Embed Size (px)
Citation preview
ATTİLÂİLHANBütünŞiirleri:9
eldevarhüzün
bilgiyayınevi
“Attilâİlhantoplumcuşiirimizeolduğukadar,bireycişiirimizedeyeniboyutlarkazandırmıştır.”
ASIMBEZİRCİ
BİLGİYAYINLARI:192ATTİLÂİLHAN,BÜTÜNŞİİRLERİ:9
ISBN975-494-332-X99.06.Y.0105.1650
BirinciBasım1982İkinciBasım1984ÜçüncüBasım1992DördüncüBasım1995BeşinciBasım1997AltıncıBasımHaziran1998YedinciBasımHaziran1998
SekizinciBasımAralık1999
BİLGİYAYINEVİMeşrutiyetCaddesi,No:46/A,Yenişehir06420/AnkaraTlf:(0-312)4344998-4344999-4318122-4341271Faks:(0-312)4317758
http://www.bilgiyayinevi.com.tre-mail:[email protected]İLGİKİTABEVİSakaryaCaddesi,No:8/A,Kızılay06420/AnkaraTlf:(0-312)4344106-4344107Faks:(0-312)4331936BİLGİDAĞITIMNarlıbahçeSokak,No:17/1,Cağaloğlu34360/İstanbulTlf:(0-212)5225201-5200259Faks:(0-212)5274119
ATTİLAİLHANBütünŞiirleri9
EldeVarHüzün
BİLGİYAYINEVİ
İçindekilerATTİLÂİLHAN1
EldeVarHüzün5
yağmurdasisdüdükleri10
tutkigecedir11
ovahimorospu12
t14
kısadevre15
1.15
2.17
3.18
kurtalantreni'negazel19
rüyabuya21
1.21
2.24
3.26
gözleriylecellat27
zeynepbenibekle28
yağmurdasisdüdükleri30
ayıpresimler31
rast'zenci'peşrevi32
1.bunlarinsanıparçalar33
2.zenciçengimi...34
3.fokurfokur35
4.sunturlubirkaranlık36
ayıpresimler37
1.38
2.39
3.41
4.42
5.45
6.47
rubaiyat48
serbestgazeller58
gibiredifligazel59
angelir61
kimkaldı63
harem-ihümayun66
bakî'yegazel68
eldevarhüzün70
drangnachosten(doğuyaaçılış)71
1.raviyân-ıahbar..72
2.nâkilân-ıâsâr...77
3.şöylerivayetederlerkim...82
meraklısıiçinekler89
1"kelime"90
2deryanıngünahıne?92
3"gençozanlar"üzerinesöyleşi95
4şiiriüstünekonuşma98
5avuntumu?106
6"kocatepe"ilesöyleşi108
7türkşiirindegençler(ustalarnediyor?)113
8şiirde,kurtuluşsavaşı115
9şiirsöylemek118
10şiirdençok,laf..120
fakatalupverilürbirselâmkalmıştırnâbî
yağmurdasisdüdüklerigünc-imihnetterakibabenitenhasanmayargersendeyatursaelemibendeyaturbağdat'lıruhî
tutkigecedirtutkigecedirkaranlıksıvaşırellerinecamlardanbirdenkırmızıyadöner
trafikışıklarıkükürtlüdumanlaryükselirkorkuyabatmış
camkırığıadamlardantehlikeyebüyürsakalları
tutkigecedirihbarlarbirersansar
birtelefondanbirtelefonaatlaryeraltıörgütleritetiküstünde
adresdeğiştirmişsilahkaçakçılarıfahişelerbirbirindenkuşkulanıyor
tutkigecedirkaatillerhuzursuzhırsızlarsinirli
hainlerürkekçedirelleritelefonakendiliğindenuzanıyorihanetegecemüthişbirgerekçedirihbarlarbirersansar
birtelefondanbirtelefonaatlar
ihanetbirbilmecedir
ovahimorospukorkularsumudursüzülürparmaklarındancamlardabuğulanırsoğuktanyalnızlığıiçindebirürpermeeskiyanılgılarındanaynıfilminısrarlaaynıyerdenbaşladığıkimliğiniöğreniyorherdefabaşkasından
sonbahardabelmamıbüyükrakılariçenfuar'dagölgazinosubıyıklıhovardalaraynalarkırılmıştımersin'degüzelliğindensabahlarakadarzincirlemetelefonlarİstanbulluymuşadıhülyaboğaziçi'nden
ankara'dakarıssızlıklarınesesnesolukoryantalsevilay'dırulus'tabirpavyondasaçlarınıboyatmışküllüsarıhafifuçukayaş'lıbirtüccarpeydahlandıaklıfikriondaoysahaftayanilgünsamsun'ayolculuk
rakıyanurtenbaşladıcıgarayahümeyraesrarıflorya'daSüleyman'ladenedilerfutbolcubirkopukvefa'daoynadıbiraraonusevtapsanıyorbirçoğuöylebilirlerkaşlarıyokincesikıvırcıksaçlarıkara
beyoğlu'ndadevriyeler/fahişelerakşamısarhoşdeğilikikadehrakıdırhepitopuacabaçerkesmiymişadapazarı'ndanmıkiminnesibilinmezbelirsizsoyusopuhafifoynatmışmıdıryoksayalnızlıktanmı
kendikendinekonuşurovahimorospu
t
genişşapkalarıylasolgunkadınlartharflerimidirgeceyeuzayankorkunçpelerinleresarınmışlarşehvettutuşuyordudaklarından
cıgaraateşleriiblisçağrılarıdırbüyükserüvenlereölümüntitrediğisoğukbakışlarıgözlerinizdekalırsuyılanlarınıniçindeserpildiği
mahmuzlarındayıldızalıştırırlarçizmelerineonkıpkızılyanmışdişiliklerinisilahgibitaşırlarnasılkullanılıyoranlaşılmamış
kısadevre
1.hişthiştsenmisinbenimferihayorgun
saatisöylermisinçokvarsabahanedensordun
boşluktaasansörlerelektriklersöndükısadevremi
birçığlıkkorkuyuböleraybirdengöründükıpkızıldeğirmi
saatınfosforlukadranısaçlarındakikokuçakmağınalevidağıtırinsanıbugariptutkubuçılgınsevi
gecebiryerdeyeşilcinayetyeşilikoyumukoyu
içimrahatdeğiltelefonunzilipiçettiuykuyu
2.ışıklarıtutamıyorumavuçlarımdankayıyorkaranlıkenbüyükkorkumgecegittikçeçoğalıyor
halıdakanizleribuldumcıgarasıhâlâyanıyorcesedinbaşınaoturdumgözleribirtuhafbakıyor
buçocuğutanıyordumyıllardıryalnızyaşıyorbütünmektuplarınıokudumkimseyleanlaşamıyor
cinayetioteleduyurdumtelefonlarüstüsteçalıyorsabahakarşıbaşladısorgumpolisölenibensanıyor
3.camlarkararırardındakışakşamlarıanlaşılmazmavilerbüyükeflatunlarjiletyansımalarıylaşubatrüzgârı
içindebirinsangibibüyürkorkusiyahpelerinli/sakalbıyıkdumanduvardiplerindensızargeceyarıları
birşehirbitmedenöbürübaşlamıştırbiriningarındaöbürüneinersinbundayağmuryağaröbürününbulutları
ikiayrışehirdebirdenmiyaşıyorumikiayrıinsanolarakaslındaaynıoradavurulanınburadamezarı
kurtalantreni'negazelkurtalantreni'ndeunutulanbirkızçocuğuyıllardankimbilirdokuzyüzkırküçmüdürsürdürürömrüboyuncabaşladığıyolculuğu
kurtalantreni'nisankirüyasındagörmüştürkederlibiryağmuriçindebütüncamlarıbuğuyolcularıbakışarakbirvahametibölüşür
gecerampalarındayalnızbirdevinsoluğuuykubastırmıştırcıgaralarsöndürülmüştürsessizbiröfkeylebüyürdışardasimsiyahdoğu
içkiyedalmışbirsubayyokbirkadınlaöpüşürkarısısüheylâhanımmıhâlâokşayıpdurduğuçünkübeykoz'dabırakmışsiirt'tehayatmüşküldür
vagonpenceresindenayıngözlerindedoğduğuokızçocuğusabahakarşıgizliceüşümüştürdudaklarımasmavidağistasyonlarınınsoğuğu
ıslakbirgazetedetobraknihayetdüşmüştürhaydarpaşa'danberiheryolcununokuduğuniğde'deelmasarılmıştırüstüneçaydökülmüştür
nedirtrendüdüklerininçığlıkçığlığasorduğubirşehriterkederkensusmakbukadargüçmüdürkaderedönüştürennedirsıradanbiryolculuğu
yıllardanattilâilhandokuzyüzkırküçmüdürhanikurtalantreni'ndeokızınunutulduğuyoksabütünunutulanlarzatenölmüşmüdür
rüyabuya
1.ikimizotobüsleuzakbirşehregidiyormuşuzkars'amıdesek
ardahan'amıdesekyollardakarbulutmavisi/dağlardumanderinbiruykusuzluğasarkmışyolcularbiruçurumasarkargibi
tedirginürkek
gizliböcekçıtırtılarışoförünradyosundancamlarbuğulandı
sabaholuyoromuzumdauyuyorsunuz
anlaşılmayacakşeymiağıryorgunluğunuzhanidirbaşkasınınhayallerindeyaşıyorsunuzkolaydeğilbirhayaldenöbürüneyetişmekbelkibugeceyarısıacilservis'tehekimkazaolmuş/durmadanyaralıgetiriyorlar("RHnegatiftazekanaranıyor")yarınopavyonkızıölesiyesevdiğimonunedensevdiğimibirtürlüanlamıyorağzıtemmuzsıcağıbakışlarısonbaharsankisamanateşiiçiniçinyanıyorbelkiberberbelkiterzi/eniyisikuşkusuzöğretmenolmasıdır/tayinidoğu'yaçıkmışerzincan'amıdesek
artvin'emidesek
ikimizotobüsleuzakbirşehregidiyormuşuzbuzdanbirerkılıçkavaklaryolaçakılmışkargalarpatırtıkıyametansızınfırladılarbesbellibirazdan'çaymolası'verilecekcamlarbuğulandı
sabaholuyoromuzumdauyuyorsunuz
2.sizebuakşamıhazırladım
ayıpmıoldudersinizşuküçükyağmurukirpiklerinizdeparlayanikiüçağaçbuldumgetirdim/ıhlamurağaçlarıkomşulardanöğrendimbunlarısevermişsinizsizebuakşamıhazırladım
ayıpmıoldudersiniz
biravuçışıkserpeceğimşöyleankarauzaktan
şunlargecereklamlarıtozyeşilicanavarsarıbelkiyokbalkonlardahanımeliistersinizcankurtaransirenlerikaranlıksokaklardanbilmembulabilirmiyim/gücümbuaşağıyukarısizebuakşamıhazırladım
ayıpmıoldudersiniz
birazbulutsaklamıştımgeçensonbahardanmehtabınyaldızladığıbirdenizkenarıkoyduğumyeriunutmuşum
fakatgörebilseydinizn'olurçabukgelinmanzaradağılmadanfazlauzunsürmezhayalleriminayarısizebuakşamıhazırladım
ayıpmıoldudersiniz
(betonlarsoğudu/koğuşbirtabutgibisessizyarıgeceyisaydımcezaevisaatından)
3.bizitanıştırmadılarevetyalnızımeşdostarasındabüsbütünyalnızaslındakararsızımdilimdolaşıyorgözlerinizolmasakonuşamayacaktımhepböylecanayakınmıbakarsınızhafifkoyukestaneazyeşileçalıyor
nekadaristiyordumtanıştırançıkmadınasılçıksınderdimikimseanlamıyorbucür’etimibilmembağışlarmısınızbirkadındüşünürdüm/balansıgülüşübirçağlayangüneşleyıkanıyoriçinizeışıksıvanırbirkereduysanız
yıllarboyubukadınlayaşadımbenherbaktığımduvardasankioresimyumuşacıkkaşlarbiçimlibirağızyüzübirdensonbahardüşünceliykenhaniutanmasamsizdinizdiyeceğimbucür'etimibilmembağışlarmısınız
