FAKULTET POLITEHNIKIH NAUKAGRAEVINARSTVO

EKONOMIKA RADA I SREDSTAVASEMINARSKI RADINENJERSKA EKONOMIKA

Profesor: Prof.Dr. Ibrahim Jusufrani Student: Jasmina OrmanAsistent: Mr. Azra Zaimovi Dipl.ing Br. Indexa: PT-02/13-ITravnik 2014/2015SADRAJ:

1.1 UVOD 3 str 2.1 STALNA SREDSTVA 4-6str 2.1.1Karakteristike stalnih sredstava 2.1.2Stalna sredstva u obliku stvari 2.1.3 Stalna sredstva u obliku prava i dugoronih razgranienja 3.1 AMORTIZACIJA STALNIH SREDSTAVA 6-8str 3.1.1 Vremenski sistem amortizacije 3.1.1.1Metod ravnomijerne ili konstantne amortizacije 3.1.1.2. Metod progresivne amortizacije 3.1.1.3. Metod degresivne amortizacije 3.1.3. Kombinovani sistem 4.1 OBRTNA SREDSTVA 8-10str 4.1.1Obrtna sredstva u obliku stvari 4.1.2.Obrtna sredstva u obliku prava i kratkoronih razgranienja 4.1.3.Obrtna sredstva u obliku novca 5.1 ZAKLJUAK 11str 6.1 LITERATURA 12str

1.1UVOD

Svako preduzee pri osnivanju mora raspolagati odgovarajuim sredstvima i imovinom. Osnovni problem u poslovanju i kvalitetu poslovanja je odgovarajui obim i kvalitet imovine kojom preduzee raspolae. Vlasnici u skladu sa zakonom sami obezbjeuju poetna to jeste osnivaka sredstva. Da bi budue preduzee bilo funkcionalno ono treba da zapone time to pribaviti osnovne elemente neophodne za jedno preduzee, a tu ubrajamo : Radnu snagu; Sredstva za rad; Predmet rada to jeste material;Kada uspijemo da obezbjedimo i isplatimo ova predhodno navedena sredstva njih smatramo sredstvima tog preduzea i ono shodno tome ima pravu da slobodno raspolae tim sredstvima. Preduzee pribavlja i koristi sredstva kao uslov i komponentu svoga rada i poslovanja. U sklopu toga moemo rei da se sredstva za rad i predmeti rada stalno angauju u proizvodnji i na taj nain se obezbeuju materijalni uslovi za reprodukciju. U ovome radu cemo se detaljnije upoznati sa samim pojmovima osnovnih to jeste stalnih i obrtnih sredstava, u skraenoj verzij osnovna sredstva predstvaljaju sredstva za rad (graevinski objekti, orua, patent i licence isl.) a obrtna su vecinom predmeti rada, to jeste ona se trose u potpunosti za poslovni proces.

