El Mutemed Fil Mutekad

8/14/2019 El Mutemed Fil Mutekad

1/217

EL-MUTEMED FL-

MUTEKADSalam tikd

(TRPfiT RSLES)

Fadlullah fiihbddn Eb Abdllahbin Hasen Trpflt

Rahmetullahi aleyh

TercemeSleymn Kuku

2002STANBUL

1


2/217

NDEKLER

Sahfe No

Kitba Bafllarken ..........................................................................................4

Mellifin nsz...........................................................................................5

BRNC BB:ALLAH TELYA MN .........................................................................9

Birinci Fasl:mn ne demekdir.....................................................................9

kinci Fasl:lemin yaratlmas hakknda bilinmesi vcib olanlar ..................10nc Fasl:lemi yaratan kadmdir, bkdir ve efli, orta yokdur ............16

Drdnc Fasl:Allah telnn sfatlar ......................................................17

Beflinci Fasl:Allah telnn ismleri ve sfatlar hakknda bilinmesilzm gelenler.........................................................................................19

Altnc Fasl: Sfatlarn mertebeleri ve mflkil ve mteflbhlerin ksmlar ......24

Yedinci Fasl:Allah telnn kelm mahlk deildir ve Kurn- kermkelmullahdr .........................................................................................28

Sekizinci Fasl:Allah tely [hretde] grmek..........................................31

Dokuzuncu Fasl: Kaz ve kadere mn, irdet ve meflet ............................41

Onuncu Fasl: Kelime-i flehdetin aklanmas ve tevhdde tenzhin

zh .......................................................................................................52

KNC BB:

MELEKLERE, KTBLARA, PEYGAMBERLERE, LDKDEN SONRAKBR DNY HLLERNE MN ..........................................................59

Birinci Fasl: Nbvvetin mans, isbt ve nbvvet ile risletarasndaki fark .......................................................................................59

kinci Fasl: Peygamberlere mn ve Peygamberin hussiyyetleri vemertebeleri ............................................................................................63

nc Fasl: Resl-i ekrem efendimiz ve mucizeleri .................................79

Drdnc Fasl: Muhammed aleyhisselmn Peygamberliine mn ve

Onun yksek mertebesinden bilinmesi mhim olanlar ............................84Beflinci Fasl:Allah telnn meleklerine mn etmek ...............................100

Altnc Fasl:Allah telnn kitblarna mn.............................................103

Yedinci Fasl:hret gnne ve br dny hllerine mn ........................107

Sekizinci Fasl: ldkden sonra dirilmee mn ........................................109

Dokuzuncu Fasl: br dnydan inanlmas lzm olanlar ........................116

Onuncu Fasl: Kymet almetlerine mn-kymet kopmadanzuhr edecek almetler ........................................................................131

2


3/217

NC BB:

KTB, SNNET VE CM-I MMETE GRETKDA D MESELELER..................................................................150

Birinci Fasl: mmetin vciblii hakkndadr..............................................150

kinci Fasl: mmetin flartlar ....................................................................151

nc Fasl: Peygamber efendimizden sonra hak imm Eb Bekr idi ......154

Drdnc Fasl: Eshb- kirmn dereceleri ve her birine tazm ................167

Beflinci Fasl: mmet arasndaki farkllklar, kul gnh ifllemekle kfir olmazve kfre sebeb olan bidat ....................................................................174

Altnc Fasl: mmetin gnhkrlar...........................................................181

Yedinci Fasl: Mutezlenin bidatlerinden birka.......................................184

Sekizinci Fasl: Nesh, isbt ve rfizlerin bidatlerine birka rnek ............192

Dokuzuncu Fasl: Rh ve rh ile ilgili fleyler ..............................................198

Onuncu Fasl: Hak yolda olanlarn ihtilf etdikleri birka mesele vekitbn sonu .........................................................................................204

3


4/217

KTBA BAfiLARKEN

Bismillhirrahmnirrahm

Dikkat buyurun ve grn ki, bir ilm talebesi, kendini yetifldiren s-td ve hocas, bu kitbn mellifi hakknda ne kadar vc szler, ne g-zel sfatlar sylyor:

Efendimiz, asrnn by, byk imm, byklerin ve milletin s-na, cmerdlik ve ikrm eflmesi, byk lim, vera ve takv shibi mc-tehid, hidyet sancan taflyan, insanlar ok iyi bilen, Evliynn kutbu,Enbiynn vrisi, fleratin sadr, snnetin ihy edicisi, bidatin kknnkazycs, szn sultn, insanlarn medr- iftihr, limlerin ve mfessir-lerin flh, meflyh ve muhaddislerin hkn, [lakab fiihbddn]= hak vednin parlak yldz, islmn ve mslimnlarn fleyhi, manlarn aklay-cs, ikinci Eb Hanfe, hakkatleri ortaya karan, ince ilmleri zen,knyesi Eb Abdllah, ismi Fadlullah bin mm- Sad Tcddn Eb SadHasen bin Hseyn bin Ysf Trpflt[1], Allah tel onun yksek mak-myla fleratin direklerini kuvvetlendirsin ve onun yksek himmetiylebidat shiblerinin zaf ve aslsz adrlarn temelinden yksn. Beyt:

Allah mafiretiyle onu teyd eylesin,Cennet serylarnda onu iskn eylesin.

Y Rabb, sana kibriyna ve ululuuna lyk hamd ederim. Asfiy-nn hlss ve Peygamberlerinin sonuncusu Muhammed Mustafya,Onun btn line ve Eshbna salt- selm ederim.

4

[1] Fadlullah bin Hasen Trpflt, 661 [m. 1363] senesinde veft etdi. mm-Rabbn Mceddid-i elf-i sn hazretleri, (Mektbt)nn birinci cildi, 193.cmektbunda, (Ehl-i snnetin doru itikdn edinmek iin, byk immTrpfltnin rislesini okumak pek mnsibdir. Anlafllmas da kolaydr.Sohbetdeki derslerinizde okursanz ok iyi olur) buyurmufldur. fiirzldr. Ha-ds ve Hanef mezhebi limlerinin byklerindendir. (Sahh-l Buhr)yihocas Cmi-l atik [Eski Cmi] imm Abdlvehhb ibni Slihden okumufl-dur. Tesavvufda, (Tuhfet-s-slikn) [Allah yolu yolcularna armaan] kit-b ve (Myessir) adndaki Mesbih flerhi ve trkeye tercemesine alfld-mz iflbu el-MUTEMED FL-MUTEKAD kitb, tannmfl eserlerindendir.


5/217

5

MELLFN NSZ

Allah telya hamd ve sen olsun ki, feshat meydn kahra-mnlarnn, Onun vasfnda ak sz syleyebilmeleri dar, marifet sha-s yarfllarnn, Onu anlatabilmede iflret ayaklar topal kalr. Akllarn, id-rklerin nih derecesinin, Onun ztnn ve sfatlarnn marifetlerinin bafl-langcndan hayret ve flaflknlkdan baflka delli yokdur. Zek ve keskin ba-kfll kimselerin, Onun azameti nrlarnn flaflaasnda gzlerinin kr olma-s vey gzlerini kapamakdan baflka yolu bulunmaz. Eflynn zhir [ak]olmas, Onun Zhir olmakl yannda btn [gizli ve silik], mahlktn b-tnlar [gizli fleyleri], Onun Btn olmakl yannda zhir [ak] kalr. B-tn evveller, Onun Evvel olmakl yannda hr [sona ve sonraya] kalr.Btn hrlar [sonlar], Onunhr olmakl yannda evvel olur. Btn ezel-ler, Onun Ezel olmakl yannda hdis [sonradan olma] olup, btnebedler, Onun ebedlii yannda bir mddet sonra bitecek ksa zemn ka-lr.

Velhsl akla [idrke], fehme [anlayfla], vehme [hesba], havassa[duygulara] ve kysa [lye] gelebilen her fleyden O tel ve tekaddesmnezzehdir, berdir, uzakdr.

Hamd, Ondan baflkasna yaraflmaz. Sen, Ondan baflkasna yakfl-maz. Kendine lyk hamd ve seny da ancak kendisi yapar. Onu hakky-la vasf eden yine ancak kendisidir. Akl ancak yaratlmfl olanlara erer. En-dfle [dflnce] akln huddlar ierisine girenlerden haber verir. Akln, Al-lah telnn cellinin nrlarnda kanatlar yanmfl, endflenin, Onun kud-s mertebesinde gzleri dikilmifldir. Hakka yol bulan akl, Onun hidyetiile bulmufldur. Hakdan haber veren endfle, Onun inyeti ve ikrm ile ver-mifldir. Onun fadl- ihsn iledir ki, rh Onun marifeti ile grr oldu. Onunnihyetsiz cdundan [cmerdliinden]dir ki, kalb Onun sevgisiyle yakn-l tatd.

Hamd ve flkr o Allah tel ve tekaddese olsun ki, Onu tanmak

rhun hayt, Onu zikr etmek rhun rhat, Onu bulmak ebed sultnlk,Onun hizmetinde bulunmak, iki Cihn nimetlerinden dah tatl, Onunlabir nefes berber olmak, yerde ve gkde olanlarn hepsinden dah g-zeldir.

Akln alamyaca, dflncenin hesb edemiyecei kadar salt- se-lm, tehyyt ve berekt, brigh-i lhiyyetden, hazret-i Rubbiyyetinmsfiri, hakk kulluk yolunun rehberi, gayb leminin emni ve vahy ilm-lerinin tercmn Muhammed Mustafnn sallallah aleyhi ve sellem te-miz rhuna ve Mednede bulunan lmszlk bedenine olsun ki, Onun


6/217

bereketiyle rhlar mflhedeye kavufldu ve Onun flerefli zt ile kalbler

marifete ulafld. Onun flerati ile Allah telya tapnma yolu aydnlan-d. Onun snneti ile kulluun edebleri ortaya kd.

En iyi dlar ve sedetler, line, yakn ve uzak Akrabsna ve Es-hbna olsun! Allah telnn magfireti Onun dnine yardm edenlere vebu dn-i metne insanlar davet edenlere olsun!

Sz syliyenlerin syliyebildikleri en gzel sz olan Allah telyahamd- sendan ve mnn salamln gsteren Reslullaha sallalla-h aleyhi ve sellem salt- selmdan sonra derim ki, kalb gz ak, r-hu aydnlk mubrek bir Allah dostu, hi yokdan kalbime geldi ve oturduve bana, ilmsiz Hak tely tanmak istemek ve Reslullahn sallallahaleyhi ve lihi ve sellem Sevd- Azam olarak tantd mmetin seil-mifllerinin, yan Ehl-i snnet yolunun itikd bilgilerini renmeden din-dr olmak yakflmaz, dedi. Gerekden zemne limlerinin dnin vcib kl-d ve nashatn gerei olan insanlar irfld ve ikzdan uzak, bidat s-hiblerinin, flbhecilerin ve zaf kimseleri dallete aranlarn kard sa-ysz fitne ve fesad grdkden sonra htrma geldi ki, farsa bir itikdkitb yazaym ve bu kitbda, bu zemnda yaflayan ve Hakk arayanmslimnlarn muhtc olduu bilgileri bildireyim. Hem Kitb ve Snne-tin kidelerine uygun, hem de Selef-i Slihn diye bilinen eski rsih ilmlibyk limlerin usllerine muvfk olsun. lmde Hak telya vesle olacakbundan dah gzel bir yol bilmiyorum. nki lemin ve lemdekilerin sa-lh, iyilii, kurtuluflu bundadr. Ve nki salam mn ve itikd yannda

dier ameller, rhun yannda beden gibidir. Rhsuz beden ifle yarama-d gibi, dzgn ve salam bir itikd shibi olmadan yaplan ibdetlerde bir fleye yaramaz. slmda ortaya kan her fitne ve mslimnlarn ba-flna gelen her felket, hep bozuk itikdlar yzndendir. Bundan Allahtelya snrz. Tuhfe-i Muzafferolan bu kitba EL-MUTEMED FL-MUTEKAD ismini verdik.

Bu kitb bb [temel-blm] zere tertb edip, her bb da on fas-la ayrdk:

BRNC BB:Allah telya mn.

KNC BB: Meleklere, Kitblara, Peygamberlere, hret gnne

mn.NC BB: Kitb, Snnet, cma ve Kysa uygun olarak bil-

dirilen dier meseleler.

BRNC BBAllah telya mn hakknda olup, on fasldr:

BRNC FASL:mn sznn mans.

KNC FASL:lemin yaratcs hakknda bilinmesi vcib olanlar.

6


7/217

NC FASL:lemi yaratan, kadmdir, bkdir, eflsizdir.

DRDNC FASL: Hak celle ve alnn sfatlar.

BEfiNC FASL: Hak telnn ismleri ve sfatlar hakknda bilinmesilzm olanlar.

ALTINCI FASL: Sfatlarn mertebeleri ve mflkil ve mteflbhlerinksmlar.

YEDNC FASL:Allah kelm mahlk deildir, Kurn- kerm Allahtelnn kelmdr.

SEKZNC FASL:Allah tely grmek.

DOKUZUNCU FASL: Kaz ve Kadere mn, irdet ve mefliyyetin z-h.

ONUNCU FASL: Kelime-i flehdetin aklanmas ve tevhdde tenz-hin beyn.

KNC BB

Meleklere, Kitblara, Peygamberlere ve ldkden sonra br dn-y hllerine mn. Bu bbda da on fasl vardr:

BRNC FASL: Nbvvet ne demekdir. sbt, Nbvvetle rislet [Ne-b ile Resl] arasndaki fark.

KNC FASL: Peygamberlere mn. Peygamberlerin zelliklerindenve mertebelerinden bilinmesi mhim olanlar.

NC FASL: Peygamberlerin sonuncusu ve mucizeleri.

DRDNC FASL: Reslullaha sallallah aleyhi ve sellem mn na-sl olmal.

BEfiNC FASL:Allah telnn meleklerine mn.

ALTINCI FASL:Allah telnn kitblarna mn.

YEDNC FASL:hret gnne mn.

SEKZNC FASL: ldkden sonra dirilmee mn.

DOKUZUNCU FASL: br dny hllerinden bilinmesi vcib olan-lar sra ile bildirmek.

ONUNCU FASL: Kymet almetlerine mn ve bunlarn aklanma-s.

NC BB

Kitb, Snnet ve cma uygun olarak dier itikd meselelerinin bil-dirilmesi. Bu bbda da on fasl vardr:

7


8/217

BRNC FASL: mmlk vcibdir.

KNC FASL: mmln [halfeliin, devlet resliinin] flartlar.

NC FASL: Reslullahdan sallallah aleyhi ve lihi ve sel-lem sonra hak zere imm, Eb Bekr-i Sddkdr radyallah anh.

DRDNC FASL: Eshb- kirmn aleyhimrrdvn mertebelerive onlar tazm ve tevkr.

