Ekonomia - 2010

2

1. WstpEkonomia jest nauk o gospodarowaniu zasobami, ktre wystpuj w ograniczonych ilociach (prawo ograniczonoci zasobw). Mamy 3 rodzaje zasobw: Naturalne - ziemia i jej bogactwa Ludzkie - ludzie i ich kwalifikacje, wiedza (kapita ludzki) Kapitaowe rodki trwae : maszyny, urzdzenia, budowle, ktremu posugujemy si w procesie produkcji. Co to znaczy, e zasoby s ograniczone, e wystpuj w ograniczonych ilociach? w pewnym momencie jest skoczona ilo zasobw, wtedy te jest skoczona ilo produktw. Jak produkowa, eby osign optymalny strumie produkcji? Zasoby nazywane s rwnie czynnikami produkcji: Ziemia Praca Kapita Kady proces produkcji polega na poczeniu ze sob tych czynnikw produkcji, adnego z nich nie moe zabrakn. Produkcja podzia wymiana konsumpcja Na kadym z tych etapw warto wszystkich produktw jest taka sama. Wszystko co zostao wyprodukowane, na kocu zostanie spoyte. Ekonomi dzielimy na dwie czci: mikroekonomi i makroekonomi.

Mikroekonomia analizuje zalenoci i prawa jakim podlegaj podmioty gospodarcze. Podmiotami gospodarczymi s: Konsumenci Przedsibiorstwa. Makroekonomia analizuje zjawiska, procesy, prawa dotyczce caej gospodarki, np. inflacj, bezrobocie, polityk gospodarcz, wzrost gospodarczy. Charakter praw ekonomicznych: Obiektywny s niezalene od woli obserwatora; jest to cecha wszystkich nauk; Statystyczny to ju jest cecha, ktra odrnia nauki humanistyczne (spoeczne) od cisych; mog mie charakter historyczny - pewne prawa pod wpywem warunkw spoecznoekonomicznych przestaj dziaa, zmieniaj si.

Ekonomia - 2010

3

Krzywa transformacji (granica moliwoci produkcyjnych) Gdy analizujemy zjawisko gospodarcze, musimy bra pod uwag, e oddziauje na nie wiele czynnikw. Staramy si wyoni najwaniejsze z nich (nie jestemy w stanie wzi wszystkich pod uwag, gdy o istnieniu niektrych nawet nie zdajemy sobie sprawy). Zakadamy wtedy, e wszystkie inne s niezmienne (ceteris paribus). W analizach ekonomicznych posugujemy si modelami. Agregacja - grupowanie czynnikw w kategorie. Skoczony strumie produktw przy skoczonej iloci czynnikw. Modelowanie - posugiwanie si modelami ekonomicznymi; model to uproszczony obraz rzeczywistoci (rni si stopie szczegowoci). Zaoenie : wszystkie dobra dzielimy na dobra do zaspokojenia potrzeb konsumpcyjnych ( dobra konsumpcyjne) oraz na dobra produkcyjne.

dobrainwes yjne - T AK OR tyc R T Y

2,5 2 1,5 1 0,5 0 0 0,2 0,4 0,6 0,8 1

dobrak umpc onc yjne - CH B LE

Zaznaczony punkt na wykresie to punkt (Xo, Yo). Produkuj Xo chlebw i Yo traktorw. Kada para wsprzdnych to struktura wsprzdnych. Krzywa transformacji czy ze sob struktury produkcji ktre s moliwe do osignicia przy zaoeniu penego wykorzystania istniejcych zasobw. Krzywa transformacji jest wtedy monotonicznie malejca (kiedy wicej w X to mnie w Y):dobrainwes yjne - T AK OR tyc R T Y 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 0 0,2 0,4 0,6 0,8 1

dobrak um yjne - CH B onc pc LE

Ekonomia - 2010

4

Jeeli struktura produkcyjna byaby poniej krzywej to jest ona moliwa do zrealizowania, ale nie wykorzystuje wtedy ona w peni zasobw. Jeeli struktura produkcyjna byaby powyej krzywej jest ona niemoliwa do osignicia w tym momencie. Nie mona bezporednio porwnywa gospodarek przykadowo Polski i Niemiec bo np. : Polska jest mniejsza (terytorialnie) od Niemiec Polakw jest mniej ni Niemcw eby mc porwnywa gospodarki tych dwch krajw, przeliczamy na gow mieszkaca:3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 bochenki chleba na g mieszka ca ow 0,8 0,9 1

w g n y o k a r t

c a k z s e i m

Polska rowa linia Niemcy niebieska linia Dlaczego wykres tak wyglda? Bo w Niemczech jest wiksze nasycenie kapitau. Krzywa transformacji jest nisza ni w bogatych krajach UE. Jeeli w kraju jest bezrobocie to istnieje niewykorzystany potencja zasb ludzki. Jeeli realnie wystpuje bezrobocie to znajdujemy si poniej krzywej. Co decyduje w ktrym miejscu krzywej jestemy? Preferencje spoeczne, ktre s odzwierciedlone na rynku (czyli ile produkujemy traktorw, a ile bochenkw chleba). Krzywa transformacji jest wklsa, gdy: Dziaa prawo malejcego produktu kracowego z czynnika produkcji. Istniej koszty transformacji. Zasada racjonalnego gospodarowania kady z podmiotw gospodarczych ma pewne cele, ktrym si kieruje prze decyzjach ekonomicznych. Te cele musz si opiera na tej zasadzie. Moemy j sformuowa na jeden z 2 sposobw: Denie do jak najwikszego efektu ( wartoci efektu) przy danych nakadach. Denie do osignicia zaoonego efektu przy jak najmniejszych nakadach. Rachunek ekonomiczny jest pomocny przy realizacji zasady racjonalnego gospodarowania. Rachunek ekonomiczny - zestawienie nakadw i efektw danej dziaalnoci gospodarczej. Nie zawsze jest to moliwe

Ekonomia - 2010

5

2. Popyt, poda, rynek2.1 PodaPoda jest to ilo dobra bd usugi, jak producent jest gotowy dostarczy na rynek w danym czasie i po okrelonej cenie. Wraz ze wzrostem ceny poda ronie. Czynniki pozacenowe Istniej inne czynniki, ktre mog determinowa poda, s to czynniki pozacenowe. Nale do nich: koszty produkcji (praca, ziemia i kapita, koszty podatkowe). Wzrost kosztw produkcji spowoduje, e krzywa poday przesunie si w lewo (poda zmaleje). Przy tych samych cenach poda bdzie mniejsza. Czynnikiem wpywajcym na pooenie krzywej poday s ceny innych dbr, takich, ktre maj podobn technologi wytwarzania. Gdy cena takie dobra ronie, a wraz z ni ronie opacalno produkcji tego dobra, to poda dobra analizowanego maleje. Istniej takie dobra, ktre charakteryzuj si sezonowoci poday. Sezonowo poday przede wszystkim dotyczy dbr spoywczych sezonowych: np. ziemniaki.

