Çevresel Piyasalar ve Karbon Piyasası

By: Avni ÇEBİ

Date: 02/11/2017

Venue: Haliç Kongre Merkezi

Environmental Markets and the Carbon Market

Sera Gazları Kaynaklı Küresel İklim Değişikliği ve Sonuçları Sera Gazı Salınımı Kaynakları - Enerji Üretiminin Sera Gazları Emisyonlarındaki Payı

İklim Değişikliğiyle Mücadeleyi Hedefleyen Uluslararası Anlaşmalar BM İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi

Kyoto Protokolü

Paris Anlaşması

Emisyon Azaltım Mekanizmaları (Çevresel Piyasalar) Emisyon Ticaret Sistemi

Dünyada Karbon Fiyatlandırma Faaliyetleri

Yenilenebilir Enerji ve Enerji Verimliliği Sertifikaları (Yeşil ve Beyaz Sertifikalar)

Türkiye’de İlgili Mevzuat ve Kurumlar

Gündem

Sera Gazları Kaynaklı Küresel İklim Değişikliği ve Sonuçları

• Küresel ortalama sıcaklıklarda, sanayileşme öncesi döneme kıyasla 2016 yılı sonu itibarıyla 1.1°C artış* meydana gelmiş durumda

• Sera gazı emisyonlarının mevcut artış hızı sürerse sıcaklık artışı 2060’ta 4°C’yi, 2100’de ise 6°C’yi bulabilir

• Mevcut ve gelecekte

geliştirilecek politikaların nihai amacı sıcaklık artışını 1.5°C - 2°C ile sınırlamak

Sera Gazları Emisyonları Kaynaklı Küresel Isınma

© World Meteorological Organisation 2017, WMO Statement on the State of the Global Climate in 2016

Sera Gazları

Gaz Troposferik

Konsantrasyon (1000-1750)

Troposferik Konsantrasyon

(mevcut durumda)

Atmosferik Ömrü (yıl)

100 yıllık küresel ısınma potansiyeli

(karbondioksit eşdeğeri)

Karbondioksit (CO2) 280 ppm 400 ppm 50-200 1

Metan (CH4) 0,7 ppm 1,875 ppm 12 25

Diazot Monoksit (N2O) 0,270 ppm 0,321 ppm 114 296

Perflorometan (CF4) 40 ppt 80 ppt >50.000 5.700

Kükürt-hekzaflorür (SF6) 0 4,2 ppt 3200 24.000

*Kaynak: IPCC – Intergovernmental Panel on Climate Change *ppm: milyonda bir, *ppt: trilyonda bir

İklim Değişikliğinin Etkileri

•Ozon tabakasının incelmesi

•Su arzının daralması

•Deniz seviyesinin yükselmesi

•Türlerin neslinin tükenmesi

•Hava kirliliği artışı

•Çölleşme

Çevresel Etkiler

•Sağlık

•Gıda

•Göç

•Yoksulluk

•Enerji talebi

Sosyo-Ekonomik

Etkiler

İklim Sapması (Climate Departure): Belirli bir bölgede iklimin olağan seyrinden çıkması ve iklimin kalıcı olarak değişmesi Kritik Eşik; Atmosferdeki CO2 konsantrasyonun 450 ppm’e* ulaşması ve küresel sıcaklık artışının 2°C olması

İklim Sapması ve İklim Değişikliğinin Sonuçları

• En büyük pay, enerji kullanımından kaynaklı emisyonlar

• Tarım: Besi hayvancılığı ve pirinç üretimi (CH4 ve N2O)

• Enerji üretimi dışında endüstriyel süreçler: Florinli gazlar ve N2O

• Diğer emisyon kaynakları: Biyokütle, atıklar, yanma sonrası, kimyasal süreçler

Faaliyet Bazında Küresel Emisyon Kaynakları

İnsan Faaliyetleri Kaynaklı Küresel Sera Gazı Emisyonlarının Payları

Enerji

Diğer

Tarım

Endüstriyel Süreçler

%7

© OECD/IEA 2016, CO2 emissions from fuel combustion – Highlights, IEA Publishing. Licence: www.iea.org/t&c

• Elektrik ve ısınma + Ulaşım %75

• Diğer: Tarım/ormancılık, enerji (elektrik ve ısınma hariç), balıkçılık vb.

