ENDOKRİN SİSTEM FİZYOLOJİSİ

• Hormon: Yunanca horman = uyarmak, eksite etmek– Hormonlar vücudun farklı bölgelerinde yer alan özelleşmiş

hücre gruplarından salgılanır, kan yoluyla hedef hücrelere ulaşır ve fizyolojik etkilerini oluştururlar.

• Endokrin bez: Yunanca endon = içeriye, krinein = salgılamak. – Salgılarını (hormon) vücudun içine salgılayan bezler.

• Ekzokrin bez: Yunanca exo = dış.– Salgıları vücudun dışına salgılamak (ör: gözyaşı, salya, ter

bezleri)

Hormonların etki biçimleri

Hormonlar vücudun farklı bölgelerinde yer alan özelleşmiş hücre gruplarından

salgılanır

kan yoluyla hedef doku hücrelerine

ulaşır

fizyolojik etkilerini oluşturur

10:47 3

Nöral ve Hormonal iletişimin karşılaştırılması

Benzerlikler:• İletici olarak kullanılan maddeler, birbirlerine benzeyen

kimyasal haberci moleküllerdir. Bunların kattettikleri mesafe çok farklıdır: (30 nm –1m)

• Nöron ileticisini, endokrin bez de hormonunu sentez edip ilerde kullanmak üzere depolar

• Her iki sistemde uyarılma olmadan aktive olmazlar.• Birçok kimyasal maddenin hem nörotransmitter hem

hormondur.• Her ikiside reseptörleri üzerinden ve benzer hücre içi

yollardan etkili olurlar.

Nöral ve Hormonal iletişimin karşılaştırılması

Farklılıklar:• Sinir sisteminde anatomik bağlantılar şarttır. Hormon

sistemde ise kan yolu ile tüm vücuda yayılır.

• Nöral mesajlar hızlıdır ve msn.’lerle ölçülür, hormonal mesajlar ise daha uzun zaman alır ve etkileri saniye veya dakikalarla ölçülür.

• Nöral mesajların çoğu dijitaldir (var veya yok, hep veya hiç) oysa hormonal mesajlar analogdur (kademeli, şiddetleri değişken)

• Sinir sistemi (somatik) istemli kontrol edilebilir.

HORMON SALGISININ DÜZENLENMESİ

Hormon salgı regülasyonunda “geribesleme” kontrol mekanizmaları:

Salgının gereksinimlere uygun olmasının düzenlenmesi, nöral veya geri besleme

mekanizmaları ile sağlanmaktadır.

Geri besleme negatif veya pozitif olabilir.

Endokrin salgının düzenlenmesinde daha sık rastlanan negatif geri beslemedir:

Bir hormonun etkinliği, aynı hormonun salgısının sürdürülmesini önler..

Hormon salgı regülasyonunda

“geri besleme” kontrol mekanizmaları

• Endokrin sistemler sadece salgı yapmazlar,

aynı zamanda salgıladıkları hormonların

miktarını izler ve böylece bu hormonların

etkilerini kontrol altında tutarlar.

• Amaç: Salgılarının miktarını vücudun

gereksinimlerine göre düzenlemektir

10:47 8

Hormon salgı regülasyonunda

“geri besleme” kontrol mekanizmaları

• Temel kontrol sistemi “negatif geri

beslemedir” Bir hormonun vücutta (kanda)

miktarı çok arttığı zaman, hedef dokudaki

etkisinin normal düzeylerin üzerine çıkışını

önlemek amacıyla endokrin bez bu hormonun

salımını baskılar

10:47 9

Endokrin

geri

besleme

halkaları

10:47 10

Endokrin

geri

besleme

halkaları

10:47 11

Otokrin geri besleme

• Hormonun bir kısmı hedef hücreleri uyarırken,

başka bir kısmı ise salındığı bezi inhibe eder.

• Örn: insülin bir taraftan iskelet, kalp kası ve yağ

hücreleri üzerindeki reseptörlerine bağlanarak

bu hücrelere glikoz girişini arttırırken diğer

taraftan pankreas adacık B hücrelerinin

membranı üzerindeki reseptörlerine bağlanarak

kendi sentez/salgısını baskılar.

10:47 12

Hedef hücrelerden geri besleme

insülin kan glukoz

düzeyini azaltan bir

hormon

Yemek yenir

kan glukozu yükselir

pankreasın insülin salgısı artar

iskelet, kalp kası ve yağ

hücrelerine glikoz girişi

artar

kan glukozu azalır

pankreas daha az insülin

salgılar.

