Factors Affecting the Development and Establishment of the

Journal of Historical Researches, Vol 12, Issue 1, No. 45, Spring 2020

Factors Affecting the Development and Establishment of the Modern Educational System in Yazd from the Constitutional Revolution to the End of

Pahlavi I

Ahmad Babayi Zarch Soheila Torabi Farsani

Mohammad Hasan Mirhosaini Abstract

At the threshold of constitutionalism, the place of Iran entered a new phase of change in the political, social, and cultural structure, which was very different from the previous period. The education system is one of the areas that has undergone significant changes during this period and has been transformed from traditional to modern methods. In the city of Yazd, the modern education system of the Qajar period, especially after the Constitution, experienced a growing trend following the wave of modernity in the country. This article seeks to ask what factors provided the grounds for the establishment and growth of the new educational system in Yazd. The paper states that in addition to providing social conditions for constitutionalism, Yazd Zoroastrians should be considered an influential and pioneering group in the way of the development of schools and, as a result, the establishment of a new way of teaching in Yazd. Additionally, other factors should be considered: Yazd’s trade and cultural ties with other European and Asian countries, due to the arrival of Orientalists and missionaries in Yazd; occupational emigration of Zoroastrian to India, followed by financial expansion and the establishment of educational institutions in their hometown; attracting the attention of Indian Persians to the spread of Zoroastrian religious knowledge; efforts of the rich and merchants of Yazd and some of the clergies and non-Zoroastrian religious minorities; the advent of the printing industry, followed by the emergence of newspapers and the exchange of information. Besides, the first steps in education of girls of Yazd, both in Zoroastrian girls’ schools and in missionary schools, were no exception.

Introduction In the process of modern schools, Constitutional worked as an accelerator and reflection of

public requests. The presence of Christian and Jewish missionaries in Iran was one of the issues that influenced the development of modern schools. This issue caused the preference of trading-economic aspects and also the presence of religious minorities like Jewish and

Ph.D candidate, History Department, Najafabad Branch, Islamic Azad University, Najafabad, Iran [email protected]

Associate Professor, History Department, Najafabad Branch, Islamic Azad University, Najafabad, Iran(Responsible Author) [email protected] The invited Assistant professor, History Department, Najafabad Branch, Islamic Azad University ,Assistant Professor, Yazd University, Yazd, Iran [email protected]

2 Journal of Historical Researches, Vol 12, Issue 1, No. 45, Spring 2020

Zoroastrian in this city. They made use of backwardness of education and remedy in cities of Iran, including Yazd, and paved the way to propagation by founding schools and medical centers; nevertheless, they influenced the education. So we can assume that the thought of modern education and the Constitutional Revolution had a mutual relation. Also, in Yazd city, as the Zoroastrian minority were exempted from usual prohibited things for Muslim women, followers of this religion accepted the training of women soon. In 1903 AD, Zoroastrians built the first Zoroastrian girls᾽ school in Yazd. This initiative was arising from the relation of Zoroastrians with their co-religions in India and Europe.

Material & Methods Given that there is no independent work in the area of Yazd educational system in the

discussed period, in this research, the authors have tried to study and clarify this subject by studying documents, available books, newspapers, journals, and other sources.

Discussion of Results & Conclusions In Yazd city, in Pahlavi I period, important schools were built that still exist. Iranshahr,

Keikhosravi, and Markar schools were of this kind of school. They give a clear vision of the transition of the traditional educational system to the modern one, explaining how Yazdi people accept modern schools and the extent to which school graduates affect the society or scientific-cultural and social sphere of the country. In the Qajar period, schools of Yazd Muslim citizens, like the whole country, had the same two, old-fashioned primary and religious Islamic schools of early kinds. In 1900, the first modern school of Yazd was built by Moshir al-mamālik Yazdi nearby the Shāh Square. Therefore, for the first time, kids learned.

From Constitutional Revolution to Pahlavi I, many factors affected on the tendency of people of Yazd to modern education that some of them are: 1) commercial and cultural relations with other European and Asian countries especially India, 2) the graduates of Dar ul-Funun who worked as early teachers of modern schools, 3) the presence and the role of Zoroastrian religious minorities, 4) efforts of intellectuals, 5) the influence of newspapers and exchange of information, 6) the role of Christian and Jewish missionaries. Although this should be noted that Christian and Jewish missionaries pursued propaganda and other purposes, nevertheless, this kind of activity was effective in the establishment and development of modern schools in Yazd.

The modern schools of Yazd that were effective in the formation of mental and thought sphere, social and political transition, and also educative teachings and civil welfare are:

Keikhosravi high school: this school was built in 1869. This primary school was instituted eighteen years before Dar ul-funun. It was a primary school for twenty years and became a high school in 1889.

Markar school: it was built in 1922 and its girls and boys primary school was established in 1927. Then its high school was instituted in 1934.

Iranshahr school: it was the first cultural institution in Yazd that as a high school instituted and presented multiple and complete high school lessons. This high school was the continuation and complementation of the top state school of Yazd. Among the greatest scientific characters who taught in this high school, we can refer to Dr. Qini, the famous Iranian mathematician, Dr. Mohammad Ali Eslami Nodooshan, and Dr. Mohammad Hossein Papoli Yazdi.

Izadpeyman girls high school: this was the first girl's school in Yazd, which was built in 1904 for Zoroastrian girls.

The development of modern schools in Yazd confronted social, financial, and political problems. The biggest obstacle was the disagreement between traditionalists and some clergies. Families believed that old-fashioned primary school literacy was enough. Before


schools became public, some of the families that had no financial ability didn’t let their children go to school. Girls, in the religious society such Yazd, above preventions like sitting in a classroom next to the following of other religions, confronted other preventions like Hijab and the distance from home to school. More importantly, the teaching of non-Muslim teachers wasn’t acceptable.

As a result, following the Constitutional Revolution, many schools were built in Yazd and naturally modern schools some disagreements at the beginning, though traditional education besides the modern one, continued for a long time with special purposes. Religious minorities had a key role in the development of modern education in Yazd. Iranian Zoroastrian residents of India and the relation of Zoroastrians of Yazd with them were very effective in the transformation of the educational system. So, more than thirty girls and boys schools were built in Yazd and its suburbs that all of them were supported by the financial assistance of Iranian Zoroastrians who were residents of India. The development of new assets of civilization, such as the telegraph and printing industry, was very influential in transferring information and knowledge. When newspapers emerged, people's need for modern knowledge was reflected more than before. So, the modern educational system was gradually formed in Yazd and developed insofar as education of girls accepted as a necessity. Education of women who are half of the society, therefore, entered a new phase and they were educated in modern schools.

Keywords

Modern Education, Traditional Education, Qajar, Constitutional, Yazd.

References 1. Abedi, M., & Mirhosseini, M. H. (2008). Islamic Revolution in Yazd. Tehran: Islamic

Revolution Document Center. 2. Afary, J. (2006). Iranian Constitutional Revolution 1906-1911. Translated by Reza

Rezaei, Tehran: Bisotoon Publication. 3. Alaghemand, S., Salehi, S., & Mozafar, F. (2017). A Comparative Study of the

Architecture and Content of Iranian Schools from Traditional to Modern. Research Institute of Architecture and Urban Planning, 49, 5-18.

4. Ayati, A. (1993). History of Yazd. Yazd: Golbahar Publication. 5. Babazadeh, Sh. (1999). Tarikh-e Chap Dar Iran. Tehran: Tahori Publication. 6. Cultural Heritage and Tourism Organization of Iran (2010). Encyclopedia of Architecture

of Iranshahr. 7. Curzon, N. (1972). Iran and the Case of Iran. Translated by Vahid Mazandarani, Tehran:

Book Translation and Publishing Company. 8. Eslami Chahooei, M. (n.d.). The Role of New Schools in the Formation of the Iranian

Constitutional Revolution. The First International Conference on Modern Research in Education and Psychology and Social Studies in Iran, Islamic Studies and Research Center Soroush Hekmat Mortazavi.