Sektör Bazında Küresel Emisyonlar

Sektör bazında yakıt kaynaklı küresel karbondioksit emisyonları - 2014

Hizmet Sektörü Diğer

Mesken

Sanayi %19

Ulaşım %23

Elektrik ve Isınma

%42 Hizmet

%8

Diğer %5

Mesken %11

Sanayi

Ulaşım

© OECD/IEA 2016, CO2 emissions from fuel combustion – Highlights, IEA Publishing. Licence: www.iea.org/t&c

• Küresel CO2 emisyonlarının %28’i Çin kaynaklı

• ABD: %16

• Küresel emisyonların üçte ikisi 10 ülke tarafından yapılıyor.

Bölge Bazında Küresel Emisyonlar

Bölge Bazında CO2 Emisyonları - 2014

Afrika

Latin Amerika

Asya-Okyanusya

Ortadoğu

EIT (Geçiş Ekonomileri)

Avrupa Çin Hariç

Asya

Kuzey Amerika %18

Çin

Diğer %6

İklim Değişikliğiyle Mücadeleyi Hedefleyen Uluslararası Anlaşmalar

Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi (1992)

• 1994 yılında yürürlüğe girmiş, 2004 yılında Türkiye sözleşmeye taraf olmuştur.

• Çerçeve sözleşme; genel kurallar, esaslar ve yükümlülükler

• Nihai amacı; sera gazı birikimlerini tehlikeli eşikte durdurmaktır.

• 194 ülke sözleşmeye taraftır.

• Her yıl taraflar konferansı toplanır (COP - the Conference of the Parties)

• 3. Taraflar Konferansı (COP3) Kyoto Protokolü

• 21. Taraflar Konferansı (COP21) Paris Anlaşması

Uluslararası Anlaşmalar

Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği

Çerçeve Sözleşmesi - 1992

Kyoto Protokolü -

1997

Paris Anlaşması -

2015

• 1997 Kyoto COP3 zirvesi

• Tepeden tabana (Top-Down) yaklaşım

• Sanayileşmiş ülke taraflarına bağlayıcı azaltım yükümlülükleri

• İlk taahhüt dönemi (2008-2012): 1990 yılı emisyonlarından %5 azaltım

• 2009 yılında taraf olan Türkiye’nin sayısallaştırılmış emisyon sınırlandırma / azaltım taahhüdü yok

• İkinci taahhüt dönemi (2013-2020), 1990 yılına kıyasla %18 azaltım

• ABD, Japonya, Rusya ve Yeni Zelanda ikinci taahhüt döneminde yer almamıştır.

Uluslararası Anlaşmalar

• 2015 Paris COP21 zirvesi

• Sıcaklık artışının 2°C’yle sınırlandırılması

• Tabandan tepeye (Bottom-Up) yaklaşım

• Gönüllü olarak Anlaşmaya taraf olan ülkelerin emisyon azaltımı için ‘’Niyet Edilen Ulusal Olarak Belirlenmiş Katkı’’ (Intended Nationally Determined Contributions – INDC) ilan etmesi

• Türkiye’nin INDC beyanı; 2030 yılında referans senaryoya kıyasla %21 azaltım hedefi

• 2016’da Marakeş’te düzenlenen COP22 zirvesi ile uygulama süreci ve zaman kısıtları belirlenmiştir.

Paris Anlaşması - 2015 Kyoto Protokolü - 1997

*Kaynak: T.C. Dışişleri Bakanlığı Resmi İnternet Sitesi

• Türkiye INDC hedefleri kapsamında enerji sanayi ulaşım konularında hedefler belirlemiştir.

• Enerji hedefleri • Güneş enerjisi

kapasitesi10 GW (2030)

• Rüzgar enerjisi kapasitesi 16 GW (2030)

• Tüm hidrolik kapasite

• 1 nükleer santral (2030)

• Max. %15 kayıp (2030)

Türkiye Ulusal Katkı Beyanı

Kurulu Biyokütle Kapasitesi 0,5 GW 1 GW Kurulu Jeotermal Kapasitesi 0,8 GW 1 GW Kurulu Güneş Kapasitesi 1,7 GW 5 GW Kurulu Rüzgar Kapasitesi 6,3 GW 20 GW Kurulu Hidro Kapasitesi 27 GW 34 GW

Türkiye’nin 2023 YEK Hedefleri

0

5

10

15

20

25

30

35

Biyokütle Jeotermal Güneş Rüzgar Hidro

0,5 0,8 1,7

6,3

27

1 1

5

20

34

2023 Hedef Tablosu

2017 2023

Toplam Kurulu Güç 81 GW 125 GW

Türkiye’de Gönüllü Karbon Piyasası

Gönüllü Karbon Piyasası’nda ticareti yapılan emisyon sertifikalarına Gönüllü Emisyon Azaltım (Voluntary Emission Reduction) sertifikası adı verilmektedir. Türkiye’de 300’ü aşkın yenilenebilir enerji projesi, Gönüllü Emisyon Azaltım sertifikalarını elde etmek amacıyla çalışmalarına devam etmektedir.