hapistenyeniçıktımadımİbrahim
gözleriylecellatkalınmavicamdanbirduvaraçarptımhayallah/gözlerinizdeğilmiymişüçgünüçgeceoturdumresminiyaptımbirdebaktımpaletimdemaviboyabitmişçünküneyeşimmavisinekummavisiymişgizemliyanıdolu/haylikarışıkbirişnedensonralacivertanaforlarsaptadımaradapırıltılarleylakrengimeneviş
böylegözmüolurmuşgalibakarıştırdımkorkulubiryolculukbu/bircehennemeinişmavialadönüşüyorbirazdamoryakaladımincebiryürektelaşıbirgöğüsgeçirişhayranlıkkorkuylasankiyerdeğiştirmişbirıslıkduyuyorumjiletgibibilenmişhainfısıltılarıbirdenanlayamadığımsehpanızınaltındayımidamımahükmedilmiş
zeynepbenibeklezeynepbenibekle/geceağaçlarınayağmurçiseliyorum/camtozusubeyazıyalnızlığınımutlakadeğiştireceğimbiryaprakhalindesüzülüpsaçlarınaeskiteşrin'lerden/kederlikırmızızeynepbenibeklemutlakadöneceğimsöylekimönleyebilirbuluşmamızı
geceleyinışıklarısöndürdüğünzamanbenimşiirkitaplarındansızanaydınlıkelindeuyuyakaldığınheyecanlıromanpancurlarınçarpıldığılodosgecelerirüzgârındeğilbenim/pencerendekiıslıkherakşamkoridordakiayaksesleriyanlışçaldığınızannettiğintelefonzeynepbenibeklemutlakageleceğimhembuneilkayrılığımıznedeson
pikaptaeminağaacemaşirânsazsemaisisokaktaçocuklarsaklambaçhırsızpolishayatakıpgidiyorolsamdaolmasamdasaatidurmamalıufaksorumluluklarınresmibırakmadınya/sonçektiğinhangisibakmektuplarbirikmişyinemasamdafakülteleraçılacakbakbugünyarınzeynepbenibeklemutlakageleceğimbaşladığımızfilmibirliktebitireceğiz
kimnedersedesiniçimdedelicebirhis
yağmurdasisdüdükleriimdatçığlıklarımıdır
birfelaketimiduyururlaranlaşılmazsöyledikleri
salkımsaçakçökerlerkaranlığımayalnızlığımıdağıtırlar
yağmurdasisdüdükleri
camlardaçehrelerhayalmeyalaramızdanmüthişayrılmışlardır
anlaşılmazniyeöldüklerisonnefeslerinitasarladıkçainsanısrarlaölümünüyaşıyor
yağmurdasisdüdükleri
yürektekederyoğunlaştıkçabulutlarbuztozunayozlaşıyoranlaşılmaznelerigötürdüklerisabahlarolurbirtürlüuyuyamam
içimdesankişileplerçarpışıyoryağmurdasisdüdükleri
ayıpresimlercanlâ'lineylerârzûyâriçmekisterkânımıyârabnevâdidirbukimcanteşnecananteşnedirbâkî
rast'zenci'peşrevisusamışamvisâlineireyümandanöleyim
kadıburhanettin
1.bunlarinsanıparçalarkalınayışığındançıkardılarsuratlarınıyamyassıburunlarıylainanılmazzencilerkıpkızılateştozlarıgözlerininakındaterlemişdazlakkafalarıçokfenaparlıyor
korkubulutlarımıdırkaranlığadağılmışkadınmıerkekmiolduklarıanlaşılamazniyetlerikötübellibelirsizyaklaşıyorlargizlikokularaaçılıpkapanıyorburundelikleri
kimineresindenyakalayacaklarıbelliolmazbelkiköpekdişleriomuzlarınızıkesecektirgöğüslerinizikoparırmengeneparmaklarıdilpembesibirdehlizdeağzınızıkaybedersiniz
bunlarinsanıparçalarçatırçuturyer
2.zenciçengimi...maviyıldızsürmüşgözkapaklarınadokunduğuyerpatlıcanmorugözlerinemuazzamkirpikindirmişbiryanardağağzıdırdudakları
neonışıltısıgiyerçıplakgövdesinezenciçengimişerareatlamasımıtutuşmuşkaslarıtutamtutamalevkıvılcımsıçratırdeğdirdikçedişlerini
şehvetibaşınavururçalkalandıkçaayaküzerikendikendisininolurmemeuçlarındanbirermaviyıldırımsarsılasarsıladişiliğiniboşaltıyor
3.fokurfokurodayanmazsuyabatmaznîcecâdudurbu
necâtî
vahşiormankaranlığındanoyulmuşturtutamtutambulutlarıyiyenzencikadınsoğanzarıteryürümüşkazıtılmışkafasınaomuzlarınıngücüyıldızlarıyukardatutuyor
memelerieleavucasığmazbireryılansimsiyahsaldırırlarhemhoyrathemyırtıcıdolupağzınabirtekibiryiğidiboğabiliryerlebirederbirvuruştadalgibibirkızı
sinsicepusuyayatmışmemelerininarkasındakirpiklerindenkanlıkızılbirateşsızıyormemelerisankierkekliğidirayağakalkmışazsonrafokurfokursütünütükürecek
4.sunturlubirkaranlıkdudaklarıateşaldınarçiçeğisonratırnaklarıdikenlialevyergökyangınsıcağısarışıngümüşbirçilliraparlaklığışehvetikristalgibitınlıyor
sunturlubirkaranlıkedinmelitaşkömürüsiyahlığındabirgeceniyezencibirherifolmasınbıyıklarımasmavimıknatıslanmışdumanfışkırıyorerkekliğinden
okadaracıkmıştırkiaydınlığıdoyurmayabirgeceyetmeyecekbirkaçzenciyikolaycaiçerebilirgözeneklerindensızmalıkaranlıkbütündeliklerindeniçinedolmalı
ayıpresimlerders-iaşkınmüşkilinyahyanicehalleylesinsöyleyenlerkendinibilmezbilenlersöylemezşeyhülislâmyahya
1.ateştenköpekleryalıyor
sütlümemeuçlarınızebanilerkazımışcehennemyalazısaçlarınıazrailgelir
nefesnefeseteslimalırelbetyanardağağzıcinselliğinden
kazığaçakılmışkadını
2.camlarınardındaçınarcamlardanyemyeşilyığılangüneşışığıacısarıbirarıvızıldarvurupkendinioduvardanbuduvara
kadınınbütüngözleriışıkbulaşığıerimişgümüşmüdökülmüşöyleparıltılıveyoğuntırnaklarınınyaldızıgüneşiyansıtıyorparmaklarınıkımıldattıkçasankialüminyum
kadınınpençelerindeoğlançocuğuonüçyaşlarındaancaksarışınakçapakça
soyulmuşmuzdersinizkokuluveyumuşakkadınınaltındişleriheryanınabatıyorherdeğdiğiyeriyakaraksoluğudilindenkulakiçlerine
ışıkzerrecikleribırakarak
kadıniriçekmeburunlukırkınayakınçıplakışıksızıyorhücrelerindenteryerinekörpeerkekliğinikapmışoğlanın-kendinitutmasa-koparıpyutacak
3.zümrütbiroğlansingapurgözlügözkapaklarıyorgun
kirpiklerininağırlığındankaşlarıkılincesikalemeğrisidirvampiralısürmüşdudağına
sesiumutsuzluğunundargınsesidir
aynasındankopabildiğisaaterkekgireryatağına
kadınuyurfakat
biraygıryaratırsevdiğikadındanmemelerininarasıkıvırcıktüylü
kaslarıdüğümdüğümhalatbirpipoyakmışağzınaköpekdişleriylegülümser
ayışığıyansırdazlakkafasından
4.tuhafşeymemeleriylesolur
binkocalıkadınmemeleriylekoklar
buluravınıateşkusarböğürtlenuçlarındanalevdenbirerportakal
içlerindedönüpduransankiarıoğuludur
ikisalkımbalvesütbuğuluuğultuludur
damarlarımayivekalıngizliceağuludur
geceleriağırbirhırkagibi
yatağındabırakıruykuyukumsaldasevişmeyegiderbinkocalıkadındişiliğisarmalbirkuyubircanavarınağzıoburerkekyutararalıksızişitilmemişdoyduğu
çıragibiyağlıvesertçıragibisarışınbiryiğitfenakıvırcıkaltınyüzüklülacivertüzerineikiit
birkopukkaraamayağızkarabiryılandanfarksız
aklıkıterkekliğicömert
dahabirsürüherifgirerçıkarkayganküçüklübüyüklü
genizlerindeköpekhırıltılarısalyalarıyapışkan
bıyıklarıköpüklü
tenhadaıslıkyalnızıbirkadındırerkekelideğmemiştirömründeeline
5.epeyceyaşlıhantalcabirazkapılardansığmaz
erkekgüzelikadınomuzlarıgeniştirbileklerikalıngülmesiısırmayıandırıyorensesitıraşlı
külrengisaçlarını'erkek'kestirmiştirsıksık
arkayatarıyor
balkondarakısofrasıherakşameskihovardalargibi'ahkâmla'içer'felektenkâmalıyor'
radyodahüzzamfaslıçamlıca'damehtaptamamarasıraçokfenadalıyorcıgarapaketininarkasınahesapaybaşındaemlakvergisi
hisar'dakiarsayaneverirlerbekir'eyaşgünühediyesibakkallahesapbeşerbiner"
kıvırcıkgecemavisikirpikler
bunlargözmüdürgölyansımasımıkadıngüzelierkek
gizliaynalardakaşlarınıalıyorherdefasındaincelterekbulutlardakaçıcıbirışıkmıdır
şüphelibirerkekliğekarışmasımıtehlikelibirkadınlığınzehirlibirsarmaşıkmıdıryapraklarınemlisalyasıyapışkanbirtürlütutamadığın
erkekgüzelikadınkadıngüzelierkekdibindefosforlubirkaranlığınsabahlarakadarboğuluyorlarnefesnefesesevişerek
6.loşaynalardadurur
koyukızılizleridudaklarınınaynalarıdoldurur
kurtgibiuluyandirigöğüslerigiripaynalaradişleriniboynunasaplaraynalardaçoğalan
ogözlerikanlıkırmızıyeşilkirpiklikadın
rubaiyatazadeserolurdumâsib-iderd-ü-gamdanyadehregelmeseydimyaaklımolmasaydıziyapaşazulmetmeyiyeğlerobuzlukadınsevmekyerinegözlerindekisoğukelektrik
çakarufkumuzdaşimşekyerinekanıdonmuştur/besbellikılıkıpırdamazkoparıpgöğsündenyüreğini
uzatsankaniçindeçiçekyerine
süreklibirdalgınlıktırkuğubuğulubirgöldeyalnızlıkbiriktirenkederindenyolcularınboğulduğudağılanbirdüşüncedirağaçyaprakyapraksonbaharıgetirensoğukkaranlıklardaçıplakveaç
dönedönesonbaharaulaştıyorgunluğumuzaktanölümünçanlarınıduyuyorumgeceleruzadısabahlarolmakbilmiyorsüreklialacakaranlıktahanidirruhum
birvapurgibiuğuldayarakhışımlasırılsıklam
ansızınkarşımaçıktıgecebaşıboşbirvapurgibikarasularımagirmişgizliceoyolkesemezbenduramamartık
çarpışmamızkesinleştinekorkunepişmanlıkneyeis
ensessizderinliklereiçimdebelkiseninhasretinigötüreceğim
sadece