2.2 RynekRynek to miejsce, w ktrym dochodzi do spotkania nabywcw i sprzedawcw (popytu i poday) i na ktrym w wyniku tego spotkania dochodzi do ustalenia ceny rwnowagi rynkowej, czyli takiej przy ktrej popyt jest rwny poday. Stan rwnowagi rynkowej jest stanem osiganym automatycznie, dziki dziaaniu mechanizmu rynkowego. Rynek nie wymaga zewntrznej ingerencji. Gospodarka rynkowa Podzia zasobw pomidzy rne rodzaje wytwrczoci, decydowanie o tym na co maj by przeznaczane zasoby odbywa si przez mechanizm rynkowy. Decyzje podejmowane co konsumowa podejmowane s przez konsumentw. Decyzje co produkowa podejmuj producenci. Orodki decyzyjne s rne, zatem moe doj do rozminicia si decyzji. Nadwyka To sytuacja, w ktrej poda jest wiksza od popytu. W wypadku nadwyki producent zmniejsza produkcje i obnia cen. Wwczas popyt zacznie rosn. Mwi si, e w wypadku nadwyki rynek si oczyszcza. Niedobr Poda jest mniejsza od popytu. Mechanizm rynkowy dziaa za pomoc regulacji ceny. Trwa to tak dugo a rynek si oczyci z nadwyek i niedoborw.

Ekonomia - 2010

6

2.3 PopytPopyt to: Zapotrzebowanie na dane dobro bd usug w danym czasie, miejscu i przy okrelonej cenie (mikroekonomia) Zapotrzebowanie w ogle ( makroekonomia)

2.3.1 Prawo popytuPopyt zaley od ceny cena jest istotnym determinantem popytu. Gdy cena ronie, to popyt maleje.

Ilustracj graficzn dziaania prawa popytu jest krzywa popytu; na osi x to popyt, na osi y - cena; Zmiana ceny przesuwa nas po krzywej popytu. Zmiana innego czynnika powoduje przesunicie si w gr lub d caej krzywej. Determinanty popytu Popyt zaley od ceny, dochodw, ceny innych dbr, md i gustw, sezonowoci. Nie wszystkie czynniki mog by mierzone. Zmierzy moemy cen, dochody, ceny innych dbr. Substytucjonalno (dwa dobra mog si zastpowa) np. margaryna i maso Komplementarno ( dobra ktre si uzupeniaj) np. buty narciarskie i narty Krzywa popytu pokazuje zaleno funkcjonaln. Czynniki geograficzne wielko, populacja Nieprzewidziane zdarzenia o charakterze klsk ywioowych.

2.3.2 Nietypowe krzywe popytu:Pionowe Poziome Dodatnio nachylone (rosnce) gdy mamy do czynienia z jednym z trzech paradoksw:

Ekonomia - 2010

7

Paradoks Giffena dotyczy dbr zaspakajajcych najbardziej podstawowe potrzeby, ktre s najtasze na rynku w sytuacji bardzo niskich dochodw realnych spoeczestwa. Przykad: Zaraza ziemniaczana w Irlandii w poowie XIX wieku: pomimo niskich plonw ziemniakw i wzrostu ich cen, popyt na ziemniaki rs, bo byy wci bardzo tanie w porwnaniu z innymi produktami. Paradoks Veblena dotyczy dbr luksusowych, z reguy takich dbr, ktre nie posiadaj wybitnych cech uytkowych Przykad: Dlaczego kupujemy brylant, a nie cyrkoni? S to dobra kupowane dla prestiu zwizanego z ich posiadaniem. W przypadku dbr prestiowych, spadek ceny moe doprowadzi do spadku popytu. Paradoks spekulacyjny sytuacja, w ktrej na skutek wzrostu ceny kupujemy wicej bo spodziewamy si dalszego wzrostu cen lub przy spadku ceny kupujemy mniej, bo spodziewamy si dalszego obniania. Przykad: Sytuacja w Polsce w sierpniu 1990 oraz kwietniu 2004.

2.4 Elastycznoci popytu:Cenowa Dochodowa Mieszana (reakcja popytu na zmiany ceny innych dbr)

2.4.1 Elastyczno cenowa popytuPp C : Pp C Elastyczno cenowa popytu to wzgldna zmiana popytu do wzgldnej zmiany ceny. Jest ona w wikszoci wypadkw ujemna, dodatnia jest w przypadku paradoksw. Relacja procentowej zmiany popytu do procentowej zmiany ceny. Elastyczno mwi nam o ile procent zmieni si popyt jeli cena zmieni si o jeden procent. E cp = Rodzaje popytu w zalenoci od wartoci elastycznoci cenowej: Ecp| = 0 (wwczas gdy zmianie ceny nie towarzyszy adna zmiana popytu, popyt nie reaguje na zmian cen, jest sztywny). W takim przypadku krzywa popytu jest pionowa. Dotyczy to dbr, ktre kupujemy w sytuacji przymusu. Przykadem moe by trumna, suknia lubna. Pozostae dobra to takie, na ktre wydajemy stosunkowo mae pienidze. |Ecp| >1 popyt jest mao elastyczny (zmienia si w mniejszym stopniu ni cena).Popytem mao elastycznym charakteryzuj si dobra, ktre zaspakajaj podstawowe potrzeby, s niezbyt drogie, maj mao zamiennikw. |Ecp| = 1 popyt wzorcowy popyt silnie reaguje na zmian ceny. Jest to popyt wysoce elastyczny. Dotyczy dbr rzadko kupowanych, stosunkowo drogich, majcych duo zamiennikw np. sprzty AGD. |Ecp| nietypowa krzywa popytu czysto teoretyczne zaoenie popyt doskonale elastyczny bdzie mia miejsce w sytuacji gdy istniej doskonae substytuty. Taka sytuacja nie wystpuje. Doskonay substytut dokadnie w ten sam sposb wykonuje te same zastosowania. Im wicej substytutw tym wiksza jest elastyczno. Ranga potrzeb zaspokajanych przez produkt im potrzeby dalszego rzdu tym elastyczno wiksza. Udzia w wydatkach im mniejszy udzia tym mniejsza elastyczno.

Ekonomia - 2010

8

Czas jaki upyn od zmiany cen wraz z upywem czasu elastyczno moe rosn lub male, nie ma reguy.

100 99

Ecp= -100

2 Ecp= -2/99 1 1 2 99 100

Nie mona wiza elastycznoci popytu z krzyw popytu (za wyjtkiem poziomej i pionowej).

2.4.2 Elastyczno dochodowa popytuPp D : Pp D Jest to stosunek wzgldnej zmiany popytu do wzgldnej zmiany dochodu. Warto elastycznoci bdzie pokazywaa o ile procent zmieni si popyt jeli dochd zmieni si o jeden procent. E dp = W odrnieniu od elastycznoci cenowej znak elastycznoci dochodowej jest czciej dodatni, ale bywa take ujemny. To jak warto przyjmuje elastyczno dochodowa okrela charakter dobra.0

Dobra podrzdne Dobra podstawowe

Dobra normalne1

Dobra wyszego rzdu (luksusowe)

Dobra normalne Dobra podrzdne nazywane inaczej dobrami niszego rzdu Gdy elastyczno dochodowa jest ujemna , wwczas dochd ronie, a popyt maleje. Gdy elastyczno dochodowa jest wiksza ni 1, wwczas popyt ronie szybciej ni dochody. Wszystkie dobra luksusowe s jednoczenie dobrami normalnymi, ale nie wszystkie normalne s luksusowymietc. Krzywa Engla Krzywa Engla pokazuje zaleno popytu od dochodu.

