T.C.

MLL ETM BAKANLII

ENDSTRYEL OTOMASYON

TEKNOLOJLER

PROGRAMLAMA MANTII

Ankara, 2014

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak

rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme

materyalidir.

Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.

PARA LE SATILMAZ.

i

AIKLAMALAR ................................................................................................................... iii GR ........................................................................................................................................ 1 RENME FAALYET-1 ..................................................................................................... 3 1. ALGORTMA ...................................................................................................................... 3

1.1. Bilgisayarda Problem zme Admlar ......................................................................... 3 1.1.1. Problemi Tanma .................................................................................................... 3 1.1.2. Algoritma Gelitirme ............................................................................................. 4 1.1.3. Girdi Ve kt Biimi Belirleme ............................................................................ 4 1.1.4. Ak Diyagram izme ........................................................................................... 4 1.1.5. Kodlama ................................................................................................................. 5 1.1.6. Program Snama .................................................................................................... 5

1.2. Algoritma rnekleri ...................................................................................................... 7 1.3. Algoritmada Saysal rnekler ..................................................................................... 11

1.3.1 Deikenler ........................................................................................................... 11 1.3.2. Programlamada lemler ...................................................................................... 12

1.4. Programlamada Karar fadesi ...................................................................................... 15 1.4.1. Eer fadesinin Tek Durumlu Kullanm ............................................................. 15 1.4.2. Eer fadesinin ki Durumlu Kullanm ............................................................... 16 1.4.3. e Karar Yapsnn Kullanm ......................................................................... 17

1.5. Saya Mant .............................................................................................................. 20 1.6. Dngler ...................................................................................................................... 22

1.6.1. Temel Dng Yaps ............................................................................................ 22 1.6.2. e Dngler ..................................................................................................... 24

UYGULAMA FAALYET ............................................................................................... 27 LME VE DEERLENDRME ..................................................................................... 29

RENME FAALYET-2 ................................................................................................... 30 2. BLGSAYAR PROGRAMLAMA .................................................................................... 30

2.1. Yazlm Kavram ......................................................................................................... 30 2.1.1. Bilimsel Ve Mhendislik Yazlmlar .................................................................. 30 2.1.2. Mesleki Yazlmlar ............................................................................................... 31 2.1.3. Yapay Zeka Yazlmlar ....................................................................................... 31 2.1.4. Grntsel Yazlmlar .......................................................................................... 31 2.1.5. Sistem Yazlmlar ................................................................................................ 31

2.2. Say Sistemleri ............................................................................................................. 31 2.2.1. ki Tabanl (Binary) Say Sistemi ........................................................................ 31 2.2.2. Basamak Deerleri ............................................................................................... 33 2.2.3. Onalt Tabanl (Heksadesimal) Say Sistemi ....................................................... 35

2.3. Programlama Dilleri .................................................................................................... 35 2.4. C Programlama Dili ..................................................................................................... 37

2.4.1. C Programlama Dili zellikleri ........................................................................... 37 2.4.2. C Programnn Derlenmesi ................................................................................... 38 2.4.3. Program editrnn kullanlmas ......................................................................... 40

UYGULAMA FAALYET ............................................................................................... 48 LME VE DEERLENDRME ..................................................................................... 50

MODL DEERLENDRME ............................................................................................... 52

NDEKLER

ii

CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 53 KAYNAKA ......................................................................................................................... 54

iii

AIKLAMALAR ALAN Endstriyel Otomasyon Teknolojileri

DAL/MESLEK Ortak Alan

MODLN ADI Programlama Mant

MODLN TANIMI Programlama yapabilme bilgi ve becerilerin verildii retim

malzemesidir.

SRE 40/32

N KOUL

YETERLK Bu modl tamamladnzda programlamaya hazrlk

ilemini yapabileceksiniz.

MODLN AMACI

Genel Ama

Gerekli ortam salandnda programlamaya hazrlk ilemini

doru ve hatasz olarak yapabileceksiniz.

Amalar 1. Algoritma hazrlama kurallarna gre ak diyagramn

doru bir biimde izebileceksiniz.

2. Bilgisayar program yazm aracn hatasz bir ekilde kuracak ve program derleyebileceksiniz.

ETM RETM

ORTAMLARI VE

DONANIMLARI

Ortam: Programlama Laboratuar

Donanm: Bilgisayar, Bilgisayar evre birimleri,

programlama ak ablonu

LME VE

DEERLENDRME

Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra

verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz.

retmen, modl sonunda lme arac (oktan semeli test,

doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.)

kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve

becerileri lerek sizi deerlendirecektir.

AIKLAMALAR

1

GR

Sevgili renci,

Bugn bilgisayarlarda kullanlan iletim sistemleri, izim programlar veya oyunlar

eitli program kodlarnn bir araya getirilmesi ile olumutur. Siz de temel programlama 1

modl ile bilgisayar programclna adm atm olacaksnz. Bilgisayar programlamada

hangi programlama dilini seerseniz sein yapacanz ilemleri belirli bir mantk zerine

kurmak zorundasnz. O zaman ie programlama mantn renmeyle balamak bu yolda

atlabilecek en doru admdr. Peki bu mant nasl reniriz ve en nemlisi de bunu

bilgisayara nasl anlatrz?

Bir bilgisayar ile iletiime geebilmek iin herhangi bir programlama dili kullanmak

zorundayz. Hangi programlama dilini kullanrsak kullanalm bilgisayara yaptracamz

ileri nceden kafamzda tasarlamamz gerekir. Herhangi bir ie balamadan kafamzda yada

bir kat zerinde tasarladmz ilem yoluma algoritma denir.

Programlamann en nemli ksm algoritma hazrlayabilmektir. Algoritma

hazrlandktan sonra hazrlanan algoritmann herhangi bir programlama dilinde kodlanmas

iin en basit ksmdr. Burada nemli olan programlama dili deil, problemin zm iin

algoritma gelitirebilmektir.

Bu nedenle programlamaya hazrlk modlnn ilk renme faaliyetinde algoritma

oluturmay reneceksiniz. kinci renme faaliyetinde ise bilgisayarda ilk programnz

yazacak ve program ktsn ekran zerine greceksiniz.

Bilgisayar kendi amacnz iin programlamak ve programnzn sonucunu grmek

almalarnzda motivasyon salayacaktr.

GR

2

3

RENME FAALYET-1

Algoritma hazrlama kurallarna gre ak diyagramn doru bir biimde

izebileceksiniz.

Gnlk yaamnzda karlatnz problemlere kar davranlarnz

dnnz.

Problem karsnda uyguladnz zm yollarnn planl olup olmadn

arkadalarnz ile paylanz.

Problemi zmek iin takip ettiiniz admlar sralaynz.

1. ALGORTMA

Gnlk hayatmzda karlatmz problemlerin zmnde salkl bir sonuca

ulaabilmenin yolu planl bir yol izlenme ile mmkn olacaktr. Rastgele zmler ile

sreklilik salanamaz. Bilgisayarla problem zmnde de bu geerlidir. Problemin analizi,

zmn tasarlanmas, gerekletirilmesi ve kontrol zmn temel aamalardr.

1.1. Bilgisayarda Problem zme Admlar

zm iin her eyden nce problemin tam olarak anlalmas gerekir. Tam anlamyla

tanmlanamayan bir problemin zm de yanl olacak ve istenilen sonu elde

edilemeyecektir.

1.1.1. Problemi Tanma

Doru sonucun bulunabilmesi iin neden, nasl, ne iin sorularnn yantlanmas

gerekir.

Descartes Discourse on method isimli kitabnda problem zme ile ilgili u

nerilerde bulunur:

Doruluu kesin kantlanmadka, hibir eyi doru olarak kabul etmeyin, tahmin ve nyarglardan kann.

Karlatnz her gl mmkn olduunca ok paraya bln. Dzenli bir biimde dnn; anlalmas en kolay olan eylerle balayp yava

yava daha zor ve karmak olanlara doru ilerleyiniz.

RENME FAALYET-1

AMA

ARATIRMA

4

Yatmadan nce saatini ayarla

Alarm alnca kalk

Elini yzn yka

Kahvalt hazrla

Kahvalt yap

Okul kyafetini giy

Kapy a ve dar k

Biletini al

Otobse bin

nmek iin ikaz lambasna bas

Okula doru git

Okula gir

Olaya baknz ok genel, hazrladnz ayrntl liste ise hibir eyi darda brakmayacak kadar kusursuz ve eksiksiz olsun.

1.1.2. Algoritma Gelitirme

Algoritma, bir sorunun zm iin izlenecek yoldur. Baka bir ifadeyle mevcut

bilgilerden istenilenlere erime yntemidir. Genellikle bir sorunun birden fazla zm yolu

olabilir. Bunlardan en uygunu seilmeye allr. Her algoritma aadaki kriterleri

salamaldr:

Giri :Her algoritmann bir balang noktas vardr. Balangta herhangi bir saysal deer dardan verilmelidir.

k :Her algoritmann bir k noktas vardr ve en az bir deer retmelidir.

