EKEV AKADEMİ DERGİSİkisi.deu.edu.tr › bulent.celikel › D_1_.pdf · Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Merkez Kampüsü Yakutiye, Erzurum e posta: egitim_copy@h

ERZURUM KÜLTÜR VE EĞİTİM VAKFI YAYINEVİTHE PUBLISHING HOUSE OF ERZURUM CULTURE AND EDUCATION FOUNDATION

EKEV AKADEMİ DERGİSİEKEV AKADEMİ DERGİSİ

SOSYAL BİLİMLER & EĞİTİM BİLİMLERİSOCIAL SCIENCES & EDUCATIONAL SCIENCES

EKEV ACADEMY JOURNAL

2014201458581818

Hakem Kurulu/Advisory BoardProf. Dr. Mustafa Ağırman / Atatürk Üniv.Prof. Dr. Muhsin Akbaş / ÇOM Üniv.Prof. Dr. Hayati Akyol / Gazi Üniv.Prof. Dr. Halis Albayrak / Ankara Üniv.Prof. Dr. İsmail Albayrak / Avustralya Katolik Üniv.Prof. Dr. Ömer Mahir Alper / İstanbul Üniv.Prof. Dr. Abdülgafar Aslan / Süleyman Demirel Üniv.Prof. Dr. Nevzat Y. Aşıkoğlu / Cumhuriyet Üniv.Prof. Dr. Dr. Mansur Atalay / Erciyes Üniv.Prof. Dr. İrfan Aycan / Ankara Üniv.Prof. Dr. Hidayet Aydar / İstanbul Üniv.Prof. Dr. Mahmut Aydın / OMU Üniv.Prof. Dr. Muhammed Aydın / Sakarya Üniv.Prof. Dr. Ömer Aydın / İstanbul Üniv.Prof. Dr. Abdullah Aydınlı / Sakarya Üniv.Prof. Dr. Yaşar Aydınlı / Uludağ Üniv.Prof. Dr. Tevhit Ayengin / ÇOM Üniv.Prof. Dr. Hüseyin Bağcı / ODTÜProf. Dr. Abdülkerim Bahadır / Necmettin Erbakan Üniv.Prof. Dr. Selami Bakırcı / Atatrük Üniv.Prof. Dr. Önder Barlı / Atatürk Üniv.Prof. Dr. Selim Başar / Atatürk Üniv.Prof. Dr. Sebahattin Bayram / Ankara Üniv.Prof. Dr. Ramazan Biçer / Sakarya Üniv.Prof. Dr. Ramazan Buyrukçu / Süleyman Demirel Üniv.Prof. Dr. Nurettin Ceviz / İpek Üniv.Prof. Dr. Mehmet Akif Ceylan / Marmara Üniv.Prof. Dr. Selçuk Coşkun / Atatürk Üniv.Prof. Dr. Ramazan Çağlayan / Kırıkkale Üniv.Prof. Dr. Şaban Çalış / Selçuk Üniv.Prof. Dr. Ahmet Çelik / Atatürk Üniv.Prof. Dr. Altan Çetin / Gazi Üniv.Prof. Dr. Sebahattin Çevikbaş / Muğla Üniv.Prof. Dr. Mehmet Sadi Çögenli / Atatürk Üniv.Prof. Dr. Şamil Dağcı / Ankara Üniv.Prof. Dr. Sayın Dalkıran / Uşak Üniv.Prof. Dr. Veyis Değirmençay / Atatürk Üniv.Prof. Dr Şehmus Demir / Atatürk Üniv.Prof. Dr. Osman Demirdöğen / Atatürk Üniv.Prof. Dr. Mukadder Erkan / Atatürk Üniv.Prof. Dr. Nurten Gökalp / Gazi Üniv.Prof. Dr. Ramazan Gözen / Yıldırım Beyazıt Üniv.Prof. Dr. Avni Gözütok / Atatürk Üniv.Prof. Dr. Veysel Güllüce / Atatürk Üniv.Prof. Dr. E. Zeynep Günal / Gazi Üniv.Prof. Dr. S. Selçuk Günay / Atatürk Üniv.Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu / Atatürk Üniv.Prof. Dr. Himmet Hülür / Gazi Üniv.Prof. Dr. M. Zeki İbrahimgil / Gazi Üniv.Prof. Dr. Tuncay İmamoğlu / Atatürk Üniv.Prof. Dr. M. Zeki İşcan / Atatürk Üniv.Prof. Dr. Abdullah Kahraman / Marmara Üniv.Prof. Dr. Ramazan Kaplan / Bartın Üniv.Prof. Dr. Kerem Karabulut / Atatürk Üniv.Prof. Dr. Faruk Karaca / Atatürk Üniv.Prof. Dr. Fatih Karcıoğlu / Atatürk Üniv.Prof. Dr. Reşat Karcıoğlu / Atatürk ÜnivProf. Dr. Korhan Kaya / Ankara Üniv.

Prof. Dr. M. Dursun Kaya / Atatürk Üniv.Prof. Dr. Ahmet Kayacık / Erciyes Üniv.Prof. Dr. Sadık Kılıç / Atatürk Üniv.Prof. Dr. Ahmet Kırkkılıç / Atatürk Üniv.Prof. Dr. Alaaddin Kızıltan / Atatürk Üniv.Prof. Dr. Fahrettin Korkmaz / Atatürk Üniv.Prof. Dr. Adnan Koşum / Süleyman Demirel Üniv.Prof. Dr. Ali Köse / Marmara Üniv.Prof. Dr. Aziz Kutlar / Sakarya Üniv.Prof. Dr. Erkan Oktay / Atatürk Üniv.Prof. Dr. Mehmet Suphi Orhan / Atatürk Üniv.Prof. Dr. Turan Öndeş / Atatürk Üniv.Prof. Dr. Derya Örs / Yıldırm Beyazıt Üniv.Prof. Dr. H. Ahmet Özdemir / Konya Üniv.Prof. Dr. Üstün Özen / Atatürk Üniv.Prof. Dr. Hüseyin Özer / Erzurum Teknik Üniv.Prof. Dr. Ramazan Özey / Marmara Üniv.Prof. Dr. Ali Rafet Özkan / Kastamonu Üniv.Prof. Dr. Halidun Özkan / Atatürk Üniv.Prof. Dr. M.Hanefi Palabıyık / Atatürk Üniv.Prof. Dr. Bilgehan Pamuk / Gaziantep ÜniversitesiProf. Dr. Osman Pehlivan / KTÜProf. Dr. Erkan Perşembe / Ondokuz Mayıs Üniv.Prof. Dr. Fazlı Polat / Atatürk Üniv.Prof. Dr. Kazım Sarıkavak / Gazi Üniv.Prof. Dr. Hasbi Soylu / Atatürk Üniv.Prof. Dr. Selahattin Sönmezsoy / Batman Üniv.Prof. Dr. Mehmet Takkaç / Atatürk Üniv.Prof. Dr. Burhanettin Tatar / Ondokuz Mayıs Üniv.Prof. Dr. Süleyman Toprak / Konya Necmettin Üniv.Prof. Dr. Cemal Tosun / Ankara Üniv.Prof. Dr. Mustafa Turan / Gazi Üniv.Prof. Dr. Süleyman Tülücü / Erzincan Üniv.Prof. Dr. Osman Türer / Kilis 7 Aralık Üniv.Prof. Dr. M. Fehmi Türker / KTÜProf. Dr. Ahmet Ulusoy / KTÜProf. Dr. Veli Urhan / Gazi Üniv.Prof. Dr. Niyazi Usta / OM Üniv.Prof. Dr. A. Bülent Ünal / Dokuz Eylül Üniv.Prof. Dr. Alemdar Yalçın / Gazi Üniv.Prof. Dr. E. Semih Yalçın / Gazi Üniv.Prof. Dr. Hüseyin Yaşar / Dokuz Eylül Üniv.Prof. Dr. Okan Yaşar / ÇOM Üniv.Prof. Dr. Nihat Yatkın / Atatürk Üniv.Prof. Dr. Uğur Yavuz / Atatürk Üniv.Prof. Dr. Davut Yaylalı / Atatürk Üniv.Prof. Dr. Hakkı Yazıcı / Afyon Kocatepe Üniv.Prof. Dr. Ruhattin Yazoğlu / Atatürk Üniv.Prof. Dr. Temel Yeşilyurt / Erciyes Üniv.Prof. Dr. Ahmet Yıldırım / Yıldırım Beyazıt Üniv.Prof. Dr. İbrahim Yıldırım / Hacettepe Üniv.Prof. Dr. Mustafa Yıldırım / Atatürk Üniv.Prof. Dr. Nimet Yıldırım / Atatürk Üniv.Prof. Dr. Musa Yıldız / Gazi Üniv.Prof. Dr. Murat Yıldız / Cumhuriyet Üniv.Prof. Dr. Alim Yıldız / Cumhuriyet Üniv.Prof. Dr. Hüseyin Yurttaş / Atatürk Üniv.Doç. Dr. Hasan Hüseyin Adalıoğlu / Osmangazi Üniv.

eISSN:2148-0710 pISSN-1301-6229

Not: İsim listesi soyadı sırasına göre düzenlenmiştir.

Doç. Dr. Ali Murat Aktemur / Atatürk Üniv.Doç. Dr. Ali Fuat Arıcı / Dumlupınar Üniv.Doç. Dr. Fehim Bakırcı / Atatürk Üniv.Doç. Dr. Refik Balay / Harran Üniv.Doç. Dr. Muammer Cengil / Hitit Üniv.Doç. Dr. Abdullah Çelik / Harran Üniv.Doç. Dr. Süleyman Çiğdem / Atatürk Üniv.Doç. Dr. Mehmet Dağ / Atatürk Üniv.Doç. Dr. Mahmut Demir / Süleyman Demirel Üniv.Doç. Dr. Bülent Dilmaç / Konya Necmettin Erbakan Üniv.Doç. Dr. Kemal Doymuş / Atatürk Üniv.Doç. Dr. Yunus Ekin / Sakarya Üniv.Doç. Dr. Ali Osman Engin / Kafkas Üniv.Doç. Dr. A. Cüneyt Eren / Dokuz Eylül Üniv.Doç. Dr. Nurşen Özkul Fındık / Gazi Üniv.Doç. Dr. Ali Göçer / Erciyes Üniv.Doç. Dr. Hüseyin Güllüce / Atatürk Üniv.Doç. Dr. Hasan Kaplan / ÇOM Üniv.Doç. Dr. Muhittin Karakaya / Polis AkademisiDoç.Dr.Mehmet Karataş / Dicle ÜniversitesiDoç. Dr. Mehmet Kavukçu / Atatürk Üniv.Doç. Dr. Faruk Kaya / Ağrı İbrahim Çeçen Üniv.Doç. Dr. Vedat Kaya / Atatürk Üniv.Doç. Dr. Ramazan Kaynak / Gebze Yüksek Teknoloji Üniv.Doç. Dr. Mine Kaya Keha / Atatürk Üniv.Doç. Dr. Şevket Alper Koç / Kocaeli Üniv.Doç. Dr. Mehmet Korkmaz / Erciyes Üniv.Doç. Dr. Osman Nuri Küçük / Erciyes Üniv.Doç. Dr. Erol Kürkçüoğlu / Atatürk Üniv.Doç. Dr. Mustafa Macit / Ondokuz Mayıs Üniv.Doç. Dr. Ahmet Nalçacı / Atatürk Üniv.Doç. Dr. Gürbüz Ocak / Afyon Kocatepe Üniv.Doç. Dr. Murat Okcu / Süleyman Demirel Üniv.Doç. Dr. Sinan Öge / Atatürk Üniv.Doç. Dr. Mehmet Suphi Özçomak / Atatürk Üniv.Doç. Dr. Ali Özel / Dumlupınar Üniv.Doç. Dr. Ali İhsan Pala / Atatürk Üniv.Doç. Dr. Osman Samancı / Atatürk Üniv.Doç. Dr. Bahir Selçuk / Fırat Üniv.Doç. Dr. Fatih Sezek / Atatürk Üniv.Doç. Dr. Mehmet Hakkı Suçin / Gazi Üniv.Doç. Dr. Çavuş Şahin / ÇOM Üniv.Doç. Dr. Ziya Şen / Dokuz Eylül Üniv.Doç. Dr. H. İbrahim Şimşek / Hitit Üniv.Doç. Dr. Ömer Faruk Teber / Akdeniz Üniv.Doç. Dr. Arslan Topakkaya / Erciyes Üniv.Doç. Dr. Gökhan Torlak / Fatih Üniv.Doç. Dr. Lokman Turan / Atatürk Üniv.Doç. Dr. Mustafa Uçar / Anadolu Üniv.Doç. Dr. Muhammet Uşak / Dumlupınar Üniv.Doç. Dr. Sevtap Ünal / Atatürk Üniv.Doç. Dr. Uğur Ünal / Gazi Üniv.Doç. Dr. Sevda Yapraklı / Atatürk Üniv.Doç. Dr. Eyüp Bekir Yazıcı / Atatürk Üniv.Doç. Dr. Abdülkadir Yılmaz / Atatürk Üniv.Yrd. Doç. Dr. Yaşar Acat / Şırnak Üniv.Yrd. Doç. Dr. Adnan Adıgüzel / Osmangazi Üniv.Yrd. Doç. Dr. Nurullah Agitoğlu / Şırnak Üniv.Yrd. Doç. Dr. Durdağı Akan / Atatürk Üniv.Yrd. Doç. Dr. Nilüfer Okur Akçay/Ağrı İbrahim Çeçen Üniv.Yrd. Doç. Dr. Ergün Öz Akçora / Bingöl Üniv.