Emisyon Azaltım Mekanizmaları (Çevresel Piyasalar)

Piyasa Temelli • Karbon Vergisi

• Emisyon Ticaret Sistemi

• Yenilenebilir Enerji Sertifikaları (Yeşil Sertifikalar)

• Enerji Verimliliği Sertifikaları (Beyaz Sertifikalar)

Çevresel Piyasalar

Piyasa Temelli Olmayan • Yenilenebilir Enerji Destekleri

• Enerji Verimliliği Teşvikleri

• Yeşil Havalimanı Programı

• Düşük Emisyonlu Araç Teşviki

• vb….

Enerji Piyasaları İşletmecisi olan EPİAŞ’ta piyasa temelli azaltım yöntemleri çevresel piyasalar başlığı altında çalışılmaktadır.

INDC hedefleri için azaltım mekanizmaları

*18-19/01/2016 PMR Projesi Çalıştayı Sunumları

Çevresel Piyasalar

•Belirli bir coğrafi sınır ve zaman zarfında, belirlenen sektörlerin yapabileceği emisyonların üst bir sınır ile belirlendiği ve emisyon miktarlarının tahsisatı ve ticaretine dayalı bir emisyon azaltım mekanizması

Emisyon Ticaret Sistemi

•Alınıp satılabilir yenilenebilir enerji sertifikalarının piyasaya sürülmesine dayalı bir mekanizma

Yenilenebilir Enerji Sertifikaları

(Yeşil Sertifikalar)

•Enerji verimliliği adına belirli bir oranda enerji tasarrufunun (kWh elektrik enerjisi, ton eşdeğer petrol enerjisi, metreküp doğalgaz enerjisi) yapıldığının sertifikalandığı belgenin piyasaya sürülmesi ve ticaretine dayalı bir mekanizma

Enerji Verimliliği Sertifikaları

(Beyaz Sertifikalar)

*Kaynak: PMR Projesi Çalıştayı Sunumları

Karbon Fiyatlandırma Faaliyetleri

*World Bank, Ecofys and Vivid Economics, 2016. State and Trends of Carbon Pricing 2016 (October), by World Bank, Washington, DC. http://hdl.handle.net/10986/25160

Karbon vergisi uygulanıyor veya uygulanması planlanmış

ETS veya karbon vergisinin uygulanması düşünülüyor

ETS ve karbon vergisi uygulanıyor veya planlanmış

ETS uygulanıyor veya planlanmış, karbon vergisi düşünülüyor

Karbon vergisi uygulanıyor veya uygulanması planlanmış, ETS’nin uygulanması düşünülüyor

ETS uygulanıyor veya uygulanması planlanmış

Dünya Karbon Piyasası Büyüklüğü - Zorunlu ve Gönüllü

World Carbon Markets 2010-2015. Total value, volumes by segment. Source: Thomson Reuters

Dünya gönüllü karbon (VER) piyasalarının hacmi Zorunlu Karbon Piyasalarının % 1 kadardır toplam iş hacmi 570 Milyon USD civarındadır

• Tanım: Belirli bir coğrafi sınır ve zaman zarfında, belirlenen sektörlerin yapabileceği emisyonların üst bir sınır ile belirlendiği ve emisyon miktarlarının tahsisatı ve ticaretine dayalı bir emisyon azaltım mekanizmasıdır.

• Emisyon ticareti sistemi, emisyon üst sınırı ile azaltım miktarını önceliklendirir.

• Uygun maliyetli azaltım esnekliği sağlar.

• Emisyon miktarları açık arttırma, ücretsiz yada karma bir şekilde tahsisat yapılabilir.

