Eğitim Psikolojisi - Pegem.Net 1... · 2018-03-09 · gili yeni bir bölüm eklenerek kapsamı genişletildi ve “Eğitim Psikolojisi” üst başlığı ile “Gelişim-Öğrenme-Öğretim”

Eğitim PsikolojisiGelişim-Öğrenme-ÖğretimEd�tör: B�nnur YEŞİLYAPRAK

20. Baskı

Editör: Prof. Dr. Binnur Yeşilyaprak

EĞİTİM PSİKOLOJİSİGelişim-Öğrenme-Öğretim

ISBN 978-605-318-672-4DOI 10.14527/9786053186724

Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

© 2018, PEGEM AKADEMİ

Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. AŞ’ye ait-tir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağı-tılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz.

Pegem Akademi Yayıncılık, 1998 yılından bugüne uluslararası düzeyde düzenli faaliyet yürüten uluslararası akademik bir yayınevidir. Yayımladığı kitaplar; Yükseköğretim Kurulunca ta-nınan yükseköğretim kurumlarının kataloglarında yer almaktadır. Dünyadaki en büyük çevri-miçi kamu erişim kataloğu olan WorldCat ve ayrıca Türkiye’de kurulan Turcademy.com ve Pegemindeks.net tarafından yayınları taranmaktadır, indekslenmektedir. Aynı alanda farklı yazar-lara ait 1000’in üzerinde yayını bulunmaktadır. Pegem Akademi Yayınları ile ilgili detaylı bilgilere http://pegem.net adresinden ulaşılabilmektedir.

“Bu kitapta yer alan geçmiş yıllarda ÖSYM'nin yapmış olduğu sınavlardaki ÇIKMIŞ SORULAR'ın her hakkı ÖSYM'ye aittir. Hangi amaçla olursa olsun, tamamının veya bir kısmının kopya edilmesi, fo-toğraflarının çekilmesi, herhangi bir yolla çoğaltılması ya da kullanılması, yayımlanması ÖSYM'nin ya-zılı izni olmadan yapılamaz. Pegem Akademi Yayıncılık telif ücreti ödeyerek bu izni almıştır.”

1. Baskı: Ekim 2006, Ankara20. Baskı: Şubat 2018, Ankara

Yayın-Proje: Özlem SağlamDizgi-Grafik Tasarım: Tuğba Kuşcuoğlu

Kapak Tasarım: Pegem Akademi

Baskı: Vadi Grup Basım A.Ş.İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105

Yenimahalle/ANKARA(0312 394 55 91)

Yayıncı Sertifika No: 36306Matbaa Sertifika No: 26687

İletişimKaranfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA

Yayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60

Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60

İnternet: www.pegem.netE-ileti: [email protected]

dizgi

Yapışkan Not

dizgi tarafından ayarlan Marked

dizgi

Yapışkan Not


Yeni Baskı İçin Teşekkür ve Birkaç Söz...

“…

Nice şeyin okulu yok Aşkın, inancın, insanlığın okulu yok Ama dilerseniz hepsini öğrenebilirsiniz Biraz çaba Yeter…

(S. K. Aksal’ın “Okuldışı” adlı şiirinden)

Kuşkusuz ki “yaşamayı öğrenmek”, gerek okulda gerekse okul dışında yaşayarak çaba harcayarak gerçekleşiyor... Gelişimin ve öğ-renmenin doğasını açıklayarak bireyin yaşam sürecine katkı yapmayı amaçlayan bu kitap da yıllar içinde büyüyüp gelişerek yaşamını sür-dürüyor…

İlk olarak 2002 yılında “Gelişim ve Öğrenme” adıyla yayımlanan ki-tabımızın ilk hali 10 baskı yaptıktan sonra güncellendi; “Öğretim” ile il-gili yeni bir bölüm eklenerek kapsamı genişletildi ve “Eğitim Psikolojisi” üst başlığı ile “Gelişim-Öğrenme-Öğretim” olarak 2006 yılında yeniden 1. baskı olarak yayın hayatına girdi ve 20. baskıya ulaştı. Kitap yoğun bir ilgi ve beğeni ile eğitim programlarımızın vazgeçilmez bir kaynağı haline geldi.

Bu süreçte kitap, her baskıda bize gelen geri bildirimlere göre ye-niden gözden geçirildi ve güncellendi. Bu yıl kitabımıza yeni bir uzman eli değdi ve sevgili hocamız Doç. Dr. Kasım Kıroğlu özenli ve titiz çalış-masıyla her bir satırını dil, ifade ve anlam açısından inceledi, düzeltti, güncelleme önerileri getirdi. Onun katkıları ile bu yeni baskının değe-ri arttı, kendisine yürekten teşekkürler... Bir büyük teşekkür de Servet Sarıkaya’nın şahsında tüm Pegem ailesine; kitabımıza hak ettiği özeni gösterdikleri için.

Üniversitelerimizde ilgili derslerde kitabımızdan yararlanan tüm akademisyenlerimize ve kitabı çok sevdiklerinden emin olduğum tüm üniversite öğrencilerimize ve mezunlarımıza gösterdikleri ilgi ve değer için müteşekkirim.

Daha güzel bir dünya için umut ve çabalarımızın sürmesi dileğiyle...

Editör

Binnur Yeşilyaprak

Ankara, Şubat 2018

dizgi

Yapışkan Not


dizgi

Yapışkan Not


dizgi

Yapışkan Not


iv

Bu kitap;

Öğrencilerinin gelişimlerini tanımak, onların her yönüyle sağlıklı gelişebilmeleri-ne yardımcı olmak ve öğrencilerine uygun öğrenme yaşantıları kazandırmak isteyen

ÖĞRETMENLERE VE ÖĞRETMEN ADAYLARINA

Eğitim sürecini geliştirmede önemli sorumluluklar taşıyan

YÖNETİCİLERE VE MÜFETTİŞLERE

Çocuğunun gelişim ve öğrenme süreci-ni öğrenip ona yardımcı olmak isteyen

ANNE VE BABALARA

Dünyada var olma, gelişme ve yaşa-mayı öğrenme sürecini merak eden ve bu süreci olumlu etkileyerek kendini geliştir-mek isteyen

TÜM BİREYLERE ithaf olunur...

“Siz hiç bir kitaba aşık oldunuz mu?”

Hayatımı Değiştiren KİTAP

Ben şu an dershanemde oturmuş “Eğitim Psikolojisi” kitabınızı oku-

yorum, belki 50. kez! Evet, evet yanlış duymadınız, en az elli kez... Bir

kitap bu kadar sevilir mi? Ya da hangi kitap bu kadar çok okunmayı

hak edecek kadar değerlidir! Ben size hayatımın küçük bir özetini

yapayım. Bu kitaptan öncesini mi duymak istersiniz yoksa sonrasını

mı?..

Fen-Edebiyat Fakültesi’ni bitirdikten sonra iş bulamayacağımı düşü-

nüp pedagojik formasyon eğitimi almaya karar verdim. Gelişim ve

Öğrenme dersi hocamız sizin kitabınızı kullanıyordu. Ben de aldım.

Daha kitabı elime ilk aldığım andan itibaren inanamayacağım bir

dünyanın içinde buldum kendimi. Kitap sanki en sevdiğim bir kıya-

fetim gibi, üzerimden çıkmaz gibi, nereye gitsem yanımda. Siz hiç

bir kitaba aşık oldunuz mu?..

... Neden bu kadar etkilendim diye düşündüm. Eğer bir kitap yazsay-

dım, emin olun böyle bir kitap yazmak isterdim. Bu kadar duygulara

hitap eden ya da duyguları en doğru yerinden yakalayan...

... Siz beni ben yapmadınız, bana şunu gösterdiniz: Nesrin, bu sensin.

Artık kendinin farkına var. Sen değerli bir insansın. Dürüst, empatik

ve içten olduğun sürece başarı seni kovalayacak... Kitabınızın sonun-

daki hikayedeki gibi “kuşun geleceği benim elimde”...