Yrd. Doç. Dr. Nimetullah Akın / ÇOM Üniv.Yrd. Doç. Dr. Abdullah Akın / ÇOM Üniv.Yrd. Doç. Dr. Vedat Aktepe/ Nevşehir Üniv.Yrd. Doç. Dr. Cemal Aküzüm / Dicle Üniv.Yrd. Doç. Dr. Hüseyin Akyüz / Abant İzzet Baysal Üniv.Yrd. Doç. Dr. Ali Arslan / Bülent Ecevit Üniv.Yrd. Doç. Dr. Murat Başar / Uşak Üniv.Yrd. Doç. Dr. Seyfi Başkan / Gazi Üniv.Yrd. Doç. Dr. Yunus Berkli / Atatürk Üniv.Yrd. Doç. Dr. Tuncay Ceylan / Atatürk Üniv.Yrd. Doç. Dr. Harun Çağlayan / Muş Alparslan Üniv.Yrd. Doç. Dr. İbrahim Halil Çankaya / Uşak Üniv.Yrd. Doç. Dr. Cihat Demir / Dicle Üniv.Yrd. Doç. Dr. Gencer Elkılıç / Kafkas Üniv.Yrd. Doç. Dr. Selim Emiroğlu / Mevlana Üniv.Yrd. Doç. Dr. Cevdet Epçaçan / Siirt Üniv.Yrd. Doç. Dr. Levent Gelibolu / Kafkas Üniv.Yrd. Doç. Dr. Süleyman Göksoy / Düzce Üniv.Yrd. Doç. Dr. Mehmet Göktaş / Atatürk Üniv.Yrd. Doç. Dr. Muhammet Görür / Gazi Üniv.Yrd. Doç. Dr. Yunus Emre Gördük / Balıkesir Üniv.Yrd. Doç. Dr. Kemal Göz / Pamukkale Üniv. Yrd. Doç. Dr. Ahmet Özgür Güvenç / Atatürk Üniv.Yrd. Doç. Dr. Hafız Hayreddin Hoca / Katar Üniv.Yrd. Doç. Dr. Faruk Kalay / Muş Alparslan Üniv.Yrd. Doç. Dr. Ömer Tuğrul Kara / Çukurova Üniv.Yrd. Doç. Dr. Hakan Kara / Dumlupınar Üniv.Yrd. Doç. Dr. Ataman Karaçöp / Kafkas Üniv.Yrd. Doç. Dr. Fatih Karaelma / Gazi Üniv.Yrd. Doç. Dr. Fethi Kayalar / Erzincan Üniv.Yrd. Doç. Dr. Abdulkadir Kırbaş / Gümüşhane Üniv.Yrd. Doç. Dr. Erol Koçoğlu / Dicle Üniv.Yrd. Doç. Dr. İbrahim Kurt / Mevlana Üniv.Yrd. Doç. Dr. Murat Kurt / Ağrı İbrahim Çeçen Üniv.Yrd. Doç. Dr. Algın Okursoy / Adnan Menderes Üniv.Yrd. Doç. Dr. İbrahim Özay / Gazi Üniv.Yrd. Doç. Dr. Hanife Özer / Abant İzzet Baysal Üniv.Yrd. Doç. Dr. Fevzi Rençber / Şırnak Üniv.Yrd. Doç. Dr. Mahmut Salihoğlu / ÇOM Üniv.Yrd. Doç. Dr. Çetin Tan / Siirt Üniv.Yrd. Doç. Dr. Ünal Taşkın / Adıyaman Üniv.Yrd. Doç. Dr. Ö. Doğan Temur / Dumlupınar Üniv.Yrd. Doç. Dr. Didem Tezsürücü /Adnan Menderes Üniv.Yrd. Doç. Dr. Behlül Tokur / Atatürk Üniv.Yrd. Doç. Dr. Selahattin Tozlu / Atatürk Üniv.Yrd. Doç. Dr. M. Fatih Turan / Atatürk Üniv.Yrd. Doç. Dr. Mehmet Sait Uzundağ / Şırnak Üniv.Yrd. Doç. Dr. Osman Ülkü / Adnan Menderes Üniv.Yrd. Doç. Dr. Hikmet Yaman / Ankara Üniv.Yrd. Doç. Dr. Ramazan Yanık / Atatürk Üniv.Yrd. Doç. Dr. Ahmet Yemenici / Yıldırım Beyazıt Üniv.Yrd. Doç. Dr. Etem Yeşilyurt / Mevlana Üniv.Yrd. Doç. Dr. Mehmet İkbal Yetişir / Ankara Üniv.Yrd. Doç. Dr. Tayseer Zayadat / Şırnak Üniv.Dr. Celal Emanet / Garden State Islamic CenterDr. Murathan Keha / Kredi Yurtlar KurumuDr. Onur Köksal / Selçuk Üniv.Dr. A. Hamit Sunel / Bilkent Üniv.

EKEV Akademi Dergisi/ EKEV Academy Journal Sosyal ve Eğitim Bilimleri/ Social and Educational Science (Ulusal Hakemli E- Dergi/E-Journal with National Referee)

pISSN: 1301-6229eISSN:2148-0710

Yıl: 18, Sayı: 58, Kış 2014Year: 18, Number: 58, Winter 2014

Sahibi/OwnerErzurum Kültür Eğitim Vakfı Yayınevi Adına

Prof. Dr. Necati YILDIZ

Yayın Müdürü/Legal RepresentativeMehmet Ali GEDİK

Türkçe/İngilizce Redaksiyon/T/E RedactionEKEV Akademi Dergisi

Editör/Editor in ChiefDoç. Dr. Abdulhak Halim ULAŞ

Alan Editörleriİlahiyat Alan Editörü

Prof. Dr. Veysel GÜLLÜCEDoç. Dr. İshak ÖZGEL

Doç. Dr. Ali İhsan PALA

İşletme Alan EditörüProf. Dr. Fatih KARCIOĞLU

Arap Dili Alan EditörüProf. Dr. Nurettin CEVİZ

İngilizce Alan EditörüDoç. Dr. Ali Osman ENGİN

Türkçe Eğitimi Alan EditörüProf. Dr. Ahmet KIRKKILIÇ

Yrd. Doç. Dr. Cahit EPÇAÇAN

Eğitim Bilimleri Alan EditörüYrd. Doç. Dr. Etem YEŞİLYURT

Fen Bilimleri Eğitimi Alan Editörü

Doç. Dr. Kemal DOYMUŞ

Tarih Eğitimi Alan EditörüYrd. Doç. Dr. Selahattin TOZLU

Editör YardımcılarıArş. Gör. Büşra KOÇAK

Arş. Gör. Meryem ÖZDEMİROkt. Yasemin KURTLU

Yayın Danışma KuruluProf Dr.Ömer AYDIN

Prof. Dr. Abdullah AYDINLIProf. Dr. Sayın DALKIRAN

Prof. Dr. A. Osman GÜNDOĞANProf. Dr. Erkan OKTAYProf. Dr. Mustafa KARA

Prof. Dr. Turgut KARABEYProf. Dr. Nadim MACİT

Prof. Dr. Ramazan ÖZEYProf. Dr. Mustafa TİFTİKProf. Dr. Mustafa BAKTIR

Prof. Dr. M. Faruk TOPRAKProf. Dr. Osman TÜRER

Prof. Dr. Niyazi USTAProf. Dr. Cafer Sadık YARANProf. Dr. Mustafa YILDIRIM

Prof. Dr. M. Erol KILIÇProf. Dr. Sibkat KAÇTIOĞLU

Prof. Dr. Musa YILDIZ

Yayın KoordinatörleriArş. Gör. Büşra KOÇAK

Arş. Gör. Meryem ÖZDEMİROkt. Yasemin Kurtlu

EKEV AKADEMİ DERGİSİUlusal Hakemli bir dergidir. Dergide yayınlanan tüm yazıların sorumluluğu yazarlarına aittir. İzin alınmadan kısmen veya tamamen herhangi bir şekilde basılamaz ve çoğaltılamaz. Yayın Kurulu dergiye gönderilen yazıları yayınlayıp yayınlamamakta serbesttir. Gönderilen yazılar iade edilmez.