BEfiNC FASL: mmetin frkalar. Kul, gnh ifllemekle kfir ol-maz ne demekdir. Kfr olan bidat.

ALTINCI FASL: mmetin gnhkrlar hakknda hkm.

YEDNC FASL: Bilinmesi mhim olan mutezleye id birka bidat

meselesine cevb.SEKZNC FASL: Nesh [deifldirmek, baflka flekle sokmak] cizdir,

sbt. Rfizlerin bidatlerine dir birka mesele.

DOKUZUNCU FASL: Rh nedir ve onunla alkal olanlar.

ONUNCU FASL: Hak ehli olanlarn ihtilf etdikleri birka mesele.

8


9/217

BRNC BB

ALLAH TELYA MN

Bu blmde on fasl vardr:

Birinci Fasl

MN NE DEMEKDR

mn demek, tasdk etmek demekdir. Tasdk ise, bir kimseyi sy-ledii szde dorulamak ve doru sylediine inanmakdr. mn sz,emn, yan emniyyet, gvenilir olmak kelimesinden gelmekdedir ki, ter-si gvensizlik ve korkudur. Yan, emn klmak demekdir.

Biraz dah aklyalm: Haber veren birisi, bir fleyden haber verdi-inde, dinliyen, o fleyin hakkatini ve dorusunu bilmezse, sylenen fle-yin doru olup olmadnda tereddd eder. Syliyen, byle yap, flyle yap-ma dediinde, dinliyen o iflin dorusunu bilmezse, elbette teredddde ka-

lp, bu kiflinin yap vey yapma demesi, doru mudur diye dflnr. Ni-hyet kalbinde, gerek doru ve ak olarak karar klar ve duyduunundoru olup, onda bir erilik ve yanlfl bulmaz da, yap vey yapma sz-ne inanrsa, iflte o zemn bu itikd ve inanflla zn emn klp, yalan ha-ber olmakdan kurtulur ve bozuk bir sz olmakdan rhatlar.

Kul, kendi akl ile, lemin bir yaratcs vardr; O yaratc hayy [diri],lim [bilici], kdir [gc yetici], kadm [bafllangc olmyan], bki [hepvardr] diye bilir, Peygamberler aleyhimsselm vstas ile kendisineulaflmfl olan doru tevhdin flartlarna inanr, kabl eder ve bunlarda birflbhesi kalmadn bilirse, nefsi [ii, kalbi] rhatlar ve bildiinde yanlfl-lk korkusu kalmaz. Bildiinin ve iflitdiinin yalan vey yanlfl olmas ih-

timli kalkar. Ayrca, kendini tevhde davet eden ve hak dne gtreneyalanc diyemez ve muhlefet edemez. Bir de, itikd salam ve doru olurve bu itikd zere lrse, azb korkusu bulunmaz. flte bu bir ka flekl-de olan doru itikd ve inanmaa mn denir. Tasdk, her ne kadarkalb ile olur ve mnda ess teflkl ederse de, dinde muteber olmas, dilile ikrr ve itirfdan sonradr. Kalb ile tasdk ve dil ile ikrr ve itirfedince, o kimse mmin olur. Evet, mndaki mertebesi, Allahn ve Re-slnn buyurduu gibi olursa, dah iyi ve mkemmel olur. mnn yet-mifl ksr dal vardr. Hepsinin asl (Eflhed en l ilhe illallah ve Eflhe-

9


10/217

d enne Muhammeden abdh ve Reslh) demekdir.[1] Bu huss-

da kulun tevhd ilminden bilmesi vcib olanlar ve dier muhtc olduubilgileri inflallah tel ve tekaddes bildireceiz:

kinci Fasl

LEMN YARATICISI HAKKINDABLNMES VCB OLANLAR

Yapmak ve yapmamakda kul ne ile mkellef ise, en evvel onlar bil-mek ona farzdr. Yan en nce kula lzm olan, btn bu lemin bir ya-ratcs olduunu bilmek ve bunun Allah tel olduuna inanmakdr. Al-

10

[1] (L ilhe illallah) demek, meleklere, Kurn- kerme, peygamberlere, h-ret gnne, ldkden sonra dirilmee, kadere, yan hayrn ve flerrin Allah-dan olduuna, insanlarn mahfler yerinde toplanmasna, Cennete, Cehen-neme, Cennet ve Cehenneme insanlarn gitmesine, Allah sevgisine, Allah kor-kusuna, Allahdan md etmee, Allaha tevekkl etmee, Muhammed Mus-tafy sallallah aleyhi ve lihi ve sellem sevmee, Reslullaha tazme, d-nini azz tutmaa, din ilmlerini renmee ve retmee, Kurn- kermetazm etmee, abdest almaa, befl vakit nemz klmaa, zekt vermee,oru tutmaa, itikf etmee, hac yapmaa, cihda katlmaa, cihd sebeb-lerini, harb letlerini nceden hzrlamaa, cihdda bulunup harbden ka-mamaa, ganmetin beflde birini vermee, zd etmee, keffret vermee,sznde durmaa, nimete flkr etmee, dilini korumaa, emneti koruma-

a, insan ldrmemee, fercini [iffetini] korumaa, harm maldan uzakdurmaa, yimekde ve imekde takv zere olmaa, giyinmekde ve kullan-lan eflyda fleratin dflna taflmamaa, oyun, alg, mzik ve flarklardan uzakolmaa, harcamada orta hlli olmaa, kin ve hasedi brakmaa, mslim-n ayblamamaa, amelinde ihls zere olmaa, ihsn ve iyilik edince sevin-mee, gnha tevbe ile hemen re bulmaa, Kurban ve Akkada gevflek-lik gstermemee, ull-emre itate, mmetin szbirliinden ayrlmamaa,insanlara adletle mumele etmee, emr-i marf ve nehy-i mnker yap-maa, iyilik ve takv ile yardmlaflmaa, edeb ve hay shibi olmaa, an-ne ve babaya ihsn, iyilik zere olmaa, sla- rahme, iy i ahlk zere bulun-maa, kle ve hizmetilerine ihsn ve iyilik etmee, efendisinin hakkndemee, ocuklarnn hakkn gzetmee, dnini seven ve kayranlar sev-mee, verilen selm almaa, hastalar yoklamaa, cenze nemz klmaa,

aksrp elhamdlillah diyene, yerhamkellah demee, kfr ve fesad ehlindenuzak durmaa, komflusuna ikrm etmee, msfire ikrmda bulunmaa,mminlerin ayb ve kusrlarn rtmee, sabr ve zhd zere olmaa, az yi-mee, ksa emelli olmaa, doruda gayret shibi olmaa, afla olmamaa,bofl konuflmalardan uzak olmaa, cd ve cmerdlie, kklere karfl mer-hametli, byklere karfl saygl olmaa, dargn ve krgnlar barfldrmaa,kendisi iin sevdiini, baflkas iin de sevmee, kendine istemediini bafl-kasna da istememee, insanlarn gedii yoldan onlara eziyyet veren fley-leri kaldrmaa inanmak demek olup, mnn flubelerini ve dallarn teflkl et-mekdedir. (fiub-l mn - Beyhek).


11/217

lah teldan baflka olan her fleyeLEM denir.[1]:

Mslimnlarn avm ve chillerinin ou, ana ve babalarndan ms-limn olarak dnyya gelip, yetiflmifller, dilleri kelime-i tevhde alfldrlmfl,kulaklarna hep bu tevhd kelimesi sylenmifl ve byle bymfllerdir.Yan ana ve babalar onlara, Allah birdir, kadmdir, hibir fleye benzemez.Ondan baflka her fley Onun yaratmas ile meydna gelmifldir demifllerdirve din shibleri, yan mslimnlar, kendilerini kelime-i flehdet, zekt,oruc, hac, ezn, nemz, Kurn- kerm okumak, hall ve harm olanlar tak-ld yolu ile renmifl ve edinmifl hlde bulmufllardr. Bu bakmdan hak d-ni sevmek kalblerine tatl gelmifl ve onu hak bilmek onlarn itikd olmufl-dur. Bundan dah iyisi fludur ki, Muhmmed Mustafnn sallallah aleyhi ve

lihi ve sellem peygamber olduu, mucizelerinden ve dier hllerinden pey-

11

[1] Tevhdde [mnda] ilk derece, insann sdece dili ile tevhd kelimesini sy-leyip, mansn bilmemesi, hakkatinden gfil olmasdr. Dili ile syleyip,mansn inkr eden mnfk olur. Dil ile L ilhe illallah... demesi onu m-nfklkdan kurtarmaz. Bundan Allah telya snrz. Bununla sdece c-nn ve maln telef olmakdan kurtarr. Nitekim hads-i flerfde, (nsanlarla, Efl-hed en l ilhe illallah... deyinceye kadar harble emr olundum. Bu ke-limeyi sylerlerse, canlarna ve mallarna dokunmam) buyurulmufldur.Tevhd ve mnda bu en afla dereceden stdeki derece, tasdkdir. Dili ilebu kelimeyi her sylediinde, kalbinden de mansn tasdk eder. fiyle ki,bir limden yetiflip ve tevhd kelimesini ondan renip, yukarda bildirilmiflolan mansna kalbinin tasdki ile de shib olur, yhud kelime-i tevhdi bi-

len bir kelm limi, bu tevhd kelimesinin mansn iyice anlamak, incelik-lerine ve derinliklerine varmak iin bununla alkal her meseleyi iyice re-nir, bu hussdaki bahslere, mnkaflalara ve mnzaralara girip, bundahibir eksii kalmaz. Avm ile kelm limi arasndaki fark fludur ki, eer bidatshibleri ve mflrikler, tevhd kelimesinin mansnda akllar karfldrr, zihn-leri bulandrrlarsa, kelm limi buna mni olur; avm ise bunu yapamaz. Am-m bunu yapamamas, onun mn ayan istikmet caddesinden kar-maz. Ancak bidat shibi birisi, avmdan olan bir kimsenin zihnini ve aklnkarfldrr ve bulandrrsa, o avm ve chil olan kifli, o flbheleri izle edemez.nki o kadar ilme shib deildir. Bunun iin mbhase, mnzara edecekhlde deildir ve bu hussda ortaya konulacak akl ve nakl del llerden ha-bersizdir. Yoksa bidat shibi, onun ihlsla kalbine yerlefldirdii tevhdi ve buhussdaki salam akdesini skp atamaz. Allah korusun! flte tevhdin buderecesi, shibini ebed Cehennemde kalmakdan koruyan mertebedir.Bu ikinci dereceden yukarda bulunan tevhdin nc derecesi, mflhe-dedir. Yan her fleyin oluflunu, ortaya kfln Allah teldan grr ve bumahlkt leminde vk olan her fleyi Allah teldan bilir. Bunun fidesiise, kalbin Allah telya itimd edip, Allah teldan baflka her fleyden ke-silmesini salamakdr. Buna tevekkl derler.Tevhdin drdnc derecesi, grmekdir. Yan msiv diye ismlendirilen Al-lahdan baflka herfleyi, Allah telnn varl yannda yok sayar. Hatt bu flekl-de yok olduklarn kalb gz ile grr. Bunun fidesi ise, Allah telnn z-tna gmlp, Ondan baflkasndan ve onlara tutulmakdan kurtulmakdr.Tevhdin bu derecesine Fen ismini vermifllerdir. (Ayn-l ilm kitb)


12/217

gamberliinin doruluuna id iflret ve almetler tevtr hlinde, arada ze-

mn bakmndan hi kopukluk olmadan peyder pey, hibir flbhe bulunma-dan, kendilerine varmfldr. Ve Onun hak Peygamber olduu kalblerineyerleflmifl ve salamlaflmfl ve bilmifllerdir ki, O sallallah aleyhi ve lihi vesellem, insanlar Hakkn tevhdine ve Ona ibdete davet etmifldir. Busalam huccet ve doru din, onlarn akdesi olmufldur. Bylelerinin mndorudur, gzeldir. Amm bundan dah mkemmeli fludur ki, inceleme vearafldrmaa alflp, bu manlar bir nev dell ile ortaya karp, anlama-l ve bu inceleme ve idrk ile dninin temelini dah salam yapmaldr. Am-m Allah telnn Kurn- kermde bildirdii huccet ve delllerle yetinirsek,

Allah iin, itikd bilgilerinde yeterli olur. Ehl-i snnet ve cematin nc-leri olan Selef-i slihn limleri bu kadarn kf grmfller, umm iin bu-nu beenmifllerdir. O hlde Onlar takb edenin kalbi de, dni de selmet-de olur. Zr onlara uymak mubrekdir, onlara uymamak ise bedbahtlkdr.[1]

12

[1] Zr, Ehl-i snnet ve cemat, Allah telnn Kitb, Reslullahn snneti,Sahbenin ve l-i Reslullahn szlerine dayanmakdadr. Bozuk dflnce-lere, aslsz felsefeye, nefs grfllere, ind mlhazalara asl ak deildir.Bunun iin Ehl-i Snnet ve Cemat yolunda olanlara Ehl-i Hak [doru yolshibleri] denir. Dier mezhebler byle deildir. Onlara nefs dflnceler, in-d mulhazalar, yanlfl mukaddimeler ve felsef grfller karflmfldr. Bununiin onlara uymak bedbahtlk ve bidatdir. Snnet ve Cemat ehli olmannalmeti fludur: Abdllah ibni Abbs radyallah anhm buyurdu ki: Bumeseleleri yaknen bilen snndir. Bu meseleler flunlardr:1 Hazret-i Eb Bekrin hazret-i merden, hazret-i merin hazret-i Os-

mndan, hazret-i Osmnn hazret-i Alden ve Onun da dier btn Eshb-dan radyallah tel anhm ecman stn olduuna ve Eshb- Kirmndier mslimnlardan fazletli bulunduuna inanmak.2 ki kbleyi de tazm etmek. Yan ok Peygamberlerin kblesi olan Beyt-l mukaddese ve bizim Peygamberimizin kblesi olan Kbeye karfl sayg-l olmak.3 Mest zerine mesh etmei ciz bilmek.4 fieratin Cennetlik olduklarn bildirdiklerinden baflka, hi kimseye katolarak Cennetlik dememek. Cennetle mjdelenenler ise flunlardr: Pey-gamberler, flere-i mbeflflere [Cennetle mjdelenen on byk sahb],Bedrde, Uhudda ve Bat-i Rdvnda bulunanlar, Ftmat-z-Zehr, Ha-sen ve Hseyn radyallah anhm.

5 fieratda, Cehennemlik olduklar bildirilenlerden baflka hi kimsenin, katolarak Cehennemlik olduuna hkm etmemek. Cehennemlik olduu bildi-rilenlerden bazs bls ve Eb Lehebdir.6 Resl-i Ekremden sallallah aleyhi ve sellem sonra hilfet otuz sene-dir. Ondan sonras meliklik, pdiflhlk ve sultnlkdr.7 yi ve gnhkr her mminin arkasnda nemz klma ciz bilmek.8 Slih ve s olan cenzenin nemzn klma ciz bilmek.9 Hayr ve flerrin takdrini Allah teldan bilmek.10 Bglii [devlete isyn etmei] ciz grmemek. Hkmdr ister dil, is-ter zlim olsun, deiflmez. (Mezhib-i Arabde de byle diyor).