Nesrin Ertunan (Kimya öğretmeni)

Bir Okuyucu Mektubu

Teşekkür: Teşekkür: Olumlu değerlendirmeleri ile bizleri ödüllendiren öğrenciler; Dicle

Üniversitesinden Ayten ÇEÇER, Kıbrıs’tan Bahar OKÇU, Gazi Üniversitesinden Feridun

CAVLI, Çukurova Üniversitesinden Sema ERGÖNÜL, Balıkesir Üniversitesinden Başak

VARGÜN, Süleyman Demirel Üniversitesinden Nejdet DÜZELTEN’e teşekkürler...

Okuyucu değerlendirmelerini merakla bekliyoruz.

Bu kitap öncelikle insan yaşamındaki iki temel ‘MUCİZE’yi

anlatıyor:

Birincisi, döllenmiş bir yumurtadan bir bebeğin dünyaya geli-

şi, büyüyüp gelişmesi ve bir yetişkin olması!

İkincisi, dünyaya geldiğinde yaşama dair hiçbir bilgisi olma-

yan bu bebeğin yaşamayı öğrenmesi! Yani konuşmayı, yürümeyi,

yemek yemeyi, şarkı söylemeyi, kavga etmeyi, fareden korkma-

yı, bisiklete binmeyi, insanları sevmeyi, kopya çekmeyi, trafik

kurallarını ve onlara uymamayı, flört etmeyi, doktor, hemşire,

mühendis ya da öğretmen olmayı! “Yaşamayı öğrenmek” için ne

kadar çok davranış öğrenmemiz gerektiğinin bir listesini yapmak

mümkün olsa bu listenin uzunluğu ne kadar olur dersiniz?

İşte bu kitap, aslında, sürekli gerçekleştiği ve hepimizi kap-

sadığı için pek de farkında olmadığımız ve olağan karşıladığı-

mız bu iki temel mucizeyi; GELİŞİM ve ÖĞRENME’yi açıklamayı

amaçlıyor. Bu amacı gerçekleştirmede geçerli olan yaklaşım ve

modelleri de inceleyerek bireyin gelişim ve öğrenmesine yardım-

cı olacak ÖĞRETİM’i de kapsıyor.

Kitap, özellikle öğrencilerin gelişim özelliklerini tanıyarak

onların ‘öğrenme’ yaşantıları kazanmalarını sağlamakla yükümlü

öğretmenlere yönelik olarak hazırlanmıştır. Bu nedenle üniver-

sitelerin, öğretmenlik programlarındaki ‘aday öğretmenler’ için

YÖK’ün öğretmenlik programları içinde 2. veya 3. yarıyılda yer

alan “Eğitim Psikolojisi” dersinde kullanılabilecek bir kaynak

kitap olarak tasarlanmıştır. Konuların seçimi, sıralama ve kapsamı

bu hedef kitlenin hazırbulunuşluk düzeyine ve gereksinimine

uygun olarak hazırlanmıştır.

Kitabın tasarımında şu noktalar esas alınmıştır:

1. YÖK kur tanımına uygun olarak, öğretmenlik formasyonu

programında yer alan diğer dersler ile bütünleşmesi, önceki

ve sonraki formasyon dersleri ile aşamalığı ve ardışıklığı sağ-

layabilmesi.

2. Farklı lise programlarından gelen öğrencilerin farklı

hazırbulunuşluk düzeylerine uygun olması.

3. Gerek farklı eğitim kademelerinde (okul öncesi, ilköğretim,

ortaöğretim düzeylerinde) gerekse değişik alanlardaki öğret-

men adaylarına kaynak olabilme.

Ön Söz

viii

4. Öğrencinin bir öğretmen adayı olarak öğrendiklerini meslek yaşamına transfer edebilmesi.

5. Dersi yürütecek öğretim elemanlarının rahat izleyebilecekleri bir kaynak kitap olabilmesi.

6. Üniversite öğrencilerinin sıkılmadan okuyup çalışabilecekleri “ilginç ve keyifli bir kitap” olması.

Elinizdeki kitap, bu özellikleri ne derece taşıyor, buna okuyu-cular karar verecektir. Ancak bizler, kitabı hazırlayan ve yayım-layan oldukça kalabalık bir ekip olarak elimizden geleni yaptık. Kitabın gerçekten hedef kitlenin gereksinimlerini karşılayabi-lecek bilimsel bilgileri, okuyucu ile etkileşime girerek ve rahat anlaşılır bir tarzda sunmasına çalıştık.

Umarız ki çabalarımız takdir edilecektir! Kuşkusuz olumlu geri bildirimler kendimizi iyi hissetmemizi, olumsuz geri bildirimler de kitabı geliştirmemizi sağlayacaktır! Bu nedenle, nasıl olursa olsun, geri bildirimlerinizi bekliyoruz...

Kitabın, tüm öğretmen adaylarına, hazırlandıkları mesleği sevmelerine ve bu alanda kendilerini geliştirmelerine katkıda bulunması dileğiyle...

Şubat 2018

Editör:

Prof. Dr. Binnur Yeşilyaprak Ankara Üniversitesi

Eğitim Bilimleri Fakültesi

dizgi

Yapışkan Not


Bu kitap psikolojinin iki alt alanı olan “Gelişim” ve “Öğrenme”

konularını incelemektedir. Öğrenme, gelişim temeline dayanır.

Sizler, üniversiteye girme başarısını gösteren gençler olarak öğren-

menin gerektirdiği gelişim aşamalarını büyük ölçüde tamamladı-

ğınızı kanıtlamış bireylersiniz. Üniversitede göstereceğiniz başarıyı

etkileyen pek çok faktör bulunmaktadır. Bu faktörlerin niteliği ve

başarıyı etkileme gücü bireye göre değişir. Ancak başarıyı etkile-

yen en önemli faktörlerden biri çalışma yöntemidir.

Ders çalışma yöntemi, bilgilerin zihne yerleşmesi ve hatırlan-

ması açısından başarıyı önemli ölçüde etkiler. Bu nedenle size, bu

kitabı çalışırken, diğer yöntemlere göre daha etkili olduğu araş-

tırmalarla kanıtlanmış bir yöntem önerilmektedir. Bu yöntemin

temelini oluşturan kuramsal düşünceler 10. Ünite’de tartışılmak-

tadır.

Yöntem, bir üniteyi çalışırken birbirini izleyen beş aşamanın

ilk harflerinin yanyana getirilmesiy-

le adlandırılmıştır: İSOAT yöntemi.

Yöntemin basamakları şu şekildedir:

İ → İzle (gözden geçir)

S → Sorular oluştur

O → Oku

A → Anlat (tekrarla)

T → Test et (kendini değerlendir)

İlk ve son aşamalar bir ünitenin bütününe uygulanır; aradaki üç

aşama ünitede yer alan konulara, yeri geldikçe uygulanır.

Şimdi kısaca her aşamayı inceleyelim :

1. İZLE Aşaması (gözden geçirme): İlk aşamada ünitenin bütünü

hakkında bir fikir edinmek için ünitenin başından başlayıp sonu-

na kadar hızla gözden geçiriniz. Ana başlıklar, alt başlıklar, şekil,

resim, tablo vb. kısımlara göz atınız. Giriş kısmını okuyunuz ve

bölümün sonundaki özet (gözden geçirelim) kısmını mutlaka

okuyunuz. Bu işi dikkatinizi toplayarak sadece 5-10 dakikada

yapabilirsiniz.

2. SOR Aşaması: Gözden geçirme aşamasında, ünite kapsamında

yer alan konularla ilgili kafanızda sorular oluşturunuz. Nelerden

söz ediliyor? “Ne, Nasıl, Neden?“ gibi sorular sorunuz ve daha

önce bu konularda belleğinizde var olan bilgilerle bağlantı

kurarak neler öğrenebileceğinizi kestirmeye çalışınız. Burada

Öğrenciler İçin

Kitabı Kullanma Kılavuzu

İZLE (Gözden Geçir)

SOR OKU ANLAT

TEST ET

x

ünitenin başında yer alan “Düşünelim, tartışalım” kısmında verilen

sorulara ve ünite içinde yer alan sorulara da göz atabilirsiniz.

3. OKU Aşaması: Kafanızda oluşan genel fikir ve çıkardığınız sorular

çerçevesinde konuyu, anlamaya çalışarak dikkatlice okuyunuz.