Yazışma Adresi/ Correspondence AddressEKEV Akademi Dergisi

Terminal Cad. Amiller Apt. A / Blok Kat 3 No: 5 ErzurumTel: 0442 231 44 92

e-posta:[email protected]: www.ekevakademi.org

Baskı/Printed byAtatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Merkez Kampüsü

Yakutiye, Erzurume posta: egitim_copy@h otmail.com

Tel: 0532 671 20 350442 231 42 89

Dizgi/Typed byLeyla Taşkesen

Gençlik Cad. Şehit Erdönmez Sok. 5/4 Tel: 0.312 231 41 [email protected]

İÇİNDEKİLER

Celalettin DİVLEKCİ Tefsirde Yorum Farklılığına Yol Açan Sebepler ......... 1

Yasin PİŞGİN Vahdet Bilincinin Kur’an’daki Temelleri ................. 21

Harun ÇAĞLAYAN Rasyonalizm Bağlamında Dilbilim ve Din İlişkisi ... 41

Durdağı AKAN İlköğretimde Yöneltme Yönergesi UygulamalarınınZübeyir ÇELİK Öğretmen Görüşlerine Göre Okan DİŞ Değerlendirilmesi ..................................................... 59

Murathan KEHA Osmanlı İmparatorluğu’nda Misyonelirlik ve Erzurum’daki Faaliyetleri ......................................... 73

Nihat KAYA İnsan Kaynakları Yönetimi Uygulamaları veMustafa KESEN Örgüt Kültürü Tiplerinin Çalışan Performansı Üzerindeki Etkilerini İncelemeye Yönelik Ampirik Bir Çalışma ................................................ 97

1

الكتاب والسنةضوء أهمية النصيحة في

عدنان بن عبد الرزَّاق الحموي الُعَلبي /الدكتور ®*©

ص البحثملخَّ نا حممد، وعلى احلمد هلل رب العاملني، وأفضل الصالة وأمت التسليم على الناصح األمني، نبي

ن تبعهم بإحسان إىل يوم الدين، وبعد:آله وصحبه وتابعيه، وم ذلك بقوله: صلى اهلل عليه وسلمفإن احلديث عن النصيحة هو احلديث عن الدين، حيث أعلن النيب

)الدين النصيحة(. كما جاء يف مبايعته لبعض أصحابه على النصح لكل مسلم. وتتجلى مكانة جملتمع، مما النصيحة من خالل آثارها االجتماعية والرتبوية والتعليمية، واليت تنعكس إجياباً على الفرد وا

ل هذا اجلانب اهلام يف اجملتمع، مهم وركن تربوي، ورمبا أ ،وأمر أخالقي ،يشري إىل أمهيتها كواجب شرعيفظهرت سلبيات يف األمة، ما كان هلا أن تطفو على الساحة لوال غياب مبدأ النصيحة. لذا كان

اليت ينبغي التنبيه إليها بني الفينة البحث فيها من األمهية مبكان، وهي من املواضيع احلاضرة الغائبة، و الكتاب ضوء أهمية النصيحة في "جاء البحث بعنوان: واألخرى، ملا هلا من خصوصية واعتبار. وقد

متثلت خطته يف مقدمة ومتهيد وثالثة مباحث رئيسة، تفرعت إىل مطالب منتظمة، استوعبت "والسنة يف املقدمة نبذة عن املوضوع، والباعثت رضستعروعه وأفكاره، مث خامتة. حيث احماور البحث وف

واصطالحاً، واأللفاظ ،للموضوع باستعراض معىن النصيحة لغة على اختياره، والدافع إليه، مث مهَّدتمث تاله املبحث واألدلة الشرعية على النصيحة من الكتاب والسنة، واحلكم التكليفي هلا، ذات الصلة،

مثارها. وتبعه املبحث آثارها و و ،ضوابط النصيحة وشروطها، ووسائلها وأساليبها ت فيهحدداألول فوالنصيحة، ، واملنصوح،ناً األمور اليت جتب مراعاهتا يف الناصحآداب النصيحة؛ مبي فيه يتتقصَّ الثاين ف

ع فقد إسقاطًا للبحث على الواقمع أقوامهم يف النصيحة، و عليهم السالم ومتمثاًل منهج األنبياء

أستاذ التفسري وعلوم القرآن املشارك قسم الدراسات اإلسالمية بكلية الشريعة والدراسات ®*

adnanhamwi@hotmailÆcom اإلسالمية جبامعة قطر يف دولة قطر

1














................... 123

Şemsettin IŞIK Rahman Suresi 7-9. Ayetlere Dair Bağlamsal Çerçevede Bir Meal Çalışması ............................... 157

Merve GEÇİKLİ Akademik Bir Metnin Söylem Düzenlemisine Yönelik Algılarda Cinsiyet Farklılıkları Üzerine Nicel Bir Çalışma ................................................... 171

Yasemin KOÇ Okuma-Yazma-Uygulama ve Öğrenci Takımları Başarı Bölümleri Yöntemlerinin Öğrencilerin Akademik Başarıları Üzerine Etkisi: Madde ve Isı Ünitesi ................................................................ 191

Mithat ESER Muş İsminin Menşei Üzerine Bir Değerlendirme .. 211Alpaslan YÜCE Perakendecilik Sektöründe Tüketicilerin Algıladıkları Riskler: Süpermarketlerde Bir Uygulama ......................................................... 229

Bülent AKOT Seyyid Sibğatullah Arvâsî (Ö. 1287/1870) ve Bazı Tasavvufî Kavramlara Yaklaşımı ................... 251

Salih Zafer KIZIKLI Kur’ân’ın İ‘câzı Bağlamında Dil-İnanç İlişkisi ...... 265

الميزانفي العددي يلقرآناجعاز اإل محمد جعبد اللطيف جعبد العزطي )*(

ملخص

اب هذا ، ورفع أصحعالقات الرقمية يف القرآن الكرمياألخرية اجتاه لدراسة ال العقودبرز يف لقد كثري ل" واقرتنت جهودهم البحثية ونتائجهم املرتتبة عليها بااالجتاه راية ما يسمونه "علم اإلعجاز العددي

"عالقات الرقمية يف القرآن الكرميال "علماجتاه ينفي وجود ذلك على إثر، فنشأ من التكلف والتعسفَنُد إليه يف ذلك من باب اللطائف والنكات وعلماءالسلف أئمة ويعترب أن ما نُقل عن التفسري مما ُيْست َ

. ال كمكن أن تكون من مت ن العلماليتالعددي يلقرآنااإلجعاز هذه الدراسة اليت جعلتها بعنوان "جاءت ويف ضوء هذا اخلالف

وأدلة القائل ن به، وتتبعت واستنبطت كل ونشأته، بينت فيها مدلول اإلعجاز العددي، وقد "في الميزان . به ما كمكن أن يكون حجًجا لتهافت القول

علم، اإلسالم: القرآن، املعجزة، اإلعجاز، العدد، الرقم، التفسري، الكلمزت مفتزحية

Kur'an'ın Sayısal İcazı Meselesi

Öz Son zamanlarda "sayısal icaz" adı altında Kur'an-ı Kerim'deki sayılarla

ilgili çalışmalar yapma eğilimi yaygınlaşmaya başladı. Bu yönelişteki çalışmalar ve ortaya koydukları sonuçlar pek çok zorlamalar barındırmaktadır. Bu sebeple Kur'an'da böyle bir olgunun bulunmadığını ileri süren karşı bir eğilim ortaya çıktı ve bu mevzuda seleften ve tefsir alimlerinden nakledilen bilgilerin "nükte" kabilinden şeyler olfuğunu ve gerçek ilimle ilgisinin olmadığını dile getirdi. İşte bu çalışma, iki eğilim arasında olması gerekenin ne olduğunu belirlemek maksadıyla ele alınmış olup "sayısal icaz" kavramını, ortaya çıkışı ve ilgili görüşler açısından analiz etmekte ve bu anlayışın tutarsızlığını ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler: Kur'an, mucize, icaz, sayı, rakam, tefsir, bilim, İslam

Numerical Miracle of The Quran in Scale

Abstract Over the last decades, there has been a trend to study the numerical

relationship in the Noble Qur’an. The scholars studying this area called it “The science of numerical miracle of the Holy Qur’an”. However, many of the research efforts and its subsequent results of this subject seem to have some elements of affectation and arbitrariness. Hence, other authors took the opposite direction and denied such numerical relationships in the Noble Qur’an. They consider what has been reliably reported in this area by ancestors and prominent Interpreters as subtleties and tips, outside the scientific core.In view of this dispute, I wrote this paper with the title: “The numerical miracle in balance”. In this study, I elaborated

، جامعة قطر ، كلية الشريعة والدراسات اإلسالمية،التفسري وعلوم القرآن الكرميدكتور يف تاذ أس *)

[email protected]


ملخص














[email protected]

.......................... 281

Hüseyin İbrahim YEĞİN Din Kültürü ve Ahlâk Bilgisi Öğretmenlerinin Tükenmişlik Düzeyleri ........................................... 315

Fatma ÖZMEN Eğitim Kurumlarında Sosyal SermayeninCemal AKÜZÜM İş Tatmini Üzerindeki Etkisi ................................... 333Erol KOÇOĞLUÇetin TANMehmet DEMİRKOL

Maksut ÇETİN Mu’tezile’nin Siyaset Anlayışı ............................... 347

Halil İbrahim HANÇABAY Hz. Osman’ın Halife Seçilmesi .............................. 375

Veysel ÖZDEMİR Buhârî’nin Meğâzî Rivâyetlerinde Tesâhülünün Olup Olmadığı ile ilgili Değerlendirmeler ............. 395

Cengiz KILIÇ John Locke: Bilginin Kaynağı ve İdeler Sorunu .... 455

Habib ÖZGAN Popüler Kültürün Öğrenci Davranışları ÜzerindeMustafa Cüneyt ARSLAN Algılanan Etkileri ................................................... 469Mevlüt Kara

Mehmet Salih GEÇİT Cüveynî’nin Hilâfet Anlayışı .................................. 485

Cevdet EPÇAÇAN İlkokul ve Ortaokul Öğretmen ve Yöneticilerinin 4+4+4 Eğitim Sistemine İlişkin Görüşleri (Siirt İli Örneği) ...................................................... 505

Abdulkadir ÇEKİN Kur’an Kurslarına Giden Kadınların Dindarlık Algıları: Normatif ve Popüler Dindarlık Üzerine Nicel Bir Çalışma ................................................... 523

Bülent ÇELİKEL Din Eğitiminin Psikolojik Temeli Üzerine Bir Değerlendirme .................................................. 537

اتخاذ القرار في ضوء السنة النبوية األستاذ الدكتور المكي اقالينة ®*©

الملخصالقضايا اهلامة اليت هلا موقعها اخلاص يف حياة الفرد واجلماعة هي مرحلة اختاذ القرار، لعل من

من أجلوما يتطلب ذلك من تفكري عميق بعد االستعانة باهلل سبحانه وتعاىل، والتخطيط لتنفيذه احه وهو مووو يعد طحط عناية الباحي ن يف لل ااجماال،، اليياسية منها واالقتاادية جن

واالجتماعية والتعليمية والرتبوية وغري ذلك، والنظر فيما ميكن أن يعرتض القرار من عناصر تؤدي إىل جناح ضمان أقاى درجة لحياب درجة خطورة ما سيتم اإلقدام عليه، واالستعداد لكل ذلك و ،فشله

القرار، وجتنب عوامل الفشل ما أمكن، وإذا حال فإنه يكون بأقل تكلفة ممكنة، وهو ما يعرب عنه حبياب نيبة املخاطرة

ونظرا هلذه األمهية اليت أشر، إليها فيما خيص اختاذ القرار، ارتأيت أن أعاجل امليألة يف ووء الينة سلم مر بكيري من املناسبا، لان مطالبا فيها النبوية، فما من شك أن رسول اهلل صلى اهلل عليه و

دفعا باختاذ القرار املناسب، وهتيأ الختاذه، واستعد له باختاذ التدابري الالزمة إلجناحه لل ذلك دفعينإىل تتبع اخلطوا، اليت سلكها رسول األمة اإلسالمية لليري على هديه، وومان اجلودة حبول اهلل

وقوته ة مباحث وخامتة ثالثو ومدخل رى أن يكون البحث يف مقدمة على هذا األساس، أ

يدرس املدخل داللة القرار لغة واصطالحا، واختاذه يف ووء الفكر الغريب اختاذ القرار يف ووء الينة النبوية خطوا، يهتم ببيان املبحث األولو

[email protected]، أستاذ الينة وعلومها بكلية الشريعة والدراسا، اإلسالمية جبامعة قطر¿®

http://www.prdrklaina.weebly.com












........................551

Mustafa Said KURŞUNOĞLU Doğu Düşüncesinde Hermetik Ruhsal Simya Tecrübesi ve Hacı Bektaş-ı Velî’nin Makâlâtı ............605