Ekonomia - 2010

9

Popyt

Maksimum

Punkt przegicia

Edp>1

0 0 Utarg przecitny musi by wikszy od kosztw przecitnych. Zysk w przedsibiorstwie doskonale konkurencyjnym na przykadzie optimum ekonomicznegoUp = Uk Kpc Kk

Kk Kpc

Up=Uk

Q0

Oe

Qn

Q

Uc = Up * Q Za wielko produkcji przyjmujemy t realizowan w optimum ekonomicznym. Utarg cakowity to pole powierzchni prostokta: . Koszt przecitny odczytujemy z wykresu (Kpc) Koszt cakowity to pole powierzchni prostokta: . Zysk cakowity to rnica midzy utargiem cakowitym, a kosztami cakowitymi, na wykresie przedstawiony jako pole powierzchni prostokta . Jedyn form konkurowania jest obnianie ceny, silna konkurencja zmusza przedsibiorstwa do tego. Konkretne przedsibiorstwo moe obniy cen tylko do momentu kiedy cena osignie taki poziom, przy ktrym linia wytaczajca utarg kracowy styczna do krzywej wyznaczajcej koszty cakowite. W wypadku braku zysku optimum ekonomiczne pokrywa si z optimum technologicznym. Jednak brak zysku nie jest przesank do likwidacji przedsibiorstwa.

3.3.2 MonopolOptimum ekonomiczne przedsibiorstwa dziaajcego w warunkach monopolu.

Ekonomia - 2010

21

W funkcji utargu cakowitego cena nie jest staym parametrem, jest zmienn. W monopolu jeden producent dostarcza dane dobro, wwczas polityka wielkoci produkcji przekada si na cen. Monopolista chcc zwiksza sprzeda musi obnia cen. Wraz ze wzrostem sprzeday utarg przecitny musi by co raz mniejszy.

C = Up Uk

Kk

Kpc

Wykres egzaminacyjny!! C = AQ + B Uc = Up * Q Uc = (AQ + B) * Q Uc = AQ + BQ Uc = Uk Uk = 2AQ + B

Uk

Up

Utarg przecitny nie jest utargiem kracowym. Legenda Optimum technologiczne Optimum ekonomiczne Zysk cakowity: Utarg cakowity: Koszty cakowity: Przy zaoeniu, e koszty produkcji s zerowe, w punkcie, w ktrym krzywa utargu kracowego spotyka si z osi Q jest utarg cakowity jest maksymalny jest to optymalna wielko produkcji. Wniosek: monopol nie wykorzystuje w peni moliwoci technologicznym, optimum ekonomiczne monopolu jest zawsze poniej technologicznego.

Ekonomia - 2010

22

Nie mona porwnywa przedsibiorstwa monopolistycznego z maym przedsibiorstwem dziaajcym w konkurencji doskonaej, dlatego przedsibiorstwa monopolistyczne bdziemy porwnywa z caymi gaziami. Istnienie konkurencji prowadzi do zwikszenia produkcji, a w zwizku z tym spadku ceny. Jeli zaley nam na jak najniszej cenie, wwczas najlepiej to oczekiwanie jest spenione przez konkurencje doskona. Jeli za zaleaoby nam na jakoci i postpie, wwczas to oligopol moe by najlepszym rozwizaniem. Monopol to taka struktura rynku, przy ktrej cena jest najwysza, a wielko poday najmniejsza. Mwi si zatem o spoecznym koszcie monopolu i w wielu krajach stosuje si takie rozwizania prawne, ktre zapobiegaj powstawaniu i rozwojowi monopoli.

3.4. Elementy teorii podziauTeoria podziau mwi o tym jak wynagradzane s czynniki produkcji, ile zatrudnia pracy, kapitau i ziemi. Krzywa Lorentza Mwi o tym jak zrnicowany jest dochd gospodarstwa domowego w danym spoeczestwie.Skumulowany procent dochodu narodowego 100% Linia absolutnej rwnoci

Pole A

Pole B

100%

Skumulowany procent gospodarstw domowych, ktre s uszeregowane wedug stopnia zamonoci.

Linia absolutnej rwnoci Gdyby krzywa Lorentza wygldaa jak ta linia, oznaczaoby to, e kade gospodarstwo domowe ma taki sam dochd

Ekonomia - 2010

23

Najbardziej wygita krzywa Lorentza jest w krajach biednych, rozwijajcych si Ameryka aciska, Afryka. Natomiast, najmniej wygita jest w krajach wysoko rozwinitych. Tam gdzie kapitalizm jest najbardziej rozwinity doszo do najwikszej rwnoci jest najmniejsza dysproporcja. Wspczynnik Giniego Stosunek pola A do pola A+B Im wikszy ten wspczynnik, tym wiksze dysproporcje.

4. Makroekonomia4.1 Dochd narodowy i jego determinantyDochd narodowy jest to warto wszystkich w cigu roku dbr i usug finalnych w danej gospodarce. Dobra finalne to takie, ktre ju nie bd dalej przetwarzane, czyli s przeznaczane do uycia w takiej postaci, w jakiej s wyprodukowane. By unikn wielokrotnego liczenia tego samego przedmiotu (np. rubki, ktr skrci si rower) liczy si jedynie dobra finalne. Miarami dochodu narodowego s: PKB produkt krajowy brutto. Bierze si pod uwag jedynie te dobra i usugi, jakie zostay wytworzone na terenie danego kraju PNB produkt narodowy brutto. Bierze si pod uwag te dobra i usugi, ktre zostay wytworzone przy pomocy czynnikw produkcji nalecych do obywateli danego kraju, niezalenie od tego gdzie te usugi byy wiadczone. PNN produkt narodowy netto. Jest produkt narodowy brutto bez uwzgldnienia amortyzacji inwestycji sucych odtworzeniu rodkw zuytych w procesie produkcji. Przy PNB i PNN wane jest kto jest wacicielem rodka produkcji. Dochd narodowy jest miar stosowan dla oceny i porwnania poziomu rozwoju spoecznogospodarczego. W statystykach porwnawczych stosuje si dochd per capita w przeliczeniu na jednego mieszkaca.

4.1.1 Ruch okrny w gospodarceBez udziau pastwaUsugi czynnikw produkcjiOszczdnoci

Wynagrodzenie

Gospodarstwo Domowe

Przedsibiorstwo

Wydatki na dobra i usugiInwestycje

Dobra i usugi

Ekonomia - 2010

24

4.1.2 Sposoby liczenia dochodu narodowego1) Suma wszystkich wydatkw 2) Suma wszystkich wynagrodze 3) Suma wszystkich wytworzonych dbr i usug 1) 2) DN = Cpp + S 3) DN = Cpd + I Cpd wytworzone przez przedsibiorstwa dobra i usugi przeznaczone do konsumpcji Cpp Wydatki na dobra konsumpcyjne S oszczdnoci I inwestycje W jaki sposb stany nierwnowagi s likwidowane? Poda jest wiksza od popytu przedsibiorcy ograniczaj produkcj i obniaj ceny. Mechanizm rynkowy niweluje nierwnowag poprzez zmian cen. Nierwnowaga midzy inwestycjami a oszczdnociami bank reguluje stopy procentowe i oprocentowanie kredytw. W makroekonomii s dwa gwne nurty teoretyczne: Neoklasyczny Keynsistowski (pozbawiony jest on podstaw mikroekonomicznych) Prawo Saya Warunek rwnowagi w gospodarce. Oszczdnoci = Inwestycje

4.1.3. Determinanty dochodu narodowegoDochd narodowy oznaczymy jako Y. Dochd narodowy moemy zapisa jako sum konsumpcji (wydatki na konsumpcj) i inwestycji (wydatki na inwestycje). Y=C+I Czy konsumpcje zale od biecego dochodu? Funkcja konsumpcji C = Ca + ksk * Y Kracowa skonno do konsumpcji (ksk) Jak cz dochodu przeznaczona jest na konsumpcj. O ile zmieni si wydatki na konsumpcj jeli dochd wzronie o jednostk. C Ksk = , Ksk (0,1 > Y Kracowa skonno do oszczdzania (kso) jaka cz dochodu jest oszczdzana. Suma kso i ksk musi by rwna 1. Ca konsumpcja autonomiczna, niezalena od biecego dochodu, czyli finansowana z oszczdnoci. Y=C+S Y=C+I S = Y Ca ksk * Y = Y * (1-ksk) Ca = Y * (kso) Ca