yağmurlukışgünütenhabahçedeçırılçıplakmevsimonabeyhudedirartıknesoğuknesıcakbuçınarömürboyuyalnızlığahükümgiymiştirhergünbirparçaölereksüresinidolduracak
trenlerkatarkatarşudağdağalıdünyagarındagördüğümtürlüçeşidivar
kimisigümüştendircamlarıkesmebillurkimisiahşapdurduğuyerdetutuşurkimisisankisolucanuzaruzadıkçakimisidüğümüstünesankidüğüm
kimolsanfakathangisinebinsennasılbinersenbindeğişmezvarılacaksonistasyonkiölümdür
ölüm
korkununkulakgibiçınladığıbirhicransaatındatehditlerledolubirkışdoludizginyaklaşıyoryağmurlarınsoğukkanatlarındaçevremdemuazzambirbaşdönmesidiradetaşehirmünzevibirsoruişaretiyim
simsiyahşemsiyeminaltında
buzkuşlarıtozhalindeiçufuklarımızadağıldılaryapraklarınınkızıllığısöndükapkaranlıkağaçlargörünmezbirdevinsendelediğihissediliyorherankankaybediyorkanağıryaralısonbahar
sabahuyanırsınkaranlıktır
ezanyağmurdadağılırkuşyağarbulutlardan
açıklardafırtınatelsizişaretlerikayıpvapurlardan
yemyeşilsonsuzluğaakıyoreriyipsabahyıldızlarıbirbir
yaşlılaröldügençleryaşlanıyor
bebeklerdoğacakherankendiniyenilemektedir
yeryüzündeinsan
serbestgazellerdildegamvarşimdiliklûtfeylegelmeeysürûrolamazbirhânedemihmânmihmânüstünerâsih
gibiredifligazelyorgunkadınlariçtik
yalnızlıktanuğuldayantuzlukangibiniceakşamlardevirdikçengikıyamet
'kızılsultan'gibi
vurdukçamızrapöyleyoğunbirmelal
dağılırkitamburdanbastırıreskisevdalargözgözügörmez
dumangibi
sukaranlıktırvekadehlerboşalmış
leylaklardarmadağınkıvılcımlarsavurupnarçiçeği
çökerbirdahabaşımızagökyüzütutuşmuştavangibi
kanlıhesaplarıvardırkıyametekadarsürecek
ölümleşairlerinkimbilirnerdenbilecek
neçığlıklargeçerdahadünyadanattilâilhangibi
angelirangelirpaldırküldüryıkılırbulutlar
gökyüzündeanlaşılmazbirheybetoeskiheyecanölürangelirbitermuhabbet
çalgılarsusarheveskalmazşatârâbânölür
şarabıngazabındankorkçünküfenakırmızıdırkantutar/tutanölürsokaklarkuşatılmışkarakollartaranır
yağmurdabirmilitanölür
angelirömrününhırsızıdır
herölenpişmanölürhepyanlışanlaşılmıştır
hayalleriyasaklanmışangelirşimşekyalarmasmavidehşetiylesiyasetmeydanınıdireklerçatırdaryalnızlıktansehpadapirsultanölür
sonumutkırılmıştırkafdağı'nınardındaki
neselamartıknesabahkimselerbilmeznerdeler
namlımasalsevdalılarıevvelzamaniçindekalbursamanölürkubbelerdeuğuldarbâkîçeşmelerdenakarsinanangelir
-lâilaheillallah—kanunîSüleymanölür
görünmezbirmezarlıktırzamanşairlerdolaşırsafsaf
tenhalarındaşiirsöyleyerekkimduysa/korkudanölür-tahripgücüyüksek-saatlibirbombadırpatlarangelirattilailhanölür
kimkaldısilahatılmıyor
güvercinşakırtısıdırşafaktayaldızlananşadırvandasu
ıhlamurlardaezangörkemlibirnamazuğultusu
heyhathamzabeycami-işerifi'ndenkimkaldı
kimkaldıeskiselânik'tenlaternalarsustusürahilertenha
tekkibritçakılmıyorkimkaldıittihatveterakki'denojöntürklerki-'hariçten
evrak-ımuzırracelhederlerdi’-ofedailerkibarutöksürürler
sakaltıraşlarımavikırmızıbıyıklarıbiber
kimkaldımüdafaa-ihukukcemiyeti’ndenavcıceketi
körüklüçizmeastragankalpak
bazen'ittihatçı'hafif'iştirâkiyûn'
öfkelikaşlarısalkımsaçakkumralbıyıklarımahzun
hanifelakettütüniçerlerceplerindeidamfermanları
bellerindesöğütyaprağıbıçakyamilletmeclisi'ndemeb'us
yakuva-yıseyyare'deaskerkadehlerderakınazlıbeyaz
vaniköykorusunun'teşrinler'dekisisigramofondaincesazmeyhanemusikisi
oşenliklerdenheyhatkimkaldıezelidalgınlığımızınıslığıdırneykemanyanlışanlaşılmasındantedirginutlarvahimsorularsoruyor
öldünâzımşâmilofsarımustafayıkılmışstrasnoyploşçat'ınsaatkulesi
eskibolşeviklerdenkimkaldı
harem-ihümayunbirersırçakadehtir
soframızdayıldızlarbüyülübirrakıyladolar
pancurlarkırılırmehtabınağırlığındanodalar
omâhûrşarkıyladolar
uzanmışlâhûrşalüstüneçubuksefasınadalmışsiyahperçemleribelâelâgözleriâfetbirnevcivanki/gönülkanrevan
aşkıyladolarmülkünherucubaşkafelaketrumeli'denbozgunhaberlerianadolu'daisyan
arabistan'davebakazankaldırmışyeniçerimehtervurur/payitaht
kılıçşavkıyladolar
gizemlisarayaynalarındagörünürkaybolurlar
yaşmaklısultançehrelerigözlerikahrıyladolar
boğdurulmuşşehzadelerinkörpezambakboyunlarında
kaypakbiryılanyağlıilmiksamurdanduvarlarınaharem'in
çarpaçarpauzarsonsuzakadarçığlıkları
kubbelercanhıraşbiryankıyladolar
bakî'yegazelbiryerdevahimbiryanlışyapılmıştırneyadsımayadilimvarır
nedüzeltmeyegücümyetermeyyusbirpapağangibitenhadabırakılmışharılharıl
içimdekibozgunlasöyleşirim
biryaşgelirkikadınlarçekilirortalıktan
esmerlerbirdençekimsersarışınlaruzak
kumrallarvefasızdırartıkneuykunedurakbirâfetbiçerimimgelemkumaşındanmüstesnabirsevgilionunlasöyleşirimfazlasıylaedâlıiyicerahşân
bakışlarıebrûlî
servilerboşalırboşluklardanbirmehtapkaranlığınagazelhanlarsusmuşçalgıcılarperişanbirbenkisabahlarakadarböyle
münzevibirkanûnlasöyleşirim
neşairkalmışülkedeneşiirdivanlarunutulmuş
mesnevilerparçaparçaeyşairlerinsultanıeybakîinanılmazkafiyelerdüşürüpyıldızlardan(mefûlümefâilü)ruhunlasöyleşirim
eldevarhüzünsöyleşirevvelcebizbutenhalarda
ziyadegülüşürdükpırpıryaldızlanırdıkanatlarıkahkahakuşlarınınnemesellersöylerdimercanköznargilelerzamanlardeğişti
ayrılıkgirdiarayahicranadüştükbugün
ahnerdegençliğimizsahildesavruluşlarıbaşıboşdalgalarınyerigöğüçınlatantumturaklıgazeller
eldevarhüzün
oşehrâyinfakatçıkarmıakıldançarkıfeleklerinrenkrenkgeceyedağılmasısırılsıklamâşıkincesaz
kadehlerinmehtabakaldırılmasıadetadüğünhayatzamandaizbırakmazbirboşluğadüşersinbirboşluktanbirikipyenidensıçramakiçin
eldevarhüzün
drangnachosten(doğuyaaçılış)bâtılhemişebâtıl-ıbîhudedirvelîmüşkîlbudurkisuret-ihaktanzuhureder
bâkî
1.raviyân-ıahbar..çocukgözlerimlegördüm
taşdeğmişgibidağıldığınıgüzelliklerisoğuksevdalısarışınlarınkollarınagiripboyaynalarınagötürdümiçindeşamdanlarınkristalyandığıbirbüyüksalonda
(viyanamıymışneymiş)rugançizmelihassasubaylarıanladığımsırmalıüniformalarherrütbeden
boyunlarında'imparatorluknişanı'yanlarında'murassa'kılıçdurupdurup
içkikadehleriylegırtlaklarınaateşedeneskiviyanabirbilmeceymişküskünbirviyolonselintamamladığıtutkusalrusprenslerininhiçbirzamananlamadığıçetrefilmiçetrefil
kelimeleribirbirinegeçmiş
çocukgözlerimlegördümpetrograd'daymışızfenageceymiş
tepsilerdeçatlıyorromanofbardaklarvotkanınöfkelişiddetindenbuztutmuşnevarıhtımlarındabulutdalgınlığıkafkasya'lıbalalaykalarıncoşupkanatlandığıoşölenoşölendenarodnikeldivenlerindenbirkurşunbirkurşundahabirkurşundahaçiftbaşlıbirkartalgibidevriliyorçarsarayıngörkemlimerdivenlerindenazbirşeykalmışsabaha
çocukgözlerimlegördüm
sedefkakmalıkoltuğundakaçmevsimeskittikadızadeeşref
herdakikabirhâşimelininucundafrankfurtseyahatnamesigurabahane-ilâklâkan"gurub-uhûnileperverdeolankuşlar"şimdigelhatırlamaseferberlik'teobüyüksarhoşlukgecesiküstahbirayyükselirkanlıcasırtlarındanmürüvvethâlâşarkısöylerelindedef
"eşref...eşref..."hâşim'sizolamazdıamatedirginsabahlarındaâşıkpaşatarihiniokurduşeriacephesindeölülerlekadehtokuştururdurakıiçtiğiherakşam
bununbirkumandanıvarmış(miralayaliosman)herifberlinalmancasıkonuşuyorkarargâh-ıumumî'deenverpaşa'nıngözbebeğiteşkilât-ımahsusa'daçalışmış
cephedekendirızasıylabulunuyor
çocukgözlerimlegördümkuleleriyağmurlubirşehir
içsavaşyıllarındankazanşehrimidiryıldızlarıdüşürensilahsesleri
sakallarıseyrekbuhara'lıimamlarındualarıayışığıcamilerden
minarelertepedentırnağasedefnurvahidofbirkazakkurşunuylavurulmuştur'mazlumülkeler'kımıldar
asya'nıniçlerindensultangaliyef'daskapital'içevirirtürkçeyeharılharılyanındauzunnamlulunaganttabancasıkabzasında
altınlaişlenmiş'besmele'sivar
çocukgözlerimlegördüm
ayabulanmıştısalkımsöğütlergökyüzündeyıldızimzaları
gecedirtozmavibirköpekuluyorherömrebiçilmişbesbellibirbaşkaölümbazılarınıdurduğuyerdeşeytanmıörgütlerağırbiryanılgınınbitirilmesidirbazılarıyaşadığımhangiömrümallende'yivurdularSantiago'daakşammitralyözkurşunlarınıdişleriyletutanadamlartayland'dabiramerikandolarınabozuluyorsokağabirçıkarımtamam1943'destalingrad
hertaraftabarikatlar
2.nâkilân-ıâsâr...dersaadet'te
sabahezanlarıhicranlıbirheyecandoğururmürüvvet'teboğaziçi'ndeyazsabahlarıacayipsoğuktursisbasarçilekpembesimavidumanlısanişgaldonanmasıiçindeboğuluruzakbirgüverteden
dağılanbirvardiyaçanısabahsabah
