Ergenlerde Akran Zorbal›¤›na Maruz Kalman›n Yaﬂ, Çocuk ......kalma süresi içinde, benlik imgelerinin daha da olumsuzlaﬂt›¤› (Marsh, Parada, Yeung ve Healey, 2001)

*Yaz›flma Adresi: Doç. Dr. Dilek fiirvanl› Özen, Okan Üniversitesi, Psikoloji Bölümü, Akf›rat Kampüsü Tuzla-‹stanbul.E-posta: [email protected]

Türk Psikoloji Dergisi2006, 21 (58), 77-94

EErrggeennlleerrddee AAkkrraann ZZoorrbbaall››¤¤››nnaa MMaarruuzz KKaallmmaann››nn YYaaflfl,, ÇÇooccuukkYYeettiiflflttiirrmmee SSttiilllleerrii vvee BBeennlliikk ‹‹mmggeessii ‹‹llee ‹‹lliiflflkkiissii

DDiilleekk fifiiirrvvaannll›› ÖÖzzeenn**Okan Üniversitesi

ÖÖzzeett

Bu araflt›rman›n amac›, k›z ve erkek ergenlerde, yafl, alg›lanan çocuk yetifltirme stili ve sahip olunan benlik

imgesinin, akran zorbal›¤›na maruz kalma boyutlar›n› yordamaya katk›lar›n›n olup olmad›¤›n› belirlemektir.

Araflt›rman›n örneklemini ‹stanbul’daki özel ilkö¤retim okullar› ve özel liselerinin 6, 7, 8 ve 10. s›n›flar›nda

ö¤renim gören, 381’i k›z, 484’ü erkek olmak üzere toplam 805 ö¤renci oluflturmufl. Ancak ölçeklerin

baz›lar›n›n düzgün yan›tlanmamas› sonucu yaflanan denek kayb›na iliflkin olarak baz› de¤iflkenlerin verisi k›z

örneklemi için 308, erkek örneklemi için de 314’e kadar inmifltir. Veri toplama araçlar› olarak, kat›l›mc›lar›n

akran zorbal›¤›na maruz kalma düzeylerini belirlemek amac›yla ‘Akran Zorbal›¤› Kurbanlar›n› Belirleme

Ölçe¤i’, çocuklar›n alg›lad›klar› çocuk yetifltirme stillerini belirlemek amac›yla ‘Çocuk Yetifltirme Stilleri

Ölçe¤i’ ve kat›l›mc›lar›n benlikleri hakk›ndaki düflüncelerini belirlemek amac›yla da ‘Offer Benlik ‹mgesi

Ölçe¤i’ kullan›lm›flt›r. Sonuçlar, gerek k›zlar›n gerekse erkeklerin okulda zorbal›¤a maruz kalmalar›n›n, yafl,

alg›lanan çocuk yetifltirme stilleri ve sahip olunan benlik imgelerince anlaml› olarak yordand›¤›n›

göstermektedir. Bulgular ilgili literatür çerçevesinde tart›fl›lm›flt›r.

AAnnaahhttaarr kkeelliimmeelleerr:: Zorbal›k, ergenlik, çocuk yetifltirme stilleri, benlik imgesi

AAbbssttrraacctt

The objective of this study is to determine whether the age, the perceived parenting style and the self-image

of the individual contribute to his/her exposure peer victimization as well as to the prediction of the different

types of peer victimization for both girls and boys. The sample of the study consists of 805 students: 381 girls

and 484 boys, all of whom study at the second level of private primary education schools and high school’s

6th, 7th, 8th and 10th grades in Istanbul. However, as some of the scales were not filled out properly, hence the

sample size decreased to 314 and to 308 for boys and girls respectively. In the study, ‘The Peer Victimization

Scale’ to determine the level of their exposure to peer victimization, ‘The Parenting Style Scale’ to identify

the perceived parenting styles of the subjects and ‘The Offer Self-Image Scale’ to reveal the self-images of

the participants, were used as instruments for data assessing. Results show that the peer victimization both

girls and boys encounter at school is significantly influenced by the age, the perceived parenting styles and

the self-image of the individual. Findings are discussed within the framework of the related literature.

KKeeyy wwoorrddss:: Peer victimization, adolescence, parenting style, self-image

Çocuklar ve ergenler aras›nda yaflanan sald›r-ganl›k, tarih boyunca var olmufl ve günümüzde deönemli bir problem olmaya devam etmektedir(Horne ve Orpinos, 2002). Bu gruplarda gözlenensald›rganl›¤›n bir boyutunu da zorbal›k olufltur-makta ve genelde bu kavram okulda gerçekleflensald›rganl›¤› tan›mlamak için kullan›lmaktad›r.Zorbal›k, “bir ö¤rencinin bir veya daha fazla ö¤ren-ci taraf›ndan tekrar eden biçimde olumsuz davra-n›fllara maruz kalmas›” olarak tan›mlanmaktad›r(Olweus, 1994a). Newman, Horne ve Bartolomuc-ci (2000), ö¤retmenlerin zorbal›¤› daha iyi belirle-yebilmeleri için “‹ki I / R” (double I/R) ölçütünügelifltirmifllerdir. ‹ki I, niyet (Intention) ve denge-sizli¤i (Imbalanced) ve R ise, tekrar› (Repeat) ta-n›mlamaktad›r. Bu ölçütün uygulanmas›n›n sonucuolarak, tüm sald›rgan davran›fllar zorbal›k olarakgörülmemektedir. Karfl› tarafa kazara zarar vermeveya hem fiziksel hem de psikolojik olarak eflitgüçlere sahip ö¤renciler aras›ndaki sald›rgan dav-ran›fllar ya da sadece bir kere olmufl sald›rganca birdavran›fl, zorbal›k tan›m›na uymamaktad›r.

Zorbal›k, farkl› çeflitlerde olabilmekte ve farkl›araflt›rmac›lar buna iliflkin farkl› s›n›flamalar yap-maktad›r. Örne¤in Olweus (1994a), akran zorbal›-¤›n› ‘do¤rudan’ ve ‘dolayl›’ fleklinde iki kategoriyeay›r›rken; Hawker ve Boulton (2000), zorbal›k tür-lerini fiziksel (örn.; itme, vurma, saç›n› çekme), sö-zel (örn.; k›zd›rma, alay etme veya tehdit etme),iliflkisel (örn.; herhangi birini grup d›fl›nda b›rak-ma, onunla konuflmama veya ona emir verme) vedolayl› (örn.; çirkin notlar gönderme, onun hakk›n-da yalan söyleme veya dedikodu yapma) olmaküzere dört boyutta tan›mlamaktad›r. Benzer flekil-de, Mynard ve Joseph de (2000) akran zorbal›¤›n›dört çeflit alt›nda toplamaktad›r. Bunlardan ilk üçü(fiziksel, sözel ve iliflkisel zorbal›k), Hawker veBoulton (2000) ile ayn› iken; dördüncü çeflit, ‘kifli-sel eflyalara sald›r›’ olarak adland›r›lmaktad›r.

Zorbal›k ile ilgili olarak ilk araflt›rmalar, ‹skan-dinav ülkelerinde yap›lm›fl (Olweus, 1994a) dahasonra di¤er ülkelerdeki araflt›rmac›lar da, bu prob-lem üzerinde çal›flmaya bafllam›fllard›r (Andreau,

2000; Harachi, Catalano ve Hawkins, 1999;Karatzias, Power ve Swanson, 2002; Lagerspetz,Björkquist, Berts ve King, 1982; Rigby ve Slee,1991; Whitney ve Smith, 1993). Konuyla ilgili ola-rak yap›lan çal›flmalarda, akran zorbal›¤› oran›n›n%10 ile %20 aras›nda de¤iflti¤i rapor edilmektedir(Kumpulainen ve Rosanen, 2000; Olweus, 1994a).Ayr›ca, sadece akran zorbal›¤›na hedef olanlar›noran›n›n ise %9 ile %26 aras›nda de¤iflti¤i belirtil-mektedir (Andreou, 2000; Olafsen ve Viemero,2000). Ülkemizde yap›lan çal›flmalardan bu ba¤-lamda elde edilen bulgular›n, bat›da elde edilenbulgularla genel olarak tutarl›k gösterdi¤i görül-mektedir (Y›ld›r›m, 2001; Dölek, 2002; Gültekin,2003; Kapc›, 2004; Pekel, 2004).

‹lgili literatür irdelendi¤inde, akran zorbal›¤›namaruz kalman›n iliflkili oldu¤u düflünülen de¤ifl-kenlerden birinin cinsiyet de¤iflkeni oldu¤u gözlen-mektedir. Bu ba¤lamda yap›lan çal›flmalar çelifliksonuçlar vermektedir. Bir grup araflt›rma, erkek ö¤-rencilerin, k›zlara oranla daha fazla akran zorbal›-¤›na maruz kald›¤›n› belirtirken (Juvonen, Adrien-ne ve Graham, 2000; Wolke, Woods, Stanford veShulz, 2001); bir di¤er grup araflt›rma, bu tür birfarkl›l›¤›n olmad›¤›n› (Karatzias, Power ve Swan-son, 2002; Kochenderfer-Ladd ve Skinner, 2002)belirtmektedir. Ülkemizde yap›lan çal›flmalardanelde edilen baz› sonuçlar da, an›lan bulguyu des-tekler niteliktedir (Dölek, 2002; Gültekin ve Say›l,2005; Pekel-Uluda¤l› ve Uçanok, 2005). Öte yan-dan, bir di¤er grup araflt›rma bulgusu ise, cinsiyetaç›s›ndan var olan farkl›l›¤›n niceliksel de¤il, nite-liksel oldu¤unu bildirmektedir. Buna göre, fizikselzorbal›¤a erkekler daha fazla maruz kal›rken(Rigby, 2000; Wolke ve ark., 2001); iliflkisel ya dadolayl› zorbal›¤a k›zlar daha fazla maruz kalmakta-d›rlar (Mynard ve Joseph, 2000; Salmivalli,Kaukiainen ve Lagerspetz, 2000). Benzer bulguya,Türkiye’deki baz› araflt›rmalarda da rastlanm›flt›r(Dölek, 2002; Gültekin ve Say›l, 2005).

Yafla göre zorbal›¤a maruz kalmada farkl›l›kolup olmad›¤› konusunda da, literatürde çeliflikbulgulara rastlanmaktad›r. Bir grup araflt›rma,

D. fi‹RVANLI ÖZEN78

ARALIK 2006, C‹LT 21, SAYI 58

AKRAN ZORBALI⁄INA MARUZ KALMA

TÜRK PS‹KOLOJ‹ DERG‹S‹

79

akran zorbal›¤›na maruz kalmada yaflla birlikteazalma oldu¤unu belirtirken (Rigby, Cox ve Black,1997; Salmon, James ve Smith, 1998); di¤er birgrup araflt›rma bulgusu, bu tür bir farkl›l›¤›n bulun-mad›¤›n› (Mynard ve Joseph, 2000) bildirmektedir.Bir grup araflt›rma bulgusu ise, farkl›laflman›n nice-likselden ziyade niteliksel yönde oldu¤una iflaretetmektedir. Fiziksel zorbal›¤a maruz kalma, yafllabirlikte düflüfl gösterirken (Rigby ve ark., 1997;Salmon ve ark., 1998); iliflkisel zorbal›¤a maruzkalmada herhangi bir düflüfl olmad›¤› gibi, yafllabirlikte art›fl oldu¤u da bildirilmektedir (Perry,Perry ve Weiss, 1989).

Araflt›rmac›lar, kronik olarak kurban rolündeolan çocuklar›n di¤er çocuklardan farkl› özellik vedavran›fl örüntülerine sahip olduklar›n› bulmufllar-d›r (Schwartz, Forver, Chang ve Lee-Shin, 2002).Bu özelliklerden literatürde en fazla karfl›m›za ç›-kan de¤iflkenlerden ikisi, ebeveyn tutumlar› ve sa-hip olunan benlik imgesidir. Çocuk yetifltirme stil-leri ba¤lam›nda yap›lan çal›flmalarda, zorbal›¤amaruz kalan erkek çocuklar›n›n, babalar›na oranlaanneleriyle daha yak›n bir iliflkiye sahip olduklar›ve bu çocuklar›n annelerinin, çocuklar›na yafllar›n-dan daha küçükmüfl gibi davrand›klar›, kontrollüve s›n›rlay›c› olduklar›; babalar›n›n da, sinirli veçocu¤a karfl› olumsuz davran›fllarda bulunan ve on-lar için uygun rol modeli oluflturmayan ebeveynlerolduklar› bildirilmektedir (Batsche ve Knoff, 1994;Olweus, 1994b). Bunlara ek olarak, akran zorbal›-¤›na maruz kalan çocuklar›n ebeveynlerinin, ço-cuklar›n›n davran›fllar› üzerinde afl›r› bir kontrolkurarak, sosyal çevrelerinde kendi etkilerini dene-yimlemelerine izin vermedikleri (Ladd ve Kocken-derfer, 1998); bu çocuklar›n ebeveyn sald›r›s›, an-ne-baba aras›nda yaflanan çat›flma ve düflmanca an-ne tutumlar›na daha fazla maruz kald›klar›(Schwartz, Dodge, Pettit ve Bates, 1997) belirtil-mektedir. Benzer flekilde, 9-14 yafllar› aras›ndakibir grup çocuk üzerinde yap›lan bir çal›flmada, er-kek çocuklar›n›n kurban statüsünde olmalar›n›n,annelerinin afl›r› koruyucu olarak alg›lamalar›ylailiflkili oldu¤u; k›z çocuklar›n›n kurban statüsünde

olmalar›n›n ise, annelerini düflmanca ve reddedicialg›lamalar›yla pozitif iliflki gösterdi¤ini, kurbanolan k›zlar›n anneleri taraf›ndan reddedilme duygu-su alg›lad›klar› ve hata yapt›klar›nda annelerininart›k onlar› sevmeyeceklerini düflündükleri bildiril-mektedir (Finnepan, Hodges ve Perry, 1998). Buba¤lamda ülkemizde 13-17 yafl k›z çocuklar› üze-rinde yap›lan bir çal›flma sonucunda da, akran zor-bal›¤›na hedef olan k›z çocuklar›n›n, anne-babala-r›n› daha az sevgi/ilgi gösteren ve daha az kontroluygulayan ebeveynler olarak alg›lad›klar› belirtil-mektedir (Akgün, 2005).

Benli¤e iliflkin bilgi, kiflinin kendi kendini göz-lemlemesi, di¤erlerinden ald›¤› geri bildirimler vesosyal karfl›laflt›rmalar olmak üzere, farkl› kaynak-lardan elde edilmektedir. Kifli bu kaynaklardan bi-rinden, hepsinden ya da kendisi için ulafl›labilirherhangi birinden yararlanabilmektedir. Bu neden-le, akranlar, bireyin geliflim sürecinde yaln›zca birsosyalleflme arac› de¤il, ayn› zamanda kendisi hak-k›nda bilgi sa¤layan bir kaynakt›r. Dolay›s›yla ak-ran zorbal›¤›na maruz kalmak gibi akranlarla yafla-nan olumsuz deneyimler, çocuk ve ergenlerin ben-lik kavramlar›n› da olumsuz etkileyebilmektedir.Bu noktadan hareketle, benlik alg›s› ba¤lam›ndayap›lan çal›flmalar irdelendi¤inde, akran zorbal›¤›-na maruz kalma ile benlik imgesi aras›ndaki iliflki-nin negatif yönde oldu¤u (Karatzias, Power veSwanson, 2002) ve bu çocuklar›n zorbal›¤a maruzkalma süresi içinde, benlik imgelerinin daha daolumsuzlaflt›¤› (Marsh, Parada, Yeung ve Healey,2001) belirtilmektedir.

Önceki alt bölümde aktar›lan araflt›rmalardanda görülebilece¤i gibi, akran zorbal›¤›na maruzkalma s›kl›¤›nda, çocuk yetifltirme stillerinin, çocu-¤un cinsiyetine ba¤l› olarak farkl›l›k yaratt›¤›n›vurgulayan bulgular göz önünde bulunduruldu¤un-da (Finnepan, Hodges ve Perry, 1998; Olweus,1994b; Rigby, Slee ve Cunningham, 1999), ülke-mizde k›z ve erkek çocuklar aç›s›ndan, bu türdenbir iliflkinin incelendi¤i bir araflt›rmaya rastlanma-m›flt›r. Öte yandan, ilgili literatürde, çocukluk veergenlik döneminde benlik imgesine iliflkin cinsi-

yet farkl›l›klar› gözlenebildi¤i bildirilmekte (Cole

ve ark., 2001) ve akran zorbal›¤›na maruz kalma ile

benlik imgesi aras›ndaki iliflkiye yönelik olarak da,

benlik imgesini oluflturan baz› alt boyutlar›n daha

anlaml› yorday›c›lar olabilece¤i vurgulanmaktad›r

(Marsh ve ark., 2001). Bu araflt›rmada an›lan eksik-

likleri k›smen tamamlamak ve uygulama alan›nda

çal›flanlara bilgi sa¤lamak amac›yla k›z ve erkek

ergenlerde yafl›n, alg›lanan çocuk yetifltirme stili-

nin ve benlik imgesinin, akran zorbal›¤›na maruz

kalmay› yordamaya katk›lar› belirlenmeye çal›fl›l-

m›flt›r.

YYöönntteemm

ÖÖrrnneekklleemm

Araflt›rman›n örneklemini, ‹stanbul’daki okul-

lardan seçkisiz olarak seçilen befl farkl› özel ilkö¤-

retim okulu ve özel lisenin 6, 7, 8 ve 10.s›n›flar›n-

da ö¤renim gören, 381’i (%47.3) k›z ve 424’ü

(%52.7) erkek olan 805 ö¤renci oluflturmufltur. Ör-

neklemin yafl ortalamalar› s›ras›yla, 6. s›n›f k›z ö¤-

rencileri (n = 179) için 12.10 (S = 0.29), erkek ö¤-

rencileri (n = 144) için 12.12 (S = 0.38); 7. s›n›f k›z

ö¤rencileri (n = 70) için 13 (S = 0.30), erkek ö¤ren-

cileri (n = 82) için 13.07 (S = 0.26); 8. s›n›f k›z

ö¤rencileri (n = 113) için 14.06 (S = 0.24), erkek

ö¤rencileri (n = 165) için 14.10 (S = 0.38) ve 10.

s›n›f k›z ö¤rencileri (n = 19) için 16.37 (S = 0.50),

erkek ö¤rencileri (n = 33) için de 16.58

(S = 0.56)’dir. Ancak ölçeklerin baz›lar›n›n düzgün

yan›tlanmamas› sonucu, denek kay›plar› yaflanm›fl-

t›r. Bu ba¤lamda, baz› de¤iflkenlerde verisi tam

olan denek say›s› k›z örneklemi aç›s›ndan 308, er-

kek örneklemi aç›s›ndan da 314’e kadar inmifltir.

VVeerrii TTooppllaammaa AArraaççllaarr››

DDeemmooggrraaffiikk ÖÖllççüümmlleerr:: Kat›l›mc›lar›n yafl, cin-

siyet, anne-baban›n evlilik statüsü gibi sahip olduk-

lar› demografik özellikler, ‘Demografik Bilgi For-

mu’ ile belirlenmifltir.

AAkkrraann ZZoorrbbaall››¤¤›› KKuurrbbaannllaarr››nn›› BBeelliirrlleemmeeÖÖllççee¤¤ii:: Araflt›rmada kat›l›mc›lar›n akran zorbal›¤›-na maruz kalma düzeylerini belirlemek amac›ylaMynard ve Joseph (2000) taraf›ndan gelifltirilen‘Akran Zorbal›¤› Kurbanlar›n› Belirleme Ölçe¤i’kullan›lm›flt›r. Orijinal ölçek kendini bildirim tü-ründe olup, 3 basamakl› cevapland›r›lan 16 madde-den oluflmaktad›r. Ölçekten al›nabilecek en yüksektoplam puan 32, en düflük puan ise ‘0’d›r. Puanlar-daki yükselme, kiflinin akran zorbal›¤›na s›kl›klahedef oldu¤unu göstermektedir. Gültekin ve Say›l(2005) taraf›ndan yap›lan Türkiye uyarlama çal›fl-mas› sonucunda ölçe¤in korkutma/sindirme(örn.‘beni çeflitli vurucu ve k›r›c› aletlerle tehditederler’), alay (örn.‘bana isimler takarlar’), aç›ksald›r› (örn.‘beni tekmelerler’), iliflkisel sald›r›(örn.‘arkadafllar›mla aram› bozmaya çal›fl›rlar’) vekiflisel eflyalara sald›r› (örn.‘param› çalarlar’) ol-mak üzere, faktör say›s› 5 olarak belirlenmifltir. Öl-çe¤in geçerlik ve güvenirlik düzeyinin tatmin edicioldu¤u bildirilmektedir (Bkz. Gültekin ve Say›l,2005). Bu araflt›rma ba¤lam›nda, ölçe¤in güvenirli-¤ine iliflkin olarak yap›lan analizler sonucunda ise,Cronbach alfa iç tutarl›k katsay›lar›, ölçe¤in tama-m› için .92, alt ölçeklerden korkutma/sindirme için.76, alay için .80, aç›k sald›r› için .79, iliflkisel sal-d›r› için .75 ve kiflisel eflyalara sald›r› için de .80olarak bulunmufltur.

ÇÇooccuukk YYeettiiflflttiirrmmee SSttiilllleerrii ÖÖllççee¤¤ii:: Araflt›rmadakat›l›mc›lar›n alg›lad›klar› çocuk yetifltirme stilleri,Sümer ve Güngör (1999) taraf›ndan gelifltirilen‘Çocuk Yetifltirme Stilleri Ölçe¤i (ÇYSÖ)’ ile be-lirlenmifltir. Ölçek 5’li likert tipli bir ölçek olup,11’i kabul/ilgi (örn.‘sorunlar›m› çözmemde destekolurdu’), 11’i ise s›k› denetim/kontrol (örn.; ‘herdavran›fl›m› s›k› s›k›ya kontrol etmek isterdi’) bo-yutunu içeren toplam 22 maddeden oluflmaktad›r.ÇYSÖ’den iki türlü çocuk yetifltirme stili ölçümüelde edilmektedir: Boyutlar temelinde (kabul/ilgive s›k› denetim/kontrol) ve kategorik temelde (ikiboyutun çaprazlanmas›ndan elde edilen dört çocukyetifltirme stili). Bu araflt›rmada çocuk yetifltirmestilleri, boyutlar çerçevesinde de¤erlendirilmifltir.



Ölçe¤in güvenirli¤ine iliflkin olarak yap›lananalizler sonucunda, anneden ve babadan alg›lanankabul/ilgi boyutlar›n›n alfa de¤eri .94, anneden al-g›lanan s›k› denetim/kontrol boyutunun alfa de¤eri.80, babadan alg›lanan s›k› denetim/kontrol boyu-tunun alfa de¤eri ise .70 olarak hesaplanm›flt›r (Sü-mer ve Güngör, 1999). Bu araflt›rma ba¤lam›ndaölçe¤in güvenirli¤ine iliflkin olarak yap›lan analiz-ler sonucunda, anneden alg›lanan kabul/ilgi boyu-tunun alfa de¤eri .85, s›k› denetim/kontrol boyutu-nun .76, babadan alg›lanan kabul/ilgi boyutunun.86, s›k› denetim/kontrol boyutunun alfa de¤eri ise.76 olarak belirlenmifltir.

OOffffeerr BBeennlliikk ‹‹mmggeessii ÖÖllççee¤¤ii:: Araflt›rmada kat›-l›mc›lar›n benlikleri hakk›ndaki düflüncelerini be-lirlemek amac›yla Offer, Ostrov, Howard ve Dolan(1989) taraf›ndan gelifltirilen ‘Offer Benlik ‹mgesiÖlçe¤i’ kullan›lm›flt›r. Ölçek 6’l› likert tipi bir öl-çek olup, kendini de¤erlendirme türünde, ergenle-rin 12 farkl› alandaki uyumlar›n› ölçmektedir. Pu-anlardaki yükselme, uyumdaki art›fla ve benlik im-gesindeki olumlulu¤a iflaret etmektedir. Bu araflt›r-mada, kat›l›mc›lar›n benlikleri hakk›ndaki düflün-celeri ile zorbal›¤a maruz kalmalar› aras›ndaki ilifl-kiye yönelik literatür göz önünde bulundurularak,ölçek, ‘aile iliflkileri’ (14 madde), ‘dürtü kontrolü’(2 madde), ‘bafletme gücü’ (2 madde), ‘beden im-gesi’ (4 madde), ‘duygusal düzey’ (8 madde), ‘çev-re uyumu’ (2 madde), ‘sosyal iliflkiler’ (7 madde)ve ‘ruh sa¤l›¤›’ (8madde) olmak üzere 8 alt boyutaç›s›ndan de¤erlendirilmifltir.

fiahin (1993) taraf›ndan Türkçeye uyarlanm›flolan k›salt›lm›fl form üzerinde yap›lan çal›flmada,ölçe¤in toplam›na iliflkin Cronbach alfa katsay›s›-n›n .90 oldu¤u belirtilmektedir. Buna ek olarak,BDÖ, STAI-S, STAI-T, Sosyal Destek, Yaflam Do-yumu ve Gelecek Beklentisi gibi testlerle, bu ölçe-¤in toplam puanlar› ve alt ölçek puanlar›n›n kore-lasyonlar›, yafl ve cinsiyetlere göre ayr› ayr› hesap-lanarak, aralar›nda anlaml› ve pozitif korelasyonoldu¤u bildirilmektedir (fiahin, 1993). Bu araflt›rmaba¤lam›nda, ölçe¤in güvenirli¤ine iliflkin olarakyap›lan analizler sonucunda ise, ölçe¤in toplam›

için alfa de¤eri .92; alt ölçeklerinin güvenirlik kat-say›lar›n›n ise .37 ile .79 aras›nda de¤iflen de¤erlerald›¤› görülmektedir (aile iliflkileri için .79, dürtükontrolü için .37, bafletme gücü için .54, beden im-gesi için .56, duygusal düzey için .70, çevre uyumuiçin .40, sosyal iliflkiler için .75, ruh sa¤l›¤› için .67).

‹‹flfllleemm

Araflt›rma, okul idarelerince ders saatleri aç›s›n-dan uygun görülen s›n›flarda yürütülmüfltür. Uygu-lama, kendileri gönüllü olan ve verilerinin kullan›l-mas›na izin veren kat›l›mc›larla, ders saatleri için-de, s›n›flarda toplu olarak gerçeklefltirilmifltir. Ö¤-renciler, kendilerine verilen ölçekleri yan›tlamayabafllamadan önce, araflt›rmac›lar taraf›ndan, akranzorbal›¤›n›n ne oldu¤u konusunda bilgilendirilmiflve ölçeklerin yönergeleri kendilerine aç›klanm›flt›r.Ö¤rencilerden, ölçek formlar›n›n herhangi bir yeri-ne isim yazmamalar› istenmifl, kendilerinden topla-nan bilgilerin sadece araflt›rmac›lar taraf›ndan oku-naca¤›, okul yönetimi, ö¤retmenler veya velilerinebu bilgilerin verilmeyece¤i bildirilmifltir. Ölçekle-rin s›ras› her uygulamada de¤ifltirilmifltir. Her biruygulama ortalama 40-45 dakika sürmüfltür.

BBuullgguullaarr

Araflt›rman›n amac› çerçevesinde öncelikle,k›zlar için, yafl, çocuk yetifltirme stillerine iliflkinboyutlar, benlik imgesine iliflkin boyutlar, akranzorbal›¤›na maruz kalma boyutlar› aras›ndaki kore-lasyonlar Pearson Momentler Çarp›m› Korelasyo-nu Tekni¤i kullan›larak hesaplanm›fl ve korelasyonmatrisi Tablo 1’de verilmifltir.

Buna ek olarak, an›lan amaca yönelik, k›zlariçin befl, erkekler için befl olmak üzere toplam onayr› hiyerarflik regresyon analizi yap›lm›flt›r. Buregresyon analizleri s›ras›nda, kontrol amac›yla,yafl birinci aflamada denkleme girilirken; araflt›rma-n›n amac› do¤rultusunda, çocuk yetifltirme stilleri-ne iliflkin boyutlar (anne kabul/ilgi; anne s›k› dene-tim/kontrol; baba kabul/ilgi; baba s›k› dene-tim/kontrol) ikinci aflamada; benlik imgesine ilifl-kin boyutlar da (aile iliflkileri, dürtü kontrolü, ba-fletme gücü, beden imgesi, duygusal düzey, çevre



81



TTaabb

lloo 11

K›z

lard

a Y

afl, Ç

ocuk

Yet

ifltir

me

Still

erin

e ‹l

iflki

n A

lt B

oyut

lar,

Ben

lik ‹

mge

sine

‹lifl

kin

Alt

Boy

utla

r, A

kran

Zor

bal›¤

›na

Mar

uz K

alm

a B

oyut

lar›

Ara

s›nd

aki K

orel

asyo

nlar

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

*p<

.05,

**p

< .0

1

11 yafl

- -.26

**

.10*

-.29

**

0.06

-.11

*

.13*

*

.11*

0 .12*

.12*

.15*

*

0.05

-.21

**

-.11

*

-.17

**

-0.0

6

-.15

**

22an

neka

bul/

ilgi

- -.36

**

.70*

*

-.17

**

.49*

*

.20*

*

.12*

.30*

*

.22*

*

.22*

*

.23*

*

.32*

*

-0.0

3

-.12

*

-0.0

7

-.15

**

-.12

*

33an

nes›

k›de

netim

/ ko

ntro

l

- -.26

**

.78*

*

-.33

**

-.23

**

-.19

**

-.24

**

-.16

**

-.21

**

-.33

**

-.29

**

.19*

*

.17*

*

.14*

*

.14*

*

0.01

44ba

baka

bul/i

lgi

- -.27

**

.60*

*

.22*

*

.20*

*

.36*

*

.21*

*

.30*

*

.25*

*

.41*

*

-0.0

7

-.16

**

-0.0

9

-.15

**

-.16

**

55ba

bas›

k›de

netim

/ko

ntro

l

- -.28

**

-.21

**

-.25

**

-.26

**

-.16

**

-.29

**

-.30

**

-.27

**

.18*

*

.21*

*

.16*

*

.19*

*

0.08

66be

nlik

alg›

s›"a

ileili

flkile

ri"

- .41*

*

.48*

*

.48*

*

.26*

*

.45*

*

.47*

*

.52*

*

-.26

**

-.25

**

-.22

**

-.23

**

-.26

**

77be

nlik

alg›

s›"d

ürtü

kont

-ro

lü"

- .55*

*

.58*

*

.37*

*

.50*

*

.61*

*

.52*

*

-.29

**

-.32

**

-.30

**

-.18

**

-.20

**

88be

nlik

alg›

s›"b

aflet

me

gücü

"

- ,64*

*

,46*

*

,59*

*

,65*

*

,62*

*

-,34

**

-,24

**

-,32

**

-,26

**

-,31

**

99be

nlik

alg›

s›"d

uy-

gusa

ldü

zey"

- .49*

.62*

*

.67*

*

.64*

*

-.27

**

-.36

**

-.23

**

-.31

**

-.27

**

1100be

nlik

alg›

s›"ç

evre

uyum

u"

- .57*

*

.41*

*

.41*

*

-.25

**

-.22

**

-.25

**

-.27

**

-.31

**

1111be

nlik

alg›

s›"s

osya

lili

flkile

r"

- .57*

*

.66*

*

-.38

**

-.42

**

-.37

**

-.29

**

-.41

**

1122be

nlik

alg›

s›"r

uhsa

¤l›¤

›"

- .67*

*

-.32

**

-.34

**

-.30

**

-.22

**

-.22

**

1133be

nlik

alg›

s›"b

eden

imge

si"

- -.20

**

-.35

**

-.25

**

-.20

**

-.30

**

1144ko

rkut

-m

a /

sind

irm

e

- .50*

.67*

*

.22*

*

.44*

*

1155 alay

- .60*

*

.45*

*

.47*

*

1166 aç›k

sald

›r›

- .35*

*

.43*

*

1177ili

flkis

elsa

ld›r

›

- .38*

*

1188ki

flise

lefl

yala

rasa

ld›r

›

-

uyumu, sosyal iliflkiler ve ruh sa¤l›¤›) denklemeüçüncü aflamada al›nm›flt›r. An›lan denkleme, ço-cuk yetifltirme stillerinin, benlik imgesinden öncekonulmas›ndaki temel neden, benli¤e iliflkin bilgi-nin en önemli kaynaklar›ndan birinin, çocuklar›nyaflamlar›ndaki önemli “di¤erleri” olan, ebeveynlerolmas›; dolay›s›yla benlik imgesinin gelifliminde,onlar›n tutum ve davran›fllar›n›n önemli bir etkenolabilece¤i düflüncesidir.

K›zlar için‘korkutma/sindirme’ boyutunda zor-bal›¤a maruz kalmaya iliflkin sonuçlar, Tablo 2’degösterilmektedir. K›zlar›n korkutma/sindirme bo-yutunda zorbal›¤a maruz kalma düzeyini gösterenölçek puanlar›ndaki varyans›n, üç blokta analizesokulan de¤iflkenler, %25’ini (R2) aç›klamaktad›r.Her aflamada tek bafl›na katk›s› olan de¤iflkenlerinstandardize edilmifl regresyon katsay›s›na (β) göre,yorday›c› de¤iflkenlerden, birinci aflamada yafl›n(t = -3.78, p < .01) ve üçüncü aflamada sosyal ilifl-kiler (t = -3.94, p < .01) ve beden imgesinin(t = 3.24, p < .01) anlaml› katk›lar› oldu¤u görül-mektedir. ‹kinci aflamada analize dahil edilençocuk yetifltirme stilleri blok halinde anlaml› iken;beta de¤erleri incelendi¤inde, alt boyutlar›n›nanlaml› olmad›¤› gözlenmektedir.

Benzer sonuçlar, k›zlar›n ‘alay’ ve ‘aç›k sald›r›’boyutlar›nda zorbal›¤a maruz kalmalar›nda da bu-lunmufltur (Bkz. Tablo 3 ve 4). Üç blokta analizesokulan de¤iflkenlerin, k›zlar›n ‘alay’ boyutundazorbal›¤a maruz kalma düzeyini gösteren ölçek pu-anlar›ndaki varyans›n %23’ünü (R2) aç›klad›¤› gö-rülmektedir. Her aflamada tek bafl›na katk›s› olande¤iflkenlerin standardize edilmifl regresyon katsa-y›s›na (β) göre, yorday›c› de¤iflkenlerden, birinciaflamada yafl›n (t = -2.02, p < .05) ve üçüncü afla-mada sosyal iliflkiler (t = -3.72, p < .01) ve bafl et-me gücünün (t = 2.33, p < .05) anlaml› katk›lar› ol-du¤u görülmektedir. ‹kinci aflamada analize dahiledilen çocuk yetifltirme stilleri blok olarak anlaml›iken, alt boyutlar›n›n anlaml› sonuç vermedi¤i göz-lenmektedir. Benzer flekilde, k›zlar›n ‘aç›k sald›r›’boyutunda zorbal›¤a maruz kalma düzeyini göste-ren ölçek puanlar›ndaki varyans›n, üç blokta anali-

ze sokulan de¤iflkenler %19’unu (R2) aç›klamakta-d›r. Her aflamada tek bafl›na katk›s› olan de¤iflken-lerin standardize edilmifl regresyon katsay›s›na (β)göre, yorday›c› de¤iflkenlerden, birinci aflamadayafl (t = -3.07, p < .01) ve üçüncü aflamada da sos-yal iliflkilerin (t = -3.37, p < .01) anlaml› katk›lar›oldu¤u görülmektedir. ‹kinci aflamada analize dahiledilen çocuk yetifltirme stilleri blok olarak anlaml›iken; beta de¤erleri incelendi¤inde, alt boyutlar›n›nanlaml› olmad›¤› gözlenmektedir.

K›zlar›n ‘iliflkisel sald›r›’ ve ‘kiflisel eflyalarasald›r›’ alt boyutlar›nda zorbal›¤a maruz kalmalar›-n›n yorday›c› de¤iflkenlerine iliflkin bulgular da,Tablo 5 ve 6’da yer almaktad›r. K›zlar›n ‘iliflkiselsald›r›’ boyutunda zorbal›¤a maruz kalma düzeyinigösteren ölçek puanlar›ndaki varyans›n, ikinci afla-mada girilen de¤iflkenlerin %7’sini ve üçüncü afla-mada analize sokulan de¤iflkenlerin ise %15’iniaç›klayabildikleri görülmektedir. Katk›s› olan de-¤iflkenlerin beta de¤erleri incelendi¤inde, ikinciaflamada baba s›k› denetim/kontrol (t = 2.42,p < .05) ve üçüncü aflamada duygusal düzeyin(t = -2.39, p < .05) anlaml› katk›lar› oldu¤u gözlen-mektedir. Son olarak, k›zlar›n ‘kiflisel eflyalara sal-d›r›’ boyutunda zorbal›¤a maruz kalma düzeyinigösteren ölçek puanlar›ndaki varyans›n, üç bloktaanalize sokulan de¤iflkenlerin, %21’ini (R2) aç›kla-d›¤› görülmektedir. Her aflamada tek bafl›na katk›s›olan de¤iflkenlerin standardize edilmifl regresyonkatsay›s›na (β) göre, yorday›c› de¤iflkenlerden, bi-rinci aflamada yafl (t = -2.60; p < .01) ve üçüncüaflamada sosyal iliflkilerin (t = -3.40, p < .01) an-laml› katk›lar› oldu¤u gözlenmektedir. ‹kinci afla-mada analize dahil edilen çocuk yetifltirme stilleriblok olarak anlaml› iken, alt boyutlar›n›n anlaml›sonuç vermedi¤i görülmektedir.

Araflt›rman›n amac› çerçevesinde, erkekler içinde yafl, çocuk yetifltirme stillerine iliflkin boyutlar,benlik imgesine iliflkin boyutlar, akran zorbal›¤›namaruz kalma boyutlar› aras›ndaki korelasyonlarPearson Momentler Çarp›m› Korelasyonu Tekni¤ikullan›larak hesaplanm›fl ve korelasyon matrisiTablo 7’de verilmifltir.



83



KKOORRKKUUTTMMAA // SS‹‹NNDD‹‹RRMMEE

CCiinnssiiyyeett AAnnaalliizz YYoorrddaayy››cc›› RR22 UUyyaarrllaannmm››flfl SSHH BB BBeettaa FF

AAflflaammaass›› DDee¤¤iiflflkkeennlleerr RR22

KKIIZZ 11 II..YYaaflfl 0.04 0.04 1.42 14.3**

yafl -0.25 -0.21**

22 IIII..ÇÇooccuukk YYeettiiflflttiirrmmee SSttiilllleerrii 0.10 0.08 1.39 6.68**

anne kabul/ilgi 1.18 0.07

anne s›k› denetim/kontrol 3.29 0.18

baba kabul/ilgi -2.19 -0.13

baba s›k› denetim/kontrol 5.23 0.03

33 IIIIII.. BBeennlliikk ‹‹mmggeessii 0.25 0.22 1.29 7.51**

aile iliflkileri -1.89 -0.13

dürtü kontrolü -3.42 -0.06

bafl etme gücü -7.71 -0.14

duygusal düzey -2.04 -0.01

çevre uyumu -1.62 0.00

sosyal iliflkiler -6.12 -0.31**

ruh sa¤l›¤› -1.10 -0.06

beden imgesi 8.63 0.27**

EERRKKEEKK 11 II..YYaaflfl 0.01 0.00 2.03 1.75

yafl -0.11 -0.07

22 IIII..ÇÇooccuukk YYeettiiflflttiirrmmee SSttiilllleerrii 0.04 0.02 2.01 2.31*

anne kabul/ilgi -5.80 -0.02



baba s›k› denetim/kontrol -3.98 -0.16


aile iliflkileri 1.91 0.01




çevre uyumu -3.24 -0.04

sosyal iliflkiler -5.46 -0.2*

ruh sa¤l›¤› -2.09 -0.08

beden imgesi 9.09 0.21*

*p < .05, **p < .01

TTaabblloo 22K›zlarda ve Erkeklerde KORKUTMA / S‹ND‹RME Boyutunda "Zorbal›¤a Maruz Kalma"y› YordayanDe¤iflkenler



85

AALLAAYY



KKIIZZ 11 II..YYaaflfl 0.01 0.01 2.08 4.07*

yafl -0.19 -0.11*









bafl etme gücü 0.14 0.19*


çevre uyumu 3.96 0.05


ruh sa¤l›¤› -1.61 -0.06

beden imgesi -2.56 -0.06

EERRKKEEKK 11 II..YYaaflfl 0.03 0.03 2.14 9.33**

yafl -0.26 -0.17**



anne s›k› denetim/kontrol 6.05 0.23*




aile iliflkileri 5.66 0.31**


bafl etme gücü 2.70 0.04

duygusal düzey -4.53 -0.18*

çevre uyumu -0.11 -0.14*

sosyal iliflkiler -3.24 -0.11

ruh sa¤l›¤› -9.86 -0.03

beden imgesi 2.63 0.06

*p < .05, **p < .01

TTaabblloo 33K›zlarda ve Erkeklerde ALAY Boyutunda "Zorbal›¤a Maruz Kalma"y› Yordayan De¤iflkenler



AAÇÇIIKK SSAALLDDIIRRII




yafl -0.29 -0.17**










duygusal düzey 2.40 0.12



ruh sa¤l›¤› -1.36 -0.05



yafl -0.14 -0.08



anne s›k› denetim/kontrol 8.93 0.29**

baba kabul/ilgi 4.64 0.02

baba s›k› denetim/kontrol -7.03 -0.23*

33 IIIIII.. BBeennlliikk ‹‹mmggeessii 0.10 0.06 2.43 2.59*




duygusal düzey -7.79 -0.26**



ruh sa¤l›¤› 2.99 0.09


*p < .05, **p < .01

TTaabblloo 44K›zlarda ve Erkeklerde AÇIK SALDIRI Boyutunda "Zorbal›¤a Maruz Kalma"y› Yordayan De¤iflkenler



87

‹‹LL‹‹fifiKK‹‹SSEELL SSAALLDDIIRRII



KKIIZZ 11 II..YYaaflfl 0.00 0.00 1.80 1.08

yafl -8.64 -0.06



anne s›k› denetim/kontrol -2.02 -0.09


baba s›k› denetim/kontrol 5.06 0.23*



dürtü kontrolü 3.23 0.05


duygusal düzey -3.77 -0.21*



ruh sa¤l›¤› 9.72 0.04



yafl -0.14 -0.10


anne kabul/ilgi 1.22 0.05

anne s›k› denetim/kontrol 5.32 0.21*





dürtü kontrolü -0.12 -0.16*




sosyal iliflkiler -5.12 -0.18*

ruh sa¤l›¤› -1.50 -0.05


*p < .05, **p < .01

TTaabblloo 55K›zlarda ve Erkeklerde ‹L‹fiK‹SEL SALDIRI Boyutunda "Zorbal›¤a Maruz Kalma"y› Yordayan De¤iflkenler



KK‹‹fifi‹‹SSEELL EEfifiYYAALLAARRAA SSAALLDDIIRRII




yafl -0.27 -0.15**



anne s›k› denetim/kontrol -5.14 -0.18





dürtü kontrolü 3.30 0.04


duygusal düzey -2.77 0.00



ruh sa¤l›¤› 3.18 0.11

beden imgesi -3.26 -0.06


yafl -0.12 -0.07








dürtü kontrolü -0.13 -0.14*





ruh sa¤l›¤› -1.77 -0.05


*p < .05, **p < .01

TTaabblloo 66K›zlarda ve Erkeklerde K‹fi‹SEL EfiYALARA SALDIRI Boyutunda "Zorbal›¤a Maruz Kalma"y› YordayanDe¤iflkenler



89TT

aabblloo

77E

rkek

lerd

e Y

afl, Ç

ocuk

Yet

ifltir

me

Still

erin

e ‹l

iflki

n A

lt B

oyut

lar,

Ben

lik ‹

mge

sine

‹lifl

kin

Alt

Boy

utla

r, A

kran

Zor

bal›¤

›na

Mar

uz K

alm

a B

oyut

lar›

Ara

s›nd

aki K

orel

asyo

nlar

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

*p<

.05,

**p

< .0

1

11 yafl

- -.19

**

0.01

-.20

**

0.05

-.18

**

.11*

-0.0

4

-.10

*

-0.0

2

-.12

*

0.04

0.01

-0.0

7

-.17

**

-0.0

8

-.10

*

-0.0

7

22an

neka

bul/

ilgi

- -.11

*

.80*

*

-0.0

2

.56*

*

.10*

.29*

*

.35*

*

.29*

*

.24*

*

.24*

*

.26*

*

-.11

*

-.10

*

-0.0

8

-0.0

8

-.20

**

33an

nes›

k›de

netim

/ ko

ntro

l

- -0.0

3

.80*

*

-.29

**

-.32

**

-.23

**

-.31

**

-.20

**

-.26

**

-.30

**

-.29

**

0.06

.16*

*

.11*

.13*

*

0.04

44ba

baka

bul/i

lgi

- -0.0

4

.56*

*

.16*

*

.27*

*

.38*

*

.29*

*

.23*

*

.23*

*

.23*

*

-.11

*

-0.0

8

-0.0

3

-.12

*

-.16

**

55ba

bas›

k›de

netim

/ko

ntro

l

- -.26

**

-.26

**

-.24

**

-.29

**

-.12

**

-.24

**

-.29

**

-.29

**

-0.0

2

0.07

-0.0

1

0.06

-0.0

3

66be

nlik

alg›

s›"a

ileili

flkile

ri"

- .33*

*

.45*

*

.58*

*

.42*

*

.49*

*

.49*

*

.50*

*

-.13

*

-0.0

1

-0.0

2

-0.0

8

-.10

*

77be

nlik

alg›

s›"d

ürtü

kont

-ro

lü"

- .42*

*

.51*

*

.36*

*

.41*

*

.55*

*

.45*

*

-.19

**

-.26

**

-.12

*

-.25

**

-.19

**

88be

nlik

alg›

s›"b

aflet

me

gücü

"

- .58*

*

.47*

*

.49*

*

.54*

*

.54*

*

-.17

**

-.16

**

-.10

*

-.11

*

-.11

*

99be

nlik

alg›

s›"d

uy-

gusa

ldü

zey"

- .52*

*

.65*

*

.68*

*

.64*

*

-.21

**

-.25

**

-.19

**

-.22

**

-.18

**

1100be

nlik

alg›

s›"ç

evre

uyum

u"

- .58*

*

.45*

*

.46*

*

-.21

**

-.26

**

-.14

**

-.11

*

-.12

**

1111be

nlik

alg›

s›"s

osya

lili

flkile

r"

- .58*

*

.65*

*

-.22

**

-.22

**

-.16

**

-.19

**

-.13

**

1122be

nlik

alg›

s›"r

uhsa

¤l›¤

›"

- .65*

*

-.19

**

-.21

**

-.09

*

-.20

**

-.16

**

1133be

nlik

alg›

s›"b

eden

imge

si"

- -.10

*

-.17

**

-.10

*

-.13

**

-.11

*

1144ko

rkut

-m

a /

sind

irm

e

- .47*

*

.60*

*

.49*

*

.49*

*

1155 alay

- .59*

*

.49*

*

.45*

*

1166 aç›k

sald

›r›

- .45*

*

.48*

*

1177ili

flkis

elsa

ld›r

›

- .44*

*

1188ki

flise

lefl

yala

rasa

ld›r

›

-

Erkekler için‘korkutma/sindirme’ boyutundazorbal›¤a maruz kalmaya iliflkin sonuçlar, Tablo2’de gösterilmektedir. Erkeklerin korkutma/sindir-me boyutunda zorbal›¤a maruz kalma düzeyinigösteren ölçek puanlar›ndaki varyans›n, ikinci afla-mada analize sokulan de¤iflkenler %4’ünü ve üçün-cü aflamada analize sokulan de¤iflkenlerin ise,%11’ini aç›klayabildi¤i görülmektedir. Katk›s›olan de¤iflkenlerin beta de¤erleri incelendi¤inde,üçüncü aflamada beden imgesi (t = 2.46, p < .05) vesosyal iliflkilerin (t = -2.32, p < .05) anlaml› katk›-lar› oldu¤u görülmektedir. ‹kinci aflamada analizedahil edilen çocuk yetifltirme stilleri blok halindeanlaml› iken, alt boyutlar›n›n anlaml› katk›lar›n›nolmad›¤› gözlenmektedir.

Erkekler için‘alay’ boyutunda zorbal›¤a maruzkalmaya iliflkin sonuçlar, Tablo 3’de gösterilmek-tedir. Erkeklerin alay boyutunda zorbal›¤a maruzkalma düzeyini gösteren ölçek puanlar›ndaki var-yans›n, üç blokta analize sokulan de¤iflkenler,%18’ini (R2) aç›klamaktad›r. Her aflamada tek bafl›-na katk›s› olan de¤iflkenlerin standardize edilmiflregresyon katsay›s›na (β) göre, yorday›c› de¤iflken-lerden, birinci aflamada yafl (t = -3.06, p < .01),ikinci aflamada anne s›k› denetim/kontrol (t = 2.50,p < .05); üçüncü aflamada da aile iliflkileri (t = 4.01,p < .01), çevreye uyum (t = -2.03, p < .05) ve duy-gusal düzeyin (t = -1.99, p < .05) anlaml› katk›lar›oldu¤u gözlenmektedir.

Benzer sonuçlar, erkeklerin ‘aç›k sald›r›’ ve‘iliflkisel sald›r›’ boyutlar›nda zorbal›¤a maruz kal-malar›nda da bulunmufltur (Bkz. Tablo 4 ve 5). Er-keklerin ‘aç›k sald›r›’ boyutunda zorbal›¤a maruzkalma düzeyini gösteren ölçek puanlar›ndaki var-yans›n, ikinci aflamada girilen de¤iflkenlerin %5’inive üçüncü aflamada analize sokulan de¤iflkenlerinise %10’unu aç›klayabildikleri görülmektedir.Katk›s› olan de¤iflkenlerin beta de¤erleri incelendi-¤inde, ikinci aflamada anne s›k› denetim/kontrol(t = 3.07, p < .01) ve baba s›k› denetim/kontrolün(t = -2.45, p < .05); üçüncü aflamada da duygusaldüzeyin (t = -2.84, p < .01) anlaml› katk›lar› oldu-¤u gözlenmektedir. Benzer flekilde, erkeklerin

‘iliflkisel sald›r›’ boyutunda zorbal›¤a maruz kalmadüzeylerini gösteren ölçek puanlar›ndaki varyan-s›n, ikinci aflamada girilen de¤iflkenlerin % 5’ini veüçüncü aflamada analize sokulan de¤iflkenlerin ise%12’sini aç›klayabildikleri görülmektedir. Katk›s›olan de¤iflkenlerin beta de¤erleri incelendi¤inde,ikinci aflamada anne s›k› denetim/kontrol (t = 2.29,p < .05); üçüncü aflamada da sosyal iliflkiler (t = -2.16, p < .05) ve dürtü kontrolünün (t = -2.26, p <.05) anlaml› katk›lar› oldu¤u görülmektedir.

Son olarak, erkeklerin ‘kiflisel eflyalara sald›r›’alt boyutunda zorbal›¤a maruz kalmalar›n›n yorda-y›c› de¤iflkenlerine iliflkin bulgular da Tablo 6’dayer almaktad›r. Erkeklerin ‘kiflisel eflyalara sald›r›’boyutunda zorbal›¤a maruz kalma düzeylerini gös-teren ölçek puanlar›ndaki toplam varyans›n, ikinciaflamada girilen de¤iflkenlerin %6’s›n› ve üçüncüaflamada giren de¤iflkenlerin ise, %9’unu aç›klaya-bildikleri görülmektedir. Katk›s› olan de¤iflkenlerinbeta de¤erleri incelendi¤inde, üçüncü aflamada dür-tü kontrolünün (t = -1.97, p < .05) anlaml› katk›la-r› oldu¤u gözlenmektedir. ‹kinci aflamada girilende¤iflkenler blok olarak anlaml› iken, alt boyutlar›-n›n anlaml› katk›lar›n›n olmad›¤› görülmektedir.

TTaarrtt››flflmmaa

Bu araflt›rma sonucunda, hem k›z hem de erkekergenlerin akran zorbal›¤›na maruz kal›p-kalmama-lar›nda, yafl, alg›lanan çocuk yetifltirme stili ve sa-hip olunan benlik alg›s›n›n anlaml› yorday›c›lar ol-du¤u görülmektedir.

Elde edilen bulgular yafl de¤iflkeni çerçevesindeirdelendi¤inde, genel olarak, akran zorbal›¤›na ma-ruz kalmada yafla ba¤l› olarak anlaml› düflüfller ol-du¤u gözlenmektedir. Girifl bölümünden hat›rlana-bilece¤i gibi, akran zorbal›¤›na maruz kalmada ya-fla göre farkl›l›k olup olmad›¤› konusunda literatür-de çeliflik bulgulara rastlanmakta ve bir grup arafl-t›rma bulgusu, zorbal›¤›na maruz kalmada yafllabirlikte azalma oldu¤unu belirmektedir (Rigby,Cox ve Black, 1997; Salmon, James ve Smith,1998). Bu araflt›rmadan elde edilen ilgili bulgununda, literatürde an›lan bulguyla tutarl›k gösterdi¤igörülmektedir.



Öte yandan, yafla iliflkin olarak elde edilen bul-gu, cinsiyet de¤iflkeni ile birlikte incelendi¤inde,k›zlar›n iliflkisel sald›r› alt boyutu d›fl›nda, zorbal›-¤a maruz kalman›n tüm boyutlar›nda yaflla birliktedüflüfl yaflad›klar›n› bizlere gösterirken; erkeklerin,sadece alay boyutunda zorbal›¤a maruz kalmalar›n-da yaflla birlikte anlaml› düflüfller yaflad›klar›n› göz-ler önüne sermektedir. Yani, k›zlarda yaflla birliktezorbal›¤a maruz kalmada gözle görülür bir düflüfloldu¤u söylenebilirken; erkeklerde, k›zlar kadardüflüfl yaflanmad›¤› dikkat çekmektedir. Bu da bize,bir anlamda, erkeklerin ilerleyen yafllar›na ra¤men(12 yafl›ndan 17 yafl›na do¤ru), k›zlar kadar akranzorbal›¤›ndan korunamad›klar›n› göstermektedir.Bu ba¤lamda, literatürde konuyla ilgili var olanbulgular›n bir bölümü, erkeklerin, k›zlara oranladaha fazla akran zorbal›¤› ile karfl› karfl›ya kald›k-lar›n› belirtmektedir (Dölek, 2002; Juvonen ve ark.,2000; Wolke ve ark., 2001) ki, bu araflt›rmadan el-de edilen ilgili bulgunun da, bu farkl›l›¤› desteklernitelikte oldu¤u düflünülmektedir.

Öte yandan, akran zorbal›¤›na maruz kalman›nyaflla olan iliflkisine yönelik bu araflt›rmadan eldeedilen bulgunun, zorbal›¤›na maruz kalman›n bo-yutlar› aç›s›ndan irdelenmesi de, literatürle tutarl›olarak, anlaml› görülmektedir. Bu araflt›rmadan el-de edilen bulgu, gerek k›z gerekse erkeklerde ilifl-kisel zorbal›¤a maruz kalman›n yafla ba¤l› olarakanlaml› bir farkl›l›k yaratmad›¤› yönündedir. Öyleki, k›zlarda yafla göre anlaml› de¤iflim göstermeyentek akran zorbal›¤› türü, iliflkisel zorbal›kt›r. ‹lgililiteratür, zorbal›¤a maruz kalmada yafla ba¤l› fark-l›laflman›n nicelikselden ziyade niteliksel yönde ol-du¤unu, fiziksel zorbal›¤a maruz kalma yaflla bir-likte düflüfl gösterirken (Rigby ve ark., 1997); ilifl-kisel zorbal›¤a maruz kalmada herhangi bir de¤i-fliklik olmad›¤› gibi, yaflla birlikte art›fl olabilece¤i-ni de bildirmektedir (Gültekin, 2003; Perry, Perryve Weis, 1989). Bunun nedeni olarak da, literatür-de, iliflkisel zorbal›¤›n daha geliflmifl sosyal bilgigerektirdi¤i ve bu nedenle de, iliflkisel zorbal›¤›nve buna maruz kalman›n belli bir yafla kadar görü-lemeyece¤i ya da seyrek görülebilece¤i fleklindeyorumlar yer almaktad›r (Smith, Madsen ve Mo-

ody, 1999). Ayr›ca, yafl ilerledikçe iliflkisel zorbal›-¤a daha fazla yönelmenin bir di¤er nedeni olarakda, aç›k sald›rganl›¤›n akranlar aras›nda giderekdaha fazla tepkiyle karfl›lanmas›, oysa ki sald›rga-n›n kimli¤inin gizlenebildi¤i ve zorbal›k davran›fl›-n›n daha az belirgin oldu¤u iliflkisel sald›rganl›¤›n,bu tür sonuçlara neden olmad›¤› gösterilmektedir(Salmivalli ve ark., 2000). Bu araflt›rmadan eldeedilen ilgili bulgunun da, an›lan ba¤lamda yorum-lanabilece¤i düflünülmektedir.

Elde edilen sonuçlara alg›lanan çocuk yetifltir-me stilleri çerçevesinde bak›ld›¤›nda, genel olarak,gerek k›z gerekse erkek ergenlerin zorbal›¤a maruzkalmalar›nda, alg›lad›klar› çocuk yetifltirme stilininanlaml› katk›s› oldu¤u gözlenmektedir. An›lan kat-k› çocuk yetifltirme stillerine iliflkin alt boyutlarçerçevesinde irdelendi¤inde, k›zlar›n zorbal›¤a ma-ruz kalmalar› ile babalar›ndan alg›lad›klar› ka-bul/ilgi negatif yönde iliflki gösterirken; s›k› dene-tim/kontrol pozitif yönde iliflki göstermektedir. Er-keklerde ise, zorbal›¤a maruz kalma ile anneden al-g›lanan s›k› denetim/kontrol aras›nda pozitif iliflkioldu¤u gözlenmektedir. Bu bulgular, konuyla ilgiliolarak yap›lan di¤er çal›flmalar›n bulgular›n›(Akgün, 2005; Batsche ve Knoff, 1994; Finnepan,Hodges ve Perry, 1998), genel olarak, destekler ni-teliktedir. Bulgulardan hareketle, erkeklerin akranzorbal›¤›na maruz kal›p kalmamalar›nda, özellikleanneyle olan iliflkilerinin niteli¤inin önem arz etti-¤i söylenebilirken; k›zlar›n, hem anne hem de ba-balar›yla olan iliflkilerinin, onlar›n zorbal›¤a maruzkal›p kalmamalar›nda etkili olabilece¤i söylenebi-lir. Bu da, k›zlar üzerinde baba sevgisindeki azl›kve kontroldeki fazlal›¤›n; erkeklerde ise, annelerinkoruyucu tutum çerçevesinde, o¤ullar› üzerindeçok fazla kontrol kurmalar›n›n, onlar›n özerklikle-rini olumsuz yönde etkileyebilece¤i ve çevreleriylebafl etmede baflar›s›zl›¤a neden olabilece¤ini dü-flündürmektedir. Bu tür özellikler sergileyen ço-cuklar, baflkalar›n› memnun etme, onlar taraf›ndanonaylanma gibi duygulara sahip olabilirler ki, buda onlar›n çok kolay bir flekilde “kurban” olaraketiketlenebilmelerini beraberinde getirebilir.



91

Bu araflt›rmadan elde edilen sonuçlara, ergeninbenlik imgesi çerçevesinde bak›ld›¤›nda, genel ola-rak hem k›z hem de erkek ergenlerin zorbal›¤a ma-ruz kalmalar› ile benlik alg›lar› aras›nda negatif biriliflki oldu¤u, bir anlamda, olumsuz benlik alg›s›n›nzorbal›¤a maruz kalmay› beraberinde getirdi¤i gö-rülmektedir. An›lan bulgu, konuyla ilgili olarak ya-p›lan di¤er çal›flmalar›n bulgular›n› destekler nite-liktedir. Yap›lan çal›flmalar, akran zorbal›¤›na ma-ruz kalma ile benlik imgesi aras›ndaki iliflkinin ne-gatif yönde oldu¤unu (Gültekin, 2003; Karatzias,Power ve Swanson, 2002); kurban statüsündeki ço-cuklar›n, benlik imgelerine iliflkin tüm boyutlardadüflük puanlar ald›klar›n› ve benlik imgelerinin zor-bal›¤a maruz kalma süresi içinde daha da olumsuz-laflt›¤›n› (Marsh ve ark., 2001) belirtmektedir.

Ayr›ca, ilgili literatürde, zorbal›¤a maruz kalmaile benlik imgesi aras›nda var olan bu iliflkiye yöne-lik olarak, farkl› yaklafl›mlar yer almaktad›r. Bun-lardan bir tanesi, benlik imgesinin akran zorbal›¤›ile karfl›l›kl› etkileflim içinde oldu¤udur. Bu yakla-fl›ma göre, benlik imgesi olumsuz olan çocuklar›ndavran›fllar›, sald›rganlara, bu çocuklar›n kendileri-ni savunamayacak olduklar›n›n sinyallerini ver-mekte ve sald›rganlar bu kiflileri kendilerine potan-siyel hedef olarak seçmektedirler. Tekrar eden sal-d›r›lar sonucunda da, kurbanlar›n benlik imgeleridaha da düflerken, sald›rganlar›n davran›fllar› da pe-kiflmifl olmaktad›r (Marsh ve ark., 2001). Bu arafl-t›rmada zorbal›¤a maruz kalma süreci içinde benlikimgesinde ne gibi bir de¤iflim oldu¤u irdelenme-mekle birlikte, yukar›da sözü geçen bulgular›n, buaraflt›rmadan elde edilen ilgili bulguyu genel olarakdestekler nitelikte oldu¤unu düflündürmektedir.

Öte yandan, benli¤e iliflkin bilgi, kiflinin kendikendini gözlemlerine ek olarak, di¤erlerinden al›-nan geri bildirimlerle flekillenmektedir. Bu ba¤lam-da, çocuklar›n yaflamlar›ndaki en önemli “di¤erle-ri” ebeveynleri olabilece¤i düflüncesinden hareket-le, bu araflt›rmadan elde edilen, anneyle o¤ul ve ba-bayla k›z aras›ndaki olumsuz iliflkinin yorday›c› ol-du¤u da göz önünde bulunduruldu¤unda, zorbal›¤amaruz kalmada olumsuz benlik imgesinin de var

olmas› do¤al gibi görünmektedir. Babalar›n k›zlar›-na düflük düzeyde kabul/ilgi ve/veya yüksek düzey-de kontrol uygulamalar› ve annelerinde, o¤ullar›üzerinde çok fazla kontrole sahip olmalar›, bu ço-cuklar›n, kendilerini daha az tan›yor olabilecekleri,daha düflük öz sayg›ya ve daha yüksek kayg›ya sa-hip olabilecekleri beklenebilir görünmektedir.

Ayr›ca, elde edilen ilgili bulgu, benlik imgesialt boyutlar› aç›s›ndan de¤erlendirildi¤inde, ‘sosyaliliflkiler’ alt boyutunun gerek k›zlar gerekse erkek-ler ba¤lam›nda, en fazla yorday›c› de¤iflken olarakkarfl›m›za ç›kt›¤› görülmektedir. Bu da, çocuklar›nkurban rolünde olmalar›nda, akran gruplar›yla ilifl-ki kurabilmekte problemli olmalar›ndan kaynakla-nabilir fleklinde yorumlanabilir.

Bu araflt›rman›n belli k›s›tl›l›klar› vard›r. Bun-lardan bir tanesi, araflt›rma örnekleminin üst sosyo-ekonomik düzeyi temsil eden özel okullardan seçil-mifl olmas› ve dolay›s›yla elde edilen sonuçlar›n sa-dece o sosyo-ekonomik düzeye genelebilir olmas›-d›r. Bu noktadan hareketle, bundan sonra yap›lacakaraflt›rmalarda farkl› sosyo-ekonomik düzeylerdengelen çocuk ve ergenlerin incelenmesinde yarar gö-rülmektedir. Ayr›ca araflt›rmada farkl› yafl gruplar›incelenmifl, ancak 10.s›n›f örnekleminde, bu ö¤ren-cilerin üniversite s›nav›na haz›rl›k döneminde ol-malar›ndan dolay›, di¤er yafl gruplar›na oranla da-ha az ö¤renciye ulafl›labilmifltir. Yafla iliflkin verileryorumlan›rken bu noktan›n göz önünde bulundu-rulmas› ve bundan sonra yap›lacak araflt›rmalarda,an›lan yafl grubundaki kat›l›mc› say›s›n›n art›r›lma-s›n›n önem arz edece¤i düflünülmektedir. Son ola-rak, bu araflt›rma enlemesine-kesitseldir ve sadeceiliflkilere iflaret etmekte nedensel aç›klamalar geti-rememektedir. Dolay›s›yla, bulgular›n bu ba¤lam-da de¤erlendirilmesinde ve ileride yap›lacak olanbenzer çal›flmalar›n boylamsal-desen çerçevesindeplanlanmas›nda yarar görülmektedir.

SSoonnuuçç

Sonuçta, yafla ba¤l› olarak azalmakla birlikte,gerek k›z gerekse erkek çocuklar›, ebeveynlerinden“olumsuz” çocuk yetifltirme stillerine iliflkin tutum



ve davran›fllarla karfl› karfl›ya kal›yorlarsa ve olum-suz benlik imgesine sahiplerse, bu ergenlerin akranzorbal›¤›na maruz kalma olas›l›klar› artmaktad›r.Araflt›rmalarda da belirtildi¤i gibi, akran zorbal›¤›son derece yayg›n ve önemli bir sorun olarak karfl›-m›za ç›kmakta ve çok fazla ö¤rencinin mutsuz ol-mas›, okula devams›zl›k yapmas› ve çeflitli uyumproblemleri yaflamas› gibi sorunlar› beraberindegetirebilmektedir. Ayr›ca erken yafllarda bu tür de-neyimler yaflamak, kiflide uzun süreli olumsuz izlerkalmas›na da neden olabilmektedir. Dolay›s›yla butür olaylar›n önlenebilmesi için, bu araflt›rmadanelde edilen bulgular›n, farkl› örneklemlerde vefarkl› yorday›c› de¤iflkenler (örne¤in, erken ba¤-lanma stilleri, çocuklukta ana-baba kabul ve reddivb.gibi) aç›s›ndan, gelecekteki araflt›rmalarla dadesteklenmesi ve zenginlefltirilmesi halinde, önemarz edece¤i düflünülmektedir. Öncelikle bu türaraflt›rma sonuçlar›ndan kimlerin “kurban” olmayönünde risk tafl›yabilece¤i belirlenirken yararlan›-labilir ve riskli kiflilerin belirlenip, bunlar›n korun-mas›, özellikle sahip olduklar› benlik imgelerininolumlu hale getirilmesi için bir tak›m müdahaleler-de bulunulmas› sa¤lanabilir. Böyle bir müdahaleprogram›n›n, o çocuklar›n birçok farkl› alanda dabaflar›lar›n›n artmas›n› ve kendilerini daha iyi his-setmelerini sa¤layabilece¤i düflünülebilir.

KKaayynnaakkllaarr

Akgün, S. (2005). Akran zorbal›¤›n›n anne-baba tutumlar› veanne-baba ergen iliflkisi aç›s›ndan de¤erlendirilmesi,Yay›nlanmam›fl Yüksek Lisans Tezi. Ankara:Hacettepe Üniversitesi.

Andreou, E. (2000). Bully/victim problems and their associationwith psychosocial constructs in 8 to 12 year old Greekschool children. Aggressive Behavior, 26, 49-56.

Batsche, G. M., & Knoff, H. M. (1994). Bullies and theirvictims: Understanding apervasive problem in theschools. School Psychology Review, 23 (2), 165-174.

Cole, D. A., Maxwell, S. E., Martini, J. M., Peke, L. G.,Seroczynski, A. D., Tram, J. M., Hoffman, K. B., Ruiz,M. D., Jackuez, F., & Machman, T. (2001). Thedevelopment of multiple domains of child andadolescent self-concept: A cohort sequentiallongitiduinal design. Child Development, 72, 1723-1746.

Dölek, N. (2002). Ö¤rencilerde zorbaca davran›fllar›naraflt›r›lmas› ve bir önleyici program modeli,Yay›nlanmam›fl Doktora Tezi. ‹stanbul: MarmaraÜniversitesi.

Finnepan, R. A., Hodges, E. V. E., & Perry, D. G. (1998).Victimization by peers: Associations with children’sreports of mother-child interaction. Journal ofPersonality and Social Psychology, 75, 1076-1086.

Gültekin, Z. (2003). Akran zorbal›¤›n› belirleme ölçe¤igelifltirme çal›flmas›, Yay›nlanmam›fl Yüksek LisansTezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi.

Gültekin, Z., & Say›l, M. (2005). Akran zorbal›¤›n› belirlemeölçe¤i gelifltirme çal›flmas›. Türk Psikoloji Yaz›lar›, 15,47-61.

Harachi, T. W., Catalano, R. F. & Hawkins, J. D. (1999). Thenature of school bullying: A cross-national perspective.In P. K.Smith, Y. Morita, J. Junger-Tas, D. Olweus, R.Catalano, & P. Slee, (Eds.). London: Routledge.

Hawker, D. S., & Boulton, M. J. (2000). Twenty years’ researchon peer victimization and psychosocial maladjustment:a meta-analysis review of cross-sectional studies.Journal of Child Psychology and Psychiatry, 41,441-455.

Horne, A., & Orpinos, P. (2002). Primary prevention steps forreducing bullying and victimization of children andadolescents. In M. Bloom, (Ed.), The encylopedia ofprimary prevention and health promotion. NewYork:Kluwer.

Juvonen, J., Andrienne, N., & Graham, S. (2000). Peerharassment, psychological adjustment, and schoolfunctioning in early adolescence. Journal ofEducational Psychology, 92, 349-359.

Kapc›, E. G. (2004). ‹lkö¤retim ö¤rencilerinin zorbal›¤a maruzkalma türünün ve s›kl›¤›n›n depresyon, kayg› ve benliksayg›s›yla iliflkisi. Ankara Üniversitesi E¤itimBilimleri Dergisi, 1, 1-13.

Karatzias, A., Power, K. G., & Swanson, V. (2002). Bullyingand victimization in Scottish secondary schools: Sameor seperate entities? Aggressive Behavior, 28, 45-61.

Kochenderfer-Ladd, B., & Skinner, K. (2002). Children’scoping strategies: Moderators of the effects of peervictimization? Developmental Psychology, 38,267-278.

Kumpulainen, K., & Rasanen, E. (2000). Children involved inbullying at elementary school age: Rheir psychiatricsymptoms and deviance in adolescence. Child Abuseand Neglect, 24, 1567-1577.



93

Ladd, G. W., & Kochenderfer, B. (1998). Parenting behaviorsand parent-child relationships: Correlates of peervictimization in kindergarten. DevelopmentalPsychology, 34, 131-150.

Lagerspetz, K. M., Björkqvist, K., Berts, M., & King, E. (1982).Group aggression among school children in threeschools. Scandinavian Journal of Psychology, 23,45-52.

Marsh, H. W., Parada, R. H., Yeung, A. S., & Healey, J. (2001).Aggressive school trouble makers and victims: Alongitudinal model examining the pivotal role of self-concept. Journal of Educational Psychology, 93,411-419.

Mynard, H., & Joseph, S. (2000). Development of themultidimensional peer victimization scale. AggressiveBehavior, 26, 169-178.

Newman, D., Horne, A., & Bartolomucci, C. (2000). BullyBusters: A teacher’s manual. Champaign, IL: ResearchPress.

Olafsen, R. N., & Viemero, V. (2000). Bully/victim problemsand coping with stres in school among 10 to 12 year oldpupils in Aland, Finland. Aggressive Behavior, 26,57-65.

Olweus, D. (1994a). Annotation-Bullying at school: Basic factsand effects of school based intervention program.Journal of Child Psychology and Psychiatry, 35,1171-1190.

Olweus, D. (1994b). Bullying at school: Long-term outcomesfor the victims and an effective school-basedintervention program. In L. R. Huesmann, (Ed.),Aggressive behavior: Current perspectives. PlenumPress: NewYork.

Pekel, N. (2004). Akran zorbal›¤› gruplar› aras›nda sosyometrikstatü, yaln›zl›k ve akademik baflar› durumlar›n›nincelenmesi, Yay›nlanmam›fl Yüksek Lisans Tezi.Ankara: Hacettepe Üniversitesi.

Pekel-Uluda¤l›, N., & Uçanok, Z. (2005). Akran zorbal›¤›gruplar›nda yaln›zl›k ve akademik baflar› ilesosyometrik statüye göre zorba/kurban davran›fl türleri.Türk Psikoloji Dergisi, 20 (56), 77-92.

Perry, D. G., Perry, L. C., & Weiss, R. J. (1989). Sex differencesin early consequences that children anticipate foraggression. Developmental Psychology, 25, 312-319.

Rigby, K. (2000). Effects of peer victimization in school andperceived social suport on adolsecent well-being.Journal of Adolescence, 23, 57-68.

Rigby, K., Cox, I., & Black, G. (1997). Cooperativeness andbully/victim problems among Australian schoolchildren. The Journal of Social Psychology, 137,357-368.

Rigby, K., & Slee, P. T. (1991). Bullying among Australianschool children: Reported behavior and attitudestoward victims. The Journal of Social Psychology, 137,357-368.

Rigby, K., Slee, P. T., & Cunningham, R. (1999). Effects ofparenting on the peer relations of Australianadolescent. The Journal of Social Psychology, 139 (3),387-388.

Salmivalli, C., Kaukianen, A., & Lagerspetz, K. M. (2000).Aggression and socimetric status among peers: Dogender and type of aggreession matter? ScandinavianJournal of Psychology, 41, 17-24.

Salmon, G., James, A., & Smith, D. M. (1998). Bullying inschools: Self reported anxiety, depression, andself-esteem in secondary school children. BritishMedical Journal, 317, 924-925.

Schwartz, D., Dodge, K. A., Pettit, K. A., & Bates, J. E. (1997).The early socialization of aggressive victims ofbullying. Child Development, 68, 665-675.

Schwartz, D., Forver, J., Chang, L., & Lee-Shin, Y. (2002).Victimization in South Korean children’s peer groups.Journal of Abnormal Child Psychology, 30, 113-125.

Smith, P. K., Madsen, K. C., & Moody, J. C. (1999). Whatcauses the age decline in reports of being bullied atschool? Towards a developmental analysis of risks ofbeing bullied. Educational Research, 41, 267-285.

Sümer, N., & Güngör, N.(1999). Çocuk yetifltirme stillerininba¤lanma stilleri, benlik de¤erlendirmeleri ve yak›niliflkiler üzerindeki etkisi. Türk Psikoloji Dergisi, 14(44), 35-58.

fiahin, N. (1993). Offer Benlik ‹mgesi Ölçe¤i El Kitab›.Bas›lmam›fl monograf, ODTÜ Psikoloji Bölümü.

Whitney, I., & Smith, P. K. (1993). A survey of the nature andextent of bullying in junior / middle and secondaryschools. Educational Research, 35, 3-25.

Wolke, D., Woods, S., Stanford, K., & Schulz, H. (2001).Bullying and victimization of primary school childrenin England ang Germeny: Prevelance and schoolfactors. British Journal of Psychology, 92, 673-696.

Y›ld›r›m, S. (2001). The relationships of bullying, familyenvironment and popularity. Yay›nlanmam›fl YüksekLisans Tezi, ODTÜ, Ankara.



Peer victimization is defined as “a students’exposure to negative behavior of one or morestudents repeatedly” (Olweus, 1994). Peervictimization manifests itself on differentdimensions and researchers classify it differently.For example, Olweus (1994a) categorizes peervictimization in two dimensions as ‘directly’ and‘indirectly’ while Hawker and Boulton (2000)define types of peer victimization in fourdimensions as physical, verbal, relational andindirect. Likewise, Mynard and Joseph (2000) alsocharacterize peer victimization in four aspects. Thefirst three of them are identical to Hawker andBoulton (2000) while the fourth is called ‘attackingproperty’.

Moreover, when the literature on exposure topeer victimization is examined, it is observed thatthe possibility of being subjected to peervictimization changes depending on variables suchas sex and age. In the context of sex, while somestudies put forward that male students are moreexposed to peer victimization than female ones(Juvonen, Adrienne and Graham, 2000; Wolke,Woods, Stanford and Shulz, 2001); another groupstudy declares that such a difference does not exist(Dölek, 2002; Gültekin and Say›l, 2005; Karatzias,Power and Swanson, 2002; Kochenderfer-Laddand Skinner, 2002); however, the outcome of a

further group study articulates that the difference ofexposure to peer victimization, in reference to sex,is qualitative but not quantitative (Gültekin veSay›l, 2005; Rigby, 2000; Wolke ve ark., 2001).

As for the age variable, a group study affirmsthat exposure to peer victimization diminishes asthe subjects get older (Rigby, Cox and Black, 1997;Salmon, James and Smith, 1998). Another groupstudy declares that such a difference does not exist(Mynard and Joseph, 2000) while the outcome of afurther group study reveals that the difference isqualitative but not quantitative (Perry, Perry veWeiss, 1989).

Under certain circumstances, exposure to peervictimization causes children and adolescents toexperience several problems. On the other hand,some attitudes and types of behavior (i.e. parentingstyle) that the children and adolescents encounter,and some traits (i.e. self-image) that they developbefore starting school are likely to indicate thelikelihood of their exposure to peer victimization atschool.

Studies on parenting styles assert that boys whoare subjected to peer victimization, have arelationship to their mothers and this intimacy is inthe form of over-protection (Batsche and Knoff,1994; Olweus, 1994), the mothers of those children

SSuummmmaarryyTThhee RReellaattiioonnsshhiipp BBeettwweeeenn tthhee AAddoolleesscceennttss’’ EExxppoossuurree ttoo

PPeeeerr VViiccttiimmiizzaattiioonn aanndd TThheeiirr AAggee,, PPaarreennttaall SSttyylleeaanndd SSeellff--IImmaaggee

DDiilleekk fifiiirrvvaannll›› ÖÖzzeenn**Okan Üniversitesi

*Address for Correspondence: Dilek fiirvanl› Özen, Okan Üniversitesi, Psikoloji Bölümü, Akf›rat Kampüsü Tuzla-‹stanbul, Turkey.E-mail: [email protected]

Türk Psikoloji Dergisi2006, 21 (58), 95-98



treat them, as if they were younger, in a controllingand restraining manner and that their fathers areaggressive and treat their sons differently and donot offer an appropriate role model for them(Olweus, 1994).

Meanwhile, studies on self image maintain thatexposure to peer victimization and self image havean adverse relationship (Karatzias, Power andSwanson, 2002; Marsh, Parada, Yeung and Healey,2001) and the self image of the children becomemore negative during the exposure to peervictimization (Marsh and et al. 2001).

Although the studies are conducted on peervictimization in different countries all around theworld exploring its causes and effects; in ourcountry, despite the fact that the problem isprevalent, it is observed that not much study hasbeen undertaken and that the existing havegenerally covered the descriptive findingsregarding the type of peer victimization. Moreover,it is interesting to note that these studies (agedbetween 8-11) focus on groups with small agedifferences and on primary education first levelstudents. In addition, when the findings in literaturewhich claim that the effects of parental styles onpeer victimization differ according to the sex of thechildren are taken into consideration, it is observedthat studies which focus on this relationship werenot seen in Turkey. On the other hand, sexualdifferences are observed in related literature in thechildhood and adolescence periods and regardingthe relationship between exposure to peervictimization and self-image, it is indicated that thesub-dimensions which constitute the self-imagemay be more meaningful predictors. This study hasbeen planned to overcome the shortcomingsreferred to and to provide the necessaryinformation to those who are doing field studies.The purpose of the study is to determine thecontribution of the age, the perceived parent stylesand the self-image of male and female adolescentsto the prediction of exposure to peer victimization.

MMeetthhoodd

PPaarrttiicciippaannttss

The sample of the study consists of 805students: 381 (47.3 %) girls and 484 (52.7 %) boys,all of whom study at the second level of privateprimary education schools and high school’s 6th,7th, 8th and 10th grades in Istanbul. The averageages of the sample for the girls and boys are 12.10and 12.12; 13 and 13.07; 14.06 and 14.10; 16.37and 16.58 for the 6th, 7th, 8th and 10th gradesrespectively. However, some of the scales were notfill out properly by the participants hence thesample size decreased to 308 for the boys and to314 for the girls.

MMeeaassuurreess

DDeemmooggrraapphhiicc MMeeaassuurreemmeenntt:: The age, sex,marital status of parents and similar demographiccharacteristics of the subjects have been identifiedby the use of ‘Demographic Information Form’.

PPeeeerr VViiccttiimmiizzaattiioonn SSccaallee:: In the study, the ‘PeerVictimization Scale’ developed by Mynard andJoseph (2000) and adapted to Turkey by Gültekinand Say›l (2005), was utilized to identify whetherthe subject was exposed to peer victimization ornot. The self-report type 3-point scale is made of 27items. The scale allows a top scoring of 54 and alowest scoring of 0. The increase in the scoreshows that the subject is more often a target to peervictimization, while low scores indicate less or noexposure to peer victimization.

PPaarreennttiinngg SSttyyllee SSccaallee:: In this research, theparenting style perceived by the adolescents hasbeen identified through the ‘Parenting Style Scale’(PSS) developed by Sumer and Gungor (1999).The scale comprises 22 questions which covers 11accept/interest and 11 restrict/control dimensions.PSS delivers parenting style measurement on twobases: on the dimension bases (accept/interest andrestrict/control) and on the categorical base (fourtypes of parenting styles obtained by crossing the

two dimensions). This study evaluates parenting

styles in the context of these dimensions.

OOffffeerr SSeellff IImmaaggee SSccaallee:: In this study, the shortversion of the ‘Offer Self Image Scale’ developedby Offer, Ostrov, Howard and Dolan (1989) andadapted to Turkey by Sahin (1994) was used withthe purpose of determining the participants’ viewson their self-images. The scale is a self -report typescale composed of 50 questions and measures theadaptation of adults in 10 different areas.Throughout the scale, the subjects answer thequestions by choosing one out of the six optionswhich differ according their self-definition. Anincrease in the score indicates an increase inadaptation and a positive self-image while adecrease yields the opposite results. In this study,in the light of the literature on the participants’perceived self-image and their exposure to peervictimization, the scale has been evaluated in termsof eight sub-dimensions.

PPrroocceedduurree

In this study, the above mentioned scales wereapplied to volunteers, who allowed their data to beused in the study in groups, in their own schools bytrained research assistants.

RReessuullttss aanndd DDiissccuussssiioonn

Within the framework of the purpose of thisstudy, ten different hierarchical regression analyseswere performed. The results revealed that thedimensions regarding parenting styles and thevariable of self-image have a predictive influenceon the probability of exposure to peervictimization, for both girls and boys, on all of itssub-dimensions.

From the perspective of the age variable, theresults obtained from this study support some ofthe results of other studies. While relevantliterature reveals conflicting findings on whetherexposure to peer victimization varies in associationwith age or not, some studies put forward that

exposure to peer victimization diminishes as thesubject gets older (Rigby, Cox and Black, 1997;Salmon, James and Smith, 1998), which isconsistent with the results obtained from this study.Moreover, evaluating the findings in the context ofsex, it can be stated that exposure to peervictimization diminishes for girls as they get older,whereas for the boys the decrease is not as much.Some of the findings, related to the subject, aresupporting the results of this study. For example,some studies put forward that boys are moreexposed to peer victimization than girls (Dölek2002; Juvonen ve ark., 2000; Sutton ve Smith,1999; Wolke, Woods, Stanfor ve Shulz, 2001).

The results obtained regarding the parentingstyle support the results of other studies related tothe subject. Studies on parenting styles revealedthat those who were exposed to peer victimizationhave a different home environment than those whowere not, that boys who are subjected to peervictimization, have a intimate relationship to theirmothers and this intimacy is in the form ofover-protection, the mothers of those children treatthem as if they were younger, in a controlling andrestraining manner and that their fathers areaggressive and treat their sons differently and donot offer an appropriate role model for them(Batsche and Knoff, 1994; Olweus, 1993).Similarly, in this study, it has been observed thatwhile girls who are exposed to peer victimizationperceive less affection/interest and more disciplinefrom their fathers, boys perceive significantly morediscipline from their mothers.

The results obtained regarding the self-image ofgirls and boys, also support the results of otherstudies related to the subject. Studies on self-imagestate that the exposure to peer victimization andself-image has an adverse relationship (Gültekin,2003; Karatzias, Power and Swanson, 2002; Marshand et al., 2001) and the self-image of the childrenbecome more negative during the exposure to peervictimization (Marsh and et al., 2001).

EXPOSURE TO PEER VICTIMIZATION


97

CCoonncclluussiioonn

Therefore, for both girls and boys, while thepossibility of exposure to peer victimizationdecreases as the subjects get older, their likelihoodof exposure to peer victimization rises if boys or

girls experience negative parenting styles, and havea negative self image both of which stem fromnegative parental attitudes, their likelihood ofexposure to peer victimization rises.



Documents

Ergenlerde Akran Zorbal›¤›na Maruz Kalman›n Yaﬂ, Çocuk ......kalma süresi içinde, benlik imgelerinin daha da olumsuzlaﬂt›¤› (Marsh, Parada, Yeung ve Healey, 2001)