Ekonomia - 2010

25

Z tego wynika, e oszczdnoci uszczuplane s o Ca. Inwestycje s cakowicie autonomiczne, czyli s niezalene od naszego dochodu. I = Ia Y = Ca + ksk * Y + Ia Ca + Ia Y= 1 ksk 1 1 Y= Ca + Ia 1 ksk 1 ksk Nasz dochd zaley od inwestycji autonomicznych, konsumpcji autonomicznej i kracowej skonnoci kracowej. Wraz ze wzrostem kadej z tych trzech wielkoci dochd ronie. W jaki sposb zmiana tych wielkoci wpywa na dochd w krtkim okresie? O ile zmienia si dochd jeli wielkoci te wzrastaj o jednostk?

4.1.4 Mnonik inwestycyjnyJaki jest wpyw waha inwestycji na dochd? Ca + Ia Y= 1 ksk 1 1 Y= Ca + Ia 1 ksk 1 ksk Jak zmieni si dochd na skutek zmiany inwestycji o jednostk? Y 1 = 0+ , czyli: Ia 1 ksk Y 1 = - jest to mnonik inwestycyjny. Ia 1 ksk 1 Y = * Ia 1 ksk Dochd jest bardzo wraliwy na zmiany inwestycji. Mnonik inwestycyjny jest jak miecz obusieczny! (tzn. reaguje czule i na wzrost i na spadek). Y C 1 2 100 80 3 80 64 4 64 51,2 Suma Sg = 500 Ksk = 0,8 Y =C+I Y = C + I C = Ca + ksk * Y C = ksk * Y Ia = 100 Dochd to nieskoczony cig geometryczny zbieny do zera. J 100

Ekonomia - 2010

26

Suma tego cigu wyraona jest wzorem Sg = Y = I 1 ksk

a1 100 = = 500 . 1 q 0,2

4.2 Rola pastwa w gospodarce4.2.1 Funkcje ekonomiczne pastwaPo co gospodarce potrzebne jest pastwo? Tworzenie adu prawnego i stanie na stray jego przestrzegania. Funkcja redystrybucyjna realizowana przy pomocy systemu podatkowego i systemu transferw pieninych i rzeczowych. System podatkowy jest tak zbudowany, e osoby wicej zarabiajce pac wysze podatki. System transferw pieninych to rnego rodzaju zasiki, wiadczenia rzeczowe (suba zdrowia, edukacja). Funkcja alokacyjna w gospodarce rynkowej o alokacji gospodarczej decyduje rynek. Jednak nie zawsze jest to czynione w sposb spoecznie najlepszy. Pastwo moe stara si poprawia alokacj zasobw gospodarczych poprzez zmuszanie przedsibiorstw do dziaa proekologicznych. Funkcja stabilizacyjna pastwo moe zmniejsza amplitud waha gospodarczych, ktrych nie da si wyeliminowa zupenie. Powodem okresowych zmian aktywnoci gospodarczej s zmiany popytu globalnego, zatem rol pastwa jest wpywanie na rozmiary popytu globalnego. Pastwo czyni to za pomoc instrumentw polityki fiskalnej i polityki pieninej. Wzrost gospodarczy to tempo wzrostu dochodu narodowego.

4.2.2. Polityka fiskalnaZa polityk fiskaln odpowiedzialny jest rzd. Jest ona realizowana w oparciu o budet przygotowywany przez ministra finansw. Budet jest planem finansowym pastwa. Zasady budetowe: Zasada rocznego budetowania, oznacza, e budet sporzdzany jest na rok. Zasada zupenoci, ktra oznacza, e w budecie powinny by uwzgldnione wszystkie potencjalne wydatki i dochody pastwa. Zasada jednoci, budet musi by jednym dokumentem. Zasada uprzednioci, budet powinien by przyjty przed rozpoczciem okresu, na ktry zosta przyrzdzony. Zasada jawnoci, przyjty budet musi by jawny, kady musi mie prawo do zapoznania si z budetem. Zasada rwnowagi budetowej, oznacza to, e dochody i wydatki powinny si bilansowa. Dochody budetowe pochodz gwnie z podatkw. Rodzaje polityki fiskalnej: Ekspansywna wtedy gdy pastwo wicej wydaje, rosn jego wydatki, albo wtedy gdy malej podatki. Restrykcyjna zmniejszanie wydatkw rzdowych lub zwikszanie podatkw. Polityk fiskaln powinno si dostosowywa do cyklu koniunkturalnego (zmiany tego cyklu spowodowane s wahaniami popytu globalnego gdy popyt globalny ronie, pastwo powinno hamowa ten wzrost zmniejszajc wydatki, i analogicznie.)

Ekonomia - 2010

27

Instrumenty realizacji polityki fiskalnej mog mie charakter: Pasywny nazywamy je automatycznymi stabilizatorami koniunktury; nale do nich: zasiki dla bezrobotnych, system podatkowy, subwencje, dotacje, dopaty w rolnictwie. Aktywny mog by bardziej efektywne, jednak trzeba je regulowa za kadym razem gdy nastpuje zmiana gospodarcza. S to na przykad takie rozwizania jak szkolenia, roboty publiczne, ulgi podatkowe, etc. Skadniki dochodu narodowego przy istnieniu pastwa Zaoenia: Y =C + I +G C = Ca + ksk (Y T ) T = Ta + tY G = Ga I = Ia C wydatki konsumpcyjne I wydatki inwestycyjne przedsibiorstw G popyt rzdowy, wynikajcy z wydatkw pastwa. T podatki Ta bezporednie t podatki stopa opodatkowania (zakres od 0 do 10) Y = Ca + ksk (Y Ta tY ) + Ia + Ga Y = Ca + kskY kskTa ksktY + Ia + Ga Y (1 ksk (1 t )) = Ca + Ia + Ga kskTa Ca + Ia + Ga kskTa Y= 1 ksk (1 t ) W tym modelu, w krtkim okresie nie zmieniaj si wydatki konsumpcyjne i ksk. Moemy obliczy zatem trzy mnoniki (mwi jak zmienia si dochd pod wpywem): Y 1 = Inwestycji: Ia 1 ksk (1 t ) Y 1 = Wydatkw pastwa: Ga 1 ksk (1 t ) Y ksk = Podatkw autonomicznych: . Ta 1 ksk (1 t ) Wnioski: Moemy porwna co si stao z mnonikiem inwestycyjnym dziki temu, e pojawio si pastwo. Dziki podatkom dochd narodowy jest mniej wraliwy na zmiany inwestycji.

4.2.3 Dochody budetowe1. Podatki. Mamy dwa rodzaje podatkw: Podatki dochodowo majtkowe np. od dochodw osobistych, od dochodw przedsibiorstw, gruntowe, od nieruchomoci, rolne.

