibaşlıkaltındaincelemekmümkündür.

Refleksler

Doğuştan getirilen ve dolayısıyla öğrenme gerektir-meyen,belliuyarıcılarkarşısındaistemsiz(otomatik)vebasitbir tepkişeklindeortayaçıkanoldukçahızlıvetutarlıdavranışlardır.

Öksürmek, hapşırmak, kusmak, iğne batan yadaateşedeğenelimizianidençekmemiz,anibirseskarşısındairkilmemizyadagözümüzerüzgârgeldiğinde gözümüzü kırpmamız reflekslere ör-nektir.

� Doğuştan getirilirler: Öğrenilmişdeğildir.Fakatreflekslerinhepsidoğumlabirliktegörülmeyebilir.Bebeklerde gözlenen reflekslerin bazıları olgun-laşmailezamanıgeldiğindeortayaçıkar.Bazıref-lekslerdedahasonraortadankalkabilir.Ancakbudeğişikliklerolgunlaşmasonucundaoluştuğuiçinöğrenmeolarakkabuledilmez

� İstemsiz tepkilerdir: Bilinçliolmayıpistemlikont-roletabideğildirler.

� Basit davranışlardır: Refleksmekanizmasıomu-riliktarafındanyönetilirvebazıkasgruplarınıiçe-renbasitdavranışörüntüleridir.

Organizmanın denge (homeostaz) durumunu ko-rumaya yönelik istem dışı davranışları da refleksifdavranışlarkapsamındaelealınabilir.Organizmanınnormalbedenseldurumunu(vücutısısı,kanbasıncı,kanşekeri vb.) istikrarlıbirdengedüzeyinde tutma-yayönelikdavranışlarıdadoğuştangetirilirveöğre-nilmeleri gerekmez.Vücut ısısı düştüğünde titreme,yükseldiğinde terleme, kan şekeri düştüğünde kanaşekersalgılanmasıvb.

İçgüdüler (Türe özgü davranışlar)

Doğuştan getirilen ve bir hayvan türüne özgü tipikdavranışörüntülerinedenir.

Hayvanların çevreye uyumlarında içgüdülerin öne-mi büyüktür ancak insanlarda içgüdü niteliğinde davranışlar bulunmamaktadır. İnsan davranışları-nın çok büyük bir kısmı öğrenilmiş davranışlardır. İnsanda içgüdü niteliğinde davranışlar bulunmadığı için doğuştan getirdiğimiz, hayatta kalmaya ve türü devam ettirmeye yönelik davranış eğilimlerimize iç-güdüsel davranış adı verilmektedir.

Not

Farklı türlerin üreme davranışı, kuşların yuvayapmaları,memelilerinyavrularınıbüyütmedav-ranışıiçgüdülereörnektir.

� Doğuştan getirilir: Öğrenilmişdeğildir.Güçlübirgenetiktemelivardırveorganizmayeterliolgunlu-ğaeriştiğindeortayaçıkar.

� Türün tüm üyelerinde gözlenir: Uygun koşul-larda,türüntümnormalüyeleribudavranışıaynışekildesergiler.

� Karmaşık davranış örüntüleridir: Göç etmek,yuvayapmakgibidavranışlarreflekslerlekıyasla-namayacakölçüdekarmaşıkdavranışlardır.

Geçici DavranışlarDoğuştangetirilmeyenancakyaşantıkazanmanede-niyledeğildebaşkaetkenlernedeniyleoluşanvebunedenledeöğrenmeürünüolarakkabuledilemeye-cek davranışlardır. Hastalık, yorgunluk, uykusuzluk,sakatlanma,ilaç,alkolyadauyuşturucugibineden-lerlemeydana gelen ve ortaya çıkmasına yol açanetkenortadankalktığındakaybolandavranışdeğişik-likleridir.