Evanjellerdeki Evrim Teorisi

SANIN

TANRILATIRILMA

AAMALARI

*Yasal Kopya*

SANIN

TANRILATIRILMA

AAMALARI

TANER DEMIRCI LPEZ

Birinci basm: Ocak 2015

Tm haklar sakldr.

New Jerusalem Publishing www.newjerusalempublishing.com [email protected]

Taner Demirci Lpez

Bu kitabn satm amal oaltlmas yasaktr.

Yaynevi: New Jerusalem Publishing Kapak Dzayn: New Jerusalem Publishing

indekiler

nsz ........................................................................................ 11

alma Plan ......................................................................... 15

I.Blm: Tanrnn Vaflar ................................................. 19

II. Blm: Alemlerin Efendisi Olarak Rabbuni sa .... 23

III. Blm: Tanrnn z Olu Olarak sa ...................... 45

IV. Blm: saya badet ..................................................... 55

V. Blm: Gnahlar Tanr M sa M Balar? ......... 65

VI. Blm: sann Doumu ............................................... 69

VII. Blm: Rabbuni sa, Tantya badet Eden Bir

Yahudi ..................................................................................... 87

Sonular................................................................................... 95

11 Bu kitabn satm amal oaltlmas yasaktr.

nsz

Getiimiz son yllarda dinler tarihi zerindeki aratrmalarn balca ana konusu, kutsal saylan kitaplarda bulunan verilerin tarihsel ve bilimsel karl olup olmamas zerinde younlamtr. Gnmzdeki birok teolog, yeni kefedilen arkeolojik ve bilimsel bulgular karsnda, ifa etmekte olduklar dinsel dogmalar bu verilere adapte ederek deitirmek zorunda kalmakta ve bunun sonucunda da dinsel inanlarn her geen gn mantk seviyesine karmaktadrlar. Bilim ve teknolojinin bilinen insanlk tarihinin en yksek noktasna ulat amzda, mantk ve bilimsel verilerle badamayan btn inan sistemleri ksa zaman ierisinde yerle bir olmaya mahkumdur.

Bizim bu kitaptaki almamz Hristiyanlk dini zerine olacaktr. Bu konu aktel olarak balca ABD niversitelerinde olmak zere John P. Meier, Bart D. Ehrman, Reza Aslan gibi uzmanlar tarafndan incelenmekte ve poplerliini her geen gn arttrmaktadr. Dier yandan, Hristiyanln balca byk kalesini tekil eden hispanik dnyada ise Antonio Piero, konu zerinde Kuzey Amerikal meslektalarn aratmayacak seviyede aratrmalar gerekletirmi ve hi phesiz bu alanda ok nemli bulgulara imza atm ve atmaya devam etmektedir.

Az nce de bahsettiimiz gibi, her geen gn 2000 senelik gemii olan Hristiyanlk dininin tarihi ve teolojisi hakknda deiik bulgulara rastlanmaktadr. ahsen, u anda elinizde bulunan bu kitab yksek


lisans tezi olarak gerekletirirken, otuza yakn baslm kitab, basn karsnda verilen onlarca rportaj ve yaynlanan yzlerce akademik makalesi ile Antonio Piero ile almm olduum iin kendimi ansl hissediyorum.

Tarih ierisinde kaybolup elenen Hrstiyanlk mezheplerinin gn yzne kmasyla mevcut an itibariyle birbiri ile mcadele eden iki muhteem ahs grmekteyiz: Teolojik saya kar Bilimsel sa. Bunlardan ilki elimize kanonik drt evanjellerin teolojisinin etkisi altnda kalm klasik Hristiyanlk skolastik felsefesinin meydana getirdii sa anlay ile gemekte, dieri ise son dnemlerde bulunan ve nemli ipular ieren arkeolojik, linguistik ve bilimsel almalar eseri meydana kmakta olan objektif sa anlaydr ve bu ikincisi gn getike dev admlarla dierinin sahasn ele geirmektedir.

Dier yandan bahsedilmesi gereken dier nemli veri ise, gnmz kristolojisinin lk adaki kristoloji ile ayn olmamas hakikatidir. Bu gerein en iyi bilinen rnekleri arasndan ilk 5 asrda dzenlenen znik, stanbul ve Kadky Konsillerini delil olarak gstermek yeterlidir. Bunlar iinde zellikle sonuncusunda nsan sa gnmze varncaya dek topraa verilmitir. Fakat bu son zamanlarda grnd kadaryla, defnedildii yerden ller arasndan dirilerek gerek itibaryla kim olduunu dnyaya bildirmek zeredir.

Bizim aratrmamzn ana temas ise bu konsillerde alnan kararlar yerine Yeni Ahitteki drt kitapta sonu olarak elde edilen ve bugnk teolojik dogmalarn kabulne sebep olan ve saya ait olduu ne srlen hadisleri detayl olarak incelemek.1 Umut ederim ki bu

1 Her ne kadar gnmzde genel olarak Yeni Ahitte bulunan cmleler ayet terimiyle adlandrsa da, bu, anlam bakmndan bir hatay temsil etmektedir. Ayet kelimesi Trkeye Arapadan gemi olup Trke dini terminolojisinde Yaratcnn Muhammed peygambere


metodoloji, gnmz Hristiyanlk dnyasnn, kendi ellerinde bulunan yazl belgeler zerinde kritik dnce ile analiz yapabilmeleri asndan katk salayacaktr. Yaplan bu alma tamamiyle bilimsel ve akademik ereve ierisinde ve hibir dini yaplanmaya hedef gzetmeksizin gereklemitir. Kritik dncede nemli olan, kitlelerin hayatn dorudan etkileyen dogmatik bilgiler yerine insanln gerek bilgilere ulamasn salamaktr. Unutmamak gerekir ki, her trl dini yaplanmann asl varolu amac, bykl veya hitap ettii kitle hacmi ne olursa olsun insanla hizmet etmek olmaldr ve bunun tersi asla sz konusu deildir. Meryemoluna atfedilen: abat insan iin yaratld, insan abat iin deil2 szleri bunu en gzel ekilde aklamaktadr. Dolaysyla btn dini kurumlar, insanln deien manevi ihtiyalarna cevap verebilmek iin azami ve ivedi aba sarf etmelidirler ve bu balamda din aratrmac ve antropologlarn yaptklar keiflerden ekinmemeli ve bilakis bu verileri kullanarak manevi hayata ikinci kere flenecek bir ruh olmas bakmndan bunlar bir frsat olarak deerlendirmelidir. Bu aksiyon, inan sisteminin akl, mantk ve bilim ile ayramayacan kesin olarak ispatlayacaktr ve amzn en byk kanayan yaralarsna acil pansuman olma zelliini tekil edecektir. Hi phe yoktur ki, kapanan eski kaplarn yerine yeni ve daha genileri alacaktr.

Cebrail yoluyla veya kalbine direk olarak indirdii kelimeler anlamna gelmektedir. Yine bu alanda, Muhammed Peygamber veya baka herhangi bir peygambere ait olduu ne srlen szler veya yaantlarndan alnan kesitler, hadis terimi altnda ele alnmaktadr. Dolaysyla Yeni Ahitte sa Mesihe ait olduu ne srlen szler veya yaantlarndan kesitler yine sann Hadisleri veya Yeni Ahitin Hadisleri seklinde nitelendirilmelidir. 2 Markos Evanjeli 2:27


alma Plan

Bu almamzda incelemeye aldmz konular unlar olacak: Yeni Ahitteki drt evanjel bize neden bahsediyor?3 Bunlarda ka adet paralel teolojik dogma mevcut?4 Btn kiliselerin kanonik kabul ettii bu evanjellerde yazma alnd srelerde herhangi bir evrim sz konusu olmu mudur?

ncelikle sylemem gerekir ki, beni bu aratrmaya tevik eden en nemli unsur, gnmz itibariyle dini, tarihi ve teolojik alanda ihtisas yapm nerdeyse btn uzmanlarn hemfikir olarak bu evanjellerin kaleme aln tarihlerinin ilk nce M.S. 70 ylnda Markos Evanjeli

3 Akademik seviyede terminolojik doruluk bakmndan, nceki sayfann dipnotuna benzer bir ekilde, Yeni Ahitin kitaplarn isimlendirirken bu kitaplar iin ncil terimi kullanlmamaldr. nk ncil, slam dini teolojisinde Kuran kaynakl bir terim olup, sa Mesihe vahyedilen ayetler olarak tanmlandrlr. Hristiyanlk dnyasnn kutsal sayd kitaplar ise Meryemoluna vahyedilen ayetler deil, kendisinden en az 37 sene sonra, say hayatnda hi grmemi ahslar tarafndan yazlan ve ayrca bunlara Kutsal Ruh tarafndan ilham edildiine inanlan hadis kitaplardr. Dolaysyla bu kitaplara Markos ncili veya Matta ncili demek hataldr. Burada, ou dillerde kullanlan ve Yunanca gzel haber anlamna gelen (evangelyo) yani Evanjel terimini kullanmak en dorusudur. 4 Bilindii gibi Yeni Ahitte 4 adet Evanjel bulunmaktadr. Bunlardan ilk , muhtevasndaki konularn ve bunlarn satrlardaki diziliminlerinin birbirine ar benzerliklerinden tr Sinoptik Evanjeller ismini almlardr. Bu evanjellerde bulunan benzerlikler paralel hadis olarak adlandrlr. rnein Markos Evanjeli 6:48de sann su stnde yrd nakledilirken, bu hadisin Matta Evenjelindeki paraleli 14:26da yer almaktadr.


olduu, sonrasnda da M.S. 80de Matta, 90da Luka ve M.S. 100 ile 150. Yllar arasnda da son olarak Yuhanna Evanjelinin yazlm olduudur. Bu evanjeller, uzman teolog Pieronun da belirttii gibi, sann hayatnn tekrar dnlp, getirdii mesajnn yorumlanm olarak inananlara aktarlmasdr. Trke dini terminolojide buna itihat da diyebiliriz. Birazdan da hep beraber ahit olacamz gibi bu veri bizim iin ok nemli bir detay olacak; nitekim aklmza hemen u soru gelecek, Acaba yllar getike bu evanjellerde sann kiilii ve hayatn akseden hadislerde herhangi bir deiim sz konusu olmu olabilir mi? Eer bu soruya olumlu yant alrsak, o zaman ikinci sorumuz da u biimde ekillenecek: Bu deiim hipotezi, konsillerde sann ahs adna alnacak kararlar etkileyecek kadar kuvvetli deiimler miydi?

Gnmz itibariyle btn teologlar, aratrmaclar ve kritik dnrler, evanjellerde bizlere ulaan verilerin evanjelesitler5 tarafndan inandklar doktrinlerini n plana karacak ekilde biimlendii grndedirler. Bunun da tesinde, arkeolojik aratrmalar sonucu elde edilen birok el yazmasnda, sann syledii szlerin veya yapt eylerin ok benzerlerinin sadan ok nce yaam kiiler tarafndan da sylendii ve yapld anlalmaktadr. Bunun anlam, saya ait olmayan gerek veya mitolojik verilerin saya aitmi gibi gsterilmesi ve bununla say fazlasyla ykseltmenin elde edilmesidir. Aratrmaclar, son yzyldaki bu bulgular sayesinde byk bir itiyak ve tempo ile bu teolojik bilgileri bilimsel bilgilerden ayrmak iin youn bir aba sarf etmektedirler.

Bizim bu almada kullanacamz metod ise evanjellerde bulunan teolojileri tek tek inceleyip bunlar birbiriyle karlatrarak zaman ierisinde bu teolojilerde herhangi bir evrim gerekleip gereklemediini gzlemlemek. imdi hep beraber bunu gerekletirmek

5 Evanjelist: Evanjelleri yazan kii


iin evanjellerdeki deiik teolojilere bir gz atalm: sa: alemlerin Rabbi, sa: Tanrnn olu, Davutun olu sa Mesih, gnahlar balayan sa, armha gerilerek kendisine inanan btn insanlarn gnahlarnn cretini lm esnasnda deyen ve ldrldkten gn sonra dirilip bu mesajn btn dnyaya yaylmasn emreden sa. Bizim bu aratrmamz sann lm ve sonras ile ilgili deil, bunlardan nce bahsedilen doktrinler zerine olacak.

Birazdan Hristiyanln en nemli doktrinlerini rnekleriyle beraber grp bunlarn deiik evanjelistler tarafndan herhangi bir evrime urayp uramadn zmeye alacaz. Eer evanjellerin zamanla bir eit evrimden getiini kantlayabilirsek, bu sefer de bunlarn yazarlar tarafndan istemeden mi yoksa zellikle farkl bir teolojik ajanda empoze etmek iin mi yapld hakknda ok nemli ipular elde edeceiz.

Evanjellerdeki deiik doktrinleri inceleyen bilim dal nedir?

Evanjellerdeki teolojileri inceleyen bilim dalnn ismi Kristolojidir. Aratrmamza balamadan nce, bu bilim dalnn aratrma alanlarna ksaca deinelim: Kristolojinin temel konusu Baba Rab ve Kutsal Ruh ile oul sann beraberce Teslisi meydana getirmesidir. Bu inanca gre sa Mesih, bakire olan Meryemden doarak, bu dnyaya sradan bir insan gibi yaamaya gelmi olsa da, hem ilahi hem de ilahi olarak iki ze sahiptir.