Kesinlik :Algoritmann her admnda yaplacak i ak olmal ve farkl anlamlar iermemelidir.

Sonluluk :Her trl olaslk iin algoritma sonlu admda bitmelidir.

Gnlk yaammzda her zaman yaptmz ilemleri algoritmik srayla aadaki gibi

yazabiliriz:

1.1.3. Girdi Ve kt Biimi Belirleme

Sonularn d ortama, dolaysyla insana aktarm dzgn bir biimde yaplmaldr.

Programc program kts olarak almak istedii sonucun biimini tasarlar. Bir sonu biimi

tasarlanrken anlalr ve kullanlabilir olmasna zen gsterilmelidir. Genellikle programn

zd soruna ilikin baz verilerin dardan verilmesi gerekir. rnein bir denklem

takmnn kkleri bulunacaksa, ilgili katsaylarn programa verilmesi gibi.

1.1.4. Ak Diyagram izme

Ak emas belirli bir iin yaplabilmesi iin, basit ilemlerle ema halinde

gsterilmesidir. Ksaca algoritmann emalarla gsterilmesidir. Algoritma gelitirildikten

sonra, daha iyi anlalabilir ve programlama dillerine aktarmnn daha kolay olmas

5

nedeniyle, ak emas haline getirilir. Bylece sorunun zm basamaklar, birbirleri ile

ilikileri ve bilgi ak daha kolay grlebilir ve yanllklar dzeltilebilir.

ekil 1.1: Ak diyagram sembolleri

1.1.5. Kodlama

Ak emalar izildikten sonra, sorunun yapsna uygun bir programlama dili seilir.

Bu dil ile ak emalar dilin kurallarna uygun olarak bilgisayarn anlayabilecei duruma

getirilir.

1.1.6. Program Snama

Program yazldktan sonra, sonular daha nceden bilinen veriler girilerek, eldeki

sonularla kan sonular karlatrlr. Programn doru alp almad snanr.

Algoritmaya gre ak diyagramnn izilmesi ve programn ak diyagramna gre

yazlmas bilgisayar programclna yeni balayanlar iin ok nemlidir.

6

ekil 1.2: Problem zme algoritmas

(1) Sistem Analizi

Problemi tehis edip, nasl zeceiniz hakknda karar verme

(2) Giri k dizayn

Hangi verilerin girilecei ve hangi sonularn alnaca hakknda karar verme

(3) Deiken isimlerine karar verme Kesin olarak hangi deikenlerin

kullanlacana karar verme ve onlar tanmlama

Bala

Giri k dizaynnn kontrol edilmesi

Sistemi doru anlayp anlamadn kontrol etme

(4) Ak diyagramn yapma

Gerekli elemanlar ekleme ve temel yapya karar verme

(5)Ak diyagramn takip

etmek

(7) Bilgisayara girilmesi

(8) Hata ayklama ve altrma testi

(6)Kod yazm (Ak diyagramndan koda

gei)

son

Sonular istediiniz gibi mi?

Hayr

Evet

Ak diyagramlarnn

kontrol (Algoritma hatalar)

Kod yazmnn kontrol

(Gramer hatalarnn kontrol)

Sonucun kontrol (Program ve alma

hatalarnn kontrol)

7

1.2. Algoritma rnekleri

Bu blmde gnlk yaamnzda her zaman yaptnz fakat zerine dnmediiniz

ilemleri algoritma mant ile uygulayacaksnz. Bylece algoritmada saysal ilemleri daha

kolay yapabileceksiniz.

rnek 1.1.

ekil 1.3: rnek (ay demleme) ak diyagram

ay demleme ilemine

balarken aydanl

ocaa koymak ve altn

yakmak bir sretir.

Suyun kaynamasn kontrol

etmek ise karardr.

Karar ifadesi salanyorsa

(EVET) ak srer, bu

durum gereklemez ise

(HAYIR) sre devam

eder.

EVET

ay demle

aydanla su ekle

Demlik ve aydanl

ocaa koy

Su kaynad m? Bekle

EVET

HAYIR

Oca kapat

Dur

Bala

aydanla

su doldur

aydanl ocaa

koy ve altn yak

HAYIR Bekle Su kaynad m?

8

rnek 1.2.

ekil 1.4: rnek (amar ykama) ak diyagram

amar kutusunda beyaz

amarn olup olmadn

kontrol etmek bir dngdr.

Dngde koul evet ise

dng srer, hayr ise sre

devam eder.

Bala

Makine kapan

kapat

Deterjan ve

yumuatc koy

Makine

kapan a

Beyaz amar

var m?

Beyazlar amar

makinesine koy

Scakl ayarla

HAYIR

EVET

A Bekle

Program ayarla

Makine

durdu mu ?

EVET

HAYIR

Temiz amarlar

topla

Dur

amarlar ipe as

A

9

rnek 1.3.

ekil 1.5: rnek (Kitap arama) ak diyagram

Kitap arama ileminde

ekmeceleri ama sras

deiebilir. Bu rnek iin

kullanlan karar

ifadesinden kan sonu

HAYIR ise sre devam

eder.Karar EVET

olduunda ak sona

erecektir.

Bala

1. ekmeceyi a

Kitap var m?

Kitap var m?

2. ekmeceyi a

3. ekmeceyi a

Kitap var m?

4. ekmeceyi a

Kitab al

Dur

EVET

EVET

EVET

HAYIR

HAYIR

HAYIR

HAYIR

10

rnek 1.4.

ekil 1.6: Trafik lambas ak diyagram

Araba ile yolculuk yaparken

trafik lambalar karsnda

davranlarnz ekildeki gibi

olacaktr.

Trafik lambasndaki n

yeil sar krmz yanma

srasn dikkate alrsak

Yeil yanma durumunda ak

diyagramnda sre GE

olacaktr.

Eer k yeil deil ise

sardr. Bu durumda

yavalamamz gerekir.

Ik sar deil ise krmzdr

ve durmamz gerekir.

Durduktan sonra okuma

ilemi tekrar yaplr ve n

krmzdan yeile dnmesi

snanr.

Yavala

Bala

Ik yeil mi?

Ik sar m?

Dur

Ik yeil mi?

Ge

Dur

EVET

HAYIR

HAYIR

HAYIR

Trafik

lambasndaki

oku

Trafik

lambasndaki

oku Bekle

EVET

EVET

11

1.3. Algoritmada Saysal rnekler

Bu blmde bilgisayar programlamann temeli olan algoritmay saysal rnekler ile

reneceksiniz. Verilen rneklerde herhangi bir programlama dili komutu kullanlmayacak,

bunun yerine algoritma basit ve yaln ifadeler ile anlatlacaktr.

1.3.1 Deikenler

Programn herhangi bir basamanda tanmlanan ve farkl zamanlarda farkl deerler

alabilen sembolik ifadeye deiken denir. Deikenler bilgisayarn RAM ad verilen

belleinde geici olarak saklanrlar. Deikenleri RAM bellekte tahsis edilmi odacklar

olarak dnebiliriz. Yani bir deiken tanmlandnda RAM bellekte bir odack (blm)

alr ve buraya deiken ismi ile ulalr. Gerektiinde bu deikenler iine yeni deerler

yazlabilir. Yeni bir deer yazldnda eski deerler silinir. Programdaki deikenler

problemin tanm ve girdi kt belirleme aamalarnda belirlenmelidir.

Program yazm srasnda deiken isimleri verilirken anlaml ksaltmalar yapmak

programn anlalabilir olmas asndan nemlidir. Uzun deiken adlar bellekte daha fazla

yer kaplayaca iin programn hacmini arttrr, ok ksa deikenler de programn

izlenmesinde skntlar yaratr. rnein;

ortalama ort renci notu ogrnot sat fiyat sfiyat

rnek: Klavyeden girilen iki saynn toplamn bulan algoritmay tasarlayn.

ekil 1.7: ki saynn toplanmas

Bala

Dur

OKU A

OKU B

Toplam= A+B

YAZ Toplam

Klavyeden girilen iki saynn toplamn bulan program

yazlrken 3 adet deiken tanmlanmaldr. nk

klavyeden 2 say girilecek ve bu saylar toplanarak 3. bir

deikene aktarlacaktr.

Algoritma sadece ak diyagram ile deil komutlar ile

de aklanabilir. Buna gre ak diyagramnn

algoritmas aadaki ekilde yazlabilir:

BALA OKU A OKU B Toplam=A+B YAZ Toplam DUR

12

rnekteki algoritmaya gre deikenlerin durumu u ekildedir:

1.3.2. Programlamada lemler

Bilgisayarlar bilgileri ileyen makinelerdir. Verilen bilgileri, kabul ederek tarif edilen

problemi zer veya bilgileri kullanarak istenen sonular kartr. Bilgisayar bilgileri okur,

iler, saklar, geri verir. Ancak btn bu ileri ok hzl bir ekilde ve gvenilirlikle yapar.

Bu aklamalara gre baz kavramlar bilmemiz gerekir.

Veri, bilgisayara girilen saysal deerler veya metinlerdir. Kendi bana anlam

olmayan bu deerler ilenerek gerekli sonular kartlr. Bilgi ise verilerin ilenmesi ile

kartlan sonulardr. nsanlar iin anlaml olan bu saysal sonular deerlendirilir ve

uygulanr.

ekil 1.8: Veri ve bilgi

VER BLG

13

Bilgisayarlar girilen veriler ile u ilemleri yaparlar:

1.3.2.1. Aritmetik Ve Karlatrma lemleri

Bilgisayarlar temel matematik ilemleri yapabildii gibi karlatrma ilemleri de

yapabilirler. Yalar girilen iki kiiden gen olan bulmak, snfn iinde en yksek puan alan

renciyi tespit etmek, bir alveri merkezinde belli bir tarihte yaplan ilemleri bulmak

gibi rnekleri verebiliriz.

ekil 1.9: Aritmetik ve karlatrma ilem operatrleri

rnek :

(C*D/(A*D))+B+C*D/A

1.3.2.2.Mantksal Balalar

Bilgisayarlar iki veya daha fazla koulun birlikte snanmasn da yaparlar.rnein

puan 69 dan byk VE 85 den kk olma koulu renci notunun 4 olmasn

salar.Dier bir rnek de rencinin edebiyat VEYA matematik notunun 70 ten yukar

olmas durumunda renci snf geebilsin ifadesidir.

VE balac: Verilen koullarn hepsi doru ise sonu salanr. VE balac ile

balanm nermelerden en az birinin yanl olmas sonucu yanl yapar.

VEYA balac: VEYA balac ile balanan koullardan en az birisi doru ise sonu

dorudur.

DEL balac: DEL balac doruyu yanl, yanl doru yapar. DEL tek bir

nerme ve koul zerinde uygulanr.

Doru= 1 ve Yanl= 0 tanmyla, x ve ynin alaca deerlerin sonular aadaki

tabloda gsterilmitir:

Toplama karma arpma Blme Aktarma

+ - * / = Byk Kk Byk eit Kk eit Eit deil

> < >=

14

ekil 1.10: Mantksal balalar

rnek: Klavyeden girilen 3 saynn ortalamasn bulan algoritmay tasarlayn.

ekil 1.11: Ortalama bulunmas

X Y X ve Y X veya Y Z deil Z

0 0 0 0 0 1

0 1 0 1 1 0

1 0 0 1

1 1 1 1

Bala

OKU A

OKU B

Dur

T= (A+B+C)/3

YAZ T

OKU C

BALA OKU A OKU B OKU C T=(A+B+C)/3 YAZ T DUR

Bu rnekteki (A+B+C)/3

ileminde parantez

ncelii vardr.

Eer parantez

kullanlmasayd

A+B+C/3 ileminde

blmenin toplamaya

gre ncelii olacakt

15

rnek: Klavyeden fiyat girilen bir maln KDV eklenmi sat fiyatn veren algoritmay

yaznz.

ekil 1.12: Sat fiyat bulunmas

1.4. Programlamada Karar fadesi

Programlamada karar yaps EER ifadesi ile salanr. Gnlk hayatmzda da ok

kullandmz bu ifade bilgisayar programlarnda nemli bir yer tekil eder. Genellikle

programlama dillerinde ngilizce if olarak kullanlr.

1.4.1. Eer fadesinin Tek Durumlu Kullanm

Su kaynad m? ay demle

EER su kaynad ise ay demle

Makine durdu mu? beyaz amarlar topla

EER makine durdu ise beyaz amarlar topla eklinde ifade edilebilir.

ekil 1.13: Tek durumlu karar yaps

Bala

OKU A

Dur

T=A+A/100x18

YAZ T

BALA OKU A T=A+A/100x18 YAZ T DUR

T=A+A/100x18 ileminde

parantez almaya gerek yoktur.

arpma ve blmenin kendi

aralarnda ncelii olmad iin

A/100x18 ileminin sonucu ile A

deeri toplanr.

HAYIR art salanyor

mu?

lem

EVET

Eer ifadesinin tek durumlu

kullanmnda gerekli art

salanyorsa sadece bir ilem

yaplr. Aksi durumda herhangi

bir ey yaplmaz.

16

rnek: Klavyeden girilen pozitif sayy ekrana yazdran algoritmay tasarlayn.

ekil 1.14: Tek durumlu karar yaps rnei

1.4.2. Eer fadesinin ki Durumlu Kullanm

Biletin var m? Otobse bin Biletin yoksa Dolmua bin

EER biletin var ise otobse bin DELSE dolmua bin

Naktin varsa Nakit deme yap Naktin yoksa Kredi kart ile de

EER naktin var ise demeyi nakit yap DELSE kredi kart ile deme yap ile ifade

edilebilir.

ekil 1.15: ki durumlu karar yaps

A>= 0 m?

Bala

Dur

OKU A

YAZ A

HAYIR

EVET

BALA OKU A EER A>=0 SE YAZ A

DUR

HAYIR

art salanyor

mu?

lem1

EVET

lem2

Eer ifadesinin iki

durumlu kullanmnda

gerekli art salanyorsa

bir ilem yaplr.

art salanmyor ise

baka bir ilem yaplr.

17

rnek: Klavyeden girilen iki saydan hangisinin byk olduunu bulan algoritmay

yaznz.

ekil 1.16: ki durumlu karar yaps rnei

1.4.3. e Karar Yapsnn Kullanm

ki durumlu karar yapsnda sadece iki olaslk iin sonu alnabiliyordu. ie karar

yapsnda ise bir koul kendisinden nce gelen koulun alternatifidir.

ekil 1.17: ie karar yaps

YAZ B

A>B mi?

Bala

Dur

OKU A

YAZ A

HAYIR

EVET

OKU B

BALA OKU A OKU B EER A>B SE YAZ A DELSE YAZ B

DUR

HAYIR

art salanyor

mu?

lem1

EVET

lem2

art salanyor

mu?

lem3

HAYIR

EVET

EER art gerekleiyor ise

1. ilem

DELSE

EER art gerekleiyor ise

2. ilem

DELSE

3. ilem

EER SONU

EER SONU

18

rnek: Aadaki cret tarifesine gre aracn otopark cretini hesaplaynz. Aralarn

otopark iinde en fazla 24 saat kaldn varsayn.

Zaman deikeni T

0 - 2 saat 2 YTL

2 - 8 saat 5 YTL

8-24 saat 8 YTL

ekil 1.18: ie karar yaps rnei

YAZ 5 YTL

T

19

rnek: Klavyeden girilen puan deerine gre renci notunu hesaplayan algoritmay

yaznz.

Not sistemine gre renci puan 0- 24 ise 0 55- 69 ise 3

25- 44 ise 1 70- 84 ise 4

45- 54 ise 2 85- 100 ise 5 olacaktr.

ekil 1.19: ie karar yaps rnei

PUAN

20

1.5. Saya Mant

Daha nce incelediimiz algoritmalarda deikenler belirleniyor, programa yaplan

girdiler ile ilemler gerekletiriliyordu. Bu ilemler program iletimi srasnda birer

kez yaplyor ve program sonlanyordu. Programlamada ilemlerin arka arkaya yaplabilmesi

iin saya mant kullanlr.

imdi bu mant bir rnek ile aklayalm.

rnek: Klavyeden girilen 100 saynn toplamn bulan ve sonucu ekrana yazdran

algoritmay tasarlayn.

100 saynn toplamnn bulunabilmesi iin normal olarak 100 adet deikenin

belirlenmesi ve bunlarn toplanmas gerekir.

ekil 1.20: Klavyeden girilen saylarn toplanmas

say1

say2

say3

. .

. .

say99

say100

Byle bir deiken yaps programn

tasarlanmas ve iletimi asndan ok

hantaldr.

Bu durum 100 kova ile dolan bir su

tank iin 100 ayr kova kullanmaya

benzer.

Burada bilinmesi gereken 1 kovann

ka defa kullanlacadr.

Bala

OKU A

Dur

YAZ T

S=100 m? HAYIR

EVET

S=S+1

T=T+A

Deikenler

A (Say) A deikeni ile klavyeden her

defasnda deiik bir say alabiliriz. Bu

deikenin deeri srekli deiir nk yeni bir

say aldnda eski deeri siler.

S(Saya) Balangta deeri 0 olan saya

deikeni klavyeden say girilirken 1 deer

artar. Bu durum S=S+1 ilemi ile salanr.

Buradaki ilem matematiksel adan yanl olsa

bile saya iletimi iin ok nemlidir.

T(Toplam say) Toplam say klavyeden

girilen saylarn toplamn saklayan deikendir.

Bu deiken de saya deeri her arttnda

T=T+1 ilemine gre yeni bir deer alr

21

imdi programn iletimi srasnda dikkat edilmesi gereken baz noktalar ksaca

aklayalm.

Klavyeden saynn alnma ilemidir. Bu say istenilen deerde bir

tam say olabilir.

Saya deikeninin balang deeri 0 dr. Bu durumda eitliin sa tarafndaki deer eitliin sol tarafna atanr.

Sayacn ilk deeri 0 ise S = 0 + 1 S = 1 olur.

Sayacn yeni deeri 1 ise S = 1 + 1 S = 2 olur.

Toplam deikeninin balang deeri 0dr. Bu durumda eitliin sa tarafndaki deer eitliin sol tarafna atanr.

Klavyeden girilen 1.say 4 ise T = 0 + 4 T = 4 olur.

Klavyeden girilen 2. say 16 ise T = 4 +16 T = 20 olur.

Sayacn kontrol EER koulu ile salanr. Saya deeri ilk

durumdan itibaren her artnda EER koulu ile sorgulanr.

S=100 deil ise klavyeden yeni giri yaplmas salanr.S=100

olduunda 100 saynn toplam sonucu alnmtr.

Programa rastgele deerler verilerek almas incelenebilir.Bu yntem programlarn

test edilmesinde ok nemlidir.

OKU A

S=S+1

T=T+A

S=100 m? HAYIR

EVET

1.BALA 2.OKU A 3.T=T+A 4.S=S+1 5.EER S100 ise GT2 6.YAZ T

7.DUR

22

rnek : Ekrana 10 defa merhaba yazdran algoritmay yaznz.

ekil 1.21: Ekrana 10 defa merhaba yazlmas

nceki rnekte saya, EER karar

yapsnda belirlenen deere kadar sayyor,

sayma ilemi sona erdiinde ekrana

program sonucu yazlyordu. Yukardaki

algoritmada ise S saya deeri S=S+1

ilemi ile artmaktadr. Saya deeri her

artnda ekrana merhaba yazlr. Saya

10 deerine ulatnda ise yazma ilemi

durur.

1.6. Dngler

Dngler, saya mant ile yaplan ilemleri otomatik olarak yapan yaplardr.

1.6.1. Temel Dng Yaps

nceki konuda saya mantn rendik. Saya yapsnda bir balang deeri, art

deeri ve koul vardr. Sayma ilemi balang deerinden balar ve EER karar yapsnda

belirlenmi koul ile sorgulanr. Saya artnda koul salanmam ise program ak GT

komutu ile balang deerine gider.

Dnglerde de bir balang says, art deeri ve koul vardr.

No A S=S+1 T=T+A

1 4 1=(0+1) 4=(0+4)

2 8 2=(1+1) 12=(4+8)

3 5 3=(2+1) 17=(12+5)

4 3 4=(3+1) 20=(17+3)

5 7 5=(4+1) 27=(20+7)

6 9 6=(5+1) 36=(27+9)

7 11 7=(6+1) 47=(36+11)

8 1 8=(7+1) 48=(47+1)

9 16 9=(8+1) 64=(48+16)

Bala

Dur

YAZ

merhaba

S=10 mu? HAYIR

EVET

S=S+1 1.BALA 2.S=S+1 3.YAZ merhaba 4.EER S10 SE 5.GT 2

6.DUR

23

ekil 1.22 Saya ve Algoritmalar

Dng kullanmnda S=1, N, 1 ifadesi S deikenini 1 deerinden N deerine

kadar 1 er arttr anlamna gelmektedir.

rnek : 1` den 100`e kadar olan saylarn toplamn hesaplayan algoritmay yaznz.

ekil 1.23: Dng rnei

S=N mi ? HAYIR

EVET

lem

S=S+1

BALA DNG S=1,100,1 T=T+S DNG SONU YAZ T DUR

Dng iinde balang deeri S=1dir.Sayma

ilemi 100 deerinde bitecek ve S deikeni

dngnn her dnnde 1 artacaktr.

Program komutlarndaki

DNG

--------------

--------------

DNG SONU

ifadesi 1 den 100 e kadar olan toplama ileminin

dng sayma deeri kadar sreceini

belirtmektedir.

Sayac

algoritmas

Dng Algoritmas

(modlmzde kullanlan)

Dng Algoritmas

(Alternatif izim)

lem

S=1,N,1 lem

S=1 , N ,

1

Dng sonu

24

rnek : 1` den 100`e kadar olan tek saylar gsteren algoritmay yaznz.

ekil 1.24: Dng rnei

1.6.2. e Dngler

Daha nce rendiimiz temel dng yapsnda yaplacak ilem balang ve koul

deerlerine gre otomatik olarak tekrar ediliyordu.

Eer dng iindeki bir ilemin alt ilemleri var ise bu durumda i ie dng yaps

kullanlr. Bu yap bilgisayar programclnda ska kullanlan bir yntemdir.

ekil 1.25: Dng rnei

BALA DNG S=1,100,2 YAZ T DNG SONU DUR

1 den 100 deerine kadar olan tek saylar

gstermek iin dng deikeninin

balang deeri 1, biti deeri 100, art

deeri ise 2 olmaldr.

ie dng yapsnda iki veya daha

fazla dng bulunur.

Aklamalarmz konunun daha iyi

anlalmas asndan 2 dngl yap

zerinde yapacaz.

ekilde grlen birbirinin iine girmi

dng yapsnda d dng deeri 1

arttnda i dng N saysna kadar

dnmektedir. Bu durumda d

dngnn N kadar dnmesi i dng

iindeki ilemin M x N says kadar

yaplacan gsterir.

25

ie dng yapsn u rnek ile aklayabiliriz;

1 gnlk zaman dilimini dikkate alrsak 60 saniye sonunda 1 dakika, 60 dakika

sonunda ise 1 saat gemektedir.24 saat sonunda gn tamamlamaktadr. Bu durumu i ie

dng yapsna uyarlarsak saniye en iteki dng saat ise en dtaki dngdr.

Saat Dakika Saniye

lem (60x60x24)

ekil 1.26: ie dng rnei

rneimiz 3 dngl bir yapdr. Bir

ilemin 1 saniye srdn varsayalm.

En iteki saniye dngs 0-59 arasnda 60 defa dner. Bu durumda

dakika dngs 1 olur.

Dakika dngs 0- 59 arasnda 60 defa dndnde ise 1 saatlik zaman

dilimi elde edilir.

Saat dngs 24 defa dndnde yaplan ilem 60x60x24 =84600

defa tekrar etmitir.

26

rnek : 1-9 aras saylarn arpm tablosunu gsteren algoritmay yaznz.

BALA DNG SAAT 0,23,1 DNG DAKKA 0,59,1 DNG 0,59,1 YAZ SAAT,DAKKA,SANYE DNG SONU DNG SONU DNG SONU

DUR

BALA DNG =1, 9, 1 DNG J=1, 9, 1 YAZ arpm= x J DNG SONU DNG SONU

DUR

27

UYGULAMA FAALYET Aadaki sorulara ilikin uygulama faaliyetini yapnz.

1. Aadaki formle gre 0 Fahrenheittan 210 Fahrenheit a kadar s deerlerinin Celsius

karlklarn hesaplayan programn algoritmasn iziniz.

2. 20'den 50'ye kadar olan saylarn toplamn bulan programn ak diyagramn yaznz.

3. ki tamsaynn arpma ilemini sadece toplama ilemi kullanarak yapan programn ak diyagramn iziniz.

4. ki tamsaynn blme ilemini sadece karma ilemi kullanarak yapan programn ak diyagramn iziniz. Blm ve kalann ne olduu bulunacak.

lem Basamaklar neriler Problemi tespit ediniz.

Problem ile ilgili verileri belirleyiniz. Verilen bilgileri ve istenenleri not ediniz.

zm iin kullanlacak deikenleri belirleyiniz.

Deiken isimlendirmesini yaparken mmkn olduka temsil ettii deeri

hatrlatacak ksa isimler vermeye

alnz.

Problemi adm adm kada yaznz. Admlar belirlerken gereksiz admlardan kannz.

Her adm sadece bir ilemi temsil edecek ekilde hazrlaynz.

Ak diyagramn iziniz. Her algoritmann bann ve sonunun belli olmas gerektiini unutmaynz.

Algoritma admlarnda problemin zmn etkileyecek her hangi bir

belirsizlik olmamaldr. Dikkat ediniz.

Algoritma iinde dng kullanlm ise balang, biti ve artm miktarn

yazmay unutmaynz.

Algoritma hazrlanrken eer bir karar yaps varsa; yaplan ilem sonucunda

her trl alternatifi deerlendiriniz. Bir

sorunun cevabnn evet olabilecei gibi

hayr olabilecei de unutmaynz.

Algoritmay kontrol ediniz.

( 32) 5

9

FC

UYGULAMA FAALYET

28

KONTROL LSTES

Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz becerileri Evet

kazanamadnz becerileri Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi deerlendiriniz.

Deerlendirme ltleri Evet Hayr 1. Problemi doru tespit ettiniz mi?

2. Problemle ilgili verileri belirlediniz mi?

3. Kullanlacak deikenleri belirlediniz mi?

4. Problemi adm adm yazdnz m?

5. Ak diyagramn izdiniz mi?

6. Ak diyagramna bal olarak algoritmay oluturdunuz mu?

7. Oluturduunuz algoritmay kontrol ettiniz mi?

8. Teknolojik kurallara uygun bir alma gerekletirdiniz mi?

9. Sreyi iyi kullandnz m?

DEERLENDRME

Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.

Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz

Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

29

LME VE DEERLENDRME Bu faaliyet sonunda kazandklarnz aadaki sorular cevaplandrarak lnz.

1. Aadaki ilemin bilgisayar programndaki karln tamamlaynz.

2. Aadaki aktarma ilemlerinin sonularn tabloda gsteriniz.

A=1

B=1

C=A+B

D=C+B

E=D+A

3. Taban ve ykseklii verilen bir genin alann bulan program iin gereken ifade ile boluu doldurunuz.

BALA

OKU TABAN

OKU YKSEKLK

ALAN = ________________

YAZ ALAN

DUR

4. Eer ifadesi kullanmna ak diyagramnda karlk gelen sembol hangisidir?

A) B) C) D)

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap

verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.

Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

C D E

LME VE DEERLENDRME

1 2

1 2

R RR

R R

1* 2/.................R R R

30

RENME FAALYET-2

Bilgisayar program yazm aracn hatasz bir ekilde kuracak ve program

derleyebileceksiniz.

Bilgisayar programlama dilleri hakknda aratrma yapnz.

Derleyiciler hakknda aratrma yapnz.

2. BLGSAYAR PROGRAMLAMA

Bilgisayar iki blmden oluur. Bunlardan birincisi bilgisayarn fiziksel grnn

oluturan klavye, fare, ekran vb. Paralarnn btndr. Bilgisayarn bu fiziksel paralarn

btndr. Bilgisayarn bu fiziksel paralardan oluan ksmna donanm denir. kinci ksm

ise yazlmdr. Bu blm bilgisayara ilerlik kazandran, kullancnn bilgisayara birtakm

iler yaptrabilmesini salayan blmdr.

2.1. Yazlm Kavram

Bilgisayarn fiziksel grnne ek olarak ona yaptrmak istediklerimiz iin birtakm

emirler verebilmemiz gerekir. Bilgisayara yaptrmak istediimiz iler iin vereceimiz

emirlere komut denir. rnein bilgisayara verebileceimiz kaydet, sil, yazcya gnder gibi

emirler birer komuttur. Bu komutlar bilgisayar ile kullanc arasnda iliki kuran zel bir dil

grevi yapar. Bilgisayara istenilen ileri yaptrmak iin kullanlan komutlar zincirine

program denir. Bilgisayara yaptrlacak iler iin verilen komutlar ile bu komut zincirinden

oluan bilgisayar programlar birer yazlmdr. Ksaca, bir bilgisayarn fiziksel grnmne

ilerlik kazandran, insan abas sonunda meydana getirilen programlar ve fonksiyonlara

yazlm ad verilir.

2.1.1. Bilimsel Ve Mhendislik Yazlmlar

Bilimsel ve mhendislik konularndaki problemlerin zlmesinde kullanlan

programlardr. Bu tr programlarda veri miktar greli olarak dktr ancak matematiksel

ve istatistiksel algoritmalar youn olarak kullanlabilir. Tamamen hesaplama arlkl

ilemler ierir. Elektronik devrelerin zmn yapan programlar, istatistik analiz

paketlerini bu tr programlara rnek olarak verebiliriz.

RENME FAALYET-2

AMA

ARATIRMA

31

2.1.2. Mesleki Yazlmlar

Veritaban arlkl yazlmlardr. Genel olarak verilerin yaratlmas, ilenmesi ve

dosyalarda saklanmas ile ilgilidir. Bu tr programlara rnek olarak stok kontrol programlar,

mteri takip programlar, muhasebe programlarn verebiliriz.

2.1.3. Yapay Zeka Yazlmlar

nsan davranlarn taklit etmeyi amalayan yazlmlardr. rnek olarak robot

yazlmlar, satran gibi zeka oyunlarn oynatan programlar vs. verilebilir.

2.1.4. Grntsel Yazlmlar

Grntsel ilemlerin ve algoritmalarn ok youn olarak kullanld programlardr.

rnek olarak oyun ve animasyon yazlmlarn verebiliriz. Bu yazlmlar arlkl olarak

bilgisayarn grafik arabirimini kullanrlar.

2.1.5. Sistem Yazlmlar

Bilgisayarn elektronik yapsn yneten yazlmlardr. Derleyiciler, haberleme

programlar, iletim sistemi birer sistem yazlmdr. rnein text editr de bir sistem

yazlmdr. Uygulama programlarna gre daha dk seviyeli ilem yaparlar.

2.2. Say Sistemleri

Gnlk yaantmzda 35 YTL, 4 kg veya 17 haziran ifadelerini kullandmzda herkes

ne sylediimizi anlayabilir. Buradaki 35, 4 ve 17 desimal say sistemine aittir.

2.2.1. ki Tabanl (Binary) Say Sistemi

Saysal elektronik sistemler bize yabanc bir say sistemi kullanr. Bu say sistemine

ikilik say sistemi (binary) denir. Bilgisayarlar ve dier mikroilemci tabanl sistemler

onaltlk (heksadesimal) ve sekizlik (oktal) say sistemleriyle alr.

Desimal say sistemi 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9 rakamlarndan oluur.Bu nedenle onluk veya

on tabanl say sistemi olarak adlandrlr.Binary say sisteminde sadece 0 ve 1 rakamlar

olduu iin ikilik veya iki tabanl say sistemi olarak adlandrlr.

ekil 2.1da daireler madeni paray ifade etmektedir. Bu tabloda; madeni paralarn

miktarlar desimal say sistemi iin sol stunda ve binary say sistemi iin sa stunda

ki tabanl (binary) ve onalt tabanl (heksadesimal) say sistemleri

bilgisayar programlamaya yeni balayanlar iin renilmesi gerekli temel

konularn banda gelir.

32

sembolize edilmitir. rnein dokuz madeni parann olduu satrda bu paralarn miktarn

desimal say sistemine gre belirtmek istediimizde 9 semboln kullanmamz gerekir. Ayn

miktar binary say sistemi ile ifade etmek iin 1001 semboln kullanmalyz. 0 ve 1 saylar

desimal ve binary say sisteminde kullanlan ortak sembollerdir.

ekil 2.1: Say sembolleri

ki tabanl say sisteminde 10 saysn bir sfr eklinde, 111 saysn bir bir bir,

1001 saysn ise bir sfr sfr bir eklinde sylememiz gerekir.

ki tabanl say sistemindeki, her sembol bit (basamak) olarak adlandrlr. Her bit 0 ve

1 olmak zere iki farkl deer alabilir. Buna gre n bitlik bir say 2n deiik ekilde

oluturulabilir. 0 ve 1 saylar elektrik devrelerinde sinyal var ya da yok anlamnda

kullanld gibi, bir lambann yanp yanmadn veya bir anahtarn kapal m yoksa ak m

olduunu da gsterir.

rnek: Aada 4 bitlik saylar verilmitir. Bu saylardaki her bitin bir lamba

olduunu dnerek ledlerin yanp yanmayacan belirleyiniz.

a. 1010 b. 1000 c. 1111

zm :

Binary saylar Lambalar

1010

1000

1111

ekil 2.2: Lambalar kullanlarak binary saylarn gsterimi

Desimal Binary

0

1

2

3

4

5

6

9

7

8

0

1

10

11

100

101

110

111

1000

1001

33

rnek: Binary say sisteminde 4 bit, 8 bit ve 16 bit kullanlarak ka farkl say

yazlabilir?

zm : 4 bitlik 2 4 = 16

8 bitlik 2 8 = 256

16 bitlik 2 16

= 65536 deiik say yazlabilir.

2.2.2. Basamak Deerleri ki tabanl say sistemlerinde basamak sistemini on tabanl sisteme gre

aklayabiliriz. rnein alverie ktnz ve aldnz maln tutar 5,75 TL olsun. Bu creti

satcya aadaki ekilde olduu gibi 5 adet 1 TL, 7 adet 10 kuru ve 5 adet 1 kuru olarak

deyebiliriz.

ekil 2.3: Basamak sistemi

648 saysn yukardaki rnee gre basamaklarna ayrrsak, soldaki 6 rakam yzler

basaman, 4 rakam onlar, 8 rakam da birler basaman gsterir.

648 = 600 + 40 + 8

ki tabanl say sistemini de basamaklarna ayrabiliriz.

rnein 1001 (bir sfr sfr bir olarak okunur.)saysn dnelim.

5,75 = + +

5 7 5

1TL 10 kr 1kr

8 4 2 1 1 0 0 1

9

Onluk say sisteminde basamaklar sadan sola

10nun katlar eklinde artyordu.

ki tabanl say sisteminde basamak deerleri

sadan sola 2nin katlar eklinde artar.

1001 saysnda 1. basamanda 1 deeri vardr.

2 ve 4. basamakta 0 olduu iin bu basamaklarn saysal deeri yoktur.

8. basamakta 1 deeri olduu iin 1001

saysnn desimal karl 8+1=9 dur.

34

Binary (iki tabanl) say sisteminde taban 10 yerine 2 olduu iin basamak deerleri

20=1, 2

1=2, 2

2=4, 2

3=8, 2

4=16, 2

5=32 ... eklinde ifade edilir.

rnek olarak; (00101011)2 saysnn desimal sistemde (43)10 a eit olduunu u

ekilde kantlayabiliriz:

=0x128+0x64+1x32+0x16+1x8+0x4+1x2+1x1 =(0+0+32+0+8+0+2+1) =(43)10

En soldaki binary rakam En Byk Dereceli Rakam (The Most Significant Bit-

MSB), en sadaki rakam ise En Kk Dereceli Rakam (The Least Significant Bit-LSB)

olarak adlandrlr. Bu ifade ekil 2.4te MSB ve LSB olarak belirtilmitir.

ekil 2.4: Basamak sistemi

Saynn Deeri = (127)+(02

6)+(12

5)+(02

4)+(12

3)+(02

2)+(12

1)+(12

0)

= (1128)+(064)+(132)+(016)+(18)+(04)+(12)+(11)

= 128 + 0 + 32 + 0 + 8 + 0 + 2 + 1

= (171) 10

ekil 2.5: Binary say sistemi

28

27

128

26

64

25

32

24

16

23

8

22

4

21

2

20

1

1 0 1 0 1 0 1 1

MSB LSB

100 10 1 8 4 2 1

0 0

1 1

2 1 0

3 1 1

4 1 0 0

5 1 0 1

6 1 1 0

7 1 1 1

8 1 0 0 0

9 1 0 0 1

1 0 1 0 1 0

1 1 1 0 1 1

1 2 1 1 0 0

1 3 1 1 0 1

1 4 1 1 1 0

1 5 1 1 1 1

Desima

l Binary

35

2.2.3. Onalt Tabanl (Heksadesimal) Say Sistemi

Binary say sistemi bilgisayarn anlad tek say sistemidir. Bilgisayardan girdiiniz

tm yaz, say ve ilemler binary sayya evrilerek bilgisayar tarafndan alglanr. Fakat

binary say sisteminde yalnzca 2 rakam olduu iin byk saylar ifade etmek olduka fazla

rakamla mmkn olur. rnein desimal say olan 202 saysn 3 rakam kullanarak ifade

edebilirken ayn sayy binary say sisteminde 11001010 eklinde yazarz ki bu bizim 8

rakam kullandmz gsterir.

Bilgisayar reticileri bu sorunu heksadesimal say sistemini gelitirerek zmlerdir.

Bu say sisteminde saylar daha az rakam kullanlarak ifade edilebilmektedir. Ayrca bu say

sisteminin ayr bir stnl de binary sayya gei ve binary saydan heksadesimal sayya

geiin kolay olmasdr. Heksadesimal say sisteminde 16 sembol kullanlr. Bunlar

0,1,2,3,4,5,6,7,8,9,A,B,C,D,E,F dir.

A harfi 10 saysna, B harfi 11 saysna , C harfi 12 saysna, D harfi 13

saysna, E harfi 14 saysna ve F harfi de 15 saysna karlk gelir. Bunun yannda

heksadesimal sayy yazarken dier sistemlerde de olduu gibi taban belirtmek zorundayz.

Bu belirtme rnein; (1A)16 eklinde olabilecei gibi 1Ah eklinde de olabilir.

Heksadesimal saylar 4er bit eklinde ayrlrlar. rnein 0000 0101 binary sayy

heksadesimal olarak ifade ederken ilk drt bitin deeri sfr olsa dahi 05h olarak yazmak

zorundayz. rnek olarak heksadesimalde (F)16 says, binary sistemde (1111)2 olarak

gsterilir. Ya da (9)16 says (1001)2 dir.

Dier bir rnek ise (4C)16 says 8 bit binary sayy ifade eder. Binary yazlm ise

(0100 1100)2 dir. Heksadesimal say sistemi mikroilemci temelli uygulamalarda binary say

sistemindeki 8, 16, 32, 64 biti gsterebilmek iin sklkla kullanlr.

2.3. Programlama Dilleri

Bir dil, yalnzca o dilden anlayan insanlar ile iletiim kurabilmemizi salayan bir

aratr. Ana dili bizimki ile yan olmayan insanlar ile anlaabilmek iin onlarn dillerini

renmeye aba gsteririz. Bir bilgisayar ile anlaabilmek iin de bilgisayarn kabul

edebilecei dili renmek gerekir. Bilgisayara ancak anlad dilde komutlar verilirse

istenenler yaptrlabilir.

Bilgisayarn kullanabilecei ve anlayabilecei dile makine dili denir. Makine dili

01010101 gibi iki tabanl saylardan oluur. Bilgisayarn kullanlmaya baland ilk

yllarda, programlar makine dilinde yazlarak hazrlanmaktayd.

Makine dilinde program yazmann zorluu insanlar bir baka yolla program

yazabilme arayna gtrmtr. Bir sre sonra da kolay renilen ve problemleri daha

kolay zmeye olanak veren yksek seviyeli programlama dilleri gelitirilmitir. Bunun

yannda, programlama dilleriyle yazlan programlar bilgisayarn anlayaca hale evirecek

36

derleyiciler de ortaya kmtr. Derleyici (compiler), programlama dilinde yazlan

programlar makine diline eviren programdr.

ekil 2.6: Bilgisayarda veri ileme

PROGRAMLAMA DLLER

Dk Seviyeli Diller Yksek Seviyeli Diller

Makine Dili

Assembly Grsel Diller Grsel Olmayan Diller Visual basic C Delphi Fortran

Html Cobol

Java C++ Java script Qbasic

Turbo pascal

ekil 2.7: Programlama dilleri

Derleyicisi olan dillerde yazlan program derleyiciden geirilerek yazm hatas, saysal

hata, komut, sra hatas vb. gibi hatalar varsa bu hatalar listelenir. Programc bu hatalar

gidererek program yeniden derler. Bu tr programlar ancak btn olarak derlendikten sonra

altrabilir.

Veri Derleyici Bilgisayar Derleyici kt

Derleyiciler program kodlarn, klavyeden giri hatalar ve dilin programlama

komutlarnn yanl kullanm gibi teknik hatalar iin kontrol ederler. Ancak

programlardaki yanl bir veri veya forml gibi hatalar kontrol edemezler. Program

mantk hatalarndan arndrmak programcnn iidir.

37

Bilgisayara girilen veriler ekli ve tipi ne olursa olsun, nce derleyiciye ulaarak

makine diline evrilir. Bilgisayar verileri iler. Elde edilen sonular yine derleyicide

kullancnn anlayabilecei bir dile evrilir. Bilgisayar anlalabilir duruma getirilen

sonular verir. Bu durumu aadaki rnek ile aklayalm.

Bilgisayar belleinde tanml 256 farkl karakter vardr. Bu karakterlere ASCII kodu

ad verilir. Bilgisayar bu karakterlerin her birini bir sra numarasyla tanr. rnein A

harfinin sra numaras 65 a harfinin sra numaras ise 97dir.

Bilgisayara bir karakter (harf, rakam ya da zel iaret) yazldnda, nce bu

karakterlerin sra numaras bulunur. Bilgisayar, bu sra numarasnn 0 ve 1lerden oluan

saysal karln bulur. Bilgi bu ekliyle bilgisayarn anlayabilecei hale gelmi olur.

lemler de bu bilgi zerinden yaplr. Daha sonra kan sonu yine 0 ve 1lerden oluan bir

sonutur. Bilgisayar bu kez 0 ve 1lerden oluan bu bilginin sra numarasn bulur. Bu sra

numarasna karlk gelen karakteri sonu olarak verir.

Kullanc yalnzca verdii bilgi ve ald sonucu grr. Dier ilemler ise bilgisayar ve

derleyicilerde otomatik olarak yaplr.

ekil 2.8: Bilgisayarda veri ileme sras

2.4. C Programlama Dili

C bir sistem programlama dilidir. Sistem Programlama; donanmn ynetilmesi,

kontrol ve denetimi iin yazlan, dorudan donanmla ilikiye giren programlama eklidir.

rnein, iletim sistemleri, derleyiciler, yorumlayclar, aygt srcleri, bilgisayarlarn

iletiimine ilikin programlar, otomasyon programlar sistem programlardr. Dier

uygulama programlarna destek veren yazlmlar da ounlukla sistem programlar olarak ele

alnrlar.

2.4.1. C Programlama Dili zellikleri

C'den nce sistem programlar assembly dillerle yazlyordu. C dilinin sistem

programlarnn yazlmasnda hemen hemen alternatifsiz olduunu sylenebilir. Bugn cep

telefonlarndan, uaklardaki bilgisayar sistemlerine kadar her yerde C kodlar almaktadr.

C dilinin zelliklerini u ekilde sralayabiliriz.

C algoritmik bir dildir. C'de program yazmak iin yalnzca dilin yazm kurallarn ve yapsn bilmek yetmez, genel bir algoritma bilgisi de gerekir.

Bilgisayara verilen bilgi 2 +

3

Saysal karl

00110010 00101011

00110011

Karakter sra

numaras 50 43

51

lem

sras

Saysal Sonu 00110101

Sonucun karakter

sra numaras

53

Kullancya verilen sonu

5

38

C dier dillerle kyaslandnda tanabilirlii ok yksek olan bir dildir. nk 1989 ylndan bu yana genel kabul grm standartlara sahiptir. fade gc

yksek, okunabilirlik zellii gl bir dildir.

C ok esnektir. Dier dillerde olduu gibi programcya kstlamalar getirmez. Gl bir dildir. ok iyi bir biimde tasarlanmtr. C'ye ilikin operatrlerin ve

yaplarn birou daha sonra baka programlama dilleri tarafndan da

benimsenmitir.

C verimli bir dildir. Seviyesinden dolay hzl alr. Verimlilik konusunda assembly diller ile rekabet edebilir.

C doal bir dildir. C bilgisayar sisteminin biimiyle uyum iindedir.

2.4.2. C Programnn Derlenmesi

Daha nce de bahsedildii gibi bilgisayarlar sadece makine dilinde yazlan kodlar

ileyebilirler. Yksek seviyeli dillerle yazlan programlar makine diline derleyiciler

(compiler) vastasyla dntrlrler.

C programlama dilinde derleme ilemi ekil: 2.4 de gsterilmitir. Kaynak kod

herhangi bir kelime ilemci program yardmyla girilir. (kaynak kodun dosya uzants .c

olmak zorundadr.) ncelikle, nilemci (preprocessor) kaynak kod iindeki # ile balayan

nilemci komutlarn kontrol eder. Daha sonra bir makroyu atar yada baz ktphane

dosyalarn okur ve iler. Bundan sonraki admda derleyici tarafndan ilenen dosya, makina

diline evrilir. Makina dili haline dnm kodun bu haline nesnesel program (object

program) ad verilir. Bu admda nesnesel program, fonksiyonlarn makina diline evrilmi

kodunu ve iletim sisteminde iletilecek gerekli bilgileri iermez.

Balayc (Linker) fonksiyonlarn makina kodunu, nesnesel program ierisindeki

ktphane ad verilen dosya ierisinde balamaya ve bu kodu altrmak iin gerekli

bilgileri hazrlamaya yarar ve dosyann son hali altrlabilir dosya (executable

program) olarak adlandrlr.

Temel bir C program aadaki gibi olacaktr.

Program iine /* -------- */ eklinde yazacanz aklama satrlar derleyici

tarafndan dikkate alnmaz.

# iareti programda nilemci kullanlacan belirtir. Her C program ifadesi ile balar.Standart giri k (standart input output) anlamna

/* ilk C programi */ #include main() { printf("Merhaba Dnya!\n"); }

1

2

3

4

39

gelen bu ifade temel komutlarn kullanlabilmesini salayan ktphane

dosyasdr.Baka bir ifade ile #include, derleyiciye stdio.h

ktphanesindeki fonksiyonlar program ile birlikte derleme iini yaptrr.

C programlar fonksiyonlardan meydana gelir.main() (temel) fonksiyonu her programda mutlaka kullanlmas gereken bir fonksiyondur. Bu fonksiyon kme

parantezi ile balar ve biter.

Bilgisayar ekranna kt verebilmek iin printf komutu kullanlr. Komut iine yazlacak ifade karakterleri arasnda olmaldr. Program fonksiyonu (main())

iinde kullanlan her komut; karakteri ile sonlandrlmaldr. Aksi halde

derleyici komutu dikkate almaz. \n ifadesi merhaba dnya yazdktan sonra

bir alt satra gemek iin kullanlr.

ekil 2.9: Derleme lemi

Ktphanee

n ilemci

C kaynak kodu

Ktphane dosyas

Derleyici

Balayc

Nesnesel Program

altrlabilir program

40

Bir C programn derleme ileminin algoritmas aadaki ekilde olabilir:

ekil 2.10: Program derleme ilem sras

2.4.3. Program editrnn kullanlmas

Bir bilgisayar programndaki tm komutlar ve ifadelerin hepsine Kaynak Kodu ad

verilir. Kaynak kodu bilgisayarn hafzasna program editr kullanlarak yazlr. Yazlan

program derleme (compile) ve altrma (run) ileminden nce bir diske (disket veya sabit

disk vb.) uzants .C olacak ekilde bir dosya altnda saklanr.

Aada Turbo C derleyicisinin kurulumu ve rnek programn derlenmesi

aklanmaktadr.

Derleyici ve program editrnn ayn yapda kullanld Turbo C

internet zerinden cretsiz olarak indirilebilir.

Hatay dzelt

Program altr.

Dur

Bala

Program bilgisayara

gir

Program kaynak

dosya olarak kaydet

EVET

HAYIR Hata var m ?

Kaynak dosyay derle

41

Sktrlm Tcpp30 dizini bilgisayarda belirlenecek sabit disk iinde alr.

Sabit disk iinde alan Tcpp30 dizini ile beraber yeni bir dizin oluturmalsnz. Bu dizinin ismini daha sonra deitirebilirsiniz. Yapacanz programlarn .exe uzantl uygulanabilir dosyalar ve nesne dosyalar bu dizin iinde saklanacaktr

Tcpp30 dizini iindeki BIN

dizinine girilir.

42

BIN dizini iindeki TC isimli

MS-DOS semboll simge

tklanr.

Editr mensnden yeni bir

alma sayfas alr.

file new

Alan alma

sayfasna isim

verilir. (ornek_1)

file save as

43

Ekran ile ilgili dzenlemeleri yapan nilemci

Turbo C editrnde programn ekran grnts ve fonksiyon zellikleri

iin aadaki ifadelerin programlarnza eklenmesi tavsiye edilir.

Program sonularnn ekranda kalmasn salayan fonksiyon

Program ve fonksiyonlar sona erdiren komut

Derleme ilemi Alt + F9

Baarl bir derleme sonucu

44

Program komutlar bilgisayar donanmlarna ynelik yazldndan dolay bunlarn

hatasz olmas gerekmektedir. ou zaman hatalar, yanl yazlm bir komut, noktalama

iaretlerinde yaplm bir hata vb. olabilirler. Dolays ile hatal yazlm bir program kodu

derlendii zaman program almaz ve yaplan hatalar editrn alt ksmnda alan bir

pencerede belirtilir.

Genelde programlamada yaplan en yaygn hata ise spesifik yap hatasdr (syntax

error) ve bu hata tr genellikle komut formatnn yanl yazlmasndan kaynaklanr. Oluan

hatalar gidermek iin editrn altnda bulunan hata penceresinde hatalarn olutuu satrlar

tespit edilip daha sonra hatalarn dzeltilmesi yaplr. Eer hata dzeltilemiyorsa C program

dili ile ilgili bir referansa mracaat edilir. Baka bir yol ise programdaki hatann olduu

yerler programdan kartlp alternatif yazlm ile programn adm adm altrlmas ile

bulunmasdr. Bu ilem F8 tuu ile yaplr. Aadaki ekilde editr zerinde hata

mesajlarnn olutuu hata penceresi ile program kaynak kodu grlmektedir:

Baarsz bir derleme sonucu Hata: printf fonksiyonunda

(;) eksiklii

Baarl olarak derlenmi bir program altrma Ctrl + F9

45

GCC Kullanm GCC unix trevi iletim sistemlerinde kullanlan c derleyicisidir. GNU C

Complier kelimelerinin ba harflerinden olumutur. Gcc cretsiz bir derleyicidir, bu

nedenle kullanm olduka yaygndr.

Gccnin bir ok versiyonu vardr. Unix trevi iletim sitemi kullanlan

bilgisayarnzdaki gcc versiyonunu grntlemek istediinizde aadaki komutu

kullanabilirsiz.

bu komutu yazdnzda karnza gcc programnn nasl konfigre edildii ve

versiyon bilgileri karnza gelecektir.

imdi ilk gcc kullanmn renmek amac ile aada verilen kodu yazp bu

kodu merhaba.c olarak kaydedelim.

Not : Bu program herhangi bir unix editr programnda yazabilirsiniz.

rnein vi, pico, gedit gibi.

# gcc v

#include

main()

{

printf( Merhaba Dnya);

}

Uygulanabilir dosya Ornek_1.exe (temp dizini iindedir)

C dili iin farkl derleyiciler kullanmak mmkndr. Gnmzde en popler

derleyiciler visual C++, visual C, gcc arasnda saylabilir.Bu derleyicilerden gcc

cretsiz olduu iin gnmzde ok kullanlan derleyiciler arasna girmitir.

Aada gcc ile ilgili ek bilgi verilmektedir.

46

Yukarda yazdmz merhaba.c dosyasn derleyelim. En basit ekli ile

derlemek istenirse aadaki komut kullanlabilir.

Eer herhangi bir hata mesaj ile karlamadysak derleme ilemi baarl olmu

demektir. Bu komut satr eklinde derlenirse derleyici otomatik olarak altrlabilir

dosya trnde a.out adnda bir dosya oluturacaktr. Bu dosyay altrmak iinde

aadaki komut yazlabilir.

Bu durumda ekrana Merhaba Dnya yazdrlacaktr. Baka bir c dosyas

oluturup ayn ekilde derlendiinde her derleme sonunda a.out dosyas

oluturulacaktr. Bu durumda sadece son derlenen dosyay altrabiliriz. Bu

karkl engellemek amac ile -o parametresinini kullanabiliriz. -o

parametresinin bitiiine altrlabilir trden oluturulacak dosyann ismi yazlr.

Aada gcc derleyicisinin -o parametresinin kullanm ile ilgili rnei

grebilrsiniz.

Bu durumda gcc merhaba.c dosyasn derleyerek bu derleme sonunda

merhaba adnda bir dosya oluturulacaktr. Bu dosyay altrmak iin aadaki

formatta yazabilirsiniz.

Bylelikle oluturulan dosyay altrm oluruz.

imdide aadaki program derleyelim. Dosya adn matematik.c verelim.

Derleme srasnda aadaki dzeni kullanacaz.

#include

#include

main(){

int a=80;

printf(%d derecenin Kosinusu=,a,cos(a));

}

#./mrehaba

#gcc merhaba.c

#gcc merhaba.c o merhaba

# gcc -o matematik matematik.c -lm

# ./a.out

47

Burada derleme komut dizisinde eklediimiz lm parametresi matematik

ktphanesi ile balanty salar.

Sadece math.h dosyasnda deil dier baz ktphaneler de eklendiinde derleme

komutuna da baz eklentiler yapmak gerekir. rnein aada yazdmz nc.c

dosyasnda ncurses.h ktphanesi kullanlm.

nc.c programn derlemek iin yazacamz komutlar ve eklentileri aadaki

gibi olacaktr:

Burada lncurses -ncurses ktphanesi ile link kurulacan ve -

I/usr/local/include satr ile de kullanlan ktphanelerin bulunduu klasr yol olarak

gsterilir.

Tabi sonu olarak nc adl altrlabilir dosya oluturulur. altrmak iin

aadaki komut kullanlabilir:

Gcc derleyicisin daha bir ok ek parametresi kullanlabilir. Bunlarla ilgili daha

geni bilgiye web sitelerinde rahatlkla ulaabiliriz.

#./nc

#gcc o nc nc.c I/usr/local/include lncurses

#include

main(){ initscr();

printw("Merhaba Dnya ");

refresh();

getch();

endwin();

}

48

UYGULAMA FAALYET Turbo C editorn altrarak dosya ama, kaydetme ve altrma ilemlerini

yapnz.

lem Basamaklar neriler Turbo C editrn anz. Turbo c editrn atktan sonra

options blmnden directories

seceneinin doru ayarlanm olmas

gerekir.

Yeni bir dosya anz.

Her hangi bir rnek program yaznz. Programn yazm kurallarna dikkat ediniz.

Bu dosyay kaydediniz. Programa isim verirken ( . , / + -) karakterlerini kullanmamaya zen

gsteriniz.

Program derleyerek alma testi yapnz. Derleme sonrasnda hata var ise komutlarn doru yazlp

yazlmadn kontrol ediniz.

Dosyann kaydedilip edilmediini kontrol ediniz

UYGULAMA FAALYET

49

KONTROL LSTES

Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz becerileri Evet,

kazanamadnz becerileri Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi deerlendiriniz.

Performans Deerlendirme Evet Hayr

1. Programlama yazm aracn bilgisayarnza kurdunuz mu ?

2. Programlama yazm arac kurulumunda gerekli ayarlamalar yaptnz m?

3. Yeni bir dosya oluturdunuz mu?

4. Dosyay doru olarak kaydettiniz mi?

5. Program yazp tekrar kaydettiniz mi?

6. Program derlediniz mi?

7. Program doru alyor mu?

8. Teknolojik kurallara uygun bir alma gerekletirdiniz mi?

9. Sreyi iyi kullandnz m?

DEERLENDRME

Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.

Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz

Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

50

LME VE DEERLENDRME Aadaki sorular dikkatlice okuyarak doru seenei iaretleyiniz.

1. Binary (ikili) say sisteminde 6 haneli ka farkl say yazabiliriz. A) 25 B) 26 C) 29 D) 27

2. Binary 1101 saysnn desimal (onluk) say sistemindeki karl aadakilerden hangisidir?

A) 13 B) 14 C) 15 D) 16

3. Aadaki derleyicilerden hangisi unix trevi iletim sistemlerinde kullanlan c derleyicisidir?

A) Bcc B) Tcp C) Gcc D) turbo c

4. Aadaki programlama dili-tip elemelerinden hangisi yanltr. ? A) Visualbasic- Grsel dil B) Java grsel dil C) Assembly- Dk seviyeli programlama dili D) C grsel dil

5. Turbo C de program ierisinde dikkate alnamamasn istediimiz satrlarn sonuna ve bana hangi iareti koymalyz?

Balang Son

A) /- -/ B) # # C) D) /* */

6. Turbo C editrnde aadaki men ve alt seeneklerin hangisini seerek program derleyebiliriz?

A) Compile- Compile seenei B) File- New seenei C) Options-directories seenei D) Compile - Link seenei

LME VE DEERLENDRME

51

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap

verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.

Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.

52

MODL DEERLENDRME

PERFORMANS TEST (YETERLK LME)

Modlde yaptnz uygulamalar tekrar yapnz.

Modlde kazandnz becerileri aadaki tablo dorultusunda lnz.

Performans Deerlendirme Evet Hayr

Problemi doru tespit ettiniz mi?

Deiken isimlerini belirlendiniz mi?

Ak diyagramn izdiniz mi?

Komut listesini yazdnz m?

Ak diyagramn ve komut listesinin uyumunu kontrol ettiniz

mi?

Programlama yazm aracn bilgisayarnza kurdunuz mu?

Programlama yazm arac kurulumunda gerekli ayarlamalar

yaptnz m?

Yeni bir dosya oluturdunuz mu? Dosyay doru olarak kaydettiniz mi?

Program yazp tekrar kaydettiniz mi?

Program derlediniz mi?

Program doru alyor mu?

Teknolojik kurallara uygun bir alma gerekletirdiniz mi?

Sreyi iyi kullandnz m?

Modl deerlendirmeniz sonucunda hayr seeneini iaretlediiniz ilemleri tekrar

ediniz.

MODL DEERLENDRME

53

CEVAP ANAHTARLARI RENME FAALYET1N CEVAP ANAHTARI

1 R1+R2

2 C D E

2 3 4

3 TABAN*YKSEKLK /2

4 C

RENME FAALYET2N CEVAP ANAHTARI

1 B

2 A

3 C

4 D

5 D

6 A

CEVAP ANAHTARLARI

54

KAYNAKA

ISHIDA Yasuhiro, Hideki MURAKAMI, Ito KOICHI, Grcan AYIR,

Bilgisayar Kontrol Teknolojisi, M.E.BJICA, 2005.

KAYNAKA