2.1 STALNA SREDSTVAStalna sredstva su sredstva koja se koriste dui vremenskiperiod, a najmanje godinu dana kao posrednici izmeu rada i predmeta rada u procesu reprodukcije.Stalna sredstva cijelom upotrebnom supstancom uestvuju u procesu rada, ali samo alokventni dio svoje vrijednosti prenose na gotove proizvode ili usluge u obliku amortizacije. Ona se ne troe u punom iznosu u jednom procesu reprodukcije; njihovo troenje i reprodukovanje odvija se postepeno kroz vie sukcesivnih procesa reprodukcije.Vrlo su heterogena i njihova struktura je razliita u svakom preduzeu, a ona zavisi, prije svega, od djelatnosti preduzea, vrste i veliine preduzea, stepena tehnike opremljenosti, stepena razvoja proizvodnih snaga u djelatnosti i grani i sl.2.1.1Karakteristike stalnih sredstava:1. Koriste se dui vremenski period, a najmanje godinu dana2. Cijelom svojom upotrebnom supstancom ulaze u proces proizvodnje3. Ne troe se odjednom, nego postepeno u vie procesa reprodukcije4. Njihovo troenje predstavlja prenoenje vrijednosti na proizvodeOblici stalnih sredstava: Stalna sredstva u obliku stvariPosjeduju fiziku supstancu, opipljiv oblik Stalna sredstva u obliku prava i dugoronih razgranienjaNematerijalna su; dugorona vijek trajanja dui od jedne godine2.1.2Stalna sredstva u obliku stvariStalna sredstva u obliku stvari su: Graevinski objekti:zgrade, saobraajni objekti, hidrograevinski objekti, rudnici, Oprema:maine, ureaji, instalacije, krupni alat i inventar, transportna sredstva, Zemljite:za poljoprivredne i industrijske svrhe, ume i dugogodinji zasadii Osnovno stado.Zemljitepredstavlja sredstvo samo onda kada slui u privredne svrhe bilo da se koristi za lokaciju preduzea, ili da je opti, osnovni predmet rada na kojem se obavlja proces proizvodnje (poljoprivredno zemljite).Graevinski objektisu razne vrste zgrada (pogonske, skladine, upravne), hidrograevinski objekti, saobraajni objekti, objekti za prenos elektrine energije, rudarski radovi i dubinska buenja.Opremapredstavlja najvaniju stavku u strukturi stalnih sredstava, posebno kod proizvodnih preduzea. To su sredstva za rad kojima radnici djeluju na predmete rada u cilju dobijanja gotovih proizvoda. Ovdje ubrajamo: maine, ureaje, instalacije, transportna sredstva, labaratorijsku opremu, instrumente i alate, inventar i namjetaj, kompjutere i drugu opremu.umeobuhvataju umske pojaseve, ukrasne nasade, plantane ume i prirodne ume.Dugogodinji zasadi i osnovno stadopojavljuju se kao stalna sredstva u upotrebi kod poljoprivrednih preduzea. Ovdje ubrajamo: vonjake, vinograde, proizvodnu i radnu stoku i stoni podmladak.Prema ekonomskoj funkciji u procesu reprodukcije stalna sredstva u obliku stvari se dijele na:1. stalna sredstva u upotrebi,2. stalna sredstva u pripremi, i3. stalna sredstva van upotrebe.Stalna sredstva u upotrebi su stvari koje su u momentu posmatranja sposobne za upotrebu.Stalna sredstva u pripremi su u fazi pribavljanja, izgradnje i osposobljavanja za upotrebu. Karakteristino za ovu grupu sredstava je da se ona ne mogu odmah upotrijebiti, ve se moraju prethodno ugraditi, odnosno instalirati pa da u odreenom momentu ponu funkcionisati kao stalno sredstvo. Ovdje spadaju: nedovrene zgrade, investiciono ulaganje u toku i sl.Stalna sredstva van upotrebe su sredstva koja su nekada bila u upotrebi bez perspektive daljeg koritenja. Ova se sredstva preduzea, obino, rashoduju ili prodaju.