Unutulmamas gerekir ki, sa iin yukarda belirlenen bu tanmlama resmi olarak ilk defa M.S. 325 tarihinde mparator Konstantin tarafndan znik Konsilinde karara balanmtr ve Roma mparatorluunun rejim dini olarak kabul edilmitir. Bu tarihten sonra, her ne kadar ksa dnemlerde say Baba Rab ile ayn seviyede grmeyen Arius Hristiyanl znik Konsili kararlarn ksa bir dnem iptal ettirmeyi baarsa da, nce 381 ve


son olarak 451 tarihinde Kadkyde konu zerinde gerekletirilen konsilde bu grle paralellikler ieren monofisit6 forml de reddedilmi ve bu tarihten itibaren bugnk klasik Katolik anlayn benimsemeyenler resmi olarak mrted ilan edilmilerdir.

Elde kalan belgeler ve yaplan arkeolojik almalar sonunda, ilk asrlarda birbirinden teolojik bakmdan tamamen farkl onlarca Hristiyanln olduu artk biliniyor. Adopsiyonistler, Ebiyonitler, Apolonistler,

Monofisitler, vs. bunlardan sadece birka. Bunlar arasnda Pavlus Hristiyanl, deiik konsillerde, bnyesindeki inananlar korumak iin kurduu mkemmel dayanma sistemi ile dier mezheplere kar hep teolojik zaferlerle ayrlmtr. Bizler de imdi, aratrma konumuzu genelden daha da zele indirerek, galip gelen gnmz Pavlus Hristiyanlnn 4 kitabndaki teolojiyi inceleyeceiz ve bu aratrmada asl sorumuz u olacak: Evanjellerin kronolojik yazlm sras ele alndnda, sa herhangi bir metamorfoz geirdi mi, yoksa hep ayn m kald? Bunun iin almamzn genelinde, kronolojik yazlm srasnda ilk pozisyonu alan Markos Evenjelini baz alacaz ve bunu Matta, Luka ve Yuhanna Evanjelleri ile kyaslayacaz. Bu son evanjele iinde bulundurduu gnostik ve subjektif bilgilerin okluu nedeniyle daha dikkatli yanaacaz, nk bunlar bizim objektif ve rasyonel dnmemize mani olmaktadrlar. Akademik aratrmalar, ieriindeki verilerin realistlik olma ls kadar kabullenilirlik iermektedir.

6 Her ne kadar zamannda tam olarak anlalamasa da, monofosit grte sann bir ilahi z bulunur. Bu, slami anlayin temelnde nefis ile ruh arasndaki ilikiye ok benzemektedir. Monofosit anlaya gre sann dnyada yaarken sahip olduu insani z kendinden syrlarak ilahi z olan Ruha tamamen teslim olur ve artk kendisini bu lahi Ruh ynetir. Bu balamda sada nefsani zn tamamen terketmitir ve artk onu lahi Ruh ynetmektedir.


I.BLM

Tanrnn Vasflar

Hristiyanlk felsefesine gre bir zatn lahi olmas veya Tanr olmas iin eitli artlar gerekmektedir. Bu koullar kavradktan sonra, konu hakknda evanjellerdeki baz referanslar almamza rnek olmas asndan belirteceiz.

Hristiyanlk felsefesine gre baz Tanr olma koullar unlardr:

1- Alemlerin Efendisi olmak, 2- Tanrnn (z) olu olmak, 3- Bakalar tarafndan kendisine taplmak, 4- nsanlarn gnahlarn balamak, 5- Kendisi bizzat Tanr olmak.

imdi Hristiyan aleminin saya tanrlk sfatlar atfettiren, onu Tanrnn z olu ilan ettiren, bir tanrym gibi insanlar ona ibadet ettiren evanjellerdeki hadislerden birer rnek verelim:

1- Alemlerin Efendisi olarak sa:

Mar 2:28 Bylelikle, nsanolu7 abatn Efendisidir.

Hristiyanlk felsefesine gre eer sa, Tanrnn Museviler iin zel olarak setii dinlenme gnne

7 Hristiyan teolojisiyle elikili bir ekilde sa, evanjellerin birok blmnde de yer ald zere kendisini nsanolu olarak adlandrr.


efendilik ederek hkmedebiliyorsa, o zaman alemin de Efendisidir.

2- Tanrnn z olu olarak sa:

Mat 26:63-64 sa ise susuyordu. Ba Haham kendisine cevaben dedi: Yaayan Tanr adna! Sen bize Tanrnn z olu Mesih olduunu mu sylyorsun! sa dedi: Sen syledin...8

3- Kendisine ibadet edilen biri olarak sa:

Mat 14:33 Sonra kaykta olanlar geldiler ve ona taptlar.

4- Bakalarnn gnahlarn balayan birisi olarak sa:

Mar 2:10 Ne var ki, nsanolunun yeryznde gnahlar balama yetkisine sahip olduunu bilesiniz diye... Sonra felliye: Sana sylyorum, kalk, ilteni topla, evine git! dedi.

5- Tanr olarak sa:

Mat 1:20 nk onun rahminde oluan, Kutsal Ruhtandr... 23 te, bakire gebe kalp bir oul douracak; adn mmanuel koyacaklar. mmanuel, Tanr bizimle demektir.

Hristiyanlara gre eer sa Teslisin9 bir paras olan Kutsal Ruh tarafndan bakire Meryemin rahmine konulmusa ve ad da yzyllar nce Yeaya Peygamberin de mjdesini verdii gibi mmanuel yani

8 Yunanca nshadan literal olarak evrilmitir. 9 Teslis kelimesi evanjellerde gememektedir. sann lmnden yzyllarca sonra eitli konsiller tarafndan kabul edilen, saya ait kiilikli inan sistemine verilen isimdir. Ben, bugnk Hristiyanlktaki Teslis inancn tanmlarken, teologlardan farkl olarak lah diye nitelendirmeyi daha uygun buluyorum. Fakat imdilik bu ikisi arasndaki fark zerinde durmayacaz.


Tanr bizimle olarak konulmusa, o zaman doan ocuk, onlarla olan Tanrnn ta kendisidir.

Bu verilen rneklerden sonra, gnmzdeki Kristolojiyi tanmlama adna yeterli bilgiye sahip olmu olduk. imdi ise bu konular zerinde tek tek inceleme yapacaz.


II. BLM

Alemlerin Efendisi Olarak Rabbuni sa10

Hristiyanln en temel inan kaidelerinden birisi, say kainatn Rab manasndaki Efendisi olarak kabul etmektir. Gnmz Hristiyanlklarnn nerdeyse yzde yz, sann, var olan kainatn dizginlerini -Kainatn Efendisi olma hasebiyle- elinde tuttuunu kabul etmektedirler. Bu blmmzde bu konu zerine odaklanacaz.

Eski ve Yeni Ahit terminolojisinde Efendi terimi her zaman iin Tanr veya baka muhtemel ilahi sfatlara sahip kiiler iin kullanlmamtr.11 Gnmz itibaryla

10 Evanjellerde geen Aramice asll Rabbuni kelimesinin Trkedeki karl retmen, reticidir. Arapa evanjellerde ise muallim olarak evrilir. Fakat bu kelimeler sann mistik misyonunu tam olarak ifa etmeyen kelimelerdir. Rabbuni kelimesi, brahimi dinlerdeki ruhani konularda muallim, hidayete erdiren ruhani lider anlamna gelen semitik kkenli mrit kelimesiyle tam denk gelmektedir. Kimi modern tercmanlar bunu mastr eklinde evirse de, ahsen bu terimin gnmz itibariyle oryantal dinlerin reticileri ile daha ok rtt grndeyim. Sonu olarak yanl anlamalara sebep vermemek iin Evanjellerin orjinallerinde kullanlan Rabbuni ismini kullanacaz. Bu terim Tanrnn Rab ismiyle kartrlmamaldr. Rabbuni gretici, Rab Efendi anlamna gelir. 11 Yeni Ahitin orijinal Yunanca nshasnda kelimesi ngilizcede Lord, spanyolcada Seor, talyancada Signore, vs. eklinde evrilir. Bu kelimenin Trkedeki tam karl Efendidir. nk Yunancada nasl ki hem sradan insanlar iin bir sayg gstergesi olarak kullanlr, hem de ayn zamanda alemlerin Rabbine olarak, ayn ekilde de, deiik dillerdeki Lord, Seor veya Signore ifadeleri de cmlenin kontekstine gre bu iki anlam da


da eskiden olduu gibi bu kelime, Trk kltrnde veya baka kltrlerde sayg duyulan kiiler iin ve hatta bir kiinin dier baka bir kiiye hitap etmesi iin kullanlmaya devam etmektedir. Bu kullanm, muhataplar ilahi dnyalara ait olma kategorisine dahil etmez. Konu hakknda Eski Ahitten aadaki rnekleri verebiliriz:

Tekvin 3:16 Kadna dedi: Doum sanclarn arttracam, bu aclar ierisinde ocuklarn douracaksn ve istediklerin kocan iin olacak ve o senin efendin olacak.

Tekvin 23:14-15 Efron brahime cevap verdi: Efendim, beni dinle! Bu arazinin bedeli drtyz gmtr.

Yeu 3:4 Genleri onlara sultan yapacam ve ocuklar da onlarn efendileri olacaklar.

imdi de Yeni Ahitten ok ak bir rnee gz atalm:

Yuhanna 12:21 Bunlar, Celile'nin Beytsayda Kenti'nden olan Filipus'a gelerek, Efendimiz, sa'y grmek istiyoruz diye rica ettiler.

Efendi kelimesinin Eski ve Yeni Ahitte yer alan rneklerini grdkten sonra imdi de bu terimin evanjellerdeki kullanmna bir gz atalm:

1) Sinoptik evanjellerin ilk yazlm olan olan Markos Evenjelinin 10. bab 51. hadisinde sa kr birisine ne istediini sorduunda, krn ona Rabbuni, gzlerim grsn! dileinde bulunduunu gryoruz. Fakat ayn olayn Matta 20:33 ve Luka 18:41deki paralellerine baktmzda, krn saya Rabbuni deil Efendi diye

tayabilir. Alemlerin Efendisi dendiinde Yaratc akla gelirken, te yandan da insanlar aras Buyrun Efendim! biiminde ifadeler kullanlabilir. Mantk kurallar ierisinde bir inceleme yapabilmemiz iin almamzda kullanacamz hadislerde kelimesini literal anlamda, yani szlk anlamnda kullanacaz.


hitap ettiini grmekteyiz. Bundan daha ziyade, Rabbuni saya artk sadece bir kii gzn amak iin dilekte bulunmuyor, stne stlk bu mucizede say daha da artarak birok kii tarafndan Meryemolundan olaanst bir mucize olarak bekleniyor: Onlar dediler: Efendi(miz)12, gzlerimiz alsn! Bu, Markosta sz edilen ve bir kiinin gzn aan Rabbuninin, zaman iinde evrim geirerek Matta ve Lukada birok kiinin gzn aan Efendi haline gelmesinin net bir ispatdr.13

2) Mar 12:28-29da Farisiler ile Sedusiler sa ile aralarnda tartmakta ve sa onlara cevap vermektedir. Tam bu anda bir yazc14 gelir ve Meryemoluna

12 Dier dillerdeki evirilerimde hadislere parantez ii kelimeler eklemiyorum. Bunun nedeni, Yunancann bu dillerle ok benzer zelliklere sahip olmas. rnein bu pasajn ngilizce versiyonunda rahatlkla Efendi kelimesi Lord! eklinde Yunancadan tercme edilirken, Trkedeki versiyonlarnda Efendimiz! veya Ya Rab diye evrilmekte. Bunun nedeni Trkeye zel hitap tarzdr. Gerek metinde bu ekilde yazl olmamasna ramen, sz edilen hadislerde karlan anlam, tm tercmanlarn ortak kansyla bu ekildedir. Fakat ben yine de orijinaline kesinlikle hibir ey eklememek iin eklenilen ksmlar parantez ierisine alacam. Burada dikkati ekilmesi gereken mevzu ise baz Trke evanjellerde kelimesinin sa dnda baka bir kii iin kullanldnda Efendi olarak tercme edilmesi, sa iin kullanldnda ise, orijinalinde ayn olmasna ramen Rab olarak evrilmesi. Bu, ak olarak tercmann iki kelime arasndaki subjektif kararn yanstmakta olsa da, yine de genel Hristiyanlk anlayyla kyaslandnda herhangi bir eliki gstermemektedir. Ama yine de doru tercme kaidelerine sadk kalmak iin biz bu kelimeyi Efendi olarak evireceiz. 13 Evanjellerde sann gerekletirdii mucizeler de yazlm tarihlerine gre kademe kademe artmaktadr. rnein Mar 8:29da sa mucizevi ekilde yenilecek ekmeklerin saysn arttrp bunu drtbin adam ile paylarken, ayn pasajn paraleli Mat 15:38 kadnlar ve ocuklar hari drtbin adam eklinde belirtmitir. Bunun yannda Mar 6:44 ile Mat 14:21 iin de ayn ey sz konusudur. 14 Evanjellerde yazc olarak kullanlan terim grammatewn eklinde okunan ve Trkede yazan kii manasna gelen kelimedir.


Tevratn en nemli emrinin ne olduunu sorar. Doal olarak sa bu soruya Eski Ahitin Tesniye kitabnda yer ald gibi, yani Dinle ey srail: Efendimiz bizim Tanrmzdr, Efendimiz birdir, eklinde cevap vermesi gerekirken15, Markos bunda kk bir deiiklik yaparak hadiseyi u ekilde aksetmitir: Birinci emir udur: Dinle srail, Efendimiz bizim Tanrmz, Efendimiz birdir.

sann, yazcnn bu sorusuna karlk Tevratta olmad ekilde yanl bir cevap verme olasln dnemediimiz iin, Markosun burada kendine ait olas bir teolojik ajandas ilk olarak aklmza gelmektedir, nk bu cevap, Tevratn kanunlarn iyi bilen okuyucularn akllarnda bir tereddde sebep olmaktadr. Buna ramen, ayn babtaki 32 numaral hadiste: yazc sayaEvet Rabbuni, doru syledin, Tanr birdir ve Onun haricinde bakas yoktur cevabn veremitir. Yazcnn bu yant Tevrattaki anlam ile anladndan phemiz olmad iin, sann zamannda yaayan halk iinde tannm Musevi bir lider olarak soruya Markostaki ekli ile deil de, orijinal metindeki biimi ile cevap verdiini dnmekteyiz. Bylelikle cmlede oluan anlam bozukluunu Efendimiz bizim Tanrmz(dr) eklinde alglayarak Markos evanjelindeki bu hadisi bu biimde yorumluyoruz.