Ekonomia - 2010

28

Podatki porednie VAT (podatek od wartoci dodanej; towarw i usug) i akcyza (podatek nakadany na towary, ktrych uycie uwaane jest za szkodliwe papierosy, alkohol, paliwo). Warto dodana to rnica midzy cen, a kosztami jakie musielimy ponie przy produkcji danego dobra. 2. Dziaalno gospodarcza: Poza dochodami budetowymi, budet osiga dochody z dziaalnoci gospodarczej pastwa. Skarb pastwa jest wacicielem przedsibiorstw lub posiada w nich udziay. Z tytuu tej wasnoci moe da wypacenia dochodw dywidendy. Dochody mog pochodzi take z prywatyzacji. Polityka dywidendowa jest bardziej dugofalowa, z drugiej strony danie wypaty dywidendy powoduje, e dane przedsibiorstwo ma mniejsze moliwoci rozwoju. Dobre przeprowadzenie prywatyzacji umoliwia rozwj danego przedsibiorstwa wraz z wyszymi obrotami, zapewnia dopyw dochodw w postaci paconych podatkw. 3. Wpaty z zysku osiganego przez NBP. 4. Emisja obligacji

4.2.4 Deficyt budetowyMa miejsce wwczas gdy dochody pastwa s mniejsze od wydatkw. atania dziury budetowej moe by realizowane przez emisj obligacji. Obecnie dziura budetowa wynosi 6% w relacji do planowanego PKB. eby wej do strefy euro deficyt budetowy nie moe przekroczy 3%. Drugim kryterium jest nieprzekraczalnie dugu publicznego 60%. Rnica midzy deficytem, a dugiem. Dub publiczny to suma wszystkich wczeniejszych deficytw wraz z odsetkami.

4.3 Pienidz, rynek pieniny i polityka pienina4.3.1 Funkcje pienidzaPienidz jest rodkiem wymiany za jego pomoc wymieniamy jedne towary na inne. Pienidz jest miernikiem wartoci. Pienidz jest powszechnym ekwiwalentem tzn., e gdy wiadczymy usugi czynnikw produkcji, otrzymamy ekwiwalent pieniny. Pienidz jest rodkiem tezauryzacji gromadzenia bogactwa. Pienidz jest rodkiem patniczym (su do regulacji naszych zobowiza, dugw). Niektre pienidze s pienidzem wiatowym s uywane w transakcjach midzynarodowych (euro, dolar, funt, frank szwajcarski)

4.3.2. Funkcje NBP (banku centralnego)Jest bankiem emisyjnym (emituje i wprowadza do obiegu pienidz). Jest bankiem dla innych bankw. Jest bankiem dla rzdu.(odpowiednim do gromadzenia dochodw pastwa, do niego wpywaj podatki). Stoi na stray stabilnoci caego systemu bankowego, rodki, ktre pozwalaj t stabilno zachowa pochodz z rezerw obowizkowych. Prowadzi polityk pienin (odpowiada za warto polskiego pienidza, kontrolowa jego ilo). W Polsce najwaniejszymi instytucjami NBP s: Rada Polityki Pieninej

Ekonomia - 2010

29

Prezes Zarzd

Rada Polityki Pieninej Jest to 10-osobowa instytucja, na ktrej czele stoi Prezes. Pozostali czonkowie powoywani s na szecioletni kadencj (po 3 osoby desygnowane s przez Sejm, Senat i Prezydenta). Decyzje dotyczce strategicznych kierunkw polityki pieninej dokonywane s wikszoci gosw. W wypadku braku wikszoci, decydujcy gos posiada Prezes. Obecnie trwa 3. kadencja RPP. Prezes Powoywany jest przez Prezydenta Zarzd

4.3.3 Poda i popyt pienidzaPoda pienidza W naszym rozumieniu to: Gotwka u ludnoci Pienidze w banku na rachunkach patnych na danie Oznaczana jest symbolem M1. (Kady nastpny agregat pieniny, tzn. M2, M3, etc., rozszerza pojcie. Czyli M2 zawiera dodatkowo krtkie depozyty bankowe, M3 dusze depozyty bankowe, itp.) Popyt pienidza Przyczyny dla ktrych potrzebujemy rodkw w portfelu i na rachunkach patnych na danie. Popyt na pienidz zwizany jest z przechowywaniem pienidza w takiej postaci jaka zostaa zdefiniowana przez poda zwizany jest z nastpujcymi motywami: Transakcyjny codziennie musimy dokonywa transakcji kupna-sprzeday (popyt transakcyjny). Przezornociowy na wszelki wypadek, gdyby wystpiy nieprzewidziane okolicznoci (popyt przezornociowy). Oba popyty rosn wraz z naszymi zarobkami. Spekulacyjny przechowywanie gotwki w oczekiwaniu na podjcie decyzji co do umieszczenia pienidzy np. na lokacie (popyt spekulacyjny) Koszt oczekiwania (przechowywania pienidza) to pienidze jakich nie zarobimy, a moglibymy gdybymy je zainwestowali. Jest on rwny nominalnej stopie procentowej. Popyt spekulacyjny zaleny jest od stopy procentowej. Im wysza jest stopa procentowa, tym popyt spekulacyjny jest mniejszy. Baza monetarna S to rezerwy gotwkowe bankw oraz gotwka u ludnoci. Im wiksza baza tym wiksza poda. Poda jest zawsze wiksza ni baza monetarna. Bank Centralny narzuca obowizkowe stopy rezerw, ktre banki komercyjne maj obowizek przechowywania na koncie w Banku Centralnym. B = 100 baza monetarna M = 100 +80+64+51,2... n = 0 Jest to cig geometryczny dcy do nieskoczonoci.

Ekonomia - 2010

30

Podstawowe narzdzia polityki pieninej to: Stopa rezerw obowizkowych. Operacje otwartego rynku. Stopa redyskontowa. Zwikszajc stop rezerw obowizkowych zmniejsza si moliwoci kreacji pienidza na rynku midzybankowym. Bank Centralny jest sprzedawc i kupujcym obligacje. Stopy procentowe w Banku Centralnym na podstawie stopy redyskonta weksla handlowego. Gdy Bank Centralny podniesie stop redyskontow weksla, to wwczas bank komercyjny nie bdzie sprzedawa chtnie weksla handlowego. Jeli podnosi stop dyskontow to banki komercyjne mniej bd sprzedawa weksle i udziel mniej kredytw.

4.3.4. InflacjaNie kady wzrost cen moemy nazwa inflacj, ale wwczas kiedy wzrost cen ma charakter stay i nieodwracalny. Najwaniejsze negatywne skutki inflacji: Uniemoliwia prowadzenia rachunku ekonomicznego. Zakca wypenianie przez pienidz jego funkcji. Niektre grupy siy roboczej nie trac na inflacji. Zaburza si struktur pac. Pozytywne skutki inflacji: Moe sprzyja wzrostowi aktywnoci gospodarczej, wtedy kiedy wystpuje zjawisko iluzji Pieninej; nastpuje opniona percepcja wzrostu cen. Poprawia saldo bilansu handlowego w krtkim czasie. Jaki wpyw ma wymiana handlowa z zagranic na dochd narodowy? Eksport netto to rnica wartoci eksportu i importu. Dochd narodowy jest wikszy kiedy eksport netto jest wikszy. Kurs walutowy cena waluty obcej wyraona w walucie krajowej. sprzyja poprawie struktury cen. Struktura cen jest odzwierciedleniem naszych spoecznych preferencji. Wyrniamy nastpujce rodzaje inflacji ze wzgldu na jej tempo: Pezajc- to jest do 3%-5%. Kroczca- od 5% do kilkunastu procent. Galopujc od kilkunastu do kilkudziesiciu procent. Hiperinflacja powyej 50 %. Jeeli moemy mwi o pozytywnych cechach inflacji to w przypadku inflacji pezajcej. Wysza inflacja ni pezajca jest ju szkodliwa. Dlaczego inflacja wystpuje? Przyczyny inflacji s opisane przez 3 teorie inflacji:

Ekonomia - 2010

31

1. Teoria luki inflacyjnej 2. Teoria kosztowa 3. Teoria monetarystyczna 1. Teoria luki inflacyjnej Jest to teoria popytowa. Zamy, e wytwarzany w gospodarce dochd wynosi Y0 i jest on mniejszy od potencjalnych moliwoci gospodarki. Zdajcy sobie z tego spraw rzd, stosuje ekspansywn polityk fiskaln, ktrej skutkiem jest przesunicie si w gr linii agregatowego popytu. Skutkiem tego przesunicia jest wzrost dochodu z Y0 do Y1. Jeli jednak granica moliwoci produkcyjnych (produkt potencjalny), bdzie mniejsza ni Y1, to w tej gospodarce pojawi si luka inflacyjna. P poda AD Popyt

AD

Jest luka inflacyjna!