2.1.3 Stalna sredstva u obliku prava i dugoronih razgranienjaStalna sredstva u obliku prava i dugoronih razgranienja su: Materijalna prava (patent, licenca, uzorak...), Osnivaka ulaganja, Goodwill, Uea (u kapitalu drugih preduzea,1. Potraivanja u vezi sa pribavljanjem stalnih sredstava,2. Potraivanje po osnovu dugoronih plasmana,3. Upisani a neuplaeni kapital, i4. Ostala dugorona razgranienja.Materijalnim pravimakoja ine stalna sredstva smatraju se: pravo na patent, licencu, pravo na model, ig, pravo na uzorak, pravo na koritenje proizvodno tehnike dokumentacije, lizing i sl.Osnivaka ulaganjapredstavljaju sva ulaganja koja su u vezi sa izgradnjom preduzea, npr.ulaganje u razna istraivanja, izrada studija, izrada investiciono tehnike dokumentacije, kolovanje kadrova i dr.Goodwillpredstavlja razliku izmeu trine vrijednosti preduzea i vrijednosti koju ima po knjigama.Potraivanje iz stalnih sredstavasu avansi dati izvoaima graevinskih radova ili proizvoaima opreme. Ovdje je preudzee avansom po osnovu investiranja unaprijed platilo odreeni iznos novca za izgradnju zgrade ili kupovinu maine.Podueemse smatraju oslovni udjeli preduzea u neka druga preduzea u cilju sticanja uticaja na poslovanje tih lica.Upotraivanja po osnovu dugoronih plasmana, ubrajamo po raznim osnovama plasmane, participacije koje su due od godinu dana.Upisani a neuplaeni kapitalse odnosi na vrijednosti upisanih dionica koje nisu uplaene.Uostala dugorona razgranienjaubrajamo: razvojna istraivanja, ulaganja za istraivanja i otkrivanje rudnog i mineralnog blaga.Preduzee evidentira sve vrste stalnih sredstava koje ima na raspolaganju.3.1 AMORTIZACIJA STALNIH SREDSTAVAPod amortizacijom podrazumijevamo postepeno prenoenje vrijednosti stalnih sredstava na gotove proizvode ili usluge. Gledano sa ekonomskog aspekta, amortizacija je vrijednosni izraz troenja stalnih sredstava.Amortizacijom stalnih sredstava obezbjeuje se integritet tih sredstava i kontinuitet reprodukcije sredstava.Zadaci amortizacije su:1. da odrazi troenje stalnih sredstava i smanjivanje njihove vrijednosti,2. slui kao sredstvo za odreivanje dijela vrijednosti stalnih sredstava koji je preao na proizvod ili usluge, i3. slui kao sredstvo da se osigura mogunost obnavljanja odnosno zamjene dotrajalih stalnih sredstava.Stalna sredstva u obliku stvari troe se u procesu reprodukcije te se ona moraju amortizovati. Meutim, neka stalna sredstva u obliku stvari ne podlijeu obavezi amortizacije, kao: zemljite, stalna sredstva u pripremi, javni putevi, tuneli, mostovi, ume i sl.Stalna sredstva u obliku prava sa aspekta amortizacije dijelimo na sredstva koja se amortizuju, i to: materijalna prava, osnivaka ulaganja i goodwill. S druge strane, u stalna sredstva u obliku prava, koja se ne amortizuju spadaju: upisani a neuplaeni kapital, uea i potraivanja.Osnovica za obraun amortizacije moe biti: nabavna, revalorizovana i reprodukciona vrijednost stalnih sredstava. Pored toga potrebno je poznavati stopu amortizacije. Stalna sredstva u toku svog vijeka koritenja prenijela su cijelu vrijednost, tj. 100% svoju vrijednost na proizvode. Prenoenje vrijednosti stalnih sredstava raunski se izraava kao stopa amortizacije. Stopa amortizacije je procenat istroenosti stalnog sredstva. Ona se izraunava na bazi vijeka trajanja stalnog sredstva i obratno, ako znamo stopu, moe se izraunati vijek trajanja,sredstva.U teoriji i praksi postoje slijedei sistemi obrauna amortizacije stalnih sredstava i to:1.vremenski,sistem2.funkcionalni,sistem3. kombinovani sistem3.1.1 Vremenski sistem amortizacijeVremenski sistem amortizacijekao bazu za obraun uzima vrijeme, tj. vijek trajanja stalnih sredstava. Kod ovog sistema razlikujemo slijedee metode obrauna: a). metod ravnomijerne ili konstantne amortizacije b). metod progresivne amortizacije c). metod degresivne amortizacije3.1.1.1Metod ravnomijerne ili konstantne amortizacijeSutina ove metode je da je amortizacija ravnomijerno rasporeena u konstantne veliine, uz jednake stope amortizacije na period trajanja stalnog sredstva.Prednost ove metode ogleda se u jednostavnom izraunavanju amortizacionih iznosa koji su linearni u cijelom amortizcionom periodu, kao i mogunost planiranja i jednostavnog voenja evidencije.Nedostatci ove metode su njena linearnost, obzirom da se stalna sredstva ne troe linearno, jer njihova sposobnost i funkcionalnost nije uvijek ista.3.1.1.2. Metod progresivne amortizacijeMetod progresivne amortizacije podrazumijeva da iznos amortizacije u periodu koritenja stalnog sredstva progresivno raste. Preduzee, obino, donosi odluku da obraunava stalna sredstva po ovoj metodi kada je tek formirano ili tek nabavljeno novo sredstvo. Naime, poto su sredstva nova, radnici nisu dovoljno upueni u nain koritenja tih sredstava, sredstva se ne koriste punim kapacitetom iz nedovoljne razraenosti ili neusklaenosti postojeih kapaciteta ili sredstava se nedovoljno koriste jer preduzee nije dovoljno osvojilo trite, pa ih u tom periodu treba manje amortizovati.Kod ove metode razlikujemo obraun amortizacije pomou razliite stope na istu osnovu i metod dijelova.3.1.1.3. Metod degresivne amortizacijePrema ovoj metodi, obraun amortizacije, u prvim godinama koritenja stalnog sredstva amortizacija je najvea, a svake naredne godine njen iznos se smanjuje, tj. ima degresiju. Razlozi za ovako kretanje amortizacije su suprotni progresivnom kretanju amortizacije. Pristalice ove metode smatraju da su u poetku vijeka koritenja stalna sredstva najsposobnija, da daju najveen efekte, pa u tom periodu treba da se najvie amortizuju. Kasnije, maine su esto na opravci i ne rade, pa treba smanjivati amortizaciju u tim periodima.Kod ove metode, stope amortizacije opadaju i ne smiju bitimanje od propisanih stopa u Nomenklaturi sredstva za amortizaciju. Smanjivanjem stopa amortizacije, smanjuje se godinji iznos amortizacije, ali u toku vijeka trajanja stalno sredstvo se amortizuje u cjelini.3.1.2. Funkcionalni sistem amortizacijeFunkcionalni sistem obrauna amortizacije za osnovu uzima uinak (obavljen zadatak ili izvrenu funkciju) koju je ostvarilo stalno sredstvo. Primjenom funkcionalnog sistema obraunata amortizacija se pribliava stvarno prenijetoj vrijednosti stalnog sredstva na nove proizvode, a to doprinosi i realnom utvrivanju dobiti u preduzeu.Naime, sada iznos amortizacije zavisi od upotrebe stalnog sredstva, a obraunata amortizacija izraava realno utroenu vrijednost sredstva u procesu reprodukcije. Otpisivanje se vri srazmjerno upotrebi sredstava. Ovaj sistem obrauna amortizacije primjenjuje se za stalna sredstva kod kojih je mogue utvrditi zavisnost izmeu troenja i intenziteta upotrebe, npr. kamioni, lokomative, avionski motori, rudarski radovi, patenti, licence i dr.3.1.3. Kombinovani sistemKombinovani sistem je takav sistem kod kojeg se pri obraunu amortizacije stalnih sredstava kombinuju metode vremenskog i funkcionalnog sistema. Cilj primjene ovog sistema je da se to realnije obrauna amortizacija stalnih sredstava. Svakako, koji e se sistem i metod koristiti pri obraunu amortizacije preduzea, odreuje, u optem aktu, kao i rokove obrauna amortizacije, godinje stope, metod obrauna koji je najee uslovljen primjenom i koritenjem stalnog sredstva.4.1 OBRTNA SREDSTVAObrtna sredstva su sredstva koja preduzee nabavlja s ciljem da ih odmah utroi u procesu reprodukcije. Stalna sredstva ne bi mogla funkcionisati ukoliko preduzee nema obrtnih sredstava. Osnovna karakterisitka obrtnih sredstava je njihovo jednokratno troenje. Obrtna sredstva cijelu svoju vrijednost prenose na gotove proizvode ili usluge odjednom to je razlika u odnosu na stalna sredstva. Obrtna sredstva su vrlo heterogena i po strukturi vrlo razliita, zavisno od vrste djelatnosti preduzea, tipa proizvodnje, veliine preduzea i slino.Obrtna sredstva u procesu reprodukcije permanentno mijenjaju svoj oblik, tj. prvobitno su u obliku novca te prelaze u sirovine, nove proizvode, zatim se umjesto realizovanih proizvoda javljaju se potraivanja, te ponovo novac to pokazuje kruno kretanje kapitala, to se moe pretstaviti na slijedei nain:Transformacijom iz jednog oblika u drugi, obrtna sredstva ne gube svoju vrijednost, ve je prenose na drugi oblik.Za obrtna sredstva karakterisitan je obrt.Broj koji pokazuje koliko su se obrtna sredstva obrnula u toku jedne godine naziva sekoeficijent obrta. Koeficijent obrta obrtnih sredstava vei je od jedan. Trajanje obrta je vrijeme za koje e se izvriti jedan obrt, tj. cjelokupna transformacija obrtnih sredstava.Obrtna sredstva u preduzeu mogu biti:

Optimalna visina obrtnih sredstava Optimalna visina obrtnih sredstava je ona koja uz najmanje trokove osigurava nesmetano odvijanje reprodukcije. Visina obrtnih sredstava treba da bude u skladu sa planiranim zadacima preduzea. U preduzeu moe da postoji: viak, manjak ili optimalna visina obrtnih sredstava4.1.1Obrtna sredstva u obliku stvariObuhvataju slijedee: Materijal u irem smislu (osnovni materijal, pomoni, potronji, poluproizvodi, dijelovi, gorivo i mazivo, sitan inventar, ambalaa, auto gume); Proizvodnja u irem smislu (nedovrena proizvodnja, vlastiti poluproizvodi i dijelovi namijenjeni daljoj proizvodnji, otpaci koji se mogu upotrijebiti u proizvodnji); Gotovi proizvodi; Roba su stvari obrtnih sredstava koje je preduzee nabavilo i namijenilo prodaji;Obrtna sredstva u obliku stvari mogu biti: Na zalihi, tj. obrtna sredstva na skladitu; U pripremi, tj. obrtna sredstva u obliku materijala, sitnog inventara koji je na doradi, obradi ili manipulaciji, poluproizvodi, i dijelovi namijenjeni daljoj proizvodnji; U upotrebi, to je proizvodnja u toku i sitan alat u upotrebi; Na putu, to su stvari kupljene od dobavljaa koje nisu jo dole u preduzee, stvari koje su izale iz skladita a jo ih kupac nije preuzeo.4.1.2.Obrtna sredstva u obliku prava i kratkoronih razgranienjaU obrtna sredstva u obliku prava i kratkoronih razgranienja ubrajamo: Kratkorone plasmane u vrijednosne papire, kao blagajniki zapisi, ekovi, mjenice i slino Tekua potraivanja, kao potraivanje od kupaca, potraivanja po osnovu datih kredita do godinu dana; Kratkorona ulaganja u vlastite dionice, kao dinoce preduzea koje su otkupljene na tritu; Kratkorona potraivanja po osnovu participacije, kao ulaganja sredstava u druga preduzea za obavljanje zajednikih poslova u periodu do godinu dana, avansi dobavljaima za obrtna sredstva, tekua potraivanja iz komisione i konsignacione prodaje i slino.4.1.3.Obrtna sredstva u obliku novcaObrtna sredstva u preduzeu u obliku novca su: Novac u blagajni; Novac na iro tekuem raunu; Devize na deviznom raunu; Akreditivi; Novac na izdvojenim raunima za tekue potrebe.