9. Ghalamsiyah, A. (1993). Yazd dar Safarnameha. Yazd: Yazd Publishing Institute. 10. Ghavimi, F., & Vaziri, Kh. (1974). Karname-ye Zanan-e Mashhour-e Irani. Tehran:

Ministry of Education. 11. Hajizadeh Meimandi, M. (2011). Yazd market and its markets for the last two hundred

years. Tehran: Group research of Iranology Foundation. 12. Gheirat Kermanshahi, A. (1960). Kolliyat-e Asar-e Seyed Abdolkarim-e Gheirat. Tehran:

Ferdowsi Publication. 13. Khanikof, N. V. (1996). Safarname-ye Khanikof. Translated by Aghdas Yaghmaei and

4 Journal of Historical Researches, Vol 12, Issue 1, No. 45, Spring 2020

Abolghasem Bigonah, Mashhad: Astan-e Ghods-e Razavi. 14. Khaze, A. (1986). Tazkere-ye Sokhanvaran-e Yazd. Mumbai: Khaze. 15. Katiraee, M. (1969). From Brick to Brick. Tehran: Institute of Studies and Research. 16. Mahbobi Ardakani, H. (1979). Tarikh-e Moassesat-e Tamaddoni Jadid dar Iran. Tehran:

University of Tehran. 17. Mahdavi, A. (2001). History of Iranian Foreign Relations. Tehran: Amirkabir Publication. 18. Malkom, N. (2014). Yazd Travelogue. Translated by Ali Mohammad Tarafdari, Yazd:

Mehrpadin Publication. 19. Marco, P. (1972). Safarnamah. Translated by Habibollah Sahihi, Tehran: Book

Translation and Publishing Company. 20. Masarat, H. (Ed.) (1993). Farokhi Yazdi’s Divan. Yazd: Yazd Association of Cultural

Works and Honors. 21. Masarat, H. (1997). Yazd Yadegar-e Tarikh. Yazd: Office of Culture and Guidance. 22. Masoomkhani, K. (1949). Yazd Culture Yearbook. Yazd: Golbahar Publication. 23. Masoomkhani, K. (1954). Yazd Culture Yearbook. Yazd: Golbahar Publication. 24. Mirhoseini, M. H. (2007). The course of Yazd's political and social developments in the

constitutional period. Ganjine-ye Asnad, 66, 32-55. 25. Nategh, H. (1996). karname-ye Farhangi Farangi dar Iran, Tehran: Khavaran

Publication. 26. Nayebiyan, J., & Alipour Silab, J. (2012). Zoroastrian schools of the Qajar period. Journal

of Historical Studies, 3(1), 109-133. 27. Omidvari, S., & Omidvari, M. (2015). The Evolution of the Pattern of Schools in the

Pahlavi I Period, A Case Study of Yazd Schools. Proceedings of the First International Congress Ofogh Jadid on Architecture and Urban Development.

28. Rahmani, E. (2005). Chehre Nema 1322/1904. Tehran: National Library and Archives of Iran.

29. Roshdiye, F. (1992). Zendigi-name-ye pir-e Maaref-e Roshdiye. Tehran: Hirmand Publication.

30. Roshdiye, Sh. (1964). Savaneh-e Omr. Tehran: Tarikh-e Iran Publication. 31. Sarshar, H. (2005). Farzandan-e Estar. Translated by Mehrnaz Nasiriye, Tehran: Karang

Publication. 32. Saeedi, H. (2006). Mirza Javad Khan-e Sadod-dole. Ganjine-ye Asnad, 64, 137. 33. Shams Esfand Abadi, H. (2015). Yazd's Jewish Interactions with Qajar Muslims. Journal

of History Research, 41, 17-42. 34. Shahmardi, R. (1965). Tarikh-e Zartoshtiyan. Tehran: Forohar Publication. 35. Sheikholeslami, P. (1973). Zanan-e Rozname Negar Va Andishmand-e Iran. (n.p.). 36. Tashakori Bafqi, A. A. (1998). Constitutional Court in Yazd. Tehran: Markaz-e Yazd

Shenasi. 37. Tashakori Bafqi, A. A. (2008). Khaterat-e Vakilotolih. Tehran: Sokhan Publication.. 38. Tashakori Bafqi, A. A. (2016). Investigating the Activities of protestant Missionaries in

Yazd During the Qajar Dynasty. Journal of Iranian Islamic Period History, 5(10), 33-59. 39. The Speech by Ms. Zeinab Meraat, a cultural pioneer in Yazd. Retrieved from:

http://rahavardeman.blogfa.com/1391/10, Available in 2020/3/5. 40. Torabi Farsani, S. (1999). Documents from girls' schools from constitutional to Pahlavi.

Tehran: National Library and Archives of Iran. 41. Torabi Farsani, S. (2009). Selected Documents of Education System And National

Consultative. Tehran: Library, Museum and Document Center of Iran Parliament.


42. Zamiri, M. A. (1995). Iran and Islam Education History. Shiraz: Rahgosha Publication.

اول پهلوی پایان تا مشروطه از یزد در نوین آموزش نظام اسقرار و رشد بر عوامل مؤثر

***محمدحسن میرحسینی -** سهیلا ترابی فارسانی - * احمد بابایی زارچ

چكیده

و اجتماعی و سیاسی ساختار در تحول و تغییر از جدیدی حلۀمر وارد ایران معۀجا مشروطیت، نۀآستا در

دوره این در که است هایی عرصه از یکی آموزش نظام. داشت بسیاری تفاوت آن از پیش دوران با که شد فرهنگی

نوین آموزش نظام یزد شهر در. داد شکل تغییر نوین های روش به سنتی، ۀشیو از و دید خود به چشمگیری تغییرات

کرد. تجربه را رشد روبه روندی کشور در نوگرایی موج با متناسب مشروطه، از پس ویژه به قاجاریه، ۀدور از

فراهم یزد در آموزشی را نوین نظام رشد و استقرار هایزمینه عواملی چه که است پرسش این دنبال به مقاله این

یزد زرتشتیان مشروطیت، از برآمده اجتماعی هایزمینه مهیاشدن برعلاوه که دارد حکایت آن از مقاله دستاورد. کرد

دانست؛ یزد در آموزش نوین ۀشیو استقرار درنتیجه، و مدارس سعۀتو راه در پیشگام و تأثیرگذار گروهی باید را

کشورهای سایر با یزد شهر فرهنگی و تجاری ارتباطات: برشمرد گونه این باید را دیگر ثرمؤ علاوه بر این، عوامل

به دنبال و هندوستان به زرتشتیان کاری مهاجرت یزد؛ به میسیونرها و مستشرقان ورود از ناشی آسیایی، و اروپایی

و دبیره دانش گسترش برای هند پارسیان نظر جلب خود؛ زادگاه در آموزشی هایبنگاه تأسیس و آنها مالی تمول آن،

ورود زرتشتی؛ غیر دینی هایاقلیت و روحانیان از برخی کنار در یزدی تجار و متمولان اهتمام زرتشتیان؛ مذهبی

در چه یزدی، دختران آموزش در هاگام نخستین علاوه به. اخبار تبادل و هاروزنامه ظهور آن دنبال به و چاپ صنعت

. نبود مستثنی روند این نیز از میسیونری، مدارس در چه و زرتشتی نۀدخترا مدارس

.یزد مشروطه، قاجاریه، سنتی، آموزش نوین، آموزش: کلیدی های واژه

[email protected]. آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران نجف دانشجو دکترا گروه تاریخ واحد * [email protected] )نویسنده مسئول( ایران نجف آباد. .دانشگاه آزاد اسلامی، واحد نجف آبادگروه تاریخ دانشیار**

، دانشگاه یزد، یزد ،استادیار مدعو گروه تاریخ، واحدنجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران ؛ استادیار گروه تاریخ ***

[email protected]ایرانCopyright © 2020, University of Isfahan. This is an Open Access article distributed under the terms of the Creative Commons Attribution

License (http://creativecommons.org/licenses/BY-NC-ND/4.0/), which permits others to download this work and share it with others as long as they credit it, but they cannot change it in any way or use it commercially.

(نوع مقاله: پژوهشی) های تاریخی پژوهشنامه فصل

دانشگاه اصفهانمعاونت پژوهش و فناوری

دوازدهم، دوره جدید، سال ششمسال پنجاه و

20-1، صص 1399 بهار(، 45)پیاپی اولشماره

3/12/1398، تاریخ پذیرش: 5/5/1398تاریخ وصول: 10.22108/JHR.2020.107306.1707Doi:

mailto:[email protected]

https://jhr.ui.ac.ir/article_24903.html

1399 بهار(، 45 ی)پیاپ اولشماره ،دوازدهم، دوره جدید، سال ششمسال پنجاه و های تاریخی، پژوهش /2

قددیمی قددیمی کالبدکالبد کهکه استاست شهرهاییشهرهایی ۀۀزمرزمر دردر یزدیزد شهرشهر

ایددران،ایددران، دیگددردیگددر شددهرهایشددهرهای ازاز بسددیاریبسددیاری بددابددا قیدداسقیدداس دردر آن،آن،

هدای هدای گذشدته گذشدته ازاز شدهر شدهر ایناین. . استاست یافتهیافته کمتریکمتری تغییراتتغییرات

ایدران، ایدران، مرکدزی مرکدزی کویرکویر شیۀشیۀحاحا دردر استقراراستقرار علتعلت بهبه دور،دور،

. . اسددتاسددت داشددتهداشددته ویددژهویددژه مددوقعیتیمددوقعیتی کشددورکشددور بخددشبخددش ایددنایددن دردر

بده بده شدر شدر وو جندو جندو بده بده شمالشمال چهارراهچهارراه سرسر بربر استقراراستقرار

ایدن ایدن بازرگانیبازرگانی وو تجاریتجاری معیشتمعیشت علاوهعلاوه بهبه کشور،کشور، غر غر

آنآن اجتمداعی اجتمداعی حیدات حیدات بدرای بدرای رارا مناسدبی مناسدبی موقعیتموقعیت شهر،شهر،

..استاست آوردهآورده پدیدپدید

ەەددسد سد ونیزیونیزی جهانگردجهانگرد ،،(Marco Polo) مارکوپولومارکوپولو

اسدت اسدت بزرگدی بزرگدی شهرشهر یزدیزد»»: : گویدگوید ییمم قمری،قمری،66میلادی/میلادی/1313