ürpertirinsanı
manastır'daeskiden
camçerçeveayna'askerimahfel'deayışığıdolardıbardaklarınaerguvanbıyıklı
'erkânıharplerinhenüzdönmüşlerberlin'dengençağaçlargibiyakışıklıtekgözlüklerielde
omuzlarındapelerinmürüvvet'hassaten'eşrefbey'ihatırlıyor
kolağasımıydıneydi'fevkaladekendindenemin'
dolumavzergibikorkutucubakışlarıküstahadetaısırıyor
oeskimanastırahgalibabirdüğündeydibalkanharbi'ne'tekaddümeden'günlerhavadasiyah
tozhalindebirtopuğultusuredifkışlasındamüzika-yıhümayunçolukçocukavluyadoluşmuşyaşamakhüner
'mükerrer'biryanılgımıdırsabah(omüz'iç/'yenibirhayatabaşlamak'duygusu)güllervazodaburuşmuş
sislermahzunluğunudağıtıyorkahvaltısofrasıçoktanhazırharem'debalkonakurulmuşgümüşbirfısıltıdırsemaverkızarmışekmekkokusulacivertkaranlığıböğürtlenreçelinineşrefbey'inuykusuoldumolasıağırhelesabahlarıhiçuyanamıyor
rüyalarında1324/eskimanastırbuğuluaynasıdırunutulmazümitlerin
gecemavisiatlarındaninerraprap/aykaranlık'mülâzim'ler
elbasarak'kur'an-ıazim-üş-şan'üstüneyeminetmişler
tabancavebayrak'mülküzulümdenkurtarmakiçin'
haklıdırüzülsedeeşrefbeyogündenbugüne
(yanidersaadet/rumî1335)netabancakaldınebayraknecumayıbâlâ'yaosmanlıbirkaryağıyorneserez'demevlevitekkesiomüslümanıslığı
binyıllıkgörkemlineyneüsküpneköprülünetikveş
içköprülerini'lahzada'yakarakbiryıldırımdüşmüşadetagönlüne'muazzam'birkılıçgibidevlerinkullandığı
elektrikyeşiliveçıplakkirpiklerindeyangınisiavuçlarıacımasızkaraağzındasırtlannefesietrafıbütünleş
gözlerininönünden
gitmezomanzaratüydenhafifbirgüneştazeyıkanmışüzümaydınlığıborazanlar'içtima'çalıyortalimatdünden
törenedördüncübataryakatılacak(eşrefbey'inbataryası)anlaşılmazbirsıcakortalıkanababagünüyağlıbirfeskalabalığıdalgalanıyorneferizabitiesnafıişçisiarnavuttürkverumyahudivebulgarmakedonyadağlarınınözgürlüğünügözlerineişlemişkomitacılariplikiplikkan
ateşmenekşesi'hürriyet'birdenbireaçıklanıyorbinbaşıvehipbeytarafındançıkmıştoparabasınınüstüne
(altmışnumaralıtoparabası)konuşansankitopunnamlusuduryanivatan
3.şöylerivayetederlerkim...kanlıca'dakadızadeeşrefinyalısı
nedensebuyılgözüyaşlı'teşrinleriniçipaslıvekötümserkafeslerinardındayağmurşakırtısısudumanısavrulurağaçlardanherçakışındaşimşeğinmaytapyeşilikedilerolmadıkbiryerindetutuşurgeceninişteselamlıktanmetroviça'lısabrihoca'nın'tecvitüzre'kur'an-ıkerim'tilâveti'sesindesaygısızbiriman
bağışlamakbilmezbirtanrınınkaranlıkheybeti
metroviça'lısabrihoca/evet93muhaciridirbalkanlar'danduroturbilmez/ceddinerahmetyoğunsakallarıkirlisarı
sankiburundeliklerindenkatmerlivekalındökülennargiledumanları
elbettemürüvvetbirşairhayalidirfağfurdanellerisütmavisigözleriebrusonbaharsisleriylebuğulubirkuğuaklındanbirtürlüçıkmıyorhayret
osandalsefasıhanibirgecegeçenyazeşrefbey'leberaberemirgân'adoğrayanmışkibritkokuyorduhavabahçelerdefosforluçiçekler
çınarlıkahvedegramofonçalıyorgönüllerdesevda
yaldızlıvetitrekyankılarlazenginleşerek
uçuşurzilsesleriparmakuçlarındanmemeleriüryaneflatunçengilerinağızlarıgülgoncasıkalçalarışimşekherakşamböylebir'hünkârsofrası'sieber'paşa'nın'müstesna'haremindezerdevepilav
baklavavebörekhilafsızadamboyundaayaklışamdanlartelkâri.gümüşosarhoşloşluğunausulcagömülmüşpembeyanaklarıyağlıyağlıparıldayan'azametli'almanlareczacıgessler
mühendisscheidemann'bağdaddemiryolukumpanyasından
soluğundadağlarınmavisoğuğuamanostünellerindenhenüzdönmüş
ağıryolyorgunluğukulaklarındatef
buakşamdagelmediyüzbaşıschröderboğaz'dakioyalıyadavetliymiş(çepçevresalkımsöğütler)zeynepadınıdilindendüşürmüyorsevdalıbirtürkkızıesmercamlarınönündeotururelindegergefsieber'paşa'anlatırdururbu'mülkün'parçalanmasınıiçigötürmüyorhahhahhah
neyapıpyapıp'yekparemuhafazaedilmeliymiş'
hahhahhahbir'lokma-yışahane'deyutabilmesiiçin
kayzerhazretleri'nin
birtaksimleuyanırogörünmeztambursultanıyegah
kayısıbahçelerindeşam-ışerifinmübareksahurzamanlarıayışığındayarasalar
yıldızlardanyağmurkederlibirdalgınlıksarar'yıldırımorduları'ndangeridekalanlarıneyapsalarkurtulamazlarahnasılunutulurnasılunutulurşehrindüştüğüakşamışıklarsönmüştüansızınsokaklarıbedevibirkaranlıkdolduruyorkaranlığıpaldırküldüratlılariçmahallelerdeyangın
yalazıcamlaravuruyorbirarafaysalgörünmüştüsakalıyaldıztozu
kibirlibirhayaletsoğukmavibirisivar
yanındazehirlisarışınlawrenceadındakiİngilizcasusu
elbetteodur
karanlıktagözyaşlarıdamladamlatamburbireskirüyadançağrışımlar/evetmiralayaliosmanbey'inbeşlirevolvericemalpaşa'nınbeyrut'taastığıaraplarnablûskarargâhı'ndakiiçkiâlemleri'münzevivemükedder'eşrefbey
sabahezanlarıköydenköyeyayılıyorheygidihey
'mülk'sözdeosmanlı'nınamaalaman'ınelindenİngilizalıyor
bendesığarikicihanbenbucihanasığmazam
nesimi
meraklısıiçinekler
1"kelime"Çoğumuzşiiribirkelimeişisanır:Enuygunkelimeleriseçmesini,enelverişlimısraları
kurmasınıbileceksin!Mısrabirkelimekatarıolduğunagöre,kelimeyiusturupluseçtinmi,meseleyok,öncemısraların,giderekşiirin,kurtuldudemektir.Kelimeyeağırlıkverenşiiranlayışı,kökenindebiçimseldirya,buelbette,biçimselolmayanşiiranlayışı,kelimeyiönemsemeyecekdemekdeğildir.Galibabütüniş,kelimeyielealıpdeğerlendirişimizdedüğümleniyor.
Biçimcitutumdakelime,bağımsızbirbütündür,kendibaşınavarolur;şiirseldeğeri,yarıyarıyasesyapısında,yarıyarıyaanlamyapısındadır;çağrışımyüküöneminipekiştirir.Şairinbiritutar,tekkelimeyiyadatektekbağımsızkelimeleri,yanyanagetirir,bundanbirmısraörgüsüçıkardığınısanır,ortayabelkimozaikebenzerbir"süs"deçıkarır.Bu"süs",adındandabelli,gerçekteşiirselolmaktançok,"dekoratiftir.Hadibirörnekdüşünelim:Geçmişzamanlailgilibirşiiryazanşair,odönemlerihatırlatmakiçin,Divanşiirikelimelerindenbiriniyadabirkaçını,şiirinin“yapısına"oturttumu,odönemşiiriniyenikoşullaraltındayenidenyaratmışolmaz;biçimselbirşiirdüzeniiçersinde,okelimeleri,geçmişeilişkin"dekoratif"bireröğeolarakkullanmışolur.Bunoktaönemli;"ikinciyeni"den"müdevver"bazışairlerimizDivanyadaEdebiyat-ıCedidekelimelerinişiirlerineserpiştirerek,geçmişşiirimizledahailerikonaklardabütünleştiklerinisanabiliyorlar.Yanlış.Yaptıkları,çağdaşbirsahnetuvaletine,assolistinpadişahtuğueklemesindenfarksızdır.Geçmişkılıklarımızıyenikoşullaraltındagözdengeçirerek,okökenden,yenibirsahnekılığıüretimideğil.
Şiirinkelimelerledeğil,imgelerleyazıldığınıbilenşairleriçin,kelime,diyalektikbirilişkileryumağıdır;birkere,anlatacağıimgeyle,İkincisiaynıimgeyianlatmaklagörevliötekikelimelerle,
üçüncüsümısraiçindekiözel,şiiriçindekigenelsesuyumuyla,dördüncüsüimgelerarasıbirlikvekarşıtlıklarıngelişmesüreciylebağlantılıdırçünkü,imge,kelimedeğildir,amasadecebenzetme(teşbihyadaistiare)dedeğildir,herikisinide"kullanan"duygusal/düşünseliçeriğinsomutlaşmabiçimidir.Busüreçtekelimedonuk,durağan,olmuşbitmişbiröğediyealınamaz.Alınmamalıdır.Kelimeninönemi,imgeninsomutlaşmasındaoynayacağırolegöredeğişir;burolübelirleyenisekelimeninçağrışımyükü,anlamboyutlarıveimgeyleolandiyalektikbağlantısıdır.Halböyleoldumu,şairinkelimedenhareketetmediği,şiirinikelimelereyaslanarakkurmadığıdameydanaçıkar;kelimelerimgelerlekurulmuşbirşiirin,içinedöküldüğüenuygunkalıplardırki,imgelerin,gerçeğiestetikdüzeydeyenidenyaratmalarınakatkılarıoranındabüyürler.
Şiirintemelilkelerivesorunlarıüzerindekafayormayaalışkınolmadığımızdan,biçimseltutumlarlatoplumsalşiirler,toplumsaliçeriklerlebiçimselşiirlerüretiyoruz.
Yusufçuk,1Ocak1979
2deryanıngünahıne?Yuvasınabuğdaytanesitaşıyankarınca,değerlibiryiyecekbulduğundan,hemgururlu,hem
sevinçlidir.Yuvasınayaklaştıkça,sevincibüyür.Hiçdeğilse,insandüşüncesi,bununböyleolduğuna,olacağınahükmeder.Ötedebiryerden,karıncanınbulunduğuyanadoğru,şiddetlibirsuyunakıpgeldiğinidüşününüz.Karıncanıngururuda,sevincide,birden"beyhude"leşecektir.Besbellikisuakıntısı,karıncayıda,taşıdığıbuğdaytanesinide,önünekatıpkim-bilirnereleresürükeleyecek.Karınca,bırakınsevincinivegururunu,varlığınıtehditedenbuolasılığıalgılayabilirmi?Hayır.Ancakbelayauğradığızamanişinfarkınavaracak,ozamandaişiştengeçmişolacaktır.Oysa,algılamaveyargılamagücüçokdahayüksekolanbirinsan,karıncanınbulunduğuyerdekidurumuçokdahagenişaçıdanvenesnelolarakgörebilir.