Sorduğunuz soruları yanıtlamaya çalışınız. Okumakta olduğunuz

konu üzerinde düşünün ve belleğinizdeki ilgili konularla bağlantısı-

nı kurmaya çalışınız. Tanım, benzerlik, farklılık belirten önemli kısım-

ların altını çizin, ana noktalara işaret koyunuz. Anahtar noktalara

dikkat ediniz.

4. ANLAT (Tekrarla) Aşaması: İzle aşamasında tüm üniteyi gözden

geçirmelisiniz. Ancak, Sor, Oku ve Anlat aşamasını, ünite içinde

bütünlük oluşturan ana konulara sırasıyla uygulamanız gerekiyor.

Belli bir alt konuyu okuduktan sonra ana fikirleri hatırlamaya ve

kendi kendinize anlatmaya çalışın. Tekrarlama, bilgileri belleğe yer-

leştirmenin güçlü bir aracıdır. Okuduklarınızı, kendi sözcüklerinizle

ve tercihen yüksek sesle anlatın. Bu alt bölümü yeterince öğrendi-

ğinizden emin olduğunuzda, izleyen alt bölüme geçin ve sor, oku,

anlat aşamalarını yeniden uygulayın. Ünitenin tüm alt konularını

bitirinceye dek bu şekilde devam edin.

5. TEST ET Aşaması: Ünitenin çalışılması tamamlandıktan sonra özet

(gözden geçirelim) kısmını bir kez daha okuyun ve değerlendirme

sorularını yanıtlayın. Ayrıca “sınıf uygulamaları” olarak ünite sonun-

da yer alan sorular da sizin kendinizi değerlendirmenize yardımcı

olacaktır.

Sevgili öğrenciler, bu kitap sizin rahat okumanızı, sıkılmadan çalış-

manızı ve kolay anlamanızı sağlayacak şekilde tasarlanmıştır. Bu tasa-

rım hem içerik olarak konuların sıralanması, genelden özele doğru ele

alınması, açık-anlaşılır bir dil kullanılması, dikkati toplamaya yarayacak

soru, örnek ve deneylere yer verilmesi şeklinde; hem de biçim olarak

algılama, izleme ve belleğe kaydetmeye uygun bir düzenleme açısın-

dan sağlanmaya çalışılmıştır. Ancak unutmayın, öğrenmeyi etkileyen

en önemli etken içten güdülenme, yani sizin öğrenmek istemeniz ve

kendinizi çalışmaya konsantre edebilme gücünüzdür.

Son olarak, bu kitabın SEVİLMEYE ihtiyacı olduğunu unutmayın.

Lütfen kitabı sevgiyle elinize alın ve severek kullanın. Ülkemizin 11 ayrı

üniversitesinden, bu alanda yetkin 13 ayrı akademisyenin, yılların biri-

kimiyle ve aylarca süren uğraşlarının sonucu ortaya çıktığını düşünün.

Ne dersiniz, sizce de sevilmeyi hak etmiyor mu?

Editör

Bu kitap, öğretmenlik programlarında yer alan “Eğitim Psikolojisi”

dersi için bir kaynak kitap olarak hazırlanmıştır. Siz öğretim elemanları-

nın dersi yürütmede rahat izleyebileceği ve dersin etkin ve zevkli işlen-

mesine katkı sağlayabilecek bir tasarım gerçekleştirilmeye çalışılmıştır.

Bu amaçla her ünite aşağıda açıklanan bir formata göre hazırlanmıştır:

1. Öğrenme Hedefleri

Her ünitenin başına, o üniteye yönelik olarak öğrencilerin ulaşması

beklenen hedefler konmuştur. Bilindiği gibi dersin başında öğrencilerin

hedeflerden haberdar edilmesi konuya dikkat çekme, güdüleme ve

anlamlı öğrenmeyi teşvik etme açısından katkı sağlayabilir.

2. İçindekiler

Ünitenin içinde yer alan ana konular ve bazı önemli alt başlıklar veri-

lerek bilgilerin nasıl bir düzenlemeyle sunulacağı sıralanmıştır.

3. Düşünelim, Tartışalım

Konunun başında, derse giriş yapmak için öğrencilere yöneltile-

bilecek, onları düşünmeye sevk edebilecek sorular yer almaktadır. Bu

soruların, konuya ilişkin güncel, somut yönleri göstererek öğrencinin

dikkatini çekmesi ve ilgi uyandırması amaçlanmıştır. Bu sorular üzerinde

küçük bir tartışma ile konuya giriş yapıldığında dersin daha ilgi çekebi-

leceği düşünülmüştür.

4. Örnek Olay

Her ünitenin başında örnek olay olarak, ünitenin kapsamı ile ilgili bir

karikatür, anı, öykü ya da deney yer almıştır. Örnek olayın incelenmesi

ile öğrencilerin kafasında konularla ilgili soruların oluşması, bazı ipuçları

verilmesi ve ilgi çekilmesi amaçlanmıştır.

5. Konuların Sunumu

Konuların ana başlıklar ve alt başlıklar halinde sunulmasına, özet

tablolara yer verilmesine, şekil ve şemalarla daha anlaşılır hale getirilme-

sine çalışılmıştır. Konular sunulurken aşağıdaki simgelerle, bilgiyi işleme

sürecinin aktif kılınması hedeflenmiştir.

Öğretim Elemanları İçin

Kitabı Kullanma Kılavuzu

xii

• Anahtar kavramlar, önemli noktaların vurgulanması ve tekrarın sağ-

lanması,

• Öğrencileri yönlendirecek, dikkati sürdürmeye yardımcı olacak soru-

ların sorulması ile düşünce sürecinin aktif kılınması ve güncel bağlan-

tıların kurulması,

• Konuyu somutlaştıracak, anlamayı ve bellekte saklamayı sağlayabile-

cek örnek durumların verilmesi veya konu ile ilgili bilimsel deneylerin

sunulması. Anlamayı, bilgiyi saklamayı kolaylaştıracak ve dikkati artı-

rabilecek uyarıcıların sağlanması,

• Ayrıca konularla ilgili fotoğraf ya da resimlerle yine öğrencilerin ilgisi-

nin çekilmesi ve kalıcılığın sağlanması.

6. Sınıf Uygulamaları

Bu bölümde, öğrencilerin üniteyi işledikten sonra konularla ilgili

zihinsel uygulamalar, tartışmalar yapabilmesi ve öğrenilenlerin pekiş-

tirilmesi düşüncesi ile tasarlanmış sorular ve öneriler yer almaktadır.

Bunlar, dersin sonunda değerlendirme amaçlı kullanılabilir veya ev

ödevi olarak verilebilir.

7. Özet: Önemli Noktaları Gözden Geçirelim

Ünitede yer alan konuların ana hatları ile özetlenmesi, önemli nokta-

ların vurgulanarak tekrar edilmesi amacıyla hazırlanmıştır.

8. Değerlendirme Soruları

Öğrencilerin kendi kendilerini test etmeleri düşüncesiyle konulan bu

sorular, dersin sonunda öğrencilere yöneltilebilir. Yeni sorular hazırlan-

masında bir fikir verebilir.

9. Kaynakça

Ünite içinde yararlanılan kaynaklar, metin içinde referans numarası

sistemiyle, bölüm sonlarında yer almıştır. Konuları daha ayrıntılı sunmak

isteyen öğretim elemanları kuşkusuz yeni kaynaklara başvurma gerek-

sinimi duyabilir.

Kitabın bu formatıyla sizlerin “öğretme” işinizi daha kolay ve daha zevkli

hale getirebilmesini umut ediyoruz. Kitabın yeni baskılarında daha

yeterli bir kapsam ve formata kavuşması sizlerin eleştiri ve önerileri ile

gerçekleşebilecektir.

Sizlere ve öğrencilerinize yararlı olabilmek dileğiyle...