13/217

Allah tel Bekara sresi 163.c yetinde melen, (Sizin Rabbi-

niz, ztnda ve sfatlarnda birdir ve efli yokdur. Ondan baflka ilh yok-dur. Kullarna ok merhametli ve mminlere rahmeti de pek fazla-dr) buyuruyor.

Kurn- kermin yetleri akca gsteriyor ki, lem, yan Allah te-ldan baflka herfley, btn kint mahlkdur, yaratlmfldr. Yaratlmflolann ise, muhakkak bir yaratcs vardr. Bundan sonraki [164.]c yet-de melen, (fibhesiz gklerin ve yerin yaratlmasnda, gece ile gn-dzn birbiri peflinden gelmesinde, insanlara fide veren fleylerle yk-l olarak denizde yzp giden gemilerde, Allahn gkden indirip de,l hldeki topra canlandrd suda, yeryznde her eflit canl-y yaymasnda, rzgrlar ve yer ile gk arasnda emre hzr bekliyen

bulutlar ynlendirmesinde, dflnen bir toplum iin Allahn varl-n ve birliini isbtlyan bir ok huccetler, delller vardr) buyuruyor.Bu yet-i kerme gsteriyor ki, Allah tel, eer benim ilh olduumda,ztmda ve sfatlarmda bir ve eflsiz olduumda, yakniniz, mnnz tamdeilse, bu yetde bildirdiim nifln ve almetlere bakp dflnn. O ze-mn lhiyyet ve vahdniyyetimde flbheniz kalmadn anlarsnz, bu-yurmakdadr.

Akl shibleri gklere baknca, gkde ve gn derinliklerinde sa-ysz sbit yldzlar, oniki burcdaki yldzlar ve yedi gezegeni hep ayr y-rngelerde bulur. Her birinin belli bir zemnda belli mesfe kat etdiini,bu mesfeden asl geri kalmad gibi ileri de gitmediini ve bilinen hu-ddu aflmadklarn, ayn flk, gneflin ziy verdiini, dier yldzlarn flkve ziy vermekde [uzaklklar sebebiyle] byle olmadklarn, gneflin uf-kun stnde durduka gndzn devm etdiini, batnca gece olduu-nu, mevsimlerin dnynn gneflin etrfndaki hareketi ile alkal bulun-duunu, her mevsimin canllarn yaflamasnda ifle yaradn grr. Apa-k anlafllyor ki, bu kadar flaflmazln ve nizmn bir shibi vardr. Bu ni-zm kuran ve idre edenin yldzlar olabileceini sylemek mmkin de-ildir. Zr onlarn idre ve nizm kendilerine verilmedi ki, baflkasnidre etsin ve dzene soksunlar. Yldzlar ve onlara tesr eden kuvvetdenanlyoruz ki, yldzlarn seyri doru olsa, bir dah geriye dnemezler vehep hareket hlinde bulunan, dim dnp duran bu gk cismleri, hi-

bir zemn hareketden sknete geemezler. Btn bunlar gsteriyor ki,gklerde olanlarn hepsi, sonradan yaratlmfldr. Bunlar tedbr, teshr, ted-vr eden ve yaratan bir yaratc olmadan bunlar olamaz. Gkden afla sar-kan bulutlara bakn! Su ile yklenmifl, arlaflmfllar. Rzgr onlar srpgtryor, bir araya topluyor, datyor. O bulutlardan inen yamurlar, in-sanlarn ve hayvanlarn yaflamasna sebeb oluyor. l topraklar onunlacanlanyor. Bazen o bulutlardan saanak hlinde yamur yayor, bazende geip gidiyor, bir damla bile dflmyor. Bazan bir memleketi, bir y-reyi kaplyor, ama yzlerce memlekete de yamyor.

13


14/217

Rzgrlara dikkat edin! Zemn zemn ok sert esiyor. Bazen de hi

esmiyor, bir yaprak sallanmyor. Kimi zemn kuzeyden, kimi zemn g-neyden, bazen doudan, bazen batdan, bazen de karflk esiyor. Bu say-dklarmzdan hibiri, bu iflleri kendi irde ve ihtiyr ile yapmyor. nkihibirinin irdesi yokdur. Bunlarn zemn zemn eflitli hllere girmesi gs-teriyor ki, bunlar, kudret ve hikmet shibi olan kintn yaratannn tedb-ri, dzenlemesi ile olmakdadr ve bu tasarrufunda nice hikmetler vardr.

Topraa baknca, grrsnz ki, eflitli zelliklere shibdir. Toprak,ayr kitleler olmayp birbirine baldr. Ama kimi yumuflak, kimi sert, kimisk, kimi gevflek, kimi alak, kimi yksek, kimi verimli, kimi orakdr.Toprak her yerde ayn renkde deildir. Madenleri, bitkileri, meyveleri ay-r ayrdr. Hatt bir dalda yetiflen iki meyvenin tad ve rengi ayrdr. Dah

ok flafllacak fludur ki, tze bir aacn bir dalnda bir parmak ucu kadarolmayan bir yerinde, hem derd, hem de dermn bulunmakdadr. Topra-n kimi yeri ok scak, kimi yeri ok soukdur. Btn bunlar, o yerlerinhava ve suyuna balamak doru deildir. Zr ayn hava ve su ile yetiflmiflolan bir aacn, bir dalndaki iki meyveye gnefl de eflit vurmakdadr. O hl-de bu hayrnl uyandran, Hakm ve Kdir olan lemin yaratcsnnsanatndaki hikmetden baflkas deildir. Allah tel Kurn- kermde bu-nu bildirmekde ve Rad sresi drdnc yet-i kermesinde melen, (Yer-

yznde birbirine komflu ktalar, zm balar, ekinler, bir kkden veeflitli kklerden dallanmfl hurma aalar vardr. Bunlarn hepsi birsu ile sulanr. Byle iken yemifllerinde bir ksmn bir ksmna stn k-

larz. flte bunlarda akllarn kullanan bir toplum iin ibretler vardr) bu-yurmakdadr. Ayn toprakdan ve ayn sudan beslenen bitkilerin, herbirinintad birbirinden ok farkl olan meyveler vermesi, Allah telnn varl-nn ve kudretinin en ak delllerindendir. [Tibyn tefsrinde diyor ki, insan-lar da buna benzer. Renkleri, fleklleri, sretleri, heyetleri, sesleri, huyla-r, tabatleri ayr ayrdr. Hlbuki hepsi ayn ana ve babadan meydna gel-mifldir. Medrik tefsrinde de flyle bildirilir. Etkilenmelerde, nrlarda vesrlarda kalbler ayr ayrdr. Her kalbin bir sfat, her sfatn bir netcesi var-dr. Baz kalbler inkrc, baz kalbler kibrli olur. (hrete inanmyanlar var

ya, onlarn kalbleri inkrc, kendileri de kibrli kimselerdir) yet-i ker-medir. [Nahl sresi, 22.ci yeti]. Baz kalbler de, Allah telnn zikri ilemutman ve rhat olur. Nitekim Rad sresi 28.ci yetinde melen, (Kalb-leri Allahn zikri ile huzra kavuflanlar) buyuruluyor. Msra:

Yolun ayrlna bak, nereden nereye!]

Eer bir kimse, kendisine herfleyden dah yakn olan nefsine ba-karsa, bu delllerden ounu kendinde bulur. Allah tel Zriyt sre-si 20 ve 21.ci yetlerinde melen, (Kesin olarak inananlar iin yery-znde yetler vardr) buyuruyor. Yan, yeryznn dalarnda, de-nizlerinde, aalarnda, otlarnda, madenlerinde ve canllarnda Ce-nb- Hakkn kudret, irde ve birliine dellet eden almetler aka ser-

14


15/217

gilenmekdedir. (Kendi nefslerinizde de yle; grmyor musunuz?)

Yan, ibret nazar ile bakn ve kendi ztnzdaki yksek sanat almet-lerini grn. Zir kintdaki her fleyden sizin vcdunuzda bir nmnevardr. [Hakk- Slemde der ki: Kim bu almetleri kendinde grmezve kendi vcdunda kudret eserlerini bulmazsa, nasbini yitirmifl ve ha-ytdan alnacak hisseyi almamfl olur. (Tefsr-i Hseyn). fiir:

Kendine nazar eyle, sen sevgili bir ersin,Kendini yere atma, sen yksek bir yerdensin.

Sen gznden saklsn, kemlin bilemezsin,Sadefini kr da k, zr ok kymetlisin.]

O nifln ve almetler flunlardr ki, sen kendi yaratlfln ve yapn d-

flnr, bir hlden bir hle dnfldn gz nne getirirsen, bilirsin ki,ana karnnda bir damla su idin. Sonra kan phts oldun. Sonra ete dnfl-dn. Sonra kemiklerin, bunlarn zerine derin yaratld. Bylece hikmet-li vcdun meydna geldi. Ona rh verildi. Hi flbhesiz bu noksan hl-den kemle gelmen senin tedbr ve irdenle olmad. Zr deil ki, o aczhlinde, kl ve blig oldukdan sonra bile, yaratlmfl olduun flekline birparmak ucu kadar bir fley ilve edemezsin. Bir organn eri olsa dorul-tamazsn, biri noksan olsa, temmlyamazsn. Sonra zemn geer, ogen ve kuvvetli hlinden ihtiyrla dnersin. Shhatli ve salam iken, flim-di gsz ve hastalklarla uraflrsn. Bunu sen mi istedin de byle oldu?Hyr, sen istemedin. Genliine doymadn. Ama ihtiyrlk hlini kendin-

den atamaz, deifldiremezsin.Btn bunlar bilince, flbhesiz olarak anlarsn ki, bu hller ve de-

iflmeler, lemin yaratcs olan Kdir ve Hkim hlkn irde ve ihtiyr ileolmakdadr. Ve yine yaknen anlarsn ki, bunlar yapan tabat deildir. n-ki nutfenin, yan bir damlack mennin oluflup byd kuvvet, birbiri-ne zt drt fleyden hsl olmakdadr. Bunlar da, harret, brdet, rutbetve yubsetdir. Yan scaklk, soukluk, yafllk ve kurulukdur. Ansrn [efl-ynn] tabati iflte bunlardr. Yan su, atefl, hava ve toprak. Bu drdnn,hatt bunlardan ikisinin, bunlara hkmeden ve diledii gibi tasarruf edenbir birlefldirici olmadan bir araya gelmesi ve birleflmesi mmkin deildir.Mmkin olsayd, su ile atefl, bir mdebbirin tedbri olmadan bir araya ge-

lirdi. O hlde aka anlafllmfl oluyor ki, hayvanlarn ve dier fleylerin be-denlerindeki tabatin eserleri, hep hkim ve kadm bir yaratcnn tedb-ri, dzenlemesi ile olmakdadr.

Ayn fleklde yine gryoruz ki, tabatlerin eserleri [karakterlerinizleri ve tezhrleri] ayr ayrdr. Birinin dierine glib bulunmas da mm-kindir. O da gsteriyor ki, onun tedbrini Kdir, Kahhr bir yaratc yap-makdadr. Buraya kadar anlatlanlar, lemin mahlk olduunu [yokdan ya-ratldn] ve yaratlmfl olann muhakkak bir yaratcya muhtc olduu-nu, yaratc olann, yaratlmfl olmasnn ciz olmadn gstermekdedir.

15


16/217

nc Fasl

LEM YARATAN KADMDR, BKDR VE Efi,ORTAI YOKDUR

lemin mahlk olduu ve onu halk eden bir yaratc olduu anlafl-lnca, buradan lemin yaratcsnn, kaytsz flartsz kadm [ezel] olduuda anlafllmfl oldu. Bu szmz biraz aalm: Birisi, Kbenin bins ka-dmdir [yan Kbe ok eskiden yaplmfldr] dese, bu demekdir ki, onunyaplmas dier mescidlere gre dah eski ve ncedir. Yoksa dny ya-ratlmadan ncedir demek deildir. Bu ifdeye mukayyed kadm denir.Mutlak kadm ise, varlnn bafllangc olmyan ve kadm olan vcdu ilebtn mevcdtdan evvel var olan demekdir. nki lemi yaratannbafllangc olmas mmkin deildir. Ve yine bafllangc olan, evvel yokidi. Sonra oldu demekdir. Buna hdis [sonradan olma] derler. Hdis iinbir sebeb lzmdr. O sebeb iin de ayn illet [=neden] sylenebilir. Bu iseimknszdr.

Bir misl dah verelim: lemin mahlk olduu ve yaratlmfl oldu-una dir nice eserleri tafld anlafllnca, buradan lemi yaratann ka-dm olduu ortaya kmakdadr. nki kadm olmyan noksandr. Noksan-lk bulunan bir zt iin ise, kmil kudret shibi denmez. Zr, eer kmilkudret shibi olsayd, ztnda nks olmazd.[1]

lemin mahlk olduunda, onu yaratann tam kudret shibi oldu-unu gsteren ak ve seik delller vardr. Tam kudret shibi, zt nok-sandan mnezzeh olandr. Kadm olmyann zt ise, noksandan m-nezzeh deildir. O hlde lemi yaratan kadmdir ve kadm olan fn olmaz,hep bk olur. Zr fn olan kifli, bir sebeble var olandr ve o sebeb kal-knca, fn olmakdadr. Kadm olan varln sebebi olmad aka bili-nince, anlafllr ki, o fn olmaz ve yok olmaz.