Einstein'ınünlüörneğinidehatırlayabiliriz:Karıncaikiboyutlubiryaratıktır,onuyuvarlakbirtopunüzerinekoyarsanız,yürüyerektopubitiremez,üçüncüboyutualgılayamadığıiçinbir"sonsuzluk"duygusuiçindekalır.Oysaüçboyutluinsan,karıncanıninatçıamabeyhudeçabasınınfarkındadır.Onun,topunyuvarlakyüzeyiüzerindedönüpdurduğunufarkeder.Karıncaörneği,anlatmakistediğimeyarayacakmı?Pekiyibilmiyorum.Mevlânâ,sanırımMesnevi'de,şöylebirlafetmiştir:
Herkeskendigücüveemeğikadarnasibalır,
eğerseninkabınazsualıyorsaderyanıngünahıne?
insanoğlununiçindeyaşadığıdoğasalvetoplumsalgerçeklikler,Mevlânâ'nınsözünüettiği"derya"sayılırsa,ozanınbugerçekliklerdenalabileceği"nasip"hiçkuşkusuzonun"gücüveemeği"kadarolacaktır.Evrenin,bununiçinde,doğavetoplumun,sonderecekarmaşıkbirilişkileryumağıolduğunubiliyoruzda,builişkilerinanlamınıbizimiçinanlaşılırhalegetirebilecekalgılamagücündençoklukyoksunuz.Ozan,eğersürekliizlenimleraldığıortamıdeğerlendirmekpeşindeyse,alışılagelmişkesinlemelerebaşvurmadanönce,kendisinibuğdaytaşıyankarıncanınacıklıgülünçlüğünedüşürebilecekacelegururvesevinçlerdenuzakdurmamalımıdır?Sonveenbüyükgerçeğiyakaladığınıveaçıkladığınıiddiaederken,birbaşkaboyuttanbakılınca,ansızınmerdiveniyenidenicatedenadamındurumunadüştüğügörülemezmi?
Bubakımdan,helegerçekçilikdavasıgüdenlerin,evreni,doğayı,toplumu,insanıvebunlarınbirbirleriyleolanilişkilerini,derinlemesineçözebilecekbilimselyöntemikavramadan;kavradıktansonrada,içindeyaşadığısomutkoşullarıetraflıcaalgılayıp,bilinçlibileşimönerilerinesahipolmadan;gündelikkararkolaylıklarınadüşüp,kesipbiçmelerisondereceyanlışolur.Neyazıkkiçoğumuz-üstelikhayligeçkeşfettiğimiz-buğdaytanesiniyuvamızataşımanınsevinciyleşişiniyor,biryerlerden,kimbilirnerelerdenkopupgelentarihselsellerintehdidini,hattatehditolasılığınısezemiyoruz.
"Kabımızı"genişletmektenbaşkaçaregöremiyorum
ben.
Yusufçuk,1Ağustos1979
3"gençozanlar"üzerinesöyleşi-Belirlibirüne,edebiyattarihindebelirlibiryereulaşmışozanların,yeniyetişenlerleokadar
ilgilenmediklerisöylenir.Oysasizingençozanlaraçokyakınlıkgösterdiğinizbiliniyor.Bununözelbiraçıklamasıvarmı?
- Bir değil, iki açıklaması var: Birisi nesnel, öbürü öznel. Nesnel açıklamayı, toplumcu şiirgeleneğinden yapacağım. Türkiye'de sosyalist ozanlar, başlangıçtan bu yana, ciddi bir usta/çırakilişkisiiçindebulunmuşlardır.(NâzımHikmet'inNailV.ileyakınlığıhatırlanmalı.40yıllarındaSuatTaşer ile Ö.F. Toprak, ortaklaşa kitap yayımlamışlardı. Aynı yıllarda ben Ö.F. Toprak'a çıraklıketmeye başlamıştım.) Aynı tutumu, ozanlık önlüğünü kuşandıktan sonra, benden sonra gelentoplumcu ozanlar için tutmam, toplumcu ozanlık zanaatının gereği sayılmalı. Bunu, 50'li yıllardaMaviciler, 60’lı yılların ortasından başlayarak da, "ikinci yeni"ye karşı olanlar için, yapmayaçalıştım.Şimdide,engençkuşağınozanlarıyla,dostçailişkileriçindeyim.
Öznelaçıklamayagelince,acabaşöylemisöylesem:Ozankısmı,genellikle,yaşlandımıduyarlığınıyitirir.Hadikururdemeyeyim,amamutlakagörgüsüduygusuna,bilgisisezgisineağırbasar.Buysa,çoklukyaşlıozanlardagördüğümüzkısırşiirlerin,asılkökenidir.Kişiolarakbennekadarbilgiye,görgüvegöreneğe,mantığabağlıçözümlemevediyalektikbileşimleremeraklıdaolsam,duyarlığımıkorudum.Üstelikhayligençbirduyarlıkbu.Delikanlıozanlarlakonuşuptartışırkenaynıdüzeydekalabilmemizbununkanıtı.Kanıtıama,acaba,delikanlıduyarlığınısürekliolarakgençozanlarladirsektemasımıkoruyaraksağlamtutmuşolmadımmı?Kendimigençozanlardan-genelliklegençlerden-soyutlasaydım,besbellibuduyarlığıböylediritutamazdım.
-GençTürkozanlarınınenbüyüktalihsizliğisizcenedir?
-Coşkularının akıllarını bastırması.Kimisi içerik yönünden, kimisi biçimyönünden coşkulu.Sanıyorlarki,ağırlığıbucoşkuyaverirlerse,ortayahasbirşiirçıkar.Yanılıyorlar.Şiir,heyecanlaaklın dengesini içerir. Heyecan, duygusal düzeydeki izlenimleri yoğunlaştırırsa, akıl bilgidüzeyindekiverileri şiirekatar.Böyleceortayanesnel gerçeğinöznel estetikbileşimi çıkmışolur.Çocuklar, işin bilgi yanını kaytarıyor, daha doğrusu benzemeye özendikleri ustalardan kopyaçekiyorlar.Yada,bilgiyişiirselbilgidiyedeğilde,didaktikbilgidiyealıyorlar.Olurmuhiç?Öylegençozanlartanıdımki,ondokuzyaşındaMarx'ı,Engels'iokumuş,BayburtluZihni'yibilmez,yadaiyikötüozanlarımızıtanır,toplumsalgerçektenhaberiyok.Buİkincilerdahaçoktursanırım.
-Gençozanlarındahaöncegelmişozanlardanetkilenmesiolayınanediyeceksiniz?
- Şiir sanatıyla birlikte başlamış bir olay. Bu işin okulu olmadığına, ozanlar, usta/çırakilişkileriyleyetiştiklerinegöreolağansayılmalı.Yalnızetkidendimi,genellikle,deyişbenzerliğinianlar gibiyiz. Bence asıl etki, deyiş benzerliğinden ziyade, imge sistemlerinin bir ya da aynıolmalarına denmeli.Çünkü, biliyorsunuz, özgün bir ozanın imge sistemi kişiseldir, bütünüyle onaözgüdür.Ancak gerçek ve önemli ozanlar imge sistemleri getirirler.Getirilen bu imge sistemleri
belirli bir zaman parçası içinde bir ülkenin şiirinde egemen olur, imge sistemi, ozanın nesnelgerçeğiöznelmerceğindengeçirip,kelimelereaktarışbiçimidir.Gençler,çokluk,şiirseldurumlarıustaozanlarınimgeanlayışlarıylaalgılamayabaşlar,başkabirdeyişle,belirlibirdurumufalanyadafalan ozanın anlayışına göre şiirselleştirirler. Asıl etki budur. Doğaldır. Genç ozan, gerçektenyetenekli ise, giderek ustasının imge sistemini bırakır, kişisel imge düzenini kurar. Bu düzende,ustasının sisteminden esintiler uzunca bir süre kalabilirse de kişiliklerin ayrıldığı kolaylıkla farkedilir.
Birde,gençozanındeyişözentisiylebirustayıöykünmesivarki,bunubenetkisaymıyorum.Bencebuetkidendeöncekiaşama.Hevesaşaması.Öykünmeaşaması.Ülkemizdebuaşamadakiozanadaylarına"etkilenmiş",imgedüzenietkisialtındakilere,basbayağı"ozan"denir.Oysa,başkaozanlarıngetirdikleriyadakurduklarıimgesistemleriyleonlarınyazdıklarışiirlerinyenikopyalarınıüretenleriyetişkinozansaymakyanlışolmalıdır.
Yusufçuk,1Kasım1979
4şiiriüstünekonuşmaH.A.-Çokyönlübirsanatçısınız.Roman,senaryo, fıkrayazarlığı,denemecilik,eleştiride,el
attığınızyazınalanları.Amaençokozanolaraktanınmaktasınız.Bunedenlesöyleşimizişiirüzerineyapmakistiyorum.Belkialışılmışbirsoru.Sormadanedemeyeceğim.Şiirenasılbaşladınız?
A.İ.-İlkşiirimiilkokulunüçüncüsınıfındayazdığımı,birkaçkerebelirtmiştim.1933filanolmalı.Şiirinadı'İlkbahar'dı,sadece'çiçekler've'kelebekler'kafiyelerinihatırlıyorum.Biryılsonra,tarihteokuduğumuziçinolacak,'Attila'diyebirşiiryazmıştım,ozamanİzmir'deKarşıyaka'daoturuyoruz,yalıdakievde,babamaokudum,beğenmedi,iyiama,buanlattıklarımşiirebaşlamaksayılabilirmi?
H. A. - 1946 CHP Şiir Yarışmasında Cebbaroğlu Mehemmed Destanı adlı destansı şiirinizikincilikalmıştı.OzamanünlübirozanolanFazılHüsnüDağlarca,ÇakırınDestanı ileüçüncüydü.Buolaylailgilianıveizlenimleriniziöğrenebilirmiyiz?
A.i.-1946şiiryarışmasınanasılkatıldığımı,Duvaradlışiirkitabımınsonbasımında,'meraklısıiçinnotlar'bölümündeayrıntılıolarakanlattım:Gerçekteyarışmaya,şiirinmetninibendenalanamcamlababam,benimnamımakatılmışlardı.Sorunuzufırsatbilerekbirnoktayıbelirtmekisterim,armağanıkazandığımzamankimsenintanımadığıbirşairadayıdeğildimben,odöneminsosyalistçevrelerivedergileriyleilişkimvardı:Daha1943'de"YeniEdebi-yat"ta,45/46'daTürkiyeSosyalistPartisi'ninorganı"Gün"dergisindebazışiirlerimyayımlanmıştı,yalnızöğrenciolduğumdan,butürişlerekalkıştığımiçindahaöncebirkerebelgelendiğimden;buşiirlerinbazılarınıadımla,bazılarınıtakmaadlarlayayımlıyordum.Yinedesöylediklerimindoğruluğunukanıtlayanbelge,armağanıkazandığımduyulduktansonra"Gün"dergisininokurlarınayaptığıküçükaçıklamadır.Budergi2Mart1946tarihli7.sayısınınikincisayfasında,şöylebirnotyayımlamıştı:"CHPşiirmüsabakasındaikincimükâfatı,AğıtadlıuzunşiiriniGÜN'ünikincisayısındaokumuşolduğunuzarkadaşımızAttilâİlhan’ınkazandığınısevinçleöğrendik.Bizdearkadaşımızıtebrikederiz."
40yıllarında,edebiyatçevrelerinde,ikisiiktidardanyana,ikisiiktidarakarşı,dörtayrıgrupvardı,iktidardediğimfaşizanİnönü(CHP)diktası.Bunlarbirincikademede,Ataç,SabahattinEyuboğlu,YaşarNabiaracılığıyla,Garipüçlüsünü;OrhanVeli,OktayRifatveMelihCevdet'itutuyorlardı,ikincikademede,SuutKemalYetkin'in'himayesinde'görünenBehçetNecatigil,CahitKülebi,OktayAkbal,SalâhBirsel,FahirOnger,NaimTiraliveFazılHüsnüyeralıyordu.BuikigrupCHPdiktasının'resmi'sanatçılarındanoluşmuşlardı.İktidarayandaştılar.Karşıyandaise,soldasosyalistlerveaşırısağdaırkçı/turancılaryeralırdı.Sosyalistlerarasında,NiyaziAkıncıoğlu,Ö.F.Toprak,A.Kadir,SuatTaşer,CahitIrgat,MehmetKemal,RıfatIlgaz,SabriSoranvb.sayılabilir.Ben,AhmetArif,ArifBarikat(Damar),ŞükranKurdakul,butakımınşairadaylarıarasındaydık.1946armağanınınilginçyanı,sosyalistlerdenbirinin,CHPyandaşıikişair,CahitSıtkıveFazılHüsnüarasındayeralmışolmasıydı.