Fakat 10 sene sonra yazlan Matta Evanjelinde ayn hadisin paralelinde yaplan dzeltme inanlmazdr:

Mat 22:35-37 onlardan biri, eriat uzman16, onu tuzaa drme dncesiyle sordu: Ey Rabbuni, eriatn en

Bu yazclar, sa zamannda Musevilerin eitli resmi ileriyle megul olan gnmzdeki katipler ile kyaslanabilir. Aradaki fark, yazclarn gerektiinde dini ilerle de megul olabilme yetkisidir. 15 Tes 6:4 16 eriat dini kanun demektir. eriat uzman ise bunu ok iyi bilen baz Musevilere verilen unvann addr.


nemli kanunu nedir? sa cevap verdi: Efendin olan Tanry kalbinden, ruhundan ve zihninden seveceksin.

Markos Evanjelinde kafa kartran deiiklik yetmezmi gibi, Matta, Tevratn en nemli kanunu olan Tanrya irk komama emrini tamamen silerek, bunun yerine Tanr m, sa m belli olmayan Efendiyi sevme koulunu yerletiriyor. Bir de bunun yannda Markos Evanjelinde say tastikleyen yazc, Mattada artk eriat ok iyi bilen bir bilgin olarak deitirilmitir.17 Matta bu ekilde Musevi inancnn temeli olan Tanrya e komama artn sann aznda deitirerek On Emiri ykm, bir de stne stlk yapt bu deiikliin doruluunu onaylayacak ahs olarak da bir eriat uzmann semitir.18

Btn bunlarn yannda nc evanjelistin yapt deiiklik akllara hayret verecek niteliktedir. Luka 10:25in anlattna gre artk Farisi ve Sedusiler Yeni kanunu sann azndan renmiyor, ve bilakis On Emirin birincisi olan Tanrya irk komama koulunun yerine Efendi olan Tanry sevme artn artk eriat bilgininden duyuyorlar:

Bunun zerine, bir eriat bilgini, say denemek iin ona sordu: Ey Rabbuni, Sonsuzluu kazanmak iin ne yapmak gereklidir? sa cevap verdi: Musann eriatnda ne yazyor, ne okuyorsun? O cevap verdi: Tanrn olan

17 nk Matta 7:29a gre yazclar din konusunda otoriter bir bilgiye sahip deillerdi. 18 Mattada saya eriat bilgininin sorduu soru Markostakiyle tpatp ayn olmasa bile, sz edilen hadise apak Markostaki hadisenin aynsdr. Aksi taktirde Matta, bu hadiseyi Markostaki ekliyle de evanjeline alrd ve okuyucu, birbirine benzeyen iki deiik hadise ile karlard. Halbuki Matta, Markosun orijinal hadisesini gizlemi ve bunun yerine ayn hadise zerinden yeni bir hadise tretmitir.


Efendini tm kalbinle, ruhunla, glerinde, aklnla seveceksin ve yaknlarn da kendin(i sevdiin) gibi.19

u an iin hep beraber evanjelistlerin nasl Efendi kelimesini hem Tanr iin hem sa iin kullanp, On Emiri ykarak yava yava Meryemolunu tanrlk kategorisine ittiine ahit oluyoruz. Bu deiiklikler sinpotik evanjellerin yazlmnda sreklilik arz etmektedir. Bu yaplan deiikliklere ahit olan aratrmac daha neler dnebilir? Acaba bu deiiklikleri evanjelistlere Kutsal Ruh mu ilham etti? almamza evanjellerdeki bu deiiklik ve evrimi tespit ederek devam edelim.

Bu hadislerde az nce sann geirdii metamorfozun aynlar mevcuttur: Mar 4:38deki Rabbuni, Mat 8:25te Efendi eklini almtr. Ayn ekilde Mar 9:5teki Rabbuni, Mat 17:4te Efendi; Mat 17:20deki sa, Luk 17:6da Efendi; Mat 8:19daki Rabbuni, Luk 9:57deki Efendi olmutur, vs...

Bu deiiklikleri gzlemlediimiz zaman farkna varyoruz ki efendi veya Efendi terimleri Markosta en az 18, Mattada 77, Lukada 92 kere gemektedir. Bunlar iinde sann kendi ahsyla alakal olanlar Markosta 620, Mattada 3421 ve Lukada 4922 adettir. Bu byk farklarn dier bir nedeni az nce akladmz

19 Lukann bu ilgin deiikliinin k noktas aslen Mar 10:17dir. ok iyi dnlm bir kombinasyon. 20 Mar 1:3, 2:28, 7:28, 11:3, 11:9, 16:19. 21 Mat 3:3, 7:21,7:22, 8:2, 8:6, 8:8, 8:21, 8:25, 9:28, 9:38, 12:8, 13:51, 14:28, 14:30, 15:22, 15:25, 15:27, 16:22, 17:4,17:15, 18:21, 18:26, 20:30, 20:31, 20:33, 21:3, 22:44, 22:45, 24:42, 25:11, 26:22, 27:10, 27:63, 28:6. 22 Luk 1:17, 1:28, 1:43, 1:46, 2:11, 2:15, 2:22, 3:4, 4:12, 5:8, 5:12, 6:5, 6:46, 7:6, 7:13, 7:31, 9:54, 9:57, 9:59, 9:61, 10:1, 10:2, 10:17, 10:40, 11:1, 11:39, 12:41, 12:42, 13:8, 13:15, 13:23, 13:25, 17:5, 17:6, 17:37, 18:6, 18:41, 19:8, 19:31, 19:34, 20:42, 20:44, 22:31, 22:33, 22:38, 22:49, 22:61, 24:3, 24:34.


evanjelistler tarafndan yaplan deiikliklerin yan sra, yine bunlar tarafndan orijinal olan kaynaklarnda olmamasna eklenen hadislerde saya atfettikleri yeni hadislerde, onu kendi inisiyatiflerini kullanarak Efendi ismiyle adlandrma isteklerinden kaynaklanmaktadr. Sralayacamz iki rnekte de greceimiz gibi evanjelistler paralel hadislerden bahsederken Efendi kelimesinin kullanmn her defasnda ya hadislerde sz edilen ahslarn azndan ya da kendi anlatmlar esnasnda kullanarak arttrmaktadrlar.

1) Mat 26:35te Petrusun saya syledii onu hibir ekilde lme terk etmeyecei yalan Petrus ona dedi: Seninle lmem gerekse de asla seni inkar etmeyeceim. Ve yanndaki talebeleri de ayn eyi sylediler eklinde anlatrken, Luk 22:33 bu olay: Efendi(m)! Seninle sadece hapislere deil, lme bile gitmeye razym.23 2) Dier bir rnek MT 11:16-17de: Ama bu nesli ne ile kyaslayacam? denilirken, bunun paraleli olan Luka 7:31de Efendi(miz) dedi ki: o zaman bu nesli kiminle kyaslayacam?

Bu ve bunun gibi rnekler, evanjellerde sa iin kullanlan Efendi lakabnn evanjellerin kronolojik yazm tarihleri ile doru orantl olarak artn gstermek iin yeterlidir. Niin evanjilistler kitaplarnda zellikle bu kelimenin sa iin kullanmn arttrdlar? Bu soru ok nemli ama cevabn sonraki blmlerde daha iyi anlayacaz. Matta ve Luka Evanjellerindeki Efendi lakabnn artnn eitli nedenlerine tank olduktan sonra, imdi de bu terimin sinoptik evanjerllerden ilk yazlm olan Markosta saya atfen kullanld

23 Unutmayalm ki, aratrmamzda kullandmz Efendi kelimeleri Trke evanjellerin ounda tercmanlarn inisiyatifine gre baz yerlerde Rab, baz yerlerde beyefendi eklinde evrilmektedir. rnein az nceki Matta ve Lukadan alnan iki rnekte de Rab eklinde evrilmitir ve orijinal metinde de bu anlalmaktadr. Biz kelimesini Rab veya beyefendi eklinde yorumlamadan Efendi olarak kullanmaya devam edeceiz.


rnekleri birer birer inceleyeceiz. Bu aratrma, ilk evanjelistin sa iin kulland Efendi lakabyla gerekten say tanrlk kategorisinde mi grd, yoksa ilmi ve temsil ettii hakikat ile insanlara yol gsteren ve halk ierisinde ok saygn bir yer edinmi bir Mrid seviyesinde mi kabul ettiini anlamamz asndan ok faydal olacaktr. Fakat, aratrmamza balamadan nce, Eski ve Yeni Ahitlerde ayet veya hadis aratrmas iin art olan olmazsa olmaz kriterleri bir gzden geirmeliyiz.

Hermeneutik: Kutsal yazlar yorumlama bilimi

Hermeneutik teriminin asl Yunancada anlatma, aklama anlamna gelen hermenevein kelimesinden Trkeye gemitir. Bu kelime, eski Yunan mitolojisinde tanrlardan kahinlere vahyedildiine inanlan anlalmaz szlerin uzman kiiler tarafndan yorumlanp halk diline evrilmesi sanatna verilen isimdir. Yunan efsaneleri, Hermesin tanr Zeus ve Maia tanrasnn olu olduundan bahseder ve asl grevi olarak da tanrlarn elisi olmas vasfyla onlarn insanlardan ne istediklerini bildirme iiyle meguldr. Yaztlarda anlatlanlara gre kahinler, mesajlar gerek manasyla anlamak iin mutlaka Hermese ihtiya duymaktadrlar.

Bugn itibaryla da hermeneutik, Eski ve Yeni Ahitin anlalmas iin srdrlen aratrma biliminin ad olarak kullanlr. Bu bilime gre cmleler, yer aldklar konum itibariyle deiik anlamlar ifade edebilirler ve asl ama bu muhtemel anlamlardan en doru anlalmas gerekeni ortaya karmaktr. Yazlardan meydana gelebilecek deiik yorumlar, yorumlayann anlay kapasiteyle doru orantldr. Fakat ilk olarak, yorumlayann hermeneutik bilimi kriterlerini ok iyi bilip bunlar pratie dkmesi gerekmektedir. Hermeneutik biliminin en nemli kriterleri aadaki gibidir:

1) Aklanacak metinin tercmesinin doru olmas.


2) Yorumlanacak kesitin kitaptaki tematik kontekstine hakim olmak. Burada dikkat edilmesi gereken, incelenecek fragmann getii pasajn komple okunmasdr. Cmbzla cmle arasndan alnan kesitler kontekst ddr ve konuya hakim olmayan kiilerin yanl ynlendilmesini salar.

3) Fragmanda anlatlan hadisenin getii yer ve zaman dikkate alnmaldr. Byle olmad taktirde objektif bilgiler kiisel subjektif inanlara dnr ve bu ekilde aslda olmayan yeni doktrinler meydana gelir.

4) Orijinal metinden yorum yapan kiinin mutlaka diyakronik dil bilimi verilerini gz nnde bulundurmas gerekmektedir. Bunun nedeni, yorumlanmak istenen hadiseyi anlatan metinde gnmzde kullanlmayan eski terminolojinin yer almasdr. Yorumcu, diyakronik dil biliminden faydalanarak terimlerde muhtemel olarak meydana gelebilmi olan anlam deiikliklerini tespit etmelidir.

5) Mantn kullanlmas. Bu da en nemli kriterlerdendir. Fragmanda anlatlan veriden kacak sonucun ortak aklla elimemesi gerekmektedir. Bu kriterde, evrilecek metnin szlk anlamyla m yoksa mecazi anlamyla m anlalmas gerektiine karar verilir. rnek olarak Eski Ahitte Mezmurlar Kitab 136:2de Tanr u ekilde anlr:

Tanrlarn Tanrsn yceltin, 11 sraili onlarn arasndan kurtaran, 12 Gl eli ve kolunun kudretiyle.

Yukarda bahsedilen bu kesit sembolik olarak anlalmazsa, Musevilerin, tekliine inandklar Gerek Tanrdan baka tanrlarn da varln kabul ettikleri ve kendi Tanrlarnn srail Devletini dierlerinin arasndan kurtard kansna varrz. Ayrca 12. cmlede getii gibi, bu Tanrnn bir elinin ve kolunun olduunu kabul etmek mecburiyetinde deriz. Bu ise, srailin Rabbini bir idol haline getirir ve metinde anlatlmak istenenin ok


tesinde bir anlam arptmasna yol aar. Bilindii gibi Museviler tarih boyunca monoteist yani tek tanrl inan sistemini benimsemilerdir. Az nceki yanl yorumlama Musevilik dinine enoteist24 bir din nazaryla bakmamza yol aar. Halbuki bu kesitte, Tanrlarn Tanrs derken batl putlar arasndaki Gerek Rab, Gl el ve kolunun kudretiyle derken ise Firavunu stn kuvvetiyle yerle bir ettii gcyle anlam kartlr.

Hermeneutik biliminin kriterlerini anladktan sonra, yazlan ilk evanjel olan Markosta saya Efendilik atfeden pasajlar tek tek incelemeye alalm ve bu ekilde Matta ve Luka Evanjellerinde Meryemoluna bu kelimenin kullanm zerinden isnad edilen Rablik anlamnn karlp karlamayacan aratralm.