16

[1] mm Ms Rzdan rdayallah anh, Hakkn kadm, halkn hdis oldu-una delliniz nedir diye sorulduunda flyle buyurdu: Sen nce yok idin.Sonra dnyya geldin. Kendini kendin yaratamyacan bilirsin ve yine bi-lirsin ki, senin gibi, hi kimse de kendi kendini yaratamaz. O hlde bilmifl

oldun ki, sen hdis, yan sonradan olmasn ve seni yaratan kadmdir. Ha-ds-i flerfde, (Kendini bilen, Rabbini bilir) buyuruldu.Bunun gibi, Cafer-i Sdk hazretlerinden radyallah anh var edenin, ya-ratann varlna dell nedir? diye sorulduunda: Yaratann varlnn bykdelli benim varlmdr. Zr benim varlm, y bendendir, y baflkasndan-dr. Eer benden ise, flu ikisinden biri var demekdir: Y kendimi var etdiimzemn ben var idim, ki bu imknszdr. Mantkszdr. Yhud da, kendimi varettiim zemn, ben yok idim. Bu da muhldir. Yoksa yok olann var etme kud-reti mansn taflr [ki, dah mantkszdr]. O hlde anlaflld ki, benim var-lm, benden deil, baflkasndandr ve beni var edenin varl yledir ki, yok-luk Onun varlna hibir zemn yaklaflamaz. (Nr-l-ebsr)


17/217

Yaratc, yan Allah tel birdir. nki iki kadmin bulunmas

mmkin deildir. Zr ikisinden biri dierinden nce olursa, sonra olan ka-dm olmaz. Her ikisi de kadm olmak ciz deildir. Zr hibirisi, mutlakkadm olmamfl olur ve yine bundan, her ikisinin de tam kudret shibi ol-mamas lzm gelir ki, bundan, mlik olmada noksan olduu, tasarrufu-nun tam bulunmad mans kar. Zaflik ve cizlik ise, hlkn deil,mahlkun sfatlardr.

lemi yaratan birdir. fierki, orta yokdur. Bunun delllerinden bi-ri, yaratlmfl olanlarn herbiri hep ayn cins ve flekl zere olup, deiflik-likden korunmufldur. Yaratldndan beri hep o heyet zere bulunmufl-dur. Tertb ve srada da bir deifliklik olmamfldr. Muhtelf tedbrleremarz kalmamfldr. Eer bir parasnda bir baflkasnn kudret ve tasar-

rufu olsayd, efly, her fley, gkler, dny alt st olur, karmakarflk ve d-zensiz bir hl alrd. Allah tel Kurn- kermde Enbiy sresi, 22.ci ye-tinde buna iflretle melen flyle buyurur: (Eer yerde ve gkde, Allah-dan baflka ilhlar bulunsayd, yer ve gk [bunlarn nizm] kesinliklebozulup gitmifldi. Demek ki, Arfln rabbi olan Allah, onlarn yakfldr-dklar sfatlardan mnezzehdir.)

[Bu yet-i kerme, Allah telnn birliini gsteren en gl dell-lerden birini ortaya koymakdadr. Bu dell, lemin nizmdr. Gerek-den, eer birden fazla ilh olsayd, bunlar y birbiri ile anlaflr vey anla-flamazlard. Birbiri ile anlafldklar, berberce ayn fleyi yapdklar, yarat-dklar, leme birlikde nizm verdikleri takdrde, y biri dierine muhtc

olurdu ki, muhtc olan ilh olamaz; vey yardma muhtc olmazd; bu du-rumda da dierlerinin varl gereksiz olurdu. fiu hlde, Allah birdir. teyandan, eer bu ilhlar birbiri ile anlaflamazlar, birinin yapdna, yarat-dna, dieri karfl karsa, o zemn da lemde nizmdan eser kalmaz;yetde de melen buyurulduu gibi, (Yer ve gk bozulup giderdi.)Hlbuki lemde eflsiz bir nizm mevcddur. fiu hlde Allah tel vardrve birdir.] (Hseyn).

Drdnc Fasl

ALLAH TELNIN SIFATLARI

lemin sonradan olduu ve onu yaratan bir yaratcnn bulunduuiyice anlafllnca, buradan yaratcnn hay [diri], alm [herfleyi bilen], kdir[herfleye gc yeten] ve hakm [her iflinde hikmet shibi] olduu da bi-linmifl oldu. nki byle salam, hikmetlerle dolu, gzel, muntazam birsanatn shibi muhakkak diridir, byk ilm shibidir, dilediini yapma-a, yaratmaa kdirdir. lemdeki bu metnet ve gzellik, shibinin ha-km olduunu gsteriyor. Ve yine gsteriyor ki, O her yapdn kendi ir-de ve ihtiyr ile yapmakdadr.

lemi yokdan var edenin kadm olduu anlafllnca, Onun sfatlar-

17


18/217

nn bulunduu da anlafllmfl oldu. Ztnn sfatlar olduklarndan hibiri-

si sonradan olma deildir. Hepsi kadmdir. Hibir fleklde mahlk sfatla-r gibi deildirler. Zr mahlk sfatlarna benzerler denirse, kadm olan s-fatlara mahlk [sonradan olma] denmifl olur ki, Allah tel, mahlk vesonradan olmufl herfleyden mnezzehdir. O hlde buradan bilinmifl ol-du ki, Allah tel, mutlak hayt ile haydr. Onun hayt, mahlktn ha-yt gibi deildir. Mahlkt bir sebeb, bir mudhale ile dnyya gelmiflolup, bafllangc ve sonu vardr. Allah tel ise, bafllangc olmayanEvveldir. Sonu olmayanhrdir. Mutlak kdirdir. Ona hibir fley zor ol-maz. Kudreti tamdr. Btn sfatlar da byledir. Sfatlarn isbt [varl]hakknda sylediklerimiz, sfatlar inkr edenlere huccetdir, delldir.

Sfatlar kabl etmiyenler iki frkadr: Biri felsefeciler, dieri mute-

zle[1].

Felsefeciler, Allah cezlarn versin, Allah telnn sfatlar yok-dur. Hak tel birdir, sfatlar var dersek, birden ok olmufl olur, diyorlar.Hlbuki, aka bilinmekde ve anlafllmakdadr ki, haytsz, ilmsiz, kud-retsiz, irdesiz, ihtiyrsz yaratc olamaz. Nitekim yukarda iflret olun-du. Onlarn bu iddilarndan aleyhlerine bir huccet ve dell ortaya k-yor. fiyle ki, kendilerine deriz ki, siz diyorsunuz ki, Allah tel snidir[yapcdr, yaratcdr], yine diyorsunuz ki, hakmdir, yine diyorsunuz ki, Onahibir fley gizli deildir, yine diyorsunuz ki, her fleye kdirdir. flte bunla-rn herbirinden anlafllan man, dierlerinden anlafllmaz. Sizin iinde bu-lunduunuz bu btl flbhelerde, sizin itirf etdiiniz sfatlarla bizimsylediimiz dier sfatlar arasnda bir fark yokdur. flitici, grc vesyleyici gibi. Bunlarn gerekdirdikleri, sizin itirf etdiklerinizin de gerek-dirdikleridir.

Mutezliler ise, Allah tel haydr diyorlar, amm hayt sfatyokdur diyorlar. lim diyorlar, amm ilm sfat yokdur diyorlar. Ehl-i sn-net ve cemat mezhebi flyledir ki, lemi yaratan, hayt sfat ile hay, ilmsfat ile lim, kudret sfat ile kdir, sem sfat ile sem, basar sfat ile ba-sr, kelm sfat ile mtekellimdir. Dier sfatlar da byledir. Felsefecile-rin hucceti, ayn zemnda, mutezlenin huccetidir. Zr onlar da felsefe-

18

[1] Felsefeciler ve Mutezle frkas, Allah telnn sfatlarn inkr ediyor ve s-fatlarnn ztnn ayn olduunu iddi ediyorlar. fiyle ki, Zt-i tel, ilmle al-kal fleylere balanrsa, lim derler, kudretle alkal fleylere balanrsa, k-dir derler. Dier sfatlar da bunlara benzetebilirsiniz. Bylece zt da kes-ret [okluk], kadm ve vcib olanda birden fazla olmaklk lzm gelmez der-ler. Ehl-i snnet ve cematin bunlara cevb flyledir: Muhl [imknsz] olan,kadm olan ztn birden ok olmasdr. Bu bizim iin gereksizdir. Size greise, ilmin, kudret ve haytn, bilenin, diri olann ve gc yetenin, lemi ya-ratann ve insanlarn ibdet etdiklerinin hep bir olmas cb eder. Ayrca v-cib, kendi zt ile kim olmamfl olur ve benzeri muhaller ortaya kar. Kitb-larda bunlar uzun yazldr (fierh-i akid-i Nesef).


19/217

cilerin flbhelerine gmlmfl ve batmfllardr. Bu flbhelerden ancak, ka-

bl etdikleri Kurn- kermin huccet ve delleti ile kurtulabilirler. Nitekim,Allah tel kendi sfatlar hakknda melen buyurur: (Onun bildirdikle-rinin dflnda insanlar Onun ilminden hibir fleyi tam olarak bile-mezler...) [Bekara: 255], (Onu kendi ilmi ile indirdi) [Nisa: 166], (Eeronlar size cevb veremiyorlarsa, bilin ki, o, ancak Allahn ilmiyleindirilmifldir) [Hd: 14], (fibhesiz rzk veren, g ve kuvvet shibi olanancak Allahdr) [Zryt: 58], (Onlar kendilerini yaratan Allahn, onlar-dan dah kuvvetli olduunu grmediler mi?) [Fussilet: 15], (Kim izzetve fleref istiyor idiyse, bilsin ki, izzet ve flerefin hepsi Allahndr)[Ftr: 10], (Allah byk lutf shibidir) [Cuma: 4], (Byklk ve ikrmshibi Rabbinin ad ycelerden ycedir) [Rahmn: 78]. Bunlar ve bun-

lara benzer dah nice yet-i kermelerde Allah telnn sfatlarndan bahsedilmekdedir.[1] Mslimn olan ve Kurn- kerme inanan iin, Allah te-lnn sfatlarnn mevcdiyyeti hakknda bunlar yeterlidir. Dalletdeolanlar Allah tel kurtarsn!

Beflinci Fasl

ALLAH TELNIN SMLER VE SIFATLARI HAKKINDABLNMES LZIM GELENLER

Allah telnn ismleri ve sfatlar vardr. Bu ismleri ve sfatlar da,Zt gibi kadm olup, ezel ve ebeddir. Byle olmasayd, Allah tely an-latamaz ve sfatlandramazlard. Hibir mahlka, Allah telnn ism vesfatlar sylenemez, verilemez. nki sonradan var olann, kadmin s-fatlarn kendinde bulundurmas ve Onun ismi ile ismlendirilmesi mm-kin deildir. Allah telnn sfatlar kendine mahss, ismleri sdeceOna hasdr. nsanlar bu sfatlar ve ismleri kullansa da, kullanmasa da, bun-lara shib olamazlar. Kullar, Allah tel iin lim, Kdir ve Mtekellimdediklerinde, Allah telnn Zt ile kim olan sfatlarn kasd ederler. Yanbu sfatlar ve ismler, insanlar iin kullanlmfl olsa da, Allah teldan ay-rlp, baflkasna gitmezler. Biraz dah aklyalm:

Allah telnn ilm sfat vardr deriz. Kullar Onu ilmle tavsf etsin-ler vey etmesinler, ilm Onun ztndan ayrlmaz. Allah telnn sfatla-r, Onu vasf edenlerle kimdir diyenlere cevb olarak deriz ki, hyr, o ze-mn kadm olan sfatlar, muhdes [sonradan olma] olur. Muhdesle kimolan da muhdes olur. Dier bir cevb olarak deriz ki, mflrikler, Allah te-

19

[1] Allah telnn bu, Zl-Cell-i vel-ikrm ism-i flerfindeki mubrek Cell is-minin mans, Zt- ilhnin her bakmdan kemlini, izzet, kibriy ve azame-te yakflmyan her eksik ve noksan sfatlardan mnezzeh olduunu gster-mekdedir. Hakkate ermifl byk limlerden ou diyorlar ki, Cell, kahr s-fatlarna, ikrm da lutf ve rahmet sfatlarna iflret olmakla, Zl-Cell-i vel-ikrm, Allah telnn btn sfatlarn birlikde bulundurmufl olur. Bunun iinbu flerefli isme, sm-i azam demifllerdir. (Tefsr-i Hseyn).


20/217

lya yakflmyan yle sfatlar sylediler ki, eer onlarn bu vasflarn Al-

lah tel iin sylersek, o uygunsuz sfatlarla Onu sfatlamfl oluruz. Al-lah tel, kfirlerin kabllenmeme ve kibrlenmeleri ile sylediklerin-den, yan Allah telnn sfatlar sonradan olmadr, hanm ve ocukla-r vardr szlerinden, ok yksek ve lidir.

Allah telnn, insanlarn sfatlandrmas ve ismlendirmesi ile de-il, kendi sfatlar ve ismleri ile sfatlanmfl ve ismlendirilmifl bulunduu an-laflldkdan sonra bilinmesi lzmdr ki, Allah telnn ism ve sfatlarn bil-mek, ancak, Allah telnn Kitbndan, yhud Peygamber efendimizinsallallah aleyhi ve lihi ve sellem sahh hads ve haberlerinden re-nilir[1]. Byle bir haber vey yet-i kerme ile, bunlar kabl etmiyenin z-r aradan kalkmfl olur. Zr mahlk, kendiliinden, yaratann sfatlarn

anlyamaz. Orada akl ve kys da ifl grmez. Bu da bilinince, anlafllmflolur ki, Allah telnn Kurn- kermde ve limlerin Reslullahdan ha-ber verdikleri sahh haberlerde bildirilmifl olan ism ve sfatlar brakp, bafl-ka ism ve sfatlar sylememelidir. Mesel, Allah telnn lm sfat ye-rine, Marifet kelimesi kullanlamyaca gibi, Muhabbet yerine de aflkkullanlamaz. Cd sfat yerine de, yine cmerd mansnda olan Seh kul-lanlamaz. nki Kurn- kermde ve hads-i flerflerde, Allah telnnsfatlar iin, bu lafzlar [kelimeler, szler] kullanlmamfldr. Bir kimse bufleklde kullanmaa kalkflrsa, bidat ve dallet yoluna sapmfl olur.

Sfatlar anlatmaa devm edelim: Allah telnn sfatlar, Onun ay-n da deildir, gayr da deildir. Yan ne Odur, ne Ondan gayrisidir.nki sfat, mevsuf [O sfata shib ism] olamaz. Mevsf [ism] de sfat ola-maz. Bir kimse: Ben Allah telnn sfatlarna tapyorum dese, btl, [boflve aslsz] sz sylemifl olur. Ayn fleklde, benim mabdum, haytdr, ilm-dir, kudretdir dese, yine yanlfldr. Benim mabdum hayydr, haytOnun sfatdr, limdir, ilm Onun sfatdr, kdirdir, kudret Onun sfatdrdemelidir. Eer d ederken, ya hayt, ya ilm derse, btl sz sylemiflolur. Buradan anlaflld ki, sfatlar O deildir.

fiimdi Onun celle cellh gayri olmadklarn da aklyalm:Baflkalk, Allah tel ve sfatlar iin ciz deildir. nki baflkalk iki ay-r fley iin sylenir ki, bunlardan biri yok olunca, dieri yerinde kalr. Y-hud bunlardan birinin olmamas, dierinin vcduna [varlna], tesr et-mez. Bu ise, Allah tel ve sfatlar iin ciz deildir.

