Enterkonnekte Sistem

5/9/2018 Enterkonnekte Sistem - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/enterkonnekte-sistem 1/53

11.2.ENTERKONNEKTE SiSTEM

Şekil: 1-10. Enterkonnekte Enerji Sistemi.

Bir bölgenin veya bir ülkenin elektrik enerjisi ihtiyacını karşılamak üzere, o yerin bütünelektrik santrallan, trafo merkezleri ve aboneleri arasında kurulmuş olan sisteme"ENTERKONNEKTE SiSTEM" adı verilir. Bu sistemde termik ve hidrolik santral farkı

gözetilmez. Ayrıca büyük küçük santral ayırımı da yapılmaz. Tüketim merkezleri busistemden, çok büyük veya önemli arızalar dışında kesintisiz enerji alabilirler. Şekil: 1-10.da enterkonnekte bir enerji taşıma sistemi' görülmektedir. Bu sistemi besliyen A-B-C gibisantrallar hem enterkonnekte şebekeyi besler, hem de bulunduklan bölgenin enerji ihtiyacınıkarşılar. Bu sistemde verimli ve güvenilir bir çalışma yapabilmek için YÜK DAĞITIMMERKEZLERi kurulmuştur.

Enterkonnekte sistemin üstünlükleri ile sakıncaları şunlardır:

A- Üstünlükleri:

1. Besleme süreklidir. Enerji kesilmesi çok az görülür.2. Sistemin verimi yüksektir.

3. Yakıttan ekonomi sağlar.4. Santrallar uygun yerlerde kurulacağı için kuruluş ve işletme masrafları azalır.5. Küçük santrallar yerine büyük santrallar kurulabildiği için üretim, iletim ve

dağıtımda verim yükselir.6. Yedek generatör gücü en küçük değerdedir.

B- Sakıncaları :

1. Sistemin kısa devre akımı çok fazladır.2. Kısa devre iyi hesaplanmazsa veya önleme durumu iyi düşünülmemişse bundan

çok sayıda abone etkilenir.

3. Sistemin kararlılığını (stabilite) sağlamak oldukça zordur.

1



11.3.ŞEBEKELERDE KISA DEVRE OLAYI:

Enerji iletim hatlarında iletken kopması, izolasyon bozulması aşırı gerilim, yıldırım düşmesivb. nedenlerle kısa devreler görülür. Ayrıca fazların toprağa yaptığı kaçak sonunda datoprak arızası ortaya çıkar. Enerji iletim hatlarında en önemli arıza kısa devredir. Kısadevrenin zararlı etkilerinden abonelerin etkilenmemeleri çok önemlidir. Bu nedenle kısadevreyi incelemek ve etkilerinden nasıl korunulacağını bilmek gerekir. Enerji iletim hatlarındabir ve üç fazlı kısa devreler vardır. Bunlardan yalnız üç fazlı kısa devre simetrik olup,incelenmesi daha kolaydır.

Şekil: 4-3. Üç Fazlı kısa devre ve kısa devre akımı Bileşenleri.

Kısa devre, şebekelerde termik ve dinamik zorlamalar oluşturur. Ayrıca sisteminkararlılığı bozulur. Dinamik ve termik etkiler akımın karesi ile orantılıdır. Bu bakımdan kısadevrede geçecek akımın önceden bilinmesi ve bu akımı küçültmenin yollarının bilinmesigerekir. Kısa devrenin etkilerini azaltmak için şu işlemler yapılır":

1 — Yüksek gerilim sigortalan ve koruyucu dirençler kullanılır.2 — Reaktans bobinleri (Drossel) kullanılır.3 — Şebekeler uygun şekilde düzenlenir.4 — Baralar bölümlere ayrılır.5 — Kısa devre gerilimi yüksek transformatörler kullanılır. Bu 'düzenlemeler sonucukısa devrenin etkileri azaltılır. Ancak kısa devreye engel olmak mümkün değildir. Kısadevre oluştuğunda devreyi akımsız bırakan yüksek güç şalterleri örneğin kesiciler kullanılır.

2



11.4.ŞALT SAHASINDA BULUNAN CİHAZLAR

1. Güç trafoları

2. Kesiciler

3. Ayırıcılar 4. Ölçü trafoları (Akım,Gerilim trafoları kaplin kapasitörler)

5. Line-trep (Hat tıkacı)

6. Baralar

7. Parafudurlar

1. GÜÇ TRAFOSUTransformatör’ün tanımı : "Sargıların birisinden geçen bir alternatif akım sistemini,

elektro-manyetik endüksiyon etkisi ile, öteki sargısında aynı frekanslı fakat farklı şiddet vegerilimde başka bir akım sistemine dönüştüren statik bir elektrik makinesi" olarak

tanımlanabilir Santrallerde generatörler yardımı ile üretilen elektrik enerjisinin gerilimi çok yüksek

değildir.Generatör çıkış gerilimleri 0,4-3,3-6,3-10,6-13,0-14,7-15,8 ve 35 Kilovolt (kV)değerlerindedir.Bu gerilimler enerjinin çok uzak bölgelere taşınabilmesini sağlayacak kadar yüksek olmadığından Gerilimi yükseltilmesi ancak transformatör ile gerçekleştirilir

Santralimizde generatörler vasıtasıyla üretilen gerilim 13.8kv olup, güç trafoları vasıtasıyla1 54Kv - 380Kv’ayükseltilerek enterkonnekte sistemine verilir.

2. KESİCİLERTanımı-. Kesiciler, yük ve kısa devre akımlarını kesmeye yarayan aygıtlardır. Üç faz

kumandalı kesicilerde bir açma bobini ile bir kapama bobini bulunur. Bunlara ait

mekanizmaların çalışmasıyla, her üç faz birlikte açar ve kapama işlemi yapar. Bu tip kesiciler,transformatör fiderlerinde ve tekrar kapamasız ya da üç fazlı tekrar kapama yapılacakfiderlerde kullanılır. Orta gerilimli şebekelerde tek faz kumandalı kesiciler kullanılmaz.Kesiciler, arkın söndürüldüğü ortama göre değişik tiplerde imal edilmektedir.

2.1.Yapısı, çeşitleri ve özellikleriKesiciler üç faz kumandalı veya tek faz kumandalı olabilirler.Orta ve yüksek gerilim sistemlerinde, yük altında, yani devreden akım çekilirken süratli

ve emniyetli açma ve kapama yapabilen şalterlerdir. Ayırıcılara göre daha karmaşık bir elemandır. Dahilî ve haricî olarak imal edilebilirler.

2.2. Kesicilerin tipleriKesiciler arkın söndürüldüğü ortama göre değişik tiplerde imaledilirler. Bunlardan başlıcalan şunlardır:

• Havalı tip kesiciler • Yağlı tip kesiciler • Gazlı tip kesiciler • Vakumlu tip kesiciler

2.2.1.VAKUMLU KESİCİLER

Havası boşaltılmış vakum hücresinin içerisinde vakum altında (10-9 mbar)bulunmasından dolayı hareketli kontağın sabit kontaklardan ayrılması ile kontaklar arasındabir metal buharı arkı oluşur. Bu metal buharı ark sönünceye kadar devam eder. Akım sıfır

3



değerine ulaşınca ark söner. Kondanse olan metal zerrecikleri tekrar kontaklara döner veböylece kontak malzemesinin aşınması önlenmiş olur. Ayırma aralığının vakumla çok iyiyalıtılmış olması sayesinde ark tekrar tutuşmadan devrenin akımı kesilmiş olur.

Mekanik açıdan dayanıklı kesici tipidir. Elektriksel ömrü çok yüksektir. Kısa devrede100 anma akımında ise 20000 açma yapabilir. Tahrik mekanizması yayı elle kurulabileceği gibi

motor yardımıyla da kurulabilir. Yüksek performanslı az bakım gerektiren bir kesici olduğu içinson yıllarda orta gerilimde yaygın olarak kullanılmaktadır.

Vakumlu kesicilerde kontak yapısı önemli olup ark sırasında oluşan metal buharı yinekontak üstüne çöker, Bu da kontak ömrünü uzatır. Kontak malzemesi az gz emici , yük sekelektiriki dayanıma haiz olamlıdır. Kontak malzemesi olarak simtelleleşmiş krom-bakır karışımıkullanılır.

Vakuma dayanıklı tüpün imali hassas olup, 550 ‘ye kadar ısıtılarak absorve edilmişgazların çıkması sağlanır. Tüp 10-9 mlbar’ lık basınca düşürülürse bu şekildeki basınç

20 seneye kadar idare eder. Vakumlu kesiciler endüsriyel şebekeler için uygun olupbakımı mümkündür. Çalışma sırasında X ışını yayma tehlikesi vardır.

Kesicilerin çalıştırma tertiplerinin ve yardımcı teçhizatının malzeme yapımından ileri gelenbozuklukların belirlenmesi için kontrolleri yapılır.

Kesicilerin bakımı yapılmadan önce enerjisinin kesilip yedeğe alınması gerekir. Bakımlarıyapılmadan önce gözle dıştan kontrol edilir. Daha sonra sökülerek bağlantıların sağlamolup olmadığı üç faza ait kontakların aynı anda açıldığı veya kapandığı kontrol edilir

Bozulan veya aşınmış olan kontaklar yenisiyle değiştirilir. Havalı ve gazlı kesicilerdekaçak olup olmadığı kontrol edilir. Eksilen gaz var ise ilâve edilir. Kesicilerin ark söndürme vekumanda sistemlerinin çalışır durumda olmalarının sağlanması için gerekli bakımlarıyapılmalıdır.

4



a) V

vakumlu kesiciler’in Üstünlükleri şunlardır :

a.1) Mekanizmaları basittir,

a.2) Açma işlemi için ek teçhizat gerektirmez,

a.3) Kesme hücresi dışındaki teçhizatın onarım ve bakımı kolaydır,

a.4) Boyutu küçüktür,

a.5) Mekanik dayanıklılığı 30 000 açma – kapamaya izin verir,

a.6) Anma akımında kesme sayısı 10 000 civarındadır,

a.7) Özellikle kapasitif devrelerin kesilmesinde daha uygundur,a.8) Tekrar kapama yaptırılması mümkündür,

a.9) Açma işleminde artık gaz çıkarma sorunu yoktur,

a.10) Kesme zamanı 3-5 periyottur,

a.11) Yanıcı ve patlayıcı ortamda sorun yaratmaz,

a.12) Dünyada kullanma eğilimi artmaktadır.

b) Buna karşılık:

b.1) Kesme hücresinin fiyatı daha pahalıdır,

b.2) Sahada yalıtım düzeyi kontrolü için Y.G. test cihazı gerekir,b.3) Kesme hücresinde sızdırmazlık rüzükosu mevcuttur,

b.4) Akım koparmada darbe sınırlayıcılara gereksinim duyulabilir,

b.5) Fiyatı yüksektir,

b.6) Vakum düzeyinin belirli periyotlarla bakım gerekir.

2.2.2.SF6 GAZLI KESİCİLER

Son yıllarda büyük kullanım alanı bulmuş olan yeni bir tip kesicidir. Hacimlerinin küçükolması nedeni ile kapalı mekânlarda da kullanılmaktadır. Kesicinin çalışma prensibi sabitbasınçtaki (4-6 bar) SF6 (Sülfür hekzaflorür) hareketli kontaktaki piston vasıtası ile sıkıştırılarakark üzerine üflenmesi ve arkın koparılmasıdır. SF6 gazının yalıtım özelliğinden dolayı kontaklar arası açılma mesafesi çok küçüktür.

Bu tip kesiciler hidrolik kumandalı olup kesme odasında SF-6 gazı bulumaktadır. Yağbasıncı elekrikli pompadan sağlanır. Birinci basamakta pompa yağı D takından emer ikincibasamakta dalgalanmayı önleyen CAP tankından geçirerek akümülatörleri (B10-B1-B2...)doldurur. Yağ kutuplardaki akümülatörlerde azot gazı altında depolanır. Motopompundevreye giriş ve çıkışı hidrolik manostatıyla ayarlanır. Geri döndürmez valfi yüksek basınçlı

yağın, düşük basınçlı yağa kısmına dönüşünü engeller

5



a) Sf 6 Gazlı Kesicilerin Üstünlükleri Şunlardır:

a.1) Di elektrik dayanım gerilimi, aynı basınçtaki havaya göre üç kat değerdedir. Üç barlıkbasınçta, transformatör yağının di elektrik dayanım gerilimi geçmektedir,

a.2) Kayıp faktörü (tg) ye göre çok küçüktür,

a.3) Isı iletim katsayısının yüksek olması, alçak iyonizasyon nedeni ile, ısıyı çok çabukçevreye dağıtır, ve arkın çabuk soğumasını sağlar,

a.4) Devre kesilirken oluşabilecek tekrar tutuşmaları ve bu nedenle de aşırı gerilimleri önler,

a.5) SF6 gazı, metallerle kimyasal tepkimeye girmez,

a.6) SF6 gazı, renksiz kokusuz, ve zehirsizdir havaya göre beş kat daha ağırdır,

a.7) Yüksek ark ısısı sonucunda kimyasal olarak ayrışan gaz, kısa zamanda tekrar eskihaline döndüğü için, uzun süre ilave edilmeden kullanılabilir.

a.8) Tüm kısımların onarın ve bakımı mümkündür ve masrafı azdır,

a.9) Sahada yalıtım testi için özel cihaz gerektirmez,

a.10) Boyutu küçüktür,

a.11) Akım koparmada sorun yaratmaz,

a.12) Mekanik dayanıklılığı 10 000 açma kapamaya izin verir,

a.13) Anma akımı sayısı genelde 10 000 civarındadır,

a.14) Tekrar kapama yaptırılması mümkündür,

a.15) Kapasitif ve endüktif akımların kesilmesinde daha uygundur,

a.16) Yanıcı ve patlayıcı ortamda kullanılması sorun yaratmaz,

a.17) Kesme zamanı 3-5 periyottur,

a.18) Fiyatı çok pahalı değildir,

a.19) Dünyada kullanılan eğilimi artmaktadır.

b) Buna karşılık:

b.1) Gaz kaçağı rizikosu vardır, bir miktara izin verilir, iyi izlenmesi gerekir,

b.2) Çevreye artık gaz yayılır .