Markos 1:2 imdi Ben senin nnden habercimi gnderiyorum, ta ki senin nnde yolu hazrlasn. 3 lden bir ses haykryor: Efendi(miz)in yolunu hazrlayn, yolunu dzeltin.

Yukarda ele alnan kesitin ilk cmlesi Eski Ahitteki Malaki Kitab 3:1den alntdr: te habercimi gnderiyorum. nmde yolu hazrlayacak. Aradnz Rab anszn tapnana gelecek; grmeyi zlediiniz antlama habercisi gelecek, fakat Markos bunu sadece Yeaya Kitab 40:3teki: lden gelen bir ses haykryor: Tanrnn yolunu hazrlayn, yolunu dzeltin cmlesinden alm gibi gstermektedir.

Aratrmac, eline Eski Ahiti alp Yeayada geen bu pasaj incelerse, o cmlede geen yolun Tanr Yahova iin hazrlandnn hemen farkna varacaktr. Akllarda, Markosun Yeayadaki Tanr kelimesini, yazd evanjelinde Efendi kelimesiyle deitirmesi sonucu bir karklk meydana gelmi olabilir. Fakat bundan nceki

24 Enoteistlie rnek olarak Zerdtlk dini verilebilir. lah Ahura Mazda, Azer, Mitra ve Ahirman isimli dier ilahlarn arasnda en bykleridir.


cmlede, az nce de belirtildii gibi Malaki 3:1i referans olarak kullanmtr. Markosun referanslarndan aka anlalaca gibi Musevi inancnda Tanr Yahova kyamete doru gelip saltanatn ilan edecektir. Bundan nce de bunu ilan edecek Mesihi gnderecektir, ta ki Tanrnn Saltanatn btn insanla duyursun ve Yahudilik veya eski zamandaki anlamyla Tek tanrl inan sistemi btn lkeler tarafndan kabul edilsin. Dolaysyla buradan anlalan, evanjelistin say Tanr Yahovann nnden gelip yolunu hazrlayan Mesih, haberci olarak gstermesidir. Bu, sadece Hristiyanlk inancna has bir e de deildir. Mslmanlar da saya ncil verildiine inanrlar. ncil kelimesinin anlam Arapa dilinde Mjde, Haber demektir. Yani Markos 1:2den anlalan Efendi, saltanat gelecek olan Yahova, onun nnden gelen Haberci ise sa Mesihtir.

Fakat Markos Evanjelinde, say saltanat gelecek olan Tanrnn Habercisi olarak gsterme konusunda teolojik ajandas gerei tatmin olmayan Matta, kendi kitabnn 3. bab ve 3. cmlesinde, ayn olayn paralelini anlatrken Malaki 3:1i tamamen silmitir ve sadece Yeaya 40:3 referans olarak sunmutur. Mattann yapt bu deiiklik sonucu, sa artk gelecek olan Efendi Yahovann Saltanatnn Habercisi deil, bizzat gelecek olan Tanr sa haline dnmtr.

Luka bununla yetinmeyip, kitabnn 3:4nde meslekta Matta gibi Malaki 3:1i silmi, bunun yanna da Eski Ahitte Kurtulu Teorilerinin getii pasajlar yeni referanslar olarak eklemitir. Son olarak, evanjelistler tarafndan sann tanrlk sfat ile talanmas Yuhanna ile gereklemitir. Bu evanjeliste gre Yeaya 40:1te lden haykran ses sadece metaforik deil, bilakis lden haykran kii olarak Vaftizci Zekeriyaolu Yahyann barmasdr: Ben lden seslenen sesim: Efendi(miz)in yolunu an, Yeayann dedii gibi. Bylelikle Yuhanna, nceki evanjelistlerin klfna uyduramayp sildikleri Malaki 3:1i bu ekilde


tevil ederek kontekste geri kazanmtr. Dier bir ifade ile, Markosun evanjelinde sa gelecek olan Yahovann habercisi iken, Yuhanada Yahya gelecek olan Tanr sann habercisidir.

Yukarda gsterilen bu rnek, sann zaman ierisinde aka Rabbunilik seviyesinden Alemlerin Efendiliine doru metamorfozunun rneidir. sa, Markosa gre Efendi Yahovann yolunu at bir Haberci iken, srasyla Matta, Luka ve Yuhanna Evanjellerinde Yahovann ta kendisi olmutur.

Mar 2:28 Bylelikle, nsanolu abatn Efendisidir.

Bu hadis, Farisilerin saya, talebelerine abatta i yapmaya izin verdii iin yapt tenkite cevaben Meryemolunun verdii cevaptr. Bu cevab vermeden nce sa onlara Davutun rneini anlatr. Buna gre Davut, kendisinin ve yanndakilerin aln gidermek iin Mabete girer ve orada sadece hahamlara helal olan kutsal ekmekleri sahiplenir. Bunu anlattktan sonra sa, abatn veya Tanrnn dier gnlerinin insanlar iin yaratldn ve insanlarn abat iin yaratlmadn syler. Buradan anlalan reti, her nasl ki Davut kendisinin ve insanlarn ihtiyac olduunda Mabetteki ekmekleri sahiplenerek onlarn Efendisi olmusa, sa da insanlar iin yaratlan abat Gnnn Efendisi olmasdr. Bu hadisede Davut, Yahudiliin nemli bir prensibini insanlk hesabna inerken, sa da yine insanlk hesabna abat prensibini inemektedir. Nasl ki Davut, elindeki yetkiyi kullanmas sonucu Alemlerin Efendisi Tanr Davut olmamsa, ayn ekilde abat Kanununu ineyen sa da Alemlerin Efendisi Tanr sa olmamtr. Dolaysyla, Markosun nsanolunu abatn Efendisi eklinde gstermesi, onun szkonusu bir tanrlk zelliinden tr deildir.


Markos 7:28 Buna karlk kadn: Haklsn Efendi; ama kpekler de masann altnda oullarn ekmek krntlarn yer.

Bu fragman, Suriye-Fenike rkndan bir Rum kadnn, iine eytan girdiine inand kzn iyiletirmesi iin saya syledii bir szdr. nk bunun ncesinde sa, kadna ekmeklerin oullara, yani verilen hizmetin srailoullarna ait olduunu, Rumlara ait olmadn syler.25 Bunu duyan Rum kadn, iine eytan girmi kzn kurtarma pahasna kendisini kpek seviyesine indirgeyen yukardaki sz syler. Bunu gz nnde bulunduracak olursak, burada kadn, saya Efendi diye hitap ederken, kesinlikle aklndan karsnda Tanrnn ta kendisi olduunu dnerek Efendi dedii sonucuna varamayz. Zaten evanjellerde kadnn bu olaydan sonra saya tapmaya balayan birisi olduu hakknda da hibir bilgi yoktur. Kendisini bir kpek seviyesine indirgemeyi kabul eden bir insan, karsnda otorite sahibi doktor veya herhangi bir vergi toplaycs grdnde de mutlaka ona Efendi diye hitap edecektir. Dolaysyla bu pasaj da Markos Evanjelinde anlatlan sann Tanr seviyesinde olduunu ispatlamamaktadr.

Markos 11:3 Birisi size Bunu neden yapyorsunuz? derse, siz de ona Efendinin ihtiyac var, sonra geri verecek dersiniz.

Burada sa, Kudse girmek iin talebelerinden kendisi iin bir spa bulmalarn ister ve eer birisi onlara itiraz ederse ne sylemeleri gerektiini tembih eder.

Olayn getii bu yer bilgi hakknda verilmemektedir. Bu bir evin bahesi de olabilir baka bir ahr da. Fakat olayn getii esnada baka insanlarn da varl anlatlyor. Nitekim 11:4te bu insanlar, sann

25 Nitekim sa, Matta 15:24te: Ben srailin kaybolmu kuzularndan baka bir ey iin gnderilmedim der.


talebelerinin spay izinsiz zdn grnce onlara hemen sorarlar: Spay neden zyorsunuz? Bu sorunun ardndan talebeler, Rabbunilerinin onlara tembih edildii cevap verir ve bu ekilde spay gtrmelerine izin verilir. Bylelikle unu gryoruz ki, spann gerek sahibi bir grup Yahudi topluluu (aile veya arkada grubu), uzak yoldan gelmi bir grup dindar talebenin, Efendileri iin dn olarak bir spa istemeleri karsnda spay onlara teslim etmektedir. Burada hibir imkan ve ihtimal sz konusu deildir ki, spay talebelere dn veren Yahudilerin aklndan, alemleri, gkleri ve yldzlar yaratan Tanr Yahovann oraya gelmi olduu dncesi gemi olsun ve dahas u anda da Kudse girmek iin zerine oturaca bir spaya ihtiya duyduu vaki bulmu olsun.

Bu hadiseyi anlayabilmemiz iin olayn getii aa bir yolculuk yapmamz gerekir. Rabbuniler ve uzak yolun yolcular, o zamann musevileri tarafndan hrmet ve misafirperverlikle karlanrd. Hatta yle denirdi: Btn insanlara hrszm gibi hi itimat etme ama onlara Rabbuni Gamiyelmi gibi de muamelede bulun.26 Din adamlarna kar duyulan bu sayg ifadesi Musevi halkta halen yaatlmaktadr. Bununla varmak istediimiz nokta, ne spay sann talebelerine dn veren Yahudiler, ne de sann kendi talebeleri, sa iin Efendinn ihtiyac var derken Meryemolunu Alemlerin Efendisi olan Tanr Yahova olarak alglamlardr. Nitekim 11:9da sa, Kudse spa zerinde girerken onu karlayanlar Hozana, Efendinin adyla gelene vgler olsun diye haykrmlardr. Buradaki kullanmnda ise Efendi ile Tanr kastedilirken, Efendinin adyla gelen ile de sa kastedilmektedir. Bu ekilde Markos daha evanjelinin banda, 1:2de belirtildii gibi sa, Efendisi olan

26 Ederstem, The Life and Times of Jesus the Messiah, Mac Donald Publishing.


Tanrnn adyla gelen ve Onun saltanatnn geliini insanlara duyurma vazifesi olan Habercidir.

Yukardaki aklamay yaptktan sonra okuyucunun dikkatini bir noktaya ekmek istiyoruz. 11:8de Markos, evanjeline Zeytindandan inerken sann talebelerinin Eski Ahitte nceden haber verildii gibi yoldaki aalarn dallarn kesip onlar yine yolun zerine dizerek saya sunduklar bilgisini eklemitir. Bu, evanjelistin teolojik ajandasn ortaya karan ak bir delildir. imdi bu olayn aslnda gerekle ne kadar elikili olduuna hep beraber ahit olacaz:

Zeytinda vefat edenlerin defnedildii bir yerdi. Zekeriyann Kitabna gre Tanr, llerin tekrar diriliini Zeytindandan balatacaktr. Bundan dolay, eski zaman Musevileri hep buraya defnedilmek isterlerdi. Bugn itibaryla burada yaklak olarak eski zamandan kalan 150 bin mezar bulunmaktadr. Dolaysyla Kuds ile Zeytinda arasndaki gel-git younluu kolaylkla tahmin edilebilir. Bunun yannda hatrlayalm ki sa, en mehur vaazn Zeytindanda vermitir. Btn bunlar gz nnde bulunduracak olursak, Kuds ile Zeytinda arasnda kk bir spann bile geemeyecei bir yolun bulunmamasn dnmek imkanszdr. Yani sann talebelerinin, vadedilen yolu, Efendinin adyla gelen iin hazrlama hadisesi kritik dnrler iin inandrc deildir. Bir de bunun yannda, Romallarn ehir ii yol bakm konusunda deve stne binmi bir insann bile rahatlka geebilmesi iin aal yollarda sarkan dallarn kesilmesi hususundaki titizlii hesaba katlacak olursa, Markosun bu olay, say Eski Ahitteki kontekstle uyuturma amal olarak rettii anlalmaktadr.

Fakat Markos 11:8deki eliki sadece az nce sylenilenlerle de snrl deildir. Markos Evanjelini yazan ahsn, yapraklar yola seriyorlard derken,


zamann Roma ceza hukuku hakknda da ok bilgisi olmadn gryoruz. Baba Kama ve Baba Bathra Ceza Kanunlarna gre yollara aa dal, krk cam, inaat malzemeleri veya buna benzer maddeleri brakmak, brakan kiilere ok ar ykmllkler yklemektedir. Bu bilgi Markos 11:8in tarihi bir gerek deil, subjektif bir atf olduunu ikinci kere onaylamaktadr. Bir de buna ilave olarak, Sezara ait olan Sezara, Tanrya ait olan ise Tanrya27 verme ilkesi olan Byk Rabbuni, asla talebelerinin byle basit bir ey iin Sezarn kanunlarn ineyerek onlarn zor durumda kalmalarna izin vermezdi.

Bu byk yanln farkna varan Matta Evanjeli yazar, -her zamanki gibi-, bu olay dzeltmeli ve Markosun elikisine evrim geirtip, talebelerin yoldaki aalarn dallarn kesme nedeni olarak spa stndeki sann yola smamas deil, yanndaki grubun ok sayda insandan olutuu bilgisini eklemeliydi. Bununla Mattann bize ispatlamaya alt hadise, sann talebelerinin yollardaki aa dallarn kesmek zorunda kaldklar bilgisidir.28 Ayrca bu evanjelist say Eski Ahitin dier ksmlarndaki kontekstlerle zdetirmek iin yeni bilgiler de eklemektedir:

Matta 21:5 Siyonun kzna syleyin: te burada, Kral geliyor, mtevazi, ve eein zerinde ve spann zerinde, ki eek yavrusudur.