Sfatlar hakknda bilinmesi cb edenlerden biri de, Allah telnnsfatlarndan hibiri, bir baflka sfatnn gayri de deildir. Biraz nce bu-

20

[1] Allah telnn bu sfatlar, ztnn ayn deildir, ztnn gayri de deildir. Eerayn olurlarsa, sfatlar olmamfl olur. Eer ztdan gayri olurlarsa, zt onlarszmevcd olmufl olur. Hlbuki Allah telnn zt sfatlarsz mevcd deildir.Eer baflka olsalard, ztdan ayr olmalar mmkin olurdu. Hlbuki Allah te-lnn sfatlar, Onun ztndan asl ayrlamaz. (fierh-i Akid-i Nesef)


21/217

nun aklamas yapld. Amm bir sfat dier sfatn ayn da deildir.

nki iki sfat bir sfat olmaz. Kudret sfat kudretle alkal fleylerde szkonusu olup, ilmle alkal fleylerde kullanlmaz. lm de, bilgi ile alkal olup,kudretle alkal fleylerde kullanlmaz. Buradan anlafllmfl oldu ki, hibirsfat dier bir sfatn ayn deildir, gayri de deildir.

Allah telnn sfatlar iin, mtegyir [baflka baflka], yhud mte-msil [benzer], yhud mtecnis [hem cins, ayn cins], yhud mteddd[birbirine zt] demek doru deildir.[1] Zr bunlar mahlklara id sfatlar-dr. Allah telnn sfatlar mahlktn sfatlar gibi deildir ki, mahlk-tn hlleri Onun iin sylenebilsin. Byle fleyler, Allah tel ve Onun s-fatlar iin ciz deildir.

Allah telnn ezel ismlerinden biri Hlkdr. Hlk [halk edici,yaratc]lk Onun sfatdr. O mahlk deildir. Rzkdr [rzk vericidir], rzkverilen deildir. Ayn fleklde Rabdr [terbiye eden, yetifldirendir], terbiyeolunan deildir. Bu ikincilerin hepsi mahlkta id olup, filden nce, on-lara fil denmez. Allah tel kadm olduundan, kadm olmyan, yeni s-fatlar, sonradan olma vasflar, Allah tel iin sylenemez. Allah tel-nn zt sfatlar ile fil sfatlar arasnda, ezel olmaklk bakmndan farkyokdur. Allah tel mel-i flerfi, (Kendinden baflka mabd bulunmyan Allah, Hayydr ve Kayymdur) olan Bekara sresi 255.ci yet-ikermesi ile ve mel-i flerfi, (O iflitendir ve grendir) olan fir sresi 11.ciyet-i kermesi ile zt sfatlarn medh etdii gibi, mel-i flerfi, (O, yara-tan, var eden, flekl veren Allahdr) olan Haflr sresi 24.c yet-i ker-mesi gibi yetlerle de fil sfatlarn medh etmekdedir ve bildirmekdedir.

Buradan anlafllmfl oldu ki, Allah tely fil sfatlarla anmak, Onumedh etmekdir. Eer mahlkt yaratd iin bu medhi hak etmifl olsay-d, halka muhtc olurdu. Hlbuki muhtc olmaklk, sonradan yaratlmflolann sfat olup, kadm olann hli deildir. Bu sfatlar mahlkt yarat-makla alkaldr denirse, yaratmadan nce medhi hak etmemifl olurmans tafldndan, bu da Allah telya nksa getirir. Allah tel nok-sanlk ve kusrdan mnezzehdir. Onlarn, nce hlk deildi, sonra h-lk oldu szleri, sfatlarn deiflirliini, baflka flekle girdiini, bir hlin bi-tip baflkasnn baflladn ifde etmekdedir ki, bunlarn hibiri Allah

tel ve Onun sfatlar iin doru deildir. Hlklk, yaratmak, hep Onunsfatdr, hi birfley yaratmasa da, yaratmak sfat olmazsa, yaratma ifli na-

21

[1] ki gayri fley ona denir ki, birbirinden ayrlmalar mmkindir. Bunun gibi hibirsfat, dier bir sfatn zdd ve mnkz [muhlifi] deildir. Demek ki, rz[beenmek] sahat [beenmemek, kzmak]n ayn deildir, zdd da deildir.Kzmak da, beenmenin ayn da, zdd da deildir. nki, Allah telnnrzs, Onun kzmasn, gadabn izle etmez, gidermez. Bir sfat, dier sfatnmeflgl etmez. Zr Allah telnn sfatlarnn birbirlerini meflgl etmeleri,birbirlerine mni olmalar ve sfatlarnn zevl bulmalar diye bir fley yokdur.(Fetv-i birehne)


22/217

sl mevcd olacak, meydna gelecek. yle olmak mahlklara mahss

olup, fil olmadan onlara fil denmez. Zr onlarn kudreti, peyder pey on-larda yaratlyor. fli yapmadan nce, onlarda ifli yapma kudreti yokdur.Allah tel ise, btn sfatlar ile kadmdir. Yaratmasa da, ezelde yarat-ma kuvveti vardr. Buradan anlafllmfl oldu ki, kudretli hlk Onun kadmismidir ve halk bu ism vstasyla yaratlmfldr. Yoksa Allah tel, mah-lkt yaratd iin, kudretli hlk olarak anlmamfldr. Eer yapabildii-ni yapmazsa, yine kudretli ve yapabilecek olur. Yapmak, yapabilmeninflart deildir. Hak tel yaratmaa, rzk vermee ve bafllamaa muk-tedirdir, yan hlk, rzk ve gafrdur demek, ille yaratacak, rzk verecekve bafllayacak demek deildir.

Bilinmesi lzm gelenlerden biri de, Allah telnn sfatlarn belli

bir sra dhilinde bildirmek doru deildir. Yan sfatlarndan hibiri di-erinden nce deildir. Orada ncelik ve sonralk olmaz. ncelik vesonralk mahlklara id sfatlardandr[1]. Zr nce yaflayan bir kifli olacakki, ardndan ona lim denebilsin. [Yan insanlar iin nce hayt, sonra ilmsfatlar bir sra ile bildirilir.] Hlbuki Allah tel hep hay, hep lim idi vehep byle olur. Ne ilmi kudretinden evvel, ne de kudreti ilminden evvelidi.

smleri hakknda da, bir mesele hric, sfatlar iin sylenmifl olan-lar syleriz. Bu da ism ve msemm meselesi olup, ehl-i kble arasn-da ihtilfldr. Yan ism ztnn ayn mdr, yoksa Ondan gayrisi midir? smmsemmdan, yan zt- ilhden gayridir diyenlerin szn itikd ola-

22

[1] mm Huccet-l islm rahimehullahu tel, ismi, tavsf yoluyla kullanmakile, ismlendirme fleklinde kullanmak, ayr fleylerdir, dedi ve buyurdu ki: Bir fle-yi ismlendirmek, msemmda, yan ism verilecek o fleyde bir nev tasarruf-dur. Byle bir tasarrufa ise, ancak babann, efendinin ve benzerlerinin hakkvardr. Eer bunlardan baflkas ism koyarsa, o kifli kzar ve bana ism vermekona m dfld der. Yan ism koyma hakkna shib olandan baflkas bir kim-seye ism veremez. Baflkasnn yapaca fley, bu yaknlarndan birinin verdiiism ile o kifliyi armakdr.O hlde kulun ne haddine ki, mutlak tasarruf shibi olan ve hi kimsenin ken-disinde tasarrufda bulunmas mmkin olmyan, Allah sbhneh ve telnnmnezzeh, mberr ve temiz ztna, kendiliinden bir ism vermee kalksn.

Bizim zerimize vcib olan, Allah telnn kitbnda ve vahyin aklanmasolan Habbinin sallallah aleyhi ve lihi ve sellem snnetinde bildirilmifl olanismler ile hitb etmekdir. Nitekim Allah tel Arf sresi 180.ci yetinde,((Esm-l-hsn) En gzel ismler Allahndr. O hlde Onu o gzel ismler-le arn. Onun ismleri hakknda eri yola gidenleri brakn. Onlar yap-makda olduklarnn cezsna arpdrlacaklardr) buyuruyor.Bunun gibi Allah telnn Habbini sallallah aleyhi ve lihi ve sellem de,Allah telnn onu ismlendirdii, yhud Reslullahn sallallah aleyhi ve li-hi ve sellem kendini ismlendirdii flerefli ismlerle arrz. Nitekim kendisialeyhissalt ve sellem, (Ben Hmidim, Muhammedim, Ahmedim, Ks-mm, kbm, Hflrm ve Mukfyim) buyurmufldur. (Akid-i Nesef)


23/217

rak almamaldr ki, beenilen kavl [sz] deildir. nki Allah teldan gay-

ri olan her fley muhdesdir, yan mahlkdur ve sonradan olmadr. Allahtel iin ise, mahlk kelimesini sylemek hi uygun deildir. O celle veal byle sfatlardan, noksanlk ve ihtiyc mans taflyan vasflardan okycedir, mnezzehdir.

Gelelim Selef-i slihn ve onlardan sonra gelen Ehl-i snnet ve ce-mat limlerinin szlerine: lk asrn ileri gelen limleri bunun gibi mesele-lerde konuflma bidat saymfllar ve buyurmufllardr ki, bizim, Allahtelnn ismleri ve sfatlar olduuna, bu ism ve sfatlarn sonradan olmaeksiklik ve lekelerinden temiz bulunduuna tam itikdmz olunca, aynda deildir, gayr da deildir gibi szleri dile almamamz, ihtiyta dah ya-kndr ve bu yol selmet [kurtulufl] yoludur. lmi eksik, anlayfl az olan ms-

limnlara dah uygundur. Dier vecihleri, man ve deyiflleri bildirmemi-zin sebebi, bu ihtilf ve ayrlklar, sradan insanlar ve avm arasnda ya-yld ve aka konuflulduu iindir. Manlarn iyi anlarlarsa, flbheyedflmekden kurtulurlar. Zr bu itikd meselesidir; kk bir ayrlk ve-y flbhe mmini byk zarara sokar.

Birinci asrdan ve Selef-i slihnden sonraki limlerden bir ksm, sm,msemm deildir, msemmdan gayrisi de deildir demifllerdir. Sfatve mevsfda gedii gibi. Orada bu bahsi, dellleri ile aklamfldk. Di-er bir ksm limler diyor ki, aslnda ism ve msemm birdir. Delli de flu-dur: Allah tel Nis sresi 36.c yetinde melen, (Allaha ibdet edinve Ona hibir fleyi ortak koflmayn) buyuruyor. Eer ism, msemm-

nn gayrisi, yan zt-i ilhden baflkas olayd, mabd [ibdet olunan], m-semm deil, ism olurdu. Bir ksm da diyor ki, Allah telnn, Mevcd,Kadm gibi ztnn ismlerinde ism ve msemm birdir. Sfatlarn ismlerin-de, ne msemmdr, ne de msemmdan baflkadr. Sfatlar anlatrkenbunu bildirmifldik.

limlerimizden her frkann, hepsinin dellleri vardr. Herbiri ken-di reyini isbt etmekde ve yine herbiri Allah tely tenzhde ok dikkatgstermekdedir. Fekat ihtilf olduu ve insanlar tam anlyamad iin, buszlerde dflnp, bu nden birini kendine itikd edinme endflesiy-le, onlara yardm iin diyelim ki, ism msemmdan gayridir demesinler.nki bu szde dnine zarar vardr. Biraz nce buna id malmt ver-

mifldik.Allah telnn ismlerini ve sfatlarn, zt gibi huds emrelerinden,

yan mahlkta benzer, sonradan olma sfatlardan mnezzeh bilmelidirve yine bilmek lzmdr ki, Kitb ve Snnetde, nerede Allah telnn birismi gemiflse, ondan murd msemmdr, yan O ismin shibidir. Mu-rd ve maksad msemm olunca, ism ve msemm bir olmufl olur.Eer bir kimse bu sz anlyamazsa, biraz nce sylediimiz usl esskabl etsin ve o, Allah tely, btn ism ve sfatlar ile Kadm bilince,bu meseleyi bilmemesinin ona bir zarar dokunmaz inflallah-l azz.

23


24/217

Altnc Fasl

SIFATLARIN MERTEBELER VE MfiKLVE MTEfiBHLERN KISMLARI

Kurn- kermde ve sahh hadslerde Allah telnn sfatlar hakkn-da bildirilenlere, bildirildii gibi mn etmek flart olup, bunlar zerinde reyve kysla, yan ictihdla sz sylemek harmdr[1]. nki bu konu, bir kim-senin kendi ictihd ile konuflabilecei, yhud zan ve dflncesini ileri s-recei, yhud mevzyu haffe ve kolaya alaca seviyeden ok dahyksek ve bykdr. Allah tel Kurn- kermde buna iflret ediyor ve

Arf sresi 33.c yetinde melen, (Ey Habbim, de ki: Rabbim ancakak ve gizli ktlkleri, gnh ve haksz yere snr aflmay, hakkn-

da hibir dell indirmedii bir fleyi Ona ortak koflmanz ve Allah hak-knda bilmediiniz fleyleri sylemenizi harm klmfldr.) [2]

24

[1] Bir insan kendi ismi ile arld gibi, mesel Zeyd, Amr, [Ahmed, Hasen]dendii gibi, bir sfatla arlmak istenildiinde de, gzel ve vc sfatlardanbaflkasyla arlmamaldr. fierf, lim gibi sfatlarla hitb edip, uzun, siyh,beyz gibi sfatlar kullanmamaldr. Bu sfatlara shib olsa da sylememelidir.Bunlar hakret iin sylenen szlerdir. Bunun gibi, Hak Sbhnehy de,Onun flerefli ve yksek manl ismlerini syliyerek dile almaldr. Onun buismleri tevkfidir. [Y kendisi, y vahyini beyn eden Habbi bildirmifldir.] Y-hud da noksanlk mans taflmayp, tazm, sayg ve yceltme ifde eden s-fatlar kullanmaldr. O hlde, ey maymunlarn ve domuzlarn yaratcs deme-

melidir. Ey lemin hlk demelidir, her ne kadar maymun ve domuz, lem s-znn mansna girse de. Ey ok atc vey ldrc dememeli, yalnz olaraky Mzill [aflalyan] sylememeli, yan yalnz baflna kullanldnda bir hor-lama [ayblama, aflalama, noksan getiren] manlardan kanmaldr. Hlbu-ki Mzill, Allah telnn Esm-i hsnsndan, yan Kurn- kermde bildir-dii doksandokuz gzel ismlerinden biridir. Amm Mzill, tek baflna kullanl-dnda mansnda bir medh ve tazm yokdur. Bunun iin, y Muizz [ey y-celten], y Mzill [ey alaltan] birlikde kullanlmaldr. nki iki ismin birlikdekullanlmasnda medh vardr. Zr izzet ve zillet Ondandr. Bunun gibi Hfd[dflren] ism-i flerfini yalnz kullanmamal, Rfi ism-i flerfi ile birlikde kulla-np, karan ve indiren, gerekde Odur bilmelidir.