2.2.3.Kesicilerin Kullanma Yerlerine Göre Tanımı

a- Çıkış Kesicisi

İstasyona enerji taşıyan bir hattın bir trafoyu veya bir müşteriye enerji taşıyanhat veya kablo donanımını baraya bağlayan kesicilerdir.

b-Transfer KesiciBir teçhizatın kendi kesicisi yerine geçebilen ve ana barayı transfer barayabağlayan kesicidir. Bir transfer kesici sadece bir çıkış için kul lanılır. İki çıkışbirden transfere alınamaz.

c- Bara Bölümleyici Kesici

Bir barayı ikiye ayıran kesicidir.,

d- Bara Bağlayıcı Kesici

6



Ana bara ile yardımcı barayı birbirine bağlayan kesicidir. (KUBLAJ KESİCİSİ)

3. AYIRICILAR

Tanımı: Orta ve yüksek gerilim sistemlerinde devre yüksüz iken açma-kapama işlemiyapabilen ve açık konumda gözle görülebilen bir ayırma aralığı oluşturan salt cihazlarıdır.

Uygulamada "Seksiyoner" olarak da bilinirler. Son zamanlarda bu ifade kullanılmayarak

sadece "Ayırıcı" denilmektedir.

Tesis bölümlerini birbirinden ayırıp bakım ve kontrol işlerinin güvenli bir şekilde

yapılmasını sağlar. Ayrıca birden fazla ana bara bulunan sistemlerin açma ve kapama

manevralarına hazırlanmasında ve kuplaj operasyonlarında kullanılır.

Ayırıcılar ile, devreden akım geçerken yani devre yüklü iken açma kapama işlemi

yapılmaz. Eğer yapılırsa ayırıcı ve ayırıcıyı açıp kapatan kişi zarar görür. Bu sebeple açma

kapama işlemi yapılırken ilk önce ayırıcı açılıp kapatılmaz. Açma kapama işlemi yapılırken şuişlem sırası takip edilir;

• İlk önce kesici açılır.

• Daha sonra kesicinin giriş ve çıkışındaki ayırıcılar açılır.

• Kapatılırken bu işlemin tersi olarak ilk önce ayırıcılar kapatılır.

• Daha sonra kesici kapatılarak devreye enerji verilir.

• Kesici yoksa alıcıların yükü devreden çıkarılır, sonra ayıncı açılır.

3.1.Görevlerine göre ayırıcı çeşitleri ve kullanma yerleri

a. Hat ayırıcısı

b. Bara ayırıcısı

c. Toprak ayırıcısı

d. By-pass ayıncı

e. Transfer ayırıcısı

f. Bara bölümleyici ayıncılar

a- Hat ayırıcısı: Enerji nakil hatlarının giriş veya çıkışlannda beraber kullanıldığı kesici ile

hat arasına bağlanır. Beraber kullanıldığı kesici açık iken açma ve kapama yapabilenayıncılardır.

b- Bara ayırıcısı: Enerji nakil hatlarının baralara girişinde ve çıkışında kesici ve bara

arasına bağlanır. Beraber kullanıldığı kesici açık iken açma kapama yapabilen ayırıcıdır.

c-Toprak ayırıcısı: Enerjisi kesilmiş devre veya hatların üzerinde kalan artık enerjiyi

toprağa akıtmaya yarayan ayırıcıdır. Beraber kullanıldığı kesici ve ayıncı açıldıktan sonra

kapatılabilir. Hatta enerji varken kapatılamaz. Devrede enerji varken kapatılmasını önlemek için

değişik şekillerde çalışan kilit tertibatlan vardır. Bu kilitleme mekanizmalan sayesinde beraber

kullanıldığı kesici ve ayıncı ka palı iken toprak ayırıcısının kapanması engellenir.

7



d- Bay-pass ayırıcı: Tek bara sisteminde devreden enerji çekilirken, yani beraber

kullanıldığı kesici kapalı iken, açılıp kapatılabilen ve kesiciye paralel bağlanan ayıncılardır.

Kesicinin anza yaptığı veya bakıma alındığı zamanlarda baraya enerji vermeye yarar. Kesici

arızalandığında ve bakıma alındığında kesici gibi kullanılarak devreye enerji veren bir yük

ayırıcısıdır. Mecbur olmadığı sürece kesici açık iken kapatılıp açılmaz

e-Transfer ayırıcısı: Çift bara sisteminde ana bara ile transfer barayı (yedek bara)

birleştirir. Ait olduğu kesici kapalı iken açılıp kapatılan ayırıcıdır. Fiderin kesici ve ayırıcıları,

arıza yaptığı veya bakıma alındığı zamanlarda, enerjinin sürekliliğini sağlamak için, transfer bara

üzerinden fiderin beslenmesini sağlar.

f-Bara bölümleyici ayırıcılar: Aynı gerilimli baralann birleştirilmesinde veya ayrılmasında

kullanılan ayırıcılardır.

3.2.Kumanda şekillerine göre ayırıcı çeşitleria. Elle kumandalı (ıstaka ile) ayırıcılar

b. Mekanik kumandalı ayırıcılar

c. Elektrik motoru ile kumandalı ayırıcılar

d. Basınçlı hava ile kumandalı ayırıcılar

a- Elle kumandalı (ıstaka ile) ayırıcılar

Emniyet mesafesi fazla olan bazı ayırıcılarda açma kapama işlemi yapılırken mekanik

hareketi sağlayan kol uzaktan bir ıstaka (fiber malzemeden yapılmış, ucu kancalı uzun sopa

şeklinde bir alet) ile hareket ettirilir. Açma ve kapama işlemi ıstaka ile yapıldığından bu ismi alır.

b- Mekanik kumandalı ayırıcılar

Açma kapama işlemi için hareketi sağlayan düzenin çalışmasını 30 mm çapında ve 3 m

boyunda galvanizli çelik malzeme yardımıyla elle yapılan ayırıcılardır. Bazılarında bu mekanik

düzenek dişlilerle hareketin iletildiği bir sistemdir.

c- Elektrik motoru ile kumanda edilen ayırıcılar

Ayırıcının açma kapama işlemini yapan mekanizmanın hareketi bir elektrik motoru ile

sağlanır. Elektrik motoru bir yönde çalıştırıldığında ayırıcı kapanır, diğer yönde ayırıcı açılır.

Motorlu kumandalı sistemlerde motorun hareketi özel bir dişli sistemi vasıtasıyla çıkış miline

iletilir, motor ve dişli sistemi; yardımcı kontak takımı, ile birlikte dış tesirlere karşı korunmuş ve

ısıtıcılı bir kutu içerisine yerleştirilmiştir. Kullanılan motorlar D.C veya A.C motor olabilir. Enerji

kesilmelerinde elle kumanda edilebilirler.

d- Havalı kumandalı ayırıcılar

Ayırıcının açma kapama işlemini yapan mekanik düzenek havalı (Pnomatik) bir

sistemle hareket ettirilir. Pnomatik sistemin düz çalışmasıyla ayırıcı kapanır, ters çalışmasıyla

ayırıcı açılır.

3.4. Kesici Ve Ayırıcıların Numaralama SistemiSal t saha la rında bu lunan bağ lama e leman lar ından o lan kes ic i ve ay ı rıc ı la r üz e r inde y ap ı lan m anev r a la r da t ab loc uy a

doğ r u v e daha s ü r a tli müd aha le imka nı sağ lam ak a m ac ı i le teçh iza t num ara landı r ı lm ış tı r.

8



Ver i len nu m ar a la r ın s on r ak am la r ı da im a t eç h i z a t ın k u l lanm a y e r in ibe l ir le r . Aşağ ıdak i tab loda num ara la r ve teçh iza tis imler i ver i lmişt ir .

Tablo: l

SONRAKKAMI

TEÇHİZAT ADI KULLANILDIĞI YERLER

1 (Bir) A yırıcı H at ayırıcıla rı

2 (İki) Kesici Ha t veya f ider çıkışkesic i ler i

3 (Üç) A yırıcı B ara ay ırıc ıs ı

4 (Dört) K esici B a ra bö lü m ley ic i kes ic i

5 (Beş) Ayırıcı Tra fo gir iş çıkış i let ransfer kes ic in in ana baratarafındaki ayırıcılar.

6 (Altı) Kesici Trafo gir iş çıkış i letrans fer kesic i

7 (Yedi) Ayırıcı Tra fo gir iş çıkış i letransfer kesic inin transfer barataraf ında k i ay ı r ıc ı

9 (Dokuz) Ayırıcı T rans fer veya Baypa sayırıcısı

0 (Sıfır) A yırıcı T oprak A yırıc ıla rı

KİLİTLEMELER

Ki li tleme le r e lek tr ikse l c ihaz la r ın yan l ış manevraya karş ı ko runmasın ı ve ayn ı zamanda bu c ihaz la r ı ku llanan

görevl inin iş kazasına uğram am asını sağlama k am acı ile yapılırlar.

Kilit lemeler üç bölümde incelenirler :

A- A yırıcı i le ayırıcı arasında kilit lem e1) Top rak ay ırıcısı i le hat a yır ıcısı arasında,2) Top rak ayırıcısı ile bay-pa ss ayırıcı veya transfer ay ırıcısı

arasında,

9



B- Kesici i le ayırıcılar arasında kilit leme

1) Mekaniki kilitleme2) Mekaniki-elektriki kilitleme3) Elektriki kil itleme

C- K esici zat i ki li tlemes i

A- AYIRICI İLE AYIRICI ARASINDA KİLİTLEME :Bu k ilitlem ede a m aç, bir ayırıcı kapalı iken diğe rinin 'kapa tılma sınıönlemektir.

Başlıca kul lanı lm a alanları

1} To prak a yır ıcısı i le ha t ayır ıcısı arasında2) To prak a yırıcısı ile ba y-pass ayırıcısı ve transfer a yırıcısı arasında yapılan k i li t lem e d üzenler idir.

Yukarıdaki ki l i t lemeler in ortak bir yanları vardır . Bunların bir incisi hat üzerinde çalışacak inatçı ların stat ik elektr ik

yükler inden korunmalarını sağlamak üzere topraklanmış hat üzerine yanlışlıkla geri l im tatbikedilme sini önleme k, ikincisi

ise ge ril imli bir ha t üzerine toprak a yırıcıs ının kapat ılmamasını ve bu yüzden çok büyük ar ızaların m eydana gelmemni

sağlamaktır.1- Top rak A yırıcısı i le Ha t Ay ır ıcısı Arasında Kil it leme :

Şe kil- 1 'de toprak a yır ıcısı i le ha t ayır ıcısı arasınd aki ki l i tleme yisağ layan M L m aden i d i sk le r ve bu d i sk le r üze r indek i

b i r parça la r ıd ı r.Disk ler ayı r ıc ı lar ın iş le tm e m ekan izma lar ının harek et l i ko l lar ı üze r inekaynak la sıkıca bağlanm ışlardır

ve onlar la beraber hareke t etmektedir ler.

Bu k ilitlem e düz eninde a yırıcılardan biri kapalı iken diğe rini kapa tma k m üm kün de ği ld ir . Şeki l- 2 'de toprak ayı rıc ıs ıi le h at ayır ıcısı arasındak i k il it lem e bu b ölüm e örnekolarak g öster i lebi l i r. Ayn ı şek i l üzer inde görüler, ve top rak ayır ıcısıi le ha tay ır ıc ıs ının ha reket l i kontaklarını bir leşt iren ke sik ç izgiler bö y le b ir k i li tlem en in var l ığını ifadeeder.

2- To prak A yır ıcısı ile Ba y-pass Ayır ıcısı ve T ransfer A yır ıcısı Arasında ki Kil it lem e :

Ş e k i l - 2 ' d e g ö r ü l d ü ğ ü g i b i t r a n s f e r a y ı r ı c ı s ı n ı a ç m a k v e y a k a p a m a ka m a c ı ile is le t m e m e k a n i z m a s ın ı h a r e ke te t t ir eb i lm ek i ç in C i ş a r e t lit rans fer ke s ic is inden a l ınan ana htar i le b i r inc i k i l it aç ı l ır da ha sonratoprak ay ır ıc ıs ının D işaret l iana htar ı i le ik inc i k i li t aç ı l ı r. A y ır ıc ımanevrası b i t ince de her ik i k i l i t de k i l i t lenir . C anahtar ı a l ınıp manevraya devam ed i lir Danahtarı transfer ayır ıcısı açıksa alınabil ir , kapalıo lduğu sürece k i lid inde n ç ıkar ı lam az . Bö y lece iş gü ven l iğ i pek iş ti r ilm işolur.