Editör

BÖLÜM I Ünite 1. Gelişim ve Öğrenme Psikolojisine Giriş Prof. Dr. Şermin Külahoğlu Uludağ Üniversitesi

Ünite 2. Gelişimin Doğası Prof. Dr. Betül Aydın İstanbul Bilim Üniversitesi

Ünite 3. Bedensel ve Devinsel Gelişim Doç. Dr. Mehmet Bilgin Çukurova Üniversitesi

Ünite 4. Bilişsel Gelişim ve Dil Gelişimi Yrd. Doç. Dr. Hadiye Küçükkaragöz Dokuz Eylül Üniversitesi

Ünite 5. Kişilik Gelişimi (Psikososyal ve Ahlak Gelişimi) Prof. Dr. Gürhan Can Hasan Kalyoncu Üniversitesi

BÖLÜM II Ünite 6. Öğrenmenin Doğası Prof. Dr. Mustafa Kılıç Ufuk Üniversitesi

Ünite 7. Öğrenmede Davranışsal Yaklaşımlar Prof. Dr. Kurtman Ersanlı Ondokuz Mayıs Üniversitesi

Ünite 8. Sosyal Öğrenme Kuramı Prof. Dr. İsa Korkmaz Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi

Ünite 9. Gestalt ve İnsancıl Yaklaşımda Öğrenme Prof. Dr. Filiz Bilge Hacettepe Üniversitesi

Ünite 10. Bilgiyi İşleme Modeli Yrd. Doç. Dr. Bülent Öztürk Doç. Dr. İbrahim Kısaç Gazi Üniversitesi

Ünite 11. Öğrenmeden Öğretime Yrd. Doç. Dr. Ertuğrul Uçar Aksaray Üniversitesi Prof. Dr. Binnur Yeşilyaprak Ankara Üniversitesi

Üniteler ve Yazarları

Editör: Prof. Dr. Binnur Yeşilyaprak Ankara Üniversitesi

19. Baskı İçin Teşekkür ve Birkaç Söz .................................................................................. iii

Bir Okuyucu Mektubu ................................................................................................................. v

Ön Söz ..........................................................................................................................................vii

Öğrenciler İçin Kitabı Kullanma Kılavuzu ......................................................................... ix

Öğretim Elemanları İçin Kitabı Kullanma Kılavuzu ....................................................... xi

Üniteler ve Yazarları ...............................................................................................................xiii

Şekiller Listesi.............................................................................................................................xx

Tablolar Listesi ...........................................................................................................................xx

Şemalar Listesi ..........................................................................................................................xxi

GELİŞİM VE ÖĞRENME PSİKOLOJİSİNE GİRİŞ

Ünite 1 (1-28)

Giriş ..................................................................................................................................................2

Psikolojinin Tanımı .....................................................................................................................3

Psikolojinin Tarihçesi .................................................................................................................6

Psikoloji Bilimini Yönlendiren İnsan Anlayışı Yaklaşımları ....................................... 10

Psikolojinin Alt Dalları ............................................................................................................ 11

Eğitim Psikolojisi ...................................................................................................................... 15

Eğitim Psikolojisinin Alt Alanları ........................................................................................ 17

Gelişim ve Öğrenme Psikolojisinde Kullanılan Araştırma Teknikleri .................... 19

Sınıf Uygulamaları ................................................................................................................... 26

Özet: Önemli Noktaları Gözden Geçirelim ..................................................................... 26

Değerlendirme Soruları......................................................................................................... 27

Kaynakça ..................................................................................................................................... 28

GELİŞİMİN DOĞASI

Ünite 2 (29-55)

Giriş ............................................................................................................................................... 31

Gelişimle İlgili Temel Kavramlar ......................................................................................... 32

Gelişim ......................................................................................................................................... 32

Büyüme ....................................................................................................................................... 32

Olgunlaşma ............................................................................................................................... 32

Öğrenme .................................................................................................................................... 33

Hazırbulunuşluk ....................................................................................................................... 33

Kritik Dönem ............................................................................................................................. 33

Gelişimin Biyolojik ve Çevresel Temelleri ....................................................................... 34

Kalıtım .......................................................................................................................................... 34

Çevre ............................................................................................................................................ 37

Gelişim İlkeleri .......................................................................................................................... 38

Gelişim Dönemleri ve Gelişim Görevleri ......................................................................... 41

Gelişim Dönemleri ve Özellikleri........................................................................................ 41

Gelişim Görevleri ..................................................................................................................... 43

Gelişim Alanları ........................................................................................................................ 46

Öğretmenler İçin Gelişimin Doğasını Bilmek Neden Gereklidir? ........................... 47




Kaynakça ..................................................................................................................................... 55

İçindekiler

xvi

BEDENSEL VE DEVİNSEL GELİŞİM

Ünite 3 (57-81)

Giriş ............................................................................................................................................... 58

Bedensel Büyüme ve Gelişim.............................................................................................. 59

Büyüme ....................................................................................................................................... 59

Beden Oranı............................................................................................................................... 60

Devinsel (Psiko-Motor) Gelişim .......................................................................................... 61

Okul Öncesi Dönem ............................................................................................................... 62


Devinsel Büyüme ve Gelişim ............................................................................................... 63

İlköğretim Dönemi .................................................................................................................. 67



Ortaöğretim Dönemi ............................................................................................................. 69



Ergenlikte Cinsel Gelişim ...................................................................................................... 70

Bedensel ve Devinsel Gelişimde Bireysel Farklılıklar .................................................. 73

Öğretmenin Bedensel ve Devinsel Gelişim Açısından Sorumlulukları ................ 74




Kaynakça ..................................................................................................................................... 81

BİLİŞSEL GELİŞİM VE DİL GELİŞİMİ

Ünite 4 (83-122)

Giriş ............................................................................................................................................... 84

Piaget’nin Bilişsel Gelişim Kuramı ..................................................................................... 85

Bilişsel Gelişimin Ögeleri ve Kavramları .......................................................................... 85

Jean Piaget (1896-1980) ve Klinik Yöntem .................................................................... 90

Piaget’nin Bilişsel Gelişim Dönemleri .............................................................................. 91

Duyusal-Hareket (Sensory-Motor) Dönemi (0-2 Yaş) ................................................. 92

Duyusal-Hareket Dönemin Eğitimsel Doğurguları ..................................................... 94

İşlem Öncesi Dönem (2-7 Yaş) ............................................................................................ 94

İşlem Öncesi Dönemin Eğitimsel Doğurguları ............................................................. 98

Somut İşlemler Dönemi (7-11 Yaş) ................................................................................... 98

Somut İşlemler Döneminin Eğitimsel Doğurguları...................................................100

Soyut İşlemler Dönemi (11 Yaş ve Üstü) .......................................................................100

Soyut (Formel) Düşüncenin Eğitimsel Doğurguları ..................................................102

Çocukta Dil Gelişimi .............................................................................................................102

Dil Gelişimi ...............................................................................................................................102

Dil Nedir? ..................................................................................................................................103

Çocukta Dil ve Düşünce ......................................................................................................104

Dil Gelişimi ile İlgili Görüşler .............................................................................................104

Okul Öncesi Dönemde Dil Gelişimi ................................................................................106

Agulama Evresi (0-12 Ay) ...................................................................................................107

Tek Sözcük Evresi (12-18 Ay) .............................................................................................108

Kelimelerin Birleştirilmesi Dönemi (Telgrafik Konuşma, 18-24 Ay) ....................108

İlk Gramer Süreci (24-60 Ay) ..............................................................................................108

Dil Gelişimini Etkileyen Faktörler .....................................................................................109

Okul Döneminde Dil Gelişimi ...........................................................................................111

Sınıf Uygulamaları .................................................................................................................112

Özet: Önemli Noktaları Gözden Geçirelim ...................................................................113

Değerlendirme Soruları.......................................................................................................114

Kaynakça ...................................................................................................................................121

xvii

KİŞİLİK GELİŞİMİÜnite 5 (123-163)

Giriş .............................................................................................................................................125Freud’un Kişiliğin Yapısı, Örgütlenmesi ve Gelişimine İlişkin Kuramsal Yaklaşımları ..............................................................................................................................126Topografik Kişilik Kuramı ....................................................................................................126Yapısal Kişilik Kuramı ...........................................................................................................127Psikoseksüel Gelişim Kuramı .............................................................................................128Psikoseksüel Gelişim Kuramının Eğitim Açısından Sonuçları ................................132Erikson’ın Psikososyal Gelişim Kuramı ...........................................................................133Psikososyal Gelişim Dönemleri ........................................................................................134Güvene Karşı Güvensizlik (0-1 Yaş) .................................................................................136Özerkliğe Karşı Kuşku ve Utanç (1-3 Yaş) .....................................................................136Girişimciliğe Karşı Suçluluk (3-6 Yaş) ..............................................................................137Başarılı Olmaya Karşı Yetersizlik (6-12 Yaş) ..................................................................138Kimlik Kazanmaya Karşı Kimlik Krizi (12-18 Yaş) ........................................................139Ergenlik Sonrası Yaşanan Karmaşalar ............................................................................139Psikososyal Gelişim Kuramının Eğitim Açısından Sonuçları ..................................140Ahlâk Gelişimi .........................................................................................................................141

Piaget’nin Ahlâk Gelişimi Kuramı ...............................................................................141Kohlberg’in Ahlâk Gelişimi Kuramı ............................................................................142Gelenek Öncesi Düzey ....................................................................................................144Geleneksel Düzey .............................................................................................................144Gelenek Ötesi Düzey .......................................................................................................145

Ahlâk Gelişim Kuramlarının Eğitsel Doğurguları .......................................................146Farklı Eğitim Dönemlerindeki Öğrencilerin Kişilik Gelişimlerini Kolaylaştırmada Ailenin ve Öğretmenin Rolü ............................................................146Okul Öncesi Eğitim Dönemi ..............................................................................................147İlköğretim Dönemi ................................................................................................................149Ortaöğretim Dönemi ...........................................................................................................151Sınıf Uygulamaları .................................................................................................................152Özet: Önemli Noktaları Gözden Geçirelim ...................................................................152Değerlendirme Soruları.......................................................................................................153Kaynakça ...................................................................................................................................163

ÖĞRENMENİN DOĞASIÜnite 6 (165-196)

Giriş .............................................................................................................................................166Öğrenme ile İlgili Kavramlar ..............................................................................................167

Öğrenmenin Niteliği ........................................................................................................169Öğrenilmiş Davranış İle Doğuştan Getirilen (İçgüdüsel ve Refleks) Davranışların Farkı ............................................................................................................170

Öğrenmenin Biyolojik Temelleri ......................................................................................171Sinir Sistemi ........................................................................................................................171Sinir Sisteminin Görevleri ..............................................................................................172Beyin ve Gelişmesi ...........................................................................................................173Beynin Görevleri ...............................................................................................................175Beynin İşlevleri................................................................................................................ ...175Öğrenmede Duyu Organlarının Rolü ........................................................................176

Öğrenmeyi Etkileyen Etkenler ..........................................................................................177Öğrenenle İlgili Etkenler (Kişisel Etkenler) ..............................................................177

Öğrenmede Bireysel Ayrılıklar ..........................................................................................182Öğrenme Olayına Kuramsal Açıdan Kısa Bir Bakış ....................................................184Öğrenmenin Doğasını Bilmek Öğretmen İçin Neden Gereklidir? .......................185Sınıf Uygulamaları .................................................................................................................187Özet: Önemli Noktaları Gözden Geçirelim ...................................................................187Değerlendirme Soruları.......................................................................................................188Kaynakça ...................................................................................................................................195

xviii

ÖĞRENMEDE DAVRANIŞSAL YAKLAŞIMLARÜnite 7 (197-243)

Giriş .............................................................................................................................................198Davranışçı Öğrenme Kuramları ........................................................................................199

Klasik Koşullama ...............................................................................................................200Etki Yasası ............................................................................................................................205Edimsel Koşullama ...........................................................................................................208

Davranışsal Öğrenmenin Temel İlkeleri ........................................................................212Uyarıcıların Rolü ................................................................................................................212Pekiştireçler ........................................................................................................................212

Davranışçı Yaklaşımların Sınıf Ortamında Uygulanması .........................................218Uyarıcıların Hazır Olması ................................................................................................219Şekillendirme (Davranış Biçimlendirme) ................................................................219Önceki Yaşantıların Yeni Davranışlara ve Yeni Yaşantılara Etkisi ....................222

Sınıf Uygulamaları .................................................................................................................226Özet: Önemli Noktaları Gözden Geçirelim ...................................................................226Değerlendirme Soruları.......................................................................................................227Kaynakça ...................................................................................................................................243

SOSYAL ÖĞRENME KURAMIÜnite 8 (245-269)

Giriş .............................................................................................................................................246Sosyal Öğrenme Kuramının Gelişimi .............................................................................247Sosyal Öğrenme Kuramının Temel Kavramları ...........................................................250Sosyal Öğrenme Kuramının Dayandığı Temel İlkeler ..............................................255Gözlem Yoluyla Öğrenme Süreçleri ...............................................................................260Sosyal Öğrenme Kuramının Eğitimde Uygulanması ................................................262

Uygun Model Kullanmak ...............................................................................................262Öz-Yeterliğin Geliştirilmesi............................................................................................263Öğrencilerin Duygularını Dikkate Almak .................................................................264Sosyal Öğrenmenin Sınıf Ortamında Uygulanışı ..................................................264

Öğretmene Öneriler .............................................................................................................265Sınıf Uygulamaları .................................................................................................................266Özet: Önemli Noktaları Gözden Geçirelim ...................................................................266Değerlendirme Soruları.......................................................................................................267Kaynakça ...................................................................................................................................269

GESTALT VE İNSANCIL YAKLAŞIMDA ÖĞRENMEÜnite 9 (271-302)

Giriş .............................................................................................................................................272Gestalt Kuramda Öğrenme ................................................................................................273

Algılama ...............................................................................................................................274Algı Yasaları ........................................................................................................................276

1. Şekil-Zemin (Figure-Ground) İlişkisi .................................................................2762. Yakınlık (Proximity) Yasası ...................................................................................2773. Süreklilik (Continuity) Yasası ...............................................................................2774. Tamamlama (Closure) Yasası ..............................................................................2785. Benzerlik (Similarity) Yasası .................................................................................2786. Basitlik (Simplicity) Yasası ....................................................................................279

Pragnänz Yasası ................................................................................................................279Algısal Değişmezler .........................................................................................................280Bellek İzi ve Unutma ........................................................................................................280İçgörüsel Öğrenme ..........................................................................................................281Üretici Düşünme ...............................................................................................................283Yaşam Alanı ........................................................................................................................286

xix

Gestalt Kuramın Eğitim Açısından Doğurguları .........................................................288İnsancıl Yaklaşımda Öğrenme ..........................................................................................289

Benlik Kavramı ...................................................................................................................289Öğrenci-Öğretmen İlişkisi ..............................................................................................291İnsancıl Eğitimin İlkeleri .................................................................................................293Maslow’un Temel Gereksinmeler Hiyerarşisi .........................................................294

Gereksinmeler Hiyerarşisinin Eğitim Açısından Doğurguları ................................296Sınıf Uygulamaları .................................................................................................................297Özet: Önemli Noktaları Gözden Geçirelim ...................................................................297Değerlendirme Soruları.......................................................................................................299Kaynakça ...................................................................................................................................302

BİLGİYİ İŞLEME MODELİÜnite 10 (303-335)

Giriş .............................................................................................................................................304Bilgi Depoları ..........................................................................................................................306

Duyusal Bellek ...................................................................................................................307Kısa Süreli Bellek (Çalışan Bellek) ................................................................................308Uzun Süreli Bellek ...........................................................................................................311

Bilişsel Süreçler .......................................................................................................................317Dikkat ....................................................................................................................................317Algılama ...............................................................................................................................318Tekrar ....................................................................................................................................319Kodlama ...............................................................................................................................321Geri Getirme (Hatırlama) ................................................................................................322Unutma (Geri Getirme Başarısızlığı)...........................................................................323

Yürütücü Süreçler/Bilişi Yönetme ...................................................................................325Bilgiyi İşleme Modelinin Eğitim Ortamında Uygulamaları .....................................327Sınıf Uygulamaları .................................................................................................................330Özet: Önemli Noktaları Gözden Geçirelim ...................................................................330Değerlendirme Soruları.......................................................................................................332Kaynakça ...................................................................................................................................334

ÖĞRENMEDEN ÖĞRETİMEÜnite 11 (337-398)