Grld gibi Mattann anlatmnda Markostaki bir spann says imdi ikiye kmtr. Bunun nedeni ne olabilir acaba? Cevap aslnda ok aktr. Zekeriyann Kitabn okuduumuzda bunun nedenini hemen anlayacaz:

9:9 ok sevinli ol Siyonun kz! Sevin lklar at ey Kudsn kz! te Kraln. Adaletli kurtarc. Mtevazi.

27 Mat 22:21 28 Mat 21:8


Eein zerine binerek, ve ayn ekilde spann, ki eein yavrusudur.29

Matta, Zekeriyann Kitabnda bu bilgiyi bulur bulmaz, Markosta belirtilen eeklerin saysn birden ikiye karma pahasna hi dnmeden kendi evanjeline eklemitir. Bu, aka Matta evanjelistinin, say teolojik ajandasna uydurmak iin bu olay evanjeline sonradan eklemesinin bir rndr. stne stlk hermeneutik kriterlerine gre tamamen kontekst d olan bir seimle... Dier bir ifade ile, aka grlyor ki, bu, tarihte hi vuku bulmam bir hadisenin teolojik planlarla rtmesi adna uydurulmu bir hikayedir.

Evanjelistlerin bu kadar rahatlkla inan sistemlerindeki en nemli doktrinleri nasl deitirdiklerini aikar olarak gren okuyucumuz, az nce bahsettiimiz hadisenin Luka Evenjelindeki paralelinde nasl kaleme alndn tahmin edebilir mi? 19:35-36y okuyabilen okuyucumuz, Lukann, Mattann iine dt tutarszl fark ettiini ve Zaytindandan inen eeklerin saysn tekrar bire drdn grecektir. Ve bunun yannda da Roma Ceza Hukukunu gz nnde bulundurmu olmasndandr ki, artk sann yanndakilerin, szde onun yolunu hazrladklar bilgisine de yer vermemitir.

Btn bunlar burada da bitmemektedir. Yaplan dzeltmelerin en iyisi Yuhanna tarafndan gerekletirilmitir. Yuhanna artk yolun hazrlanmasndan ve yapraklarn yollara serildiinden hi bahsetmez. Artk aa dal ve yapraklar, spa zerinde gelen Efendi iin yollarda serili durumda deil, yolun etrafnda onun gelmesini drt gzle bekleyenlerin ellerinde, havaya kaldrlm vaziyettedir. Yuhannann, dier evanjellerde bahsedilen yapraklar

29 Bu ksm Zekeriya Kitabnn orijinal branice versiyonundan literal olarak evrilmitir, yorum deildir.


yollara serme hikayesinde Romallarn kesinlikle tavizde bulunamayacaklarn iyi bildii belli olmutur. Bylelikle, yaptmz bu aklama sonrasnda, Hristiyanlk tarihinin en nemli hadiselerinden birinin doruluu ok pheli seviyeye inmitir: Kral sann Zeytindandan Kudse spa srtnda zaferle girii.

Marcos 11:9 nde gidenler ve arkadan gelenler haykryorlard: Hozana, Efendinin adyla gelen kutsanm olsun!

Az nce bu hadisenin var olup olmad hakknda oluan pheye ramen, yukardaki hadiste ifade edilen Efendiyle kesinlikle Tanr Yahova kastedilmitir. nk vgler ve kutsamalar Efendinin ismi ile gelene yaplmaktadr. Dolaysyla Meryemolu, Efendisinin adyla gelen olmas itibaryla sevenleri tarafndan kutsanmaktadr. Dolaysyla Markos, evanjelinin banda imdi Ben senin nnden Habercimi gnderiyorum eklinde mjdeledii ahsn sa olduunu iddia etmektedir.

Markos 12:36 nk Davut, Kutsal Ruhun tarafndan Yahova Efendime dedi: sa tarafma otur ki btn dmanlarn ayaklarnn altna sereyim dedi.30

Bu fragman hakknda herhangi bir yorumda bulunmadan nce, evvelki rneklerde grdmz gibi bu hadisin saya ait olup olmad hususuna phe ile bakmamz gerekmektedir. Az nce de vurguland gibi evanjelistler, teolojik hesaplar uruna, saya isnat ettikleri hadisleri Eski Ahitin ayetleriyle zletirebilmek iin rahatlkla kullanmlardr. Dier bir taraftan, bu hadislerin ayetlerle zdetirilmesinin ne dzeyde

30 Hristiyan misyonerler bu hadiste sz edilen ilk Efendinin Tanrya, sonrasndakinin ise saya atfta bulunduunu savunurlar ve buradan da kendi kriterlerine gre eden oluan Teslisin iki esine kant olarak kullanrlar.


elikilerle dolu olduuna da ahit olduk. Btn bunlar, daha batan ele aldmz bu hadisin saya ait olup olmad hususunda daha batan bizde phe uyandrmaktadr.

te yandan bu szde hadis, sann kendisi iin syledii mtevazilik sfat ile elimektedir: Arkada kalanlar lider olurlar, liderler de arkada kalrlar31 ve kendisini byk gstermektedir: Eer ben kendimi yceltirsem, bu yceliimin deeri yoktur32. Halbuki evanjellerde sa kendisini hep alakgnll tantm ve bbrlenenleri eletirmitir.

nc olarak, Markosun bu hadisi ele almasnn arkasnda yatan bir neden vardr. Eer Markos Efendi ile Meryemolunu kastettiyse, bundan yalnz ve yalnz sann Mesihiyet zellii anlalr. nk Musevilik inancnda beklenen Mesih mutlaka Davutun soyundan gelmelidir. Bu btn aratrmaclar tarafndan kabul edilecek bir yorumdur. Tabii ki beklenen Mesih, Davuttan stn olmaldr ve Sleymann babas Efendi derken, beklenen Mesihi kastetmi olmas gerekmektedir.

Drdnc olarak, fragmann en iyi ekilde anlalabilmesi iin hermeneutik ilminin kriterlerine bavurmamz gerekir ve bunun iin de en azndan Eski Ahitten alnt yaplan bu kesitin iki blm ncesine gidilmelidir ve pasajn tamam okunmaldr. ncelenilen kesit Mezmurlar Kitab 110:1e aittir. Eer okuyucu, bu kitab 108. babtan itibaren okursa, grecektir ki asl zne, dier dman lkelerin arasndan kalkp ahlanmas beklenilen srail Devletidir. Tarihi kontekst bakmndan inceleyecek olursak, 108. babtan da aka anlalaca gibi, srail Devletinin acil olarak Tanrnn gcne ihtiyac vardr; ta ki dier dman lkeler

31 Mat 20:16 32 Yuh 8:54


Davutun tek yldzl bayrann glgesi altnda dize gelsinler. Ayrca bu kesitin yazld zaman dilimi dnlecek olursa, Davut zamannda kimse, bu kesitin gelecekte gelecek muhtemek bir Mesihe ait olduunu dnemez.

Beincisi, yine drdnc noktada gerekletirdiimiz hermeneutik metodolojisi ile ilgilidir. Yahova Efendime dedi szn bir inceleyelim. Eer Efendi ile sa kastedilmi olsayd cmle yle olurdu: Efendi Efendiye dedi. Bunun nedenini yle aklayabiliriz: Efendime dedi ile Efendiye dedi farkedildii zere uzaklk fark vardr. Tanr, Davutun Rabbi olmas anlamndaki Efendisidir ve btn evrene hkmetmektedir Fakat srail ise, Davuta hkmeden, Davutun srekli hizmet ettii ve Davut ile devaml ili dl olan Efendidir. Dolaysyla bir yaknlk sz konusudur. Halbuki sa ise, bu iki Efendiden daha ok daha uzakta olan bir ahstr nk daha gelmesine yzyllar vardr, yani Davut ile arasnda hibir yaknlk sz konusu deildir. Eer Mezmurlar ve dier kitaplar incelenecek olursa, Davutun, hizmet ettii srailden baka daha kimse ile byle yakn bir mnasebeti olduundan bahsedilemez. Eski Ahitte bir pasaj yoktur ki, gelecekte gelmesi muhtemel bir Mesih ile Davutun aralarnda sk bir iliki yani yaknlk olduudan sz etsin. Davutun btn almas ve hayali, srailin bir gn dt kt durumdan kurtularak dier lkeler zerinde hkm sahibi olmasdr.

Sonu olarak, Markos 12:36 sann hadisi deildir ve tamamen kontekst ddr. Evanjelist, Eski Ahitin bu pasajn kendi inisiyatifiyle alegorik olarak kitabna alm ve bununla sann, Rabbin yanna oturacak Davut soylu Mesihiyet sfatn n plana karmak istemitir. Bunun nedeni ise, Pavlusun mektuplarndan anlalabilecei zere, nsanolu sa Mesihin Ahirzamanda gelip sraile hkmedecei ve btn dmanlar yerle bir edecei inancdr.


Markos 16:19 Ve Efendi, onlarla konutuktan sonra, gklerde karland ve Tanrnn sa tarafna oturdu.

nceki btn rnekleri dikkatlice aratrdktan sonra artk buradaki Efendinin saya tanrlk unvan vermeyecei kesinlemitir. Nitekim hadiste sann ruhunu teslim etmi tm inananlar gibi gklerde karland ve Tanrnn yanna oturduu sylenir. Ayrca bu tamamen metaforiktir. Kimse sann Tanrnn yanna oturduunu grmemitir. Evanjelist, bunu kendi subjektif fikirlerine gre yazm ve Tanrnn sana, oturmas Davut tarafndan taahht edilen srail yerine say oturtmutur. Bu doru olsa da olmasa da kesinlikle buradan sann Tanrnn bir paras olduu anlamna varlmaz. Ayrca, Musevilerin say Mesih olarak kabul etmemelerinin sebebi de Meryemolunun dmanlarn yerle bir edemeyii ve armha gerilerek sraili Romallardan kurtaramaydr. Onlara gre sann armhta lmesi tamamen bir fiyaskodur.33

Sonu olarak, Markos Evanjelinde ele aldmz ve saya Efendi eklinde hitap eden hibir pasaj veya hadisten yola klarak sann Alemlerin Efendisi olan Tanr olduu sonucuna varlamaz. Efendi kelimesiyle kendisine dier rneklerde de grm olduumuz, saygdeer rabbuni, mrit, alim denilmek istenmitir.

Bu blmden elde edilen dier bir sonu ise, Markos Evanjelinde istedii teolojik dogmay elde edemeyen Matta ve Lukann, yazlar zerinde uyguladklar deiikliklerdir. lk evanjel Markosta saygdeer bir retici olan sa, dier evanjellerde tanrlam ve Alemlerin Efendisi konumuna karlmtr.

33 Bu konuda Musevilerin aksine Hristiyanlar ve Mslmanlarn bir ksm, sann tamamlanamam misyonunu gerekletirebilmek iin dnyaya ikinci kez geleceklerine inanrlar.


III. BLM

Tanrnn z Olu Olarak sa

Bu blmde de, ncekinde yaptmz gibi ncelikle Markos Evenjelinde34 say Tanrnn olu veya z olu olarak gsteren pasajlar ele alacaz35:

Markos 1:1 Tanrnn olu sa Mesihin Evenjelinin balangc.

Markos 3:11 Habis ruhlar onu grnce ayaklarna kapandlar ve Sen Tanrnn z olusun dediler.36

Markos 5:7 Ve yksek sesle haykrd: Benden ne istiyorsun sa, Yce Tanrnn olu? Tanr hakk iin senden arz ediyorum ki bana ikence etme!

34 Bir evvelki blmde Matta ve Lukann Markosu nasl dzelttiini grdkten sonra, bu blmdeki ana konumuzu ilk nce Markos Evenjelinde ele alacaz. 35 Yunancada evanjellerde sa iki ekilde Tanrnn Olu olarak zikredilir: Birincisi Tanrnn olu, dieri ise Tanrnn z olu. Oul kelimesi I, Trkede z anlamna gelebilecek O kelimesidir. Aslnda Trkedeki z de bu kelimenin tam anlamn vermez. nk Trkede kelimeler nlerinde determiner yani tanmlayc olmadan yaln halleriyle yazlabilirler. O, ngilizcede kullanlan the tanmlaycsyla edeerdir ve bunu Trkede tam anlamyla kullanmak mmkn deildir. te yandan oul kelimesini byk veya kk harfle yazmak, tamamen evirmenin subjektif anlayna gredir. Bizler hepsini kk harfle yazp objektif ve akademik kriterleri takip edeceiz. 36 Yunanca orijinal evanjelde KTA yani temiz olmayan ruh anlamna gelir. Dini terminolojide ise habis yani kt ruhlar anlamna gelir.


Markos 9:7 Sonrasnda bir bulut gelip onlar glgeledi ve buluttan: te bu Benim sevdiim olum; onu dinleyin diye bir ses geldi.

Markos 15:39 sann karsnda duran yzba, onun bu ekilde son nefesini verdiini grnce, Bu adam gerekten Tanrnn oluydu dedi.

Markos 14:61-62 O susuyor ve cevap vermiyordu. Byk Rabbuni ona tekrar sordu: Sen Kutsanmn olu Mesih misin? sa: Benim; ve nsanolunun bulutlar arasndan gelerek Tanrnn sana oturduunu greceksiniz, dedi.

Markos 13:32 Ama o Gn ve Saatin ne zaman olacan Baba hari ne melekler, ne de oul olmak zere kimse bilmez.

imdi oul kelimesinin kutsal kitaplarda kullanln hep beraber aratralm. Bu terim Eski Ahitte oka gemektedir:

Tekvin 6:1-2 nsanlar yeryznde oalmaya baladklarnda kzlar oldu ve Tanrnn oullar insanlarn kzlarnn gzelliklerini grdler ve beendiklerinin arasndan evlenmeye baladlar.