To prak a yır ıcısı ile Bay -pass a yır ıcısı arasındaki k i li tlem enin u ygulanış ı yukar ıda an latı lana b enze m ektedir . Yalnız bundBay-pass ay ır ıc ıs ık i l id i b i r tane olup, bu k i l i t toprak ay ı r ıc ıs ı aç ık iken a l ınan bir anahtar i le aç ı labi lm ekte, B ay-pass ay ırıc ıs ıkapatı ldığında D anahtarı ayır ıc ı k i lid inde n ç ıkar ı lam am aktadır . Anah tar , ay ır ıc ı ancak aç ı ldığında al ınabilmektedir .

B- KESİCİ İLE AYIRICILAR ARASINDA KİLİTLEMEBi r k es i c i k apa l ı i k en dev r es indek i ay ı r ı c ı n ın y an l ı ş b i r manev r asonucu aç ı lmas ı ay ı r ı c ın ın tahr ip o lmas ına ; daha

önem lis i bu iş lem i y apangörev l in in g eç ic i kör lük lere, der i yanık lar ı g ib i yaralanm alara uğram asınav e y a e n k ö tü s ü h a y a tın ıkaybe tme s ine ne den a lab i li r. İ ş te bu is tenm eyen o lay la r ı ön lem ek iç in ke s ic i ile ay ı r ıc ı la r a ras ında k i li tleme lelenir.

Bunlar üç çeşittir.

1- M ekanlk i K i lit lem e :

Bu k il it lem ede ay ı rı cı i şl e tm e m ek an izm as ın ın ha r ek e t in i k ı sı tl ay anb i r k i l i t ve bu k i l id i açmaya yarayan b i r anahtar ku l lana lmak tad ı r , Anahtar f ider serv is te iken kes ic i üzer inde ka lı r, yan lış lı kla a l ınacak o lu rsa kes ic i o tomat ik o l

10



kumanda s ı a l ır ve açar . Servise a lm a m anev rasısonunda kes ic i ki lid ine sokulan ana htar döndürülmezse kes ic i uzaktan ekumanda alamaz. Her kesic inin yalnız bir anahtarı vardır . Bu anahtar d iğer kes ic i le r in k i l id ine uy m adığ ı g ib i kend i f ider i üzer ino l m a y a nayır ıcı lar ın k i l idini de açam az.

A y ı rı cı k ilit le r i m a n e v r a y a p a n ı n k o la y c a k u lla n m a s ın ı s a ğ la y a c a k y e r d e o lu p , a y ı rı cı k u m a n d a k

yanıbas ında bu lunur . K i l i t leanahtar ı dönd ürmek le uzayıp, k ısalan b ir p im vardır. Ki l it aç ıksa p im k ısa durum da, k i li tdurumdadı r .

Ay ı r ıc ı i ş le tme m ekan izm as ına kayn ak i le s ık ıca ba ğ l ı da i re şe k l indeb i r d is k in 90 a r a l ık i l e i k i tane oy uğu v a r d ı r. B uoyuk la ra g i ren p imay ı r ıc ın ın iş le tm e m ekan izmas ın ı ya aç ık veya kap a l ı o la rak k i li tleme yeyarar.

Bu k i l i t lemeyi gerçek leş t i ren anahtar ay ı r ıc ı k i l id i aç ık iken k i l i tt en ç ı k a r ı l amaz . Böy lec e i ş l e tmec i ay ı r ı c ı aç ma v eyk a p a m a iş le m i n i b it i rmes i iç in uyar ı lmış o lur . Her ay ı r ıc ı manevrası sonucu iş letme mekanizmasının hareket et t i r i lmemesi desağlanı lm ış o lur.Şek i l- 2 'de görü len k ili tleme bas ınç lı hava lı kes ic ile rde uygu lanm ışt ı r . Buradak i ay ı r ıc ı lar yalnız yakındanm ekanik i o larak kum andalıdır lar .

2- M ekan iki-Elektr ik i K ili tlem e :Bu k i li tlemed e da ha ö nce yuka r ıda incelenm iş o lan m ekanik i k il it lem ede an la t ı lan anahtar k i l i t düzen i yer ine ku l lan ı lmak

üz e r e he r ay ı r ı cık l im anda dolabında birer e lek t rom ıknat ıs vardı r. A yırıc ılar bu k i li tleme dede ya ln ız yak ından m ekan ik i o la rakkum and a edi l ir ler .

Ş ek i l - 3 ' tek i p rens ip şem as ında g örü len e lek t rom ıknat ıs Şek i l - 1 'dekab laj şem ası i le bir lik te görüleb ilir.

Bu k i l i t lemen in p rens ib i ; k i l i t çözme butonunun kumanda e t t iğ i e lekt romıknat ıs ancak kes ic i aç ık ise ener j i lenip ay ı r ıc ıis le tme mekan izmas ın ı s e rbes t b ı rak ır . Ak s i ha lde k es ic i k a fa lı ik en k ilit ç öz me bu tonuna ne k ada r bas ı ls a e lener ji lenm ediğ iinden ay ı rıc ıla rı hareke t e ttir m e k m ü m k ü n o la m a m a k ta d ır. B u s a ğ la y a n k e sic i iş le tm e m e k a n iz my a r d ımc ı k on tak k es i c i aç ı k i s e doğ r u ak ımın e lek t r omık na t ı s a u laş mas ına ;müs aade ede r , k es i c i k apa l ı i s e doğ r u ak ımdev res in i tam am layamaz .

Düzenin çalışması şöyledir ;Kil i t çözme butonuna basılıp elektromıknatıs enerj i lendiğinde karşısındaki paleti çeker, palete bağlı pim ayırıcı

iş letme meka nizmasını ser best b ı rak ı r. Ayı rıc ı kumanda ko lu açm a ve kapama yönünde dönd ürü lmeyebaşlanırkenbuton bırakı l ı r ve bu hareket son bulunca palete bağl ı p im bir yay e tk is i i le ay ı rıc ı d isk in in oyuğuna g i rer . A yı rıc ıki l i t lenmiştir .Bunda n sonra kesici kapatılırsa yanlış bir manevra son ucu ayırıcı açılamaz.

3- Elektriki K ilitlem e :Daha önce etüd edilen kilitlemelerden oldukça değişik bir düzendedir.Ortak yanı m ekaniki-e lektr ik i k i l it lem edeki

gibi kesic i hareke t li koluüzerindeki yardımcı ko ntaktır. Ayırıcı ların açılması ve ya kapatı lma sı kesici kapalı ise m ümkü ndeğildir.Şek i l- 3 ve şek il— 4 't e kes ic ide bu lunan ya rd ımc ı kon tağ ın kes ic iaçık iken ayır ıcı kumanda butonuna

basılarak ait olduğu açm a veya elektrom ıknatısın de vreye g irmesi görülebilir.

Kesici hiç bir kısıtlama olmadan kumanda panosundan açılıp kapatılabilir .-Ayırıcılar da kum anda panosundaki açma veya kapam a butonlar ı ile çalıştırılırlar. Kesici açık ise başka bir kilit

çözme işlemi gerekmez.

C- KESİCİ ZATİ KİLİTLEMESİ :Kes ic i za ti k ilit lemes inde amaç ; kes ic in in açmas ı s ır as ında o luşanelektr ik arkının söndürülem emesini

önlem ektir. Bas ınçlı havalı kesicilerdeuygulanan bu ki li tlemeyi aşağıdaki gibi kısaca anlatmak mü mkü ndür.

Basınçlı havali kesici lerde elektr ik arkı basınçlı hava i le söndürülmektedir. Eğer kesici zati tankındaki yedekhavanın basıncı yeter li değilse kesic i kontaklar ı arasında özell ik le açma sırasında büyük miktarda oluşan a rkınsöndürü lmesi müm kün o lamaz ve kes ic i tahr ip o lab il ir . Bu g ib i büyük zarar lar ı ön lemek iç in kes ici za t idüzen lenmiş tir . Bu k il itl emey i sağ layan ve he r kes ic ide b ir e r ade t bu lunan manos tat i sim l ic ihaz kes ic i za ti

11



tankındaki havanın basıncını devamlı o larak kontrol etmektedir . Hava basıncı ayarlanan normal basınçtan aşağıyadüşünce üzer indeki elektr iki kontak kapanır. Kapanan bu kontak bir kontaktörün bobininieler ji ler , kon tak tör kapa nır vekes ic i açma devres ine se r i g i ren b ir kontağ ı açar, kes ic i açma kum andas ı a lama z . Böy lece is te r e l le kum anda ed i ls in, is ter bir koruma rö les i i le kum anda ed i ls in kes ic iyi açm ak m üm kün o lamam ak tad ır . Sonuç o la rak kes ic i ye te rs iz havaaçtırılm az, tahr ip olm aktan ku rtarıl ır .

Şu hususu hat ı rla tm ak yer inde olacakt ır .

K i l it lem eler in norm al ça l ış ıp ça l ışm adık la rı de vam l ı o la rak kont ro ledi lm el i ve bel ir li süreler i le bakımı yapı lm alıdı r.Arızaları en kısa zamanda onarı lmalıdır .

12



13



14



15



16



4.ÖLÇÜ TRANSFORMATÖRLERİ

Alternatif akımda yüksek gerilim ve büyük akımların ölçü aletleri ile ölçülebilmesi çokzor ve tehlikelidir. Çünkü ölçü aletinin yüksek gerilimden yalıtılması ve alet bobinlerininyüksek akımlara dayanacak kesitlerde yapılması belirli değerlerden sonra mümkün

olamaz.Bu nedenle yüksek gerilim ve büyük akımların ölçülmesi için ölçü transformatörlerikullanılır. Ölçü transformatörleri yardımı ile yüksek gerilimler ve büyük akımlar,transformatörün ikinci devresinde, ölçül aletlerinin ölçebileceği değerlere indirilir. Ölçütransformatörleri, ölçmelerin güvenlik içinde kolay ve doğru bir şekilde yapılmasını sağladığıgibi, çalışanları da yüksek gerilimlerden korur.

TANIMI :

Ölçü transformatörleri büyük akım veya yüksek gerilimi belli bir oran dahilindedüşüren; ölçü aletlerini ve röleleri besleyen cihazlardır.

AMACI :

Ölçü transformatörlerinin kullanma amaçlan şunlardır :

a. Ölçü aletlerinin ölçme hudutlarının büyütülmesi sağlanır.

b. Ölçü aletleri ve koruma rölelerini primer gerilimden izole ederek güvenli çalışmayaimkan sağlarlar.

c. Ölçü transformatörleri ile değişik primer değerlere karşılık, standart sekonder değerler elde edilir.

d. Koruma rölelerinin, ölçü aletlerinin ve sayaçların akım ve gerilim devrelerinde çeşitlibağlantıların yapılması sağlanır.

e. Ölçü aletlerinin ve koruma rölelerinin küçük boyutlu vehassas olarak imal edilmesini sağlar.

HATA SINIFI :Ölçü transformatörlerinin hata sınıfları her ülkenin standartlarında verilmekle

birlikte genellikle 0,1 - 0 , 2 - 0 , 5 - l -3 - 5 şeklindedir.• 0,1 ve 0,2 sınıflı ölçü transformatörleri : Labaratuarlarda• 0,5 sınıflı ölçü transformatörleri: Hassas ölçmelerde,• 1.sınıflı ölçü transformatörleri : Endüstriyel ölçmelerde,• 3 ve 5 sınıflı ölçü transformatörleri: Fazla hassasiyet gerektirmeyen ölçmelerde

kullanılır.Ölçü transformatörleri genel olarak akım ve gerilim ölçmelerinde kullanılır. Buna

göre iki ayrı özellikte ölçü transformatörü yapılmıştır.Bunlar :

1- Akım transformatörleri2- Gerilim transformatörleri

6.3.1- Akım ölçü transformatörleri:Primer akımını belirli bir oranda düşüren ve primer akımı ile sekonder akımı arasındaki

faz farkı yaklaşık sıfır derece olan bir ölçü transformatörüdür.Akım ölçü transformatörünü oluşturan bölümler şunlardır:

17



Primer sargı: Devreye seri olarak bağlanır. Az sipirli ve kalın kesitli olarak sarılır.Sekonder sargı: Sipir sayısı çok ve ince kesitli tellerden sarılır. Ölçü aletleri sekonder

sargıya seri olarak bağlanır.Manyetik Nüve: 0,30-0,50 mm kalınlığında silisli saçların preslenerek paketlenmesi ilemeydana getirilir.İzolasyon malzemesi: Kuru tiplerde sentetik (epoksi) reçine ile izole edilir. Yağla izole

edilen tipleri de vardır. Yağlı tiplerde birde izolatör bulunur.Akım trafolarından geçen akım Ǿ manyetik akısını meydana getirir. Ǿ akısı saç nüve

üzerinden devresini tamamlar. Sekonder sargı bu değişken Ǿ akısının etkisinde kaldığı içinuçlarında bir gerilim indüklenir. İndüklenen bu gerilim sekonder devreden bir akımgeçmesine sebep olur.