Giriş .............................................................................................................................................338Bloom’un Tam Öğrenme Modeli .....................................................................................341Bruner ve Buluş Yolu ile Öğrenme ..................................................................................344Temsil Evrelerinin Sırası ......................................................................................................346Buluş Yoluyla Öğrenmede Öğretim Süreci ..................................................................347Ausubel ve Anlamlı Öğrenme ..........................................................................................351Anlamlı Öğrenmenin Etkililiği ..........................................................................................355Gagne Öğretim Durumları Modeli ..................................................................................355Piaget’nin Öğretim Doğurguları ......................................................................................361Vygotsky’nin Sosyo-Kültürel Yaklaşımı ..........................................................................365Üst Düzey Zihinsel Süreçlerin Sosyal Kökeni ..............................................................366Beyin Temelli Öğrenme ......................................................................................................371Yapılandırmacılık ...................................................................................................................380Sınıf Uygulamaları .................................................................................................................389Özet: Önemli Noktaları Gözden Geçirelim ...................................................................389Değerlendirme Soruları.......................................................................................................392Kaynakça ...................................................................................................................................398

Son Söz ......................................................................................................................................399

Eğitim Psikolojisi Değerlendirme Soruları ....................................................................403Eğitim Psikolojisi Değerlendirme Soruları Yanıt Anahtarı .....................................430Ünite Değerlendirme Soruları Yanıt Anahtarı .............................................................431

xx

ŞEKİLLER LİSTESİ

Şekil 2.1. Gelişim Süreci ......................................................................................................... 32Şekil 2.2. İç Salgı Bezleri ........................................................................................................ 35Şekil 2.3. Gelişim Alanlarının Şematik Temsili ............................................................... 46Şekil 4.1. Korunum Deneyi ................................................................................................... 99Şekil 4.2. Korunum Deneyi ................................................................................................... 99Şekil 5.1. Freud’a Göre İd, Ego, Süperegonun Bilinçlilik Durumu ........................127Şekil 6.1. Nöronun Yapısı ....................................................................................................171Şekil 6.2. Beyin ve Bölgeleri ...............................................................................................173Şekil 6.3. Sol Yarı-Kürenin Dış Görünümü ...................................................................174Şekil 6.4. Beyin Kısımları ve Öğrenme İlişkisi ...............................................................185Şekil 7.1. Pavlov’un Deney Mekanizması .....................................................................201Şekil 9.1. Şekil-Zemin İlişkisi ..............................................................................................276Şekil 9.2. Yakınlık Yasası ......................................................................................................277Şekil 9.3. Süreklilik Yasası....................................................................................................278Şekil 9.4. Tamamlama Yasası .............................................................................................278Şekil 9.5. Benzerlik Yasası ...................................................................................................279Şekil 9.6. Basitlik Yasası .......................................................................................................279Şekil 9.7. İçgörüsel Problem Çözme ...............................................................................282Şekil 9.8. Transfer ...................................................................................................................283Şekil 9.9. Wertheimer’ın Paralel Kenar Problemi .......................................................284Şekil 9.10. Bireyin Yaşam Alanı .........................................................................................287Şekil 9.11. Uyumlu ve Uyumsuz Kişilik ..........................................................................291Şekil 9.12. Gereksinmeler Hiyerarşisi ..............................................................................295Şekil 10.1. Bilgiyi İşleme Modeline Göre Zihinsel Yapıda Öğrenmenin Oluşumu ....................................................................................306Şekil 10.2. Bir Hiyerarşik Düzenleme Örneği ...............................................................314Şekil 10.3. Bir Önerme Ağı ..................................................................................................315Şekil 10.4. Antika Kavramına İlişkin Şema ....................................................................316

TABLOLAR LİSTESİ

Tablo 3.1. Aylara Göre Devinsel Gelişim ......................................................................... 64Tablo 4.1. Piaget’nin Bilişsel Gelişim Dönemleri ve Temel Özellikleri .................. 92Tablo 4.2. Yaşamın İlk Beş Yılında Dil Gelişiminde Görülen Temel Aşamalar .109Tablo 5.1. Erikson’ın Psikososyal Gelişim Dönemleri ...............................................135Tablo 5.2. Kohlberg’in Ahlak Gelişim Evreleri .............................................................143Tablo 6.1. Çeşitli Duyular ....................................................................................................177Tablo 7.1. Koşullama Programı .........................................................................................201Tablo 7.2. Edimsel Koşullama Süreci ..............................................................................211Tablo 7.3. Ödül ve Cezanın Davranışa Etkisi ................................................................213Tablo 7.4. Pekiştirme Tarifesi .............................................................................................215Tablo 7.5. Pekiştirme Programları ...................................................................................217Tablo 8.1. Modelin Statüsü ile Gözleyen Arasındaki Etkileşim Durumu ...........253Tablo 8.2. Olumsuz Model Davranışın Gözlemleyene Etkisi .................................254Tablo 8.3. Öz-Yeterliği Yüksek ve Düşük Olanların Karşılaştırılması ...................257Tablo 8.4. Öz-Yeterlik Kaynakları .....................................................................................258Tablo 10.1. Bellek Türleri ve Özellikleri ..........................................................................317Tablo 11.1. Öğretme-Öğrenme Sürecini Oluşturan Kararlar .................................340Tablo 11.2. Bloom’un Öğrenme Modelinin Ögeleri .................................................341Tablo 11.3. Bloom’un Bilişsel Alan Aşamaları..............................................................343Tablo 11.4. Bruner’ın Bilişsel Temsilinin Üç Biçimi ....................................................346Tablo 11.5. Gagne’nin Öğrenme Ürünlerinin Sınıflandırılması.............................358Tablo 11.6. Gagne’nin Öğrenmeyi Destekleyecek Dokuz Öğretim Olgusu (Öğrenme Aşamaları) .....................................................................360Tablo 11.7. Piaget’ye Göre Bilgi Türleri .........................................................................362Tablo 11.8. Vygotsky’nin Yakın Gelişim Alanı .............................................................368Tablo 11.9. Öğretme Modellerinin Karşılaştırılması ..................................................379Tablo 11.10. Geleneksel ve Yapılandırmacı Sınıfların Karşılaştırılması ..............382

xxi

ŞEMALAR LİSTESİ

Şema 8.1. Karşılıklı Belirleyicilik ........................................................................................256

Şema 8.2. Gözlem Yoluyla Öğrenmenin Süreçleri ....................................................260

Şema 11.1 Anlamlı Öğrenmede Organize Edici Bilgi ...............................................353

Öğrenme Hedefleri

Bu üniteyi çalıştıktan sonra;

Eğitim ve psikoloji kavramlarının anlamı, kapsamı, işlevini

açıklayabilecek,

Eğitim psikolojisi bilim alanının gereği ve önemi hakkındaki

görüşleri kavrayabilecek,

Gelişim ve öğrenme psikolojisinde kullanılan yöntemlerin neler

olduğunu açıklayabilecek,

Bu alanda kazandığınız bilgilerin öğretmenlik yaşamındaki

önemini değerlendirebileceksiniz.

İçindekiler

Giriş

Psikolojinin Tanımı

Psikolojinin Tarihçesi

Psikoloji Bilimini Yönlendiren İnsan Yaklaşımları

Psikolojinin Dalları

Eğitim Psikolojisi

Eğitim Psikolojisinin İlgi Alanları: Gelişim ve Öğrenme

Psikolojisi

Gelişim ve Öğrenme Psikolojisinde Kullanılan Araştırma

Teknikleri

Düşünelim, Tartışalım

“Kendimi hiç anlamıyorum!” Sizin de böyle söylediğiniz

oluyor mu? Neden?

En beğendiğiniz öğretmeninizi düşünün. Onda en çok

hangi özelliği takdir ediyorsunuz? Neden?

Kendinizi anlamak için nereden yardım alıyorsunuz? Ne

yapıyorsunuz?

Öğretmenin, öğrencilerini tanıması, anlaması gerekli midir?

Neden?

Gelişim ve Öğrenme Psikolojisine Giriş

Prof. Dr. Şermin Külahoğlu*

Uludağ Üniversitesi1

(*) Prof. Dr. Şermin Külahoğlu. Ayvalık’ta doğmuştur. İlk öğrenimini Ayvalık’ta, liseyi Uşak’ta tamamlamıştır. Lisans öğrenimini

Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Fakültesi, Eğitimde Psikolojik Hizmetler Bölümünde yapmıştır. Fransa’da, Paris V - René

Descartes (Sorbonne) Üniversitesinde yüksek lisans ve doktora öğrenimi görmüştür. 1996 yılında doçent olmuştur. Şu anda,

Uludağ Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri Bölümünde öğretim üyesidir.