Tesniye 14:1 Sizler Efendiniz Tanrnn oullarsnz. lmlere at iin bedenlerinizi yaralamayacaksnz.

Yeremya 31:20 Efrayim Benim olum, sevdiim olum deil mi? -diyor Efendimiz-. Bazen onu cezalandrmam gerekiyor ama yine de onu seviyorum. Bu yzden yreim szlyor ama ona merhametli olacam.

k 4:22-23 O zaman Firavuna dersin: Efendi diyor ki: srail Benim olum, ilk olumdur. Ve sana dedim Brak Benim olumu, ta ki bana ibadet etsin ama sen onu salvermeyi reddettin. Bunun iin senin olunu ldreceim, ilk olunu.


Tanrnn srail Devletinin Babas olduunu ifade eden Eski Ahitten ayetlere bir gz atalm:

Malaki 1:5 Gzleriniz grecek ve Tanr srail snrlarnn dnda da byktr diyeceksiniz. Bir oul babasn, bir kul da efendisini yceltir. Eer ben Babaysam, nerde Benim olumun yceltmesi?37

Okuduumuz pasajlardan rahatlkla anlalabilecei gibi Tanrnn olu olmak Eski Ahitte, Ona inanan, Onu seven srail ve srailin ocuklar iin kullanlmaktadr. Aka grld gibi, Tanr, srail Devleti ve srailli Museviler iin ilk olum veya sizler Benim oullarmsnz derken, genetik olarak zn paylat bir ouldan sz etmemektedir. Buradan anlalan Benim sevgili kullarm, sevgili Halkmdr.

Eer Markos Evenjelindeki pasajlara tekrar bakacak olursak, Tanr ve sa arasndaki iliki de aynen Tanr ve srailoullar metaforik ilikisi seviyesindedir. Mar 3:11 ve 14:61-62 hari hibir pasajda Tanrnn z olu anlamn verecek z kelimesi gememektedir. Markosta sadan Tanrnn z olu eklinde sadece iki kere bahsedilmitir. Az nce Eski Ahitten rneklerde de z kelimesi gememiti. Bu ayetlere gre srail, Tanry seven ve Ona ibadet eden Tanrnn kulu manasnda Tanrnn oludur. Bir rnek verelim:

Diyelim ki Musa zamannda Yakup isminde birisi vard. Bu Yakupa Tanrnn olu ismini veya lakabn vermek Musevi literatrnde son derece allagelmi bir hadiseydi. stne stlk bu, Yakupa Yceler Ycesi Tanrnn olu demekten hi farkl deildir. nk Tanrnn sevgili kulu olup onun olu olan, ayn zamanda da Yceler Ycesi Tanrnn oludur. nk Tanr Yceler Ycesidir. Bu, Tanrnn z olu olmaktan ok

37 Bu pasajda Tanr, sraillilerin kurban kesme biimlerini eletiriyor.


farkldr. Markos 5:7de sann Yce Tanrnn olu lakabn almas, onu Tanrnn z olu yapmamaktadr.

Az nceki sylenilenlere paralel olarak bu sefer de Yeni Ahitten rnekler verelim. Bu ekilde Tanrnn olu olmann Musevi-Hristiyan literatrnde ne anlama geldiini iyice kavrayalm:

Romallar 8:14 Tanrnn Ruhunu kendine rehber edinenler Tanrnn oullardr.

Romallar 8:29 nk Tanr nceden bildii kiileri olunun benzerliine dntrmek zere nceden belirledi. yle ki, oul birok karde arasnda ilk doan olsun.38

Yuhanna 1:12-13 Onu kabul eden ve ona inanan herkese Tanrnn ocuu olma yetkisi verildi.39

1 Yuhanna 3:2 Ey sevilenler artk bizler Tanrnn ocuklaryz ama ne olacamz henz bize gsterilmedi.

Galatyallar 3:25-26 Ama iman gelmi olduundan, artk Yasann denetiminde deiliz. 26 nk Mesih saya iman ettiiniz iin hepiniz Tanrnn oullarsnz.

Bunca rnekten sonra Markos Evenjelinde sa iin kullanlan oul kelimesinin, ayn ekilde Tanry seven

38 Pavlus aka inananlarn Tanrnn sa gibi bir olu olacana inanyordu ve hatta Tanr gibi her bir inanann yceltilebileceini savunuyordu. Nitekim Romallar 8:14: Tanrnn Ruhuyla ynetilenlerin hepsi Tanrnn oullardr. 15 nk sizi yeniden korkuya srkleyecek klelik ruhunu almadnz, oulluk ruhunu aldnz. Bu ruhla, Abba, Baba! diye sesleniriz. 16 Ruhun kendisi, bizim ruhumuzla birlikte, Tanrnn ocuklar olduumuza tanklk eder. 17 Eer Tanrnn ocuklarysak, ayn zamanda mirasyz. Mesihle birlikte yceltilmek zere Mesihle birlikte ac ekiyorsak, Tanrnn miraslaryz, Mesihle ortak miraslarz," der. 39 TEKNA ve YIOI yani ocuk ve oul Yunancada ayn anlama gelir. Nitekim evanjellerde ve mektuplarda Tanrnn oullar manasnda ikisi de kullanlr.


ve Ona ibadet eden kiiler iin de kullanldn tespit ettik. imdi ise, nceden de vurguladmz gibi, Markosta saya z oul eklinde hitap edilen iki istisnay ele alacaz:

Markos 3:11de dikkat edilirse saya Sen Tanrnn (z) olusun diye haykranlar habis ruhlu yani kt ruhlu kimselerdir. Eski tabirle iine cin veya eytan girmi kimselerdir. Bugnk bilimsel terminoloji bu tr ruh hastalar iin izofren ismini kullanmaktadr. Bu tr hastalar salkl dnceden ok uzak, doru tartma, lme ve dnme yeteneine sahip olmayan insanlardr. Bu bakmdan doru dnce yapsna sahip olmayan bu insanlarn sylemlerinden kesinlikle kanonik bir inan karlamaz.40

Markos 13:3241ye gelince... Burada iki nemli nokta sz konusudur.

1) Buradaki oul terimi O determineriyle kullanlmtr, yani z oul, fakat Tanrnn z olu olarak deil. O tanmlaycs, cmle ierisinde tanmlama vazifesini yapabilmesi iin zneyi tamamlayacak sfata ihtiya duymaktadr. Fakat ele aldmz cmlede sfat eksik olduundan tm bir isim tamlamas elde edilememektedir. Dolaysyla ne de oul derken ne de Tanrnn olu diyememekteyiz. Bu belirsizlik ierisinde saya Tanrnn z oludur demek mmkn deildir. 2) Markosun yazd evanjelde oul kelimesi determinantl olarak btnyle bir isim tamlamasnda Tanrnn z olu eklinde sadece bir kere kullanlmtr ki bu rnek az nceki izofrenik vakalara ait rnektir. Fakat determinantl ve tam ekliyle on kez nsann z

40 Bu sylenilenin tam aksine, Matta Evanjelinin yazar 8:29da bu sefer saya Sen Tanrnn (z) olusun! demeyenleri habis ruhlu olarak gstermitir. 41 Ama o Gn ve Saatin ne zaman olacan Baba hari ne melekler, ne de oul olmak zere kimse bilmez.


olu olarak gemektedir. Fakat alkanlk sonucu bizler bunu nsanolu olarak eviririz. Halbuki Yunancadan tam olarak evrildiinde sonu nsann z olu eklindedir. Dolaysyla evanjelinde Markos, 13:32ye kadar sadece 1 kere izofrenik vakalar iin oulu Tanr ile determinantl olarak kullanmasna ramen, on kere nsan iin determinantl kullanmtr. Dolaysyla Markos 13:32de ne de oul derken, ne de nsanolu demekten baka bir eyi kastetmesi mmkn deildir. Bunu Tanrnn z olu olarak alglamak tamamen subjektiftir, sayg duyulur ama ne linguistik olarak, ne de mantk olarak bu sonuca ulalmaz.

imdi 14:61-6242de incelememiz gereken noktalar ele alalm.

1) Burada Byk Rabbuni determinantl sfat tamlamasn sa iin kullanmtr fakat Tanrnn z olu olarak deil, Kutsanmn z olu olarak yanstmtr. Bu yzden daha bandan bunu listeden karabiliriz. Ama yine de konu zerinde birka madde daha alma yapmamz gerekmektedir nk Hristiyanlar Kutsanm Tanr olarak kabul ederler. 2) Yunanca Markos Evanjelinde Byk Rabbuninin sorusu ok ak deildir ve tam olarak neyi sorduu anlalamamaktadr. Bunu daha da amak gerekirse, soru u ekilde saya ynlendirilmemitir: Sen Mesih ve Kutsanmn z olu musun? Burada soruyu sorann Byk Rabbuni olduu hesaba katlrsa, Kutsanm olann Tanr olmas olasl imkanszdr. nk Yahudiler tarihin hibir devresinde kendilerini zulmden kurtaracak olan beklenen Mesihi Tanrnn bir z olu olarak yar-tanr/yar-insan eklinde beklememilerdir. Soruyu bu ekilde anlamak, Sedusilerdeki Mesih

42 O susuyor ve cevap vermiyordu. Byk Rabbuni ona tekrar sordu: Sen Kutsanmn z olu Mesih misin? sa: Benim; ve nsanolunun bulutlar arasndan gelerek Tanrnn sana oturduunu greceksiniz., dedi.


anlayna tamamen zttr, nk ne eski Eski Ahitin kitaplarnda, ne Talmutta bunu ispatlayacak bir bilgi yer almaz. 3) Bu sorunun doruluunu, iinde barndrd elikilere ramen en zor koullarda mutlaka kabul etmek zorunda kalacaksak, bu taktirde Kutsanm ifadesiyle kast edilenin Kral Davuttan bakas olduunu kabul etmek sz konusu deildir. Ancak bu ekilde Byk Rabbuni ile sa arasnda getii iddia edilen bu diyalog tarihsel olarak kabul edilebilir. Bunun nedeni,

beklenen Mesihin Davutun soyundan gelmi olmas gerektiidir. Nitekim Eski Ahitin 2 Samuel 7:29da belirtildii gibi Davutun ailesi Tanr tarafndan kutsanmtr.43 te olay ancak bu ekilde ele alnrsa Sedusilerin gerekte neden say ldrmek istedikleri anlalabilir. Kendisinin Mesih olduunu iddia eden birisi Sedusiler iin byk bir tehdittir. nk Sedusiler Yahudileri Roma meclisinde temsil eden elit Yahudi tabakasyd. Mesihin gelip Yahudilerin onu kabul etmesi, Sedusilerin liderliini ellerinden alacakt. Aksi taktirde, bunca Yunan tanr, tanra arasnda kendini -szde- Tanrnn z olu olarak tantan biri onlar iin hi nemli deildi. 4) Btn bu aklamalar sonucunda, sann Benim cevab ancak ve ancak 3. kta anlald anlamda, yani sann mesihiyet sfatn kabul etmesi anlamnda kullanldnda doru bir anlam kazanr. Buna destek olarak ise sann havarileri ve etrafndaki dier kiilerin, onu srailin bekledii Mesih olarak kabul etmeleri bilgisidir.

Yukardaki aklamalar sonucunda, Markos 14:61-62nin say hem beklenen Mesih, hem de ayn zamanda Tanrnn z olu olduuna dair hibir delil getirmediine tnk olduk. imdi ise bu olayn Matta ve Luka Evanjellerindeki paralellerini inceleyeceiz. Yaptklar

43 Sen, Efendi, sz verdin ve Senin kutsamanla benim ailem ilelebet kutsanm olacaktr.


bunca deitirmeden sonra bu iki evanjelistin ne yaptklarn dnrsnz? Acaba sa nceki rneklerde ispatland zere saygdeer bir mritlikten Alemlerin Efendiliine srad gibi, ayn ekilde Tanrnn sevdii sradan oulluundan Onun z oulluuna ykselmi midir? Zaman kaybetmeden hemen balayalm:

Matta 26:63 sa susuyordu. Byk Rabbuni cevaben: Sakn bana senin Tanrnn z olu Mesih olduunu syleme! dedi.

Grdnz gibi Matta inanlmaz bir ekilde Davutun kutsanm ailesinden gelen Mesih inancn silip, Kutsanmn z olu yerine Tanrnn z olu ifadesini yerletirmitir. Mattann allagelmi dzeltmesi...

Ama Mattann deitirmesi bununla da snrl kalmamaktadr. Matta, Markosta yer almayan: Sakn bana senin Tanrnn z olu Mesih olduunu syleme! ksmn eklemitir. Matta bilmektedir ki bir Yahudi, bekledii Mesih olarak Tanrnn z olu olma sfatn tamamaktadr. Dolaysyla Matta, Tanrnn z olu Mesih olma iddiasn direk olarak Meryemoluna atfetmektedir.

Mattann dzeltmeleri bununla da snrl kalmamtr. Bilindii gibi Markostaki sorunun cevabna sa ne olduu tam anlalmayan, pheli bir Benim cevab vermiti. Bu cevapla sa mesihiyetini mi, yoksa Kutlanmn olu olduunu mu tastik ettii anlalamyordu. Matta ise sann cevabn: Sen syledin eklinde deitirmitir. Yani bunun anlam udur: Sen bana sorduun bu soruyla neyi kastettiysen hepsini onaylyorum. nanlmas zor bir tahrifat.