10:47 13

Endokrin bez kendi salgıladığı hormona değil, hormonun hedef

hücrelerde oluşturduğu biyolojik yanıt ile geri besleme etkisine

maruz kalır

Hedef

hücrelerden

geri besleme

(direkt geri

besleme):

Hedef hücrelerden geri besleme

• Böylece hedef doku hücrelerinin biyolojik yanıtıhormonun kanda gereksinilen düzeylerde kalmasınısağlar.

• Olay bir termostatın çalışmasına benzetilebilir.

– Bir termostatın ayarı nasıl isteğimize göre değiştirilebiliyorsa,

kişilerin geri besleme mekanizmalarının ayar noktaları da

vücudun gereksinimlerine göre değişebilir.

10:47 15

Beyin üzerinden regülasyon

Stres

kan basıncı artma

eğilimine girer

aort ve karotis arteri duvarındaki baroreseptör

hücreler uyarılır

beyin sapı ve hipotalamik merkezlere uyarı iletilir

sempatik sinirler

böbreküstü bezi

medullasına baskılayıcı mesaj taşır

adrenalin salgısı

baskılanır

kalp atımı yavaşlar,

damar kasları gevşer

kan basıncı düşer.

10:47 16

Daha karmaşık bir düzenleme sistemi hipotalamusu içerir.

Bu kontrolda bir nöral bağlantı söz konusudur.

Hipotalamus:

• Endokrin ve otonom kontrolün bir arada yürütüldüğü beyin bölgesidir.

• Açlık-tokluk, iştah, vücut ısısı, gibi pek çok düzenleme de hipotalamustaorganize edilir.

• Hipotalamusta üretilen salgılatıcı ve inhibe edici hormonlar ile ön hipofiz çalışmasını kontrol eder.

• Hipotalamusta bulunan supraoptik ve paraventriküler çekirdeklerde yapılan oksitosin ve vazopressin(ADH) hormonları aksonlar boyunca ilerleyerek arka hipfizden kana verilir.

Ön hipofiz hormonları:ACTH (adenokortikotropik hormon): Böbrek üstü korteks hormonlarının salgılanmasını sağlar.

GH (büyüme hormonu): Boyun uzamasını, organların ve dokuların büyümesini ve gelişmesini sağlar. Protein sentezini arttır, karbonhidrat ve lipidlerin enerji için kullanılmalarını sağlar.

Prolaktin: Göğüs gelişimini ve süt yapımını sağlar.

TSH (tiroid stimülan hormon): Tiroidin metabolik hormonlarının salgılanmasını ve tiroid bezinin büyümesini sağlar.

FSH (follikül stimülan hormon): Kadında, ovaryumlarda folliküllerin gelişmesini ve östrojen salgılanmasını sağlar. Erkekte, androjenlerle birlikte spermiogenezin sürdürülmesini sağlarlar.

LH ( luteinize edici hormon): Kadında ovulasyonu ve folliküler hücrelerin lutein hücrelerine dönüşerek progesteron salgılamasını sağlar. Erkekte androjen salgısının düzenler.

Growth Hormon (GH)- Büyüme Hormonu

• Hipotalamustan GHRH salgısı Hipofizden GH salgısını uyarır.

• Etkileri

– Kan glukozunu artırır, İnsülin direncini artırır, glukozun hücrelere girişi azalır

– Lipolize neden olur

– İskelet ve kalp kasında protein artar

– İndirekt etkiler:

• IGF-1 aracılığıyla gösterilen etkilerdir, Kondrosit çoğalmasıyla boy artışı

• Organ boyutlarında artış

Na tutulması

İnsülin duyarlılığının azalması

lipoliz Protein sentezi Epifizial büyüme

IGF-I

İnsülin benzeri aktivite

Antilipolitik aktivite

Protein sentezi Epifizial büyüme

GH

Büyüme hormonu

• GH Fazlalığı

– Adölesan dönem öncesi – Devlik (Gigantizm)

– Adölesan dönem sonrası- Akromegali

• GH eksikliği

– Cücelik- Afrika Pigmeleri (IGF1 eks.)

Tiroid hormonları:

Tiroid hormonları:

Tiroidin metabolik hormonları (T3 ve T4): Vücudun genel metabolizma hızını düzenlerler, normal büyüme ve beyin gelişimi için gerekli hormonlardır.