5.1 ZAKLJUAK

Kao to smo vidjeli niti jedno preduzee bilo kojeg oblika ne moe funkcionisati bez osnovnih to jeste stalnih sredstava i obrtnih.Veoma je vano pravilo procijeniti obrtna sredstva za normalno poslovanje i funkcionisanje preduzea. Nedovoljna obrtna sredstva prouzrokuju zastoje i poremeaje u proizvodnji, a to se odraava na reallizaciju poslovnog rezultata, odnosno profita. Na primjer, ako preduzee nema dovoljno obrtnih sredstava za nabavku sirovina, to e prouzrokovati privremeni zastoj proizvodnje, dok se sredstva ne obezbijede bilo naplatom potraivanja od kupaca, kreditom od banke ili na drugi nain. Slino je ako preduzee nema sredstava za isplatu plata radnicima i slino. Masa obrtnih sredstava moe biti pravilno odmjerena, a da preduzee ima potekoa sa obezbjeivanjem sredstava z normalno odvijanje procesa proizvodnje.

6.1 LITERATURA

Prof. Dr. Ibrahim Jusufrani, Inenjerska ekonomika Travnik, 2012.godine Prof.dr. Mehmed Jahi, Finansijsko raunovodstvo, Zavod za raunovodstvo i reviziju Federacije Bosne i Hercegovine, Sarajevo 2003. Prof.dr. Nenad Vunjak, Poslovne finansije, Ekonomski fakultet Subotica, 2008 Inenjerska ekonomika mr Zdravka Veliki dr Tima Segedinac dr Gordana Veliki http://www.link-elearning.com/lekcija-Poslovna-sredstva-u-preduze%C4%87u_4584 http://sr.wikipedia.org/sr-el/%D0%9E%D1%81%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%BD%D0%B0_%D1%81%D1%80%D0%B5%D0%B4%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B0 http://www.prafak.ni.ac.rs/files/nast_mat/obrtna_sredstva.pdf

SADRAJ:

1.1 UVOD 2 str 2.1 STALNA SREDSTVA 3-5str 2.1.1Karakteristike stalnih sredstava 2.1.2Stalna sredstva u obliku stvari 2.1.3 Stalna sredstva u obliku prava i dugoronih razgranienja 3.1 AMORTIZACIJA STALNIH SREDSTAVA 5-7str 3.1.1 Vremenski sistem amortizacije 3.1.1.1Metod ravnomijerne ili konstantne amortizacije 3.1.1.2. Metod progresivne amortizacije 3.1.1.3. Metod degresivne amortizacije 3.1.3. Kombinovani sistem 4.1 OBRTNA SREDSTVA 7-9str 4.1.1Obrtna sredstva u obliku stvari 4.1.2.Obrtna sredstva u obliku prava i kratkoronih razgranienja 4.1.3.Obrtna sredstva u obliku novca 5.1 ZAKLJUAK 10str 6.1 LITERATURA 11str

2