Mattann yapt deiiklikler aknlk verecek dzeydeyse, Lukannkilere eref madalyas vermek iten bile deildir. Markos ve Mattay ok dikkatlice okuyan Lukann cevab aadaki gibidir:


22:67 Eer sen Mesihsen bize syle. Fakat o onlara dedi: Sylersem bana inanmazsnz, sorarsam da cevap vermezsiniz. 69 Ama bundan sonra nsann olu, Tanrnn Kudretinin sana oturacak. 70 Onlar dediler: O zaman sen Tanrnn z olu musun? ve o onlara dedi: Siz benim olduumu sylyorsunuz!

Lukann pasaj zerinde gerekletirdii evrim aktr. Fakat biz yine de tek tek cmleleri ele alacaz. Lukann ilk yapt ey, Markostaki Sen Kutsanmn olu Mesih misin? sorusunu ikiye blmek olmutur. Bu ekilde Markos ve Mattada okuyucunun tam olarak ayramad soruyu iki para yaparak amtr. Tabii ki bunu yaparken de Mattann Kutanm olan Tanrya evirmesini unutmamtr.44 Yani sonu itibaryla artk herkes aka u soruyu okuyabilir duruma gelmitir: Sen Tanrnn z olu musun?

kinci deiiklik, gerek soruyu, yani Sen Mesih misin? sorusunu silerek onun yerine Eer sen Mesihsen bize syle eklinde deitirmesidir. Bu ekilde Luka, okuyucusunun aklndaki beklenen Mesihin ayrca Tanrnn da olu olmas gerektii elikisini silmeyi baarmtr.

nc olarak, sann Markostaki Benim yantn ve Mattadaki Sen syledin cevabn Sylersem bana inanmazsnz, sorarsam da cevap vermezsiniz eklinde deitirerek, aslnda reddedilen ksmn sann mesihiyeti olduunu vurgulamay baarmtr.45

44 Byle olmasayd 70te O zaman sen Kutsanmn olu musun? seklinde evirirdi. 45 nk birazdan da greceimiz gibi, sorunun ikinci ksmndaki Sen Tanrnn olu musun? ksmn szde Yahudiler bile tastiklemitir. Lukann izahna gre Yahudiler szde sann mesihiyetini reddetseler bile Tanrnn z olu olmasn tastik etmektedirler.


Drdnc nemli nokta sann verdii cevaptr. Sorunun Markostaki ilk versiyonunda Sen Kutsanmn z olu Mesih misin? sorusuna Benim cevabn vererek onaylayan sadece sann kendisiyken, Luka tahrif ederek aktard Sen Tanrnn z olu musun?sorusuna yant olarak, artk herkesten bu onay alarak biimde Siz benim olduumu sylyorsunuz! ksmn ilave etmitir.

Bir de az nceki paragrafta sylenenin yannda unutmamak gerekir ki Mattada bu cevap Sen syledin eklinde tekil ahs iken, Lukada evrim geirerek oul konuma gelmitir. Tek kelimeyle inanlmaz...

Son olarak, evanjellerde gerekleen bu evrimi bir de son yazlan Yuhanna Evenjelinde tespit edelim. Yuhannann, dier evanjellerde geen ve saya szde hazrlanan yol hikayesinin elikisini grdnde ne yaptn hatrlyor musunuz? Bu olayn paralelinde de ayn ekilde hareket etmitir. Yuhanna bu hadisede zorluk ve glklerle yarm anlatlabilecek elikiler grdnde bunlar tamamen silmi ve bunlarn yerine okuyucunun dikkatini datacak baka bilgiler ilave etmitir.

Bu blmmzn sonucu olarak rahatlkla unu syleyebiliriz ki, ilk yazlan Hristiyanlk kitab olan Markos Evanjeline gre sa kesinlikle Tanrnn z olu deildir. Her nasl ki, Eski ve Yeni Ahitlerde birok rnekleri grld gibi, Tanry seven ve ona balanan inananlar Onun sevdii oullarysa ayn ekilde de bu evanjele gre sa, Tanrnn sevdii bir oludur. Fakat bu terminoloji, Matta, Luka ve Yuhanna tarafndan kastl olarak Tanrnn z olu gibi gsterilmi ve gnmze kadar sa, bu versiyonu ile, Tanrnn z olu ve Kutsal Teslisin bir paras olarak ilahlatrlmtr.


IV. BLM

saya badet

Tarihin btn kesimlerinde insanlar bir veya birka ilaha inanmlar ve onlara tapnmlardr. Bu tapnma, o tapnlan varlklarn gerek ilah olup olmadn ispatlamaz; zira gnmzde de ta, toprak, kemik ve tahtadan yontulmu birok nesne, yaayan hayvan veya insana tapma dnyann deiik corafyalarnda gereklemektedir. Bu blmmzde, Alemlerin Efendilii veya Tanrnn z olu olma sfatnn gerei yanstmadnn ispatland saya gerekletirilen ibadetin tarihsel bir gerek olup olmad zerinde duracaz.

Her eyden nce hatrlamamz gerekir ki sann yeryznde yaam olduu a ve corafyada, Roma imparatorlar veya oullarna ibadet edilirdi. rnein mparator Augustus, ldrlen babas Julius Sezarn lmyle sradan insanlktan tanrla gei yaptn bildirmi ve onun adna tapnaklar ina ederek buralarda hizmet verecek din adamlar yetitirmitir. Bu politika ile imparatorlukta din birliini salayp halkn zerindeki kontroln glendirmitir. Ayrca ortaya att bu sylemden sonra da kendi tahtn garantiye alm ve bu ekilde Tanr Sezarn olu kategorisine ykselmitir.46

46 Piero A., Yeni Ahiti Anlama Rehberi (ispanyolca) Trotta, 2011:119


Ortadouda da durum bundan farkl deildi. Firavunlara, halklar tarafndan, daha dnyadayken ibadet ediliyordu. Byk skender ve Babilin eitli hkmdarlar da bir eit ilahi varlk olarak grlyor, onlara da ibadet ediliyordu. Eski Yunan Uygarlnda da baka bir eyden sz etmek mmkn deildi. Kahramanlar, savalar ve lke bykleri lmlerinden sonra yar tanr seviyesine ulayorlard.47

Btn bunlar gz nnde bulundurulacak olursa

grlecektir ki sann yaad zaman dilimi ve corafyasnda, kurtarc olduuna inanlan bir kiinin ldrlp onu Tanrnn olu olarak kabul etmek sradan bir durumdu. Fakat tekrar hatrlatalm ki, bizim bu almada zerinde younlatmz mevzu, sann tarih boyunca nesiller tarafndan nasl tanrlk seviyesine karld deil, kronolojik srasyla evanjellerin Meryemolunu nasl tanrlatrddr. Bunun iin almamza tekrar Markos Evenjelinden balayalm.

ncelikle belirtelim ki 5:6 hari Markos Evenjelinin hibir pasajnda saya ibadet edildii veya tapld bilgisi mevcut deildir. Daha bandan, saya Markos Evanjeli yazld zamanlarda taplmad aikardr. Fakat bu kitapta, baz aratrmaclarn muhtemelen itiraz edebilecei drt adet kritik diyebileceimiz pasaj sz konusudur. Bunlar tek tek ele almadan nce ifade etmemiz gereken bulgu, sz edilecek pasajlarn hibirinde tapma veya ibadet etme fiilinin gemediidir. Kullanlan fiil ayaklarna kapanma anlamlarna gelen , CC, , kelimeleridir. Ne yazk ki baz evirmenler bu metinleri yanl evirerek buna tapma, ibadet etme anlam yklemilerdir. Halbuki bir insann ayaklarna kapanma, o insana ibadet etme veya tapnma

47 Piero A., Yeni Ahiti Anlama Rehberi (ispanyolca) Trotta, 2011:119


anlamna gelmez. Eski alarda birok muhta insan dilenmek veya bir kar elde etmek iin gllerin ayaklarna kapanrlard. Ayrca bu ekilde, kendileri veya yaknlar iin verilen idam hkmnden vazgeirmek iin hkmdarlarn ayaklarna kapanrlard. Gnmzde de maalesef baz nc dnya lkelerinde zengin ve gllerin nnde bu ekilde yere kapanma veya nnde diz kme, eilme fiili gerekletirilmektedir. Bu aklamadan sonra imdi Markosdaki pasajlara geelim.

Markos 3:11 Habis ruhlar onu grnce ayaklarna kapandlar ve Sen Tanrnn z olusun dediler.

Bu kitabn ikinci blmnde de aratrdmz bu pasajda sann ayaklarna kapanma fiili kt ruhlu veya bu gnk tabiriyle zihinsel zrl veya izofrenik hastalar tarafndan gerekletirilmektedir. Dolaysyla objektif deildir ve ilgimiz dndadr.

Markos 5:22 Bu srada havra yneticilerinden Yair adnda biri geldi. say grnce ayaklarna kapand, Kk kzm can ekiiyor. Gelip ellerini onun zerine koy da kurtulsun, yaasn! diye yalvard.

Az nceki rnein tam zdd olarak, bu sefer ele aldmz vaka akl banda Musevi bir havra yneticisine ait. Fakat grld gibi bu bir tapnma olay deil, lm deinde olan kznn, etrafta bu tip insanlar tekrar hayata kazandrmasyla n salm rabbuniye iten bir yalvarma eylemi. Hangi evlat sahibi bir baba, ocuunu lmden kurtarmas iin byle bir insann ayaklarna kapanmazd? Bu kesinlikle bir tapnma eylemi deildir. Tapnma, sakin kafayla tapnma eyleminde bulunma niyetiyle gerekletirilir. Dolaysyla bu pasaj da tamamyla kontekst ddr.


Markos 5: 32 sa kendisine dokunan grmek iin evresine baknd. 33 Kadn da kendisindeki deiiklii biliyordu. Korkuyla titreyerek geldi, sann ayaklarna kapand ve Ona btn gerei anlatt. 34 sa ona, Kzm dedi, mann seni kurtard. Esenlikle git. Aclarn son bulsun.

Bu hadise on iki senedir bir yarasndan srekli kan kaybeden bir kadn ile ilgilidir. Evanjelistin bildirdiine gre kadn, etrafta hastalar iyiletirmesiyle n salan saya sadece bir dokunma ile ifa bulacana inanyordu. Ve nitekim de yle oldu, fakat sknt sann kendisine dokunan bu kadn aratrmasyla balad nk kadn ondan izin almamt. sann yanndakiler kadnn nerde olduunu sorgulamaya baladlar. Kadn bunun farkna varnca korkusundan tir tir titremeye balad nk etrafndakilerin ona ikence edeceini dnyordu. te tam bu srada kadn, sann nne geip ayaklarna kapand ve ona ikence etmemesi iin hadiseyi saya anlatt. Bunun zerine de Meryemolu kadn salverdi.

Grld gibi bu olayn saya tapnma ile hibir ilgisi yoktur, bilakis tapnma bir yana, can derdiyle megul bir kadnn cann kurtarmak iin ezildii bir hadiseyi anlatmaktadr. Eer kadnn amac saya tapmak olsayd, daha ona dokunmadan ve kimseler ona kzmak iin araya gememiken bu eylemi gerekletirirdi. Ama byle olmad nk kadn sann Tanr olduunu aklndan bile geirmemiti.

Markos 7:25 Kk kz kt ruha tutulmu bir kadn, sayla ilgili haberi duyar duymaz geldi, ayaklarna kapand. 26 Rum olan bu kadn Suriye-Fenike rkndand. Kzndan cini karmas iin saya rica etti.

Bu olayda anlatlan durum, az nce havra yneticisinin bandan geen olaya ok benzemektedir.


Ailesinin herhangi bir ferdinde bipolar veya izofreni olan bir kii, evde gnlk yaanan skntlar ve ikenceyi yakndan kavrayabilir.

Bilindii gibi sann evanjellerde anlatlan dier zellii kt ruhlar insanlarndan vcudundan karmasdr. Halk arasnda bu ile itigal eden kiilere cinci hoca ismi de verilir ve sa evanjellere gre yaad blgede bu iin en iyi ustalarndan biri olarak n sahibi olmutur. Btn bunlar gz nnde bulundurduumuzda, bu hadisede kadnn sann ayaklarna kapanmas kesinlikle bir tapnma anlamna gelmemektedir. Hatta kadnn aresizlii yle had safhaya ulamtr ki 7:28den hatrlayacanz gibi, kadn kendisini kpek kadar drecek bir mertebeye indirerek rabbuniden bunu rica etmitir. Dolaysyla bu hadisten de saya ibadet edildii zannna varlamaz. imdi ise Markosta saya ibadet edilmesi bilgisi bulunan tek pasaj ele alalm:

Markos 5:1 Gln kar yakasna, Gerasallarn memleketine vardlar. 2 sa tekneden iner inmez, habis (kt) ruhlu bir adam mezarlk maaralardan kp Onu karlad. 3 Mezarlarn iinde yaayan bu adam artk kimse zincirle bile bal tutamyordu. 4 Birok kez zincir ve ksteklerle baland halde, zincirleri koparm, kstekleri paralamt. Hi kimse ona hkmedemiyordu. 5 Gece gndz mezarlarda, dalarda barp duruyor, kendini talarla yaralyordu. 6 Uzaktan say grnce koup geldi, Ona tapnd.

III. Blmde saya Sen Tanrnn (z) olusun! eklinde hitap edenlerin sadece habis ruhlu olduunu gzlemleyebilmi okuyucumuzun dikkatini ektiyse, aynen Markos 5:1-6da da saya tapnma iini gerekletirenler izofrenik hasta olan bir kiidir.