H. A. -Kırk yıla yaklaşan şiir serüveninizde nasıl bir gelişme gösterdiniz? Bol imge, Divan
şiirindenyararlanmış,yükseksesleokumayaelverişlirenklibirşiir,şiirinizinşekli,özellikleri...Buşiirioluşturmadahangiozanlarınetkisioldu?
A.İ.-Şiiriminnasılbirgelişmegösterdiğinideğerlendirmekbanadüşmez,bunueleştirmecileryadaedebiyattarihçileri-değerbulurlarsa-yapacaklardır.Buşiirinoluşmasında,sandığınızgibi,sadecebazıozanlarınetkisiyadakatkısıolmadı;tamtersine,sinemadanresme,romandantoplumsalbilimleredeğin,şiirdışındabirsürüdisiplininkatkısıoldu.Çocukluğumdanberisüregelensinematutkumuhesabakatmadan,şiirimindoğrudeğerlendirilebileceğinisanmam.Bunungibi,diyalektikyönteminözellikleriniöğrenmemin,şiiroluşturmamdaönemlikatkılarıolduğunaeminim.Elbet,çokeskiyıllardanbuyanasevdiğimozanlaroldu,hepaynıkalmasalar,zamanzamandeğişselerde,adlarınırahatlıklavermişimdir,yinedeverebilirim:Halkozanlarından,Dertli,Bayburt'luZihni,Dadaloğlu,Gevheri.DivanozanlarındanBakî,Nedim.Çağdaşlarımızdan,elbetteNâzım.Bunlar,şiirde'kangruplarımızın'uyuştuğuozanlar.Birde,böylebiryakınlıkiçindeolmadığım,amaönemsediklerimvar:ŞeyhGalipveNail-iKadim,KaracaoğlanveYunusEmre,YahyaKemalveAhmetMuhip.
Y. K. - En çok sevdiğiniz şiir kitabınızla en çok sevdiğiniz birkaç şiiriniz ve gelmiş geçmişozanlarımızdanendeğerlibulduğunuzbeştanesininadınıgerekçeleriylebirliktesöyleyebilirmisiniz?
A.İ.-Bendebelirlibirşiirkitabınısevmek,belirlibirozanabağlanmaktabiatıyoktur,hiçdeolmamıştır.Zamanolduki,Nâzım'ınkitaplarıyasaktı,şiirlerielyazmalarıhalindeeldeneledolaşıyordu,otarihte835Satıh,GeceGelenTelgrafınçoğuşiirlerini,BenerciKendiniNiçinÖldürdüveTarantaBabu'yaMektuplar'ınönemlikısımlarını,KurtuluşSavaşıDestanı’nınhemenhementamamını,ezberimealmıştım.FransızşiirinintadınıalmayabaşladığımsıralarApollinaire'inbazışiirleri,Aragon'unbazıkitaplarıdilimdendüşmedi.Şiirisevmeningerekçesi,şiirinkendisinisevdirebilmesidir.GünlerdirCenabŞahabettin'inbirmısraızihnimdedolaşıyor,gerekçesine,buozanıaslabenimsemedim,yakındabulmadım,amaomısradakisihirneyse,kendisinişıpdiyebanakabulettirdi.Cenab'ıeleştirmek,hattayermekiçinbinnedensayabilirimama,bunlarınhiçbiriomısraıbanaunutturamaz.
Y. K. - Günümüz dünya şiiri açısından bakılacak olursa bugünkü Türk şiirini nasıldeğerlendirirsiniz,dünyaçapındaönemlisaydığınızozanlarımızvarmı?
A.i.-DünyaşiiriiçindeTürkşiirinideğerlendirebilecekkadar,sorunubilmiyorum.Ömrümdehiçokumadığımşairlervar,bazıülkelerinşiiriniancakkötüçevirilerindentanırken,nasıloranlamagibibirdensizliğekalkışabilirim.Bizdebutüroyunlar,Türkokurundanilgigörememişbazıozanlarıveyazarları,Tanzimatçısaplantılarımızdanyararlanarak,değerlendirebilmekiçinyapılıyor.YalnızOsmanlı/Türkşiirgeleneğinin,sıradağdoruklarıdiyebileceğimöyleozanlarvardırki,rahatçabaşkaülkelerinozanlarıylaaşıkatabilir.BenimbazıDivanozanlarındanyaptığımyarımyırtıkçeviriler,bazıFransızdostlarımıaltüstetmiştir.
Y. K. - Belleğinizin oldukça güçlü olduğunu biliyoruz. Belki garip gelebilir ama şöyle birbaşlasanızezberekaçsaatşiirokuyabilirsiniz?
A.i.-Ozanlarınolurolmazyerdeşiirokumalarıbaşındanberiyadırgadığımbirtutumolmuştur.Doktorların,vırtzırthastalarındansözetmelerinekadaryakışıksızsa,şairlerinşiirdenveşiirlerindensözetmeleridebenceokadaryakışıksız.Heleiçkimasasındakafayıbulupmilletinbirbirineşiirokuması,oldumolasısevmediğimbirşey.Belleğimingüçlüolduğudoğru.Yalnız,belleğimdekişiirlerinnedenoradabulundukları,araştırılırsagörülürki,bu'hafızlık'merakındanziyade,bazısiyasalzorunlulukların,birzamanlar,şimdikindenağırbastırmasındandoğmuştur.
Y. K. -Eleştirmen Asım Bezirci, bir yazısında “A. İlhan'ın şiirinde, yer yer gerçeküstücüleriandıran değişik, güzel, alımlı imgeler, hem özün daha iyi belirtilmesine yararlar, hem de imgeyiyasaklayanGaripşiirinekarşıbir.tepkiyiaçığavururlar.Bubakımdanİlhan'ıikinciyenihareketininöncülerindensaymakyanlışolmaz,"diyeyazıyor,sizbuyargılamayınasılbuluyorsunuz?
A.İ.-AsımBezirci'ninsöylediğidoğru,amaeksik.40kuşağındakitoplumcular,siyasalbaskılarla'bertarafedilipde,ortalık'resmen'Garip'çilerekalınca40toplumcularınınikincikuşağıolanbizler,ciddibireleştirihareketiyapmayıgereksiniyorduk,hatırlıyorum,Şükran(Kurdakul)veben,buamaçlabazıgençozanlarıtoplama,birdergivebirbildiriyleortayaçıkmatasarılarıgeliştirmiş,buamaçlaMarmaraGazinosu'nda(Beyazıt'taki)birdetoplantıyapmıştık.OtoplantıyagelenlerarasındaSabihŞendil'i,EdipCan-sever'ihatırlıyorum.Sabihuysalgörünmüş,Canseverise,şiirikeyfiiçinyazdığınısöyleyerek,dahaçokeğilimliolduğuBirsel/Akbal/Necatigilgrubununtutumunusergilemişti.Tasarıkaldı.SonrabenNâzım'ınkurtarılmasıkampanyasınakatılmakamacıylaParis'egittim.Orada,'KendiKendimeSanatKonuşmaları'diyebirestetikplatformhazırlığıyaptım;hem40kuşağıaktifgerçekçilerinin,hemdeGa-rip'çilerintoplumsalgerçekçieleştirisiniplanladım;Türkiye'yedöndüktensonrada,'MaviHareketi'yada'SosyalRealizm'diyebilinenkampanyayıbaşlattım.Büyükpatırtıoldu.Zamanıngençlerihareketekatıldılar,nevarkisoğuksavaşyıllarıydı,eleştirimizintoplumcuyanışimşekleriderhalüzerineçekti,ağırbaskılarbaşladı.Sonunda,Garipşiirineyöneltileneleştirilerinestetiköğesi,birtakımgençsa-natçılarcabenimsenerek,İkinciYenidediğimizsoytarılıkoluşturuldu.Bunlar,Plekhanovestetiğindenaktardığımimgekuramınıalıyor,amatoplumsaliçeriğindenboşaltarak,onabiçimcibirözellikveriyorlardı.Böylelikle,hembir'yenilik'yapılmış;hemde'tatlıcanları'Menderesbaskısındankurtulmuş,meyhanelerderahatçasarhoşolabilmeolanaklarısağlanmışoluyordu.Derhalkarşıçıktım.Hele65yılında,üçüncüParisdönüşümde,bunlarınbirdetoplumcuayaklarınayattığınıgörüncetepemattı.50'lerdekiGerçekçilikSavaşıgibi,60'lardadabirİkinciYeniSavaşıverdik.
Asım'ınsöylemekistediğiöncülük,Garipşiirinetepkidekiveimgekuramınınsavunulmasındakiöncülüktür;yoksaHazret-iAsımda,AttilâİlhanşiirininikinciYenişiirine,ancakbirşimendiferinbirrakışişesinebenzediğikadarbenzediğinibilir.MaviHareketiveSosyalRealizmtartışmalarınedensepekincelenmez,birazaltıüstükarıştırılırsa,50'lerdede,60'lardadaMarxistveözgürlükçübirplatformüzerinde,hemGarip'çilere,hemİkinciYenici'lere(buikidiktaevcilişiire)sonderecetutarlı,hayliesaslıeleştirileryöneltmişolduğugörülecektir.Görülecektirya,butakdirde,günümüzdesosyalistinöndegidenigeçinenbazızevatınnemalolduklarıdaanlaşılacaktır,onuniçin,esgeçiliyor.
Konuşanlar:HasibeAyten/YunusKoray
Sesimiz,1Ocak1980
5avuntumu?Hiçunutmam,birtarihtesavcınınbiribana,toplumsalsorunlarıdilimedolayacağıma,neden
dolayı"tabiatmanzaralarındanilhamalarak"şiiryazmadığımısormuştu.Birçokları,şairin,"sadeceaşkşiirleri"yazmasındanyanadır.Yaygın,birazda"resmi"birgörüştürbu.Şiirüretimini,birbakıma,belirlisınırlariçindetutmakistediklerisöylenebilir.Oysa,yaptıklarışiirtüketimi,şairlereyaptıkları"tavsiyelere"uymaz,tamtersidir.
Galibasöylediklerimibirazaçmalıyım.“Resmi"günlerdeşiirnasılsaaklageliyor.Söylevlerde,radyo,televizyonprogramlarında,haldırhaldırokuyorlar.Kimsedinlemezya,birmeraklısıçıkıpdakulakverse,negörecektir?Buşiirlerin,genellikleönerildiğigibi,"tabiatgüzelliklerini"yada"aşkacılarını""terennümettiğini"mi?Hayır!Tüketimiyapılanşiirlerya"hamasî"ya"vatani"şiirlerdirki,belirlibirtoplumsal,hattasiyasaliçeriğitaşırlar.Propagandaşiirleridir.Yanılıpyakılıptavsiyelereuymuş,"tabiatilhamıyla"şiirdöktürmüşşairler,şiirlerininradyoda,televizyondaelealınmasınıboşunabekler.Herhaldekimsegereksinmiyor,öylebirşiirtüketimiprogramlanmaz.
Dahadakötüsüvar.Hadibu"kamusektörü"diyelim,yaözelsektördeşiirtüketimihangidüzeydedirdersiniz?Reklamprogramlarında!ilanlarda!Görünüştekullanılanlar"aşkmeşkşiirleridir"ama,amaçkökenindeticariolduğundan,şiiryinepropagandaamacıylakullanılmışolur.Seçimözelliklerinden,okumabiçimlerinekadar,herşeylerikalıplaşmış"ticari"takdimciler,başka"emtianın"sürümünüsağlayabilmekiçin,birmiktarşiirtüketirler.Birmiktardayozlaştırıpkılıkdeğiştirerek,"reklammetni"yazarlarıyla,şarkısözüyazanlartüketiyor.Gerçekte,"resmi"şiirtüketimigibi,bu"ticari"şiirtüketiminide,pekciddiyealanyoktur.