Şekil 5.26: Akım trafosu prensip şekli

Akım trafolarının sekonder sargısının bir ucu gövde üzerinden topraklanır. Primer sargıile sekonder sargı arasında meydana gelebilecek bir kısa devrede primer devre gerilimitopraklanan sekonder sargısı ucundan devresini tamamlar. Eğer sekonder sargısı

topraklanmamış olsaydı kısa devre .arızası ile primerin yüksek gerilimi sekondere bağlıolan koruma ve ölçü cihazlarının zarar görmesine sebep olurdu.

Akım ölçü trafolarının sekonder sargısının uçları primerden akım geçerken herhangibir sebeple açık bırakılmamalıdır. Eğer açık kalırsa sekonder sargıda oluşacak olan primer sargının manyetik akısının azaltıcı yöndeki manyetik akı ortadan kalkar. Dolayısıyla primer sargıdan geçen akıma bağlı olarak primerin manyetik akısı artar. Sekonder sargınınuçlarında aşırı gerilim oluşur. Bu sebeple açık kalabilecek akım trafolarının sekonder uçları kısa devre edilir.

Sekonder sargının uçlarının açık kalması durumunda aşağıdaki hususlar meydanagelebilir:

• Akım ölçü trafosunun nüvesi ve sargılan ısınır.

• Sekonder sargının uçlarında fazla bir gerilim indüklenir, ölçü cihazları vepersonel zarar görür.Transformatör hasara uğrar.

Yukarıda açıklanan olumsuzlukların meydana gelmemesi için akım ölçü trafolarınınsekonder sargısı uçları kesinlikle açık bırakılmaz, kısa devre edilir ve bu uçlara sigortabağlanmaz.

18



Şekil 5.27: Akım trafosunun sekonderinin topraklanması

Akım Transformatörlerinin Sınıflandırılması:

a) Kullanma Amaçlarına Göre Akım Transformatörleri:1- Ölçü akım transformatörleri2- Koruma akım transformatörleri

b) Dönüştürme Oranlarına Göre:1- Bir dönüştürme oranlı akım transformatörleri2- Çok dönüştürme oranlı akım transformatörleri

c) Soğutma şekline göre:1- Yağlı akım transformatörleri2- Yağsız (havalı ve kuru) akım transformatörleri

d) Yapılışlarına göre1- Sargılı tip akım transformatörleri

2- Bara tipi (çubuklu veya kamalı) akım transformatörlerie) Kullanıldıkları yerlere göre:

1- İç tip (bina içi) akım transformatörleri2- Dış tip (bina dışı) akım transformatörleri

AKIM TRANSFORMATÖRLERİNİN SEMBOLLERLE GÖSTERİLİŞİ

Akım transformatörleri çeşitli ülkelerde, tek hat ve prensip şemaları değişikşekillerde gösterilir. Aşağıdaki tablo-1 de Akım transformatörlerinin bazı ülkestandartlarında sembollerle gösterilişleri görülmektedir

19



TABO:1

AKIM TRANSFORMATÖRLERİ ETİKET DEĞERLERİ

Tablo 2

20



Akım transformatörü üzerinde bir etiket bulunur. Bu etiket akım

transformatörünün teknik özelliklerini belirtir. Tablo2 de verilen etiket değerlerini

inceliydim.

YALITIM SEVİYESİ ( KULLANMA GERİLİMİ) : Akım transformatörü, nominal çalışma

gerilimine ve sistemdeki gerilim yükselmelerine karşı dayanabilecek koşullarda

yalıtılmalıdır.

PRİMER ANMA AKIMI :

Akım transformatörleri, sürekli çalışmada primer anma akımını taşıyabilmelidir.Akım transformatörleri primer anma akımının 1,2 katına sürekli olarak dayanabilmelidir.Primer anma akımı, transformatörün imalatında esas olarak alınan ve nominal çalışmaşartlarını belirten akım değeridir

Akım transformatörlerinin primer anma akımları ; 10 -12,5 - 15 - 20 - 25 - 30 - 40 -50 - 60 - 75 - 100 sayılarının 5 veya 10 katıdır.

Aynı zamanda primer anma akım değerleri için imalatçı firma kataloglarındanfaydalanılır

SEKONDER ANMA AKIMI :

Akım transformatörlerinin imalinde esas olarak alınan ve trafonun nominalçalışma şartlarını belirten sekonder akım değeridir.Akım Transformatörlerinin sekonder akım değerleri ;l - 2 - 5 - ve 10 A olarak yapılırlar.

Akım transformatörlerinin sekonderine bağlanması istenilen ölçü aletlerinin( Ampermetre, Vatmetre akım bobini, sayaç akım bobini vb ) değerleride akımtransformatörünün sekonder akım değerlerine göre imal edi li r. Orta geril imsistemlerinde kullanılan sekonder akım değeri genelde 5 A dir. Bir amper akım değeride 154

ve 380 kV sistemlerde kullanılır.

ORANLAR

ns = Sarım Oranı

Nı = Primer spir sayısı

N2 = Sekonder spir sayısı

n ı = Akım Oranı ( Dönüştürme Oranı)

I 1 = Primer Anma Akımı

I 2 = Sekonder Anma Akımı

21



İdeal bir akım transformatörlerinin akım oranı sargı oranına eşittir .

HATA SINIFI

Akım Transformatörlerinin % 50 - % 120 primer akım değerlerinde ve % 25 - %100 sekonder yüklerde yapacağı hatayı bildirir.

Transformatörün etiketinde Cl , SN, 5P ve 10 P şeklinde yazılmıştır.Etiketinde 5P ve 10 P yazan akım transformatörleri koruma amaçlı kullanılır.

Tablo 4' te hata sınırları verilmiştir.

Tablo 4' te

Bu eşitlikte

nı = Akım OranıI 1 = Primer Anma Akımı

I 2 = Sekonder Anma Akımı

Primer akım mıknatıslama ve demir kayıpları akımlarını beslediğinden primer akımın

sekonder akıma oranı tam olarak dönüştürme oranına eşit değildir. İşte aradaki bu fark oranhatası olarak belirtilir.

22



DOYMA KATSAYISI

Akım transformatörlerinin primerindeki akım arttıkça, sekonderindeki akım değerideaynı oranda artar. Ancak arıza akımlarıda aynı oranda sekondere yansıyacakolursa sekonderden büyük bir akım geçecektir. Bu durumda sekonderdeki ölçüaletleri ve röleler zarar görecektir. Bunu önlemek için sekonder akımın belli bir değerdesınırlanması gerekir.

Genelde ölçme devrelerinde kullanılacak akım transformatörleri sekonder akımın maksimum 5 katında nüvesi doyuma ulaşacak şekilde imal edilirler. Bu akımtrafosunun etiketinde n ≤ 5 veya Fs 5 ( Emniyet Katsayısı ) olarak ifade edilir.

Koruma devrelerinde kullanılacak akım transformatörlerinin nüvesi ise sekonder

anma akımının 10 katından sonra doyuma ulaşacak şekilde seçilmiştir. Trafonunetiketinde n >10 veya ALF ( Doğruluk Sınır Katsayısı) olarak ifade edilir.

Avrupa IEC standartlarında koruma nüveleri için 5P10 , 10P10 ve 10P20 olarakverilmiştir.

TERMİK ANMA AKIMIAkım transformatörü, sisteme seri olarak bağlandığından, sistemde meydana

gelecek kısa devre akımlarının etkilerine dayanabilmelidir. Bu etkiler termik ve dinamiketkilerdir. Akım transformatörünün termik bakımdan dayanabileceği akım değeri etiketindetermik anma akımı ( I th ) , dinamik bakımdan dayanabileceği akım değeri dinamik anma

akımı ( Idyn ) olarak verilir. Termik ve dinamik anma akımlarının standartlarda tanımı şöyleyapılmıştır.

Termik Anma Akımı: Bir akını transformatörünün sekon-deri kısa devre durumunda iken,bir saniye süre ile yalıtımın bozulacağı sıcaklığa ulaşmadan dayanabileceği primer akımın etkin değeridir.Termik anma akımı primer anma akımının 40 - 100 katıdır.

Dinamik Anma Akımı : Bir akım transformatörünün primer şebekedeki kısa devreesnasında, ilk periyotta geçecek darbe akımının yol açacağı mekanik kuvvetler açısındantransformatörün dayanabi leceğ i primer akımın maksimum ( tepe ) değeridir.

Dinamik anma akımı termik anma akımının 2,5 katıdır.Yalıtım seviyesi bu standartın dışındaysa imalatçı firma etikette mutlaka dinamik anma

akım değerini verir.FREKANS

Akım transformatörünün imalatında esas alınan frekans değeridir. Bu değer Türkiyede50 Hz dir.İZOLASYON TİPİ

Akım transformatörlerinde izolasyon yağ ve imalatçı firmaların epoksi reçine adınıverdikleri malzeme ile sağlanır. Kuru üp ( K ) ve yağlı tip ( Y ) olarak belirtilir.GÜCÜ

Akım transformatörünün hata sınıfının normal sınırlarını aşmadan sekonderinebağlanabilecek empedanstır. Yani yüktür. Akım transformatörü etiketinde yük empedans

23



veya görünür güç ( VA ) cinsinden verilebilir. Akım transformatörünün sekonderine bağlananölçü aletlerinin toplam güç kaybı, transformatörün etiketinde yazılı olan değeri geçmemelidir.Aynı zamanda bağlantı iletkenlerinde meydana gelecek güç kayıplarıda ( I2. R ) dikkatea l ınmal ıd ı r . Tablo 5 te ba zı öl çü al et le ri , rö le ve iletkenlerin ( VA ) olarak güçkayıpları verilmiştir.

ÖLÇÜ ALETLERİ GÜCÜ ( VA ) Ampermetre 1 VA

Aşırı Akım rölesi 2,5 VA

Kosinüsfîmetre akün bobini 2 VA

Üç faz üç telli sayaç ( ARON ) akım bobini 1 - 1,4 VA

Üç faz dört telli sayaç akım bobini 0,8 VA

Dijital Ampermetre 0,4 VA

2,5 mm 2 çiftli bakır kablo (lOm)

4 mm 2 çiftli bakır kablo (lOm)

3,6

2,2

Tablo 5

AKIM TRANSFORMATÖRLERİNDE POLARİTEAkım transformatörlerinin sekonderine bağlanan bazı ölçü aletleri ( aktif sayaç,

kilovatmetre vb ) ve röleler için akım yönü önemli bir faktördür. Akım transformatörününgiriş çıkış uçları bilinmeden bu ölçü aletleri ve röleler bağlanamaz. Bu uçların mutlakadoğru tesbit edilmesi gerekir.

Akım transformatörünün primer giriş ucunun sekonder karşılığına polarite uçlar ; bu uçların bulunması işlemine de polarite tayini denir.

Akım ölçü trafosu sipariş edilirken aşağıda belirlenen özelliklere dikkat edilmelidir:• Kullanma amacı (ölçme veya koruma amacı belirlenmeli)• Kullanma yeri( Bina içerisinde mi yoksa açık sahada mı tesis edileceği)• Yalıtım şekli (yağlı tipte mi yoksa kuru tipte mi olduğu)• Primer anma akımı• Kullanma gerilimi (primer)• Sekonder anma akımı• Anma gücü• Hata sınıfı (ölçme veya koruma amacına göre)• Termik anma akımı

24



6.3.2-Gerilim ölçü transformatörleri:Yüksek gerilimi istenen oranda düşüren ve primerle sekonder gerilimleri

arasındaki faz farkı yaklaşık olarak sıfır derece olan bir trafodur. genel olarak 600 volttandaha büyük gerilimlerin doğrudan doğruya ölçü aletleri ile ölçülmesi tehlikeli olur. Çünküaletlerin yüksek gerilimden yalıtılması çok zordur. Bu nedenle yüksek gerilimlerinölçülmesinde gerilim transformatörleri kullanılır.

Gerilim transformatörlerinin yapılışı, normal iki sargılı gerilim düşürücütransformatörlere benzer. Primer, ölçülmesi istenen yüksek gerilim şebekesine bağlanır. Bunedenle primerin iyi şekilde yalıtılması gerekmektedir. Sekonder ise ölçü aletine (voltmetreveya çeşitli röleler) bağlanır. Sekonder gerilimi çoğu zaman 100 veya 110 volttur.Sekonderden beslenen alet ve cihazların çok olması veya uzakta bulunması gibi durumlardasekonder gerilimi 200 volt olabilir. Bunun dışında sekonder için 120 V ; 150 V gibi gerilimlerede rastlanabilir. Primer gerilimleri ise şebekenin anma gerilimlerine uygun yapılır (üç fazlıyıldız bağlı şebekelerde primer sargı gerilimi şebeke gerilimi 3 ’e bölünerek bulunandeğerdir.)