Yaşar BAŞ Şirvan Hanı Davud, Siyasi Mücadelesi, Sürgün Hayatı ve Ailesi ..............................................629

Kamil BİRCAN Bankacılık Sektöründe Müşteri İlişkileri YönetimiEsma ACAYİP ve Çalışanlar Tarafından Değerlendirilmesi ...............647Algın OKURSOY

Salih SEYHAN Bir Kültür Adamı Naci Elmalı ve Erzurum Dergileri Arşivinin Hikayesi ........................663

Gürbüz OCAK Öğrencilerin Hazırbulunuşluk Düzeyleri veGülçin KARAKUŞ İngilizce Dersine Yönelik Tutumları Arasındaki İlişkinin İncelenmesi ..................................................681

Veli BATDI Jigsaw Tekniğinin Öğrencilerin Akademik Başarılarına Etkisinin Meta-Analiz Yöntemiyle İncelenmesi .................................................................699

Mehmet ÜNAL Üsküdarlı Haşim Baba’nın Vâridât’ı ..........................715Mehmet PEKTAŞ

Ahmet GEMİ Ebû Abdillah Celâluddîn Muhammed b. Es‘ad B. Muhammed ed-Devvânî ve “Risâle fî İ‘râbi İlâhe İllallâh” Adlı Eseri ...................723

Simon DEİN Din, Maneviyat ve Depresyon:Nurte KIMTER Tetkik ve Tedavi için Öneriler ....................................739

CONTENTS

Celalettin DİVLEKCİ Causes that Lead to Differences in the Interpretation of the Our’an .................................. 1

Yasin PİŞGİN The Basics of Wahdat Consciousness in the Qur’an 21

Harun ÇAĞLAYAN Linguistics and Religion Language Relations in the Context of Rationalism ....................................... 41

Durdağı AKAN The Evaluation of Primary Educatıon Orientation Zübeyir ÇELİK Guideline Practices in Primary EducationOkan DİŞ According to The Teachers’ Views ........................... 59

Murathan KEHA Missionary in Ottoman Empire and Missionary Activities in Erzurum ............................................... 73

Nihat KAYA An Empirical Study Aiming to AnalyzeMustafa KESEN the Influence of Human Resource Management Practices and Organizatıonal Culture Types on Employee Performance ............................................ 97

1














The Importance of Advice on the Sign of Quran and Al-Sunnah ............................................. 123

Şemsettin IŞIK A Meaning Study on Sura of Rahman, verses (7-9) on The Contextual Framework ............................... 157

Merve GEÇİKLİ Gender Differences in the Perceptions of the Rhetoric Organization of an Academic Genre: A Quantitative Study .............................................. 171

Yasemin KOÇ The Effectiveness of Cooperative Learning Model on Students’ Academic Achievement on the Unit of “Matter and Heat ................................................ 191

Mithat ESER An Evaluation on Origin of the Name of Mush ..... 211

Alpaslan YÜCE Perceıved Risks of Consumers in the Retailing Sector: An Application in the Supermarkets .......... 229

Bülent AKOT Sayyid Sebghatullah Arvasi and His Approach to Some Mystical Concepts ........................................ 251

Salih Zafer KIZIKLI The Relationship Between Language and Belief in the Context of I‘jāz in the Quran ............. 265


ملخص














[email protected]

Numerical Miracle of the Quran in Scale................ 281

Hüseyin İbrahim YEĞİN Burnout Levels of Religious Culture and Ethics Education Teachers ...................................... 315

Fatma ÖZMEN The Impact of Social Capital on Job Satisfaction Cemal AKÜZÜM in Education Institutions ......................................... 333Erol KOÇOĞLUÇetin TANMehmet DEMİRKOL

Maksut ÇETİN Mutazila’s Understanding of Politics....................... 347

Halil İbrahim HANÇABAY The Election of ‘Uthmân as the Caliph .................. 375

Veysel ÖZDEMİR Assessments on the Existence of Tolerance in Bukhari’s Maghâzî Narrations ................................ 395

Cengiz KILIÇ John Locke: The Source of Knowledge and the Problem of Ideas ............................................... 455

Habib ÖZGAN The Perceived Effects of Popular Culture on Mustafa Cüneyt ARSLAN Student Behaviour .................................................. 469Mevlüt Kara

Mehmet Salih GEÇİT Imam Al-Juwayni’s Understanding of Caliphate System .................................................... 485

Cevdet EPÇAÇAN Opinions of Primary and Secondary School Teachers and Administrators on the 4 +4 +4 Education System (Siirt Sample) ............................................. 505

Abdulkadir ÇEKİN The Religiosity Perceptions of Koran Course Students: A Quantitative Study on Normative and Popular Religiosity .......................................... 523

Bülent ÇELİKEL An Assessment on the Psychological Foundation of Religious Education ........................................... 537












Making Decision in the Light of Prophetic Sunnah-Tradition .......................................................551

Mustafa Said KURŞUNOĞLU In Eastern thought the Experience of the Hermetic Spiritual Alchemy, and Haci Bektas-i Veli’s Makâlât ....................................605

Yaşar BAŞ Şirvan Khan Haji Davud, His Political Struggle, Life in Exile and Family .............................................629

Kamil BİRCAN Customer Relationship Management inEsma ACAYİP the Banking Sector and Evaluation ThroughAlgın OKURSOY by Personnel ........................................................... 647

Salih SEYHAN A Culture Volunteer Naci Elmalı and His Erzurum Magazines Achieve Story ..........................663

Gürbüz OCAK The Relationship Between Students Readiness Gülçin KARAKUŞ and Attitude Towards English ...................................681

Veli BATDI Determining the Effect of Jigsaw Technique on Students’ Academic Achievements Through Meta-Analysis Method ..............................................699

Mehmet ÜNAL The “Vâridât” of Haşim Baba Who isMehmet PEKTAŞ from Üsküdar .......................................................... 715

Ahmet GEMİ Ebû Abdillah Celâluddîn Muhammed b. Es‘ad b. Muhammed ed-Devvânî and His Work Entitled “Risâle fî İ‘râbi lâ ilâhe illallâh”...............................723

Simon DEİN Religion, Sprituality and Depression: Nurte KIMTER İmplications for Research and Treatment ................739

537

ÖzDin eğitiminin temellendirilmesine yönelik çalışmalar genelde iki amaca yönelik-

tir: Bu alanın meşruluğunu ya da nasıl olması gerektiğini açıklamak. Özellikle çağdaş yaklaşımlarla mukayese ederek din eğitimine yön verme gayreti, bu alanın pratiğe dö-nük temellerinin üzerinde düşünmenin gerekçelerini kuvvetlendirmektedir. Makalede bu çabadan kaynaklanan bir tespitten hareketle din eğitiminin psikolojik temeli üzerinde değerlendirmeler yapılacaktır. Din eğitiminde çağdaş yaklaşımların gerektirdiği para-digmayı destekleyen bir psikolojik yaklaşım geliştirilerek, davranış kavramı etrafında psikolojik analizle desteklenmiş bir eğitim anlayışı din eğitimine uyarlanarak genel bir değerlendirme yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler: Din eğitimi, psikoloji, davranış, iç etkiler.

An Assessment on the Psychological Foundation of Religious EducationAbstract

Studies attempt to explore the foundations of religious education are serve two purposes in general: To account for the legitimacy of this field or how it should be. Especially, the effort providing direction to religious education by comparing with modern approaches strengthens reasons for thinking on practice-oriented foundations of this field. By virtue of a determination regarding this effort, we will make the assessment for the psychological foundations of religious education in this article. By improving a psychological approach - supporting paradigm, which regard to be necessary for contemporary approaches to religious education, and by adapting educational view - supported by psychological analysis within the concept of behavior - to religious education will make an overall assessment.

Keywords: Religious education, psychology, behavior, internal influences.

DİN EĞİTİMİNİN PSİKOLOJİK TEMELİ ÜZERİNEBİR DEĞERLENDİRME

*) Yrd.Doç.Dr.,DEÜİlâhiyatFakültesi,(e-posta:[email protected])

Bülent ÇELİKEL (*)

EKEV AKADEMİ DERGİSİ Yıl: 18 Sayı: 58 (Kış 2014)

538 / Yrd. Doç. Dr. Bülent ÇELİKEL EKEV AKADEMİ DERGİSİ

GirişTürkiye’de okullarda uzun yıllar davranışçı öğretme ve öğrenmemodeline dayalı,

ilmihalmerkezlidineğitimiyaklaşımınınhâkimolduğunadairbir tespit (Kaymakcan,2009,s.451),dineğitimininpsikolojiktemeliyleilgilideğerlendirmelerin,dineğitiminin‘niçin’inden ziyade ‘nasıl’ını tartışacak bir yaklaşım çerçevesinde yapılmasını gereklikılmaktadır.

Bumakalede,psikolojidekiparadigmadeğişimininbetimlenmesisuretiyle,dineği-timinintemelindeyeralmasıgereken‘psikolojikçerçeve’ninsunulmasıamaçlanmıştır.Bununiçin‘davranış’, ‘eğitim’ve‘dineğitimi’süreçleribirbirleriyleetkileşimleriaçı-sından ‘nitelikleri’ itibarıyla değerlendirilerek psikolojik yaklaşımların davranışçılığınasılaştığıortayakonulacaktır.Buçerçeveniniçerdiğienönemlihusus,dineğitimininniteliğininönceinsana,sonradinedairalgınınniteliğiyledoğruorantılıolduğudur.Dola-yısıylaöğretilendininniteliği,öğreneninsanınniteliğinekatkıdabulunduğuölçüdedineğitimininbaşarısındansözedebiliriz.Buyüzdendineğitimibilimiinsanıtanımakiçinpsikolojibilimininverilerinemuhtaçolduğugibi,dinadınayapılanhertürlüeğitim-öğre-timfaaliyetidedineğitimibilimininbukonudasunacağıverileremuhtaçtır.

1. Davranışın Niteliği Psikolojikaçıdan“birorganizmanıngösterdiğihertürlütepki;organizmanın,çevre-

deve/veyaçevreyleolan ilişkisindedeğişiklikyarataneylemleri” şeklinde tanımlanandavranış, gözlenebilmesi bakımından iki gruba ayrılır. Başkaları tarafından gözlenendavranışa‘açıkdavranış’;düşünceler,duygularvb.gibisadecekişininkendisi tarafın-dangözlenenlereise‘örtülüdavranış’ denir(Budak,2000,‘davranış’md.,s.192;Öncül,2000,‘davranış’mad.,s.274;Eroğlu,2004).Eğitimdebubağlamda“bireyindavranışın-dakendiyaşantısıyoluylavekasıtlıolarak istendikdeğişmemeydanagetirmesüreci”olaraktanımlanır(Başaran,1994,s.14).

Psikoloji insanın davranışını bir araştırma konusu olarak merkeze alırken, eğitimonudeğiştirme(modification)bakımındankonuedinir.Budeğiştirmeişlemi(i)olmayandavranışlarıkazandırma,(ii)olumsuzdavranışlarıdüzeltmeve(iii)yetersizdavranışla-rı geliştirme şeklindegerçekleşir.Bunoktadaözellikle eğitimpsikolojisi, psikolojininsunduğuverilerikendikonusubakımındandeğerlendirerekeğitimekatkıdabulunur.Dineğitimide,farklıeğitimalanlarıtarafındankatkıdabulunulanbu“davranışdeğişikliği”sürecinegenelpsikolojininveeğitimpsikolojisininverilerinedayanarakkatkısunar.Dineğitimi açısından söz konusu olan bireyin “dinî davranışındaki değişiklik”tir (Tosun,2001,s.30).