Ozamansoruşu:Günümüzdeveülkemizde,ister"resmi",ister"hususi"sektördeolsun,şiirancakbelirlibirpropagandagereksiniminikarşılamakiçintüketiliyorsa,niyebazı"aklıevveller"şairleriısrarlatüketimalanıolmayanşiirleriyazmayaiterler?Çıldırsınlardiyemi?Bundançıkanbirsorudahavar,odahaberbat:Buişlevseltüketimlerindışında,şiiriestetikdüzeydegereksinen,gerçekbirşiirtüketicisiyokmu?Yayınevlerininşiirkitabıyayımlamayagittikçeboşverdiklerine,radyonun,televizyonunşiirprogramıyapmayıakıllarınabilegetirmediklerine,enkabadayışiirkitabısatışınınülkenüfusunaoranlahiçmesabesindekaldığınagöre,yokmudiyelim?
Belkidebizkendikendimiziavutuyoruz.
Yusufçuk,1Kasım1980
6"kocatepe"ilesöyleşi-Efendim,Tanzimat'tanbuyanaşiirimizebaktığımızda,şiirlerinatılımlarınıbelirleyenolgunun
siyasal olaylar olduğu görülüyor. Namık Kemal "Vatan" şiirini yazıyordu. Günümüzdeyse siyasayaangajeolmuşyada sloganolmuşşiirle karşılaşılıyor. Bu tarihsel çizgi acaba Türk şiirinin kaderimidir, yoksa insanların elinde mi Türk şiiri bu hale gelmiştir? Bunlardan değilse, sizce doğrusunedir?
- Öyle sanıyorum ki, temeldeki yanlış, toplumsal dev- rimlerin kültürle ya da üstyapısalçabalarla gerçekleştirebileceğini sanmak yanlışıdır. Tarihimiz, "yukardan aşağıya" yenileşmegirişimleriyledolu.Toplumuyasalarlayönlendirmeeğilimi,çoklukegemen.Böylebirsüreçiçinde,aydınlarınkendilerini"iticigüç"saymasışaşılacakşeymi?Ülkemizdetoplumsalsınıflarıntarihselrollerinesahipçıkabilecekleriortamoluşturulmadığıiçin(yarısömürgeOsmanlıtoplumundaulusalburjuvazioluşmaz,sanayigerçekleşmediğindende işçi sınıfıyokdenecekkadarcılızveçelimsiz)devrimcilik rolü aydına, dolayısıyla şaire düşüyor.Bunun bir bakıma zorunlu, bir bakıma zararlıolduğunudüşünüyorum.Aydınların,buaradaozanların,devrimcirollerinifazlaönemsemeleri,şiiretaşıyamayacağı bazı görevleri yüklemeleri sonucunu vermiştir. Oysa şiirin hakkını şiire, işçisınıfınınhakkınıişçisınıfınabırakmaklazım.
-Sizin"Mısrayaönemvermeyenbugünküşiirden(söylediğinizzaman)ilerdegelecekşiirbüyüköçalacak"gibibir sözünüz vardı.Günümüzşiirineşöyle bakacakolursak, sözünüz doğru çıktı. Busözüozamanneyegüvenereksöylemiştiniz?
- Sorun, güven sorunu değil, teknik bir sorun. Mısra şiirin temel birimidir. Onuyadsıyamazsınız. Örnekle konuşayım, daha somut olur: Ses, müziğin temel öğesidir ama, birimigamdır. Tek başına bir la ya da si notası (sesi) bir müzik imgesinin oluşmasına olanak vermez,besteciancakbiriminiçerdiğisesleri,yanigamıkullanarakistediğimüzikimgelerinikurar.Bunungibişiirdekelimetemelöğesayılabilir,amatekbaşınaşiirselimgeyikurmayayetmez,şiiringamımısradır, her şiirde yeniden yaratılır. Bunu ciddiye almayan ozanın kalıcı ve etkileyici bir şiirkurabilmesibanaolanakdışıgörünüyor.
Birdeşuvar;klasikvezinlerde(hece,aruz)mısraöncedenbelirlenmişseskalıplarınaoturtulurdu,hiçolmazsaritimyönündenbirönkalıbıvardı.Serbestvezinozanıbukalıptankurtarmış,amaşiirindehermısraınseskalıbınıözgünolarakyenidenyaratmasızorunluluğunasokmuştur.Mısradankurtulmak,heleveznireddetmekdolayısıylabirakılsayıldıysa,büyükyanlışoldu.Serbestvezin,ozanı,şiirselimgeyikurmakdoğrultusunda,hemritim,hemmısrabakımından,büsbütünyaratıcılığaitiyor,sadecefiillerininyerideğiştirilmişdevrikcümleyleşiiryazılmayacağınıkesinleştiriyordu.Bırakıngençozanlarıyaşlılardançoğununbugerçeğiteknikolarakkavradığınısanmıyorum.Şiirlerininzamankarşısındadökülmesibundandır.
- Sayın ilhan, 70'li yıllarda edebiyat alanımıza katılanların şiirlerini genelde beğeniyormusunuz?Beğenmediğinizozanlardakieksikliklersizcenelerdir?
-Çoğunuzununuttuğubirnoktayıhatırlatarakişebaşlayayım:70'liyıllardaşiirebaşlayanyadabusüredeadınıduyuranlarınçoğunubenDemokratİzmir'inEdebiyatbölümündelanseetmişimdir.Bir Erol Çankaya, bir Hüseyin Yurttaş, bir Veysel Çolak, bir Necati Yıldırım, adını birdençıkaramadığım daha niceleri, şiir koromuza seslerini ilk kez ya da etkileyici olarak, oradakatmışlardır.Bubakımdan,çoğunungelişmesinidikkatleizlemişimdir.
Eksiklikfazlalıkkonusundanedemeli?Bence,slogancılıkbelirlibirsüre,enbüyükhastalıkoldu.Siyasalgörüşleriniimbiktengeçiripdamıtarakdeğilde,örgütlerinsunduğukabacümlelerhalindeşiirlerinegeçirdiler.Çokşükürbununhataolduğugenellikleanlaşılmıştır.Birdeşiirintekniksorunlarıüzerindeyeterincedüşünmediklerinisanıyorum.Sonzamanlardaise,kuşakolarakkendilerinikabulettirmekçabaları,güzelbirşiiryazmakçabalarınınönünegeçtigibi.Oysagüçlüşiirleronlarıdahaçabukbenimsetir.
-Efendim,ardınızı izleyengençveyetişkinşairler var,özündebunlarınçoğu sizden etkilenenşairler.Bunukuşakesprisiyleaçıklayacakolursak70kuşağıçoğunluğuylasiziörnekalmıştır.Oysaonların şiirlerinde zaman zaman kötü öykünme ve izleğe rastlamak da olanaklıdır. Onlara nesalıklarsınızacaba?
-Örnekalmakbaşka,etkilenmekbaşka:birbirinekarıştırılmamalı.Gençbirozan,öncekilerdenbirini,sanatındanetkilenmedendeörnekalabilir.Etkilenmedahaçokestetikdüzeydecereyanediyor,siyasal düzeye de sarkabiliyor. Gençlerin, benim getirdiğim imge sistemini kullanmaya yatkınolduğunu başkaları da söyledi. Kısmen doğru sayılabilirse de, genelleştirmek hem yanlıştır, hemtehlikeli. Yeni ozanlarımızın düştüğü yanlışlar, bence, şiiri yeterince ciddiye almayışlarındandoğuyor. Bunu şundan söyledim: Delikanlı siyasal angajmanına verdiği önemi, şiirine vermiyor;şiirini, siyasal tavrınakurbanediyor.Bu tutumun iyibir şiirgetirmeyeceğibesbellidir, iyimilitangetirirmi?O da şüpheli. Gençlere öğüdüm, yıllardır hiç değişmez; Halk veDivan şiirini, (hattaTanzimat, Edebiyat-ı Cedide, Fecr-i Ati’yi) iyi okuyup özümlesinler; toplumculuğu, şiirçerçevesindekalarakyapsınlar,toplumsalözüestetikyapıyausturuplayedirsinler,potdurmasın.
-
- Sayın ilhan, son şiirlerinizden birinde “Attilâ İlhan da ölür” gibi dizelerinize rastlıyoruz.Bununsizcenasılbiraçıklamasıvar?
- Yalnız son şiirlerimde mi? Sisler Bulvarı'nda, Geç Kalmış Ölü'de, Kaptan'da, CinayetSaatı'nda...dahanicelerindeölümümdensözetmişimdir.Ölümtheme'i,aşk,korku,cinsellik,yalnızlıkvs. gibi şiirimin temel dayanaklarından birisidir; zira bu içerikler, insanın doğasal diyalektiğininölümsüzkarşıtlıkları:ilkinsandaölümdenürkerdi,çağdaşinsandaürker,aradakifarknitelikdeğil,derece farkıdır: gelişme süreci, sürüp giden sarmalında, daha yüksek hizada aynı yere gelir hep.Sanatçının doğa/insan, hatta evren/insan karşıtlığının, bilincine yansıyan çelişkilerini ifade etmesi,gelecek kuşaklarca benimsenmesini hazırlayan yollardan biridir. Doğasal diyalektik sorunlarının,toplumsal diyalektik sorunlarından daha sürekli olduğunu kim yadsıyabilir? Ağa/ırgat çelişkisi,ağalık kurumu tarihten silinince, okur için ilginç olmaktan çıkacaktır ama, evren durdukçavarlık/yoklukdiyalektiğininişleyeceğinihangimizyadsıyabilir?
Kocatepe,1Ocak1981
7türkşiirindegençler(ustalarnediyor?)/Gençşairlerinfalınabakmaya,NurullahAtaçmeraklıydı.40'lıyıllarınsonlarınadoğru,
'üzerineoynadığı'ikigençşairdenbiribendim,ötekiTurgut(Uyar).Edebiyatımızınbusevimlidiktatörününyüzünübilmemağartabildikmi?Kendihesabıma50'liyıllardaben,gençşairlerdenYılmazGruda,AhmetOktayveCemalSüreya'yıtutmuştum.60'lıyıllardaiseArifKarakoç,ErolÇankayaveHüseyinYurttaş'ı.70'liyıllaragelinceYusufçuk'taadınıverdiğimüçgençşair,otarihtehenüzilkşiirleriniyayımlamamışlardıbile,sonradanufakufakdergilerdegörünmeyebaşladılar:HürolTaşdelen,SiyamiYozgatveGünizBaykamlİlerde'birşeyler'yapıpyapamayacakları,elbettebireyselsanatbileşimlerinigerçekleştirmelerinebağlı!/
/Sonsözümübirazaçmalıyım:Türkşiirinde,sonotuzyıldır,özgünimgesistemlerigetirenşairler,pekçıkmamıştır.Benceşairinönemiburadankaynaklanıyor,aynızamandaçağdaşbirfikirbileşimiyleözgünbirimgebileşiminiiçiçegerçekleştirecek!Zorelbette,sadeceestetikyetenekvebilgiyetmez;felsefe,toplumbilim,hattaiktisatdüzeyindesağlamvegeçerlibilgisahibiolmakgerekir.Oysaşairlerimizinçoğu,ustabellediklerikılavuzşairlerinimgesistemleriniödünçalıyorlar,ömürleriboylarıncadakullanıyorlar.İmgesistemikurmuşşairdeyinceneanladığımıbelirtmekiçin,istersenizörnekvereyim;Dranasböylebirşairdir,Nâzımböylebirşairdir,Dağlarcaböylebirşairdir,Necatigilböylebirşairdir,vs.İmgesistemlerinitutarsınıztutmazsınız,ayrıbahis,buözgünimgesistemikurduklarıgerçeğinigölgelemez.Hepsikurduklarısistemiyeterincegeliştirebilmişmidir?Elbette,hayır!Çünkü,Türksanatçılarınınbaşınabelaolanüçfaktör,aralarındanbazılarını,olumsuzyöndeetkileyebilmiştir:a.Alkolizm,b.Kültürsüzlük,c.Siyasalbaskı!Aynıüçfaktörün,heleötekişairlerdeki'tahribatını'anlataanlatabitiremeyiz./
/Öyleyse,gençşairler,biryandanbuüçbeladankendilerinikorumayaçalışacaklar,biryandandaözgünimgesistemlerigeliştirecekler.Alkolizm,şairiyüzeyselleştiriyor,kurutuyor;CahitSıtkı'nın,CahitIrgat'ınbirilkşiirleriniokuyunuz,birdesonyazdıklarını,dediğimihemenfarkedersiniz.Kültürsüzlük,dahabüyükbela;yetenekleyetinmek,sonundaözgünlüğünükaybedenbirmekanizmayatutsakolmakdemek:şiirüretimiyagiderekdururyadaöylemekanikbirhalegelirki,bütünetkileyiciliğiniyitirir.Siyasalbaskınınneolduğumalum,etkisiyseyaşairikısırlaştırmakyadaalandeğiştirtmek!Gençşairler,yollarıüstündekibutuzaklardanuzakduracaklar,bir.Başkaşairlerinimgesistemlerindenyararlansalarbile,özgünimgesistemleriniyaratmayaçalışacaklar,iki.Olduoldu,olmadımıyandıbizimumutlar!/
MilliyetSanatDergisi,15Şubat1981
8şiirde,kurtuluşsavaşıDönemeç-Sizi,UlusalKurtuluşSavaşı'mızı,şiirlerinizekonuedinmeyeitennedenlernelerdir?