EĞİTİM PSİKOLOJİSİ2

Örnek Olay

Behiç Ak

Giriş

Bu ünitede, insanın kendini ve davranışlarını anlamasına yardımcı

bir bilim olan psikolojinin tanımı yapılmaya, alt alanları ve psikolojide

kullanılan araştırma teknikleri tanıtılmaya çalışılacak; Eğitim psikolojisi,

gelişim ve öğrenme psikolojisiyle ilgili açıklamalar sunulacaktır.

Gelişim ve öğrenme psikolojisi kapsamında yer alan bilgilerin, öğret-

menin görev ve sorumluluklarını yerine getirmesinde nasıl yardımcı

olabileceği üzerinde durulacaktır.

GELİŞİM VE ÖĞRENME PSİKOLOJİSİNE GİRİŞ 3

Psikolojinin Tanımı

Psikoloji, davranışlarımızı ve onların arka planında yer alan iç dün-

yamızı anlamamıza yardımcı olan bilim dalıdır. Adı, Yunancadaki psykhe

ve logos kelimelerinden türetilen Latince psychologia sözcüğünden

gelmektedir. İnsan davranışının altında yatan temel nedenleri bulmaya

çalışan bilimsel çabaya verilen addır. Psikoloji bilimi insanın, kendisini

ve başkalarının davranışlarının nedenlerini daha iyi anlamasına yardımcı

olur.1

Psikoloji, insan davranışlarının bilimi olarak, bireyin;

Kendi davranışlarını daha iyi anlamasına ve davranışlarının nedenleri

konusunda daha bilinçli olmasına,

Başkalarının davranışları ve nedenleri konularında bilinçlenmesine

ve ilişkilerinde daha gerçekçi ve daha yapıcı kararlar almasına,

Sürekli değişen çevre koşullarına daha kolay uyum yapabilmesine,

insanlar arası ilişkilerini daha ustalıkla düzenleyebilmesine ve karşı-

laştığı güçlükleri çözümleyebilmesine yardım eder.

Psikoloji tek kişi veya davranışla ilgilenmez. İnsan davranışlarının değişik

yönlerini ele alır, karmaşık yapısını çözümlemeye çalışır. İnsan davra-

nışlarının oluşum biçimini ve nedenlerini, içinde bulunulan ortam ve

koşullara göre gelişimini inceler. Davranışları etkileyen geniş bir etken-

ler yelpazesini incelemeye alır.

Psikoloji, çevre, insan ve davranışlar arasındaki etkileşimi incelemeye

çalışır. Bu etkileşimin temel yapılarından biri kişinin kendisidir.

Psikoloji, davranışı, insanın içinde ve dışında yer alan iki grup etkenin

etkileşimi çerçevesinde açıklar. İçsel etkenler, kişinin sinir sistemi ve salgı

bezlerinin işleyişi, güdülenmesi, algılama ve düşünme gibi biyolojik

süreçlerle ilgilidir. Dışsal etkenler, kişinin içinde yaşadığı fiziksel ve sosyal

çevre özellikleri-davranış ilişkisi içinde yer alır.2

Davranışlar, belli çevresel koşullar içinde oluşan olaylardır. Psikoloji tanı-

mının temel kavramı olan “davranış” olgusu insan-çevre etkileşiminin

ürünüdür.

Öyleyse, siz de artık “kendimi anlıyorum” diyebilmek için psikoloji bili-minden yararlanmalısınız. Şimdiye kadar bu konuya yönelik bir kitap okudunuz mu? Bu kitaptan aklınızda kalan bilgiler neler? Bu bilgiler hangi davranışlarınız konusunda yararlı oldu?

Psikoloji, insandavranışınınaltında yatan temel nedenleri bulmaya çalışan bilimsel çabaya verilen addır.


İnsanın çevresiyle etkileşiminde ikinci yapı taşı, çevredir. Psikolojide

çevre kavramı çoğu kez uyarıcı ile eş anlamlı kullanılır. Fakat, çevre

uyarıcıdan daha geniş kapsamlı bir kavramdır. Organizmanın alıcı sinir

uçlarına etki edebilen her türlü enerji değişikliğine uyarıcı denir. Bazı

uyarıcılar, karikatürdeki çocuğun sevdiği sarı renk, kiraz meyvesi gibi,

herkesin görebileceği uyarıcılardır. Bazı uyarıcılar da, hissettiği mutluluk

gibi çoğu kez, yalnızca organizmanın kendisinin hissedip algılayabile-

ceği olaylardır. Çevremizde her insana aynı şekilde etki edebilecek çok

az sayıda uyarıcı vardır. Aynı uyarıcı karşısında insanlar farklı davranışlar

göstermektedirler.

Siz karikatürdeki ufaklıkla aynı beğenilere sahip misiniz? Hangi meyveyi, hangi rengi seviyorsunuz? Haftanın hangi gününü tercih edersiniz? Neden?

Eğer uyarıcılar karşısında farklı insanların davranışları hep aynı olsay-

dı, psikoloji bilimine gerek kalmazdı. Çünkü, uyarıcı bilindiği zaman,

davranışın ne olacağının bilinmesi, çok basit bir işlem olurdu. Özellikle,

yukarıdaki gibi seçim ve karar durumlarında kişilerin içsel dinamikleri,

davranışlarının oluşumunda büyük rol oynamaktadır.

İnsanın çevresiyle etkileşiminde üçüncü öge, kişi-çevre etkileşiminin

ürünü olan davranışlardır. Önceleri, davranış sözcüğünden

organizmanın yalnızca görülebilen somut vücut hareketleri anlaşılmıştır.

Günümüzde ise davranış, bir organizmada yer alan ve organizma

tarafından yapılan her türlü eylem anlamına gelmektedir. Burada,

davranış ve davranım düzeylerini birbirinden ayırt etmek gerekir.

Davranım, davranışın küçük bir birimidir. Bir organizmadaki tek

bir sinir hücresinin harekete geçmesi gibi fizyolojik bir olay, davranım

olarak kabul edilirken, yukarıdaki iki ufaklığın yaptıkları gibi, konuşmak,

sakız çiğnemek, düşünmek, kızmak, küsmek gibi organizma tarafından

yapılan her türlü eylem de davranış olarak kabul edilmektedir.

Davranış, bir çok davranım dizisinden oluşmuş bir örüntüyü ifade

eder. Organizmada yer alan veya organizmanın yaptığı her türlü

eyleme davranış diyebilmek için, söz konusu eylemin herhangi bir yolla

gözlenebilir, yordanabilir veya ölçülebilir olması gerekir. Neye davranım

veya davranış denileceği, yapılan araştırmanın analiz birimine göre

değişir.

Sizin davranışlarınızı başkalarınınkilerden farklı yapan bir özelliğinizi düşü-nün, sonra bir arkadaşınızla tartışın.

Psikoloji; çevre, insan ve davranışlar arasındaki etkileşimi incelemeye çalışır.


Psikoloji biliminin inceleme konusunu oluşturan davranışlar, nesnel

olarak gözlenip ölçülebilenlerdir. Bunlar üç grupta tanımlanabilir:3

• Sinir sistemi etkinlikleri ve fizyolojik süreçler: Bunlara nöro-

fizyolojik faaliyetler denir. Gözlenmesinde çeşitli araç ve teknikler

kullanılır. Bir davranışa bağlı olarak duyu organlarında ve kaslarda

meydana gelen faaliyetler, duyguların nöro-fizyolojik temelleri bu

grupta incelenen davranışlardır. Örneğin kızma, terleme.

• Dolaylı olarak gözlenebilen davranışlar: Düşünme, problem

çözme, akıl yürütme, duygu şeklindeki davranışlar doğrudan

gözlenemez, ancak gözlenebilir davranışlardan çıkartılabilir. Örneğin

üzüntü doğrudan gözlenemez, ağlama davranışından tahmin

edilebilir (yordanabilir). Zekâ, bir zekâ testine verilen cevaplardan

çıkartılır.

• Doğrudan gözlenebilen davranışlar: Kişinin çeşitli hareketleri,

jest ve mimiklerle konuşma gibi davranışlar, bir gözlemci

tarafından kolayca gözlenebilir ve sayısal olarak ifade edilebilir. Bu

özelliklerinden dolayı psikolojide incelenen davranışlar daha çok bu

gruptandır.