مارماربه شد به شد مهمیمهمی نقطهنقطه آمدآمدوو رفترفت وو تجارتتجارت لحاظلحاظ ازاز کهکه

روند روند کشدور، کشدور، مرکدز مرکدز دردر آنآن خدا خدا موقعیدت موقعیدت . . رودرود ییمم

ازاز وو مدذهبی مدذهبی خدا خدا تقددس تقددس اقتصاد،اقتصاد، وو تجارتتجارت نسبینسبی

کویرنشینانکویرنشینان مستمرمستمر وو ناپذیرناپذیر خستگیخستگی تلاشتلاشتر تر مهممهم همههمه

محسدو محسدو سدرزمین سدرزمین ایدن ایدن حیدات حیدات تدداوم تدداوم اصلیاصلی عواملعوامل

یدزد یدزد دردر نساجینساجی رون رون ازاز همچنینهمچنین . مارکوپولو. مارکوپولو««شودشود میمی

بده بده موسدوم موسدوم ابریمشدی ابریمشدی مرغدو مرغدو چۀچۀپدار پدار نوعینوعی تولیدتولید وو

شدهرت شدهرت بازرگاندان بازرگاندان ندزد ندزد کده کده گویدد گویدد مدی مدی سخنسخن ««یزدییزدی»»

ازاز یددزدیددزد بنددابراینبنددابراین ..((13501350 پولددو،پولددو،))داشددت داشددت فراوانددیفراوانددی

مرکدز مرکدز دردر مهممهم شهریشهری هموارههمواره کنون،کنون، تاتا دوردور هایهای گذشتهگذشته

..استاست شدهشده شناختهشناخته ایرانایران

اجتماعیاجتماعی حیاتحیات جاری،جاری، قرنقرن نخستنخست نیمۀنیمۀ اواخراواخر تاتا

دشدت دشدت ازاز کده کده وابسته بودوابسته بود هاییهایی قناتقنات آ آ جریانجریان بهبه یزدیزد

ایدن ایدن سمتسمت بهبه تفتتفت وو مهریزمهریز آبادآباد ابراهیمابراهیم وو یزد، اردکانیزد، اردکان

هددایهددای راهراه وو قندداتقنددات آ آ جریددانجریددان. . بودندددبودنددد جدداریجدداری شددهرشددهر

هددا،هددا، میدددانمیدددان ایجددادایجدداد دنبددال آندنبددال آن بددهبدده وو آنآن بددهبدده دسترسددیدسترسددی

بدازار بدازار استقراراستقرار شکلشکل بربر مسجدهامسجدها وو هاها حمامحمام انبارها،انبارها، آ آ

اندد. محدلات اندد. محدلات گذاشدته گذاشدته تدأثیر تدأثیر شهرشهر ایناین عمومیعمومی مراکزمراکز وو

. . دارنددددارنددد حیدداتحیددات وو روندد روندد چیدددمانچیدددمان همددانهمددان بددابددا همچنددانهمچنددان

،،(Nikolai Khanykof)خدانیکف خدانیکف ندیکلا ندیکلا کده کده ایای نقشده نقشده

1277/مم18611861 سددالسددال دردر روس،روس، مشددهورمشددهور مستشددر مستشددر

حددود حددود ازاز کده کده اسدت اسدت سدندی سدندی تدرین تدرین قدیمیقدیمی کرد،کرد، چاپچاپ

دسدت دسدت دردر مشدروطیت مشدروطیت دوراندوران ازاز پدیش پدیش تاتا یزدیزد ایایمنطقهمنطقه

فاضددل،فاضددل،شددازدهشددازده سدداعت،سدداعت،وقددتوقددت هددایهددایمحلددهمحلدده. . اسددتاسددت

ملتکیده، ملتکیده، شدیخداد، شدیخداد، ان،ان،زنگیزنگی 11میرچخما ،میرچخما ، مسجدجامع،مسجدجامع،

ارنددواارنددوا ،،((محمودآبددادمحمودآبدداد)) مردآبددادمردآبدداد کسددنویه،کسددنویه، نصددرآباد،نصددرآباد،

نقشددهنقشدده ایددنایددن دردر اهرسددتاناهرسددتان وو بیددو بیددو کوچددهکوچدده ،،((ابرنددآباد ابرنددآباد ))

(.(.13751375 خانیکوف،خانیکوف،)) انداندشدهشده مشخصمشخص

اولاول پهلویپهلوی دوراندوران تاتا همچنانهمچنان یزدیزد شهرشهر ساختارساختار ایناین

دردر دوم،دوم، پهلدوی پهلدوی وو اولاول پهلویپهلوی ۀۀدوردور دردر وو داشتداشت ادامهادامه

بایدباید ازجملهازجمله داد؛داد؛ رویروی تغییراتیتغییراتی یزدیزد شهرشهر فضاییفضایی کالبدکالبد

یدزد یدزد دردر کهکه بردبرد نامنام هاییهایی میدانمیدان وو بلوارهابلوارها وو هاهاخیابانخیابان ازاز

انقلا انقلا ازاز پیشپیش تاتا یزدیزد اطرافاطراف روستاهایروستاهای. . شدندشدند ساختهساخته

ادامده ادامده خدود خدود حیاتحیات بهبه شهرشهر شیۀشیۀحاحا دردر همچنانهمچنان اسلامیاسلامی

آباد،آباد،تر تر خرمشاه،خرمشاه، آبشاهی،آبشاهی، مانندمانند روستاهاییروستاهایی. . دادنددادندمیمی

ایناین اخیر،اخیر، هایهایدههدهه دردر. . آبادآبادمریممریم وو محمودآبادمحمودآباد امیرآباد،امیرآباد،

مانندد مانندد امااما اند؛اند؛رفتهرفته تحلیلتحلیل شهرشهر نوسازنوساز بافتبافت دردر روستاهاروستاها

تنهدا تنهدا وو انداندکردهکرده حفظحفظ رارا خودخود روستاییروستایی شمایلشمایل گذشتهگذشته

پدر پدر اخیراخیر وسازهایوسازهایساختساخت سطۀسطۀواوابهبه آنهاآنها میانیمیانی فضاهایفضاهای

(.(.13911391 میمندی،میمندی، زادهزادهحاجیحاجی)) استاست شدهشده

ازاز خدود، خدود، شتۀشتۀگدذ گدذ دورنمدای دورنمدای دردر یدزد یدزد شهرشهر بنابراینبنابراین

روستاهاروستاها ازاز تعدادیتعدادی کهکه شدشد میمی تشکیلتشکیل مرکزیمرکزی ایای هستههسته

. . بودندد بودندد پراکندده پراکندده آنآن پیرامدون پیرامدون دردر اقماریاقماری صورتصورت بهبه نیزنیز

دردر بده طدور معمدول بده طدور معمدول علمیده علمیده سدنتی سدنتی مددارس مددارس درنتیجه،درنتیجه،

و و بودندد بودندد متمرکزمتمرکز یزدیزد شهریشهری بافتبافت اندرونیاندرونی هایهای محیطمحیط

روسدتاهایی روسدتاهایی بده بده نویننوین مدارسمدارس مشروطه،مشروطه، دوراندوران ازاز پسپس

شدناخته شدناخته شدهر شدهر ازاز بخشدی بخشدی امدروزه امدروزه گسترش یافتند کده گسترش یافتند کده

ایدن ایدن سکنۀسکنۀ بیشدتر بیشدتر یایا بخشیبخشی در بیشتر مواقع،در بیشتر مواقع،. . شوندشوند میمی

نخسدتین نخسدتین وو دادندد دادندد مدی مدی تشکیلتشکیل زرتششتیانزرتششتیان رارا روستاهاروستاها

آباد، آباد، قاسمقاسم خرمشاه،خرمشاه، روستاهایروستاهای دردر نیزنیز زرتشتیزرتشتی مدارسمدارس

دردر. . شددند شددند ایجداد ایجداد ... ... وو آبداد آبداد مدریم مدریم کثنویه،کثنویه، بیو ،بیو ، کوچهکوچه

3/و همکاران سهیلا ترابی فارسانی / عوامل مؤثر بر رشد و استقرار نظام آموزش نوین در یزد از مشروطه تا پایان پهلوی اول

نشدین نشدین زرتشدتی زرتشدتی مراکدز مراکدز یدا یدا یدزد یدزد شدهر شدهر تداریخی تداریخی شتۀشتۀگذگذ

نامبرده نشده است کده نامبرده نشده است کده شاخصشاخص ایای از مدرسهاز مدرسه روستاییروستایی

علمیۀعلمیۀ هدای هدای مدرسهمدرسه امااما باشد؛باشد؛ بودهبوده زرتشیانزرتشیان کیشکیش ۀۀویژویژ

علدوم علدوم طلا طلا ازاز کهکه وجود داشتندوجود داشتند یزدیزد شهرشهر دردر متعددیمتعددی

..کردندکردند پذیرایی میپذیرایی می دینیدینی

: : دهدد دهدد پاسدخ پاسدخ هاها پرسشپرسش ایناین بهبه دارددارد بنابنا پژوهشپژوهش ایناین

پهلددویپهلددوی پایدان پایدان تدا تدا مشدروطه مشدروطه ازاز یدزد یدزد دردر آمدوزش آمدوزش نظدام نظدام

یدزد یدزد مدردم مدردم گرایشگرایش دردر عواملیعواملی چهچه است؟است؟ بودهبوده چگونهچگونه

وو زنانزنان وضعیتوضعیت است؟است؟ بودهبوده مؤثرمؤثر نویننوین هایهایآموزشآموزش بهبه

تدأثیر تدأثیر شود؟شود؟میمی ارزیابیارزیابی چگونهچگونه یزدیزد دردر دختراندختران مدارسمدارس

یدزد یدزد شدهر شدهر آموزشآموزش نظامنظام دردر مذهبیمذهبی هایهایاقلیتاقلیت نقشنقش وو

است؟است؟ بودهبوده چگونهچگونه

چشددمچشددم بددهبدده مطالعدداتیمطالعدداتی موضددوع،موضددوع، ایددنایددن پیشینۀپیشینۀ دردر

یزدیزد تاریختاریخ( ( 13171317)) آیتیآیتی عبدالحسینعبدالحسین ازجملهازجمله خورد؛خورد؛ میمی

برسدی برسدی اولاول پهلدوی پهلدوی تدا تدا اسلاماسلام ازاز پیشپیش زمانیزمانی بازهبازه دردر رارا

صدورت صدورت بده بده کتدا کتدا اطلاعاتاطلاعات ازاز بخشیبخشی کهکه استاست کردهکرده

اختصدا اختصدا اولاول پهلویپهلوی دوراندوران تاتا مشروطیتمشروطیت بهبه مفصل،مفصل،

ازاز یدزد یدزد دردر رارا مشروطیتمشروطیت( ( 13781378)) بافقیبافقی تشکریتشکری. . دارددارد

طباطباییطباطبایی سیدضیاءالدینسیدضیاءالدین کودتایکودتای تاتا نویننوین یشۀیشۀانداند ورودورود

آمدوزش آمدوزش موضدوع موضدوع بده بده نوشتار،نوشتار، ایناین دردر وو کردهکرده واکاویواکاوی

وو اردکدانی اردکدانی عابددی عابددی . . استاست کردهکرده توجهتوجه نیزنیز یزدیزد دردر نویننوین

بررسدی بررسدی یزدیزد دردر رارا اسلامیاسلامی انقلا انقلا ( ( 13871387)) میرحسینیمیرحسینی

تحدول تحدول گیریگیریشکلشکل ازاز هاییهاییزمینهزمینه آن،آن، خلالخلال دردر وو کردهکرده

نیدز نیدز رارا مشدروطیت مشدروطیت دوراندوران بده بده مربدو مربدو یزدیزد مردممردم فکریفکری

بدر بدر نگرشدی نگرشدی ( ( 13941394)) بافقیبافقی تشکریتشکری. . انداندکردهکرده بازنگریبازنگری

بررسیبررسی قاجارقاجار عهدعهد یزدیزد دردر رارا پروتستانپروتستان مبلغانمبلغان عملکردعملکرد

وو میسدیونرها میسدیونرها نقدش نقدش بده بده تخصصدی، تخصصدی، صورتصورتبهبه وو کردهکرده

وو مراکزآموزشددیمراکزآموزشددی بددهبدده دادندادنشددکلشددکل دردر مسددیحیمسددیحی مبلغددانمبلغددان

ازاز بسددیاریبسددیاری دردر. . اسددتاسددت کددردهکددرده اشددارهاشدداره یددزدیددزد دردر درمددانیدرمددانی

ذکدر ذکدر پدژوهش پدژوهش پیشینۀپیشینۀ دردر کده کده محلدی محلدی تاریختاریخ هایهای کتا کتا

اختصدار اختصدار صدورت صدورت بده بده پژوهشپژوهش ایناین بحثبحث موضوعموضوع شد،شد،

ازاز تدری تدری متنوعمتنوع ابعادابعاد پژوهشپژوهش ایناین دردر امااما است؛است؛ شدهشده بیانبیان

..شودشودمیمی بررسیبررسی موضوعموضوع

های زمینه با نوعیبه ایران، در نوین آموزش یخچۀتار

طدور بده . اسدت خورده گره ایران در مشروطیت انقلا

هدای ریشده کده پژوهشی و نوشتاری آثار بیشتر معمول،

وجددوه از یکددی کددرده، بررسددی را مشددروطیت انقددلا

و ایدران مدردم ندوین هدای آموزه را آن اثرگذار و درشت

امدا اندد؛ دانسته دانش، تحول مسیر در آنان، آگاهی نتیجۀ

یدزد، شدهر یعنی پژوهش، این مدنظر و محدودتر اف در

در مسدتقلی اثدر بحث، موضوع زمانی ۀمحدود به باتوجه

.ندارد وجود آموزشی نظام حیطۀ

شناسیروش

بدرای پاسدخ بده دسدتیابی و مطالعه و وجو جست

بازه سرانجام رود،می انتظار که شدهمطرح هایپرسش

موضدوع در را اول پهلدوی پایدان تدا مشدروطه زمانی

اسدناد، بررسدی بدا کندد، شدفاف و روشدن شده بحث

و وقدت هدای نشدریه و هدا روزنامه موجود، های کتا

منتشرشدده، آثدار در. بدود خواهدد ممکدن منابع دیگر

ندوین آمدوزش بدا مرتبط ایپراکنده مکتو اطلاعات

ای مجموعده حکدم در امدا شود؛می یافت یزد شهر در

.نیست سابقه به مسبو تحلیلی و تبیین منسجم،

نویننوین آموزشآموزش نظامنظام

میدان میدان بده بده سدخن سدخن ندوین ندوین آموزشآموزش نظامنظام ازاز کهکههنگامیهنگامی

جدیدد جدیدد هدای هدای روشروش وو هاهاشیوهشیوه مقصودمقصود وو منظورمنظور آید،آید، میمی

معۀمعۀجدا جدا دردر کهکه استاست دارالفنوندارالفنون گشایشگشایش ازاز پسپس آموزشآموزش

گشدایش گشدایش . . نددارد نددارد سدال سدال 170170 ازاز بیشدتر بیشدتر ایایپیشدینه پیشدینه ایرانایران

سرآغازیسرآغازی 13611361م/م/19421942//شش12301230 سالسال دردر دارالفنوندارالفنون

هدای هدای شدیوه شدیوه بده بده ایدران ایدران معۀمعۀجدا جدا نیداز نیداز احساساحساس برایبرای بود،بود،

تداریخ، تداریخ، ایدن ایدن ازاز پدیش پدیش آموزشآموزش بنابراینبنابراین. . آموزشآموزش جدیدجدید

دوراندوران هدای هدای مدرسده مدرسده وو هاهادانشگاهدانشگاه تاریخیتاریخی بقۀبقۀساسا سوایسوای

وو هدا هدا خانهخانهمکتبمکتب هایهایآموزشآموزش بهبه ایران،ایران، دردر پیشااسلامیپیشااسلامی

1399بهار(، 45 ی)پیاپ اولشماره ،دوازدهم، دوره جدید، سال ششمسال پنجاه و های تاریخی، پژوهش /4

گیدری گیدری شکلشکل بابا. . شدشدمیمی خلاصهخلاصه دینیدینی علومعلوم هایهای مدرسهمدرسه

سدایر سدایر دردر تبریدز، تبریدز، وو تهدران تهدران دردر نویننوین ایایمدرسهمدرسه آموزشآموزش

وو شدد شدد توجهتوجه شیوهشیوه ایناین بهبه رفتهرفتهرفتهرفته نیزنیز کشورکشور شهرهایشهرهای

..کردکرد پیداپیدا گسترشگسترش امرامر ایناین

وو ممانعددتممانعددت وو مخالفددتمخالفددت بددابددا آغددازآغدداز دردر روندددرونددد ایددنایددن

پدیش پدیش کنددی کنددی بدا بدا درنتیجه،درنتیجه، وو شدشد رورو روبهروبه تراشیتراشی اشکالاشکال

هۀهۀدد دودو دردر آنآن اسدتقرار اسدتقرار برایبرای تلاشتلاش وو نیازنیاز امااما رفت؛رفت؛میمی

قددرنقددرن نخسددتنخسددت هۀهۀدد شمسددی/دوشمسددی/دو سددیزدهمسددیزدهم قددرنقددرن پایددانیپایددانی

ازاز تاحددودی تاحددودی مشدروطیت، مشدروطیت، عصدر عصدر میلادی، یعنیمیلادی، یعنی بیستمبیستم

اسددتقراراسددتقرار ازاز پددسپددس. . شدددشددد فراگیددرفراگیددر هددمهددم جغرافیدداییجغرافیددایی نظددرنظددر

اساسیاساسی قانونقانون مفادمفاد دردر عمومیعمومی ستۀستۀخواخوا ایناین مشروطیت،مشروطیت،

مددارس مددارس گیدری گیدری شدکل شدکل آغازآغاز بنابراینبنابراین. . شدشد بینیبینی پیشپیش نیزنیز

پیروزیپیروزی بابا کهکه گرددگردد میمی بازباز مشروطیتمشروطیت ازاز پیشپیش بهبه نویننوین

..یابدیابد میمی بیشتریبیشتری شتا شتا وو شدتشدت مشروطیتمشروطیت

کده کده ندوین ندوین سۀسۀمددر مددر نخستیننخستین بقۀبقۀساسا نیزنیز یزدیزد شهرشهر دردر

دارادارا رارا آمدوزش آمدوزش ۀۀشیوشیو ایناین هایهای مؤلفهمؤلفه مجموعمجموع موف شدموف شد

سدال سدال یعندی یعندی مشدروطه، مشدروطه، ازاز پدیش پدیش سدال سدال شدش شدش بهبه باشد،باشد،

دردر. . بودبود مشیریهمشیریه سۀسۀمدرمدر گردد کهگردد که برمیبرمی م،م،19001900 / /13181318

زرتشدتی زرتشدتی سۀسۀمدرمدر نیزنیز مم18891889 / /13061306 سالسال دردر کهکه حالیحالی

کددیشکددیش دینددیدینددی مبددانیمبددانی آمددوزشآمددوزش محددورمحددور بددابددا کیخسددروی،کیخسددروی،

زرتشدتیان زرتشدتیان داندش داندش سعۀسعۀتدو تدو بدرای بدرای عطفدی عطفدی نقطهنقطه زرتشی،زرتشی،

سداختار سداختار تغییرتغییر بابا مدرسه،مدرسه، همینهمین بعدهابعدها وو شودشود میمی لحاظلحاظ

درنتیجده، درنتیجده، . . آیدد آیدد درمدی درمدی نویننوین مدارسمدارس ۀۀزمرزمر دردر آموزشی،آموزشی،

بددرایبددرای مناسددبیمناسددبی فضددایفضددای مشددروطیتمشددروطیت اینکددهاینکدده لحدداظلحدداظ بددابددا

بدازنگری بدازنگری آورد،آورد، پدیدد پدیدد ایرانایران دردر نویننوین آموزشآموزش گسترشگسترش

است.است. مهممهم آنآن تأثیرتأثیر وو اجتماعیاجتماعی رخدادرخداد ایناین

وو دهندددهدهندددهشددتا شددتا اهرمددیاهرمددی حکددمحکددم دردر مشددروطیتمشددروطیت

هدای هدای مدرسده مدرسده روندد روندد دردر عمدومی عمدومی خواستارخواستار ازاز انعکاسیانعکاسی

دردر یهدودی یهدودی وو مسدیحی مسدیحی ادیانادیان مبلغانمبلغان حضورحضور. . بودبود نویننوین

تسریعتسریع وو توسعهتوسعه دردر کهکه بودبود مسائلیمسائلی ازاز دیگردیگر یکییکی ایرانایران

شدهر شدهر دردر مشروطیت،مشروطیت، ازاز پسپس وو بودبود مؤثرمؤثر نویننوین مدارسمدارس

محمدشداه محمدشداه زمدان زمدان ازاز کهکه جریانیجریانی. . گذاشتگذاشت تأثیرتأثیر نیزنیز یزدیزد

آمریکایی،آمریکایی، میسیونرهایمیسیونرهای وو مبلغانمبلغان. . بودبود شدهشده آغازآغاز قاجارقاجار

شدددهرهایشدددهرهای دردر روسددی روسددی حتدددیحتدددی وو انگلیسددی انگلیسددی آلمددانی، آلمددانی،

تأسدیس تأسدیس مدارسدی مدارسدی ارومیده، ارومیده، مانندد مانندد ایران،ایران، نشیننشین مسیحیمسیحی

پیددا پیددا گسدترش گسدترش نیزنیز شهرهاشهرها سایرسایر دردر رفتهرفته رفتهرفته کهکه کردندکردند

..((13521352 قویمی،قویمی،))کرد کرد

تبلیغدات تبلیغدات ۀۀدوردور دردر پروتسدتان پروتسدتان مبلغدان مبلغدان وو میسیونرهامیسیونرها

دودو توجهتوجه ایناین علتعلت. . کردندکردند توجهتوجه نیزنیز یزدیزد شهرشهر بهبه خود،خود،

بازرگددانیبازرگددانی جهۀجهۀوو دودو بددودنبددودنغالددبغالددب یکددییکددی بددود،بددود، مسددئلهمسددئله

مانندد مانندد دیندی دیندی هدای هدای اقلیدت اقلیدت اسدتقرار اسدتقرار دیگریدیگری وو اقتصادیاقتصادی

ازاز افددرادافددراد ایددنایددن. . شددهرشددهر ایددنایددن دردر زرتشددتیانزرتشددتیان وو یهودیددانیهودیددان

ایدران، ایدران، شدهرهای شدهرهای دردر درمدان درمدان وو آمدوزش آمدوزش مانددگی مانددگی عقبعقب

وو مددارس مددارس احددا احددا بدا بدا وو کردندد کردندد استفادهاستفاده یزد،یزد، ازجملهازجمله

خدود خدود تبلیغدات تبلیغدات بدرای بدرای رارا مناسدب مناسدب بسدتر بسدتر درمانی،درمانی، مراکزمراکز

تددأثیرتددأثیر نیددزنیددز آمددوزشآمددوزش موضددوعموضددوع بددربددر امدداامددا آوردنددد؛آوردنددد؛ فددراهمفددراهم

آموزشآموزش تفکرتفکر کهکه انگاشتانگاشت چنینچنین توانتوانمیمی پسپس. . گذاشتندگذاشتند

تجربده تجربده رارا متقابدل متقابدل ایایرابطده رابطده مشدروطه مشدروطه انقلا انقلا وو نویننوین

..انداندکردهکرده

انقدلا انقدلا ازاز داریداریجاندب جاندب کده کده کندیم کندیم لحاظلحاظ چنینچنین اگراگر

طورطور بهبه است،است، جمعیجمعی دانشدانش وو آگاهیآگاهی نتیجۀنتیجۀ مشروطیتمشروطیت

گیدری گیدری شدکل شدکل دردر نیزنیز زمانزمان آنآن نوپاینوپای آموزشآموزش نظامنظام حتمحتم

اگدر اگدر همچندین همچندین 22اسدت؛ اسدت؛ بدوده بدوده مدؤثر مدؤثر مشدروطیت مشدروطیت تفکرتفکر

کده کده بددانیم بددانیم جمعدی جمعدی آگداهی آگداهی ندوعی ندوعی رارا خواهیخواهیمشروطهمشروطه

مدردم مدردم دردر آگداهی آگداهی وو داندش داندش بده بده نیازنیاز گرفتنگرفتنشتا شتا باعثباعث

وو سدرعت سدرعت وو گیدری گیدری شکلشکل دردر نیزنیز مشروطهمشروطه انقلا انقلا شد،شد،

. اسدت اسدت بدوده بدوده اثرگدذار اثرگدذار ندوین ندوین آمدورش آمدورش نظدام نظدام گسترشگسترش

ش 1285/ 1324در سدال یتبا اعلام مشروط چنانکه

هدم بده یمدواد ،و مدتمم آن یاساس قانون یبو تصو

.یافتوپرورش اختصا آموزش

آمددده اسددت کدده: یتمشددروط یدر قددانون اساسدد

،آزاد اسدت یععلوم و معارف و صدنا یمو تعل یلتحص

نیز متمم آن 19ممنوع باشد. در اصل مگر آنچه شرعا

یمدارس به مخدارج دولتد یسستأ ده است که:ش یانب


مطداب قدانون وزارت یدد با یاجبار یلو تحص یو مل

مقرر شد تمام مددارس ؛ همچنینعلوم و معارف باشد

و مراقبت وزارت یهعال یاستر زیر نظر یدو مکاتب با

مشددروطیت، اساسددی قددانونعلددوم و معددارف باشددد )

.ش(1285/ 1324

یدت وترب یمتعل یگاهجا ذکرشده، به موجب دو اصل

یهدا د. در سدال شد مشدخص یدران ا طۀدر نظام مشرو

ی، و نظدام یاسدی س هدای تبه علد یت،مشروط نخست

اقددام عملدی چنددانی شدده بیدان تحقد اصدول برای

ش1289صددددورت نگرفددددت. تنهددددا در سددددال

وزارت معدارف یم بود که قدانون ادار 1911 /1329/

مراحددل ،قددانون یددنا یبشددد. بددا تصددو یبتصددو

ییمکاتدب ابتددا که شدامل مشخص شد یتوترب یمتعل

، مددارس متوسدطه و یشهر یی، مکاتب ابتداییروستا

شده بود مکتب یدکأقانون ت ینر ا. دی بودمدارس عال

یو بددن یلمد ع ی واخلاقد یدت ترب یگداه و مدرسه جا

.(1374، یری)ضم است

نظدام آغداز درکده آیدد مدی میان به پرسش این حال

دختدران چگونده بدوده یلتحصد یگداه جا نوین، آموزشی

وو ایایخانده خانده مکتدب مکتدب صورتصورت بهبه چهچه آموزشآموزش ازازوقتی وقتی .است

خدودش، خدودش، ابتددایی ابتددایی نوعنوع دردر نوین،نوین، صورتصورت بهبه چهچه وو قدماییقدمایی