Çevresel Piyasalar: Emisyon Ticaret Sistemi

Emisyon üst sınırı çevresel sonucu garanti eder

Katılımcılar emisyon tahsislerini alıp satabilirler; dolayısıyla piyasa en maliyet etkin azaltımları bulur

*Kaynak: 18-19/01/2016 PMR Projesi Çalıştayı Sunumları

28 AB ülkesi + Liechtenstein, Malta, İzlanda : 31 ülke

Kapsadığı sera gazları: CO2, N2O, PFC

Kapsadığı sektörler: Enerji, ağır sanayi ve havacılık (2012 sonrası)

Dahil olan tesis sayısı: yaklaşık 11000

ETS tahsisat yöntemi: açık attırma ve ücretsiz tahsisat (rekabet açısından kritik sektörler için)

Toplam emisyonların %45’ini kapsıyor.

Azaltım Hedefleri:

2020: –20%,

2030: –40% (1990 yılına kıyasla)

Avrupa Birliği Emisyon Ticaret Sistemi

Dünya Bankası tarafından desteklenen Karbon Piyasalarına Hazırlık Ortaklığı Programı’na katılarak kurumsal kapasite gelişimi

Emisyon tahsisat ihalelerinin gerçekleştirildiği Avrupa Enerji Borsası (European Energy Exchange-EEX) sistemlerinin incelenmesi

Emisyon Ticaret Mekanizması için 2016-2020 EPİAŞ Stratejik Planında yol haritasının ortaya konulması

Politika yapıcıların karbon fiyatlandırması kararı; Emisyon Ticaret Sistemi ve/veya Karbon Vergisi

EPİAŞ’ın icracı kurum olarak Karbon Piyasaları işletmecisi olması

Çevresel Piyasalar: Emisyon Ticaret Sistemi Çalışmaları

*2016-2020 EPİAŞ Stratejik Planı https://www.epias.com.tr/wp-content/uploads/2016/12/2016-2020_Epias_Stratejik_Plani-1.pdf

Alınıp satılabilir yenilenebilir enerji sertifikalarının belirli bir piyasada ticaretinin yapılmasına dayalı bir mekanizma

Sertifika arzı; yenilenebilir enerji kaynaklarından elektrik enerjisi üreten tesisler

1 MWh üretim = 1 Yeşil Sertifika

Sertifika talebi; yeşil enerji tüketmek isteyen tüketiciler ve yeşil enerji ürünleri sunmak isteyen tedarikçiler

Çevresel Piyasalar: Yeşil Sertifikalar

Kota ve kaynak takibine dayalı sertifika sistemleri; Kota Sistemi; tedarik şirketlerinin tedarik ettikleri enerji miktarının bir kısmının yenilebilir kaynaklı olması Kaynak Takibi; satılan veya kullanılan enerjinin kaynağının belirlenmesi ve takip edilmesi Sertifikaların organize piyasalarda veya tezgah-üstü ticareti

Guarantess of Origin (GoO) Sistemi;

Avrupa Birliği Yenilenebilir Enerji Direktifinin (2009/28/EC ) 15. Bendinde üye ülkelerde Kaynak Garantisi sistemini uygulanması

Elektrik tedarikçilerinin nihai tüketicilere sağladığı elektrik enerjisinin yenilebilir kaynak oranı gösterim zorunluluğu

Sertifika veren ulusal kurumlar; enerji borsaları, iletim şebekesi işletmecileri veya düzenleyici kurumlar

AB Kaynak Garantisi Sistemi-Guarantees of Origin

Association of Issuing Bodies (AIB); Ulusal sicil-kayıt sistemlerinin bağlandığı ortak AB sicil-

kayıt sisteminin yürütülmesi GoO sertifika standardlarının EECS’e (European Energy

Certificate System) göre güncellenmesi AB çapında sertifikalandırılan enerji miktarının ve artık

bakiyenin hesaplanması

Katılımın gönüllük esasına dayalı olduğu ve kaynak takibi temelli yeşil sertifika sistemi.

Amaçlar;

Yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı üretilen elektrik enerjinin takibinin yapılması;

Yeşil elektrik tüketim talepleri için ürünler geliştirilmesi

Yeşil enerji sertifikalandırılmasında standartlaşma

Yürütülen Çalışmalar

Çevresel Piyasalar: Yeşil Sertifika Sistemi Çalışmaları

• ETKB - Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü tarafından 2014 yılında çalışmaların başlatılması;

• EPİAŞ’ın kurulması; Gönüllü Yeşil Sertifika Sistemi çalışmalarına paydaş olunması - 2016-2020 Stratejik Planında Gönüllü Yeşil Sertifika Sistemi için yol haritası çıkarılması