Eğitimdesözüedilen‘değişiklik’ (modification)bireyin,çevresindekikarşıtı ileet-kileşimiçinegirerekyaşantılaredindiğigelişimselbirsüreçtir.Dolayısıylabireyinge-lişiminekatkıdabulunanhertürlükarşıtonunçevresinioluşturur.Öylekieğitimdebumanadaçevreselbiretkendir(Başaran,1994,s.27).

539DİN EĞİTİMİNİN PSİKOLOJİK TEMELİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Eğitimaçısındandavranışınoluşumununyaşantılarabağlanmasıaslındainsanadairbirtasviredayanmaktadır.Butasvir,birbakımaeğitimfaaliyetimizinniteliğinidoğrudanetkileyenbirparadigmaoluşturur.Budurum‘davranışayüklediğimizanlam’ile‘eğitimfaaliyetininniteliği’arasındadoğruorantılıbirilişkiyiortayakoyar.Builişkideşusoruyugündemegetirir:Davranışanasılbiranlamyüklemeliyizkieğitimfaaliyetimizniteliklihalegelsin?Busorununcevabınıverebilmekiçineğitimpsikolojisindekullanılanbutas-virinarkaplanındayeralandavranışınizahınayönelikpsikolojikyaklaşımlarıngelişimseyrinebakmakgerekir.

Öncelikleşunubelirtmekgerekirki,davranışbasitçetanımlanabilirgörünüyorsada,davranışınoluşumsürecioldukçakompleksbiryapıarzeder(Finestone,2004,s.65-82).Psikolojideinsandavranışınıaçıklayanpekçokyaklaşımınbulunmasıbuyüzdendir.Bufarklılıkpsikolojikyaklaşımlar etrafındaüçlübir ayrımlaözetlenmektedir.Bunagöre,birinci güç olandavranışçılık,davranışısadece‘gözlenebilir’ve‘ölçülebilir’olmasıaçı-sındanelealırken,içseldurumlarıgörmezdengelir.İkinci güç olanpsikanalizisedahaçok,‘psişikenerjininkontrolü’üzerindedurur.Üçüncü güç denileninsancılyaklaşım,bi-reyingelişimini‘birbütünolarak’elealırvediğerikiyaklaşımıinsanınvarlığınayönelikindirgemeciyaklaşımlarındanötürüeleştirir(Elias,1990,s.5).

Bizbumakalededavranışınizahınayönelikbuyaklaşımtarzlarıçerçevesindebelir-ginleşengelişimseyrini, psikolojidekullanılanbirmetafordanhareketlevedavranışınoluşumundauyarıcı-tepkiilişkisindearaetkenolarakyeralaniç etkilerevurguyaparaksunacağız.

1.1. Kara kutu metaforu Bumetaforgenellikledavranışçı yaklaşımındavranışayönelikizahtarzıiçinkullanı-

lır.Bunagörepsikolojikaraştırmayakonuolantekşey,uyarıcı-tepkiilişkisibağlamındagözlenebilenveölçülebilendavranıştır.Bunundışındaakıl,bilinçdeneyimi,duygular,niyetlergibizihinselsüreçlergözlenemedikleriiçinaraştırmayakonuolamaz.Buyüzdenzihinbir‘karakutu’gibidir(Budak,2000,davranışmd.,s.193.Ayrıcabkz.Cüceloğlu,1998,s.51-52.).Bumetaforbizipsikolojininbilimleşmesürecininbaşlangıcınagötürür.BaşlangıçtaWundt’ungeliştirdiğiiçebakışmetoduilezihin(themind)üzerineyoğunla-şanpsikoloji,1920’lerdeAmerikalıpsikologWatson’labirlikte‘gözlenemeyenveölçüle-meyen’busubjektifalandan,‘gözlenebilenveölçülebilen’nesneldavranışa(behaviour)yönelmiştir(Cüceloğlu,1998,s.28).Bunagörebir‘karakutu’gibiişleyenorganizmanıniçselsüreçleribilinemez(GlassmanandHadad,2009,s.110,164).Sadece‘karakutu’yagiren(uyarıcı)vekutudançıkan(tepki)ölçülebilirvegözlenebilir.Amakutununiçindeneolupbittiğipekanlaşılamaz (Bacanlı, ?, s.119).Bu tutumdavranışçılarıbilincive öznelsüreçleriaraştırmaktanalıkoymuştur.Onlarçevre iledavranışarasındaki ilişkiyivurgulamış,davranışınoluşumundafizyolojiksüreçlerivezihinselolaylarıgörmezdengelerekdahaçokçevrenindavranışaetkileriüzerindedurmuşlardır.Hattabukonudaol-dukça radikal bir tavır sergileyen Skinner, söz konusu süreçlerin bilimsel olarak bili-


nememesibiryana,davranışın sebebideolamayacağını iddia etmiştir. (GlassmanandHadad,2009,s.158).

Bugeneltutumuitibarıyladavranışçıyaklaşım,davranışlardakideğişimi‘şartlanma’terimiileaçıklamaktaveöğrenmedeorganizmanınkontrolünüdışlamaktadır(Bacanlı,?,s.120). Yinebunagöreöğrenmeancakdavranıştagözlenebilenbirdeğişiklikmeydanageldiğindegerçekleşir.Oysadavranışınoluşumundadoğrudangözlenmeyenzihinselveiçseltepkilerdeyeralır(Deniz,2007,s.261).

Davranışçılıközgürirade,düşünceveduygugibiiç etkileri (internalinfluences)hesa-bakatmadığıiçineleştirilir.Bueleştirileregöredavranışçılık,insandavranışınıaşırıde-recedebasitleştirmiş,onuiradeliveamaçlıbirvarlıkolmaktanuzaklaştırarakbirmakineolarakgörmüştür(Kumar,2010,s.7).İnsandavranışınınböylebasitmekanikkurallaraindirgenerekizahı,çevreetkilerinindenetlenmesiiledavranışındadenetlenebileceğite-zinidoğurmuştur.Oysasosyalpsikologlarböylebirdenetimlesadecealışkanlıktarzın-dakidavranışların,alışkanlıklarbireyinbilinçliihtiyaçlarınacevapverdiğisürecekazan-dırılabileceğinisöylerler.Onlaragöredavranışlarınalışkanlıklatekrarlanmasınısağlayanunsur,davranışçılarıngörmezliktengeldiği‘bellek’tir(İsenveBatmaz,2006,s.40-41).

Davranışı sadeceuyaranlaraverilen somut tepkileredayandırarakaçıklamakvebutepkilerinzihindebirtakımişlemlercebelirlendiğinigörmezdengelmek,başlangıçtapsi-kolojikaraştırmayıkısırlaştırıcıbirtavırolarakgörülsede(Özakpınar,2011,s.20)dahasonrabuyaklaşımayönelikeleştirilerpsikolojiningelişimineivmekazandırmıştır(Sc-hultzandSchultz,2001).

Yukarıdageçtiğiüzere,davranışçıyaklaşımagörehertürlüdavranış‘şartlanma’sonu-cuoluştuğundanpsikolojikaraştırmanındolaylıkonusunuda‘şartlanma’teşkilediyordu.Yanibiruyarıcı(stimulus)belirleniyorveonaverilentepki(response)gözleniyordu.Buhaliyledavranışçılar,ilkortayaçıktığıandanitibarenuyarıcıiletepkiarasındakizihinselsüreçlerin,yaniarayagirendeğişkenlerinönemsizolduğunainanıyorlardı.Bununlabir-likte,dahasonrabuaradeğişkenlerinbirinciderecedearaştırmakonusuhalinegelmesiyledavranışçılarıngörmezliktengeldiğizihinselsüreçleredairkapsamlıteorilerpsikolojiningelişiminebüyükivmekazandırmıştır(ButlerandMcManus,1998,s.14).

ÖzellikleGestaltpsikolojisininvepsikanalizinbugelişimdebüyükpayıvardır.Bun-lardanbirincisiinsandeneyiminisadecedışuyaranlarabağlamanınzayıfyönünüortayakoyarak,‘bütünün,parçalarıntoplamındandahabüyükolduğu’ sonucunaulaşmıştır.Buyaklaşımalgıbağlamındazihinselsüreçlerindedeneyimekatkıdabulunduğunugöster-meksuretiylepsikolojininilgisininkarakutununiçindenelerolduğuna,yaniiç etkilere yoğunlaşmasınısağlamıştır(ButlerandMcManus,1998,s.15;EloffandEbersöhn,2004,s.18).Psikolojidekiilgininaradeğişkenlerekayarakgelişmesineyönverenikincietkenpsikanalizdi.ÖzellikleFreud’un,insanınyaşamında0-5yaşarasıçocuklukçağınınbelir-leyiciniteliğinivegeçmiştekiyaşamınbilinçdışındabıraktığıizlerivurgulayanteorisinde(Ayten,2006,s.23)kullandığıego,id,süperegogibikavramlardabilinçdışıbağlamındakarakutununiçindeolupbiteniç etkilerinaçıklanmasınayönelikti(ButlerandMcManus,1998,s.16).


Anlaşılacağıüzerekarakutununiçindeolupbitenlerin,yanidavranışınoluşumundaiç etkilerinişleviüzerindedurmak,uyarıcı-tepkiilişkisinde‘araunsur’avurguyapmakanlamınagelir.Bilişselciler,davranışçılarınaksine,insandavranışınınoluşumundaiç et-kileriçevreseletkilerkadarönemligörürler.Onlarkarakutununiçindeolupbitenbuiçolayları,etkiiletepkiarasındayeraldıklarıiçinaracısüreç(mediator)şeklindeyorum-larlar.Bunagörebellek,dil,problemçözme,dikkat,düşünme,kararvermegibiunsurlardavranışınoluşumundaaracısüreçolarak(mediationalprocesses)roloynarlar(GlassmanandHadad,2009,s.165).

Buradabilişselyaklaşımıpsikodinamikyaklaşımdanayıran temelhususun,bilişselyaklaşımın davranışı daha çok düşünme-eylem (thinking and action) açısından konuedinmesiolduğunudabelirtmekgerekir.Psikodinamik yaklaşım ise,motivasyon-zihin(motivationandthemind)açısındandavranışıkonuedinmiş,yanidavranışımotiveedentemelunsurlarınnelerolduğunuaçıklamayaçalışmıştır.İlkpsikodinamikteoripsikanalizolmuş,zamanlabaşkateorilerdegelişmiştir.Buteorileregöre(i)davranış,bireyinfarkın-dalığınındışındaişleyenzihinselsüreçlerlemotiveedilir.Dolayısıyla(ii)davranış,hemmevcutmotivasyonuhemdegeçmişdeneyimiyansıtantutarlıbirbütünün,yanikişiliğinparçasıdır.Bundandolayıpsikodinamikyaklaşım,kişiliğidolayısıyladavranışışekillen-dirmedemotivasyongibiiç etkilerinrolüneodaklanır.Böylecedavranışçılığınkarakutumetaforuyladilegetirdiği‘boşorganizma’şeklindekitutumeleştirilirken,farkındalıkvebenliknosyonlarınıdaiçeren iç etkilermerkezealınır.Buyaklaşım,soyutzihinselsü-reçlerdenziyadekişiliğinbütününeodaklanırvebuyönüylebilişselciliktenayrılır.Yanibireyi,davranışımotiveedenunsurlarındâhilolduğubirbütünolarakelealır.Oysabiliş-selyaklaşımbireyeaitbütüncülbiranlayışsunmadığıgibi,motivasyonmeselesindedesessizkalmıştır(GlassmanandHadad,2009,s.271).