ازاز نیمدی نیمدی جایگداه جایگداه دردر زندان زندان نقدش نقدش آیدد، آیدد، میمی میانمیان بهبه سخنسخن

. . اسدت اسدت نشدانه نشدانه بیبی وو خاموشخاموش معمولمعمول طورطور بهبه اجتماعاجتماع ۀۀپیکرپیکر

زمددانزمددان بددهبدده کشددور،کشددور، دردر دختددراندختددران مدددارسمدددارس نخسددتیننخسددتین بقۀبقۀسدا سدا

آمریکدایی آمریکدایی مسدیحی مسدیحی مدارسمدارس تأسیستأسیس وو محمدشاهمحمدشاه سلطنتسلطنت

..((13521352قویمی، قویمی، )) گرددگردد میمی بازباز ارومیهارومیه دردر

م/1837 سدال در آمریکدا یتریپرسدب میسیونرهای

. کردندد سیستأ ارومیه شهر را درمدرسه این 1252

از آموزان آن بده طدور عمدده دانشمدرسه که یندر ا

کتدا و اقامدت و ندام ثبدت بودند، ارمنی های خانواده

یلتحصدد والدددین بددرای تددا بددود رایگددان روزی شددبانه

مددارس بعدد، هدای شوند. در دهه ی فرزندانشان تشو

شد؛ تأسیس رشت و همدان تبریز، تهران، رد یمشابه

رفتندد، مدرسده به مسلمان انبار که دختر یناما نخست

یتریپرسدددددب سۀدر مددددددر 1286/م1870 هۀدر د

.(1351الاسلامی، یخ)ش بود تهران آمریکایی

موفد چندان محصل جذ در میسیونری مدارس

یمثبتد یدد بدانوان د یلجامعده بده تحصد یدرا ز نبودند؛

یند ییرمدارس تغ ینا ییهدف غا علاوه، و به نداشت

سرانجام .بودند واقف امر این بر مردم و ودمحصلان ب

Samuel Greene Wheeler)بنجدامین یبدا پافشدار

Benjamin)، یددران،در ا یکددامختددار وقددت آمر یددروز

اجازه دهد دختران مسدلمان شد متقاعد شاه الدینناصر

ایدن . کنندد تحصدیل و بروند آمریکاییان سۀبه مدر یزن

یدران آمدوزش دختدران ا یخدر تار ینقطه عطف یدادرو

ینددددهتحدددولات آ یبدددرا ی شددددبدددود و سدددرآغاز

.(1351 الاسلامی، شیخ)

تهدران آمریکدایی سۀمددر از شاه ناصرالدین بازدید

تصددورات ممانعددت و یددز، ن1307م/1890 در سددال

نکدرد گدون دگر کلدی بده را انوانب یلمخالفت با تحص

ندوعی بده بدانوان تحصیل موضوع اما ؛(1385آفاری، )

حدال، هر به .بود آورده دست به را حکومت موافقت

به نام یرانیدختران ا یننخست 1318م/1900در سال

مدددارس یددناردلان از ا یممهرتدداج رخشددان و مددر

.(1351 الاسلامی، شیخشدند ) التحصیل فارغ

هدای هدای ممانعتممانعت زرتشتیزرتشتی اقلیتاقلیت چونچون نیزنیز یزدیزد شهرشهر دردر

دردر کده کده ندوع ندوع آنآن ازاز نداشتند،نداشتند، بانوان رابانوان را اجتماعیاجتماعی معمولمعمول

ایدن ایدن پیدروان پیدروان شدد، شدد، مدی مدی اعمدال اعمدال مسلمانمسلمان زنانزنان برایبرای ابتداابتدا

دردر. . پذیرفتندددپذیرفتنددد زودزود بسددیاربسددیار رارا زنددانزنددان تحصددیلتحصددیل کددیشکددیش

نخسددتیننخسددتین زرتشددتیانزرتشددتیان م،م،19031903 / /13201320ش/ش/12811281اسددفنداسددفند

ایدن ایدن وو کردندد کردندد دایردایر یزدیزد دردر رارا زرتشتیزرتشتی نۀنۀدخترادخترا سۀسۀمدرمدر

آنهدا آنهدا نۀنۀپسدرا پسدرا سۀسۀمدرمدر نخستیننخستین سیسسیستأتأ ازاز پسپس دههدهه یکیک

طدوبی طدوبی کده کده پدرورش پدرورش سۀسۀمددر مددر بدا بدا زمانزمان بنابراین همبنابراین هم. . بودبود

سۀسۀمدددرمدددر نخسددتیننخسددتین کددرد،کددرد، سددیسسددیستأتأ تهددرانتهددران دردر رشدددیهرشدددیه


نیزنیز آنآن ازاز پسپس دایر شد ودایر شد و خرمشاهخرمشاه یۀیۀقرقر دردر یزدیزد نۀنۀدخترادخترا

جهانیان،جهانیان، نۀنۀخاخا تجارتتجارت خرجخرج بهبه جهان،جهان، شاهشاه خسروخسرو اربا اربا

تأسدیس تأسدیس زرتشتیزرتشتی دختراندختران برایبرای دیگریدیگری سۀسۀمدرمدر یزدیزد دردر

..((13631363 شهمردان،شهمردان،)) کردکرد

کده کده بودندد بودندد ایراندی ایراندی گدروه گدروه نخسدتین نخسدتین یدزد یدزد زرتشتیانزرتشتیان

ایددنایددن. . کردندددکردنددد دایددردایددر دختددران خددوددختددران خددود ۀۀویددژویددژ ایای مدرسددهمدرسدده

دردر خودخود کیشانکیشان همهم بابا زرتشتیانزرتشتیان روابطروابط نتیجۀنتیجۀ گامیگامی پیشپیش

حضدور حضدور سطۀسطۀواوا بده بده کده کده زرتشدتیانی زرتشدتیانی . . بدود بدود اروپدا اروپدا وو هندهند

کشدور کشدور ایدن ایدن بده بده تحصیل،تحصیل، وو کارکار برایبرای هند،هند، دردر پارسیانپارسیان

وو پسدران پسدران برایبرای کهکه افتادندافتادند فکرفکر بهبه کردند،کردند، میمی وآمدوآمد رفترفت

پسپس کنند؛کنند؛ تأسیستأسیس مدرسهمدرسه خودخود کیشکیشهمهم دختراندختران سپسسپس

بده بده هندد هندد پارسدی پارسدی خیدران خیدران ورودورود وو برای ارتبا برای ارتبا زمینه رازمینه را

مدذهبی مدذهبی هایهایآموزهآموزه مدارس،مدارس، ایناین دردر ..کردندکردند فراهمفراهم ایرانایران

ۀۀشدیو شدیو کده کده آنجدا آنجدا شدد و از شدد و از آمدوزش داده مدی آمدوزش داده مدی زرتشدتی زرتشدتی

قددیمی قددیمی سدنتی سدنتی هدای هدای روشروش بدا بدا کامدل کامدل به طدور به طدور تدریستدریس

شددد،شددد، مددیمددی تدددریستدددریس متعددددیمتعددددی مباحددثمباحددث وو بددودبددود متفدداوتمتفدداوت

دختدران دختدران نویننوین مدارسمدارس سرآغازسرآغاز رارا مدارسمدارس ایناین توانتوان میمی

..برشمردبرشمرد یزدیزد

خسددرو،خسددرو، اربددا اربددا نۀنۀدختددرادختددرا سۀسۀمدددرمدددر تددأثیرتددأثیر ۀۀدربدداردربددار

یۀیۀنشدددرنشدددر دردر مم19061906 / /1132411324 سدددالسدددال دردر ایای نویسدددندهنویسدددنده

نۀنۀدختددرادختددرا سۀسۀمدددرمدددر»»: : اسددتاسددت نوشددتهنوشددته چنددینچنددین نمددانمددا چهددرهچهددره

دارددارد عبرتیعبرتی چنانچنان وو دارددارد معرکهمعرکه خیلیخیلی کهکه خسروخسرو اربا اربا

دردر. . باشدباشد میمی برگشتهبرگشته بختبخت مسلمانانمسلمانان ماما عبرتعبرت باعثباعث کهکه

تحصدیل تحصدیل پارسدیان پارسدیان بندات بندات هفتداد هفتداد بدر بدر علاوهعلاوه مدرسهمدرسه ایناین

آدا آدا . . آموزندد آموزندد مدی مدی خدط خدط وو سدواد سدواد آنآن ازاز غیدر غیدر . . کنندکنند میمی

بلدددبلددد خددوبیخددوبی کمددالکمددال بددهبدده رارا... ... وو خیدداطیخیدداطی وو داریداری خانددهخاندده

گمدان گمدان خسدرو خسدرو اربدا اربدا بندات بندات مدرسهمدرسه باریباری ...... شوندشوند میمی

پدایش پدایش بده بده همهم تهرانتهران یی عالیهعالیه مدارسمدارس صحبتصحبت ازاز ندارمندارم

رحمدانی، رحمدانی، )) ««نیسدت نیسدت فدرد فدرد بده بده منحصدر منحصدر چده چده اگراگر برسد،برسد،

..((77وو66: : 13911391 نایبیان،نایبیان، ؛؛125125: : 13841384

داندش داندش تحصدیل تحصدیل اولاول پهلدوی پهلدوی ۀۀدوردور دردر کهکه استاست روشنروشن

شدهرهای شدهرهای تمدامی تمدامی دردر تاحددودی تاحددودی وو یافدت یافدت گسدترش گسدترش نویننوین

شدهر شدهر دردر. . کردندکردند کارکار بهبه آغازآغاز امروزامروز سبکسبک بهبه مدارسیمدارسی ایران،ایران،

بده بده همچندان همچندان کده کده شددند شددند احدا احدا مهمیمهمی هایهایمدرسهمدرسه نیزنیز یزدیزد

ایرنشدهر، ایرنشدهر، مانندد مانندد هدایی هدایی مدرسده مدرسده دهند؛دهند؛ میمی ادامهادامه خودخود حیاتحیات

بده بده یزدیزد مردممردم اقبالاقبال میزانمیزان تبیینتبیین. . مارکارمارکار سۀسۀمدرمدر وو کیخسرویکیخسروی

دردر مددارس، مددارس، ایناین التحصیلانالتحصیلانفارغفارغ اثرگذاریاثرگذاری وو نویننوین مدارسمدارس

کشدور، کشدور، اجتمداعی اجتمداعی وو فرهنگدی فرهنگدی علمدی علمدی سپهرسپهر یایا شهرشهر اجتماعاجتماع

بده بده سدنتی سدنتی آمورشیآمورشی نظامنظام گذارگذار حلۀحلۀمرمر ازاز روشنیروشنی اندازانداز چشمچشم

تحصدیلی تحصدیلی دورنمایدورنمای شناختشناخت همچنینهمچنین کند؛کند؛ میمی ترسیمترسیم نویننوین

آمدوزش آمدوزش گیریگیری شکلشکل ۀۀدرباردربار شفافیشفافی دیدگاهدیدگاه بهبه یزدی،یزدی، بانوانبانوان

..شودشود میمی منجرمنجر یزدیزد شهرشهر دردر دختراندختران وو زنانزنان

یزدیزد دردر نویننوین آموزشآموزش گیریگیریشكلشكل هایهایزمینهزمینه

انقددلا نۀآسددتا تددا ناصددری عهددد از یددزد شددهر

سددر از را متعددددی اثرگددذار حددواد مشددروطیت،

بده تردید، بیداری، در آنها از هریک که است گذرانده

مدؤثر ناحیده ایدن مدردم واکنش و تشوی آمدن، تنگ

عبدالرضداخان شورش همچون هایی نمونه. است بوده

تنبداکو، امتیاز به اعتراض محمدعبدالله، شورش بافقی،

... و کاشدی حسدین نایدب فرمانداری ک شی، بابی جریان

تدا .کدرد مواجه شدیدی های تنش را با یزد شهر بارها

شد؛ دستبهدست بارها یزد حکومت مشروطیت عهد

از ای سدددداله بیسددددت زمددددانی بددددازه در چنانکدددده

مشروطه از آغاز م، یعنی1927تا1907 /1345تا1325

سدی بدار یدزد حکومدت احمدشاه، سلطنت انتهای تا

.(47: 1317 آیتی،) کرد تغییر

مدیلادی، ندوزدهم /از ابتدای قرن چهاردهم قمدری

موجدب موجدب شدهر شدهر ایدن ایدن بازرگدانی بازرگدانی روند روند وو تجدارت تجدارت رشدرشد

زایگلدر زایگلدر نظیدر نظیدر غربیغربی هایهایشرکتشرکت وو داخلیداخلی تجارتجار جذ جذ

(Ziegler) منچسددترمنچسددتر وو (Manchester) کددرزن،کددرزن،)) شدددشددد

ایجداد ایجداد شدهر شدهر دردر دفداتری دفداتری کده کده ایایگونده گونده بهبه ؛؛ ((22جج : : 13501350

ازاز ایایم شدعبه م شدعبه 1889// 13061306 سدال سدال دردر علاوه،علاوه، بهبه. . کردندکردند

(. (. 13801380 مهددوی، مهددوی، )) شدشد گشودهگشوده یزدیزد دردر نیزنیز شاهیشاهی بانکبانک


اقتصداد اقتصداد جایگداه جایگداه ازاز کده کده حدال حدال عدین عدین دردر رونددی رونددی چنینچنین

اختیدار اختیدار دردر نیدز نیدز فرصدتی فرصدتی داشدت، داشدت، نشدان نشدان منطقهمنطقه تجاریتجاری

حمایدت حمایدت تدا تدا داددادمدی مدی قرارقرار الدولهالدولهجلالجلال همچونهمچون حکامیحکامی

تهدران تهدران ازاز رارا منطقده منطقده مسدافت مسدافت بُعدد بُعدد وو مرکزیمرکزی حکومتحکومت

..دهنددهند قرارقرار مالیاتیمالیاتی اجحافاجحاف وو استبداداستبداد هرگونههرگونه نۀنۀپشتواپشتوا

تدا تدا یدزد یدزد بازرگدانی بازرگدانی اقتصدادی اقتصدادی فضایفضای تداومتداوم بابا همراههمراه

منداط منداط دردر انگلدیس انگلدیس نفدوذ نفدوذ ۀۀگسدتر گسدتر مشدروطیت، مشدروطیت، وقایعوقایع

هددایهددایشددرکتشددرکت هددایهدداینمایندددگینمایندددگی حضددورحضددور بددرایبددرای جنددوبیجنددوبی

فدراهم فدراهم معتبرمعتبر عاملیعاملی غربیغربی نویننوین هایهای مؤسسهمؤسسه وو اروپاییاروپایی

اتبداع اتبداع ازاز حمایدت حمایدت بارزبارز نمادهاینمادهای ازاز یکییکی چنانکهچنانکه آورد؛آورد؛

وو الدولده الدولده جدلال جدلال روابدط روابدط دردر رارا انگلدیس انگلدیس خاصهخاصه وو غربیغربی

ایدن ایدن . . کندیم کندیم مدی مدی مشداهده مشداهده کلیسدا کلیسدا تبلیغیتبلیغی انجمنانجمن مبلغانمبلغان

(Robert Bruce) بدروس بدروس رابرترابرت حضورحضور بابا کهکه انجمنانجمن

ازاز پدیش پدیش سدال سدال یدک یدک بود،بود، کردهکرده وجودوجود ابرازابراز اصفهاناصفهان دردر

یزدیزد دردر رارا خودخود فعالیتفعالیت الدولهالدولهجلالجلال مجددمجدد گیریگیریقدرتقدرت

ویدژه ویدژه بده بده یزد،یزد، مردممردم شدشد باعثباعث هاهافعالیتفعالیت ایناین. . کردکرد آغازآغاز

وو کدارکرد کدارکرد ازاز هدا هدا بنگداه بنگداه ایدن ایدن بدا بدا آمدوشدد آمدوشدد دردر ها،ها،اقلیتاقلیت

دوران،دوران، همدددینهمدددین دردر. . شدددوندشدددوند آگددداهآگددداه آنهددداآنهدددا ضدددرورتضدددرورت

رارا نقدش نقدش دودو زمدان زمدان همهم کهکه بودبود مرکزیمرکزی یزدیزد نۀنۀخاخا تلگرافتلگراف

دیگدری دیگدری وو مرکدز مرکدز بدا بدا مدردم مدردم ارتبدا ارتبدا یکییکی: : دادداد میمی انجامانجام

هدای هدای خیدزش خیدزش وو هدا هدا تحصدن تحصدن بدرای بدرای بسدتر بسدتر کدردن کدردن فراهمفراهم

(.(.13771377 بافقی،بافقی، تشکریتشکری)) عمومیعمومی

یدزد یدزد شدد شدد باعثباعث هاییهایی رخدادرخداد مشروطیت،مشروطیت، نۀنۀآستاآستا دردر

تبعیدد تبعیدد . . شدود شدود تبدیلتبدیل انقلابیانقلابی فعالفعال هایهای کانونکانون ازاز یکییکی بهبه

گدذار گدذار بنیانبنیان وو تهرانتهران تجارتجار اصلیاصلی محرکانمحرکان ازاز سعدالدوله،سعدالدوله،

موجبموجب یزد،یزد، بهبه مشروطیتمشروطیت نۀنۀآستاآستا دردر 33تبریز،تبریز، دارالفنوندارالفنون

وو یددزدییددزدی بازرگانددانبازرگانددان مددازار ازمددازار از محمدددتقیمحمدددتقی تاثیرپددذیریتاثیرپددذیری

زاده،زاده، حدائری حدائری زاده،زاده، موسدوی موسدوی همچونهمچون خواهانیخواهانی مشروطهمشروطه

..شدشد... ... وو مسگرمسگر ملاعبداللهملاعبدالله

وو تشدن تشدن کده کده کندیم کندیم مدی مدی ذکرذکر رارا هاییهایی نمونهنمونه ادامهادامه دردر