Yukarda Markosta ilk bata belirttiimiz drt rnei de Tapma, ibadet etme fiil kelimesi kullanlmamasna ramen inceledik ve kesin olarak yaptmz analiz sonucu sann ayaklarna kapanma fiilinin bir ibadet olmadna ahit olduk. Bunun yannda saya tapma olaynn tek gerekletii 5:1-6da da bu fiili gerekletiren ahsn akli dengesinin yerinde olmadn gzlemledik. lk yazlan evanjelde sadece ruh hastalar saya ibadet etmesine ramen, nasl olur da akl banda insanlar ayn fiili gerekletirebilirler? ayet Markos Evanjelinden sonra baka hibir evanjel yazlmam olsayd, gnmz Hristiyanlnda hibir inanan saya ne ibadet ederdi, ne de ona Tanrnn (z) oludur! eklinde hitap ederdi. nk Markosta bunlar yapanlar sadece ruh hastalar izofrenik vakalar, akl banda insanlar deil. imdi aratrmamza dier evanjelleri ele alarak devam edeceiz. Okuyucumuz byk bir ihtimalle srada hangi evanjelin inceleneceini tahmin etmektedir. Nitekim bu evanjelde saya tapma, ibadet etme fiili tam tamna kullanlmtr. Balayalm:

Matta 2:11 Eve girip ocuu annesi Meryemle birlikte grnce yere kapanarak Ona tapndlar. Hazinelerini ap Ona armaan olarak altn, gnnk ve mr sundular.

Ele aldmz ilk pasaj dou lkelerinden gelen mo ismindeki din adamlarnn Meryemden doan bebee tapnma hadisesidir. Burada bahsedilmek istenen Dou lkesi bugnk randr. ncelikle sylememiz gerekir ki bu hadisenin hibir kanonik evanjelde paraleli yoktur. Aratrmamza geelim:

En byk tanrlar Ahura Mazda isimli enoteist bir din olan Zerdtlkte din adamlarna verilen isim modur. Bu kelime Yunancaya kelimesiyle gemi ve Latin alfabesiyle yazlmnda magus eklinde fonetik deer bulmutur. Yunancadaki anlam bycdr. Bunun sebebi, Zerdtlk dinine daha sa zamannda


byclk, astrolojik ve demonyolojik48 konseptlerin girmi olmasdr. Dolaysyla sz edildii gibi sann doum esnasnda gerekten de mucizevi olarak gkyznde bir yldz kaymas gerekletiyse, bunun nedenini ilk aratracak kiiler molardr ve bu molarn yldz kaymasna sebep olan ocuun nnde tapnmalar da son derece doaldr nk Zerdtlkte Ahura Mazda tanrsndan daha kk olan ve ibadet edilen daha birok tanrya ibadet edilir.49 nsana tapnma, Musevilikte yeri olmayan bir hadisedir. Ayrca tekrar etmek gerekecek olursa, Mattada anlatlan bu hadisenin Luka ve Yuhannada paraleli de bulunmamaktadr.

Fakat Mattann bu hadiseyi anlatmadaki ilham ans eseri deildir. Pavlusun Dini alt balkl yaynlanacak eserin Pavlus blmnde, Pavlusun Zerdtlk dininden etkilendii ve akidesindeki zerdt konseptlerini, kurduu dinin oluumun mensuplarna rettiinden bahsedilecektir. Fakat bu konuyu daha fazla amadan Mattadaki dier pasajlar zerindeki aratrmamza geri dnelim.

Matta 9:18 sa onlara bu szleri sylerken bir havra yneticisi gelip ona tapnarak, Kzm az nce ld. Ama sen gelip elini onun zerine

koyarsan, dirilecek dedi.

Bu pasajn paralelini az nce Markos 5:22de ele almtk. Aradaki tek fark ilk yazlan evanjelde havra yneticisinin hibir ekilde saya tapnma amacnn olmamasyd. Allagelmi bir ekilde Mattann yazar ayn olay kendi evanjelinde kaleme aldnda

48 eytan bilimi. 49 Ardvrfnme Zerdtlk inancnn ana kaynaklarndandr. Bu kitapta az nce sz edilen bilgilere ulaabilirsiniz.


ayaklarna kapanma ifadesini deitirip tapnma ekline dntrmtr.50

Matta 14:33 Onlar tekneye bindikten sonra rzgar dindi. 33 Teknedekiler, Sen gerekten Tanrnn olusun diyerek Ona tapndlar.

Bu hadise, sann etrafndakilerin yksek dalgalar arasnda, frtnal bir havada sann su stnde yrdn grmelerinden sonra gereklemitir. Mattaya gre sann beraberindekiler frtnadan kurtulduktan sonra ona Sen Tanrnn olusun deyip, sonra da ona tapndlar. imdi bu olay analiz edelim.

Psikoloji bilimi, zorluk anlarnda gerekten, hakikaten, vs... gibi destek kelimelerini kullananlar muhtemel yalanc eklinde snflandrr ve bu tr ifadeleri blf veya uydurma bilgileri doru bilgilerden ayrt etmede kullanr.51 nceki blmlerde Mattann kelimeleri soukkanllkla, rahatlkla nasl deitirdiine ahit olmutuk. Burada kulland forml yine 27:54te kullanaca Sen gerekten Tanrnn olusun formlnn aynsdr. Fakat imdi k noktamza geri dnelim. Mattann bahsettii sann suda yrme hadisesinin Markos Evenjelinde de paraleli vardr; grelim:

Markos 6:54 Onlar tekneden inince, halk say hemen tand.

imdi tekrar Mattaya bakalm:

Matta 14:33 Teknedekiler, Sen gerekten Tanrnn olusun diyerek ona tapndlar.

50 Gnmz Trke Yeni Ahit evirilerinden bazlar bu pasaj tapnma olarak evirmemektedir, halbuki orjjinal Yunanca metinde bu ifade yer almaktadr. 51 Martnez Selva J.M., Yalanc psikolojisi (spanyolca), Paids, Barcelona, 2005:92


Tartlamayacak bir ekilde Musevi bir Elinin tanrlatrlma ilemini apak bir ekilde gzler nne serdik. Matta, uydurduu bu hadisle, Tanrya ibadet eden say Tanrya ortak ederek ona tapnmay balatmtr.

Matta 15:25 Kadn ise yaklap, Ya Rab, bana yardm et! diyerek Ona tapnd.

Orjinali Markos 7:25te yer alan bu pasajda, kt ruha kaplm kadn kznn iyilemesi iin saya szde tapnyor. Halbuki ilk yazlan evanjelde az nce de belirttiiiz gibi Meryemoluna tapnma sz konusu deildi. Matta her zamanki gibi kelime oyunlaryla say tanrsallatrmaya gayret gstermi.

Matta 28:9 sa anszn karlarna kt, Selam! dedi. Yaklap sann ayaklarna sarlarak ona tapndlar.

Yukarda sz edilen, sann ldkten sonra dirilip talebeleriyle tekrar grme hadisesi Markos Evenjelinde 16:9da mevcuttur:

sa, haftann ilk gn sabah erkenden dirildii zaman nce Mecdelli Meryeme grnd. Ondan yedi cin kovmutu. 10 Meryem gitti, sayla bulunmu olan, imdiyse yas tutup gzya dken rencilerine haberi verdi. 11 Ne var ki onlar, sann yaadn, Meryeme grndn duyunca inanmadlar.

Matta her zamanki gibi bilgisini ald kayna Markosta bahsedilen bu hadiseyi dzeltmitir. Bilindii gibi Markos Evenjelinde sa dirildikten sonra sadece Mecdelli Meryeme gzkmtr. Matta ise bu mucizenin zorluunu grdnden evanjeline yine Meryem isimli baka bir bayan daha tank olarak eklemitir.52 kinci olarak, Markosta Mecdelli Meryeme

52 Mat 28:1


sann dirilii konusunda hznl ruh haletiyle inanmayan talebelerin ruh haletini deitirerek bu sefer sann ayaklarna kapanan mutlu talebeler portresi izerek okuyanlarn dncelerine sunmutur. nc ve son olarak da ona tapndlar ifadesini ekleyerek mthi bir teolojik mutasyona imza atmtr. Mattann teolojik ajandasna bir kez daha ahit olduk.

Matta 28:17 say grdkleri zaman ona tapndlar. Ama bazlar kuku iindeydi.

Bu, Markosta paraleli olmayan bir hadisedir. Fakat 2. evanjelistin bu kadar kolaylkla yeni hadiseler rettiine ahit olduktan sonra bu tapnma hadisesinin de bir icat olduunu varsaymak iten bile deildir. Ayrca Markos Mecdelli Meryeme inanmayanlarn saysn sann btn dier talebeleri gibiymi gibi aksettirirken, Matta bunu bazlar olarak deitirerek sann ldkten sonra dirilmesi hadisesine herhangi bir kukuyla baklmasnn nne gemeye almtr.

Sonu itibariyle tekrar ispatland ki yazlan ilk evanjel olan Markosta saya tapldna dair tek bir bilgi dahi yoktur. Bu, tamamen Mattann rettii yeni bilgilerdir. Bundan sonraki evanjelleri aratrmaya gerek bile kalmamtr nk bu iki evanjelin kyaslanmasnda sonuca ulalmtr.


V. BLM

Gnahlar Tanr M Yoksa sa M Balar?

Bu soruya cevap vermek iin Eski Ahitin rnek gsterilmesi yeterlidir. Grlecektir ki Tanrdan bakas gnahlar balayamaz. Fakat Markos Evenjelinde yer alan mucize dolaysyla Hristiyanlk teolojisi, sann insanlarn gnahlarn balayabildiine inanmaktadr. imdi bu mucizeyi Markosta anlatlan ekliyle detaylar ile birlikte inceleyelim:

Markos 2:4 Kalabalktan Ona yaklaamadklar iin, bulunduu yerin zerindeki dam delip aarak felliyi stnde yatt ilteyle birlikte aa indirdiler. 5 sa onlarn imann grnce felliye, Olum, gnahlarn baland dedi.

ncelikle buradaki amacmzn sann felliyi mucizevi bir ekilde iyiletirip iyiletirmediini aratrmak olmadn hatrlatalm. Asl aratracamz hadise, bu mucizevi olayn evanjelist tarafndan ne ekilde anlatldn tespit ederek, planlad teolojik hesaplar ortaya karmak olacaktr.

Marcos 2:5i analiz ederken 2:10u gz nnde bulundurmalyz: Ne var ki, nsanolunun yeryznde gnahlar balama yetkisine sahip olduunu bilesiniz diye...

Bu iki pasaj grdkten sonra iki deiik hadiseden bahsedebiliriz: Birincisi sann felliye gnahlarnn balanm olduunu bildirmesi, ikincisinde ise sann gnahlar bizzat kendisinin balama yetkisi olduunu


bildirmesi. Sz edilen ikinci ksmn dayanak noktas 7. pasajda muhtemelen Farisilerin Bu adam neden byle konuuyor? Tanrya kfrediyor! Tanrdan baka kim gnahlar balayabilir? sorusudur.

Aratrmac eer dikkat ederse, sa Markos Evanjelinde bu felliden baka kimseye gnahlarnn balandn bildirmemektedir. Burada ok nemli olan, gnahlar balanan kiinin, ciddi rahatszlk geiren bir ahs olmasdr. Eski Ahitle biraz aina olmu bir kii, srailoullarnn yzyllar boyunca Tanr tarafndan gnahlar arndrmak amacyla ne kadar ikence, katliam, diaspora ve zulm grdklerini bilir. Hatta Eyp peygamberin bile iman snanm ve kendisine ok ciddi bir hastalk gnderilerek Tanrya olan ball test edilmitir. srailoullarnn bu tip ilahi snavlar konusunda Eski Ahitteki birok rnekten biri aadaki gibidir:

Eyb 22:6 nk kardelerinden nedensiz rehin alyor, onlar soyuyordun. 7 Yorguna su iirmedin, atan ekmei esirgedin; 8 lkeye bileinle sahip oldun, saygn biri olarak orada yaadn. 9 Dul kadnlar eli bo evirdin, kszlerin kolunu kanadn krdn. 10 Bu yzden her yann tuzaklarla evrili, anszn gelen korkuyla ylyorsun, 11 her ey kararyor, gremez oluyorsun, seller altna alyor seni.

Bu konuyu kavradktan sonra sa ile felli arasndaki diyaloa dnelim. sa felliye u ekilde hitap etmitir: Olum, gnahlarn baland, bu ekilde deil: Ben, sa, senin gnahlarn balyorum. Bu ikisinin arasnda ok byk fark vardr. Eski Ahitte musibetlere, hastalklara, felaketlere kar sabr gsterildiinde Tanr tarafndan balanlacana, temize karlacana dair rnekler mevcuttur:

Eyp 23:10 Ama O tuttuum yolu biliyor, beni snadnda altn gibi saflanacam. 11 Admlarn


yakndan izledim, sapmadan yolunu tuttum. 12 Azndan kan buyruklardan ayrlmadm, gnlk ekmeimden ok azndan kan szlere deer verdim.

Aka grld gibi, ok iddetli hastalk snavna tutulan Eyp, bu snav baaryla gemi ve hatalarndan arnp Tanrnn gznde saf altn gibi deerlenmitir. Tanrnn bu zelliini bilen birisi olarak sa, tabii ki imandan ayrlmayan felliye Eyp gibi Tanr tarafndan balandn bildirmitir. Zaten nceden de vurguladmz gibi, baka hibir yerde baka bir kiiye gnahlarnn baland mjdesini de vermemitir. Yani sonu olarak burada gnah balayan sa deildir, kullarn snayan Tanrdr.53

Bylelikle Markos 2:10da belirtilen Ne var ki, nsanolunun yeryznde gnahlar balama yetkisine sahip olduunu bilesiniz diye... kesinlikle tarihi bir hadis deildir, Markosun teolojik hedefini yanstmaktadr. Bu ise armha gerilerek tamamen bir fiyasko ile biten mrnn aslnda bir fiyasko ile bitmediini, bi

Documents

Evanjellerdeki Evrim Teorisi