• ETKB-YEGM tarafından büyük kurumsal tüketicilere ve tedarik şirketlerine yönelik ‘Yeşil Elektrik’ ürünü anketi yapılması

• 19-21 Nisan 2017 TAIEX Uzman Çalıştayı;

AB Yenilenebilir Enerji ve Elektrik Piyasası Mevzuatı

Uluslararası Yeşil Sertifika Ticaret Sistemleri ve GoO Sistemi

Türkiye uygulaması için tartışma ve PEST-SWOT analizi

Güçlü yön; Elektrik piyasasından edilen tecrübeler ve tecrübeli tedarikçiler

• 17-18 Ekim 2017 ETKB-YEGM Yenilebilir Enerji ve Enerji Verimliliği Sertifikaları Çalıştayı

Yabancı danışmanlar tarafından Türkiye’de Yenilenebilir Enerji Sertifikası için öneriler

AB Kaynak Garantileri (GO) mevzuatı ve piyasa altyapı sistemleri

EPİAŞ’ın Gönüllü Yeşil Sertifika Sistemi’ne ilişkin çalışmaları

Yuvarlak Masa çalışmaları ile paydaşların görüşlerinin alınması

Gönüllü Yeşil Sertifika Sistemi: Yapılan Çalışmalar

Enerji tasarrufunun (kWh elektrik enerjisi, ton eşdeğer petrol enerjisi, metreküp doğalgaz enerjisi) yapıldığının sertifikalandığı belge.

Genellikle zorunlu kota sistemi uygulamaları;

Elektrik ve gaz dağıtım/tedarik şirketleri için zorunlu enerji tasarrufu hedeflerinin belirlenmesi

Sanayide enerji yoğun sektörlerde toplam enerji tasarruf hedeflerin belirlenmesi ve ilgili tesislere zorunlukların atanması

Hedeflere ulaşılması için seçenekler;

Şirketlerin son kullanıcı tarafında enerji verimliliği projeleri gerçekleştirmesi

Tesislerin enerji verimliliği projeleri gerçekleştirmesi

Şirketlerin/Tesislerin piyasadan veya diğer yükümlü tesislerden beyaz sertifika alması

Ticaretin organize piyasalarda ve/veya tezgah-üstü piyasalarda gerçekleşmesi

Enerji tasarrufunun ölçüm ve doğrulanmasının zorluğu

Çevresel Piyasalar: Beyaz Sertifikalar

Türkiye’de İlgili Mevzuat ve Kurumlar

Türkiye’de İlgili Mevzuat

MEVZUAT TÜRÜ

ANA MEVZUAT

Yasalar/ Kanunlar

• Çevre Kanunu, Tarih: 9/8/1983 sayı: 2872 • Elektrik Piyasası Kanunu-Yeşil Sertifika ve EPİAŞ’ın

karbon piyasalarını işletme hakkı

Yönetmelik

• Sera Gazı Emisyonlarının Takibi Hakkında Yönetmelik, Tarih: 17/5/2014 sayı: 29003

• İklim Değişikliği ve Hava Yönetimi Koordinasyon Kurulu Çalışma Usul Ve Esasları Hakkında Yönerge

Tebliğler

• Sera Gazı Emisyonlarının İzlenmesi ve Raporlanması Hakkında Tebliğ, Tarih: 22/7/2014 sayı: 29068

• Sera Gazı Emisyon Raporlarının Doğrulanması ve Doğrulayıcı Kuruluşların Yetkilendirilmesi Tebliği, Tarih: 2/4/2015 sayı: 29314

• Gönüllü Karbon Piyasası Proje Kayıt Tebliği

Elektrik Piyasası Kanunu Madde 11/par.8 “[EPİAŞ’ın] emisyon ticaretine ilişkin hususlar Enerji ve Tabii Kaynaklar

Bakanlığı ve Sermaye Piyasası Kurulunun görüşü alınarak Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) tarafından belirlenir”

Türkiye’de İlgili Mevzuat ve Kurumlar

ETS paydaş kurumlar: Çevre ve Şehircilik Bakanlığı

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı

EPDK

EPİAŞ

Takas Bank

Gönüllü Yeşil Sertifika paydaş kurumlar EPİAŞ;

Sertifika oluşturulması, kayıt ve sicil, transfer, iptal

ETKB-YEGM; Mevzuat oluşturma, sertifika başvuruları, logo vs.

EPDK; Sistem denetimi

Kuralların uygulanması

TEŞEKKÜRLER