1950’lerde özellikle Kuzey Amerika’da davranışçılık ve psikanaliz baskındı. Buyaklaşımları benimseyenler insan davranışını anlamada bunların açıklamalarını yeterlivekapsamlıgörüyorlardı.Bununlaberaberbuyaklaşımlarıyeterligörmeyenlerdeyokdeğildi.Onlaragöredavranışçılığın,davranışınoluşumunubasittepkilerüzerineyoğun-laşarakizahetmesibireyinihmalianlamınageliyordu.Psikanalizisesonderecekatıvekötümserbirinsananlayışınasahipti.Buvebenzeriendişelerlepsikolojideüçüncügüçolarakhümanist yaklaşımortayaçıktı(SchultzandSchultz,2001,s.522).

İnsantabiatınınşimdiyekadarihmaledilenyönlerinevurguyapanhümanistyaklaşı-mıntemelindeüçvarsayımvardır:(i)Fenomenolojikbakışaçısı,(ii) seçmeyeteneğineinanç,(iii)anlamvurgusu(GlassmanandHadad,2009,s.274).

İlkvarsayımagöredavranışancakbireyinsubjektifdeneyimiaçısındananlaşılabilir.Eğerinsandavranışınıanlamakistiyorsanız,derhümanistler,davranışınfailiolaninsanı,onundünyayınasılalgıladığınıanlamakzorundasınız.

Öncekiikiyaklaşımdavranışıanlamadabireyinözneltecrübesiniaçıklayıcıgörmez.Her iki yaklaşımda davranışın açıklamasını bireye değil de gözlemcinin değerlendir-mesinedayandırmaksuretiyleözneldeneyimindeğeriniazaltır.Oysagözlemcideolsa


verileritoplayaninsanolacağındantamanlamıylaobjektiflikmümkünolmayacaktır.Zirainsantarafındaneldeedilenbütünverilerdoğalolaraksubjektiftir(GlassmanandHadad,2009,s.279).

İkincivarsayımagöredavranış,anietkilerekarşıbasitbirşekildeverdiğimiztepki-lerdenibaretdeğildir.Aksinedavranışımızıseçeriz,nasıldavranacağımızakendiözneldeğerlendirmelerimizedayanarakkararveririz.Dolayısıylaözgüriradeyesahibiz.

Buvarsayımdadeterministkarakterdekiilkikiyaklaşımlaçelişir.Davranışçılaragöredavranışpekiştireçgibiçevrefaktörleritarafındanbelirlenir(determinism).Psikanalizegöreisebirey,bilinçsiziçgüdülertarafındanyönlendirilir(psychicdeterminism).Bundandolayıher ikiyaklaşımdabireyibüyükölçüdekontroledilemeyengüçlerinelindebirkuklagibigörür(GlassmanandHadad,2009,s.322).

Üçüncüvarsayımagöre,insanlareylemlerinebellibiramaçvedeğerifadeedenan-lamlar yüklerler. Hümanistlere gelinceye kadar psikologlar değerden bağımsız (valuefree)bilimanlayışı sebebiyle ‘anlam’la ilgilenmemişlerdir.Oysabilimdedâhil hiçbirinsaneylemigerçektendeğerdenbağımsızolamaz(GlassmanandHadad,2009,s.322).

Görüldüğü üzere, insan tabiatı hakkında iyimser (optimist) bir bakış açısına sahipolanhümanistler,insanınbilinçliverasyoneldüşünmeye,dürtülerinikontroletmeyevekendinigerçekleştirmeyeyönelikyetenekleriüzerineyoğunlaşırlar.Onlaragöre insan,hayatındanveeylemlerindensorumluolup,tutumvedavranışınıdeğiştireceközgürlüğeve iradeye sahiptir. İnsanın doğuştan tamamenkötü olduğuna dair bir görüş ne kadaraşırıysa,onundoğuştantamameniyiolduğunuiddiaetmekdeokadaraşırıdır.İnsandaiyilikeğilimleriyanındasaldırganlıkpotansiyelidevardır.Bubakımdaninsandoğuştannötrdür.Bununlabirlikteinsan,süreklikendinigerçekleştirmek,yanisahipolduğuyete-nekleriortayaçıkarmakeğiliminedesahiptir.Buyönüylesağlıklıveuyumlubirvarlıkolaninsan,gelişimiengellendiğindeuyumsuzlukgösterir(GlassmanandHadad,2009,s.55;Ayten,2006,s.74).

Yukarıda genel hatlarıyla özetlemeye çalıştığımız psikolojinin davranış konusundageldiğinokta,dineğitimibakımındangörmezliktengelinmeyecekderecedeönemlidir.Ziraeğitimi‘davranışdeğişikliği’şeklindedüşündüğümüzde,sözkonusudeğiştirmeey-lemi, ‘şekillendirme’manasında dışarıdan birmüdahale gibi de algılanabilir; ‘kendinigerçekleştirme’manasında ‘bireyselbir çaba’olarakdayorumlanabilir.Buradadavra-nışınoluşumsürecindekiaraetkenlere,iç etkileredikkatçekmemizinnedenisözkonu-sueylemeaitikinciyorumukabuletmemizdir.Aslındabu‘bireyselçaba’yayönelikilkvurgu,kendinidavranışçıdiyetanımlayanancakbukonudaSkinnerkadarkatıolmayanTollman’ın‘bilişselharita’(cognitivemap)fikriyleyapılmıştı.Ancakdavranışçıyaklaşım,özellikleAmerika’da,okadarkabulgörmüştüki‘biliş’(cognition)teriminin,iç etkilerin incelemekonusuyapılmasınıkabuletmeanlamınageleceğinedairendişeTollman’ınbufikrininetkisinionyılgeciktirmiştir(Goldstein,2013,s.44).

Radikal davranışçı kabul edilen Skinner’in çocukların dili edimsel koşullanma ileöğrendiklerineyönelikiddiasınakarşıChomsky’ninyaptığıitirazveakabindedijitalbil-


gisayarlarınortayaçıkmasıilgiyitekrarzihne,dolayısıyladavranışınoluşumsürecindekiiç etkilereyoğunlaştırdı.(Goldstein,2013,s.45).Burayakadariç etkiler‘biliş’(cogni-tion)kavramımerkezdeolmaküzere,algılama,hatırlama,mantıkyürütme,kararvermeveproblemçözmegibi zihinsel süreçler şeklinde tanımlanmıştır.Freud’ungeliştirdiğipsikanalitikyaklaşımlabirlikteiç etkiler,‘güdü’(motive)kavramıdâhilindecinselvesal-dırgangüdülerdenoluşanbilinçdışımotivlerolaraktanımlandı.Bunagöre,insanfarkındaolmasada,davranışınıetkileyeninançlara,korkularavetutkularasahipti.Fenomenolojikbakışaçısınasahiphümanistyaklaşımise‘insanınbütünlüğü’anlayışıçerçevesinde,iç etkileriinsanınaktifbiçimdeürettiğiöznelgerçekliklerolarakkabuletti.Bunagörein-sanındavranışıobjektifdünyailedeğil,algıladığıdünyaileilişkilidir.Davranışkültüre,kişiselözgeçmişeveiçindebulunulanmotivasyoneldurumagöredeğişir.Buyüzdenin-sanındavranışınıanlayabilmekiçinkişinin‘durumailişkinkendineözgütanımı’dikkatealınmalıdır(Smithvd.,2012,s.12-13).

2. Eğitimin Niteliği Burayakadardilegetirdiğimizhususlaraslındapsikolojininfelsefîtemelibağlamın-

dayapılanbir tartışmanın farklıyöndedevamettiğiningöstergesidir.Zira ‘kalıtım’ ile‘deneyim’ arasındaki yakın ilişkiden dolayı tartışma davranışın oluşumunda doğuştangelenfaktörlerinmi(nurture)yoksaçevrefaktörlerininmi(nature)etkiliolduğusorusuetrafındayapılmıştı.Felsefedeikifikiretkiliolmuştu:Platon’untemsilettiğibilgininvedavranışındoğuştangeldiğifikri(nativism)ileLocke’untemsilettiğibilgimizindene-yimlerimizedayandığı,dolayısıyladavranışımızınöğrenildiğifikri(empricism)(Glass-manandHadad,2009,s.98).Bahsigeçenyaklaşımlarındavranışkonusundageldiklerinokta,gelişimpsikolojisininherikifaktörübirliktedeğerlendirmenindahadoğruolacağıyönündeortayakoyduğusonuçlarıdesteklemektedir.

Makaledepsikolojikmanada iç etkilere dikkat çekilmesi, doğuştanlığı savunanbiryaklaşımgibigörülebilir.Konuyubuçerçevedeelealışımızınnedeni,aslındabufaktörlerdolayısıyladavranışınoluşumsüreciiçinde,insantabiatının‘etkinyönü’ylevurgulanma-sıdır.Yinemakaleninbaşındasözünüettiğimizeğitimininsanlailgilitasviri,butabiatınancakbir‘çevre’içindeetkinolabileceğianlayışınıifadeetmektedir.İştebuanlayıştar-tışmayıeğitimalanınataşımaktadır.Ziraeğitimdebirçevrefaktörüolarakdavranışınoluşumundaetkilidir.

Davranışdaeğitimaçısından,‘iyiyadakötüdavranma’şeklindeözelbiranlamifadeeder(Foulquie,1994,davranışmd.,s.86).Davranışıbuşekildeiyi-kötüsıfatlarıylanite-lendirdiğimizdekavramaahlâkibiriçerikdeyüklerizkibubizeinsanıbir‘ahlâkiözne’olarak tanımlama fırsatını verir. İşte bu noktada insanı, davranışının ‘fâili’ konumunayükseltenpsikolojikyaklaşımlar eğitimbakımındandahaçokönemkazanır.Şöyleki,uyarıcıiletepkiarasındakiiç etkilereyapılanvurgu,bunlarıniçeriğinidoldurmayadabaşta kullandığımızmetaforu hatırlayacak olursak, kara kutunun içinde olup bitenlerianlamaçabası,insanınhususiyeteneklerindedüğümlenmiştir.İnsanı,farkındaolan,bilen


veanlamyükleyenbirvarlıkhalineyükseltendeuyarıcıiletepkiarasındaroloynayanbilişsel(cognitive)veduyuşsal(affective)yetenekleridir.Akılbilişsel,duygudaduyuşsalyetenekleri temsil etmektedir.Aklınhembilme (teorik)hemdebilgiyeuygunhareketetmeyi sağlama (pratik) şeklinde iki fonksiyonu vardır. İnsanın ‘seçme edimi’ni yön-lendirenburasyonelboyutuyanında,birdesevgi-nefrettemelliduygusalboyutuvardır.Buediminobjesideğerlerdirve“insandeğerlere,özellikleahlakîdeğerlereyönelikbuduygusaledimleriylekendineaitbirmanevîhayatkurar.”İştehemahlâkîliğimeydanagetirenhemdeinsanı‘ahlâkîfail’kılanonunbuyönüdür.(Cevizci,2002,s.3).

Buaçıklamalarbiryandanpsikolojininhemetikhemdeeğitimbakımındannekadarönemliolduğunuortayakoymakta,biryandandapsikolojiktemelinözellikleeğitimigö-türdüğüsonuçlarıaçığaçıkarmaktadır.Meselainsanıdavranışçılıkaçısından‘şartlanmışbirkukla’yadapsikoanalitikaçıdancinsellikleilgilisaldırgangüdüleresahip‘yozlaşmışbir varlık’ veya fenomenolojikbakış açısıylanötr olan tabiatını kendi seçimiveyete-nekleriylegeliştiren‘kendinigerçekleştirenbirvarlık’olaraktanımladığınızdaeğitimingörevidekendiliğindendeğişecektir.Birincisinde‘olumlupekiştireçsunmak’layetineneğitim, ikincisinde ‘terapötik bir gayret’e dönüşecek, üçüncüsünde ise insan tabiatını tanı(t)mayayönelecektir.