[2] Bunun iin, yed, vech, istiv [yan Kurn- kermde bildirilen ve tercemeedildiinde insan htrlatan el, yz, oturma manlarn dflndren] ve ben-

zerlerini farsaya ve dier dillere evirmei ciz grmemifllerdir. Eer bunlarsylemek cb ederse, yet ve hadsde gedii gibi sylemelidir. Bir kimse,halekt biyedeyye [Ey ibls, iki elimle yaratdma secde etmekden senimen eden nedir?] yetini okurken, elini hareket etdirse, vey (Mmininkalbi Rahmnn parmaklarndan iki parma arasndadr...) hads-i flerfinisylerken, parmana iflret etse, Onun elini ve parman kesmelidir. nkibu hareket teflbh ve tecsm mans ifde etmekdedir. Yan Allah tel, in-san gibidir, insan gibi parmaklar vardr ve maddedir dflncesini taflmakda-dr. Hlbuki Allah tel bu gibi fleylerden mnezzehdir. Buradan bir dahanlafllmfl oldu ki, ism ve fide benzerlii dflnda, Allah telnn sfatlar ilehalkn sfatlar arasnda bir ortak taraf ve benzerlik yokdur. (Akid-i Hseyn)


25/217

Bu konuda Kitb ve Snnetin huddunu aflan iki frka vardr. Biri yet

ve hadslerde sfat olarak bildirilen ismler olup, bunlara zhir [grnfl]mans vermekde, o kadar srr ve taflknlk etdiler ki, ifl benzetmeye vefleklle bildirmeye kadar vard. br frka ise, bu ism ve sfatlar zhirdeno kadar uzaklafldrdlar ve yok etdiler, hakkatden mecza taflmakda okadar gayret ve aba gsterdiler ki, nerede ise kullanlmalar lzmsuzoldu ve bu sfatlarn ismlerini inkr etdiler. Bu iki frka da, dalletdedir, do-ru yoldan ayrlmfldr.

Hak ve doru mezheb burada, iki tarafdan birinde bulunmyandr.Sevd- azam denen Ehl-i snnet ve cematin, Kurn- kermde ve sa-hh hadslerde, Allah telnn sfatlar ve sfat mans taflyan ifdelerhakkndaki szleri ksmdr:

Biri, ak olanlar. Allah telnn ilmi ve kudreti gibi. Burada en do-ru sz, byle sfatlarda, tevl [grnd mansndan baflka manvermek] ciz deildir. Onun ess mans, kelimenin zhirinden anlafl-landr.

Dieri, zhir many vermeli ve hangi lafz zere geldiyse onu sr-meli ve mecz mansna gtrmemelidir. Bir fleyin hakkatinden, flb-hesiz bilgi ve tam yakn edinilmiyor ve bir fleyler rtl kalyorsa, rey vekys ile hakkatini amamal, onu zhir mansyla kabl etmeli, nitelikve nicelii ona yaklafldrmamaldr. Yed, vech, sem, basar [el, yz, ku-lak, gz] bu ksma girer. Bunlar hakkndaki itikd flyle olmaldr ki,bunlar ve buna benzer olanlar, aza deil, [organ deil] yan vcdun birksm deildir. Bunlar Allah telnn sfatlardr. Bunlarn nasll yokdur,olmas da ciz deildir. Ehl-i hak bu ikinci ksm inceleyip, o ismlerin ha-kkatleriyle alkal olarak, Bu sfatlar da yorumlanmaz; zr teflbh ve tem-sle, yan benzetmeye ve flekllendirmeye yol aar. Mecza da hamledilmez. nki Kitb ve Snnet, bunun aksine hkmediyor dediler veHakkn, bu iki yolun tesinde [yan teflbh ve tecsimin ki byle diyen-ler mflebbihe ve mcessimedir] bir baflka yolu, zh vardr buyur-mufllar ve onlar bu yolu semifl ve beenmifllerdir.

Bu hussda tevl yanlfldr dediklerinin delllerinden biri fludur ki, busfatlardan hibiri yokdur ki, eer tevle cevz verilirse, muhtelf bir katevlden birine girmesin. fibhesiz o birka fleklde olan manlandrma-dan biri doru, dierleri yanlfl olur. Allah telnn sfatlarna yanlflmanlar veren ise, mazr olmayp, aksine dnini tehlkeye sokmuflolur. Bunun da delli fludur ki, bu konuda, yan mteflbih yet ve hads-lerle iflret olunan sfatlar tevl etmek dorudur diyenler,yed [el] sfat-n, kuvvet ve kudret ve nimet ile tevl etmifller ve Allah telnn kel-m, onlarn szlerinin fsid ve bozuk olduunu gsteriyor. Zryed [el] ke-limesi Kurn- kermde, tesnye fleklinde, yan iki el olarak bildirilmek-dedir ve Sad sresi 75.ci yetinde melen, (Allah: Ey ibls, iki elimle ya-ratdma secde etmekden seni men eden nedir? Bbrlendin mi,

25


26/217

yoksa ycelerden misin dedi) ve Mide sresi 64.ci yetinde me-

len, (Yehdler, Allahn eli baldr (skdr) dediler. Hay, dedikleri y-znden elleri balanas ve lanet olaslar! Hyr, bilkis, Allahn elle-ri akdr, diledii gibi verir...) buyurulmakdadr. [1]

Amm Allah tel iin iki kuvvet, iki kudret shibi denmez. Eerkuvvet ve kudreti kasd ederek sylense, yine doru olmaz. nki hi flb-he yokdur ki, (Ey ibls, iki elimle yaratdma secde etmekden, senimen eden nedir? Bbrlendin mi, yoksa ycelerden misin) melin-deki [Sad sresi, 75.ci] yet-i kermesinde dem aleyhisselma id hu-ss bir fazlet var idi ki, bu fleref, Ona secde ile emr olunan meleklerdeyok idi. Yok, eer, Ey ibls, kuvvet ve kudretimle yaratdm bir kimse-ye secde etmekden seni hangi fley men etdi buyurulsayd, dem aley-

hisselmn bir baflkas zerine fazleti olmaz ve o zemn ibls, Beni dekuvvet ve kudretin ile yaratmflsn diyebilirdi. Bylece btn canllar, can-szlar ve bitkiler, bu fazletde dem aleyhisselmla eflit olurlard.

Yed [el] kelimesini, nimet ile de tevl etmek [yorumlamak] doru de-ildir. Zr Allah telnn nimetleri saylamyacak kadar okdur. O hl-de bunlara iki tne demek, bir man ifde etmez. fiunu da syliyelim ki,nimet mahlkdur. Mahlkun mahlku yaratmas ne mmkin! Byle ha-ds-i flerfler okdur ve byle tevllerin yaplamyacan bildirmekdedir-ler. Kurn- kermdeki ve hads-i flerflerdeki halka hitb, Arablarn bil-dii ve dillerinde kulland manya haml etmek lzmdr. Arab uslneuymyan tevlleri kullanmaa itibr olunmaz. Biz nerede tevli beenme-

diysek, ya o tevli, Kurn- kermin geldii ve hads-i flerfin bize ulafld- dile tam uygun bulmadmzdandr ki, onu red ediyoruz, y da lafz [o

26

[1] ki elin zikri, dem aleyhisselmn yaratlmasnn Allah telya hasseten nis-bet edilmesindendir. Yan ben, onu, ana-baba ve baflka vstalar olmadanyaratdm demekdir.Allah telnn elleri akdr, yan cmerdlii bol, keremi ziydedir, demek-dir.Yed de sem, basar ve vech gibi Allah telnn zt sfatlarndandr. Onainanmak ve nasl olduunu arafldrmamakdan baflka kfl yolumuz yokdur.Nasl olduuna mdhale edip, konuflmak haddi aflmak olur. (Tefsr-i H-seyn)O hlde, Allah tel Peygamberlerinin dili ile bildirdii kendi sfatlarn, bil-

dirildii fleklde al, ve sakn tevle kalkflma! Onun sfatlarnn her biri Sem[iflitme], Basar [grme], Kelm [syleme] ve dier sfatlar gibi, Hak tel-nn kendi ztnda bulunduunu bildirdii, ztna lyk ve mnsb sfatlar-dr. Bunun gibi mteflbih yet ve hadslerde bildirilmifl olan, yed [el],vech [yz], ayn [gz], Cenb [yan], Kadem [ayak], Yemn [sa], sba [parmak],stiv ber arfl [Arfln zerinde karar klmak], Meci [gelme], Nzl [inme] gi-bi szler ve kelimeler hakknda Selef-i Slihnin mezhebi, yan usl ve yo-lu odur ki,yedi [eli] kudret,Vechi zt, ayn basar, istivy istil... ile tevletmemeli, l-i mrn sresi 7.ci yetinde melen bildirildii gibi, (Allah te-lnn bu zt, sfatlarnn zt-i pkine lyk ve mnsb olduklarna mnetdim) demelidir. (Akid-i Hseyn)


27/217

sz] bir ka manya geldiini grp, murd- ilhnin, bunlardan han-

gisi olduu anlafllamadndan, tevl etmemeli diyoruz. stiv, nzl vebenzerleri bu ksmdan olup, zhirini kabl etmeli, btnna, i mansnagememelidir. Nasl olduu ile uraflmamaldr. nki Allah tel ve s-fatlar iin nasl diye sorulmaz. Konuflmada tevle ihtiyc dflerse, tevledilmesi lzm gelirse, biz tevli inkr etmeyiz. Amm bildiimiz zhirini,yan grnfl mansn huccet ve dellsiz brakma ciz grmeyiz. Bi-ze bu hussda flu kadar yeter ki, nasll ile uraflmayz ve Allah telhakknda, nasldr, ne gibidir slleriyle ve cevblar ile uraflmay l-i m-rn sresi 7.ci yetindeki, (Kalblerinde erilik olanlar, fitne karmakve onu tevl etmek iin ondaki mteflbih yetlerin pefline dflerler.Hlbuki Onun tevlini ancak Allah bilir. lmde yksek pyeye eriflen-

ler ise, Ona inandk, hepsi Rabbimiz tarafndandr, derler. Bu ince-lii ancak akl- selm shibleri dflnp anlar) beyn ksmndan saya-rz. Bazlar ver-rsihne kelimesinin baflndaki vav harfini balakabl etmifllerdir ki, bu takdrde man flyle olmakdadr: (Hlbuki Onuntevlini ancak Allah ve ilmde yksek pyeye eriflenler bilir.)

Bir dier ksm dah vardr ki, onlar gerekde sfat ksmndan deil-lerdir. Lkin sfat yapsna benziyen bir takm lafzlarla sfat manlarndanbir manya gelir ve arab dilinde, onun mans ak olur. Bu ksm tevlolunabilir. Eer buna grnfl mans verilirse, fesada ve yoldan kma-a sebeb olur. Mel-i flerfi (Allaha karfl aflr gitmemden dolay banayazklar olsun) olan Zmer sresi 56.c yet-i kermesini byle man-

landrmakda hibir lim duraklamaz. Hads-i flerfde, (Hacer-l esved yer-yznde Allahn [sa] elidir [eliyledir]) buyuruldu. Buna grnfl man-s vermek ilhad [dinden kmak] olur. (Yemen tarafndan Rahmnn ne-fesini buluyorum) hads-i flerfine de grnfl mans verilirse, ok bo-zuk bir fley ortaya kar. (Bana yryerek gelene, ben seyirterek gide-rim) hads-i kudssine grnfl mans vermek, teflbh [mahlklara ben-zetme] olur. Ama bunun mans akdr. Allah tel kullarna ihsn vekerem sfatlar ile tecell etmek istedi de, onlarn anlyabilecei bir tarz-da, Peygamberin sallallah aleyhi ve lihi ve sellem dili ile onlara ha-ber verdi ki: (Kim bana yryerek gelirse, ben ona koflarak gide-rim.) Buradan, maksadn, sen hangi amelle bana yaklaflrsan, ben sana

o yapdnn kat kat sevbn veririm, olduu anlafllmfl oldu. Bu huss-da ok mflkil ve tevli ok zor hadsler vardr. Tevlleri zarr olmakla be-rber, o tevl iin uygun sz bulmak [o many ifde edecek kelime bul-mak] imknsz olduundan, istiyerek onun tevline girmek harmdr.Mel-i flerfi, (Hakknda bilgin bulunmyan fleyin ardna dflme) olansr sresi 36.c yeti buna bir rnekdir.

Hak yolda olanlarn, Allah telnn sfatlar, mflkillerin ve mte-flbihlerin beyn, aklanmas hakknda mezhebi, grfl ve yolu bu-dur.

27


28/217

Yedinci Fasl

ALLAH TELNIN KELMI MAHLK DELDR VEKURN-I KERM KELMULLAHDIR

Bundan nce demifldik ki, Allah telnn ismleri ve sfatlar Kitb-dan, yanKurn- kermden ve Snnetden, yanhads-i flerflerdenrenilir. Bu iki temel ve essdan aka anlafllyor ki, Allah tel M-tekellimdir [syleyicidir]. Onun kelm vardr. Ehl-i snnet ve cemat mez-hebine gre, Hak tel dim syleyicidir. Syleyici olmad bir an yok-dur. Eer btn insanlar bir nefesde, Onu arsalar, Ona yalvarsalar, hep-sine cevb verir, herkesin dediini iflitir, hepsini grr ve bu bahs etdi-imiz fleylerin olmas esnsnda hibiri, hibir fleklde Onu dierinden mefl-

gl etmez ve engellemez.Kelm, Hak telnn zt [subt] sfatlarndandr. Zr kelm kal-

drrsak, zdd lzm gelir. O ise konuflmamak, sylememekdir. O ise, aybve noksanlkdr. Hlbuki Allah telnn btn sfatlar kemlde olup, zt-larndan temmen mnezzehdir.

Kelmn Allah telnn sfat olduu anlafllnca, bundan muhdes[sonradan olma] olmad da anlafllmfl oldu. nki kadm muhdeslesfatlandrlmaz. Bunun aklamas gemifl fasllarda anlatlmfld.[1]

Bidat shiblerinden bir ksmnn itikd flyledir ki, Allah tel m-tekellimdir demek, kelmn hlkdr, fili deildir mansndadr dediler.

Bu hem chillik, hem de indla sylenmifl bir szdr. Onlarn bu szn-den, mtekellim o kimse oluyor ki, Allah tel onda kelm yaratmfl, am-m, o zta, onu hareket etdirecek kadar hareket vermemifl mans -kyor. Oysa mahlkun sfat hlka nisbet edilemez. Hlbuki, Allah telPeygamberlere gnderdii btn kitblarda kelm kendine izfe etmiflve kelmn kendi ztnn huss sfat olduunu bildirmifldir. Kurn- ke-rmde melen, (Biz bir fleyi dilediimiz zemn, ona ol deriz, o da he-men olur) [Nahl sresi, 40.c yeti] buyuruyor. Yaratlan bir fley, Allahtelnn emri ile yaratlmfl olunca, Allah telnn emri [sz, kelm] mah-lk olsayd, o szn [kelmn] bir baflka sze ihtiyc olur ki, yaratlmfl ol-sun. kinci, nc ve sonsuza kadar, sz devm eder. Bu ise fsiddir.Her fleyin en dorusunu Allah tel bilir.