Ölçü transformatörlerinin sekonderine, gerektiğinde birkaç ölçü aleti de bağlanabilir.Ancak bunların güçleri toplamı, transformatörün anma gücünden büyük olamaz. Gerilimtransformatörlerinin anma güçleri 10 - 15 - 25 - 30 - 50 - 75 - 100 - 150 - 200 - 300 - 400 ve500 VA dir. Duyarlık sınıfları ise akım transformatörleri gibi 0,1 - 0,2 - 0,5 - 1 - 3 ve 5 dir

YAPISIa-Primer sargı: Devreye paralel olarak bağlanır. İnce kesitli ve çok sipirli iletkenlerdensarılır.b-Sekonder sargı: Primere göre kalın kesitli ve az sipirli iletkenlerden sarılır. Ölçü

aletleri de sekondere paralel bağlanır.c-Manyetik nüve: 0,50 mm kalınlığındaki silisli saçların preslenerek paketlenmesiylemeydana gelir.d-Kullanılan izolasyon malzemesi: Kuru tiplerde sentetik (Epoksi) reçine ile izole

edilir. Yağla izole edilen tipleri de vardır.

Şekil 5.28: Gerilim trafosu prensip şekli

ÇALIŞMA PRENSİBİPrimer sargıya tatbik edilen AÇ gerilim nüvede değişken 0 manyetik akışım

oluşturur. Bu akı nüve üzerinden devresini tamamlar. Sekonder sargı bu akının etkisinde

25



kalır. Değişken bir manyetik akının etkisi altında kalan sekonder sargıda bir gerilimindüklenir.

GERİLİM TRANSFORMATÖRLERİN KORUNMASI

Gerilim transformatöründe primer devre ile sekonder devre arasında bir kısa devremeydana geldiğinde; primer devre.gerilimi sekondere tatbik edilmiş olur. Bu durumdansekonder devredeki ölçü aletleride hasar görür. Aynı zamanda sekonder devreye yakınkişilerde bu durumdan zarar görebilir. Bunu önlemek için gerilim transformatörününsekonder polarite olmayan ucu mutlaka topraklanmalıdır.

Gerilim transformatörünün sekonder devresinde bir kısa devre meydana gelirsesekonderdeki ölçü aletleri çalışmaz. Kısa devre akımı sekonder sargıdan devresinitamamlar. Sekonder sargı ısınır, izalasyonu bozulur ve transformatör hasar görür.Transformatörün hasar görmesini önlemek için sekonder devredeki polarite uca mutlakasigorta konur.

Uygulamada özel sektörün sayaç devresini besleyen gerilim transformatörününsekonder devresine sigorta konmasına müsade edilmez.

FAZ TOPRAK GERİLİM TRANSFORMATÖRÜBu tip gerilim transformatörleri faz- toprak arasına bağlanır. Bir buşingi

vardır. Üç fazlı sistemde ölçme yapmak için üç adet kullanılır. Faz - Faz ve faz -toprak gerilimlerini ölçebiliriz. Genelde 154 ve 380 kV sistemlerde kullanılır.

Gerilim ölçü trafosu iki tipte yapılır:

a- Faz- toprak gerilim ölçü trafosuŞekil 5.29'da görülen faz toprak trafosu faz ile toprak arasına bağlanır. Üç fazlı sistemde

her faz için ayrı ayrı monte edilir. Faz-faz ve faz-toprak arasındaki gerilimleri ölçebiliriz.

Genellikle 380 kV ve 154 kV yüksek gerilimli sistemlerde kullanılır.

Şekil 5.29: Faz- toprak arası gerilim trafosu

b- Faz- Faz Gerilim Ölçü trafosu:Bu tip gerilim transformatörleri da faz - faz arasına bağlanır. İki adet buşingi

vardır. Üç fazlı sistemde ölçme yapmak için iki adet kullanılır. Sadece fazlar arası gerilimdeğerlerini ölçebiliriz.

Faz - faz gerilim transformatörleri 35 kV ta kadar imal edilirler.

26



Polarite Uç: Primer giriş ucunun sekonder karşılığına denir.

Şekil 5.30: Faz-faz gerilim trafosu bağlantısı

GERİLİM TRANSFORMATRLERNN SEMBOLLERLE GÖSTERİLİŞİGerilim transformatörleri her ülkenin standartlarında tek hat ve prensip şemalarında

değişik sembollerle gösterilirler. Tablo 7 de bazı ülkelerin tek hat ve prensip şemalarında

gerilim trafolarının gösterilişleri verilmiştir.

27



Tablo 7

GERİLİM TRANSFORMATÖRLERİNİN ETİKET DEĞERLERİ

Tablo 8

Gerilim transformatörlerinin seçimi ve uygun şartlarda kullanı labilmes i içinetiketinde olması gereken bilgiler Tablo 8f de verilmiştir.

PRİMER ANMA GERİLİMİGerilim transformatörünün primer anma gerilimi transformatörün

imalatında esas olarak alınan ve transformatörünün çalışma şartlarım belirtennominal primeı gerilimdir. Primer gerilim değerleri her ülkenin standartlarında belirtilir. TEAŞve TEDAŞ' ta kullandan gerilim transfor matörünün primer anma gerilimleri genellikle3,3 - 6,3 - 10,5 15,8 - 31,5 - 34,5 - 154 - 380 kV tur.

IEC ye göre gerilim faktörü 1,2 dir. Bir gerilin transformatörü, gerilim faktörü ileprimer anma geriliminiı çarpımı olan gerilimde, sürekli olarak çalışabilmeli ve

doymamalıdır.SEKONDER ANMA GERİLİMİSekonder anma gerilimi, gerilim transformatörünü imalatında esas olarak alınan

ve gerilim transformatörünü çalışma şartlarını belirten sekonder gerilim değeridir. Sekondeanma gerilimi standartlarda, 100-110-115-120 volt veya b gerüimlerin \[3l bölümüdür.

Gerilim transformatörünün sekonderine bağlanacak ölçü aletleri ve gerilimbobinleride yukarıda belirtilen standartlarda imal edilmiştir. Orta gerilim sistemlerinde enfazla kullanılan gerilim 100 V tur.

Orta gerilim sistemlerinde kullanılan ( KÖK) gerilimtrafolarının bazılarında 220 V sargısı bulunur. Şekil 6 .Bu sargının ölçmeyle bir ilgisi yoktur. Bu sargı KÖKbinasının aydınlatılması, kesici kurma motorununbeslenmesini veya redresörü beslemede kullanılır. Bir başka uygulama ise yardımcı bir güç transformatörükullanmak suretiyle gerçekleştirilir.

28



ORANLAR

GERİLİM ORANI

Gerilim transformatörünün etiketinde yazılı olan nominal primer gerilimin, nominalsekonder gerilimine oranıdır.Bu orana gerilim oranı denir.

SARGI ORANI

Gerilim transformatörünün primer spir sayısının, sekonder spir sayısına

oranıdır.

İdeal bir gerilim trafosunda gerilim oranı sargı oranına eşittir.

GÜCÜ

Gerilini transformatörünün sekonder devresine bağlanacak

ölçü aletleri ve koruma rölelerinin toplam güç kaybıdır. Bu değer hesaplanırken bağlantıiletkenlerimde dikkate almak gerekir. Gerilim transformatörünün gücü seçilirken gerçek yükdeğerine göre seçim yapılmalıdır. Gerilim transformatörü anma yüküne göre kalibreedildiğinden küçük yüklerde oran hatası büyüyecektir. Oran hatası anma yüküne yakınyüklerde minimumdur.

Şekil 6

29



Tablo 9 da bazı ölçü aletleri ve iletkenlerin güç kaybı verilmiştir.

ÖLÇÜ ALETLERİ GÜCÜ ( VA )

Tablo tipi Voltmetre 3,5

Vatmetre gerilim bobini 5

Sayaç gerilim bobini 3 - 5

Frekansmetre 1 -3

2,5 mm2 çiftli bakır kablo (lOm) 3,6

4 mm2 çiftli bakır kablo (lOm) 2,2

Tablo 9

HATA SINIFI

Türk standartlarında ölçme amaçlı gerilim transformatörleri için % 25 Üe % 100yükleri arasında ve % 80 - % 120 primer gerilimlerde hata sınıfları 0,1 - 0,2 - 0,5 - l ve 3 olarakverilmiştir. Tablo 10

HATASINIFI

DönüştürmeOran Hatası

Yük

0,1 ± 0,1 % 25 - % 100

0,2 ± 0,2 % 25 - % 100

0,5 ± 0,5 % 25 - % 100

1 ± 1 % 25 - % 100

3 ± 3 % 25 - % 100

Tablo 10

30



Hata sınıfları Koruma amaçlı gerilim transformatörlerinde 3P ve 6P olarak verilmiştir.Tablo 11

HATASINIFI

DÖNÜŞTÜRMEORAN HATASI

3P ± 3

6P ± 6

Tablo 11

Gerilim ölçü trafoları sipariş edilirken aşağıdaki hususlar göz önüne alınmalıdır:

• Kullanma amacı (ölçme veya koruma amacı belirlenmeli)• Kullanma yeri (bina içerisinde mi yoksa açık sahada mı tesis edileceği)• Yalıtım şekli (yağlı tipte mi yoksa kuru tipte mi olduğu)• Primer anma akımı• Kullanma gerilimi (primer gerilimi)• Sekonder anma akımı

• Anma gücü• Hata sınıfı (ölçme veya koruma amacına göre)

Gerilim trafoları V bağlantılarında da kullanılır. Bu durumda iki kutbun yalıtılması yeterliolabilir. Üç fazlı gerilim trafoları genellikle yıldız bağlı tiptendir. Bütün sınıflardaki gerilimtrafoları anma gerilimlerinin 1,2 katına kadar yüklenebilir

Ölçü transformatörlerinin 1. tarafları yüksek gerilim bağlandıktan sonra artık bunlaradokunulmamalıdır. Akım transformatörlerinin 2. devreleri açık bırakılmamalı, ampermetre bağlıdeğilse mutlaka kısa devre edilmelidir. Gerilim transformatörlerinin 2. devreleri açık kalabilir.

Kapatılması gerekiyorsa büyük değerli bir direnç üzerinden kapatılmalıdır. Gerilimtransformatörlerinin yüksek gerilim taraflarının bütün fazları sigorta ile korunmalıdır. 2. tarafta

yalnız topraklanmayan kısımlar sigortalanır. 1. taraftaki sigortalar tesisi kısa devreye karşı, 2.taraftakiler ise transformatörü fazla yüklemelere karşı korur. Gerilim ve akım tansformatörleribirlikte kullanılacaklara, bunların 2. taraflarının birer kutbu ite gövdelerinin topraklanmasıgerekir.

6.BARALAR VE BARA SİSTEMLERİ.

31



Bara, aynı gerilim ve frekanstaki elektrik enerjisinin toplandığı ve dağıtıldığıünitedir/Baralar elektrik enerjisinin kontrol ve kumanda edilmesinde kullanılan ünitelerinbirbirleriyle irtibatlarını sağlayan iletkenlerdir. Bara malzemeleri bakır ve alüminyumdanolmak üzere değişik metallerden yapılırlar:

• Bakır veya alüminyum lama• Bakır veya alüminyum boru

• Çelik özlü (St-Al) alüminyum iletken

.

Lama şeklindeki baralar çoğunlukla iç (dahilî) tesislerde, boru ve iletken baralar isedış (haricî) tesislerde kullanılırlar. İç tesislerde kullanılan baralar, faz sıralarım belirlemek,malzemelerin oksitlenmesini önlemek ve akım yoğunluğunu artırıp soğutmayı sağlamakamacıyla değişik renklerde boyanırlar.

R-SarıS-yeşilT-mor

Açık hava salt tesislerinde çelik özlü alüminyum iletkenli haralarda, bara fleşinin(sehim) sıcaklık değişimlerinde değişmemesi için uçlarına ağırlıklar bağlanır

Çeşitli bara sistemleri içinde en uygun olanının seçiminde şu faktörlere dikkat etmekgerekmektedir.

1. Yükün cinsi ve miktarı,

2. Kullanılacağı yerin özelliği,

3. Besleme kaynaklarının sayısı

4. Beslemenin sürekliliği,

5. Ekonomik durum,

6. Emniyet.

Bara ve çeşitleri

32



Üretim merkezlerinde üretilen elektrik enerjisi iletim ve dağıtım tesislerine baralar yardımıyla iletilir. Santrallerde, trafo merkezlerinde, salt sahalarında, ölçme merkezlerinde,tablo ve panolarda baralar kullanılır. Baralar yükün durumuna göre aşağıda belirtilen çeşitlişekillerde tesis edilirler:

• Tek bara sistemi• Çift bara sistemi

• Yardımcı bara sistemi• Santral içi ihtiyaç haraları

Elektrik şebekesinden çekilen yükün durumuna göre bara çeşidinin tespitedilmesinde; yükün cinsi, miktar;, kullanıldığı yerin özelliği, besleme kaynaklarının sayısı veenerjinin sürekliliği dikkate alınmalıdır.

Tek bara sistemiTesis maliyeti ucuz fakat arıza sırasında sistemin enerjisiz kalması sebebiyle emniyetli

değildir. Bu bara şeklinde giriş ve çıkışlar aynı baraya müşterek olarak bağlanır. Sistemdeveya kesicide meydana gelebilecek bir arıza nedeniyle enerjinin sürekliliği sağlanamaz.

Şekil 4.39 tek bara sistemi

Şekil 4.39'da görüldüğü gibi tek baralı sistemde bara ve by-pass ayırıcısı kullanılarakbaralar bölümlere ayrılabilir. Baranın bölümlere ayrılmasıyla arızalı fider devreden ayrılarakenerjinin sürekliliği sağlanabilir.

Çift bara sistemiÇift bara sistemi, bir merkezden darbeli yük çeken müşterilerin düzenli yük çekenmüşterileri olumsuz bk şekilde etkilemelerini önlemek için tesis edilir. Çift bara sistemindegüç trafoları ayrı ayrı baralardan beslenir. Gerekli zamanlarda her iki barayı paralelbağlama imkânı sağlar.

Enerjinin sürekliliğinin özellikle istendiği işletmelerde çift baralı sistemler tercih edilir.Şekil 4.40'da görüldüğü gibi çift baralı sistemde ana bara çalışırken transfer baraya enerjiveren ayırıcılar açıktır. Ana baradan transfer baraya enerjiyi aktarmak için transfer baraayırıcıları kapatılır. Daha sonra da transfer ana bara ayması açılır.

Ayırıcıların açılıp kapatılması sırasında yanlışlık yapılmaması için biri açıldığı zamandiğeri kapanabilen ayırıcılar kullanılır.

33



Şekil 4.40 Çift bara sistemi

Yardımcı bara sistemi

Elektrik enerjisine çok sık olarak açma ve kapama işleminin yapıldığı işletmelerdekullanılan bara çeşididir. İşletme emniyetinin sağlanması için yardımcı baralı tesisler özellikletercih edilir. Yardımcı baralı sistemlerde üç bara kullanılır. İki ana baraya yardımcı olarakkullanılan üçüncü baraya yardımcı bara denir.

Şekil 4.41'de görüldüğü gibi l numaralı kesici diğer kesicilere yedek olarak kullanılır. 2,3ve 4 nolu kesicilerin birinde bir arıza olursa devre dışı edilir. Bunun yerine l numaralı kesicidevreye alınır ve daha önce arızalanan kesicinin beslediği devreyi besler. Bu şekilde enerjininsürekliliği sağlanmış olur.

Şekil 4.41 Yardımcı baralı sistem

34



Santral içi ihtiyaç baralarıElektrik santrallerinde üretimin sürekliliğinin sağlanması, yardımcı ünitelerin elektrik

enerjisinin devamlılığı ile yerine getirilebilir. Enerjinin üretimine etkili olan yardımcı ünitelerinelektrik enerjisinin sürekliliği için santral içi ihtiyaç baraları kurulur. Santralin üretimininherhangi bir nedenle kesildiği zaman tekrar devreye alınabilmesi için bazı sistemlerinçalışmalarını devam ettirmesi gerekir. Bu yardımcı ünitelere örnek olarak; ızgara, kömür

değirmeni, konveyör bantları, yakıt ısıtma sistemleri ve kazan besleme suyu pompalangösterilebilir

Şekil 4.42 Yardımcı kuruluşlar için iç ihtiyaç barası

Santrallerde üretim normal devam ettiği sırada yardımcı üniteler için gerekli olanenerji ihtiyacı ana baradan sağlanır. Olabilecek bir arıza sonucunda ise santral içi ihtiyaçbaralarından faydalanılır.

Şekil 4.42'de görüldüğü gibi ana ve yardımcı haralar arasında transfer yapılarakenerjinin sürekliliği sağlanır.

Santrallerde meydana gelebilecek bir arıza sonucunda, yardımcı ünitelerin çalışabilmesiiçin santral içi ihtiyaç baralama enerjinin verilmesi çok önemlidir. Bunun için santrallerde bazıönlemlerin alınması gerekir. Bu önlemler için diğer santrallerle bağlantı sistemi yapılmalı veyedek olarak dizel-generatör grubu bulunmalıdır.

35



7. PARAFUDURLARYüksek gerilim tesislerinde hat arızaları, yıldırım düşmeleri ve kesici açması gibi

manevralar sonucu meydana gelen aşın ve zararlı çok yüksek gerilim şoklarının etkisini önler.Ayrıca iletim hatlarında meydana gelen yürüyen dalgaların tahrip etkisini önleyen cihazlardır.

Parafudur emniyet supabı gibi çalışır. Aşın gerilim dalgalarını toprağa akıtır. Yüksekgerilim iletkeni ile toprak arasına bağlanır. Parafudur bir direnç ile buna seri bağlı bir arksöndürme eklatöründen ibarettir.

İletim ve dağıtım hatlarında oluşan yüksek gerilimlerin oluş nedenleriYüksek gerilim hava hatlarında ve buna bağlı alternatör, transformatör ayırıcı ve kesici

gibi işletme araçlarında meydana gelen arızaların pek çok nedenleri vardır. Bu nedenlerinbaşında aşın gerilimler gelir. Asm gerilimler, iç ve dış aşın gerilimler olmak üzere ikiye ayrılır.

Devre açma ve kapamada, toprak ve faz kısa devrelerinde ve rezonans olaylarındameydana gelen aşın gerilimlere iç aşın gerilimler, atmosferik etkilerden meydana gelenaşırı gerilimlere de dış aşın gerilimler denir.

a- İç aşırı gerilimler • Alternatör yükünün kalkması• Kapasitif devrenin açılması• Toprak teması veya kısa devre arızaları

b- Dış aşın gerilimler • Yüksek gerilimli hattın koparak altındaki düşük gerilimli hatla teması• Yıldırımın faz hattına düşmesi• Yıldınmın direğe düşmesi• Yıldınmın koruma hattına düşmesi• Tesirle elektriklenmeyle meydana gelen aşın gerilimler • Elektrik yüklü bir bulutun elektrik alanı içinde bulunan bir yüksek gerilim hattı tesirle

yüklenir ve hat

üzerinde bir yük dalgası meydana gelir.

Aşın gerilimler yüksek gerilim izolatörlerinde atlamalara sıvı ve katı yalıtkan maddelerdede delinmelere neden olabilir. Dolayısıyla hatlarda toprak veya Faz kısa devreleri,transformatör sargılarında da sarım kısa devreleri meydana gelebil''

2.2.1-Kullanma gerilimlerine göre parafudur çeşitleriParafudurlardan uzun süre faydalanabilmek için kullanıldığı devrenin özelliklerine göre

seçilmesi gerekir. Bu konuda daha çok parafudur nominal akım ve gerilim değerlerininbilinmesi önemlidir. Bir parafudurun anma gerilimi, parafudur üzerinde yazılı olan ve bunun hatucu ile toprak ucu arasında bulunmasına müsaade edilen en yüksek alternatif gerilimin etkin

değeridir.

YG tesislerinde parafudurlar tesisatın özelliğine göre üçe aynlırlar:

36



• Faz parafudurlar: Faz iletkeni ile toprak arasına yerleştirilen parafudurlardır.• Yıldız noktası parafudurları: Yıldız noktası ile toprak arasına yerleştirilen parafudurlar.• Özel amaçlı parafudurlar: Özel hâllerde kullanılan parafudurlardır.

2.2.2- Yapılarına göre parafudur çeşitleriİşletmecilikte faz toprak arasındaki arkı meydan getiren, aşın gerilim etkisini kaybettikten

sonra, iletme gerilimi nedeni ile devam eden arkın kesilmesi önemlidir. Parafudur bu işlevisağlayan bir koruma tertibatı olması nedeniyle koruma elemanı olarak kullanılır. Yapılannagöre parafudurlar dört çeşittir:

a- Değişken dirençli parafudurlar Parafudurun izolasyon seviyesini aşan bir gerilimde değişken direncin değeri düşer ve

aynı zamanda seri atlama aralıklan arasındaki izolasyon delinerek ark başlar. Boşalmaanında aşın gerilim değeri azaldıkça değişken direncin değeri yükselir ve akan akımı sınırlar.Bu nedenle bir kaç mikro saniye sonunda seri atlama aralıklan arasındaki ark sönerek,parafudur işlemini tamamlamış olur.

b- Metal oksit parafudurlar Metal oksit parafudurlarda aktif eleman olarak değişken direnç yerine yarı iletken

malzeme, çinko oksit (ZnO) bloklar kullanılır. Bunlarda seri eklatör yoktur. Dolayısıyla bunlar değişken dirençli parafudurlara göre daha basit ve güvenli çalışırlar.

Metal oksit parafudurların ana elemanı olan metal oksit dirençler başta çinko oksit (ZnO)olmak üzere az miktarda bizmut oksit (Bi2O3) mangan oksit (MnO2)ve antimon oksit (Sb2O3)ihtiva ederler.

37



c- Borulu parafudurlar Aşırı gerilimleri bir ark üzerinden dirençsiz bir bağlantı yardımı ile topraklayarak

sınırlarlar. Ard akımı boru içinde meydana gelen basınçlı gaz ile kesilir.

Ard Akımı:TS 460/1983 'e göre izleme akımı boşalma akımının geçişini izleyen veşebeke gerilimi altında parafudurdan geçen akımdır.

d- Koruma elektrottan ve deşarj tüplü parafudurlar Aşın gerilimleri bir ark üzerinden ve dirençsiz bir bağlantı ile topraklamak sureti ile

sınırlarlar. Fakat bunlarda ard akımının kesilmesi şebeke gerilimine bağlıdır.

38



Parafudurların koruma görevleriYüksek gerilim hat arızaları, yıldırım düşmeleri ve kesici açması gibi manevralar sonucu

meydana gelen aşın ve zararlı çok yüksek gerilim şoklarının ve enerji iletim hatlarındameydana gelen yürüyen dalgaların tahrip etkisini önler.

Tesisat ve transformatörleri aşın gerilimlere karşı korur.•Bir hava hattının devamı olan 30 metreye kadar olan kablolar her iki ucunda parafudurlar

ile korunmalıdır.• Geçit izolâtörlü transformatörler yüksek gerilim ve alçak gerilim uçları ile toprak arasına

yerleştirilenparafudurlar ile koruma sağlanır.

• Yıldız noktası yalıtılmış veya toprak kısa devre söndürmeli şebekelerde beslemetransformatörlerinin yıldıznoktaları parafudur ile korunmalıdır.

ŞALT NOTLARI:

GEÇİŞ HAKKIHer iki ucundan gerilim altına alınabilme olanağı olan ve arıza nedeni ile her iki "taraftan açmış veya açılmış bir hatta

gerilim tatbik etm eyetki ve görevine geç iş hakkı denir.

BİRİNCİ GEÇİŞ HAKKI

He r ik i ucundan ar ıza nedeni i le açmış vey a açı lmış o lan hat ta i lkgeri l im tatbik etme yetkisine bir inci geçiş hakkıdenir . Bir inci geçişhakkı süresi beş dakika o lup bu süre baraya ger ilim a ldıktan sonra g eçer lidir. Beş dakika içerisindegerilim tatbik edilmediği zama n bu hak hattın öbür ucundaki me rkeze geçe r.İKİNCİ GEÇİŞ HAKKI

İ lk geçiş hakkı süresi o lan beş dakika sonundan i t ibaren hat ta ger il im tatbik etme yetkisine denir. İkinci geçiş

hakkına sa hip olan kesiciler baraya gerilim alınsa dahi beş dakika beklendikten sonra kapatılır lar.Transfer ke siciler yerine ge çtiği kesicinin geçiş hakkına sahiptirler

••

39



ARIZA veya İNKİTALARDA TRAFO MERKEZLERİNDE MANEVRA SIRASI

İnkitalarda yü ksek gerilim harasına gerilim aldıktan ve geçiş haklarını kullandıktan sonra diğer teçhizatıngerilim altına alınabilmesi iç inbir sıranın takip edilmesi gereklidir. Geçiş hakları yetkisini kullanmakdâhil iş lemsırası aşağıdak i gibidir. İş lem sıraları trafoların özel işletme talima tlarında belirtilmiştir.

İŞLEM l :İs tasyona ener ji taş ıyan ha t la rdan b i rinde ger il im okunur okunmazkesic i kapatı larak bara ener j i len ir .

Ger i l imi 2.c i geçiş hakkına sahipolan hatta gördüysek baraya gerilim alınır alınmaz l.ci geçiş hakkına sahip kesicihemen kapatılır. Bir inci geçiş hakkına sahip olan hattan gerilim aldıysak ikinci geçiş hakkı süresi -'olan beş dakikabeklendikten so nra o hat kes icisi kapatılır.

İŞLEM 2 :Geçiş hakları uygulandıktan sonra güç trafosu boşta ger i lim a l tınaalınır. Eğer geriliîn değeri arızadan önceki

değerin % 10'u oranından yüksekise f ider kesicileri kapatı larak normal iş letme durumuna dönülür. Normalişletmedurumuna döndükten sonra gerilim arızadan önceki gerilim değerinin% 10'u oranının a ltına d üşerse fiderler açılarak

güç trafosu servis harici edilir. B undan sonra sistem geril iminin normale gelmesi veya YTM 'nin talimatı beklenerekişlem ya pılır.

Trafo merkezlerinin özel iş letme talimatlarında kesiciler üzerindeyapılacak manevra sırası belirtilmiştir. Buişlemler sırasındaki num aralar ve anlamları aşağıdaki gibidir.

1 Nolu Kesiciler : Birinci geçiş hakkına sahip kes iciler.

2 No lu Kesiciler : İkinci geçiş hakkına sahip kes iciler.

3 Nolu Kesiciler : Barada geril im görüldüğünde hem en kapatılacakkesiciler.

4 Nolu Kesiciler :Yerine geçtiği kesicinin manevrasına sahip(Transfer) kesiciler.

5 Nolu Kesiciler :YTM 'nin talimatı olmada n kapatılmayacak olankesiciler.

6 Nolu Kesiciler :Her iki tarafında gerilim gördükten sonra kapatılacak k esicilerdir. (Örnek-2)

TESİSLERİN DURUMU

SERVİSTE OLAN TEÇHİZAT

Bir teçhizatın gayesine uygu n çalışma du rumun da olma sı hal idir . (BjEN H'nın her iki taraftan ka palı olması, gibi)

SERVİS DIŞI TEÇHİZATBakım , tamir, arıza g ibi sebepler le işletme dışı bırakı lan teçh izattır.

EMRE AMADE TEÇHİZATYüktevz i me rkez in in gerek gördüğü anda ger i lim uygu layarak serv isgirmeye haz ır durumda bulunan teçhizattır .

EMRE AMADE OLMAYAN TEÇHİZATBa kım, tami r , a r ıza kon t ro l g ib i nede n le r le serv is d ış ı bu lunan viht iyaç a nında se rvise alınam ayan teçhizattır .

BOŞTA GERİLİM ALTINDA TEÇHİZATÜze rinden en erji çekilmeye n fakat bir tarafından gerilim tatbik edilm iş olan teçhizattır.

TOPRAKLANMIŞ TEÇHİZAT

40



G erilimsiz du rum a ge tirildikten so nra bir i letkenle topra kla irtibat-landırılmış teçhizattır.

YEDEK TEÇHİZATServiste olan bir teçhizatın yer ini alma k üzere s ervis dışı bekleyenteçhizattır.

TRANSFERE ALINMIŞ TEÇHİZAT

A n a b a ra d a ki v e y a b a ğ la n tı te s is a tın d ak i m ü s a it o lm a y a n b ir d u ru mneden i i le transfe r bara üzerindenirtibatlandırılmış teçhiza ttır.

FREKANS TUTAN ÜNİTE

Sis tem f rekans ın ı be l i rl i s ın ır la r i ç inde tu tmak üzere yük değ iş imlerin i üzer ine a lan üni tedir. Frekans tutansantral larda serviste bulunan üniteler in sayısına ve kap asitesine gö re YTM yük alma v e yük verm e işlemler in i zama nındaayar lar . G ruplar ın se rv ise g i rme ve serv is ten çıkm a işlemlerini asgariye indirir.SALINIM

Enter konnekte s is temde b ir hat t ın veya b i r grubun serv is ten çıkmasıi le regülatörlerin kararl ı ça l ışma hal inegelmediği i lk anda gücünün kararsız bir şekilde san trallar arasında taks imi ve değişim idir.

RENK KODLAMALARIRenk kod lama lâ rındaki amaç tr afo me r kez le rindeki ge rilim kademe le rin in raha tlık la ay ır t ed ilmes i ve

ma nevralarda kolaylık sağlam ak için yapılmıştır.

KAHVERENGİ 380 kV.KIRMIZI 154 kV.

MAVİ 66 kV.

YEŞİL 30-35 kV.

SARI 15 ve daha aşağı kV. kademeler i

YÜKTEVZİ MERKEZİ (Y T M)TE K sistemler inin üret im ve tüketim yön ünde n -em niyetli , kali tel i veekonomik olarak işletilmesine devamlı nezaret

eden, işletme manevralarınınkoord inasyon ve kumand asını yapan işle tme merkezid ir . Bu serv is te ça l ışanelemanlarada yü ktevzici denir.

YÜKTEVZİ MERKEZİ FORMLARI

ÇALIŞMA MÜSAADESİ İSTEĞİ FORMU YTM-1Servisten çıkarı lması istenen teçhizat normal çalışan sistemin çalışmasına tesir ed ebilecek veya müşter ide inkita

yaratacaksa bu g ibi çalışmalar YT M 'nin iznine tabidir. Bu gibi çalışmalarda YT M ı Form u tanzim edilerek YT M 'ye yazdırılır.(ÖRNEK 1)

YTM'den ça lışma müsaades i is temeye ye tk ili şah ıs la r i se Şebeke , R ET(Rö le E lek tronik Tes t) ve san tra l

mü dürlükler inin sorum lu şahısları, Başmüh end is ve M ühend is le r ile bun la r ın bu lunm adığ ı zaman ye tk i ve ri lm iş(Ekipşefleri gibi) olan kişiler tarafından doldurulur. Bu isimler ö ncede n liste h alinde^Y TO 'ye'bildirilm iştir.

41



Bu f o r m ç a l ı şm an ın y ap ı lac ağ ı günden e n az 24 s aa t önc eden YT M ' yeyazdırılır.

ÇALIŞMA MÜSAADESİ FORMU YTM-2Çal ışma müsaadesi is teğ i fo rmunu a lan YTM s is temin durumunu ince leyerek şar tla r m üsa it ise ça lışmanın

yapı lacağını Form l 'i yazdıran sorum lukiş iye b i ld i r i r . Şayet ça l ışmanın ta lep edi len gün ve süre içer is inde yapılması

mü mkü n değilse çalışma bir başka güne ertelenir . (ÖR NE K: 2)

MANEVRA FORMU YTM-3Çalışma m üsaadesi ver i len teçhizat üzer inde yap ı lacak m anevra lar YTMtarafından tablocuy a yazd ırılır.(ÖRNEK: 3 )

42



43



44



45



EMNİYET KARTLARI KULLANMA AMAÇLARI

Em niye t kar t la r ı baş l ıca ik i m aksa t iç in ku l lan ı l ı r.a)Kiş i y i uy a r a r ak y an l ış m anev r a y apm as ın ı ön le r .b) Teç hizat ın" durum u i le yapı lan çal ışm alar ın ma hiyet in i bel i rler .

S i s t em im iz de baş l ı c a dö r t ç eş i t k a r t k u l lan ı lmak tad ı r.

1 - T eh l ik e dok unm a k a r t ı (K ı r m ız ı r enk te büy ük k a r t) :B u k a r t s e r v i s d ı ş ı e d i l e n t e ç h i z a t ı n ü z e r i n d e h e r h a n g i b i r ç a l ı şm a y a p ıl a ca k s a b u k a rt ı t e ç h iz a tı g e r ilim a l tı n aa l a b i le c e k k e s ic i le r i n uz ak tan k um and a bu ton la r ı üz e r ine k on u r .

2 - Dok unm a ç a l ış m a v a r . Ka r tı (T u r unc u r enk te k üç ük ) :B u k a r t y a r d ım c ı k a r t o lu p ü z e r in d e ç a l ış m a y a p ı la c a k t e ç h i z a t ıger i l im a l t ına a lab i lecek .a) Kes ic i le r in kumanda ko l la r ı üzer ine ,b) Ay ı rıc ı la r ın kum and a ko l la r ı üzer ine ,c) Ay ı r ıc ı la r ı n uz ak tan k um anda bu ton la r ı v ey a d u r um b i ld i rm e

anahtar la r ın ın üzer ine konur .

3 - Ö z e l du r um k a r tı (Bey az r enk te büy ük k a r t ) :Ü z e r i n d e ç a l ış m a y a p ı lm a y a n v e y a a r ız a l ı te ç h i z a t il e n o r m a l o l ar a k s e r v is e a l ın m a s ı i s t e n m e y e n t e ç h iz a t ı g e r i li ma l t ına a lab i l ecek kes ic i ve ay ı r ıc ı la r ın uzak tan ku rnanda bü tan la r ına ve yak ınd ankum and a ko l la r ı üze r ine as ı lı r .

4 -D ikka t ge r il im a l t ında ç a l ışma v ar (Sar ı renk te bü yük ka r t ) :YT M ta ra f ından t ab loc u la ra v ey a k um anda ope r a tö rle r ine do ldu rt u lu r .Y a p ı la c a k ç a l ış m a g e r i li m a l tı n d a i s e g e r i li m l id e v r e k e s i c i s in i n u z a k t a n k u m a n d a b u t o n u ü z e r in e a s ı lı r. B u k a r t ü z e r in d e a ş a ğ ı d a k ihu sus la r ın bel i r ti lm es i şar t t ı r.a)Ek ip le habe r leşm e şek l i,b)Va rsa kes ic in in tek rar kapam a rö les i ip ta l ed i ld iğ i ,c)Ya pı lan ça l ışma nın m ah iye t i be l ir t ilecek t i r .

46



M A N E V R A L A R

Trafo merkezlerinde gerilimli bir teçhizatı gerilimsiz duruma getir mek

gerilimsiz bir teçhizatı gerilim altına almak için yapılan işlemlerin tümüne

manevra denir.

Manevraları genel olarak iki grupta inceleyebiliriz.

1- Normal iş le tme mane vra lar ı

2- Arıza haller i manev raları

1- NORMAL İŞLETME MANEVRALARI :Arıza haller i dışında ba kım, tam ir, onarım gibi çalışma lar nedeni i leteçhizatın serv is dışı edi lmesi ve çal ışma lar

sonunda teçhizat ın serv isealınması için yapılan işlem lerin tümü dür.No rm al iş le tme m anev ra lar ın ı dört gruba ayı rab i li riz .

A)Müsaa del i Çal ışmalar :

Teçhizat üzer inde yapı lacak çal ışmalar ener j i üret imin i ve nakl in i doğrudan kısı t l ıyor veya böyle bor taya çıkması ih timal iva rsa , müş te ri de i nkı ta sözkonusu ise bu t ip ça lı şma la rda YTM 'denmüsaade a lınmas ıgerekl id i r . Müsaadel i ça l ışmalarda 24 saat önceden YTM 'ye ça lışma müsaades i (YTM 1) yazd ı rı lı r ve ener j is i ke-lecek müşter i lerden m utabakat sağlanır . YTM sistem in durumunu ince leye r ek şa r tl a r müsa i t i se ça l ışma müs aades ifo rm u (Y T M 2 ) y i, tanzim ederek çal ışma nın yapı lab ileceğin i i lg i li t ra fo m erkezineb i ld i ri r. Ça l ı şman ın baş lamas a a tin d e n ö n c e m a n e v r a f o rm u o la n(YTM 3) ü manevran ın yap ı lacağ ı i s tasyon la ra yazd ı rı r. M anevra fo rmyazan tab locu bu fo rma göre manevras ın ı yapar ve teçh iza t üzer inde i lg i l i ka r t lama la r ı yaparak ça l ışalt ına alır ve teçhizatı iş emniyet görevlisine teslim eder.

B-H aberl i Ça lışm alar :

Se rvis harici bir teçhizat üze rinde yapılacak ça lışmalarda sistemin emre am ade gücünü aza l tmıyacak vemüşter i lerde inkita olmıya-cak şe kilde ya pılan çalışmalardır.Habe rli çalışmalarda YTM 'ye çalışma m üsaadesiyazdırılmasına gerek

C- Arızalı Durum Çalışmaları :-_ -He rhangi bir arıza nedeni i le servisten çıkm ış teçhizat üzerindeyapılacak çalışmalardır. Bu gibi çalışmalar

iç in YT MJ ye çalışma-müsaadesi yazdırmaya gerek yoktur. Çalışmayı ya pacak servis şifahi olarak YTM ' denmüsaade alır çalışma bitiminde çalışmanın - bittiği ve teçhizat hakkında YTM'ye bilgi verir.

D- G erilim A ltında Çalışmalar :

Üzerinde çalışmanın yapılacağı teçhizat enerjili ise veya enerjilibö lgeye çok yakın ise, yahutta ça l ışmalar esnas ında herhang i b i r deneme söz konusu ise bu g ib i ça lışmalara ger il im a l tında çalışmalar denir . Bu g ib içalışmalarda gerilim altında çalışılacak teçhizatın kesicisinin tekrar kapama'.'rölesinin servis harici edilmesineve açıktutma za ma nının belirtilme sine çok d ikkat edilme lidir.

NORMA L İŞLETME M ANEVRALARINDA DİKKAT EDİLECEK HUSU SLAR1-66 kV . ve daha yuka rı geri limkademelerindeki trafo merkezlerininpr imer ta ra f ında yap ı lacak tüm ça l ışma la rda Y TM 'ye ça l ışma m üsaadesiyazdırılmalıdır.

2-Tablocu YTM'nin yazdırdığı manevra lar ı s ırasına göre yapıp yapmadığı ve her iş lemin saatini kaydedip

YT M'ye bildirmelidir.3- H er iki tarafından gerilim a ltına alınabilme durumunda olan teçhiza t la rda , önce h er ik i ta ra f kes ic i le r i

aç ı l ı r ha t ta ger i l im in-' sıfır olduğu görüldükten sonra a yırıcılar açılarak toprak ayırıcısı karşılıklı kapatılır. '

47



4-Teçhizatın servise alınmasından önce toprak ayırıcısı kaldırı lır.Bara ve H at ayır ıc ı lar ı kapatı ld ık tan son rakesic i kapatı lm adanönce karşı taraf, manevraları sorularak o istasyonda da işlemler tamam ise kesici kapatılır.

5 -Herhang i b i r te rs bes leme durumlar ın ın o lması ih t ima l i o lan yer le rde te rs bes leme i le i lg i li ön lemler noksansız a l ınmadıkça ç alışm alara başlanma ma lıdır.

6-Manevralar harhangi bir tereddüte mah al vermeyecek şekilde noksansız yapılma lı.

7-iş emniyet görevlisi ile mutabakat sağlanmadan teçhizat gerilim altınaalınmamalıdır.

8-Müşteri talebi ile açılmış fiderlerin devreye alınmasında müşteri nin

enerji kestirip verdirmeye yetkili şahıslarıyla görüşmeden ke sinlikle manevra

yapılmamalıdır.Bu manevralar yapılırken açmalarda kesicilerin kontaklarının her üç

fazının açık olduğundan emin olmadıkça ayırıcılar üzerinde manevrayapılmamalıdır.

Ayırıcılar üzerindeki manevralarda ise açmalarda üç fazında açık

olduğunu görmeli kapamalarda ise kontakların yerine iyice oturduğuna dikkatetmelidir.Toprak ayırıcıları kapatılırken kontakların iyice oturduğu gözlenmelidir.Manevralarda kartlamalara son derece titizlik gösterilmeli kartla- ma

yapılmayan manevralar tam yapılmış sayılmazlar.

2 - A R I Z A H A L L E R İ M A N E V R A L A R I :Bir merkezin bir veya birkaç kesicisinin arıza nedeni ile açması halinde

yapılacak manevraların tümüdür.Arıza halleri manevralarında aşağıdaki hususlara uyulması gerek mektedir.

l-Sesli alarm susturulur, arızanın saati kaydedilir, ışıklı panodaki arızanınnereden geldiği tesbit edilir.

2-Arızanın tesbit edildiği kısımda ölçü aletleri ve ışıklı sinyal lerle

kesicinin açıp açmadığı kontrol edilir.

3-Hangi rölenin çalıştığını fazı, kademesi (Zon) ve zamanlarını kay deder rölelerin bayraklarını kaldırır, işaretlerini siler, çalışan kurma anahtarıvarsa bunlar kurulur.

4-Arızanın tesbiti için konmuş başka cihazlar varsa bunların çalışıp

çalışmadığı tesbit edilir ve işaretleri alınır.

5-Açmış olan kesicinin her iki tarafında .gerilim olup olmadığı kontroledilir. Voltmetrenin değer gösterdiği kısımda gerilim var demektir. Budurumda senkronoskop anahtarı çevrilerek senkro noktada duruyorsavoltmetrelerden sıfır olan tarafta gerilim yok demektir ki geçiş hakkına göreişlem yapılır.

Serikronoskop ibresi sabit bir noktada duruyorsa ve her iki volt metrede

gerilim okunuyorsa sistemin paralel çalıştığa anlaşılır. Senkronoskop ibresi

açısı 30 veya altında duruyorsa Ring kapatı lacak demektirki kesici hemen

kapatılır. Açı 30 'nin üzerinde ise durum YTM'ye bildirilerek şartlar müsait

duruma getirildikten sonra kesici kapatılır.

48



Senkronoskop ibresi devamlı dönüyorsa her iki taraf voltmet resinde gerilim

okunuyorsa sistem paralelden ayrılmış demektir. Senkronizasyon şartları

kontrol edilerek paralele girme işlemi yapılır.

6-Genel sistem arızalarında işlemler tamamlandıktan sonra müsait bir zamanda arıza YTM'ye yazdırılır.

ARIZADAN SONRA YTM'ye VERİLECEK BİLGİLER :1- Arızayı yazdıran merkezin ve tablocunun adı2- Arızanın oluş saati3- Açan kesicinin gerilimi ve numarası4- Çalışan röle tipi, bayrağı ve kademesi5- Tekrar kapama yapıp yapmadığı6- Tablocunun gözle tesbit edebildiği hadiseler 7- Kapama saati8- Varsa kayda değer diğer hususlar.

RİNG'İN KAPATILMASI :

RİNG DEVRE :En az ik i merkez in veya bi r merkeze bağl ı ik i ayr ı ener j i nak i l hat t ının

oluşturduğu kapalı devredir. Normal çalışan sistemde meydana gelebi lecekarızalarda sistemde ringinmi koptuğunu yoksa paralell iğinmi bozulduğunu tesbitetmek yapacağımız işlemler açısından çok önemlidir.

Ring'in koptuğunu tesbit etmek için açan kesicinin voltmetresinde her ikitaraf ındada ger il im varsa ve Senkronoskop anahtar ın ı çev irdiğimizde

Senkronoskop ibresi bir noktada sabit duruyorsa Ring kopmuş demektir.Ring' i kapatm ak için he r iki taraf ger il im ler i arasında elektriksel kaym ao lab il eceğ i göz önüne a l ına r ak kaym an ın

aç ısa l fa rk ı 30 ve 30 a l t ındayan i sıfıra yakın ise kes ici kapatılarak s is-tem norm ale getirilir.

.Açısal farkı tesbi t e tmek iç in senkronoskopun sı f ı r noktası normalsaatin 12'si kabul e di lirse ibre 11' in üzerindeduruyorsa açı 30 demekt ir .Prat ik te bu duruma 12'ye beş kala tabir i ku l lanı l ı r . İbre y ine saat üzerinde tarif edersek l' inüzerinde duruyorsa yine açı 30° 'dir . İbre 11 i lel a ras ında duruyorsa ve ger il im fa rk la rı % 15 ' in üzer inde değ i lse khem en ka patılır. Böy lece ring ka patılm ış olur.

Şartlar dediğimiz gibi açı 30°'den büy ük ge rilim farkı% 15'den fazla ise durum YT M 'ye bildirilerek gerekli uygun şartlsağlandıktan sonra m anevra yapılır.

49



Ring'in kapatılmasındaki elektriksel kayma aşağıda gösterilmiştir

PARALELE GİRME İŞLEMİ :

PARALEL DEVRE :Birden faz la santra l veya aynı santra l ın b i rden faz la generatörününbir i rt ibat ha t tı i le veya bara i le a ynı yük ü

müştereken beslemeler inesantrallerin veya generatörlerin paralel çalışması denir.

Ba şka bir deyim le iki ayrı sistem in bir barad a birleştir ilme işlem ineparalellik denir.

Ayr ı şa rt la rda ça lışan ik i ay r ı s is tem parças ın ı b i rleşt irmek içinsenkronizasyon şar tları dediğ imiz ger il im,frekans ve faz açı larının eşito lması veya m üsade edi len sınır lar içer is inde o lması şar t tı r. Biz bu durumlara KUBLAJdurum ları diyoruz. Ü ç türlü kub laj hali vardır.

1- NORMAL KUBLAJ ;Burada ki ger i limle ha t tın ge r il imi eş i t ise veya ara lar ındaki fark% 10'u geçm iyorsa, f rekanslar arasındaki fark

0 .2 Hz 'e yak ın veya daha azise (Senkronoskop ibresi saniyede 1 /5 tur yapıyorsa) senkronizasyon şar tları müsaittir.De me ktirki kesici heme n kapa tılarak paralele girme işlemiyapılır.

2- KRİTİK KUBLAJ :

Ger i limler arası fark % 10-20 ise f rekans farkı 0 .2-0.5 Hz ise YT M bu şar tlarda para le le g i rmemiz i isşart larda pa ralele girme işlem iyapılır.

3- YASAK KUBLAJ : -.,

Gerilim farkı %20'nin üzerinde frekans farkı 0.5 Hz. üzerinde ise YTM hemenparalele gir dese dahi paralele girme işlemi kesinlikle yapılmaz ve durum YTM'ye acilenbildirilir.

Kritik ve yasak kublaj anlarında durum YTM'ye bildirilerek müsait şartların yerinegetirilmesini tablocu ister. Daha sonra YTM'nin talimat ına uygun olarak hareket eder

Ku blaj Şart ları

Ring'in kapatılm asındasenkronoskopun durum u

A-B -C Bara geril im iA .-B.C, Hattın gerilim i

Elektr iki kaym anın vektöryel durumu

50



GÜÇ TRAFOLARINDA YAPILACAK MANEVRALAR :

KADEME DEĞİŞTİRİRKEN YAPILACAK İŞLEMLER :Güç t rafo lar ında kade me değişt ir irken d ikkat edi lecek baz ı konular ışu ş ekilde sıralayabiliriz.

A- TRAFODA BOŞTA GERİLİM AYARI YAPILIYORSA :Tra foya a it tüm g ir iş ve ç ıkış kes ic i le r i e l le aç ıl ır . O r ta ger il im bara g i riş inde kes ic i yoksa herha

bes leme göz önüne a lınarakfider kesicileri mutlak suretle açılmalıdır. Elle kademe değişikliği yapıla rak önce t ra fo g i ri şdaha sonra f ider kes ic ile ri kap a t ıl ır . Eğe r ik itrafc paralel çalışıyorsa kadem e ayarlarının her iki trafoda aynı olması

dikkat ed ilm elidir.

B- TRAFO YÜKTE KADEME AYARI YAPIYORSA :Bu durumda' t rafodan yük atmaya veyahut ta g er il imin kesi lmesine gerek yoktur . İnkıta yapm adan uz

yakından e lektriki olarak kadem e değiştirme butonuna b asm ak suret i i le kad eme ayarı yapılır.

Eğer ik i t rafo para le l ça l ış ıyorsa kademe ayarı yapı lı rken iki t ra fonun arasındaki ger i lim farkı yüzdesin i(% )

geçm em ek lazımdır. Zira g eril imfarkından d olayı trafo sargıları arasında m eydan a gelecek sirkülasyon a kı-

Bu d uruma m eydan vermem ek iç in kadem e değişt irme iş lemin i aşağıdakigibi yapmanız lazımd ır.

TRAFO 1 KADEME 9 11TRAFO 2 KADEME 9 11TRAFO 1 KADEME 11 12TRAFO 2 KADEME 11 12

alınması lazım.

NÖTÜR DİRENCİ MANEVRALARI

51



Bazı gü ç trafolarının sekonde r sargılarının yıldız noktaları bildiğimiz gibi nötür direnci üzerinden topraklanmıştır

Nötür direncinde yapılacak herhangi bir çalışmada direncin girişindeki tek fazlı ayırıcının m uhakkak açılmasıgerekmektedir. Eğer ayırıcı yoksa bu gibi çalışmalarda trafonun muhakkak servis harici edilmesi şarttır.Bir nötür direnci üzerinde iki trafo müşterek çalışıyorsa çalışma yapılacak trafonun nötür direnci ayırıcısının a çılması şarttır.Direnç üzerinde bir çalışm a yapılacaksa h er iki trafonunda direnç ayırıcılarının açılmasılazımdır.

ENERJİ NAKİL DİREKLERİNİN DONANIMLARINDA YER ALAN CİHAZLAR :l- İzola törler:İ le tken le r i d i reğe tesb it eden, faka t e lek t rik i o la rak izo le edene lemanlard ı r . Yüksek ger i l im l i ha t la rda öze l l i k le z inc i r t i

izo latör ler kullanılır. E leman sayısı hattın geri lim değerine gö re s eçilir. D urdurucudireklerde zincir izolatörler hattıngerilme kuvvetine ve ağırlığına karşızor lanırlar , taşıyıcı d i reklerde ise zincir izolatörler ask ı izolatörüolarak görevyapa rlar ve ha ttın durdurucular arasında ileri geri kaym asınısağlarlar.

2- Koruma Teller i:Örgülü çelik iletkenler olup, E.N.H'na düşecek olan yıldırımları

toplayıp toprağa verme vazifesi görürler. Koruma teli hatların üstündendireklerin tepesine irtibatlanarak çekilir. Bu direk irtibatları aynı za mandaalektriki geçirgenliği temin edecektir.

3-Topraklama Levhaları :Koruma tellerine düşecek yıldırımların toprağa kolayca akıtılması nı

sağlar. Koruma teli ile toprak arasında 20 Ohm'u geçmeyen bir dirence sahipolması gerekir.

4- Damper :E.N.H'nı rüzgâr lardan dolayı meyd ana ge len darbeve titreşimlerekarşı koruyan, amortism an görevi yapan

ağırlıklardır.

5- Camper :

Du rdurucu d ireklerde E .N.H'nı birbir ine ir t ibatlamay a ya rar.

6- Ark Boynu zları:

Yı ldı rım düşmesi ve sistem ar ızalarından dolayı meyda na gelen geril im yükselm elerinde, y üksek enerj il i bir ark ' in bel l i b i r noktada oluşmasın ı temin e tmek ve toprağa akmasın ı sağ lamak amacı ile ku l lan ı lı rla r.Bu şeki lde

52



izolatör veya izolatör z inciri üzer inden, yüksek ger il im at lamaların ın akmasına engel o lunarak hasar görmeler iönlenmiş olur.

7- İletkenler :Ene rji iletim inde k ullanılan iletkenler; iletilece k gü ce v e iletimgeri l imine göre seçil ir ler. Bu nedenle i letkenler

çeşit l i kesit değe rlerinde ve çeş itli yapı farklılıklarında ima l edilirler.

53

Documents

Enterkonnekte Sistem