Bu şiirleri yazarken hangi ölçütleri dikkate aldığınızı ve özellikle neleri vermeyi amaçladığınızıaçıklarmısınız?
Attilâilhan-Tarihbilinciolmayanbirsanatçınınçağınıkavrayamayacağını,anlayamayacağınıdüşünürüm.Bubilinciedinmeninyolubilimselyöntemletarih,iktisatvesosyolojiaraştırmalarıyapmaktır.Sanatçı,içindeyaşadığıtoplumunuzakveyakıngeçmişini,iktisatvesosyolojiaçısındanbilimselolarakinceleyecekki,onugeleceğeyöneltensağlambirtarihbilincinekavuşabilsin.
Türksanatçısı-helebenimnesliminsanatçıları-KurtuluşSavaşı'nınyakınertesindedoğupbüyümüştürama,doğrusuDevlet-iAliyye'ninbatışıylada,İstiklalHarbi'ylede,Cumhuriyet'inilanıylada,ciddiolarakilgilenmemiştir.Sadece'cumhuriyetçi'olabilmenin,odönemde,nebüyükbirdevrimcilikolduğunukestirebilenazdı.(Şimdiçokmudur,odasorulacaksoruya,neyse!)OsmanlI'danmü-devverbazısanatçılar,mayasıövgüyedayananbir'devrim'sanatıyapıyor;diğerbazılarıysa,gizligizli,yerindeyellereseneskisaltanatınözleminidilegetirmeyeçalışıyordu.Cumhuriyetneslisanatçıları,onlarıbeğenmedi,elinintersiyleitti,amayerinetarihbilinciolanbirsanat(birşiir)koymayıdüşünmedi.Zira,cumhuriyetneslişiiryazacakçağayetiştiğindeMüdafaa-iHukuköğretisi,İnönüdiktasınınüst-yapısalkültürilericiliğinedönüşmüş,cumhuriyetçibirulusalbileşimyerine,'batıcılık'ağırbasarolmuştu.Bilindiğigibi,KurtuluşSavaşı'nı,genellikleAnadoluihtilalikonularını,tekpartinindalkavuğu'maaşlı'şairlerebırakıp,'yeniler'küçükadamınyaşamasevincinianlatmakpeşinedüştüler.Üstelikbuişi,gerçeküstücüAvrupalılardanaldıklarıilhamlayapıyorlardı.
Dahaozaman,Anadoluİhtilali'niveonunyöneticisini,BehçetKemaltüründenozanlarınelindenkurtarmakgerektiğine,yinetoplumcularhükmetmişlerdir.Nâzım'ın'KurtuluşSavaşıDestanı',tamdaİnönüdiktasıyıllarınadüşer;kurtuluşunhangikoşullarda,hangiperspektifleyapıldığınaoradasağlamişaretlervardır.
Kendihesabıma,yaptığımişinçağdaşolmasını,bununlayetinmeyip,geleceğeaçılmasınıistiyordum.Daha1950'lerinbaşlarında,bununiçin,yakıntarihimizeiktisatvesosyolojidüzeyindeeğilmeninzorunluolduğunukavradım.Böylebirbackgroundolmazsa,neşiirim,neromanımulusalbirtabanaoturabilecekti,nedesavunacağımfikirler.Ulusalbileşimzorunluluğunukavradığıman,yakıntarihimizin(tabii,uzağınında)verileriniaraştırmak,öğrenmek,sindirmekvedeğerlendirmekzorundaolduğumudakavradım.BuradanKurtuluşSavaşı'nınişlenmesinegeçmek,sorundeğildi.Heleulusaldemokratikdevrimiiçeren,antiemperyalistbirhalksavaşıolması,toplumcubirozanabüyükheyecanlarverebiliyordu.
Ogündenbugüne,KurtuluşSavaşı'nıişlemeklekalmadım,OsmanlI'nınbatışını,hemşiirdüzeyinde,hemromandüzeyindeelealdım.Gençsanatçılarındaaynışeyiyapmasınıöneririm.Bugünüanlamak,durumumuzuiyideğerlendirebilmekiçin,sonikiyüzyılımızıçokiyibilmek
gerekiyor.
Dönemeç,sayı:48-49,temmuz/ağustos1981
9şiirsöylemekBazışairlerimizinaksine,ben,neşiir"yapıyorum",nedeşiir"yazıyorum".Ben,şiir
"söylüyorum".
Şiiri"yapmak"da"yazmak"dagerçekte,içeriğinbiçimlediyalektikilişkisinikoparıyor.Öyleki,imge(içerik)mısrabirimiylesomutlaşmışolarak,şiirinözüolmaktançıkıyor;öncelikkelimeye,üstelikimgeninsomutlaşmaaracıolandeğil,imgedenbağımsızveçıplakkelimeyeveriliyor.Ozamanşairinişide,bubirbirindenveiçeriğindensoyutlanmışkelimelerarasında,bulmacakaresidoldururgibi,çeşitlibiçimsel"hünerler"düzenlemeye"inhisar"ediyor.Benimkafamagöre,böylebirşiirçalışması,bireyselolarakdatoplumsalolarakdaşairdendışaalınmış,biçimselvebiçimcibirçalışmadır.
Yaşiirsöylemek?Burada"esas",toplumsalsınıfsalpsikolojiden,şairinbireyselpsikolojisineyansımış(psikolojisindebillurlaşmış)duygu,düşüncevesorunların,önceimgeleşmesi,dilaracılığıylasonrakelimelerebinereksomutlaştırılmasıdır.Çalışmabiriççalışmasıdır,zihinseldir.Kâğıtüstünekelimeleridizmek,onlaraköşekapmacaoynatıpparabolleryapmaktançokimgeleşmişiçeriğinsözlü"temrinlerle"mısralaradökülmesidir.
Mısrabirimi,imgenin,kendineözgübirritimle,belleğetaşınmasınayarar.Mısra,vezindediğimizhazırritimkalıplarının,oldumolasıtemelbirimidir;yahecelerininsayısıvedurakları,yaaçıklığıvekapalılığıileimgelerinbelirlibirritimledeyimlenmesindeönemliişgörür.Vezindekafiyegibi,aslındaşiirin"müziği"içinkullanılıyor,"müziğin"amacıysaşiirselimgeninbelleğetamyansıması,oradayeretmesidir.Bubakımdan,şiir"yapmak"dümenineyatıldımıhemimgeleşmişiçerik,hemritimkaybolur,buyüzdendebellekleşiirselimge(içerik)arasındakibağlantıkopar.Şiir"inşaatçılarının"hiçbirşiirininezberlenememesi,okunduğuandaunutulması,bundandır.Demekki,"serbestvezin"leşiirsöylemek,"vezinsiz"şiirsöylemekanlamınagelmez;tamtersine,şairinhazırkalıplarıkullanmayıp,herşiiriçin"özel"birvezinyaratmasıanlamınagelir;budamısradanvazgeçmeyideğil,ritimtutarlılığısağlam,değişikveözgünmısralarüretmeyigerektirir.
Ben,iştebuçerçeveiçinde,şiirsöylüyorum.
TürkDili,1Ağustos1981
10şiirdençok,laf..Kimsenindoğrudürüstşiirokuduğunusanmıyorum.Şairlerinbile!Şiirdençok,lafıyla
oyalanıyoruz,işiniciddiyealanaz.Eskiler('yeni'şiirinöncüleri),tecrübeylegeliştirdiklerikalıplardan,hiçbiretkilemegücüolmayanşiirlerüretiyorlar:'serihalindeimalat'.Sanmamkisonbeşyıldıryayımladıklarındantekbirşiirezberlenebilmişolsun!Ezberdekalmayanşiirin,çekiverkuyruğunu!
Öncüleriboşadönenkasnakdurumunadüşüren,şiirisadeceyetenek,sürekliuğraşma,dilsorunusanmalarıdır:edebiyatçılıklarınınkurbanıoldular.Çoğumuz,sadeceedebikültürün,iyiveetkilişairolmayayettiğinehâlâinanırız.Yetmez.Yetmiyor.Yetmedi.Şairiniçzenginliğinisüreklikılan,dünyayıvehayatıalgılayışıise,bunutamanlamıylagerçekleştirenbilimselbiryöntemedinmesidir.Yöntemdeyetmez,uygulamasınıbilmeklazım.Uygulamasınıbilmekdeyetmez,özgünbileşimçıkarabilmeklazım.Buda,genişbilgiplatformugerektiriyor;tarihbileceksin,toplumbilimbileceksin,iktisatbileceksin;insanı,bireyvetoplumölçeğinde,bubilgilerinmerceğindengeçiripdedeğerlendireceksin;eldeedeceğinöz(içerik),şiirsanatınınkoşullarına,gereklerineuygunolarak,başaracağınestetikbileşiminmayasıdır,amakendisideğil.
Çünküşiiryalnızbilgiyleyazılmaz,duyguylayazılır;bilgininduyguya,duygununimgeyedönüştürülmeside,şairinasılişidir,yanizanaatı.İmgeleştirmesürecivesistemiözgün(orijinal)olmayanşairin,etkileyiciolabileceğinehiçinanmadım,imgeyisadecekelimeistifidiyeananlarınsa,çaprazbulmacaylaşiiribirbirinekarıştırdıkları,aşağıyukarıkesindir.Türkşiirininböylebirçıkmazagirmesinde,galibagelenektenkopmasıyla,TDKuydurmacılığınakanıp,yeniveanlaşılmazbirşiirşifresineyozlaşmasısebepolmuştur.Gelenektenkopmamısraıöldürdü,oysamısracümleyeyozlaştımı,şiirşiirliktençıkıyor,etkilemegücüsıfıraeşit!Sayfalarca'şiir'okuyor,enküçükheyecanduyamıyoruz.
Gençşairlerinilkinbuyanılgılarısaptamasızorunlu?-dur:önceyöntem,sonrabilgi,bilgininduyguya,duygununimgeyedönüştürülmesi,nihayetimgenin"şayan-ıkabul"dilolanaklarıylaözgünbirbiçimdeokuraaktarılması;geçerlisüreçbudur.Kimkibusürecekulakvermiyor,zamanınkalburuonuşiirdeneleyecektir.
Gösteri,1Aralık1981
ATTİLÂİLHANBÜTÜNŞİİRLERİ
1.Duvar2.SislerBulvarı3.YağmurKaçağı4.BenSanaMecburum5.BelaÇiçeği6.YasakSevişmek7.TutuklununGünlüğü
(1974TürkDilKurumuŞiirÖdülü)
8.BöyleBirSevmek9.EldeVarHüzün10.KorkununKrallığı11.AyrılıkSevdayaDâhil12.ÖlmekİçinErkenSevmekİçinGeç