Davranışın üç temel boyutu vardır: Bilişsel, duyuşsal ve psiko-motor

boyutlar. Davranışın bilişsel yönü algılama, hatırlama ve düşünme gibi

düşünsel süreçlerle ilgilidir. Davranışın bu yönü çoğu zaman dışardan

gözlenemez, ancak davranışlarımızı kuvvetle etkileyen ve şekillendiren

özelliğe sahiptir.

Davranışların duyuşsal yönü duygularla ilgilidir. Her davranışın duyuşsal

boyutu olmayabilir. Duyuşsal davranışlar sözel (“Bu dersten nefret

ediyorum!”) veya sözel olmayan (öfkeyle yüzünü buruşturmak) yollarla

ifade edilir.

Davranışların psiko-motor boyutu, davranışın bilişsel ve duyuşsal yönüne

bağlı olarak ortaya çıkar. Bedensel hareketlerle ifade edilir, gözlenebilir

ve ölçülebilir. Sınavda başaramayacağı düşüncesiyle kaygılanan bir

öğrencinin ellerinin titremesi, iyi not alınca sevinçle bağırması gibi

tepkileri davranışının psiko-motor yönüyle ilgilidir.

Ünite başındaki karikatürde kendi psikolojik analizini yapan ufaklığın, son kareden bir öncekinde görülen “düşünme” davranışı içinde yer alan davranımlar neler olabilir? Bir arkadaşınızla tartışın. İkiniz de aynı davranımları ayırt edebil-diniz mi?


Psikolojinin Tarihçesi

Psikoloji, diğer bilim alanlarına göre yeni bir bilim alanıdır. 18. yüzyıla

kadar felsefenin kapsamı içinde ele alınmış, bilimsel anlayışa uygun ilk

psikoloji çalışmalarının Almanya’da, 1879’da Wilhelm Wundt tarafından

başlatılmasıyla, felsefeden kopuş gerçekleşmiştir. Psikolojinin insan dav-

ranışına bilimsel yaklaşımı 20. yüzyılda hız kazanmıştır.

Günümüzde psikolojinin bir bilim dalı olduğu tartışmasız kabul edil-

mektedir. Bir bilim alanının en belirgin özelliği verileri toplama ve analiz

etmede kullandığı bilimsel yöntemdir. Psikolojinin bilimsel yöntemin

aşağıdaki özelliklerini taşıdığı kolaylıkla görülebilmektedir:

• Psikoloji, olgusaldır. Olmayan, gözlenemeyen konulardan, kişisel

sezgi ve yargılardan bağımsızdır. Nesnel gerçeklere dayanır.

• Psikoloji, tekil olaylarla değil, genellemelere ulaştıran verilerin top-

lanması ve analizi yoluyla çalışır.

• Psikoloji bulguları görelidir. Mutlak doğru yoktur. Araştırmalar sonu-

cu elde edilen bilgiler, geçerlik olasılığı yüksek genellemelerdir. Bir

süre sonra, yeni bulgular doğrultusunda değişebilir.

• Psikoloji sistemlidir. Belirli bir konuyu, gelişigüzel değil, belirli bir

düzen çerçevesinde inceler.

• Psikoloji, kayıtlı ve birikimlidir. Bilinenler, daha sonraki bulguların

temelini oluşturur.

Psikolojinin bilimsel tarihçesinde aşağıdaki çeşitli ekoller söz konusu

olmuştur (1):

1. Yapısalcılık: Wilhelm Wundt, 1879’da bir deneysel psikoloji labora-

tuvarı kurmuş ve bazı psikolojik konuların bilimsel yöntemlerle ince-

lenebileceğini göstermiştir. Wundt’un “insan davranışının kontrollü

koşullarda gözlenmesi”ne yönelik bu çalışmalarından sonra psikolo-

ji bağımsız bir bilim dalı olarak gelişmiş-

tir. Bu görüşe göre, insan zihni çeşitli

bilinç ögelerinden oluşmaktadır.

Bilincin bu ögeleri, saf duyumlardır.

Psikolojinin konusu bilinç, amacı ise,

bilince ait ögeleri belirlemek ve çözüm-

lemek olmalıdır. Bilinç ögelerinin birleşi-

mi ve kurallarının incelenmesi için de,

“içe bakış” yöntemini kullanmıştır.

Araştırmaları, kişinin kendi duygusal

durumunu ve zihinsel süreçlerini kendi Wilhelm Wundt

Psikolojinin bilimsel olma niteliği W. Wundt ile başlamıştır.


kendine test etmesine, bu nedenle, içsel duygular, sezişler ve düşün-

celer üzerine odaklanmıştır.

2. Davranışçı yaklaşım (J. B. Watson): Davranışsal yaklaşım, davranışı,

içinde oluştuğu çevre koşullarıyla açıklamaya çalışan psikologlar tara-

fından geliştirilmiştir. Davranışçı görüş,

yapısalcılığı yetersiz bularak, sezgiler,

duygular ve düşünceler gözlenemeyece-

ği için, içe bakış tekniğini reddetmiş ve

psikolojinin sadece gözlenebilir davranış-

ları incelemesi gerektiğini savunmuştur.

Doğa bilimlerinin yöntemlerinin psikolo-

jide kullanılabileceği, böylece psikoloji

biliminin kişisel deneyimlere dayalı

öznellikten kurtarılacağı ileri sürülmüş-

tür. Davranışların niçin olduğuna değil,

nasıl oluştuğuna önem verilmiştir. Bu

ekoldekiler gözlenebilen davranışları,

kasların ve iç salgı bezlerinin dışarıdan gelen uyarımlara tepkisi olarak

tanımlarlar. Böylece, 1920’lerden 1960’lara kadar psikoloji, “gözlene-

bilir davranışların bilimi” olmuştur.

Davranışçı (behavioral) yaklaşım, kişinin içinde olup-biten biyolojik

veya bilişsel süreçlerle ilgilenmez. Amacı, çevredeki uyarıcı koşullar-

la, ortaya çıkan davranış arasındaki ilişkiyi incelemektir. Davranışları

uyaran-tepki zinciri içinde açıklar. Öğrenme sürecini çevredeki ödül-

lendirme koşullarına bağlar. Bu yaklaşım, karikatürümüzdeki ufak-

lığın, hoş, sempatik ve enteresan bir insan oluşunu, onun yaşadığı

çevrenin ödüllendirme koşullarında arar.

3. Psiko-analitik yaklaşım (S. Freud): ABD’de davranışçı yaklaşım güçle-

nirken, Avrupa’da psiko-analitik yaklaşım yaygınlaşmıştır. Bu yaklaşım,

davranışı, cinsel güdüler, toplumsal baskı-

lar gibi bilinç dışı etkiler açısından ele alır.

Freud’un çalışmaları, davranış bozuklukla-

rının tedavisine yöneliktir. Her bireyin

geçmişini inceleyen “vaka çalışması” yön-

temi kullanılır. İnsanın doğuştan saldırgan

olduğuna inanan Freud’a göre, insan, iki

temel içgüdünün etkisinde davranmakta-

dır: Cinsellik ve saldırganlık. Toplum tara-

fından hoş karşılanmayan bu duygular

bilinçaltına itilirler. Bilinçaltına itilmiş

isteklerin farkında olamayız, ancak onlar

bizim davranışımızı etkilemeye devam ederler. Zira, bilinçaltına itilen

istekler orada kaybolup gitmezler; olumlu veya olumsuz biçimde ken-

dilerini ifade ederler. Psiko-analitik yaklaşım, dil sürçmesi, unutmalar,

hatalar ve buna benzer davranışları bilinçaltındaki isteklerin ifadesi

J. B. Watson

Sigmund Freud

Davranışçılara göre psikoloji;gözlenebilir davranışların bilimidir.

Freud’a göre, insan, iki temel içgüdünün etkisinde dav-ranmaktadır: Cinsellik ve sal-dırganlık.

Documents

Eğitim Psikolojisi - Pegem.Net 1... · 2018-03-09 · gili yeni bir bölüm eklenerek kapsamı genişletildi ve “Eğitim Psikolojisi” üst başlığı ile “Gelişim-Öğrenme-Öğretim”