Y=AD

Wzrost cen AD=C+I+B+G Popyt niezaspokojony

Rwnowaga AD=C+I+B Osignito wzrost dochodu w rwnowadze

Ceny rosn Ga

Ca+Ia+GaKskTa Y0 Yp Y1 Y=poda

Poziom dochodu, ktry zapewnia rwnowag midzy popytem a poda

Ekonomia - 2010

32

P indeks cenowy

Jest luka inflacyjna! ADp

Luka inflacyjna

P2 P1

P0

App1

App0 Y0 Yp QY

Ten wzrost, midzy P1, a P2, by niepotrzebny. Przyjta polityka bya zbyt ekspansywna. Zwikszy si poziom dochodu, ale niepotrzebnie wzrosy ceny. Wanie ten wzrost, midzy P1, a P2 jest luk inflacyjn. 2. Teoria kosztowa Spirala cenowo-pacowa w latach 70-tych dwudziestego wieku wystpio zjawisko szoku naftowego (tzn. gwatownego wzrostu cen ropy naftowej), ktrego skutkiem byo podniesienie si kosztw produkcji wszystkich towarw i usug. Na skutek tego nastpia reakcja ze strony przedsibiorcw, polegajca na wzrocie cen produkowanych przez nich wyrobw tzn. prbowali sobie zrekompensowa wzrost kosztw podniesieniem cen. Wysze ceny doprowadziy do spadku dochodw realnych gospodarstw domowych pracownikw. Pracownicy ci, poprzez zwizki zawodowe, zaczli wywiera na pracodawcw presj, aby podnieli pac. Sukces zwizkw zawodowych ponownie przeoy si na wzrost kosztw produkcji, co po raz kolejny wywoao wzrost cen. I tak dalej Zjawisko naprzemiennego wzrostu kosztw cen i pac nazywamy spiral cenowo-pacow. Skutkiem wystpienia spirali jest wzrost kosztw pracy (udziau pac w kosztach produkcji), spadek zatrudnienia (wzrost bezrobocia), a co za tym idzie, recesja. Wsplnym mianem tych trzech procesw wystpujcych cznie nazywamy stagflacj. Jak walczy ze spiral cenowo-pacow? W gruncie rzeczy zjawisko spirali jest efektem niesprawnoci dziaania mechanizmu rynkowego. Zatem osabianie tego zjawiska musi polega na: 1. Deregulacji rynku dbr i usug zwikszaniu poziomu konkurencyjnoci midzy przedsibiorstwami. Wwczas ceny tak atwo nie rosn pod wpywem wzrostu kosztw. 2. Osabianiu siy zwizkw zawodowych w procesie negocjacji pacowych.

Ekonomia - 2010

33

3. Teoria monetarystyczna M*V = P*Y Rwnanie ilociowej teorii pienidza Rwnanie Fischera. Y dochd narodowy P wskanik wzrostu cen P*Y nominalny dochd narodowy M poda pienidza V rednia szybko obiegu pienidza, ile razy kada jednostka bdca w zasobie jest uyta. Rwnanie to pokazuje rwnowag na rynku od strony pieninej. Monetarystyczna teoria inflacji pokazuje, e konsekwencj zbyt ekspansywnej polityki pieninej bdzie wzrost cen, czyli inflacja. Jeli stosuje si polityk pienin dla pobudzenia popytu to mona osign niezamierzony skutek w postaci wzrostu inflacji i w konsekwencji do osabienia aktywnoci gospodarczej przedsibiorstw.

4.3.5. BezrobocieZjawisko bezrobocia jest charakterystyczne dla rynku pracy. Na rynku tym wystpuje popyt pracy, zgoszony przez przedsibiorstwo, oraz poda, czyli te osoby, ktre chc podj prac i jednoczenie speniaj kryterium wieku i zdolnoci do pracy. Bezrobotnymi nazwiemy tych, ktrzy s w wieku produkcyjnym, zdolne i chtne do podjcia pracy, ktre jednak tej pracy nie maj. Z punktw widzenia urzdw pracy wiekiem produkcyjnym nazywamy 18-65 dla mczyzn, 18-60 dla kobiet. Stopa bezrobocia miara wzgldna bezrobocia, pozwalajca ocenia sytuacj na rynku pracy. Liczy si j jako relacj liczby bezrobotnych do zasobw siy roboczej, wyraona w procentach. B SB = *100% Z .S .R. Zasoby siy roboczej to wszyscy pracujcy + bezrobotni. Rodzaje bezrobocia Frykcyjne wynika z niedopasowania struktur popytu i poday pracy o charakterze krtkookresowym wynikajcym gwnie z nieprzejrzystoci rynku pracy. Strukturalne wynika z niedopasowania struktur popytu i poday pracy o charakterze dugookresowym, s trudne do wyeliminowania i wynikaj z niedopasowania kwalifikacji (pracodawca szuka kogo, kto zna si na komputerach, a bezrobotnie si na tym nie znaj) lub przestrzennych (miejsca pracy s w Warszawie, a bezrobotni w Eku). Koniunkturalne (popytowe, cykliczne) jest efektem nadwyki poday pracy nad popytem; powstaje, gdy maleje popyt na prac (w czasie kryzysu gospodarczego); trwa powyej 1 roku. Bezrobocie krtkookresowe do 3 miesicy. Bezrobocie dugookresowe powyej roku.

Ekonomia - 2010

34

Przyczyny utrzymywania si bezrobocia popytowego: 1. Wedug neoklasykw:

L popyt i poda Pp popyt Pd poda Pp po spadku popytu na prac W1 stawka pac gwarantujca rwnowag rynkow. Osignicie jej blokuj zwizki zawodowe oraz pastwo. Pastwo ustala pac minimaln. Gdy mamy kryzys i recesj, paca minimalna i tak pozostaje taka sama, jest sztywna, chocia wysze pace spadaj. Wic w kryzysie nie opaca si zatrudnia tych z pac minimaln, tylko kogo lepszego, za podobne pienidze. Powoduje to utrzymanie si bezrobocia popytowego. Zamy, e rynek pracy jest w punkcie A. Na skutek kryzysu maleje popyt na czynniki produkcji, np. prac, i krzywa popytu idzie w d. Nowy punkt rwnowagi jest w B. B zostaby osignity, gdyby ulega obnieniu stawka pac (z W0 do W1). Ale wedug neoklasykw, zwizki zawodowe i pastwo (instytucje rynku pracy), poprzez pac minimaln, blokuj obnik stawek pac, a w konsekwencji stan nierwnowagi utrzymuje si przez duszy czas. Dziaaniu rynku przeszkadzaj instytucje.