Onlar bu yeti tevl edip, Bu yetden murd, O istediini yapar de-mekdir, ol sznn gerek mans deildir dediler. Amm bu szleri nas-sa, yan Kurn- kermin ak yetlerine uymamakdadr. nki, Allah te-

28

[1] Bunun gibi, Hak telnn Kelm sfatn, kendinden baflkasnda da bu sfa-t yaratr mansna yorumlamayn. Zr Allah tel ztn sizden rtd gi-bi, Onun hakkatinin knhn anlyabilmeniz mmkin deildir. htasn dabyle anlyamazsnz. flte ztn anlamak mmkin olmad gibi, sfatlarnnhakkatinin knhn idrk etmek de mmkin deildir. (Akid-i Hseyn)


29/217

l, Ol deriz ve olur buyurmakdadr.Ve olur ifdesi gsteriyor ki, ol de-

meden nce, o fley yok idi. Bu bidat shiblerinin uslne gre Allah te-lnn kelmn Ms aleyhisselmn iflitmesi ile, yehdlerin iflitmesiarasnda fazlet bakmndan bir fark yokdur. Hatt yehdlerin iflitmesin-deki fazletin okluu, Ms aleyhisselmnkinden dah ziydedir. n-ki onlar diyorlar ki, Allah tel kelm aada yaratd, sonra Ms aley-hisselm aadan iflitdi ve yehdler Ms aleyhisselmdan duydular.fibhesiz ki, Ms aleyhisselm gibi byk bir Peygamberden iflitmek,aadan iflitmekden stndr. Onlar, kelm, meleklere ilhm edip, me-leklerin Peygamberlere sylediidir diyorlar. Melein ilhmdan kendin-de bulduu kelma lyk olsayd, Allah telnn, kullarnn kalbine koy-duu her marifet, Hak telnn kelm olurdu. Onlarn mezhebine gre,

insanlarn sz, onlarn yapddr, yoksa Allah yaratmyor. Onlarn sapk,irkin itikdlarndan bu kadar bildirmekle yetinelim. Yoksa mezhebleri-nin btl olduuna Allah telnn kelm ve Reslnn sallallah aley-hi ve lihi ve sellem kymetli szleri kfdir. Nitekim Allah tel [eflid-li yet-i kermelerde flyle] buyurur: (mn eden ve iyi ifller yapanlar,iinde ebed kalmak zere, altndan rmaklar akan Cennetlere koya-caz. Allah (bu sylenenleri) hak bir sz olarak vad etdi. Sz ver-me ve onu tutma bakmndan, kim Allahdan dah doru olabilir) [Ni-s sresi, 122.ci yeti]. (Kendinden baflka ilh olmyan Allah, elbettekymet gn toplyacakdr; bunda asl flbhe yokdur. Sz bakmn-dan Allahdan dah doru kim vardr?) [Nis sresi, 87.ci yeti]. (Alla-

h tel, ey Meryem olu s! nsanlara Beni ve anam iki tanr bi-lin dedin mi? buyurduu zemn, o, Hfl! Seni tenzh ederim! Hak-km olmyan fleyi sylemek bana yakflmaz. Hem ben syleseydim,flbhesiz sen onu bilirdin. Sen benim iimdekini bilirsin; hlbukiben senin ztnda olan bilmem. Gizlilikleri bilen yalnz sensin) [M-ide sresi, 116.c yeti]. (Allah size gerei syler ve doru yola O erifl-dirir) [Ahzb sresi, 4.c yeti]. (Bir ksm Peygamberleri sana dah n-ce anlatdk, bir ksmn ise sana anlatmadk. Ve Allah Ms ile ger-ekden konufldu) [Nis sresi, 164.c yeti]. (fiimdi (ey mminler), on-larn size inanacaklarn m sanyorsunuz? Oysa ki, onlardan birzmre, Allahn kelmn iflitirler de, iyice anladkdan sonra bile onutahrf ederlerdi) [Bekara sresi, 75.ci yeti].

Sz ve kelm arab dilinde kullanlan birok fleklde kendine izfeedince, bunlarn grnfl manlarn brakp, hakkatden mecza evir-mee kalkflmakda hi kimsenin hibir zr kalmaz. Bu yeterli bir dell-dir. Amm onlarn, anlatdmz cinsden, flbhe uyandrc ok szleri var-dr. limler kitblarnda hepsine ayr ayr cevblar yazmfllardr. Biz ise,bu ksa kitbmzda bu kadarla yetindik.

Allah telnn mtekellim olduu, kelmn Onun sfatlarndan bi-ri bulunduu ve sfatlarnn zt gibi kadm olduu anlafllnca, Kurn- ke-

29


30/217

rmin gerekden Allah kelm olduunu bilmek lzm gelir. Bunun da de-

lli odur ki, Allah tel ona kendi kelm diyor ve Tevbe sresi 6.c ye-tinde melen, (Ey Habbim, eer mflriklerden biri senden aman diler-se, Allahn kelmn duyup dinleyinceye kadar, ona aman ver...) bu-yuruyor. Kurn- kermin, Allah kelm olduunda icm-i mmet vardr.

Kelmn Allah telnn sfat olduu bilinmifl oldu. Allah telise, btn sfatlar ile kadmdir. Resl-i Ekrem sallallah aleyhi ve lihive sellem, Hasen ve Hseyne radyallah anhm, (Sizi Allah tel-nn kelimtna smarlarm, [Allah telnn kelmna sndrrm]) der-di. Allahn Resl sallallah aleyhi ve lihi ve sellem iin, bir mahlkubir mahlka sndrmak doru olmaz. Allah telnn kelimelerine Tm-me buyurdu. Yan Allah telnn kelimelerinde hi noksanlk yokdur. Ya-

ratlmfl ise noksanlk damgasndan kurtulamaz.[1]

Abdllah bin Abbs radyallah anhm, mel-i flerfi, (Korunsun-lar diye, przsz arab bir Kurn gnderdik) olan, Zmer sresi28.ci yeti ile bu manya iflret edip, Her mahlkda, bir prz, bir e-rilik, muhakkak vardr buyurdu. Yan Kurn- kermde hi prz olma-makla, Kurn- kermin mahlk olmad bildirilmifl oldu.

bni Abbs radyallah anhm Kbenin yannda bir kimsenin, EyKurnn rabbi! dediini duyunca, ona, Sus, Kurnn rabbi deme ki,Kurna merbb [terbiye olunmufl, yetifldirilmifl] demifl olursun. Hlbukimerbb olan, mahlk olmufl olur. Bunu bildirmemizin sebebi, dah ilk asr-

da Kurn- kermin mahlk olmadnn tasrh edilmifl olduunun bilinme-si iindir. Fekat kendi aralarnda bu konunun ok konuflulmamas ve buhussda yeterli ve tam haberlerin gelmemesinin sebebi, onlarn zemnn-da bunu herkesin bilip kabl etmesidir. Bu hussda onlarn nasl bir flb-hesi olurdu ki, Peygamber sallallah aleyhi ve lihi ve sellem onlara, (Al-

30

[1] Muhaddis Emr Cemleddn, (Fevid) kitbnda yazar: Kurn- kermlehads-i kuds arasndaki fark fludur ki, Kurn- kerm mucizedir. Hads-i kud-s ise yle deildir. Nemz Kurn- kerm ile sbit olmufldur. Kurn- ke-rmi inkr eden kfir olur. Hads-i kuds byle deildir. Kurn- kerm iin,Peygamber efendimiz sallallah aleyhi ve sellem ile Allah tel arasn-da Cebrl aleyhisselmn vsta olmas lzmdr. Hads-i kuds byle de-

ildir. Kurn- kermin lafznn, Allah teldan gelmifl olmas lzmdr.Hads-i kuds byle deildir. Onun szleri Reslullahdan olabilir. Kurn-kerme abdestsiz dokunulmaz. Hads-i kudsye abdestsiz dokunulur.(fierh-i Akid)de yazyor: Kurn- kerm, mushaflarda yazl, kalblerdemahfz, dillerde okunan ve kulakla dinlenendir. Fekat bunlara hull etmifldeildir. Kelmullah sz, kadm olan kelm- nefsyi ve mciz olup, hdis[sonradan olma] kelm- lafzy iine almakdadr. nki ikisine de Kel-mullah deildir denmez. Allah telnn kelm- nefssi demek, Onun sfa-t demekdir. Kelm- lafzsi demek, Onun mahlku demekdir. Mahlkuntelflerinden, yazmasndan deildir. Bu bakmdan mucizedir. (Fetv-y bi-rehne)


31/217

lah tel buyuruyor ki, ey Habbim, kullarma de ki, eer insanlar ve

cinler bir araya gelse, Kurnn bir benzerini getirmek [sylemek] is-teseler, getiremezler. Srtlarn birbirine dayayp, birbirlerini kuvvet-lendirseler de) buyurmufldur. Eer Kurn- kerm mahlk olsayd, insan-larn ve cinlerin getirdikleri, her bakmdan Kurn- kerm gibi olmasaydda, mahlk olma bakmndan onun gibi olurdu. Duymuflsunuz ki, Allahtel o kimseyi ayblamak iin, Mddessir sresi 25.ci yetinde melen,(Bu insan sznden baflka bir fley deildir) dediini bildirmekdedir.[1]

Selef-i slihn limleri, Eshb- kirmdan aleyhimrrdvn sonraszbirlii ile bildirdiler ki, Kurn- kerm Allah telnn kelmdr. Mah-lk deildir. Dillerimizde okunur, mushaflarmzda yazlr, gnllerimizde,zihnlerimizde ezbere bulundurulur. Okunan Kurn- kermdir; okumak ise,

okuyann sfatdr. Yazlan Kurn- kermdir; yazmak ise yazann sfatdr.Ezberlenen Kurn- kermdir; ezberlemek ise, ezberliyenin sfatdr.Kurn- kermin mahlk olup olmama meselesinde, selef ve halef [n-ceki ve sonraki] limlerinin mezhebi [tutduklar yol] budur. Onlarn sz-ne uymamak, bildirdikleri huddu aflmak bidatdir, Ehl-i snnetden ay-rlmakdr. Dalletden, sapklkdan koruyan, ancak Allah teldr.

Sekizinci Fasl

ALLAH TELYI [hretde] GRMEK

Hak yolda olanlarn mezhebine gre Allah tel grlebilir. Amm

nasl grld anlatlamaz ve anlatlmas da ciz deildir. Allah tel-nn zt ve sfatlar hakknda, nasldrlar diye konuflulmamas lzmdr, hu-ssunda, bundan nce epey aklamada bulunmuflduk. Hibir temizitikd bunda flbhede olmamaldr.[2] Eer bu md olmasayd, gnl s-

31

[1] Rivyete gre, Veld bin Mugrenin, Reslullahn sallallah aleyhi ve sellemokuduu Kurn dinleyince, ok etkilendiini renen Kureyfl mflrikleri,Eyvh! Veld dninden dnmfl; artk ona bakarak btn Kureyfl dninden d-necekdir dediler. Bunun zerine, yeeni Eb Cehl, Velde gidip, kibrine ye-diremiyecei szlerle onu ikn etdi. Sonra birlikde mflriklerin yanna geldiler.Veld onlara, Muhammede, mecnn, khin, flir ve yalanc lakblar ile hitbetmenin tutarl olmyacan anlatd. Nihyet uzun zemn dflndkden son-ra: Olsa olsa bir sihrbzdr. Grmyor musunuz? Kifliyi ilesinden, evldn-

dan, klesinden ayryor dedi. Mflrikler bu szleri ok beendiler ve Res-lullaha sihrbz diye hitb etmee baflladlar. Bu, Reslullha ok dokundu.[2] (Tahkkat)da yazyor: Avm, yan sradan insanlardan Cennete gidenler, Al-

lah tely, oradan, Peygamberlerin aleyhimsselm dnyda grdkle-ri gibi grrler. Peygamberler hretde Allah tely, Peygamber efendimi-zin sallallah aleyhi ve sellem dnyda grdkleri gibi grrler. Demek ki,hretde grmek, Peygamberlerle bizim Peygamberimize ayn olmamakda-dr. Nerede kald ki, baflkalarnn grmesi Onunla berber olsun! (Bahr-l me-n) kitbnda ve (rfetullah)da diyor ki: Btn peygamberler ve veller, ya-rn kymetde, Allah tely Muhammed perdesinde, Muhammed sallal-lah aleyhi ve sellem ise, perdesiz grecekdir. (Nr-l ebsr)


32/217

hibleri ibdetin lezzetini nereden bulurlard. Yhud gnllerinde br dn-

yda Rabbini grme zevki bulunur muydu.[1]