Buüçüncüişlev,eğitimdeamaçlariçindeyeralır.“Nasılbirinsan?”sorusunaverilencevapdadiyebileceğimizeğitiminamaçlarıbizebellibirmodelsunarken,zımneninsantabiatınadairbilgidevermektedir.Yaniiyibirinsanolmakiçinnasılolunmasıgerektiği-nedairahlâki,normatifbiranlayışeğitiminhemiçeriğinihemdeyönteminibelirlemek-tedir(Pieper,1999,s.126).Buradaönemliolannormatifliğinözgürlüğükısıtlayıcıbirhâlalmaması içinbilgilendirme sürecinin ‘farkınavardırma’ şeklindegelişmesidir.Çünküsunduğumuzeğitimmodelinininsanîolabilmesi,dayatmaolmaksızınzekâsınıvekişili-ğiniuyararakinsanakendinigerçekleştirmeimkânınısağlamasınabağlıdır.Budaancakinsanınkendinigerçekleştirmesininönündekiengellerinaçığaçıkarılması;onavarolmaimkânınıntanınmasıylamümkünolur.Buyüzden“insanolmanıneğitimihiçbirzamanbitmez”(Reboul,1990,s.30,127).

3. Din Eğitiminin Niteliği Makaleninbaşlangıcındadavranışınniteliğindenbahsederkenşusoruyusormuştuk:

“Davranışanasılbiranlamyüklemeliyizkieğitimfaaliyetimizniteliklibirhalegelsin?”Aslındamakaleboyuncaiç etkileredikkatçekmemiz,davranışınoluşumundabireyinveonunfarkındalığınındikkatealınmasınıngerekliliğineyapılanbirvurgudur.Buanlamda,bireyinihmaledilmemesi,onunduygu,düşünceveinançboyutlarınıneğitimsüreciiçin-debirbütünolarakdeğerlendirilmesigerektiğideaşikârdır.Bunoktadadineğitimininmeşruluğubiryana,onunniteliğideönemarzetmektedir.Ziraeğitim,biryönüyleinsa-nınduygu,düşünceve inançdünyasınışekillendirmefaaliyetidir. İnsanınbütünlüğünükoruyanbireğitim,yukarıdabahsiniettiğimiz‘insanolma’sürecinedekatkıdabuluna-caktır.


Buanlamdadin eğitimi ‘yardımcı rolü’nevurguyapılarak temellendirilmiştir (To-sun,2001,s.99).Dinindoğasıdadineğitimininböyletemellendirilmesineimkântanır.Çünkü“dindeanlamaveanlatmasüreçlerinivaroluşsalbirtavırolarakolmasüreciizler.Dindarolmayadaolmamavaroluşsalbirtercihmeselesidir.Din,ancakdoğrubirşekildeanlaşıldığızamaniradî,dolayısıylainsanîbirtavır”(Kılıç,2004,s.95)ve“varoluşsalbirtercih”olarakhayatiyetkazanır(Selçuk-Tosun,s.419-420).Buyüzdendineğitimindebilgilendirme süreci,olma sürecini destekleyecek tarzda işlemelidir.Yani din, insanınvaroluşunuilgilendirenbirkonudur.İnsanîolan,dolayısıylainsanınkendinigerçekleştir-mesineimkânverendinöğretimide,insanındinkonusundatakınacağıtutumukendisininbilinçlikararınabırakmalıdır(Kılıç,2004,s.95).Bu,özellikledineğitimininhedeflerinibelirlemenoktasındadikkatedilmesigerekenbirhusustur(Tosun,2001,s.160).Ayrı-ca,dininanlaşılmasısürecindekihatalarınveeksikliklerin,onunöğretiminivedinadınaöğretilenlerindavranışlarayansımasınıolumsuzetkileyeceğidegözardıedilmemelidir(Hull,2003,s.115;Ayhanvd.2004,s.15).Buyönüyledineğitimindeinsanatabiatınındinamikyönünütanıtacakbirbilgilendirmesürecinineğitim-öğretimuygulamasınınte-melinioluşturmasıönemlidir.Bu,dinöğretimini‘bilinçyükselticibireylem’olarakdaişlevselkılacaktır (Şahin,1998,s.72). İnsanasunduğumuhtevayla‘davranışayönelikamaçlılığı’merkezealanKur’ânda,buanlamda,insanınvaroluşalgısınakatkıdabulun-mayıamaçlamaktadır(Fazlurrahman,1993,s.76).Oysabizdegelenekselbirzaafolarakeğitiminsadeceezberciliğevenakilciliğedayanması,dineğitiminiişlevsizleştirmiş(Do-ğan,2006,s.258;Aydın,2011,s.77-81;Ertoy,2013,s.196),muhtevayıönplanaçıkar-mış,bumuhtevanınöğrencininhangiyetenekleriningelişmesineyardımcıolacağınadairsorununihmalineyolaçmıştır(Selçuk,1999,s.258;Ertoy,2013,s.198).

Makaleboyuncaaçıklamayaçalıştığımız,psikolojikyaklaşımlardakiinsanadairpara-digmadeğişimi,eğitimdeyeniyönelimleredeyolaçmıştır.Buçerçevedeeğitimde“özgürveyaratıcıdüşünceyesahip,bağımsızancakdeğerleriöneçıkaranbiranlayış”gelişmiş(Doğan,2006,s.259),çoğulcuveaçıktoplumageçişdebuanlayışaivmekazandırarakdineğitimiiçinyenibirparadigmaihtiyacınıkaçınılmazkılmıştır(Aydın,2009,s.553-561).

Buihtiyacabinaen“dineğitimininhedefleribelirlenirken,eğitimprogramlarıhazır-lanırkenveyadinhizmetlerindesunulanher türlü ‘bilgi’ninmahiyetive işlevigözdengeçirilirkendinîyaşamhakkındaortayakonaneleştirilerindikkatealınmasıveyaban-cılaştırıcı süreçlerle yüzleşilmesi” gerekmektedir (Ertoy, 2013, s. 206). Bu makaledesunduğumuzpsikolojikçerçevenineleştirelkarakteri,birbakıma,buihtiyacıkarşılama-yadönükçabalarıdesteklermahiyettedir.BubakımındanTürkiye’deyapılandırmacılıkbağlamındadinîtecrübeyimerkezealaneğitimyaklaşımınınvurgulanması(Kaymakcan,2012;s.86.Ayrıcabkz.Okumuşlar,2008;Ev,2010;Ev,2011;Zengin,2011;Ceylan,2013)oldukçaanlamlıdır.

Öteyandançokkültürlütoplumlardadineğitimcilerindendestekbulanveülkemizdedeözelliklediğerdinlerinöğretimikonusundadikkatçekilen(Okumuşlar,2007,s.262;


Kaymakcan,2012,s.100;Altaş,2012,s.39).‘dindenöğrenmemodeli’,geneldeinsanhakkındakitutumubakımındankaydadeğerdir.Bumodel,çocukları‘öğrenenlerolarakdeğiştirme’üzerineodaklanarakonlarındini‘aktifbiçimdeöğrenenbireyler’olmaları-nıhedefler.Öğrencilereönemlidinîveahlakîsorunlarailişkinfarklıcevaplarüzerindedüşünmefırsatlarıverenbuöğretimyaklaşımı,buyollaonlarınkendigörüşlerinigeliş-tirmeleriniamaçlar.Böyleceinsanîdavranışkazananöğrenciler,ahlakîveruhîgelişimle-rinekatkısağlamanınyanında,dinîkonularhakkındadakendibakışaçılarınıgeliştirirler(Okumuşlar,2007,s.256-257).

Sonolarakmakaledeiç etkilerüzerindeyaptığımızvurgunundineğitimibakımındanortayaçıkardığıbir sonuca işaret etmek istiyoruz.Yukarıdadavranışöncesipsikolojiksüreçbakımındaniç etkianlamındaseçmeedimindenvebuedimsayesindeinsanınbirdeğerduygusunasahipolupkendineaitbirmanevîhayatkurduğundanbahsetmiştik.Buşekildeseçmeediminiuyarıcı-tepkiilişkisindearaetkenolarakbelirlediğimizde,berabe-rinde‘öz-bilinç,hayalgücü,vicdan,özgürirade’şeklindeifadeedilenveinsanolmamızısağlayan özellikleri de kabul ederiz.Bütün bu özellikler “davranışlarımızın koşulları-mızındeğil,kararlarımızınişleviolduğunu,kendihayatımızdansorumluluğumuzuifadeeder.Buyönümüzledeğerlerimiziduygularımızdanüstün tutmak suretiyle insanolmasürecineivmekazandırırız”(Covey,1998,s.68-69).Zirapsikolojikmanadadeğer,‘dav-ranışlarayolgösterme’işlevibakımındanönemlidir.(Güngör,1993,s.28;Aydın,2012,s.6).Buişlevdininvedolayısıyladineğitiminindebelirginbirişleviolarakgözeçarpar(Parladır,1999,s.65;Aydın,2011,s116).

Dinindedayanağıolduğudeğerler,insandavranışlarınahemölçühemdesınırgeti-rir.(Bolay,1999,s.29).Buyönüyledeğerler,ahlakîözgürlükbağlamındadışarıdanbirmüdahalegibiyorumlanabilir.Oysaahlakîbir fâilolarak insanınözgürlüğü,özgürbirseçimsonucudavranıştabulunarakkendinibelirlemesine(oto-determinizm)olduğuka-darkendidışındakinesneldeğerlerinvarlığınadabağlıdır.Dolayısıylaeğerahlakîliktenbahsediyorsak, davranışının fâilinin kendisini değerlerle ve ideallerle bağlamış olmasıonunözgürlüğünezararvermez.Aksinealtisteklerininbağlayıcılığındanonukurtararak,eğitimledesteklenenyüksekbenliğinegörekendinibelirlemesineimkântanır(Cevizci,2011,s.146-149;Parladır,1995,s.99;Selçuk,1998,s.82).Bubakımdandineğitimi,bu pozitif özgürlük anlayışını besleyecek bir süreç olmalıdır (Aydın, 2011, s. 59-63).Aksitaktirdeşusorukaçınılmazolacaktır:“Eğerbirdinalgısı,insanözgürlüğünükabuletmiyoryadasontahlildeciddiyealmıyorsa,budinalgısınınahlâkıdikkatealdığısöy-lenebilirmi?”(Türkeri,2011,s.119).Şüphesiz,dininahlâkîamaçlarınıeğitim-öğretimsüreciningenelhedefiolarakgörendineğitimininniteliğinibelirleyentemelparadigmabusorununcevabındagizlidir.

SonuçDineğitimibilimininçalışmaalanlarındanbiri,geneleğitiminsunduğuverilerikul-

lanarakdinleilgilieğitim-öğretimsürecinindayandığıtemelleribelirlemektir.Dineği-


timibiliminin,felsefe,sosyalbilimlervedinbilimlerigibialanlardanedindiğitemeller,yorumçerçevesivevardığıneticelerbakımındangenişbiralanıvardır.Dolayısıyladineğitimibilimi,sadeceteorikdüzeydekendikonumunugerekçelendirmeklekalmaz,aynızamandakendiuygulamaalanınadasağlamilkelersunar.Bu,dineğitimibiliminebellibirdinamizmdekazandırır.