Ekonomia - 2010

35

2. Wedug keynsistw:

Istnieje ekonomiczny przymus pracy musimy pracowa, bo praca jest gwnym rdem dochodw. Im wysza paca, tym wicej osb chce pracowa (skona cz krzywej poday na wykresie). Wedug keynsistw, poda pracy jest sztywna poniej pewnego poziomu stawki pac. Sztywno ta wynika z ekonomicznego przymusu pracy. Jeli w wyniku kryzysu krzywa popytu przesunie si w d, a punkt rwnowagi z A do B, to w B (nowym punkcie rwnowagi) pojawi si trwaa nadwyka poday nad popytem, rwna odcinkowi BC. Moe ona zosta zredukowana lub zlikwidowana tylko dziki ingerencji pastwa, zmierzajcej do zwikszenia popytu na si robocz. Mog to by roboty publiczne, zasiki. Ingerencja pastwa powinna przybra posta ekspansywnej polityki fiskalnej lub pieninej. Polityka rynku pracy a) Pasywna polega na wypacie wiadcze i zasikw; np. zasiek dla bezrobotnych otrzymuje ok. 20% zarejestrowanych bezrobotnych b) Aktywna szkolenia (przy bezrobociu strukturalnym), prace interwencyjne, roboty publiczne, dotacje na rozpoczcie dziaalnoci gospodarczej (nie wiksze ni szeciokrotna rednia paca krajowa, po roku dziaalnoci przedsibiorstwa nie trzeba jej zwraca), aktywne porednictwo pracy.

Ekonomia - 2010

36

4.3.6. Cykl koniunkturalnyProcesy gospodarcze przebiegaj w sposb cykliczny.

Potencjalny dochd narodowy pene wykorzystanie zasobw gospodarczych. Falowanie rzeczywistego dochodu to cykliczno koniunkturalna. S 3 rodzaje cykli (mog wystpowa jednoczenie): a) Krtki (Kitchina): 4-5 lat b) redni (Juglara): 8-10 lat c) Dugi (Kondratiewa): 40-50 lat S 3 kategorie przyczyn wystpowania tych cykli: 1. Teorie egzogeniczne (decyduj zewntrzne czynniki)Teoria plam na socu teoria Jevonsa przyczyn kryzysu jest wzrost aktywnoci soca, ktrego skutkiem s gorsze plony w rolnictwie, co rzutuje na inne gazie gospodarki. Dzi nie wierzymy w t teori, bo rolnictwo ma niewielki udzia w tworzeniu dochodu narodowego.

2. Teorie endogeniczne (przyczyny wynikaj z natury samych procesw gospodarczych)Teoria keynesowska powstaa na bazie dowiadcze wyniesionych z wielkiego kryzysu gospodarczego lat 30tych XX wieku. Efekt podaowy i popytowy nie pojawiaj si jednoczenie. Niedopasowanie popytu i poday pojawia si i istnieje przez jaki czas. Wywouje to falowanie gospodarki.

3. MieszaneTeoria Schumpetera (innowacyjnoci), ktra faz ekspansji gospodarczej (wzrostu) wie z pojawieniem si zyskw nadzwyczajnych, zwizanych z wprowadzeniem nowych produktw na rynek (przez przedsibiorstwa innowacyjne). Faz recesji, ze spadkiem stopy zysku wywoanym dziaalnoci przedsibiorstw naladowczych.

Ekonomia - 2010

37

Wykres przedstawia jeden cykl koniunkturalny (spadek)

a

b

c

d

e

ab: oywienie bc: rozkwit c: grny punkt zwrotny cd: kryzys de: depresja Oywienie pojawia si np. w zwizku z powstaniem przeomowego wynalazku, powoduje wzrost optymizmu wrd przedsibiorcw, skaniajcy ich do zwikszenia inwestycji. Wzrost inwestycji powoduje mnonikowy wzrost popytu (patrz: mnonik inwestycyjny). Gospodarka si rozpdza. Wzrost popytu generuje kolejne inwestycje. Rozkwit efekt podaowy inwestycji ujawnia si. Grny punkt zwrotny przeom nadwyka poday nad popytem, pesymizm wrd przedsibiorcw. Nastpuje hamowanie inwestycji, zwalnianie czynnikw produkcji. Dochody pracownikw malej, wic popyt z ich strony te. Dochodzi do kryzysu. Faza kryzysu polega na przywracaniu rwnowagi rynkowej, ale towarzyszy jej spadek produkcji i zatrudnienia. Faza depresji jest rwnowaga rynkowa, ale niski poziom zatrudnienia i produkcji (dugotrway). Trzeba czeka na oywienie. Generalny wniosek Wedug tej teorii, najwaniejsz przyczyn powstawania cykli s zmiany w popycie globalnym. Gdy popyt ronie faza wzrostowa, gdy spada spadkowa. Zatem polityka pastwa, ktrej celem jest stabilizacja gospodarki, powinna skupia si na pobudzaniu popytu w fazie spadkowej i hamowaniu wzrostu popytu w fazie wzrostowej (przy pomocy polityki fiskalnej i pieninej).

Ekonomia - 2010

38

4.4. Wymiana gospodarcza i integracja gospodarcza za granic4.4.1. Wymiana gospodarczaWymiana gospodarcza moe dotyczy trzech aspektw: 1. Wymiana dbr i usug. 2. Przepyw kapitau. 3. Przepyw siy roboczej. Wymiana dbr i usug Strumie odpywu (sprzeda) dbr i usug to eksport, natomiast przepyw w drug stron to import. Eksport jest strumieniem powikszajcym dochd narodowy. Z punktu dochodu narodowego najlepiej by byo, by rnica midzy eksportem a importem bya dodatnia i jak najwiksza. T rnic nazywamy albo eksportem netto, albo saldem bilansu handlowego, lub saldo bilansw obrotw biecych. Z punktu widzenia mnonikw (inwestycyjny, podatkw i wydatkw rzdowych) Zakadajc istnienie eksportu i importu do rwnania gospodarki zamknitej z udziaem pastwa (Y=C+I+G) musimy doda X eksport netto. Y=C+I+G+X X = Ex Im Eksport jest niezaleny od dochodu, natomiast import jest zaleny od dochodu. X = Xa ksi * Y (ksi kracowa skonno do importu) Wyprowadzalimy mnonik inwestycyjny dla nastpujcych modeli: 1. Gospodarka zamknita bez pastwa 2. Gospodarka zamknita z pastwem 3. Gospodarka otwarta z pastwem Dla gospodarki otwartej z pastwem mnonik inwestycyjny wynosi: 1 mi = 1 ksk (1 t ) + ksi Handel wiatowy istnieje dlatego, e: 1. Istniej nadwyki pewnych dbr i usug oraz surowcw, a niedobory innych, 2. Istniej rne ceny oraz obfito czynnikw produkcji, co sprzyja specjalizacji. 3. Specjalizacja zawsze przynosi korzyci stron biorcym w niej udzia, nawet wwczas gdy absolutne koszty produkcji s wysze w kadej dziedzinie, ni w drugim. Teoria kosztw komparatywnych (odnosi si do punktu 3.) Wyobramy sobie, e mamy dwa kraje (A i B) i dwa produkty (X i Y), dane w tabelce bd mwiy o kosztach produkcji w obu krajach. Koszty produkcji liczone s w roboczogodzinach. Tabelk czytamy tak: W kraju A by wyprodukowa jednostk dobra Y, jeden pracownik musi pracowa 3 godziny. A B X 1 2 Y 3 4 Paca w kraju A (paca realna liczona jednostkami dbr X i Y za godzin) = 1x = y W kraju B taka sama paca = 1/3x = y. Nominalne ceny jakie wystpi w tych krajach bd odzwierciedlay koszty produkcji. W kraju A, cena X do ceny Y = 1/2