32

[1] (Nr-l ebsr)da, ryet [Hak tely hretde grmek] ksmnda, bir bafl-ka ibre ile yazyor ki, Hce Muhammed Pris hazretlerinin kuddise sir-ruh (Tahkkat) adl eserinde deniliyor ki: Peygamberlerin kymetde gre-ceklerini, bizim Peygamberimiz sallallah aleyhi ve sellem burada gr-yordu. Yine yazyor ki, evliynn hretde greceklerini, Peygamberler bu-rada, yan dnyda iken gryorlard. Mminlerin avmnn hretde gre-ceklerini evliy burada gryordu. Yine buyuruyor ki, herkesin hretdeRabbini grmesi, marifetine gre olacakdr. (Nr-ul ebsr)Fris, (Akid-i hfziyye) kitbnn ONDRDNC FASLI: hretdemminlerin Cennete girdikden sonra, Allah tely bafl gz ile grmele-ri aklen ciz, fleran vcibdir. flte Allah tel, hretde, flbhesiz, herhan-gi bir tarafda olmadan, ztndan bakana flu gelmeksizin, bakanla Hak te-l arasnda belirli bir mesfe bulunmakszn ve benzeri grmeye id flart-lar olmakszn, grlecekdir. Mutezle, rfizlerin [flinn] Zeydiyye frkas,felsefeciler ve hricler, Allah tely grmek aklen muhaldir; zr grmekiin, grlmek istenenin, bakann nnde bulunmas, arada belli bir mes-fenin olmas, yan ok uzak ve ok yakn olmamas, grnenden kanflnlarn grenin gzne ulaflmas lzmdr. Btn bunlar Allah tel iin sy-lenemiyeceinden, ryet de olmaz dediler. Mutezlenin ou, Hak tel-nn kendi ztn grdn ve bildiini itirf etmekde, lkin grlemez de-mekdedirler. Yine onlardan bir takm vardr ki, Allah telnn grmesini vegrlmesini inkr ederler. Bizim bu konudaki dellimiz fludur ki, Ms aley-hisselm, Allah teldan Onu grmek isteyip, (Y Rabb, bana kendini gs-ter, seni greyim) dedi [Arf sresi, 143.c yeti]. Sakn, o byk Peygam-

berin istedii fleyin imknsz olduu dflnlmesin! Ona gre bu mmkin idiki, bunu istedi. Bunu istemesi gsteriyor ki, Ms aleyhisselm, Allah te-lnn grnmesinin mmkin olduuna inanmfld. O hlde ryete imkn-sz diyen, Ms aleyhisselma kesin olarak chil, bilgisiz, Rabbini bilmez,marifetden habersiz demifl olur. Bu ise kfrdr. Bu yzdendir ki, Allah te-l, Ms aleyhisselma, byle bir istekde bulunduu iin, kzmad, sitemetmedi. Hatt onun istediini, kendi ryetinin mmkin olabilecei bir flar-ta balad. O flart da, Hakkn ryet ve tecellsine mazhar olan dan, tecel-l esnsnda yerinde durabilmesi idi. fiart ise, mmkin olabilecek olanabalanr. Mmkin olmyan flarta balamak olmaz. Hak telnn Len tern[Sen beni asl gremezsin] kelm, dnyda ryetin olmyacan gster-mekde olup, ryetin ciz olmadn gstermiyor. Zr Allah tely grmekhi mmkin olmasayd, o zemn, Ben grlmem yhud, Beni grmek

olmaz buyururdu.Mesel bir kimsenin cebinde tafl olsa ve bir baflkas bunu ekmek zannedip,kar o ekmei ver de yiyelim dese, dzgn cevb, Bu yinmez fleklin-de olur. Amm cebinde ekmek olur da, biri onu isterse, o zemn, Sen onuyiyemiyeceksin diye cevb verilir. Ayrca flunu da ekliyelim ki, gayb [bilin-miyen] bir iflte Peygambere flbhenin almas mmkindir. O zemn rye-tin cevzna inand iin onu istemifl olmasna yorumlanr. Cevz, yan g-rlebilmei, dnyda grlr fleklinde anlamfl olur. flte o zemn cevbdabulunan, asl gremezsin ifdesi sle karfl alnmfl olana id olur. Hlbu-ki Onun istemesi dnyda idi. O hlde, asl gremezsin sz de, dny-ya id olmufl olur. nki cevb, hitba gredir.


33/217

33

Allah telnn, daa tecell edeceini bildirmesinde, daa hayt ve grmeverecei ve bu fleklde rabbini grecei anlafllmakdadr. Nitekim Allahtel Kymet sresi 22. ve 23.c yetlerinde melen, (Yzler vardr ki, ogn fll fll parldyacakdr. Rablerine bakacaklardr [Onu grecekler-dir]) buyuruyor. Yzn bakmasn gsteren ve o hli ile [Rabbine bakan] bil-dirilen bir grme, bafl gz ile olan grmeden baflkas iin kullanlmaz. Buyet-i kermedeki nazar [bakma, grmei], intizra yorumlamak btldr.(Gzler onu gremez) [Enm: 103] yet-i kermesinin, ryeti inkr eden-lerin iddilar ile hi alkas yokdur. nki ebsr kelimesi oul olup, ge-nellik ifde ediyor. Bu ifdeyi olumsuz klmak, ummu [genellii] olumsuzklmak olup, olumsuzluu genellefldirmez. Bu yetdeki olumsuzluk, idrknolumsuzluu, yan anlyamaz demekdir. Gremez demek deildir. drk veryet, yan anlamak ve grmek, mteratif [efl anlaml] kelimeler deildir. n-ki idrk, grlenin yanlarna, hudduna vkf olmak demekdir. Huddu ve

ciheti bulunmyan bir ztn idrki de imknsz olur. Bunun iin, ryetle al-kal idrk, ilmin ihtas kadar olur. Bir fleyin yanlar vukfun gerei olan ih-taszlk, ilmsizlik, yan o fleyi bilmemek mansna gelmez. Bunun gibi id-rkszlk [anlyamamak] demek, grmemezlik demek deildir. Bununla be-rber grlmesi mmkin olmyan zt anlyamamak temeddh [vg] de ol-maz. Zr grnemiyen, anlafllamaz da. Temeddh, ryet mmkin olduuhlde, hl idrkn bulunamamasdr. nki, ryet olduu hlde anlyama-mak, grlmekde olann huddlu ve snrl olmak noksanlndan yksek ol-duunu gstermekdedir. yle dflnenler, bu yet-i kermeye dikkatl i bak-salard ve huccet ve dell yerlerini anlasalard, biraz dah ileri gitmeyi byknimet sayarlard.

Allah tely grmek iin syledikleri, grlecek fleyin insann karflsnda ol-mas ve dier grme flartlar, Allah tel iin sylenemez. Bizim iin sebeb

ve flartlar flhide ve gibe [grnene ve grnmiyene] tebdl olmaz. Onla-rn mezhebinde bu tebeddl [deiflme] elbette gerekiyor. Buradan anlafll-d ki, bildirilen sebeb ve flartlar, ryet sfatlarndan olup, ryet iin muhak-kak lzm gelen maddeler deillerdir. O hlde, onlarn flhidden gibe ge-me flart da yokdur.Ryet [grmek] demek, gz ile bir fleyin hakkatine varmak, yan duygu or-ganlarndan biri olan gz ile o fleyi alglamak demekdir. O hlde grlen fleybir tarafda ise, o yanda grrler. Baflka tarafda ise, yine bulunduu taraf-da grlr. lm de bunun gibi olup, bir fleyi olduu gibi bilmek demekdir. Buzhdan anlafllmfl oldu ki, ryetin mutlak illeti, yan grmenin kaydsz flart-sz sebebi, bir fleyin varldr. nki ryet, cism, cevher ve araza [sfatla-ra] baldr. Mflterek hkm, mflterek sebebin cbdr. Mflterek illet [or-tak sebeb], y vcddur, y hudsdur, yan y hep var olmak, yhud son-

radan var olmakdr. Sonradan var olmann sebeb olmaklnn bir itibr, ky-meti yokdur. nki o, lhk vcddan ve sbk ademden ibretdir. Yan n-ce yok idi, sonradan var edildi. Ademin [yokluun], bir fleye sebeb olmaasalhiyyeti [yetkisi, hakk] yokdur. Bir sebebin bir ksm bile olamaz. O hl-de geriye sdece vcd kald. Mevcdtdan bazlarnn bizim tarafmzdangrlmemelerinin sebebi, Hak telnn, bizim onlar grmememizi det-i il-hsi klmasdr. Onlar grmenin mmkin olmamas sebebiyle deildir. Bu-nunla berber, vcd, grebilme sebebi olup, ille de grme sebebi deil-dir. Vcd, flhidden gibe [grenden grlmiyene] geifllidir. Buradananlafllmfl oldu ki, Allah tel grlebilir. Bu hussda en salam sz, EbMansr Mtrd hazretlerinin, ryetin isbtnda, sdece nakl [dn] dellle-


34/217

Ryeti, yan hretde Allah tely grmei inkr edenlere ne ka-

dar flafllr! Hlbuki bu hussda vrid olan yet-i kerme ve hads-i fle-rfler, inkr edilemiyecek kadar akdr. Byleleri dnyda duygu ilebulduklarn ve dflnce ile vardklarn, Allah telnn ve Peygambe-rinin sznden stn tutmufllar ve duygularla ve aklla ulafllamyan, bi-linemiyen gayb fleyleri, kendi duygular ve akllar ile anlyacaklar fley-lere benzetmifller, bylece netcesiz birka flbhenin tesri altnda ka-lp, Grlebilen fleyler cism olup renkleri vardr. Byle deilse grlmez-ler demifllerdir. Kendilerine, bu iddinn delli nedir? dense, Grle-bilenleri hep bu sfat zere bulduk. Bulduklarmzla ve grdklerimizlegrmediklerimize hkm ederiz diye cevb verirler. Kelm limleri on-lara flyle cevb verirler. Bakan, greni cism gibi renkli bulduk diyelim.

O zemn, bu illetle hkm edip, Allah tel grc deildir diye hkmedersek bir mahzru olmaz. Hlbuki Allah telnn [her fleyi] grc ol-duunda mslimnlar arasnda hibir ayrlk yokdur. Nitekim Hak tel

Alak sresinin 14.c yetinde melen, (Bu adam, -Eb Cehl-yapdk-larn Allah telnn grdn bilmez mi?) buyuruyor. Szleri bufleklde kendilerine evrilirse, bu bakmdan onlarn huccetleri, dellleri kal-maz.

Kul rabbine bakar dersek, o zemn mukbele [karfl karflya durmak]sz konusu olur, szlerine cevb olarak deriz ki, siz, Allah tel, nzrve grcdr demiyor musunuz? O szden ne lzm geliyorsa, bu sz-den de o lzm gelir. nde olmakszn nzr olduuna gre, nde bulun-

34

re yapflmakdr. Akl delller ortaya koymak, ryet yokdur diyenlerin flbhe-lerini gidermek iindir, szdr.

Allah tel grlseydi, muhakkak grnenlere benzerdi szlerinin bir da-yana yokdur. nki birbirine zd olan fleyleri grmede, benzetme szkonusu olur.

Allah tely ryda grmek hussunda, limler ayr ayr sylemifllerdir. Birksm imknszdr, dedi. Bizim, yolunda olduklarmzdan bazlar, Selef-den anlatlanlara uyarak mmkindir demifldir. nki yok olan grlmez veyokun fley olacak vasflar yokdur. Mukniiyye [bni Muknan izinde giden-ler olup, nceleri Peygamberlik davsnda bulunan ve sonra lhiyyetdavsna kalkflan Eb Mslimin eshbndandr] demifllerdir ki, lem, v-

cdnden evvel, Hak telnn grntsdr. Kelm limleri szbirlii ile bil-diriyorlar ki, varl mmkin olmyan yokluk, Allah telnn ryeti ile alka-l olamaz.mm Ahmed bin Hanbelden rahmetullahi aleyh anlatlr. Buyurdu ki, Rab-bimi bin defa ryada grdm. Bir defa, Y Rabbi, sana kavuflduracak han-gi vstaya bafl vuraym, hep seninle huzru salyacak hangi vesleye tu-tunaym diye arz etdim. Rabbim buyurdu ki, Kurn- kerm okumakla. YRabb, mansn anlyarak m okuyalm, yoksa anlamadan da okusak olurmu? diye arz etdim. ster anlyarak, ister anlamyarak olsun; yeter ki oku!buyurdu. mm- Azamdan radyallah anh bildirilir. Allah tely yz de-fa rymda grdm buyurdu.


35/217

madan da manzrun ileyh [baklan] olur.

fibhelerinden biri de; diyorlar ki, eer grlrse, o zemn yarata-na dokunmak da mmkin olur. Allah tel onlarn byle kys ve ben-zetmelerinden ok yksekdir. Bu kys, benzetmeyi de, yine mflhedeile bulduklarndan yapyorlar. Cevbnda deriz ki, dokunma, koklamave tatma, mahlklara id sfatlar ve zelliklerdir. Bu sfatlar mahlklar-dan baflkas iin kullanmak ciz olmaz. Grmek ise, sdece mahlk s-fat deildir. nki Allah tel, kendisinin grdn bildirmekde ve T-h sresi 46.c yetinde melen, (Allah onlara dedi ki, korkmayn!nki ben sizinle berberim; iflitir ve grrm) buyurmakdadr. Bu da,grme ile koklama, tatma ve dokunma arasnda ak bir fark olduunugstermekdedir. O hlde sizin bu kysnz yersizdir, btldr. Allah te-

lnn bildiimiz sfatlarna dikkatle bakarsak, grrz ki, Allah telnnkendisi hakknda ciz olmyan fleyleri, kullarn da Onun hakknda syle-mesi ciz deildir. O ciz ise, bu da cizdir. Allah tel Kdirdir [gcyeticidir] deriz, gc kendi kendine yeticidir [makdrdur] dememiz cizdeildir. Allah tel hakknda bunu sylemek ciz olmad gibi, kullartarafndan Allah telya da byle sylemek ciz deildir. Eer Allah te-l limdir, zt Onun malmudur, desek, cizdir. Bu ifdeyi insanlar iinkullanp, Allah tel kullarn malmudur, yan Allah tely kullar bi-lir demek cizdir. Allah tel grcdr ve Onun zt Onun mersidir,yan O kendini grr desek, cevzna, mslimnlardan itirz ve ihtilfeden yokdur. O hlde, Kendinin ve kullarnn malmudur dememiz c-

iz olduu gibi, O kendini ve kullar da Onu grr dememiz de cizdir. G-rlmenin ess, grlecek fleyin mevcd [var] olmasdr. Var olan grmekmmkindir. nki Allah tel, grmek isteyip bakanda, o fleyi, grme-yi yaratmakdadr. Zr bakann var olan grmemesi, o varln grlemi-yecek cinsden olmasndan deil, bakana onu grme verilmediinden, y-hud arada perde bulunduundandr. O gze grme verilir vey perde kal-drlrsa, mevcd [var olan o fley] elbette grnr.

Bu szleri, Selef-i slihnin usl dflnda, bu fleklde ifde etmem vedile almamn sebebi, yle kimselerin flbhelerinin, kalbleri gibi karanlkolmasndan, onlarn Kitb ve Snnetden yz evirmifl olduklarnn ve flb-he karanlklarnda yrdklerinin ve onlarn peflinden gidenlerin saptdk-

larnn bilinmesidir. Bizim anlatdklarmza dikkat edip, bunlardan flaflm-yan, yle sapklarn szlerine aldanmaz ve onlarn flbhelerini, hep karar-mfl kalblerinden doan sapklkdan bilir. Yoksa bizim bunlar yazmam-za hcet yokdu. nki itikd hussunda bizim szmz, Kitb ve Sn-neti ess almakdr; kendi aklmzla ve hislerimizle konuflmak deildir.

Ryete [Allah telnn hretde grleceine] inanmyan, islm d-nine muhlif birisi ise, onunla tevhd ve peygamberlik hakknda konuflup,ryetden bahs etmemelidir. Yok, eer ehl-i kble ise, Kurn- kerm vesahh hadsler ona huccet ve delldir. Resl-i ekremi sallallah aleyhi ve

35


36/217

lihi ve sellem doru olarak Peygamber bilen, Peygamberden sahh ola-

rak gelen vey getirilmifl olan her haberde, gizli kalan, bilinmiyen bir yeryok ise, onu zhiri ve btn ile [dflyla, iiyle] kabl etmelidir. Akl ile na-sl olduunu anlyamasa da, Peygamberini aklna terch etmelidir. By-le olmyann gaybe mn sahh olmaz. yle olan kimse de, Peygambe-rinin izi zere deil, kendi grfl ve hevs zere yrmfl

Documents

El Mutemed Fil Mutekad