Kalsitonin: Görevi kan kalsiyum ve fosfat düzeyini düşürmektir

Tiroid Hormonları• Hipotalamustan salgılanan TRH Hipofizden TSH

salgısını uyarır

• TSH Tiroid bezinde tiroid hormonlarıın salgısını artırır

• Tiroid Hormonları T4-T3

– Etkileri: Hücrelerin Metabolik aktivitelerini artırırlar

– Normal beyin gelişimi ve büyüme için gerekli

– Kalbin kasılma gücünü , kalp hızını artırırlar

• Hipotiroidizm, Hipertiroidizm

Pankreas hormonları:

İnsülin: Kan şeker düzeyini düşüren bir hormondur. Glukozun hücrelere girişini ve hücrede kullanımını sağlayarak kan şekerini düşürücü etkilerini ortaya çıkarır.

Glukagon: Karaciğerden glukoz serbestlenmesi yaparak kan şeker düzeyini yükseltir.

Kan Glukozunun Düzenlenmesi

• Normal bir kişide sabah kahvaltıdan önce aç karnına kan glikozu 80-

90 mg/dl dir.

• Öğünden sonraki ilk saatte 120-140 mg/dl’ye yükselir, kontrol

sistemleri ile 2 saat içinde normal değerlere iner. mg/dl

-90 --İnsülin salgısının inhibisyonu-75 --Glukagon, Adrenalin., GH sekresyonu-60 --kortizol sekresyonu, kognitif disfonksiyon-45 --letarji-30 -koma--konvülsiyonlar-15 --kalıcı beyin harabiyeti ölüm-0

Medulla

Zona

retikülaris

Zona fasikulata

Zona glomerüloza

Katekolaminler

Androjenler

Glukokortikoidle

r

Mineralokortikoidl

er

Adrenal korteks

Adrenal korteks hormonları:

• Glukokortikoidler:– Kan şeker düzeyini yükseltirler,

– immün sistemi baskılarlar,

– inflamasyonu önlerler

• Kronik olarak yüksekliği Cushing Sendromu

– hiperglisemi – proteoliz artışı ve kas erimesi – santral obesite, aydede yüz

bufalo sırt – yaraların zor kapanması – osteoporoz – strialar – hipertansiyon – virilizasyon ve menstrüel

bozukluklar

• Mineralokortikoidler: Aldosteron-Na+ tutulup K+ atılmasını sağlarlar. Na ile birlikte su geri emilimi

• Adrenal androjenler: Kadında aksiller ve pubik kıllanma ile libidodan sorumludur. Erkekte etkileri testislerden salgılanan androjenlerin etkilerinden ayıryedilemez.

Gonad hormonları:

Ovaryum hormonları:

• Östrojenler, progesteronlar: Dişi sekonder seks karekterlerinin gelişimini ve sürdürülmesini sağlarlar. Uterustaki siklik değişikliklerin oluşmasını sağlar.

Testis hormonları:

• Testosteron:Erkek sekonder seks karekterlerinin gelişimi ve sürdürülmesini sağlar. Spermiogeneze yardımcı olur.

Kalsiyum MetabolizmasınınDüzenlenmesinde Başlıca 3 Hormon

Görev Alır

• Parathormon

• D vit

• Kalsitonin

Parathormon: Görevi kan kalsiyum düzeyini yükseltmektir.

Plazma Ca++

düşünce

Parathormon

salgısı artar

Kemik

Ca++ kana geçişini artırır

Barsaklar

Ca++ emilimini (Dvit

yoluyla) artırır

Böbrekler

•Ca++ emilimini artırır

•Fosfat geriemilimini

azaltır

Plazma

kalsiyumunu

normale doğru

yükseltir

Kalsitonin:• Tiroidin parafoliküler C hücrelerinden salgılanır.

• Etkisi kan Ca ++ ve fosfat düzeyini düşürmektir:

• Hızlı etki, osteoklastik aktiviteyi azaltır.

• Osteoklast oluşumunu azaltır.

D Vitamini:

• Barsaklarda: kalsiyum ve fosfatın barsaklardan emilimini artırır.

• Böbreklerden: kalsiyum ve fosfatın geri emilimini artırır.

• Kemikte: Osteoblastik aktiviteyi artırır Osteoklastik aktiviteyi ve kemik rezorpsiyonunu artırır ve bu durum kemiğin yeniden modellenmesini sağlar.

Arka Hipofiz Hormonları

Arka Hipofiz Hormonları

ADH• Temel etkisi böbrek distal

tüplerinin son bölümleri ve kollektör kanallarının su geçirgenliğini arttırmaktır.

• Vasküler düz kasta kasılmaya, arteriollerin daralmasına yol açar ve total periferik direnci arttırır.

• OKSİTOSİN• Memenin emilmesi

Sütün çıkartılması (ejeksiyon)

• Serviksin gerilmesi Uterus kasılması: