TMMOB ENGELL MHENDS, MMAR

VE EHR PLANCILARI ALITAYI

24 Aralk 2011

ada Sanatlar Merkezi

ANKARA

ISBN: 978-605-01-0305-2

Bask: Maek Basn Yayn Tanm Tic. San. Ltd. Tel: (312) 433 23 10 Faks: (312) 434 03 56Adakale Sokak No:32/27 Kzlay/ANKARA

Trk Mhendis ve Mimar Odalar BirliiSelanik Caddesi No:19/1Yeniehir 06650 ANKARA

Tel: 0312 418 12 75Faks: 0312 417 48 24

Web: www.tmmob.org.trE-Posta: tmmob@tmmob.org.tr

Bask Tarihi: 11.02.2012

3SUNU

znesinde insan olan TMMOB, mesleki ve toplumsal sorumluluunun bir gerei olarak tm gc ile almaya ve retmeye devam etmektedir. lgilendiimiz dier sorun alanlarnda olduu gibi engellilik alanna da bilim ve tekniin birikimini ve sorun zc gcn aktarmay hedefledik ve yola koyulduk.

TMMOB Engelli Mhendis, Mimar ve ehir Planclar altay bu alanda yaptmz ilk almadr ve bundan dolay bizim iin ayr bir neme sahiptir. Engellilik konusunu olduka nemsemekteyiz. nanyorum ki, TMMOB nmzdeki dnemlerde de engellilik konusunu gndeminde tutacak ve almalarna devam edecektir.

Elinizdeki kitap, engellilik alannda attmz ilk admn ardndan yeni admlarn gelmesine katk sunmas iin hazrlanmtr ve etkinliin sunumlarn, konumalarn iermektedir.

TMMOB Engelli Mhendis, Mimar ve ehir Planclar altay Dzenleme Kuruluna, katk sunan bilim insanlarna, kurum temsilcilerine ve etkinliin gereklemesinde emei geen tm arkadalarmza teekkr ediyorum.

Ayrca altayn Forum blmnde sz alan, tm zorluklara ramen zellikle mesleki yaamlar boyunca engel tanmadklarn gstermi olan deerli meslektalarmza zel olarak teekkr ediyorum.

ubat 2012

Mehmet SoancTMMOB Ynetim Kurulu Bakan

4ALITAY DZENLEME KURULU

Ayegl Orukaptan TMMOBHaluk Grkan TMMOBAlaeddin Aras TMMOBNazar Yldrm evre M.O Ercan Dursun Elektrik M.Omer zgl Fizik M.OFerhat Erz Mimarlar O. Metin Korkmaz naat M.O Gkhan Duman Jeofizik M.O Rza Soypak Jeoloji M.O Halil Kutlu Kimya M.O Deniz Arkan Maden M.OBar Levent Makina M.O Refik Erdoan Mimarlar Odas Redife Kolak Peyzaj Mim. O. mit zcan ehir Planclar O. H.brahim elik Tekstil M.O

5ENGELL ALITAYI PROGRAMI

24 Aralk 2011

09.30 Kayt

10.00 Al Mehmet SOANCI TMMOB Ynetim Kurulu Bakan

10.15 Film gsterisi

10.30 - 12.30 1. OTURUM: ENGELL YAAMA TOPLU BAKI Oturum Bakan mer zgl altay Dzenleme Kurulu Bakan

Engelliler le lgili Mevcut Yasa ve Ynetmelikler Ayegl Badur Peyzaj Mimarlar Odas

BM Uluslararas Engelli Haklar Szlemesi Yrd.Do. dil Il GlBilgi niversitesi Uluslararas Hukuk ve nsan Haklar Hukuku retim Grevlisi

Engelliler in Ulalabilirlik Dr. Deniz alayan Gm zrl ve Yal Hizmetleri Genel Mdrl

Engellilere Psikolojik ve Sosyal Etkiler Adem Kuyumcu Engelsiz Hayat Dayanma Dernei Bakan

12.30 - 13.30 Yemek Aras

13.30 - 15.30

2. OTURUM: KURUMLAR ADINA KONUMALAR

Oturum Bakan Alaeddin ArasTMMOB Ynetim Kurulu yesi

T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanl zrl ve Yal Hizmetleri Genel Mdrl

Fatma Gkmen

ODT Mezunlar Dernei Engelsiz Yaam KomisyonuM.Fevzi Torun

ankaya Belediyesi Eser Atak

6 Engelliler Konfederasyonu Hasan Tatar

Dikkat Eksiklii Hiperaktivite ve zel renme Gl DerneiH.Nezih ngr

15.30 -15.45 Ara

15.45 - 17.45 3. OTURUM: FORUM / ENGELL MHENDS, MMAR, EHR PLANCISI OLMAK

Oturum Bakan Ayegl OrukaptanTMMOB Ynetim Kurulu yesi

7EKN ZBEK Sunucu

Deerli Konuklar, Oda Bakanlarmz, TMMOB Ynetim Kurulu Bakanmz Sayn Mehmet Soanc, bir gn boyunca srecek olan TMMOB engelli mhendis mimar ve ehir planclar altayna ho geldiniz. TMMOB ynetim kurulu tarafndan 9 Ekim 2010 tarihli toplantda karar altna alnan ve engelli mhendis, mimar ve ehir planclarnn kamuda ve zel sektrde istihdam, alma yaamlarnda karlatklar sorunlar ve bu sorunlara ilikin zm nerilerini ortaya koyabilmek amacyla dzenlenen TMMOB Engelli Mhendis, Mimar ve ehir Planlamaclar altaynn al konumasn yapmak zere TMMOB Ynetim Kurulu Bakan Mehmet Soancy krsye davet ediyorum.

MEHMET SOANCI TMMOB Ynetim Kurulu Bakan

Deerli Konuklar,Sevgili Arkadalar,

Hepinizi TMMOB Ynetim Kurulu adna sevgiyle, saygyla, dostlukla selamlyorum. TMMOB Engelli Mhendis, Mimar ve ehir Planclar altayna ho geldiniz.

Bugn, bilim ve tekniin insanlk yararna kullanlmasnn bilincini ve kltrn, yol ve yntemlerini, yelerimizden aldmz g ile reten ve icra eden abalarmza, kolektif mekanizmalarmzdan birisi olan altay araclyla bir yenisini daha ekliyoruz.

TMMOB engelli konusunu olduka nemsemektedir. Bu alanda Birliimiz bnyesinde yeni bir balk ayoruz ve birikimlerimizi bu balk ile harmanlamaya alacaz. Engelli konusunda Birlik olarak daha yolun banda olmann heyecan ve umudu ile sizleri sevgiyle, saygyla, dostlukla selamlyorum.

Deerli Konuklar,Sevgili Arkadalar,

Bilim ve teknik, insanln ihtiyacn karlamak ve hayat kolaylatrmak anlamnda tarihsel sre iinde nemli bir yol kat etmi ve byk bir bilgi birikimi olumutur. Ancak bu bilgi insanlk yararna yeterince kullanlamamaktadr. Bilgi, belli bir kesimin elinde bir iktidar gc olarak konumlandrlmtr. Kapitalizmin her eyi piyasa metas olarak tanmlamas ve bilgiyi belli bir kesimin elinde tutmas bunun temel nedenlerindendir. Bu durumdan lkemizde yaayan engelli yurttalarmz daha da fazla etkilenmektedirler.

rnein, bilim ve teknik depremin doasn zmtr. Bu bilginin nda admlar atldnda bir doa olay olan depremin, insanlarn canna ve malna byk zararlar veren bir faciaya dnmesinin nne geilebilecektir. Ancak daha getiimiz aylarda yaadmz Van depremleri sonras oluan faciaya baktmzda hala bilimin ve tekniin gereklerine gre davranmamakta srar edildii grlmektedir. Buradan, byk bir acya dnen Van depreminde hayatn kaybedenlerin ailelerine basal, yaral yurttalarmza da gemi olsun dileklerimi iletiyorum.

8Deerli Konuklar,Sevgili Arkadalar,

Neoliberal anlayn biimlendirdii gnlk yaam, odanda daha fazla kar hrs olan politikalar ile giderek tahribata uramaktadr. nsani deerlerin yerini piyasa deerleri ile deitiren hakim anlay, kolektif yaklam da tasfiye ederek toplumun paralanmasna ve insanlarn atomize olmasna yol amtr. nsanlar, bal olduklar toplumdan ve onun sorunlarndan koparan bu anlay doal olarak topluma kar tanmas gereken sorumluluklar da silikletirmi ve yok etmitir. Kapitalizmin tketim kltr ierisinde piyasa metas olarak deer biilmeyen her ey toplumsal anlamda bir deer olma niteliini kaybetmi, beraberinde toplumsal rme de gelimitir. Elbette sosyal devletin tasfiye edilmesi ve devletin stlenmesi gereken sorumluluklarn piyasa koullarna havale edilmesinin yaratt koullarla bu durum aktnda tablo daha da netlemektedir. Bu sonular en fazla da engelli yurttalar etkilemitir. nk bu arpk dzlem engelli yurttalarmz ikinci snf bir insan durumuna getirmitir.

Gndelik yaamn rutin yaps engelli yurttalarmz iin daha ar sonular dourmaktadr. Kentlerimizin fiziki yapsndan eitime, sala, ulama ve alma yaamna kadar tm alanlar engelli yurttalarmz iin bir ikencehaneye benzemektedir. Kimi zaman yaadmz mekanlarda bir yerden baka bir yere ulamak engelli yurttalarmz iin in seddini amaya benzemektedir. Nfusumuzun %12sini oluturan byk bir kesim, hayatn dna itilmi bir durumdadr.

Kaldrmlar, yollar, merdivenler, kaplar, tuvaletler, tama aralar ve sayamadmz daha nice ey almas gereken birer engel olarak yaam zorlatrmaktadr. Bu sorunlarn engelli yurttalarmz lehine zlmesi mmkndr. Ancak, 572 Sayl Kanun Hkmnde Kararname ve zrller Kanunu ile ngrlen fiziksel evrenin, kamu binalarnn ve kamusal kullanm alanlarnn engellilere uyumlu hale getirilmesi ykmll halen yerine getirilmemitir. Bu ykmllklerin yerine getirilmesi iin tannan srenin dolmasna birka ay kalm olmasna ramen admlarn ciddiyetle atlmam olmasn anlayabilmek imkanszdr.

Mevcut szlemeler, yasa ve ynetmelikler engelli yurttalarmz lehine sonular retmekten uzak, yetersiz ve kat zerinde dzenlemeler olarak kalmakta, engelliler adeta yok saylmaktadr. Altnda lkemizin de imzas bulunan Birlemi Milletler Engelli Haklar Szlemesinin eki olan htiyari Protokoln de onaylanmas ve i hukuk metni haline getirilmesi gerekmektedir.

Sevgili Arkadalar,

alma yaamn belirleyen politikalar da en ok engelli alanlar vurmaktadr. Bu durumdan TMMOB yesi engelli mhendis, mimar ve ehir planclar da dorudan etkilenmektedir. Bilindii zere 657 ve 4857 sayl yasalar erevesinde zorunlu istihdam kotalar mevcuttur. zel sektrde 50 ve 50nin zerinde ii altran i yerlerinde %3, kamu sektrnde %4 ve devlet memurluunda %3 orannda engelli alan istihdam edilmesi zorunludur. zel sektr ve kamu iverenlerinde zrl personel istihdam edilmedii durumlarda istihdam edilmeyen her bir kii iin para cezas uygulanmaktadr. Bu cezai yaptrm nedeni ile zrller iin ayrlan kadrolarda personel istihdam %80e ulamtr. Ancak, para cezas devlet memurluu kontenjan iin uygulanmamaktadr.

9Devlet Personel Bakanl 2011 yl Austos ay verilerine bakldnda toplam memur saysnn yzde %3 olan 44.198 kiilik engelli kontenjannda 23.360 kiilik engelli a mevcuttur. stelik bu rakamlara 633, 634, 635,637, 638, 639, 640, 641, 644 ve 645 sayl KHKlarla yeni kurulan Bakanlklarda istihdam edilen saylar ve ak memur saylar dahil edilmemitir. Bu rakamlar da dahil edildiinde engelli memur a 30 binin zerine kmaktadr.

Engelli yurttalarmz iin zel eitim ve rehabilitasyon hizmetleri devletin asli ykmll olmasna ramen bu alan son yllarda hzla zel sektre devredilmitir. lkemizdeki isizlik, yoksulluk ve hayat pahallnn kskac altnda engelli yurttalarmz bu hizmetlere ulaamamaktadr. Sosyal devletin tasfiyesi ile daha fazla kar hrsnn ar faturas engelli yurttalarmza da detilmektedir. Engelli yurttalarmzn piyasann acmasz koullarna teslim edilmesi kabul edilemez bir durumdur.

Sevgili Arkadalar,

altaymzn ilk oturumunda Engelli Yaama Toplu Bak bal altnda; Engelliler le lgili Mevcut Yasa ve Ynetmelikler, BM Uluslararas Engelli Haklar Szlemesi, Engelliler in Ulalabilirlik, Engellilere Psikolojik ve Sosyal Etkiler konular zerine deerli meslektalarmz ve bilim insanlarmz sunumlarn gerekletireceklerdir. kinci oturumda kurum ve kurulularn almalarn ve grlerini temsilcileri aracl ile dinleyeceiz. nc oturumda ise Engelli Mhendis, Mimar ve ehir Plancs Olmak bal altnda bir forum gerekletireceiz.

Son oturumda dzenlenecek olan Forum TMMOB asndan ayrca bir neme sahiptir. Bu tartmalarn; meslektalarmzn sosyal, siyasal ve mesleki yaamlarnda hangi zorluklarla karlaarak inadna almaya ve yaamaya devam ettiklerinin TMMOB ortamnda yeterli dzeyde kavranmasna ve bilince karlmasna byk katks olacaktr. Forumda gerekleecek tartmalarn ve ortaya konan grlerin ayn zamanda TMMOBye yol haritas karabilecek bir altl reteceine de inanyorum. Bu nedenle, engellilik alan ile ilgili uzman arkadalarmzn sunumlar sonrasnda forum blmnde, istinasz olarak salonda bulunan tm mhendis, mimar ve ehir plancs meslektalarmzn sz alarak konumalar; duygu ve dncelerini, gr ve nerilerini ifade etmeleri olduka nemlidir.

znesinde insan olan TMMOB, mesleki ve toplumsal sorumluluunun bir gerei olarak engellilik alanna bilim ve tekniin birikimini ve sorun zc gcn aktarmay hedeflemektedir. TMMOB Engelli Mhendis, Mimar ve ehir Planclar altaynn bu anlamda yolumuzu aydnlatacak bir fener olacana inanarak yolumuz ak olsun diyorum.

EKN ZBEK SunucuKonumasndan dolay TMMOB Ynetim Kurulu Bakan Mehmet Soancya teekkr ediyoruz. TMMOB engelli mhendis, mimar ve ehir planclar altaynn Engelli Yaama Toplu Bak balyla gerekleecek olan ilk oturumu ynetmek zere altay Dzenleme Kurulu Bakan Sayn mer zgl davet ediyorum.

10

1.OTURUM

ENGELL YAAMA TOPLU BAKI

Oturum BakanMER ZGL altay Dzenleme Kurulu Bakan

Deerli Konuklarmz ncelikle ho geldiniz. TMMOBnin dzenledii Engelli Mhendis, Mimar ve ehir Planclar altayna ho geldiniz. Bir gn boyunca engellilerin sorunlar, zm yollar hakknda hep birlikte tartacaz. lk oturumda ncelikle konu balklarmz olarak drt tane konu balmz var. lk konumuz Peyzaj Mimarlar Odasndan Sayn Ayegl Badur Hanmefendi Engellilerle lgili Mevcut Yasa ve Ynetmelikler hakknda bize bir takm bilgiler verecek. Kendisini buraya davet ediyorum. Bir sonraki konuda Bilgi niversitesi Uluslararas Hukuk ve nsan Haklar Hukuku retim yesi Sayn Yrd. Do. dil Il Gl Hanmefendi Engellilerin Haklarna likin Birlemi Milletler Szlemesi hakknda bize bir takm bilgiler verecek. nc konumuzda zrl ve Yal Hizmetleri Genel Mdrlnden Sayn Dr. Deniz alayan Gm Hanmefendi Engelliler in Ulalabilirlik hakknda yine bize bilgiler verecek. Son oturumda ise Engelsiz Hayat Dayanma Derneinden Sayn Adem Kuyumcu Beyefendi Engellilere Psikolojik ve Sosyal Etkiler hakknda almalarla bilgiler verecek. Ben sz Sayn Ayegl Badur Hanmefendiye brakyorum.

ENGELLLER LE LGL MEVCUT YASA VE YNETMELKLER

AYEGL BADURPeyzaj Mimarlar Odas

Sayn Bakanm, Deerli Katlmclar,

Ben peyzaj mimarym. Bir sredir Aile ve Sosyal Politikalar Bakanl zrl ve Yal Hizmetleri Genel Mdrlnde ulalabilirlik konusunda alyoruz. Odamzdan engellilerle ilgili mevzuat konusunda bir sunum yapma talebi gelince uzmanlk konum olmamasna ramen yapmay kabul ettim. Size sadece zrllerle ilgili kanunlar kapsamnda bir sunum yapmaya alacam.

ncelikle TC Anayasasnda ek fkrada ocuklar, yallar, zrller, harp ve vazife ehitlerinin; dul ve yetimleriyle malul ve gaziler iin alnacak tedbirler eitlik ilkesine aykr saylamaz, tedbiri yer almaktadr. Engelli haklarna ilikin szlemenin onaylanmasnn uygun bulunduuna dair kanunda Trkiye Cumhuriyeti adna 30 Mart 2007 tarihinde New Yorkta imzalanan engellilerin haklarna ilikin szlemenin onaylanmas uygun bulunmutur.

5378 sayl zrller ve baz kanun ve KHKde deiiklik yaplmas hakknda kanunun amac zrlln nlenmesi, zrllerin salk, eitim, rehabilitasyon, istihdam,

11

bakm ve sosyal gvenliine ilikin sorunlarnn zm ile her bakmdan gelimelerini ve nndeki engelleri kaldrmay salayacak tedbirleri alarak topluma katlmalarn salamak ve bu hizmetlerin koordinasyonu iin gerekli dzenlemeleri yapmaktr. 5378 sayl kanunla bir ok kanunda deiiklikler yaplmtr. Bu kanun zrlleri, ailelerini zrllere ynelik hizmet veren kurum ve kurulular ve dier ilgili kiileri kapsar. Baz tanmlar yaplmtr bu kanunun ilk blmnde onun dnda bu kanunun kapsamnda hizmetlerin yerine getirilmesinde genel esaslar belirlenmitir. Devletin zrllerin ve zrlln her tr istismarna kar sosyal politikalar gelitirmesi gerektii, zrller lehine ayrmclk yaplamayaca, ayrmclkla mcadele zrllere ynelik politikalarn temel esas olduu gibi maddeler yer almaktadr bu kanunda.

Bunun dnda snflandrma, bakm, ruhsatlandrma, hizmet sunumu, bakm eitleri, rehabilitasyon, erken tan ve koruyucu hizmetler, i ve meslek analizi, istihdam, eitim ve retim, eitsel deerlendirme konularnda hangi kurumlarn yetkilendirildii konusunda aklamalar getirilmi. karacaklar ynetmeliklerde eski adyla zrller daresi Bakanlyla mtereken ynetmelik karmalar gerektiine deinilmitir. Bu kanunun nc blmnde 5378 sayl kanunla deitirilen baz kanunlara ve deitirilen maddelere yer verilmektedir. Bunlardan bazlar kat mlkiyetli kanunu, devlet memurlar kanunu, emlak vergisi kanunu, noterlik kanunu, 65 yan doldurmu muhta, gsz ve kimsesiz vatandalara aylk balanmas hakknda kanun, sosyal hizmetler kanunu, karayollar trafik kanunu, katma deer vergisi kanunu, Genlik ve Spor Genel Mdrlnn tekilat ve grevleri hakknda kanun gibi kanunlarda deiiklikler yaplmtr.

Bunun dnda Trk Medeni Kanunu, Kanunu, Bykehir Belediye Kanunu, Trk Ceza Kanununda 5378 sayl kanunu deiiklie urayan maddelere sahiptir. Bu kanunun geici ikinci maddesi, zrllerin ulalabilirlii ile ilgili fizikse dzenlemelerin 2012 ylnn temmuz ayna kadar yaplmasn syler. Geici 3. madde ise toplu tama aralarnn zrllere uygunluunun 2012 ylnn temmuz ayna kadar yaplmasn ngrmektedir.

Yine 5378 sayl kanunla 65 yan doldurmu muhta, gsz ve kimsesiz yurttalara aylk balanmasna ynelik kanuna denen aylklar yzde 200-300 arasnda artrlmtr. Ayrca ilk defa 18 yann altndaki zrllere de aylk balanmas salanmtr.

Belediye Kanunuyla belediye hizmetlerinin vatandalara en yakn yerde ve en uygun yntemlerle sunulmas gerektiine deinilmitir. zrllere ynelik hizmetleri yrtmek zrller merkezini oluturmak, belediye bakannn grevleri arasnda saylmtr. zrllere yaplacak sosyal hizmetler ve yardmlar belediye giderleri arasnda saylmtr belediye kanununda. Belediyenin zrl dernek ve kurulular ile ortaklaa grevler, projeler yapma gereklilii belirtilmitir. Gnll kiilerin zrl almalarna ynelik katlmlarndan bahsedilmitir. Yine bykehir belediyesi kanununda belediyenin grevi, sorumluluklar arasnda zrllerle ibirlii yapmak gailesi yer almaktadr. zrllere ynelik sosyal ve kltrel hizmetler sunmak, ile ve il kademesindeki belediyelerin grevleri arasnda saylmtr.

Bykehir belediye bakannn grev ve yetkileri arasnda zrllerle ilgili faaliyetlere destek olmak zere zrl merkezleri oluturmak ibaresi yer almaktadr. Yine bykehir

12

belediyesinin giderleri arasnda da zrllere yaplacak sosyal hizmet ve yardmlar yer almaktadr. Bykehir Belediyesi Kanununda Ek Madde 1le zrl hizmet birimleri oluturulmasna karar verilmitir. Bu birimler faaliyetlerini zrllere hizmet amacyla kurulmu vakf, dernek ve bunlarn st kurulularyla ibirlii halinde srdrr.

alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnn tekilat ve grevleri hakknda kanunda sakatlarn mesleki rehabilitasyonunu salayacak tedbirleri almak ibaresi yer almaktadr. Deniz Kanununda sakat ve eski hkml altrma bal altnda sakat gemi adam altrmak zorunluluu vardr bu kanunun kapsamna giren iveren veya iveren vekillerin i yerlerinde. altrmayanlar hakknda her ay iin 2 bin Trk Liras idari para cezas ngrlmtr.

Devlet Memurlar Kanununda zrl personel altrma ykmll altnda dolu devlet kadrolarnn yzde 3 kadar zrl altrma zorunluluu vardr. zrller iin snavlar ilk defa devlet memuru olarak atanacaklar iin alan snavlardan ayr zamanl olarak, zrl kontenjan a bulunduu srece zr gruplar ve eitim durumlar itibariyle snav sorusu hazrlamak ve zrllerin ulalabilirliklerini salamak suretiyle merkezi olarak yaplr ve yaptrlr.

Yine Devlet Memurlar Kanununda gnlk alma saatlerinin tespitinde balama ve biti saatleriyle le dinlenme sreleri merkezde st ynetici, tarada mlki amirlerce farkl olarak belirlenebilir, dier devlet memurlarndan. Gnn 24 saatinde devamllk gsteren hizmetlerde alma saat ve usulnn tespitinde ise zrl memurlara istei dnda gece nbeti ve gece vardiyas grevi verilemez denilmektedir. Devlet Memurlar Kanununun yeniden ie altrma bal altnda malullk ayl balanan devlet memurlarndan alma gcnn arttrlabilecei umulanlar eski snflarnda yada yeni snf veyahut meslekte alabilmelerini salamak zere ie altrmaya tabii tutulurlar.

Elektronik Haberleme Kanunu 5809 sayl teknolojik yeniliklerin kullanlmas da dahil olmak zere zrl, yal ve sosyal adan korunmaya muhta dier kesimlerin zel ihtiyalarnn dikkate alnmas ilkesine yer vermitir.

1319 sayl Emlak Vergisi Kanununda Bakanlar Kurulu Emlak Vergisi Kanunuyla zrl bireylerin Trkiye snrlar ierisinde brt 200 metrekareyi gemeyen tek meskeni olmas halinde bu meskenlerine ait vergi oranlarnn sfra karar indirmeye yetkilidir. Bu hkm yukarda belirtilenlere tek meskene hisseyle sahip olmalar halinde hisselerine ait ksm hakknda da uygulanabilir.

5369 sayl Evrensel Hizmet Kanununda sabit ve ankesrl telefon hizmetleri, basl veya elektronik ortamda sunulacak telefon rehberi hizmetleri, acil yardm arlar ve hizmetleri, internet hizmetleri gibi hizmetleri kapsayan evrensel hizmetin salanmasnda ve hususta yaplacak dzenlemelerde dk gelirlilere, zrller ve sosyal destee ihtiyac olan gruplarnda evrensel hizmetten yararlanabilmesi iin uygun fiyatlandrma ve teknoloji seeneklerinin uygulanabilmesine ynelik tedbirler alnr ilkesine yer verilmitir.

13

5846 sayl Fikir ve Sanat Eserleri Kanununda ek madde 11de ders kitaplar dahil alenilemi yada yaymlanmam yazl ilim ve edebiyat eserlerinin engelliler iin retilmi bir nshas yoksa hibir ticari ama gdlmeksizin bir zrlnn kullanm iin kendisi veya nc bir kii tek nsha olarak yada zrllere ynelik hizmet veren eitim kurumu, vakf veya dernek gibi kurulular tarafndan ihtiya kadar kaset, CD, Braille alfabesi benzeri formatlarla oaltlmas yada dn verilmesi bu kanunda ngrlen izinler alnmadan gerekletirilebilir.

193 sayl Gelir Vergisi Kanununda lm, hastalk, sakatlk ve isizlik sebepleriyle ie balatmama tazminat dahil verilen tazminat ve yardmlar gelir vergisinden muaftr denilmektedir. alma gcnn yzde 80nini kaybetmi bulunan hizmet erbab birinci derece sakatlar iin alt st 80 TL, asgari yzde 60n kaybetmi bulunan hizmet erbab ikinci derece sakatlar iin 330 TL, asgari yzde 40n kaybetmi bulunan nc derece sakatlar iin ise 160 TL olarak belirlenen aylk tutarlar hizmet erbabnn cretinden indirilir. Bu indirimden bakmakla ykml olduu zrl kii bulunan serbest meslek erbab ile hizmet erbab da yararlanabilir.

3289 sayl Spor Genel Mdrlnn tekilat ve grevleri hakknda kanunda madde 2de Spor Genel Mdrlnn grevleri altnda unlar saylmaktadr:

zrl bireylerin spor yapabilmelerini salamak ve yaygnlatrmak zere spor tesislerinin zrllerin kullanmna da uygun olmasn salamak, spor eitim programlar ve destekleyici teknolojiler gelitirmek, gerekli malzemeyi salamak, konuyla ilgili bilgilendirme ve bilinlendirme almalaryla yaynlar yapmak, spor adamlar yetitirmek, zrl bireyin spor yapabilmesi konusunda ilgili dier kurulularla ibirlii yapmak yer almaktadr.

4458 sayl Gmrk Kanununda malul ve sakatlarn kullanmna mahsus servis dolama sokulacak eya gmrk vergisinden muaftr denilmektedir.

5382 sayl l zel daresi Kanununda l zel daresinin grev ve sorumluluklar arasnda hizmetlerin yine vatandaa en yakn ve en uygun yntemlerle sunulacandan bahsedilmektedir. Yine sosyal yardmlardan ve hizmetlerden bahsedilmektedir. Belediye ve bykehirlerde olduu gibi gnll katlm ilkesinden bahsedilmektedir.

222 sayl lkretim ve Eitim Kanununda ilkretimin kadn erkek herkesin bedeni, zihni ve ahlaki gelimelerini ve yetimelerine hizmet eden temel eitim ve retim olduundan bahisle zrl ocuklarn zel eitim ve retim grmeleri salanr ibaresine yer verilmitir.

3194 sayl mar Kanununda yine zrllerin ulalabilirlii iin gerekli tedbirlerin alnmasndan bahsedilmektedir.

4857 sayl Kanununda zrl ve eski hkml altrma zorunluluu bal altnda iverenlerin 50 yada daha fazla ii altrdklar zel sektr i yerlerinde yzde 3 zrl, kamu i yerlerinde ise yzde 4 zrl iiyi meslek, beden ve ruhi durumlarna uygun ilerde altrmakla ykml olduundan bahsedilmektedir. zrl ve eski hkml altrma zorunluluuna aykrlk durumunda her ay iin 750 TL para cezas kesilir. Kamu kurulular da bu para cezasndan muaf tutulamazlar.

14

3960 sayl Kaltsal Hastalklarla Mcadele Kanununda devletin kaltsal kan hastalklarndan Talasemi ve Orak Hcreli Anemi de dahil olmak zere btn kaltsal kan hastalklaryla zrlle yol aan dier kaltsal hastalklarla koruyucu salk hizmetleri kapsamnda mcadele edeceinden bahseder. Salk Bakanlnn bunun iin bte ayrdndan bahseder.

4736 sayl Kamu Kurum ve Kurulularnn rettikleri mal ve hizmet tarifeleri ile baz kanunlarda deiiklik yaplmas hakknda kanunda belediyeler ve bunlarn kurduklar birlik, messese ve iletmeler toplu tam hizmetlerinde malul, yal, renci ve basn kimlik kart sahiplerine indirim uygulamakla yetkilidir denir.

Karayollar Trafik Kanununda H snf src belgesinin tanm yaplm, tat yolu zerinde zrl iin ayrlm park yerlerine park edilmesinin yasak olduu belirtilmitir. Bu madde hkmlerine uymayan srcler 1800 TL para cezasyla cezalandrlrlar. Bu maddeyi ihlal ederlerse iki kat ceza almalar ngrlmektedir. Yine Karayollar Trafik Kanununda ocuk, hasta ve sakatlara ait motorsuz tatlarn srclerine de yayalarla ayn hkmlerin uygulandndan bahsedilmektedir.

Kat Mlkiyeti Kanunu zrllerin yaam iin zorunluluk gstermesi halinde tadilatlarn nasl yaplacana dair bilgileri iermektedir.

Katma Deer Vergisi Kanunu zrllerin eitimleri, meslekleri, gnlk yaamlar iin zel olarak retilmi her trl ara gere ve zel bilgisayar programlarnn katma deer vergisinden muaf olduunu belirtmektedir.

3308 sayl Mesleki Eitim Kanunu zel eitim kurslarna yer vermekte, zel eitime muhta kiilere i hayatnda geerlilii olan grevlere hazrlayc zel meslek kurslar dzenlendiinden bahsetmektedir.

1739 sayl Milli Eitim Temel Kanunu genellikle eitlik ilkesine yer vermitir. Ferdin ve toplumun ihtiyalarna yer vermitir. Frsat ve imkan eitlii balnda zel bir eitime ve korunmaya muhta ocuklar yetitirmek iin zel tedbirler alnr denmektedir.

Motorlu Tatlar Vergisi Kanununda sakatlk dereceleri yzde 90dan daha fazla olan malul ve engellilerin adlarna kaytl tatlarla, dier malul ve engellilerin bu durumlarna uygun hale getirilmi zel tertibatl tatlar vergiden muaftr denmektedir.

Noterlik Kanununda ilgilinin iitme, konuma veya grme zrl olmas durumunda ilemler zrlnn isteine gre olmak zere iki tank huzurunda yaplr denir. lgilinin iitme veya konuma zrl olmas veya yazyla anlama imkannn da bulunmamas halinde iki tane tank ve yeminli tercman bulundurulur. Noterlik Kanununda imza yerine mhr ve parmak izi kullanlmas, ilgililerle tank, tercman ve bilirkii imza atamadklar ve imza yerine geen bir el iareti kullanmadklar takdirde varsa mhr yoksa sol elin ba parma bu da yoksa dier parmaklardan biri bastrlr ve hangi parman bastrld yazlr gibi bir aklama yer almaktadr.

zel Eitim Kurumlar Kanununda amacn Trkiye Cumhuriyeti uyruklu gerek kiiler, zel hukuk ve tzel kiileri ve zel hukuk hkmlerine gre ynetilen tzel kiiler tarafndan alacak zel eitim kurumlarna kurum ama izni verilmesi,

15

kurumun nakli ve devri, personel altrlmas, kurumlara yaplacak mali destek ve bu kurumlarn eitim retim, ynetim, denetim ve gzetimi ile yabanclar tarafndan alm bulunan zel eitim kurumlarnn eitim, retim, ynetim, denetim, gzetim ve personel altrlmas ilikin usul ve esaslar dzenlenmektedir.

4760 sayl zel Tketim Vergisi Kanununda H snf src belgesine sahip olan ve zel tertibatl ara kullanabilecei salk kurulu raporuyla belgelenen zrl bireylerin yurt iinden alacaklar aralar iin zel Tketim Vergisi muafiyeti uygulanmaktadr. Ayn muafiyet zel tertibat art olmakszn yzde 90 ve zeri zr derecesine sahip olan ara kullanamayacak durumda olan zrllerin yaknlar yada istihdam edilen bir ofr tarafndan kullanlacak aralar iinde geerli olmaktadr.

4046 sayl zelletirme uygulamalar hakknda kanunda i kayb tazminat zelletirme kapsamndaki kurulularda alan personele dier tazminatlarna ek olarak i kayb tazminat denmektedir denir. zrl personele dierlerine denen tazminatn iki kat kadar denmektedir.

5682 sayl Pasaport Kanununda diplomatik, hususi damgal yada hizmet damgal pasaport alan kimselerin sfatlar ve vazifeleri devam ettii srece 25 yan gememi olan bedensel, zihinsel yada ruhsal zrllerin zrlerinden en az biri nedeniyle srekli bakma muhta durumda olduu resmi salk kurumlarnn dzenledii salk kurulu raporuyla belgelenen ocuklarna da hak sahibi kiinin pasaportuyla ayn nitelikte ve ayn sreyle geerli bir pasaport verilir denmektedir.

6112 sayl Radyo ve Televizyonlarn Kurulu Yayn Hizmetleri hakkndaki Kanunda yayn hizmetlerinin ocuklara, gszlere ve zrllere kar istismar ieren ve iddete tevik eden durumda olmamas gerektii belirtilmitir. Genel esaslar blmnde cinsiyet, rk, renk ve etnik kken, tabiiyet, din, felsefi inan veya siyasi dnce, zrllk, ya ve herhangi bir ayrmcl iermemek veya tevik etmemek ibaresi yer almaktadr. dari yaptrmlar blmnde eitli idari tedbirler sonucu yayn durdurulan kurumlarn reklam iermeksizin zrl sorunlar ve benzeri yararl konularda programlar yaynlamas gerektiinden bahsedilmektedir. RTK grevleri ve yetkileri arasnda zrllerin ve yallarn yayn hizmetlerine ve yeni teknolojilere eriimini kolaylatrmak amacyla gerekli tedbirlerin alnmasn tevik etmek yer almaktadr.

3359 sayl Salk Hizmetleri Temel Kanununda zrl ocuk doumlarnn nlenmesi iin yaplmas gereken tbbi ve eitsel almalardan bahsedilip yeni doan bebeklerin metabolizma hastalklar iin gerekli olan testlerden geirilerek risk tayabilenlerin belirlenmesine ilikin tedbirlerin alnmasndan bahsedilmektedir.

298 sayl Seimlerin Temel Hkmleri ve Semen Ktkleri Hakknda Kanunda gebeler, hastalar ve sakatlarn oy verme srasnda bekletilemeyeceinden bahsedilmektedir. Krler, felliler ya da bu gibi bedeni sakatlklar aka belli olanlar, seim evresinde semen olan akrabalarndan birisinin, akrabas yoksa herhangi bir semenin yardmyla oylarn kullanabilirler. Kurul bakan, oyunu kullanan semene kimlik kartn verirken semen listesindeki ad karsna imza attrr. Parma yoksa, ba parma ile imza atamyorsa hangi parmaa bast yazlr gibi hkmler yer alr.

16

2828 sayl Sosyal Hizmetler Kanununda kanunun amac, korunmaya, bakma ve yardma muhta aile, ocuk, zrl, yal ve dier kiilere gtrlen sosyal hizmetlere ve bu hizmetleri yrtmek zere kurulan tekilatn kurulu grev, yetki ve sorumluluklar ile faaliyet ve gelirlerine ait esas ve usulleri dzenlemektir. Muhta zrl ve yallarn hayatlarn salk, huzur ve gven ierisinde srdrebilmesi, muhta ve zrllerin toplum iinde kendi kendilerini idare edebilecek ve retken hale gelebilecek ekilde bakm ve rehabilitasyonlarnn yaplmas, bunlardan tedavisi mmkn olmayanlarn srekli bakm altna alnmas amacyla gerekli her trl tertip ve tedbir alnr hkm genel esas olarak sosyal hizmetler kanununda yer almaktadr.

5510 sayl Sosyal Sigortalar ve Genel Salk Sigortas Kanununda Sosyal Sigortalar ve Genel Salk Sigortas bakmndan kiileri gvence altna almak, bu sigortalardan yararlanlacak kiileri ve salanacak haklarn bu haklardan yararlanma artlaryla finansman ve karlanma yntemlerini belirlemek, sosyal sigortalarn ve genel salk sigortalarnn ileyii ile ilgili usul ve esaslar dzenlemek ama olarak belirlenmitir.

3294 sayl Sosyal Yardmlama ve Dayanmay Tevik Kanununda da ihtiya ierisinde bulunan vatandalar iin alnmas gereken nlemlerden sosyal yardmlardan bahsedilmektedir. Sosyal yardmlama fonunun nasl elde edildiinden nasl elde edildiinden bahsedilmektedir. Tketicinin korunmas hakknda kanunda ocuklar ve zrlleri istismar edici reklam ve ilanlar ve rtl reklam yaplamayacandan bahsedilmektedir.

Trk Ceza Kanununun 122. maddesi zrllkle ilgili ayrm yapmak konusunu ilemitir. Trk Medeni Kanununda da fiili ehliyet, fiil ehliyeti, fiil ehliyetsizlii, zrllerin velayeti ile ilgili hkmlere yer verilmitir.

5434 sayl TC Emekli Sand Kanununda da harp malullerine yaplan yardmlardan bahsedilmektedir.

Son olarak da Ulatrma Bakanlnn 3348 sayl tekilat ve grevleri hakkndaki kanunda haberleme genel mdrlerinin grevleri arasnda dk gelirliler, zrller gibi sosyal asndan korunmas gereken kesimlerin evrensel hizmetten eitlik, taraf gzetmeme ilkeleri temelinde ve karlayabilecekleri fiyat seviyesinde yararlanabilmelerine ilikin usul ve esaslar belirlemek olarak grevlendirilmitir.

Teekkr ederim.

OTURUM BAKANIMER ZGL altay Dzenleme Kurulu Bakan

Sayn Ayegl Badur Hanmefendiye teekkr ederiz. Zaman kstlamamz olduu iin her konumada 25 dakikalk bir sremiz var. imdi de sz Bilgi niversitesi Uluslararas Hukuk ve nsan Haklar Hukuku retim yesi Sayn Yrd. Do. Dr. dil Il Gl Hanmefendiye brakyorum.

17

ENGELLLERN HAKLARINA LKN BRLEM MLLETLER SZLEMES

YRD. DO. DR. DL IIL GLstanbul Bilgi niversitesi Uluslararas Hukuk ve nsan Haklar Hukuku retim yesi

2005 ylndan beri neredeyse sadece engellilik alannda alan bir hukukuyum. Asl alanm Uluslararas Hukuk ve nsan Haklar Hukuku. Engellilik de zaten bir insan hakk meselesi olarak bizim asli alma alanlarmzdan bir tanesi.

Sayn Mehmet Soancya ncelikle ok teekkr etmek istiyorum. ok temel, ok nemli baz hususlara deindi. Bunlardan biri bilginin iktidar meselesi. Hukuk da bu alanlardan aslnda biri. nk hukuku olmayanlarn hukuku sadece metine ulaarak anlamalar hemen hemen imkansz. Yani az evvel sizlere varl aktarlan mevzuatn ne anlama geldii, gerek hayatta bunun karlnn ne olduu hakknda hukuku olmayanlar veya hukuk uygulamas iinde olmayanlarn ok fazla bir ey bilmeleri de ok mmkn deil. O nedenle size az evvel ulusal mevzuata ilikin olarak aktarlan bilgilerin insan haklar hukuku balamnda ne anlam tadn biraz aktarmaya alacam.

ncelikle unu syleyeyim, ulusal mevzuat sanki ok yaygn, ok kapsamlym gibi grnyor. Ama aslnda bota brakt ok ciddi alanlar var. Bu bir. kincisi gereksiz ok ayrntl dzenledii alanlar var. ncs, ulusal mevzuatn bir ksmnn dzenleme mant bizim kesinlikle kar ktmz bir yaklama dayanyor. nk engelli bireye muhta, bakm ihtiyac olan, kendi iini kendi yapamayan, bamsz yaama yeteneine sahip olmayan, kstlanabilecek, ancak tankla imzas geerli olabilecek, zavall, acnmas gereken insanlar mant ile bakan bir ulusal mevzuat var bir ksmyla.

Yeni mevzuatn bundan biraz daha ayrldn grmek mmkn; ama uygulaycnn maalesef mant hala eski mevzuat mant olduu iin uygulama da maalesef engellilerin eit hak ve zgrlklerden hakkyla yararlanabilecek bireyler olarak grlmediini, ne yasa koyucunun ne de yasa uygulaycnn engelli bireyi byle grmediini; sadece yardm, sadaka mantyla hala bu iin yrtldn gryoruz. O nedenle rnein, gece vardiyasnda almalarna ilikin kstlamalar. ok nadir engel trnde gece almak kiiyi etkiler. Tekerlekli sandalyedeki bir kiinin gece almamas iin hemen hemen hibir neden yok. Gerekli tuvalet vs. destei salanm ise veya ok sk karlatmz bir ey, kar yad zaman engelli kamu personelinin izinli saylmas. Bu u anlama geliyor, aslnda sizin kamu personeli olarak sunduunuz hizmetin hibir deeri yok, onun iin o gn sizlerin yzlerce veya binlerce engellinin ie gitmemesi hizmeti aksatmyor! Neden? nk engellilerin istihdam aslnda onlara bir hayr yapmak iin salandndan, yokluklar da en azndan kamu sektr iin herhangi bir sknt yaratmyor. Nitekim zel sektrde de engellilerin istihdam edildikleri konumlara baktnz zaman aslnda olsalar da olmalarsa da olur bir durumun yaygn olarak, istisnalar bir kenara konulmal, grldn belirtmek gerekiyor.

Size bugn BM Engelli Haklar Szlemesiyle ilgili baz temel bilgileri vermek istiyorum. Bu Szleme az evvel eletirdiim mant tmyle dlayan, engelli bireyleri hak ve

18

zgrlkler bakmndan dier bireylerden hibir ekilde ayrt etmeyen, bamsz yaam srebilecek, muhta durumda olmayan, korunma ihtiyac olmayan, tam bireyler olarak tanmlyor. Bunun ok nemli olduunu dnyorum.

Engelli haklar meselesinin Birlemi Milletlerde de gndeme gelmesi maalesef ok ksa bir sre nce oldu. Szleme, 2007 tarihinde BMde tamamland. Trkiye, Szlemeye taraf olan ilk lkelerden biri. 2009da Szleme, ulusal mevzuat gereince de onaylanarak yrrle girdi. Ancak Sayn Soancnn da belirttii gibi, Szlemeye ek bir protokol var, o da denetime ilikin baz hususlar ngryor. Onu da aklayacam ksaca. O ek protokole Trkiye henz taraf olmadndan o protokol bakmndan Trkiye bal deil.

Bu uluslararas szlemeye, bir insan haklar szlemesine Trkiyenin taraf olmas ne anlam tayor? Bunu iki ynl incelemek lazm. Bir, ulusal dzlemde sizler iin, bizler iin, hakimler iin, yasama organ iin ne ifade ediyor? Buna bakmak lazm. Bir de szlemeye uygun davranmak veya davranmamann uluslararas hukuk bakmndan nasl bir sorumlulua yol atna bakmak gerekiyor.

Anayasann ok nl bir 90. maddesi var. Diyor ki, usulne gre yrrle konulmu milletleraras anlamalar kanun hkmndedir. Bu u anlam tar; bir szleme, gerei gibi onaylandktan ve yrrle girdikten, yani resmi gazetede yaymlandktan ve belirtilen tarihte yrrle girdikten sonra ayn bir kanunmu gibi sizleri, bizleri ve zellikle de hakimlerle idareyi balar. O nedenle szlemenin yrrle girdii 2009 tarihinden itibaren aslnda uluslararas szlemeden ziyade i hukuk niteliinde bir metinden bahsetmek mmkn.

Ama uluslararas szlemelerde biraz daha teknik ayrntlar var. O da yle, ayn kanunlarda olduu gibi baz uluslararas szleme hkmleri, ayrnt iermez. Baz kanunlarn yrrl iin nasl ynetmelik kartarak somutlatrmak gerekiyorsa, baz uluslararas szlemelerin de i hukukta etkili klnmas iin kanunlar ve ynetmelikler karmak gerekir. rnein szleme eriilebilirlik salanmal diyor. Ama bu hemen kanun haline geldiinde biz eriilebilirlikten ne anlamak gerektiini bilmiyoruz. Bunu anlamak iin yasa koyucunun mevzuat kartmas, idarenin de bunu somut standartlarda gerek hayata yanstmas gerekiyor. Ama baz dzenlemeler hakikaten yrrle girdii an itibariyle i hukuk hkmym gibi etki dourur. Ayrmclk yasa gibi. Engellilie dayal ayrmclk yasaktr dedii zaman szleme, ertesi gn siz hemen iverenim beni engelli olduum iin iten att veya bavuruda bulundum engelli olduum iin ie alnmadm dediinizde hakimin, ama daha i hukuk haline gelmedi, bir kanun kmad, ynetmelii de yok bunun demesi mmkn deil. Dorudan ve sadece uluslararas szlemeye dayal olarak hakimin hkm vermeye sadece yetkisi yok, grevi de var. Bunun da kayna Anayasann 90. maddesi. Bu nedenle uluslararas szlemelerin ve zellikle de engelliler szlemesinin bir ksm hkm aslnda u anda bizi, idareyi, hakimleri dorudan balyor ve etkili klnm durumda. Bazlar iinse ulusal dzlemde baz tedbirlerin alnmas gerekecek.

Bu arada yine Anayasann 90. maddesi diyor ki eer insan haklarna ilikin bir uluslararas szleme sz konusuysa ve bu szlemeyle i hukuk atyorsa o zaman

19

uluslararas hukuk uygulanr. Yani ulusal mevzuatta engellilie ilikin veya engellileri etkileyen bir dzenleme, yrrle girmi olan uluslararas szlemeyle atyorsa, hakimin nne gelen meselede grevi, i hukuk hkmn uygulamamak ve uluslararas szlemeyi dorudan uygulamaktr. nk uluslararas szlemeler zaten i hukuk haline gelirken Meclis tarafndan da kabul edilirler. Yani herhangi bir yasama faaliyetinden aslnda hibir fark yok.

Tm insan haklar szlemelerinin ve engelli haklar szlemesinin getirdii farkl tr ykmllkler var. Bunlardan ilki ihlal etmeme ykmll. rnein ayrmclk yapmama, srf engelli olduu iin toplumsal yaamdan kopartmama, kurumdan kopartmama, ikence yapmama, evlenme yetkisini elinden almama gibi yapmama ykmlleri.

Devletin ikinci tr ykmllkleri, devlet d kiilerin birbirlerine kar bu ykmllkleri ihlal etmesini nlemek. Yani koruma ykmll. Yani kamu sektrnde iveren ayrmclk yapmayaca gibi, devlet zel sektrde de ayrmclk yaplmasn nleyerek engellinin o hakkn korumak durumundadr.

Son olarak ise salama ykmll. Bu devletin hareketsiz kalamayaca, rnein zel eitim sunma, tm fiziksel evreyi eriilebilir klma gibi devletin aktif olmasn beklediimiz trde ykmllkler.

Yine devletin ykmllklerinden bahsettiimiz zaman yasama, yrtme, yargnn ykmllklerinden bahsediyoruz. Yasama organ mevcut halde yrrlkte olan Szlemeye aykr tm yasalar ortadan kaldracak, Szlemenin kabul edildii tarihten itibaren Szlemeyle atan hibir yasal dzenleme kabul etmeyecek. Bunun bir rnei neredeyse oluyordu. Grme engelliler bakmndan imzann sadece noterde ahit huzurunda olmas durumunda hkm ifade etmesine ynelik bir aba vard Mecliste, Borlar Kanunu tasars tartlrken. Oysa bu, u alama gelir: Ben 18 yandayken imza atabilirim ama 58 yanda yllardr avukatlk yapmakta olan bir grme engellinin imzas iin ahide ihtiya var. Bu gndelik hayat olaanst derecede sekteye uratan, arkasnda da u mantk olan bir yaklam, sen kendini koruyamazsn risklere kar, sen 50-60 yanda da olsan, avukat da olsan biz seni risklere kar koruruz. Uluslararas insan haklar hukuku bunu kabul etmiyor. nk engellilerin korunmaya muhta, kendi kararlarn alamayan, risklerle karlatnda ne yapacan bilemeyen insanlar olarak grmyor.

Yine tabii yrtmenin, yani idarenin nemli ykmllkleri var. zellikle eriilebilirlik dahil olmak zere gerekeni yapacak olan yrtmedir, idare organdr, onlar da szleme hkmlerine uygun olarak icraatta bulunmak durumundalar.

Ayrca Szleme aka devlet d kii ve kurumlarn da ykmllkleri olduunu sylyor. Bu szleme, sadece devleti balamaz, bizler de kendi grevlerimizi icra ederken, iverensek ie alrken, mimarsak proje izerken, tm engel trlerinin farkllklarn gzetmek durumundayz. rnein benim grme engelli bir rencim var. Onun grme engelli olduunu gz ard ederek ben slayta bakn, buradan renirsiniz

20

diyemem. Slaytta yazlm olan her eyi tek tek okumak durumundaym. Tek bir grme engelli rencim snfta varsa. Veya grme engelli rencinin okuyamayaca bir PDF dosyayla dev vermem mmkn deil gibi Yani her meslek grubunun aslnda gndelik hayatta mesleini icra ederken yapmas ve yapmamas gereken bir ok ey var.

BM Engelli Haklar Szlemesine aslnda hi ihtiya yoktu. nk engelliler, tm haklardan engelli olmayanlar gibi eit olarak zaten yararlanma hakkna zaten sahiptirler. Yaama hakk, ifade zgrl, kii zgrl ve gvenlii, din ve vicdan zgrl, eitim hakk, salk hakk, bunlarn hepsinin engelli olan-olmayan bireylerin tamamna ait olduu konusunda aslnda hibir phe yok. Ama yllar ierisinde u grld ki genel nitelikteki szlemeleri, rnein hepimizin ok iyi bildii Avrupa nsan Haklar Szlemesini engellilere uygulanmak bakmndan hakimler de iin uzman olmadndan hep sknt ekildi. O nedenle engelliler balamnda insan haklar ne ifade eder, sadece buna aklk getirme anlamnda Birlemi Milletler Engelli Haklar Szlemesi nem arz ediyor. Yoksa engelli olmayanlarn sahip olmad ama srf engellilerin sahip olduu bir haktan ok da bahsetmek mmkn deil. Yani eriilebilirlik sadece engellilere ynelik grlyor ama burada grenlerimiz iin k yanyor olmas aslnda byle bir eriilebilirlik meselesi, nk grenlerimiz buras k almayan bir mekan olduu iin k yanmasa aslnda grmeyen olacaz. Bunun iin bizler engelli olmayanlar zellikle, ok alklar kendileri iin salanan bu tr imkanlara. Ama i engellilere gelince farkllklar gzetilmediinden maalesef hak ve zgrlklerden ya hi yararlanlmyor yada tam veya eit olarak yararlanlmyor. O nedenle yeni haklar yok, sadece haklarn engellilik bakmndan okunmas var.

Szleme zellikle u mantn ok altn iziyor: engelliler korunmaya muhta bireyler deil; bamsz, iktidar sahibi, sradan herkes gibi bireyler. kincisi entegrasyon anlay bu Szlemede terkedilmi durumda. Yani biz engelliyi rehabilite edeceiz; bylece o sosyal hayata entegre olabilecek meselesi deil. Zaten mesele u, siz engelli iin neyi salarsanz salayn d dnya onun nne sorunlar koyuyor. Bu sadece kaldrmlar, otobsler meselesi, fiziksel evre meselesi deil; zellikle bilgiye eriim, iletiim bu erevede ok nemli. Mesele engelli bireyi rehabilite edip evreye uydurmak deil; evreyi engelli bireylerin de kullanaca ekilde oluturmak.

unu dnn, mhendisler bakmndan bunun ok nemli olduunu dnyorum. itme engelli bir kadn evde kalp krizi geiriyor veya kanamas var. Bu kadnn nasl bir ambulans arabilecei hakknda bir fikri olan var m? Eriilebilirlik sadece kaldrm deil onu ifade etmek iin sylyorum. Kalp krizi geiriyorsa bile iitme engelli bir insann ambulans armas mmkn deil. Ama nasl mmkn biliyor musunuz? ok basit tedbirlerle bir belediye iitme engellilerin tm bilgilerini toplayp onlara eer ambulans ihtiyacnz varsa bo mesaj u numaraya gnderirseniz, sizin ikametgah adresinize ambulans, eer 1 yazarak mesaja ilgili numaraya gnderirseniz ikinci adresinize rnein i yerinize ambulans gnderiliyor. Yada siz kendi numaranzdan sadece herhangi bir adresi mesaj gnderdiinizde zaten o hat sadece acil hizmetlere

21

tahsis edilmi olduundan o adrese hi niye bu adres bize telefonla mesaj geldi diye sorgulamakszn dorudan ambulans gnderilebiliyor.

Bu tr genel hizmetlere olaan ekilde ulaabilmeyi salayacak eyler eriebilirlie ilikin genel tedbirler. O nedenle biraz daha yaratc olmak ve her sunulan hizmette bunu salamak gerekir. rnein grme engellisiniz bu binaya girdiniz. Hangi kata gitmeniz gerektii konusunda hibir bilgi yok. Halbuki her binann kapsnda sa tarafta standart olarak bir kabartma adres panosu olsa veya standart olarak Trkiyede her kamu binasnda veya kamuya ak binada sa veya sol tarafta bir zil olsa ve oraya bastnz zaman dorudan size nereye, hangi yne dnerek gidebileceinizi syleyen bir insan bilgi verebilse aslnda bu iler bakalarndan yardm almakszn ve sizi ihtiya sahibi gibi gstermeksizin zlebilecek meseleler.

Zaten bizim meselemiz u deil. Biri illaki koluna girer, biri illa yol gsterir, biri illa tekerlekli sandalyedeki bireyi kucaklar otobse bindirir meselesi deil. Mesele bamsz yaayabilme meselesi. Kimseden bir ey talep etmeden. nk gndelik hayatmzda hepimiz birilerinden bir ey talep ediyoruz. Ama unu dnn. Gittiiniz her metrede, yaptnz her ite birinden bir ey istemek zorunda kaldnz dnn. Mesele bu muhtalk durumunu ortadan kaldrmaktr. O nedenle de mevzuat okurken ite muhtalk vurgusu mu yapyor, kiiyi bamszlatrmaya m alyor bu hususa gre mevzuatn iyi, doru veya yanl olduunu yorumlamak mmkn.

Bu erevede Szleme nemli bir engelli tanm getiriyor. Diyor ki engellilik dsal faktrlerle kiinin kendisine ilikin unsurlarn birleerek kiinin toplumsal hayata katlmn engelleyen unsurlardr. Yani ben bacam olmad iin darya kamyor deilim. Ben benim durumumu gzetmeyen dardaki meslek sahipleri yznden yryemiyorum. Yoksa tekerlekli sandalye ile her tarafa her ekilde tek banza gitmeniz, yurt dna da seyahat etmeniz, tatile de gidebilmeniz ok kolay ve mmkn. Bunun ayrntsna girmeyeceim ama ok temel meselelerden bir tanesi Szleme ayrmcln her trn yasaklyor. Ve bu erevede srf engellilikle ilgili de farkl bir ayrmclk tr ngryor. Bu bizler iin ok nemli. Bir engelli dnn. Tekerlekli sandalyeli olabilir, grme engelli olabilir. Bir i yerine genel eriilebilirlik koullar dzgn olduu iin girebilmi, beinci kata da kabilmi, oday da bulabilmi. Ama her engelli kiinin farkl bir ihtiyac ve genel eriilebilirlik standartlaryla giderilemeyecek bir ihtiyac olabilir. Diyelim ki burada Ayrancda oturuyorsunuz ve engelli eriimine uygun otobs sadece 9da geliyor. imdi bu durumda sizin herkesle birlikte 9da ie balamanz mmkn deil. Ayrmclk yasann bir tr olan makul dzenleme dediimiz ey, bizim engelli kiinin somut ihtiyacna gre d dnyay, iin yrtl tarzn veya i saatlerini deitirmemiz. Bu durumda herkes 9.00da ie balarken bu kii 9.30da balar ama herkes 18.00da kyorsa o kii 18.30da kabilir veya bunun karl bir cumartesi fazla alabilir. Mesele nk sistemi korumak deil. Mesele insan sisteme dahil edebilecek ekilde sistemi deitirebilmek. Bunun iin eriebilirlii konutuumuz zaman biz kiiye bakmyoruz biz aslnda hep evreye ve aslnda nyarglarmza bakyoruz. Ve makul dzenlemeyi salamamak, yani bir iveren hayr kardeim herkes 9.00da balyor sen de 9.00da burada olacaksn, bir dakika

22

gecikirsen gn buna bakarm sonra szlemeni feshederim diyemez. Bunu yapmas makul uyumlatrma veya dzenleme salamamak olduundan ayrmclk olarak nitelendirilecektir. Szlemede dzenlenen haklarn uzunca bir listesi var. O nedenle sadece baz nemli kavramlara, zellikle sizler iin nemli kavramlara deinmek istiyorum. Bu kavramlarn tanmlar Szlemede yaplm durumda.

1- Eriilebilirlik

2- Evrensel tasarm

3- Makul uyumlatrma

4- letiim

5- Dil

Eriilebilirlik, szleme tarafndan sadece fiziksel dnyaya eriim olarak dnlmyor. rnein grme engellilerin kulland bilgisayar program Word dosyalar okuyabiliyor ama PDF okuyamyor. imdi siz eer web sitenizde hayr kardeim biz PDF olarak koyuyoruz bunlar bu da byle. Biz grsel olarak ok gzel bir ey hazrladk diyemezsiniz. nk bilgiye kii eriemez. Bu bir eriilebilirlik sorunudur. Veya iitme engellide televizyonda dudak okuyuversin diyemezsiniz.

Trke yaplan yaynlarn bile kanmca zellikle diziler ve filmler gibi iaret diliyle tercmesi ok pratik olmayan bir ey; ama tm dnyada yaplan bir uygulama var, her eyin alt yazl olmas. Yani Trke dizi de Trke altyazyla yaynlandnda iitme engelli kiilerin hi bir sorunu kalmyor. Burada tercman arkadamzn bununla ilgili muhtemelen benzer sknts vardr. Ben ailede iitme engelli olan ama duyabilen kiilerin de bulunduu ailelerle konutuumda unu sylyorlar. Eve geldiiniz zaman srekli iitme engelli kiiye tercme yapmak zorunda kalyorsunuz; nk dizideki kii srtn dnyor ve konumaya devam ediyor mesela. Kii az ok dudak okunabiliyor ama kii srtn dnd anda veya grntde olmayan biri konutuu anda i bitiyor. Oysa btn yabanc filmlere alt yaz yaplabiliyorsa demek ki bu o kadar zor bir ey deil. Bu nedenle Trke dizi ve filmlere de alt yaz mesela yaplabilir.

Az nceki acil hizmet iitme engelli rnei yine salk hizmetlerine eriim anlamnda bir eriilebilirlik rnei. Veya tekerlekli sandalye. Her tekerlekli sandalyeli kiinin ayn ihtiyac yok. Srt sorunlar nedeniyle ayakta durmak zorunda olan kiiler var. o nedenle de eriilebilirlik ihtiyalarnn tek tip sandalyeye gre de dnlmemesi lazm.

Mesela akl tekerlekli sandalyeler olaanst ar. Engelliler iin yaplm olan bu kk asansrler o arlklar tayamyor. Niye? Sadece manel tekerlekli sandalyelere gre yaplm bir arlk kaldrma durumu var. O nedenle asansr var engelliler iin ama kii kullanamyor. O nedenle dediim gibi tek bir standard gzeterek deil farkllklar gzeterek bu ileri yapmak lazm.

Eriilebilirlie ilikin Szlemede ok hkm var. Genel olarak eriilebilirlii ele alan 9. maddenin yannda, rnein adalete eriim ayrca dzenlenmi. itme engellisiniz, saldrya uradnz savclkla iletiim kuracaksnz. Hukuki terimleri bilen bir iaret dili

23

tercman yoksa bunu anlatmak mmkn deil. Veya salk hizmetlerine eriim. Bir kadn iitme engelli, jinekologa gidiyor. Biz genelde una ahit oluyoruz 10 yanda konuabilen erkek ocuuyla birlikte gidiyor kadn jinekologa. Ve ocuk tercme ediyor. Bu salk hizmetine eriim midir? Hayr. nk ne ocuun tbbi terimleri veya annesinin durumunu anlayabilecek bir yetenei ve yetkinlii vardr ne de hekim zaten o diyalogu on yandaki bir ocukla kurabilir. Hem her eyden nce kii mahremiyetine aykr. nk hasta haklarnn en temel kurallarndan bir tanesi. Bir kadn yannda kocas olmadan da jinekologa gidebilmeli. 10 yandaki olan ocuunu da yanna almadan gidebilmeli. O nedenle de Birlemi Milletler Engelli Haklar Szlemesinde eriilebilirlik her bir hak bakmndan ayrca dzenlemi. Eitime eriim, sala eriim, alma ve istihdama eriim gibi. Ve bunlarn hepsinde de bilgiye eriim bunlarn ncl. nk bir eyin bilgisine sahip olmadan o hizmetten yararlanmanz mmkn deil.

Szlemenin altn izdii bir baka kavram olan evrensel tasarm ok nemli. Bu tanma daha sonra ayrntsyla bakmanz neririm. Bu u anlama geliyor. Sadece engelliler bakmndan deil herkesin mmkn olduu kadar her tr farklla sahip byk nfus kesimlerinin hibir deiiklie ihtiya duyulmakszn kullanabilecei ara ve gereler. Burada ama, her mal ve hizmetin tasarmnda, planlanmasnda ve sunumunda, salkl ve gl, 25-40 ya aras erkekler dnda kiilerin de bu mal ve hizmetlerden yararlanmak isteyeceinin gzetilmesi.

Mesela kamu hizmetlerinden yararlanmaya gittiiniz zaman genelde bir buuk metreye yakn bankolarda hizmet alrsnz. Bu ksa boylu olan kiileri de fiziksel engelli olan kiileri de olaanst zorlayan hususlardan bir tanesi.

Szlemede vurgulanan bir dier mesele olan iletiim ve dile gelince de, iletiim eriilebilir bilgi ve iletiim teknolojisi dahil dilleri, metin gsterimini, Braille alfabesi kullanlarak ve dokunarak iletiimi, byk harflerle basky, yazl, iitsel ve eriilebilir oklu medyay, sade dili, iitsel okumay, beden dilini, dier tr aralarla gerekleen iletiimi ifade etmektedir. Yani iletiim dediimiz bizim sadece szl iletiim deil. O nedenle de bir kamu hizmetinin veya kamu hizmetine ilikin bilginin sadece telefonla sesli olarak verilmesi veya sadece internetten verilmesi mmkn deil. ok yaygn olarak imdi kamu hastanelerinde randevu almak iin internetten kayt yapmanz gerekiyor. Her engel tr iin bu mmkn olmad gibi ya ileri olan ve o nedenle de internet teknolojisi kullanmayan insanlar bakmndan da olaanst ciddi skntlar yaratyor.

Yardm ihtiyacn ortadan kaldracak zmlere ihtiya var. Srem muhtemelen bitiyordur bir ey syleyerek kapatacam.

Engellilerin bamszl meselesine vurgu yaptm. Burada yle ok nemli bir husus daha var. Engelli kiilere zg, engelli kiilere zel hizmet ilke olarak kabul edilmez. rnein meslek edindirme kurslar. Engelli olmayan kiilerin de katld kurslara bu kiilerde katlmal. Ama bizde engelli park, engelliler iin meslek edindirme kursu, engelliler iin biki diki kursu ite u bu ama dnyalarmz hep ayr. Eitim dahil

24

olmak zere biz hep ayr mekanlarda eitim grdk, yaadk. O nedenle de artk bizim ihtiyacmz olan birlikte yaayabileceimiz ortak mekanlar olmas.

Bu altay mekannda da skntlar olduu zaten ifade edildi. Ayn ey hep bizimde karmza kyor. Giri kapsnda rampa olsa bile hibir zaman krslerde rampa yok. Bunun yle bir mant var. Engelli hibir zaman reten, bilgiyi karsna aktaran, konuma iktidarna sahip kii olarak grlmyor. Engelli her zaman hizmet alan, yardm isteyen, sadaka isteyen ve her zaman edilgen konumda olan ama syleyecek hibir sz olmayan kii olarak grlyor. O nedenle zellikle krs tasarmlar gibi zellikle iktidar vurgusu yapan mekanlarda mutlaka eriilebilirliin salanmas gerektiini dnyorum. nk bu aslnda kendi akllarmzda bir hiyerarinin, bir stnlk iddiasnn var olduunu gsteriyor.

Hepinize ok teekkr ediyorum.

OTURUM BAKANIMER ZGL altay Dzenleme Kurulu Bakan

Yrd. Do. Il dil Gl Hanmefendiye ok teekkr ediyoruz. imdi srada Engelliler in Ulalabilirlik hakknda zrl ve Yal Hizmetleri Genel Mdrlnden sayn Dr. Deniz alayan Gm Hanmefendinin sunumu var.

ENGELLLER N ULAILABLRLK

DR. DENZ ALAYAN GMAile ve Sosyal Politikalar Uzman/ehir Plancs zrl ve Yal Hizmetleri

Genel Mdrl

Hayat deitirmek iinnce mekan deitirmemiz gerekir.

Lefebvrenin bu cmlesi, mekann insan hayatndaki yerini zetler niteliktedir.

Fiziksel, kltrel ve sosyal engellerin olduu yaam evreleri, farkl toplumlarda farkl dzeylerde de olsa hala nemli bir sorun olarak karmza kmaktadr. Gnmz kentleri, yetikin, orta yata ve eksiksiz hareketlilik yetisine sahip normal olarak tanmlandrlabilecek kiiler iin kurgulanmakta ve uygulanmaktadr. Bu bak asyla organize edilen ve oluturulan yerleimler ve sunulan hizmetler, hareketlilik yetenei tam olmayan pek ok kii iin toplumun dier yeleriyle ayn biimde ve yeterli dzeyde toplumsal hayata katlmalarn engeller niteliktedir.

Birlemi Milletler Dnya Salk rgt dezavantajl olmay; ayrmclk, farkllatrma, frsat eitsizlii veya en basit biimiyle sosyal sistemin dezavantajl gruplarn gereksinimlerini karlamamas nedeniyle, bir toplumda kabul edilen ve beklenen etkinliklerin yrtlmesinde glk yaama durumuyla ilikili biimde tanmlamaktadr (Dnya Salk rgt, 1980; 29). Bu tarifte de akland gibi toplumun btn

25

kesimlerinin mevcut yaam evrelerinde, zellikle de kamu kullanmna ak alanlarda eit biimde var olamamas veya baz kesimlerinin glkle var olabilmesi durumu, kiilerin zelliklerinden deil toplumun yaklamndan kaynaklanmaktadr (alayan Gm, 2009; 36).

Dezavantajll mekn dzeyinde dndmzde; zrller, geici olarak zrl bulunanlar, yallar, hamileler, bebek araballar, ocuklar, iri ve iman kiiler, ok uzun ve ok ksa boylu kiiler ve hatta yk tayanlar dezavantajl konumdadr. nk bu grupta yer alan kiiler yapl evrede herhangi bir engelle karlatklarnda sorun yaarlar ve hareketlilikleri farkl dzeylerde kstlanr. Sz edilen bu grubun nemli bir blmn zrller oluturmaktadr. Yrrken pek ok kii iin farkna varlmadan alabilen 1,3 cm.den daha fazla kot fark tekerlekli sandalye kullanan bir zrlnn karsna ktnda, onu tamamen aresiz brakp, bu kiinin engelli hale gelmesine yol amaktadr. Bu iki kot uygun nitelikte rampa ile birbirine balandnda herkesin rahata yoluna devam etmesini salayacaktr (alayan Gm, 2009; 37).

Gnmzde zrlln toplumsal bir durum olarak ele alnmas zellikle de yapl evreyle ilgili meslek alanlar iin son derece nemlidir. zrlln geleneksel olarak ele alnd yaklamda kii; zrm, merdiven kmam engelledii iin mzeye veya sinemaya giremiyorum. ifadesini kullanarak sorunu kendinde ararken, konunun toplumsal veya hak temelli olarak deerlendirilmesiyle Basamaklar, binaya girmemi engelledii iin mzeye veya sinemaya giremiyorum. (Davies, 1999; 76) diyerek aradaki fark ak biimde ortaya koyabilir.

Yapl evre ve Kentsel Hizmetlerde Ulalabilirliin nemi

zrller var olan engeller nedeniyle toplumsal yaama katlmda sorunlarla karlamaktadr. Bu engellerden arndrlm, kullanm olana salayan yapl evre ve kentsel hizmetler ulalabilir biiminde ifade edilebilir. Ulalabilirlik iin zet bir tanm vermek gerekirse; Herkesin, istedii her yere ve yaad toplumda sunulan her hizmete bamsz ve gvenli olarak ulaabilmesi ve bunlar kullanabilmesidir. Ulalabilirlik, ada biimde yapl evreyle uraan her disiplin alan iin zaten en nemli nceliklerden biri olmaldr.

Yapl evrede hareketliliin artrlmas iin gz nnde bulundurulmas ve uygulanmas gereken baz ltler vardr. Bu ltler;

Mekana ulamak ve Mekan kullanmak asndan ele alnmaldr.

Ulalabilirliin ele alnmas gereken drt alan; Ak alanlar ve yollar (caddeler ve kaldrmlar) Binalar Kamu ve zel ulam trleri, Bilgilendirme hizmetleridir.

Ulalabilirlik, parklar, evler ve alanlar ve bunlarn iindeki tesisler gibi yapl evrenin sunduklarnn ulalabilir ve kullanlabilir olup olmadn gsteren bir mihenk tadr.

26

Fiziksel ulalabilirlik ise; Bir binaya nasl ulaabilirim? Bu binaya nasl girebilirim ve iinde nasl dolaabilirim? Katlar arasnda nasl hareket eder ve odalara girebilirim? Donanm nasl kullanabilirim? gibi sorularn yantlardr (CCPT; 1995: 24).

Engeller

Gnlk yaamda sklkla karlalan, yapl evrede ulalabilirlii kstlayan veya tamamen engelleyen tasarmlar ve uygulamalardan bazlar unlardr;

Ak alanlar ve yollardaki engellere rnekler;

Kaldrmlarn gerekli dolam alanna olanak yaratmayacak biimde dar olmas veya dzensiz biimde daralmas, yksek olmas, rampa bulunmamas, rampalarn eim, genilik ve kaplama malzemelerinin standartlara uygun yaplmamas, kl geitlerde sesli uyarclarn bulunmamas, alt ve st geitler, kaplamalarn bozuk olmas, kaygan kaplama malzemeleri kullanlmas, krler iin oryantasyon salayacak gerekli hissedilebilir yzey uygulanmamas, az grenler iin zt renkli iaretlemelerinin yaplmamas vb.

Binalar ve yakn evresindeki engellere rnekler;

zrl tat iin gerekli llerde otopark ayrlmamas, bina giriinde merdiven bulunmas, trabzan ve kpete olmamas ya da uygun olmayan l ve nitelikte olmas, girite gereksiz ykseklik farklar yaratlmas, koridorun ve kaplarn dar olmas, asansrn bulunmamas, asansrlerin merdivenle ktktan sonra ulalabilmesi, tuvaletlerin yeterli dolanm alan olmad iin kullanlamamas, vb.

Kamu ve zel ulam hizmetlerinde engellere rnekler;

Rayl tama sistemlerine ait tesislerde yrme mesafelerinin uzun olmas, otobs veya dolmu isimlerinin ve numaralarnn okunamamas, duraklarn uygun yerlerde olmamas, tatlarda, girite platform ile tat arasnda ykseklik fark olmas, kaplarn dar olmas, koltuklarn uygun dzende yerletirilmemesi, tatlarn uygun olmamas, vb.

Bu engellerin kaldrlarak yapl evrenin zrller iin uygun hale getirilmesi ve engelsiz yaam evreleri oluturulmas sreci e zamanl olarak yrtlmesi gereken iki faaliyet alann kapsamaktadr. Bu alanlardan ilki mevcut yerleim blgelerinde zrllerin hareketliliklerini kstlayan ve/veya nleyen engellerin tespit edilerek ortadan kaldrlmas ya da bunlarn mmkn olduunca kullanlabilir hale getirilmesi iin iyiletirme ve tadilatn yaplmasyla ilgilidir. kinci faaliyet alan ise yeni yaplaan alanlarda tamamen engelsiz, standartlara uygun ve ulalabilir dzenlemelerin yaplmasndan olumaktadr. Bu iki faaliyet alannda yaplacak her trl dzenlemenin ise Trk Standartlar Enstits (TSE) tarafndan hazrlanan standartlara uygun biimde olmas byk nem tamaktadr.

Trkiyede Ulalabilirlik Mevzuat

1997 ylnda 3194 sayl mar Kanununa bir madde eklenerek ulalabilirliin ve yapl evrede zrllerin gereksinimlerinin gz nnde tutulmas mevzuatta yer bulmutur;

27

Ek madde 1; Fiziksel evrenin zrller iin ulalabilir ve yaanabilir klnmas iin, imar planlar ile kentsel, sosyal, teknik altyap alanlarnda ve yaplarda Trk Standartlar Enstitsnn ilgili standartlarna uyulmas zorunludur. hkm 1997 ylndan bu yana aslnda yapl evrenin ulalabilir olarak kurgulanmas ve uygulanmasn zorunlu tutmaktadr.

Bu dzenlemeye istinaden 1999 ylnda ilgili alt ynetmelikte deiiklik yaplarak yeni yaplaan alanlarda ulalabilirliin salanmas yerel ynetimler, kamu kurumlar ve ilgili tm taraflar iin balayc nitelik kazanmtr;

Planl Alanlar Tip mar Ynetmelii Plansz Alanlar mar Ynetmelii Plan Yapmna Ait Esaslara Dair Ynetmelik Otopark Ynetmelii Snaklarla lgili Ek Ynetmelik Gecekondu Kanunu Uygulama Ynetmelii

Bir rnek vermek gerekirse; Planl Alanlar Tip mar Ynetmeliinin 31. Maddesinde (Deiik - R.G.: 2.9.1999 - 23804);

2) Bina girilerinde aadaki artlara uyulur.

Binalara girii salayan kpr ve giri eridi ile tretuvar ve bina girii arasnda kot fark olduu durumlarda ve binalara giriin merdivenlerle salanmasnn zorunlu olduu hallerde, merdivenlerin yan sra, zrllerin de kullanmnn salanmas amacyla, standardna uygun rampa yaplmas zorunludur.

Ayrca, deme kaplamalarnda kaymay nleyen, tekerlekli sandalye ve koltuk denei hareketlerini gletirmeyen standardna uygun malzeme kullanlmas zorunludur.

hkm, giriinde kot fark bulunan tm binalarda merdivenin yannda rampa da yaplmasn zorunlu hale getirmi, ancak bu art tayan projelere ve binalara gerekli izinlerin verilmesini hkm altna almtr.

5378 sayl zrller ve Baz Kanun ve Kanun Hkmnde Kararnamelerde Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanunun iki geici maddesi ile, mevcut yapl evrenin ulalabilir hale getirilmesiyle ilgilidir. Yedi yl iinde kamuya ak tm alan ve binalarn standartlara uygun biimde yeniden dzenlenmesi ve toplu tama sistemlerinin yine ayn srede ulalabilir hale getirilmesi hkm altna alnmtr. Bu sre 7 Temmuz 2012de sona ermektedir.

Geici 2 nci maddede; Kamu kurum ve kurulularna ait mevcut resm yaplar, mevcut tm yol, kaldrm, yaya geidi, ak ve yeil alanlar, spor alanlar ve benzeri sosyal ve kltrel alt yap alanlar ile gerek ve tzel kiiler tarafndan yaplm ve umuma ak hizmet veren her trl yaplar bu Kanunun yrrle girdii tarihten itibaren yedi yl iinde zrllerin eriebilirliine uygun duruma getirilir. hkm yer almaktadr.

28

Geici 3 nc maddede ise; Bykehir belediyeleri ve belediyeler, ehir iinde kendilerince sunulan ya da denetimlerinde olan toplu tama hizmetlerinin zrllerin eriilebilirliine uygun olmas iin gereken tedbirleri alr. Mevcut zel ve kamu toplu tama aralar, bu Kanunun yrrle girdii tarihten itibaren yedi yl iinde zrller iin eriilebilir duruma getirilir. hkm bulunmaktadr.

zrller Kanunu kapsamnda, 12.07.2006 tarih ve 2006/18 sayl Babakanlk Genelgesi yaymlanarak geici maddelerin hayata geirilmesinin hzlandrlmas amalanmtr. Dier yandan, 12.09.2008 tarihinde tm kamu kurum ve kurulularna gnderilen Babakanlk Talimatyla, konuyla ilgili mevzuat hkmlerine dikkat ekilmitir. Yaplan dzenlemelerin standartlara uygun olmadna deinilerek yeni yaplama alanlarnda veya yeniden dzenleme yaplan alanlarda ve kamu binalarnn veya kamunun kullanmna tahsis edilmi bulunan dier yaplarda, mevzuata uygun ekilde dzenlemelerin yaplmas iin gereken nlemlerin alnmas zorunluluu bir kez daha vurgulanmtr.

zrller Kanunu ile 634 sayl Kat Mlkiyeti Kanununda da bir dzenleme yaplmtr. Kanunun 42 nci maddesi u ekildedir; zrllerin yaam iin zorunluluk gstermesi hlinde, proje tadili kat maliklerinin en ge ay ierisinde yapaca toplantda grlerek say ve arsa pay ounluu ile karara balanr. Toplantnn bu sre ierisinde yaplamamas veya tadilat talebinin ounlukla kabul edilmemesi durumunda; ilgili kat malikinin talebi zerine bina gvenliinin tehlikeye sokulmadn bildirir komisyon raporuna istinaden ilgili mercilerden alnacak tasdikli proje deiiklii veya krokiye gre inaat, onarm ve tesis yaplr. lgili merciler, tasdikli proje deiiklii veya kroki taleplerini en ge alt ay iinde sonulandrr.

Sz konusu Yaplarda zrllerin Kullanmna Ynelik Proje Tadili Komisyonlar Tekili, alma Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik 22.04.2006 tarihinde yaymlanarak yrrle girmitir. Bu ynetmelikte, kat malikinin dier kat malikleriyle yapaca toplantda talebinin reddedilmesi durumunda, tadilat yaplacak olan binann ruhsat ilemlerinin yapld yere bavurmasyla bir komisyon oluturulmas, bu komisyonun ise sz konusu talebin gereklilii ve bina gvenlii asndan bir deerlendirme yapmasnn koullar ayrntlandrlmtr.

Trkiyedeki bir dier mevzuat dzenlemesi, Src Koltuuna lave Olarak Sekizden Fazla Koltuu Bulunan ve Yolcu Tamak Amacyla Kullanlan Aralarn zel Hkmleri le lgili Tip Onay Ynetmelii (2001/85/AT)dir. Ynetmelik 02.07.2004 tarihinde yaymlanmtr. Daha sonra bu Ynetmelikte, 26 Austos 2006 tarih ve 26271 sayl Resmi Gazetede yaymlanan bir deiiklik yaplarak, Ulusal Tip Onay Belgesi alacak veya daha nce Ulusal Tip Onay Belgesi Alm aralarn 13 ubat 2009 tarihinden itibaren bu ynetmelie gre Tip Onay alma zorunluluu getirilmitir. Aksi takdirde bu aralarn Ara Tip Onay Belgelerinin iptal edecei hkm getirilmitir. Bu ynetmeliin VII Nolu Eki Hareket engelli yolcularn araca giri-klarn kolaylatran teknik donanmla ilgili artlar iermektedir.

5378 sayl Kanunun geici 3 nc maddesinin hayata geirilmesi amacyla, ehirii Toplu Tama Hizmetinde Yer Alan Otobslerin zrllerin Kullanmna Uygun

29

Duruma Getirilmesi le lgili Genelge 26.04.2011 tarihinde yaymlanmtr. Bu Genelge; Belediyelerin Snf I ve Snf II ara satn almalar durumunda, Tip Onay Ynetmeliinin VII Nolu Ekinde ifade edilen artlara uygun teknik artnameler hazrlatarak satn almaya ilikin ilemlerini bu dorultuda yapmalar, ayrca kendi denetimlerinde kullanlan Snf I ve Snf II aralar iin de ayn artlar aramalarnn zorunlu olduunu belirtmektedir. Dier yandan, belediyeler tarafndan hizmete sunulmu veya belediyelerin denetimlerinde olan, 13 ubat 2009 tarihinden sonra imal edilen ve ehir ii toplu tamaclkta kullanlan aralarn, 5378 sayl Kanunun geici 3 nc maddesinde ngrlen srenin bitimine kadar zrllerin kullanmna uygun hale getirilmesi amacyla sz konusu Ynetmeliin VII Nolu Ekine uygun biimde tadil edilmesi gerektii vurgulanmaktadr.

Genelgede ayrca ehir ii otobs durak yerlerinin ulalabilir gzergahta seilmesi, otobse bini ve iniler iin gerekli fiziksel koullarn salanmas ve toplu tamaya ait bilgilendirme iin gerekli sesli ve grsel donanmlarn eklenmesi; dier yandan zrller iin ayr otobs, ayr gzergah belirlenmesi gibi ayrmcla neden olacak uygulamalardan kanlmas ve konuya ilikin denetim faaliyetlerini yrten kamu kurumlarnn yaptklar denetimlerde yukarda yer alan hususlar gz nnde bulundurmalar gerektii belirtilmitir.

Ulalabilirlik konusunda gerekli zmlerin retilebilmesi, kamu kurum ve kurulularnn ulalabilirlie ynelik almalara bir btnlk ve plan erevesinde balamalarnn salanmas ve lke apnda konuya ilikin bilin ve duyarllk oluturulmas amacyla, 2010 yl Herkes in Ulalabilirlik Eylem Yl kapsamnda, zrl ve Yal Hizmetleri Genel Mdrl (Mlga zrller daresi Bakanl) tarafndan, Ulalabilirlik Stratejisi ve Eylem Plan hazrlanmtr.

lgili kurum ve kurulularn katlmyla ve tm kurum ve kurulularn grleri alnarak hazrlanan Ulalabilirlik Stratejisi ve Eylem Plan, Yksek Planlama Kurulunun 25 Ekim 2010 tarihli 2010/35 sayl Karar ile kabul edilmi ve 12 Kasm 2010 tarihli ve 27757 sayl Resm Gazetede yaymlanmtr.

Ulalabilirlik Ulusal Eylem Plan; mevzuat dzenlemeleri, toplumsal bilinlendirme ve uygulama eksenlerinde, 8 ncelik ve bu nceliklerin hayata geirilmesi iin 19 tedbirden olumaktadr. Eylem Plan kapsamnda; konuya ilikin bilimsel bilginin oluturulmas, ilgili kesimlerin bilgi eksikliinin giderilmesi, mevzuatn deerlendirilmesi, uygulama iin gereken finansmann salanmas yntemlerinin aratrlmas, rnek almalar hayata geirilerek uygulamalarn niteliinin gelitirilmesi ve saysnn artrlmas, ihtiya duyulan malzemelerin temini iin almalar yaplmas amalanmaktadr.

Eylem Plannn hayata geirilmesi amacyla, Plann uygulanmasnda rol verilen kurum ve kurululardan bir Ulalabilirlik Eylem Plan zleme ve Deerlendirme Kurulu oluturularak ulalabilirliin hayata geirilmesinin takibi yaplmaktadr. zleme ve Deerlendirme Kurulu ayda bir toplanarak, tm kurum ve kurulularn sorumlu olduklar tedbire ilikin yaptklar almalar deerlendirmektedir.

30

Eylem Plan kapsamnda yaplan almalardan en nemlilerinden biri, grme zrllerin bamsz ve gvenli hareketliliini salamalar iin yaplmas gereken hissedilebilir yzey uygulamalar konusundadr. Ulalabilirlik Stratejisi ve Eylem Plan kapsamnda hissedilebilir yzey malzemelerinin zelliklerinin belirlenmesine ynelik zrl ve Yal Hizmetleri Genel Mdrlnce Hissedilebilir Yzey altay-I: ller, ve Hissedilebilir Yzey altay-II: Ynelim ve Yer Seimleri dzenlenmitir. Hissedilebilir yzey malzemelerine ilikin altay raporlar ve Deerlendirme Raporu hazrlanmtr.

Ulalabilirlik Eylem Plan srecinde hazrlanan Binalar ve Ak Alanlar Tespit Formlar, mevcut yapl evrenin ulalabilirlik dzeyinin belirlenmesinde kullanlabilecek ve rehber niteliinde kontrol listelerini oluturmaktadr. Bu formlar www.ozida.gov.tr web sayfasndan indirilebilir. Tespit Formlarnn ayrca www.ozida.gov.tr/tespitformlari/online adresinden online olarak doldurulmas gerekmektedir.

Eylem Plan kapsamnda ayrca, B.2.1. niversitelerin ilgili teknik elemanlarn yetitirildii fakltelerinde zrller ve hareket kstll bulunan dier gruplar iin ulalabilirlik konusunun mfredatta yer almas salanacaktr. tedbirinden sorumlu kurum olan Yksek retim Kurulu Bakanl tarafndan Herkes in Tasarm altay dzenlenmi, altay da; Trkiyedeki niversitelerin tasarm ve planlama eitimi veren Mimarlk, ehir ve Blge Planlama, Peyzaj Mimarl, Mimarlk, ve Endstriyel Tasarm blmlerinde eitim gren rencilerin zrllk ve ulalabilirlik konusunda bilgiye sahip olmalar kararlar alnm, 22 Eyll 2011 tarihli Yksekretim Genel Kurul toplantsnda niversitelerde Herkes iin Tasarm konusunun mfredata dahil edilmesine ilikin Genelge YK tarafndan tm niversitelere gnderilmitir.

Eylem Plan almalar kapsamnda ayrca Milli Eitim Bakanl tarafndan okul yaplar, Kltr ve Turizm Bakanl tarafndan turistik tesisler ve antlar ve mzelerde ulalabilirliin hayata geirilmesi konusunda i genelgeler yaymlanmtr.

Dier yandan zrllerin binalar bamsz ve gvenli olarak kullanmlarna ynelik mevcut TSE standard revize edilmi, ismiyle yaymlanmtr.

Standartlar

Ulalabilirliin hayata geirilmesinde mevzuatn kendisi kadar nemli olan standartlar da mevzuat kapsam iinde deerlendirilmelidir. Uygulamalarn kullanlabilir olmas standartlara uygunluuyla kouttur. Kanun ve ynetmeliklerde yer verilmeyen ulalabilir yapl evre l ve ltleri, TSEnin ilgili standartlarnda teorik ve ematik olarak ayrntl biimde anlatlmaktadr. Her biri konuyla ilgili nemli birer kaynak olan bu standartlardan dorudan konuyla ilgili hazrlanm olan tanesi; binalarla ilgili TS 9111: zrller ve hareket kstll bulunan kiiler iin binalarda ulalabilirlik gerekleri, ak alanlar konu alan TS 12576: zrl ve Yallar in Sokak, Cadde, Meydan ve Yollarda Yapsal nlemlerin Tasarm Kurallar ve TS 12460: zrl ve Yallar in Tesislerde Tasarm Kurallardr.

31

Sonu Olarak;

Ulalabilir olmayan yapl evre nedeniyle toplumsal yaamda yeterince var olamayan

zrller iin mekan dier kiilerden farkl eyler ifade etmektedir. Ulalabilirlik

zrlye nemlisin, bu mekanda isteniyorsun ve ho geldin (Kitchin, 1998; 349)

gibi mesajlar veren ve onlarn yapl evreyi rahatlkla, bakasnn yardm olmadan

kullanmalarn salayan en nemli tasarm ilkelerindendir.

Trkiyede ulalabilirliin gerekletirildii ve herkes iin tasarm ilkesinin

benimsenerek yaygnlatrld yaam evrelerinin oluturulmasyla, bugn yap-

yarn boz dorusunu yap eklindeki uygulamalarn da sona ermesini salayacaktr. Bu

srete, konuyla ilgili gelime kat etmi lkelerde yaanan srelerin incelenmesi ve bu

lkelerin deneyimlerinden faydalanlmas da yararl olacaktr

KAYNAKLAR:

CCPT (1995). Ulalabilirlik in Avrupa El Kitab. (ev. Bayndrlk ve skan Bakanl-Yap leri Genel Mdrl). Ankara. (Orijinal eserin yayn tarihi 1990).

alayan Gm, D. (2008). The Attidutes of Responsible Local Agencies Towards Disability (Sorumlu Yerel Ynetimlerin zrlle Ynelik Tutumlar). Doktora Tezi. Orta Dou Teknik niversitesi.

alayan Gm, D. (2009). Tasarmda nemli Bir Kesim: zrller-ngiltere, Japonya ve Trkiyede zrllk ve Eriilebilirlik. Mimarlk Dergisi. Say: 347, Mays-Haziran, 36-39.

Davies, L. (1999). Planning for Disability: Barrier-free Living. In H. C. Greed (Edt.). Social Town Planning. 74-89. London: Routledge.

Dnya Salk rgt (WHO) (1980) International Classification of Impairments, Disabilities and Handicaps. Geneva: World Health Organisation.

Kitchin, R.M. (1998). Out Of Place, Knowing Ones Place: Space, Power and The Exclusion of Disabled People. Disability and Society. 13(3), 343-356.

OTURUM BAKANIMER ZGL altay Dzenleme Kurulu BakanDr. Deniz alayan Gm Hanmefendiye ok teekkr ediyoruz. Bir dier konumacmz Engelsiz Hayat Dayanma Derneinden Adem Kuyumcu Beyefendinin Engellilere Psikolojik ve Sosyal Etkiler konulu sunumunu dinleyeceiz.

32

ENGELLLERE PSKOLOJK VE SOSYAL ETKLER

ADEM KUYUMCUEngelsiz Hayat Dayanma Dernei

Dier katlmc konumaclar kanunlar bahsettiler, ifade ettiler bende uygulanmasn, engelli olarak bizim algmzla ve ailelerin algsyla neler yapyoruz, bizim hatalarmz ne onlar ilemek istiyorum.

Nfusumuzun yzde 12si engelli. Yani 9 milyona yakn insanmz kaytl olarak engelli. Peki sadece 9 milyondan m bahsediyoruz? Hayr. nk annemiz, babamz, kardeimiz, ocuumuz bunun iinde. Yani 40 milyon kiiyi direkt ilgilendiren bir konudan bahsediyoruz. Peki ne yaplyor bu 40 milyon iin? 2005 ylnda zrller Kanunu karld, yaymland, uygulanmas iin talimatlar gnderiliyor srekli olarak ama uygulayclarda byk sorunlar var. Hizmet ii eitimlerde de byk sorunlar var. Sonra ailelerimiz, sonra o toplumun dier bireyleri. Sivil toplum rgtleri, devletin ilgili kurumlar, aileler ve engellilerin zihniyeti tamamen deimeli. nk 40 milyon deiiyorsa eer, nfusun tamam deiecektir. nce uvaldz kendimiz batrmal.

lkemizde ocuu engelli olarak domu veya aile bireyi sonradan engelli olmu aile fertlerinin kabullenme sreci ile ilgili rehabilitasyon ve psikolojik danmanlk verilmiyor. Bu byk bir sorun. nk bu durum ailenin bir engelli ile nasl yaayabileceini bilmemesinden tr hayatn zindan haline getiriyor. Bir an nce devletin ve herkesin birey olarak da kabullenme sreci ile ilgili almalar yapmas gerekiyor.

Sorunlardan biri lkemizde engelli ocuu olan babalar, ocuuyla genelde ilgilenmiyor. Btn yk annenin zerinde. Zaten Trkiyede kadnlar elerine bakarlar, annelerine babalarna bakarlar, engelli ocuklarna bakarlar, elerinin ailelerine bakarlar ve btn yk kadnlar tar. Toplumda da tamamen soyutlanmtr, tekilemitir. Bununla ilgili kadnlara yeterince destek de yok maalesef. Engelli ocuu var diye utanan insanlar var. Onlarn varlndan bahsetmek istemiyorlar. Trkiyede 600 binin zerinde otizmli var ve bunlarn ou orta ve st gelir ailelerine mensup ocuklar. Hibirini gremiyorsunuz. Sadece ajite edilenleri yani basnn ajite ettiini ve size gsterdiini grebiliyorsunuz.

Ailenin kabullenme srecindeki dier sorun, kadercilik ve engellilik durumunun ne zaman dzelecei. Ne zaman grmeye balayacak, ne zaman iitmeye balayacak, ne zaman konumaya balayacak ne zaman ayaa kalkp yryecek. Bunlar bekliyor aile. Byle bir ey mmkn deil. Tbben sonuca varlmsa eer, mucize mmkn deil. O yzden ailelerin eitilmesi gerekiyor. Kabullenme srelerinin nasl yaplacana dair bakanln bu konuyu zmesi gerekiyor. Aksi halde engellilerin ailelerinden grdkleri ikence srekli devam edecek, huzursuzluk ve mutsuzluk devam edecek.

Babalarn yaygn kanaati de u, ben para kazanyorum, getiriyorum, anne bakacak. Diyorum ki engelli ocuunuz iin dier ocuklarnza yaptnz yatrm yapyor musunuz? Ne gerei var deniyor. O da bir birey. Onun da yaam haklar var, o da

33

insan, onun da eitim hakk var, onun da sanatla, sporla urama hakk var. Eer sen kendi ocuunu telersen eer, ikayet ettiin toplum da doal olarak dier insanlar da teleyecektir. Aileler engelli olmayan ocuklarna yaptklar eitim yatrmn salk ve bilgilendireme yatrmn engelli ocuklar iin de yapmallar.

in dier boyutu engellinin kabullenme konusu var. Engellilerde ada lkelerde durum yledir, ocuk 3-4 yalna geldiinde engellilii tespit edilir, alnr aileden, yaklak bir-iki yl rehabilite edilir. Yani hayata nasl balanaca, nasl tutunaca, yaamn nasl srdrecei, eitim, salk ve dier hizmetleri nasl alacana dair iyi bir yeniden yaratma programndan geirilir. Bu srede aile de tabii ki rehabilite edilir. Engelli ocuu ile birlikte nasl yaayacana dair. Trkiyede henz bununla ilgili bir uygulama yok. Psikolojik danmanlk hizmetleri var, kurumlar var ama onlar da ok yetersiz. Aile ierisinde dlanm olan, eitim ve dier haklar alnm olan, yaama katks salanmam olan engelli birey, doal olarak psikolojik olarak sorunlar yayor, hayata balanmyor ve bunun sonucunda da kt eyler yayoruz biz.

stihdam edilmiyor eitim alamyor, istihdam ediliyor orada sorunlar yayor. Sorunlarn banda eitlik var. Sorunlarn banda i yerlerindeki fiziki engeller var. Sorunlarn banda ulam problemi var. Ulaamad iin iinden atlan arkadalarmz var. Sabah ie giderken otobse binemedii iin ie gitmedii iin ceza alan arkadalarmz var. Engellilerin hayatn iinde kalmas iin nndeki engelleri kaldrmamz gerekiyor.

Konunun dier boyutu ailenin istekleri. Siz hi meydanlara kp da ocuuma eitim hakk istiyorum ve ya salk hizmetini daha iyi almasn istiyorum diyen bir engelli ailesi grdnz m? Hayr. ok az hari. Aile ne istiyor? Maa, bakm creti, vergi muafiyeti, bir de ok youn olarak yaanan, ben lrsem ya da benden sonra engelli ocuum veya yaknm ne olacak endiesi.

Peki engelli ne istiyor? O insan olarak haklarn istiyor. Eitim, istihdam, salk, dier bireyler gibi sosyal hayatta yer alabilme hakkn istiyor. Onun da en byk kayglarndan biri, birlikte yaadm kii vefat ederse veya o da engelli hale gelirse ben ne olacam kaygs. evremdeki bir ok zellikle zihinsel engelli veya baka birinin yardmyla yaayabilen engellilerinin kaygs budur.

Altn kaln harflerle iziyoruz. 40 milyon kiiyi ilgilendiriyor ve bunun en az 20 milyonu semen diyoruz. Yine de ilgilenmiyorlar. Engelliler gn geldiinde iki konuma yapalm, niye engelli dendi de zrl denmedi laflar, birka tane ova dnk gsteri, basn da bunlar tayor bitti bu i. Bu arada bu engelli, zrl ve sakat meselesi ile ilgili koca koca yazarlar her 3 Aralkta yaz yazyorlar. Bize engelli denmi, zrl denmi, sakat denmi, hibir nemi yok. nk gerekte engelleri kaldrmyor. Yaama katlmamz salamyor.

Baka bir sorun da eitim alanlarnn engelli olmasdr, okullarn ulalabilir olmamasdr. Bunun dnda daha youn sorunumuz ne? Engelli olarak okula gidiyoruz veya ocuunuz okula gidiyor, eer ocuunuz zihinsel yetersizse, otizmliyse, oraya RAM tarafndan gnderilmitir. nk ama kaynatrmak. nce okul mdr kyor

34

karmza. Biz sorumlu renci istemiyoruz diyor. Bunlar gerek. Dava rnekleri var ayrmclktan, TCK 122den dolay. Okul mdrn geiyoruz retmen ben byle bir ocuk snfta istemem diyor. Ama yzden 10 kontenjan var. RAM gndermi yani Milli Eitim Rehberlik ve Aratrma Merkezi gndermi. Bakn bunlar yapanlar da insanlar. Toplumun iinde yaayan, ada olduunu syleyen insanlar. Onu geiyoruz, ailelerden bir tanesi snftaki renci velilerinden bir tanesi diyor ki benim ocuum neden bir zihinsel engelliyle ya da otizmliyle ayn snfta okusun diyor, direnle karlayoruz.