Ekonomia - 2010

39

W kraju B, cena X do ceny Y = 3/4 Tak sytuacja wyglda zanim kraje zdecydoway si na wspprac ze sob. W ramach tej w wsppracy zdecydoway si na specjalizacj. Jeden z krajw powici ca si produkcji na produkcj jednego dobra, a drugi kraj na produkcj drugiego dobra. Po integracji nie wyrwnay si ceny, lecz proporcje midzy cenami. CX 2 = CY 3 Paca w kraju A nominalnie si zmieni, ale realnie za godzin pracy bdzie mg kupi 1x lub 2/3 y. W kraju B, ktry specjalizuje si w produkcji dobra Y, za godzin pracy bdzie mg kupi y lub * 3/2x = 3/8x.

4.4.2. Taryfowe i pozataryfowe metody wspierania eksportu i ograniczania importuCo opata jak eksporter, albo importer wnosi z tytuu przeprowadzonej operacji (sprzeday dobra). Ca eksportowe zdarzaj si stosunkowo rzadko. Ca eksportowe dotycz najczciej produktw, na ochronie ktrych nam zaley, np. co na drewno dbowe. Importowe natomiast stosuje si midzy innymi dla ograniczenia importu, ochrony producentw i wpyww do budetu pastwa. Korzyci i niekorzyci wynikajce z wprowadzenia caPd C Cena rynkowa

Co Cena wiatowa Import 1

Pp Q1 Q0 Q2 Q

Import 0

Korzyci z otwarcia rynku odnieli nabywcy, bo dziki temu, e rynek si otworzy, cena jest nisza i mog oni kupowa wicej. Pewn korzyci s take wpywy do budetu z tytuu podatkw (np. VAT) Niekorzyci: producenci krajowi ograniczyli produkcj, co za tym idzie pac nisze podatki. Zamy, e dla ochrony rynku wewntrznego rzd wprowadza co.

Ekonomia - 2010

40

Wprowadzenie ca sprawio, e wzrosa produkcja krajowa, spado zatem bezrobocie. Pojawiaj si take korzyci budetowe importerzy pac co, a producenci krajowi produkujc wicej pac wiksze podatki. Z tytuu wprowadzenia ca korzyci odczuwa rzd i producenci krajowi, a niekorzyci konsumenci. Taryfowe metody wspierania i ograniczania eksportu i importu to co i akcyza, natomiast pozataryfowe to stosowanie: 1. Kontygenty okrelano, e 1000 samochodw danej marki mona sprowadzi bez koniecznoci opacania ca, wysza ilo bya ju oclona. 2. Przepisy fito-sanitarne stosowane do ograniczenia importu danych produktw. 3. Gwarancje kredytowe ze strony rzdu dla eksporterw majce na celu ich wspieranie.

4.4.3. Integracja gospodarczaEtapy integracji gospodarczej: 1. Strefa preferencyjnego handlu kraje, ktre tak stref tworz ograniczaj w stosunku do siebie stawki celne. 2. Strefa wolnego handlu kraje tworzce tak stref znosz stawki celne w stosunku do siebie. 3. Unia celna brak stawek celnych wewntrz unii celnej, a do tego prowadz wspln polityk celn w stosunku do innych pastw. 4. Wsplny rynek to taki obszar, w ktrym jest to co w unii celnej z dodatkiem braku barier w przepywie pracy i kapitau. 5. Unia ekonomiczna dodatkowo istnienie wsplnych instytucji dla prowadzenia polityki gospodarczej (fiskalnej czy pieninej). Czym co wykracza poza integracj gospodarcz jest tworzenie unii politycznej, pewnych wsplnych instytucji politycznych (np. wsplny rzd, armia, polityka zagraniczna). Przykadem unii politycznej mog by Stany Zjednoczone, Unia Europejska jest niewtpliwie uni celn, pozostae etapy osignite s w pewnym zakresie.

Ekonomia - 2010

41

Wykad 1.: 22.02.10 Wykad 2.: 01.03.10 Wykad 3.: 08.03.10 Wykad 4.: 15.03.10 Wykad 5.: 22.03.10 Wykad 6.: 29.03.10 Wykad 7.: 26.04.10 Wykad 8.: 10.05.10 Wykad 9.: 17.05.10 Wykad 10: 24.05.10 Wykad 11: 31.05.10 Wykad 12: 07.06.10

Ekonomia - 2010

42

0. Spis treci1. Wstp...........................................................................................................................................2 2. Popyt, poda, rynek.....................................................................................................................5 2.1 Poda......................................................................................................................................5 2.2 Rynek.....................................................................................................................................5 2.3 Popyt......................................................................................................................................6 2.3.1 Prawo popytu..................................................................................................................6 2.3.2 Nietypowe krzywe popytu:............................................................................................6 2.4 Elastycznoci popytu:............................................................................................................7 2.4.1 Elastyczno cenowa popytu..........................................................................................7 2.4.2 Elastyczno dochodowa popytu...................................................................................8 2.4.3 Elastyczno mieszana popytu.......................................................................................9 3. Mikroekonomia............................................................................................................................9 3.1 Cel ekonomiczny.................................................................................................................10 3.1.1 Budet (ograniczenie budetowe)................................................................................10 3.1.2 Preferencje....................................................................................................................11 3.2 Przedsibiorstwo..................................................................................................................14 3.2.1 Struktura organizacyjna przedsibiorstw.....................................................................14 3.3 Modele konkurencji rynkowej.............................................................................................18 3.3.1 Konkurencja doskonaa................................................................................................18 3.3.2 Monopol........................................................................................................................20 3.4. Elementy teorii podziau.....................................................................................................22 4. Makroekonomia.........................................................................................................................23 4.1 Dochd narodowy i jego determinanty...............................................................................23 4.1.1 Ruch okrny w gospodarce........................................................................................23 4.1.2 Sposoby liczenia dochodu narodowego.......................................................................24 4.1.3. Determinanty dochodu narodowego...........................................................................24 4.1.4 Mnonik inwestycyjny.................................................................................................25 4.2 Rola pastwa w gospodarce................................................................................................26 4.2.1 Funkcje ekonomiczne pastwa....................................................................................26 4.2.2. Polityka fiskalna..........................................................................................................26 4.2.3 Dochody budetowe.....................................................................................................27 4.2.4 Deficyt budetowy.......................................................................................................28 4.3 Pienidz, rynek pieniny i polityka pienina..................................................................28 4.3.1 Funkcje pienidza.........................................................................................................28 4.3.2. Funkcje NBP (banku centralnego)..............................................................................28 4.3.3 Poda i popyt pienidza................................................................................................29 4.3.4. Inflacja.........................................................................................................................30 4.3.5. Bezrobocie...................................................................................................................33 4.3.6. Cykl koniunkturalny....................................................................................................36 4.4. Wymiana gospodarcza i integracja gospodarcza za granic..............................................38 4.4.1. Wymiana gospodarcza................................................................................................38 4.4.2. Taryfowe i pozataryfowe metody wspierania eksportu i ograniczania importu........39 4.4.3. Integracja gospodarcza................................................................................................40 0. Spis treci...................................................................................................................................42