Dineğitimibiliminebudinamizmisağlayanalanlardanbiridepsikolojidir.Davra-nışıkonuedinmesiitibarıylapsikolojinininsanadairtezleridineğitimibakımındandaoldukçabüyükönemesahiptir.Zirahereğitimfaaliyetininolduğugibidineğitiminindehedeflediğibellibirinsanmodelivardır.Bumodelinmakulvemakbulolmasıpsikolojikaçıdanda sağlam temelleredayanmasınabağlıdır. İştebunoktadapsikoloji belirlenenhedeflerininsanıngelişimözelliklerinenekadaruygunolduğunudenetler,buhedeflerinkazandırılmasıiçingerekliolaniçeriğinseçilmesinde,izlenecekyöntemlerinbelirlenme-sindekılavuzlukeder.

Türkiye’dedineğitiminin,özelliklepsikolojidekidavranışçılıkyaklaşımıtemelindeşekillenmesininortayaçıkardığısorunlardanbirideöğrencimerkezliyaklaşımlarauygunbirparadigmageliştirememesidir.Oysapsikolojiyedairdikkatlibirokumayaptığımızda,insanmodeli açısından davranışçılığı aşan yaklaşımlar bulmakmümkündür.Özellikleuyarıcıiletepkiarasındaişlevselbirtakım‘içdurumlar’ınvarlığınıdestekleyengelişimseyrini takipederekpsikolojiokumak,dineğitimibakımındanheyecanvericiolmaklabirliktebellisorunlarıdagündemegetirecektir.Heyecanvericiolacaktır,çünküinsanındeğerleredönükyönünüdesteklemesibakımındandin,davranışınoluşumundaişlevselbirkonumayükselecektir.Problemliolacaktır, çünküözgürlük, sorumluluk, iradegibihususlarındineğitimibakımındantemellendirilmesinigereklikılacaktır.

SözkonususorununçözümübakımındanTürkiye’dedineğitimcilerinintartıştığıveözellikleyapılandırmacılıkparalelindedilegetirilenbuluşyoluylaöğrenme,problemedayalıöğrenme,aktiföğrenmegibistratejiler,davranışçılığındışladığıinsanzihnini,do-layısıylabizzat insanımerkezealmaktadır.Davranışlarınıoluşturmada insanaaktifbirrol yükleyen bu stratejiler, davranışçılığı aşan ve din eğitiminin temelinde yer almasıgerektiğineinandığımızpsikolojikçerçeveyidedesteklemektedir.

KAYNAKÇAAltaş,N.(2012).Küreselleşme,çokkültürcülükvedineğitimi.M.Köylü (Ed.).Din eğiti-

minde çağdaş konular.İstanbul:DemYayınları,s.17-46’dakimakale.Aydın,M.Ş.,(2009).Dineğitimiiçinyeniparadigmaihtiyacı.IV. din Şûrası tebliğ ve

müzakereleri. C.II,Ankara:DİBYayınları. Aydın,M.Ş.,(2011).Açık toplumda din eğitimi (yeni paradigma ihtiyacı). Ankara:Nobel

Yayınları. Aydın,M.Z.veGürler,Ş.A.(2012).Okulda değerler eğitimi. Ankara:NobelYayıncı-

lık.


Ayhan,H.,Hökelekli,H.,Mehmedoğlu,Y.,Öcal,M.veEkşi,H.(Editörler)(2004).Din ve ahlâk eğitim öğretimine yeni yaklaşımlar. İstanbul:DemYayınları.

Ayten,A.(2006).Psikoloji ve din. İstanbul:İzYayıncılık.Bacanlı,H.(?).Eğitim psikolojisi. İstanbul:AlkımYayıncılık.Başaran,İ.E.(1994).Eğitim psikolojisi. Ankara:YargıcıMatbaası.Bolay,S.H.(1999).Eğitim,dinvedeğer.Unan,F.veHacaloğlu,Y.(Haz.).Cumhuriyetin

75. Yılında Türkiye’de Din Eğitimi ve Öğretimi.Ankara:TürkYurduYayınları.(s.27-41’dekimakale.)

Budak,S.(2000).Psikoloji sözlüğü. Ankara:BilimveSanatYayınları.Butler,G.andMcManus,F.(1998).Psikolojinin abc’si (Çev.Z.İ.Babayiğit).İstanbul:

KabalcıYayınevi.(Eserinorijinali1998’deyayımlandı).Ceylan,Y.(2013).Yapılandırmacıdinöğretimimodeli:Grimmittörneği.DEÜ İlâhiyat

Fakültesi Dergisi, 2(38).Cevizci,A.(2002).Etiğe giriş. İstanbul:ParadigmaYayınları.Cevizci,A.(2011).Felsefeye giriş. (2.Basım). Ankara:NobelYayıncılık.Covey,S.R.(1998).Etkili insanların 7 alışkanlığı. (8.Basım).(Çev.G.SuverenveO.

Deniztekin).İstanbul:VarlıkYayınları.(Eserinorijinali1989’dayayımlandı).Cüceloğlu,D.(1998).İnsan ve davranışı. (8.Basım).İstanbul:RemziKitabevi.Deniz,E.(Ed.)(2007).Eğitim psikolojisi. Ankara:MayaAkademiYayınları.Doğan,R.(2006).Niteliklidineğitim-öğretimininsosyalveevrenselbarışakatkısı,Di-

nin Dünya Barışına Katkısı 2005 Yılı Kutlu Doğum Sempozyumu Tebliğ ve Mü-zakereleri, Ankara:TDVYayınları.

Elias, JohnL. (1990).Psychology and religious education. Florida:RobertE.KriegerPublishingCo.

Eroğlu,F.(2004).Davranış bilimleri. İstanbul:BetaYayınları.Ertoy,M.(2013).Türkiye’nin modernleşme sürecinde din eğitimi ve yabancılaşma soru-

nu. YayınlanmamışDoktoraTezi,DEÜSosyalBilimlerEnstitüsü,İzmir.Ev,H.(2010).Dinkültürüveahlâkbilgisiderslerindeyapılandırmacıöğrenme:imkânve

sınırlılıklar.DEÜ İlâhiyat Fakültesi Dergisi, S.32,İzmir:DEÜYayınları.Ev,H.(2011).Yapılandırmacılık:dinkültürüveahlâkbilgisidersiiçintehditmiyoksa

fırsatmı?Türkiye’de Okullarda Din Öğretimi. R.Kaymakcan,M.ZenginveŞ.Arslan(editörler).İstanbul:DEMYayınları.

Fazlurrahman.(1993).Ana konularıyla Kur’ân. Ankara:FecrYayınları.Finestone,M.(2004).Behaviour.InI.EloffandL.Ebersöhn(Ed.),Keys to Educational

Psychology. (s.64-82).CapeTown:UCTPress.


Foulquie,P.(1994).Pedagoji sözlüğü. İstanbul:SosyalYayınlar.Glassman,W. E. and Hadad, M. (2009). Approaches to psychology. (Fifth Edition).

London:TheMcGraw-HillCompanies.Goldstein,E.B.(2013).Bilişsel psikoloji. (Çev.O.Gündüz).İstanbul:KaknüsYayınla-

rı.Güngör,E.(1993).Değerler psikolojisi üzerine araştırmalar.İstanbul:ÖtükenNeşriyat.Hull, JohnM. (2003).Manevi gelişim: yorumlar ve uygulamalar. (Çev. İ.Kapaklıka-

ya).Değerler Eğitimi Dergisi, 1(2),109-124.(Orijinalmakaleninyayımtarihi,2002).

İsen,G.veBatmaz,V.(2006).Ben ve toplum. İstanbul:SalyangozYayınları.Kaymakcan,R.(2007).ReligiouseducationcultureinmodernTurkey.InM.DeSouzaet

al.(Ed.),International Handbook of the Religious, Moral and Spiritual Dimen-sions in Education,(449-460).Secauces:Springer.

Kaymakcan,R.(2012).Dineğitimindeçoğulculukveyapılandırmacılık:Türkiyeörneği.M.Köylü (Ed.).Din Eğitiminde Çağdaş Konular, (s. 81-102). İstanbul:DemYayınları.

Kılıç,R.(2004).Lâiktoplumdadinöğretiminitemellendirmeproblemi.Dini Anlamak Üzerine, (s.87-96). İstanbul:ÖtükenNeşriyat.

Kumar,V.B.(2010).Introduction to psychology. Mumbai:GlobalMedia.Okumuşlar,M. (2007).Çokkültürlü toplumlarda“dinhakkındaöğrenme”ve“dinden

öğrenme”modeli.Marife, 7(2),251-264.Okumuşlar,M. (2008).Yapılandırmacı yaklaşım ve din eğitimi. Konya:YediverenKi-

tap. Öncül,R.(2000).Eğitim ve eğitim bilimleri sözlüğü, İstanbul:MEBYayınları.Özakpınar,Y.(2011).Psikoloji tarihi. İstanbul:ÖtükenNeşriyat.Parladır,S.(1995).Dineğitimindehedefler.DEÜ İlâhiyat Fakültesi Dergisi,79-102.Parladır,S.(1999).Genelöğretim-dinöğretimiilişkisi.Unan,F.veHacaloğlu,Y.(Haz.).

Cumhuriyetin 75. Yılında Türkiye’de Din Eğitimi ve Öğretimi.Ankara: TürkYurduYayınları.(s.63-70’dekimakale.)

Pieper,A.(1999).Etiğe giriş. (Çev.V.AtaymanveG.Sezer).İstanbul:AyrıntıYayınları.(Eserinorijinali1994’deyayımlandı).

Reboul,O.(1990).Eğitim felsefesi. (Çev.F.Aralvd.).İstanbul:İletişimYayınları.(Eserinorijinali1990’dayayımlandı).

Schultz,D.P.andSchultz,S.E.(2001).Modern psikoloji tarihi.(Çev.Y.Aslay).İstanbul:KaknüsYayınları.

Selçuk,M.(1998).Dineğitimiözgürleştirenbirsüreçolabilirmi?İslâmiyât, 1(1),73-87.


Selçuk,M.(1999).Teorikvepratikaçmazlarıylakültürelmirasöğretiminisorgulayanbirdeneme.Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 39(2).

Selçuk,M.,Tosun,C.(2005).Türkiye’deveAlmanya’da(İslâm)dindersleri.III. Din Şûrası Tebliğ ve Müzakereleri. Ankara:DİBYayınları.

SmithE.E.,Hoeksema,S.N.,Fredrickson,B.L.veLoftus,G.R.(2012).Atkinson ve hil-gard, Psikolojiye giriş. (14.Edisyon). (Çev.Ö.ÖncülveD.Ferhatoğlu).Ankara:ArkadaşYayınevi.(Eserinorijinali2003’deyayımlandı).

Şahin,A.(1998).Kişilikgelişimivedineğitimi:dineğitimininteolojikveeğitimselte-mellerineilişkindiyalektik/hermenütikkuramsalbiryaklaşım.İslâmiyât, 1(2),61-73.

Tosun,C.(2001).Din eğitimi bilimine giriş. Ankara:PegemaYayıncılık.

Türkeri,M.(2011).Etik bilinç.Ankara:LotusYayınları.

Zengin,M.(2011).Dineğitimiveöğretimindeyapılandırmacıyaklaşım.İstanbul:DEMYayınları.

Documents

EKEV AKADEMİ DERGİSİkisi.deu.edu.tr › bulent.celikel › D_1_.pdf · Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Merkez Kampüsü Yakutiye, Erzurum e posta: egitim_copy@h