2010 ylnda yanl sonda kullanm nedeniyle hayatn kaybeden engelli says 120. Yanl sonda kulland iin mesane iltihab olup hayatn kaybetmi 120 insandan bahsediyoruz. ok mu kk rakam? Benim iin ok byk rakam nk bir kii bile benim iin nemli. Hastanelerde engelliler iin pozitif ayrmclk var, tamam gzel. Ama raporda ok byk sorunumuz var. Otizmli bir ocuun en byk dman koku, kalabalk ses, yanl renklerdir. Otizmli ocuu 6 ayda bir ya da bir ylda bir o ortama sokup engelli raporu aldrmak yanltr. Bu ilemin evlerde yaplmas gerekir. Otizmli ocuklar dnem dnem fke nbetleri geirirler ve kendilerine zarar verirler. Ya da evresinde insanlara deil en yaknndakine zarar verir. Sakinletirici yapmak gerekir. 112 Acil Servis ambulanslar bu sakinletiriciyi yapamyor. Ne yapyor insanlar? ocuklarn evlerinin bir odasna kapatyorlar, ocuk orada kendisini harap ediyor. Toplumdaki bu yanl yaklamnda krlmas gerekiyor.

Teekkr ederim

35

2.OTURUMKURUMLARIN ENGELLE YAKLAIMI VE POLTKALARI

EKN ZBEK Sunucu

Deerli konuklar, itme Engelliler Dernei Bakan iaret dili tercman ve eitmeni Mine Takaldrana emeklerinden tr teekkr ediyoruz. imdi altaymzn kurum adna konumalar balnda gerekleecek ikinci oturumunu ynetmek zere TMMOB Ynetim Kurulu yesi Sayn Alaeddin Aras davet ediyorum.

OTURUM BAKANIALAEDDN ARAS TMMOB Ynetim Kurulu yesi

Deerli katlmclar tekrar ho geldiniz. Yemek sonras bir mahmurluk var ama umarm konumaclarmz bu mahmurluu giderirler. Konumaclarmz da sreleri ok amazlarsa iyi olur. nk bir sonraki foruma zaman kalmam olur. Bu anlamda ben zellikle konumaclardan ve dinleyicilerden yardm istiyorum. Teekkr ediyorum.

Bu oturumumuzda arkadamzn anons ettii gibi kurumlar adna konumalar yaplacak. Bu altayn dzenlenmesinde Ayegl Orukaptann ok ciddi emekleri oldu bunu ben ifade etmek istiyorum. Byle bir altay gndeme geldiinde acaba katlm olur mu, becerebilir miyiz diye tereddtle bakmtk. Ama ok nemli bir adm oldu en azndan TMMOB camiasnda ehir planclar, mimar, mhendis arkadalarmz bundan sonra kent yaamnda nasl davranmas gerektiklerini, en azndan eletirebileceklerini bu altay sayesinde grm olacaklar. Ayegl Orukaptana ok teekkr ediyorum.

Aile ve Sosyal Politikalar Bakanl zrl ve Yal Hizmetleri Genel Mdrl adna Sayn Fatma Gkmen Hanmefendi, ODT Mezunlar Dernei Engelsiz Yaam Komisyonu adna Sayn Claire zel, ankaya Belediyesi adna Sayn Eser Atak, Engelliler Konfederasyonu adna Sayn Hasan Tatar, Dikkat Eksiklii Hiperaktivite ve zel renme Gl Dernei adna da Sayn Nezih ngr.

Eer konumac arkadalarmn izni de olursa konumaya sa batan balayarak Sayn Eser Ataktan balayarak devam edelim.

ESER ATAK ehir Plancs

ankaya Belediyesi Bakan Yardmcs

Merhabalar,

Sunuum ncesi kendimle ilgili n bilgi vermek istiyorum. u an ankaya Belediyesinde st ynetici olarak grev yapyorum. ehir plancsym, TMMOB camiasndanm yani. 11 yl Babakanlk zrller daresinde uzman olarak grev yaptm. O alanda ihtisaslatm. Sabah oturumundaki ehir plancs meslektam Deniz alayanla ayn oday paylayorduk, mesai arkadaydk. Ardndan son iki buuk yldr da ankaya Belediyesinde grev yapyorum.

36

TMMOBun dzenledii bu konu bal nemli bir konu Engelli Mhendis, Mimar, ehir Planclar konusu imdiye dek ounlukla meslek ortamnda gz ard edilmi bir meseleydi. Biz de okulu bitirdiimizde bu konuda hibir fikir sahibi deildik akas. Daha sonra hasbelkader girdiimiz kurum sayesinde bu konuyla har neir olma ansn yakaladk. Ardndan bir ynetim deneyimiyle bunu devam ettirmeye alyoruz. Bugn ben size hem oradaki birikimim, hem de yerel ynetim dzeyinde yz yze olduumuz sorunlarla ilgili bir deerlendirme yapmak istiyorum.

Yerel ynetimlerin ulalabilirlik balamnda nemi nedir, ulalabilirlik konusunda yasal sorumluluklar nedir, zellikle ile ve byk ehir belediyeleri arasndaki yetki ve grev paylamndan kaynaklanan skntlar nedir? Bir takm hatalar yaplyor, bu hatalarn temelinde neler var? Onlar sizlerle paylamak istiyorum.

Ulalabilirlik herkes iin nemli ve gerekli

Yaam evremiz ounlukla standart bir insan tipine gre planlanyor maalesef. O da 25-45 ya arasndaki salam erkek nfustur. Buna gre planland iin herkes iin eriilebilirlik kavram bunun neresinde diye sormak gerekiyor. ounlukla her insann gz salam, kula salam, tm kaslarnn gc yerinde, her engeli kolaylkla aabilecek olduu varsaylyor. Bu standarda gre planlanyor maalesef yapl evre... Fakat toplum yaam iinde pek ok grup var. Engelliler bata olmak zere yallar, hamileler, yk tayanlar, ocuklar, bebekler, iri ve iman kiiler, bebek araballar vb. bu grubu geniletmek mmkn Dolaysyla her an, herkes bu engellerle kent yaam iinde karlama durumunda Bebek araballar, yk tayanlar, spermarket arabasn tayan ocuk, bir bebek, engelliler de bunun iinde. Diyoruz ki, engelsiz bir evre herkes iin gerekli. Engelliler iin bir dzenlemeden bahsetmiyoruz burada Engelsiz dzenlemeler herkes iin gerekli nk her an herkes bir ekilde hareket kstll durumunu geici ya da kalc olarak yaayabilir. Yorgun olabilirsiniz her eyin tesinde ve basamak trmanmak istemeyebilirsiniz. Bu gayet doal, insani bir durumdur. O nedenle evremizin her insann kolayca kullanabilecei ekilde dzenlenmesi nem arz ediyor.

Bu konuda baz yasal dzenlemeler yapld. 1997dir bunun milad... 1997de 571 ve 572 sayl Kanun Hkmnde Kararnamelerle eitli yasalara eitli hkmler eklendi. Bunlardan biri de 3194 sayl mar Kanunudur. Ardndan 1999da mar Ynetmeliklerinde dzenlemeler yapld. Belediye ve Bykehir belediye kanunlarnda baz dzenlemeler yapld. 2005 ylnda karlan zrller Kanununda da ciddi dzenlemeler yapld. Hatta orada sre tanmlanmtr. 7 yl dendi. 7 yl iinde kentsel mekn, yaplar ve ulam aralarn zrllerin kullanmna uygun hale getirmek zorundasnz dendi. Gerek ve tzel kiilerce yaplan tm yaplar, ak alanlar ve ulam aralar iin ulalabilirlik koulu getirildi. Belediyeler bu kanunlara gre, yapmakla sorumlu olduu sokak, yol, ak alan, park, meydan vb. tm tesis ve aralar ulalabilir klmak durumunda mar ynetmelikleri de ayn ekilde bu yasal dzenlemeleri getirmi durumda. Konut, ticaret merkezi gibi yaplarn projesinde zrllerin kullanmna uygun koular aranmak durumunda...

37

Biraz nce deindiim 5378 sayl zrller Yasas ve 2005ten 2012 Temmuzuna kadar dzenlemelerin tm umumi ve resmi yaplar, sokaklar, kaldrmlar, yaya geitleri ve ehir iindeki toplu tama aralar, (zel kamu fark etmez ikisini de dahil etmitir yasa), 7 yl iinde zrllerin ulam ve kullanmna uygun duruma getirilmek zorunda...

Bu konuda standartlar da oluturuldu. TSE tarafndan nemli standartlar gelitirildi. Birisi TSE 9111, binalarla ilgili standart, birisi de TSE 12576 nolu sokak ve ak alanlarla ilgili standarttr. Kullanlan en nemli standartlar bunlar...

imdi uygulamadaki sorunlar ve yaplan yanllklarn neler olduuna deinmek istiyorum. nce genel olarak yaplan yanllklar aktardktan sonra, Belediyemizin yapt yanllklar da burada ak yreklilikle sizlerle paylaacam.

Yaplan temel yanllklara bakacak olursak tabi ncelikle uygulamann, yani ulalabilirlik standartlarnn hi dikkate alnmamas temel bir sorun. Yani hibir ekilde byle bir eyin dnlmemi olmas kincisi yetersiz uygulamalar Yani bir eyler yaplyor ama bunlar son derece yetersiz, snrl yaplyor, standartlara uygun yaplmyor ya da sadece ortopedik zrllere ynelik rampa yaplmas ile snrl kalabiliyor. Dier zr gruplar dnlmyor. Ya da tekil ve ayrmc zmlere gidilebiliyor; engelli otobs, engelli park gibi bir takm ayrmc, dlayc uygulamalarla kar karya kalyoruz.

Yaplan yanllklarn nedeni ne?

Sorunlarn nedenine baktmzda temelde bilin, bilgi ve eitim eksikliini en baa koymak mmkn nk akademik ortamda, yani niversitelerde mhendislere, mimarlara, ehir planclarna, inaat mhendislerine, inaat teknikerlerine ve dier teknik elemanlara bu konu retilmiyor, ulalabilirliin bir yapnn temel zellii olmas gerektii retilmiyor. Tabii ncelikle bunu retebilecek retim yesi kadrolarna ihtiya var, onlarn da bilmedii bir konuyu retmesini bekleyemezsiniz. ncelikle o kadrolarn yetimesi nem arz ediyor.

kincisi, yrrlkteki mevzuatn kapsamyla ilgili sorunlar var. Bir takm mevzuat dzenlemeleri yaplyor, gerekletiriliyor ama bunlarn kapsam gerekten yeterli mi, deil mi sorular sz konusu Standartlarla ilgili sorunlar var. Standartlar gerekten lke koullarna uygun standartlar m? Bence ok uzun standartlar. Bu konuda alm biri olarak ve bir belediyeci gzyle sylyorum. nk belediyelerde kimsenin bu kadar uzun standartlar okumaya vakti yok arkadalar. Ayrntda boulmayan, basit, ksa ve z anlatml, uygulanabilir makul koullar ieren yeni standartlara ihtiya var mutlaka

Bir baka sorun yaplanlarn denetimi konusunda... Hi yaplmayan bir uygulamay, bundan sonra uygulayacaksn, yapacaksn diyorsunuz. Ama insanlarda davran deiiklii yaratmak en zor konulardan birisidir. Yap sektrnde alanlar ve idarecileri yeni eylere adapte etmekte zorlanyorsunuz.

Yerel ynetimlerin idari yaplanmasndan kaynaklanan sorunlar var. nk farkl mdrlklerden oluuyor yerel ynetimler. Farkl yetki ve sorumluluklarla donatlm.

38

Bykehir ve ile belediyeleri dedik. Biz ile belediyesi olarak 12 metrenin altndaki sokaklardan sorumluyuz maalesef... 12 metre ve zerindeki sokaklarn ve tm caddelerin yapm, bakm ve onarm yetkisi bykehir belediyesinde. Bizim hibir yetkimiz yok.

Toplu tama hizmetleriyle ilgili Bykehir le belediyelerinin hibir yetkisi yok. Trafik ynleri, dzenlemelerinde hibir yetkimiz yok. Altyap, yani kanalizasyon, doalgaz, elektrik, vs. hibir yetkimiz yok, dolaysyla sizin bir gn yaptnz bir kaldrma bir alt yap kuruluu gelip oraya bir elektrik direi koyup oray geilmez hale getirebiliyor. Ya da bir otobs dura kondurulabiliyor kaldrmn stne Otobs dura toplu tama yolcularn korumak iin yaplyor ama kaldrm kapatabiliyor.

Ya da belediyenin kendi iinde de bir takm skntlar ve kopukluklar var. Emlak stimlk Mdrl diye bir mdrlk vardr belediyelerin iinde. Bunlar reklam panolar ve bfeler gibi tesislerin kiralanmasyla sorumludur. Ama biz yalnz fen ilerinde, imar ve ett proje vb. Mdrlklerde younlatrrsak ilgi alanmz, o zaman o blm eksik kalm oluyor. Emlak Mdrl hibir kritere bal kalmadan getirip bfeyi de, reklam panosunu da koyabiliyorlar kaldrmn tam ortasna yerletirilmesine izin verebiliyor. O zaman yer boyutunu da dnmemiz gerekiyor.

Tat ncelikli ulam politikalar bir dier konu... Maalesef Ankarada bunu ok bariz bir ekilde gryoruz. Tatlarn kent iindeki hzl hareketi iin tm yayalar ve bunun iindeki engelliler gz ard ediliyor ve yaya st ve alt geitlerine mahkum ediliyor. Ben yle diyorum, yaya st ve alt geitleri yayalar iin yaplmaz, tatlarn yolda durmadan gemesi iin yaplr. O yzden trafik yerine yaya st-alt geitlerinin tercih edilmesi, kaldrmlarn budanmas bundandr. Atatrk bulvarnn halini biliyorsunuz artk, iki yaya yan yana geemez haldedir Bulvar kaldrmlarnda!..

Dolayl nedenler de var. Toplumsal katlm sorunlar rnein Sivil toplum rgtlerinin bu konudaki bask gcn yeterince hissettirememeleri ciddi bir sorun Ynetimlerde sreksizlik, yani bir ynetimin balatt uygulamay dier bir yerel ynetim sahiplenmeyebilir. Kimse de bunun hesabn sormaz. Yan