تدداتددا خددواهیخددواهیمشددروطهمشددروطه شددروعشددروع ازاز رارا یددزدیددزد شددهرشددهر التهددا التهددا

ایدن ایدن بده بده هاها نمونهنمونه ایناین 44..دهنددهندمیمی انعکاسانعکاس صغیرصغیر استبداداستبداد

مشدروطیت مشدروطیت تبیدین تبیدین مشدروطیت مشدروطیت نۀنۀآستاآستا دردر: : استاست شرحشرح

افتدادن افتدادن راهراه یدزد؛ یدزد؛ بزرگدان بزرگدان بدرای بدرای مازارمازار محمدتقیمحمدتقی توسطتوسط

یددزد؛ یددزد؛ دردر نعمتددی نعمتددی وو حیدددری حیدددری گددروه گددروه دودو دعواهددایدعواهددای

بعدددهابعدددها کددهکدده مسددگرمسددگر ملاعبددداللهملاعبدددالله مهددی مهددی هددایهددای سددخنرانیسددخنرانی

پدس پدس شد؛شد؛ ملیملی شورایشورای مجلسمجلس دردر یزدیزد ۀۀنمایندنمایند نخستیننخستین

وو طلبدان طلبدان مشروطهمشروطه ۀۀمشاجرمشاجر وو دعوادعوا مۀمۀاداادا نیزنیز مشروطهمشروطه ازاز

یزدیزد نۀنۀخاخا تلگرافتلگراف دردر مشروطهمشروطه حامیانحامیان تحصنتحصن مستبدان؛مستبدان؛

قتددلقتددلیددزد؛ یددزد؛ مالیدداتمالیددات سبۀسبۀمحددامحددا ۀۀنحددونحددو بددهبدده اعتددراضاعتددراض وو

قتدل قتدل مم19071907// 13251325در سدال در سدال جهدان؛ جهدان؛ شاهشاه پرویزپرویز اربا اربا

تحریدک تحریدک بهبه سرشناس،سرشناس، طلبطلب مشروطهمشروطه مازار،مازار، محمدتقیمحمدتقی

خواهدان خواهدان خدون خدون جدویی جدویی انتقامانتقام دعوایدعوای مشروطه؛مشروطه؛ مخالفانمخالفان

وو حکدومتی حکدومتی قلعده قلعده مستبدان؛ تصرفمستبدان؛ تصرف بابا مازارمازار محمدتقیمحمدتقی

وقدت؛ وقدت؛ حاکمحاکم کاشانی،کاشانی، السلطنهالسلطنه به معضمبه معضم استعفااستعفا تحمیلتحمیل

پدس از پدس از میبددی؛ میبددی؛ ملارضدا ملارضدا حداج حداج قتدل قتدل وو تبعیدتبعید وو ربودنربودن

یزدیزد حکومتحکومت تسخیرتسخیر وو بنابنا استادمحمداستادمحمد شورششورش چندی،چندی،

.. ......وو اواو دستدست بهبه

کدم کدم دسدت دسدت اتفاقات،اتفاقات، ازاز حجمحجم ایناین شایدشاید کهکه ایای گونهگونه بهبه

تدرور، تدرور، باربار دودو وو حکومتحکومت تسخیرتسخیر مرتبهمرتبه دودو رویداد،رویداد، دودو دردر

. . باشدد باشدد سدابقه سدابقه بدی بدی یایا نظیرنظیر کمکم ایرانایران دیگر شهرهایدیگر شهرهای میانمیان دردر

پشدتیبانی پشدتیبانی وو حضدور حضدور همچدون همچدون رویددادهایی رویددادهایی کنارکنار دردر اینهااینها

وو مشدروطه مشدروطه انقدلا انقدلا دردر تهرانتهران مقیممقیم یزدییزدی زرتشتیانزرتشتیان مالیمالی

بده بده سدرانجام سدرانجام کده کده یدزد یدزد دردر آنهدا آنهدا کیشانکیشان همهم تأثیرپذیریتأثیرپذیری نیزنیز

جهانیددانجهانیددان بددرادرانبددرادران ازاز یکددییکددی قتددلقتددل وو مسددتبدانمسددتبدان ورزیورزی کینددهکیندده

پیشدددبردپیشدددبرد دردر زرتشدددتی رازرتشدددتی را اثرگدددذاری تجددداراثرگدددذاری تجدددار انجامیدددد،انجامیدددد،

..((13861386میرحسینی، میرحسینی، )) کندکند میمی آشکارآشکار نیزنیز مشروطیتمشروطیت

وو اسددتبداداسددتبداد هدوادار هدوادار هدای هدای دسددتهدسددته همداوردی همداوردی دردر یدزد یدزد

رارا عمدومی عمدومی هایهای تنشتنش وو هاها اعتراضاعتراض بارهابارها خواهخواه مشروطهمشروطه

شدکاف شدکاف ازاز مشدروطه مشدروطه ازاز پیشپیش تاتا کهکه شهریشهری. . کردکرد تجربهتجربه

بدرد، بدرد، میمی رن رن زرتشتیانزرتشتیان وو مسلمانانمسلمانان میانمیان عمی عمی طبقاتیطبقاتی

میددانمیددان اتفددا نظددر اتفددا نظددر علددتعلددت بددهبدده بددار،بددار، نخسددتیننخسددتین بددرایبددرای

طلدب طلدب مشدروطه مشدروطه هایهای زرتشتیزرتشتی وو یزدییزدی خواهانخواهان مشروطهمشروطه

مرتفدع مرتفدع رارا انفکدا انفکدا ایدن ایدن کوشیدکوشید میمی یزد،یزد، وو تهرانتهران ساکنساکن


امدا امدا نشدد؛ نشدد؛ حاصدل حاصدل طدور کامدل طدور کامدل بهبه کهکه ایای خواستهخواسته. . کندکند

. . کددردکددرد تددرمیمتددرمیم رارا اجتمدداعیاجتمدداعی نقیصددهنقیصدده ایددنایددن تاحدددودیتاحدددودی

کمدک کمدک انقدلا انقدلا پیشبردپیشبرد بهبه تهرانتهران دردر زرتشتیزرتشتی بازرگانانبازرگانان

ایجداد ایجداد سداز سداز سدبب سدبب فعدال، فعدال، کنشگرانکنشگران در حکمدر حکم وو کردندکردند

داریداری ریشده ریشده اجتمداعی اجتمداعی مخاصمهمخاصمه تر تر وو آشتیآشتی اعتماد واعتماد و

55..کردندکردند استقبالاستقبال نظرنظر اتفا اتفا ایناین ازاز نیزنیز یزدیزد مردممردم شدند.شدند.

کده کده زرتشدتی زرتشدتی وو مسلمانمسلمان ساکنانساکنان میانمیان گراییگرایی همهم ایناین

شدد شدد باعدث باعدث کردندد، کردندد، میمی استقبالاستقبال آنآن ازاز ها بیشترها بیشتر زرتشتیزرتشتی

رارا دهشمندیدهشمندی خودخود کیشکیش مطاب مطاب کهکه زرتشتیزرتشتی شهروندانشهروندان

انبدار انبدار آ آ مانندد مانندد هدایی هدایی ابنیده ابنیده پیشترپیشتر وو شمردندشمردند میمی محترممحترم

مینۀمینۀزز دردر بودندد، بودندد، کدرده کدرده احددا احددا عمومیعمومی مصارفمصارف برایبرای

پس از مدتی ایجادپس از مدتی ایجاد وو ساخت پرورشگاهساخت پرورشگاه سازی،سازی، مدرسهمدرسه

. . دهنددهند بروزبروز ایای شایستهشایسته اقداماتاقدامات بیمارستانبیمارستان وو زایشگاهزایشگاه

چده چده وو تفکدر تفکدر گیریگیری شکلشکل دوراندوران دردر چهچه مشروطیتمشروطیت

بیداریبیداری آن، محصولآن، محصول پیروزیپیروزی وو نشستننشستن باربار بهبه زمانزمان دردر

حقدو حقدو بهبه مردممردم شدشد حال، باعثحال، باعث عینعین دردر بود وبود و فکریفکری

وو رشدد رشدد حدال حدال دردر جامعده جامعده . . خود آگداه شدوند خود آگداه شدوند اجتماعیاجتماعی

ایجداد ایجداد آگداهی آگداهی پرتدو پرتدو دردر یایا کهکه بودبود هاییهایی خواستهخواسته لبۀلبۀمطامطا

چنانکهچنانکه. . شدندشدند میمی دیگراندیگران آگاهیآگاهی موجبموجب یایا بودندبودند شدهشده

خدط خدط یعندی یعندی ندوین، ندوین، ارتبداطی ارتبداطی ابدزار ابدزار نخسدتین نخسدتین شد،شد، ذکرذکر

ازاز پدیش پدیش سدال سدال سیسی م،م،18791879 / /12961296 سالسال دردر تلگراف،تلگراف،

..((25372537 اردکانی،اردکانی، محبوبیمحبوبی)) رسیدرسید یزدیزد بهبه مشروطه،مشروطه،

سدیس تأ یخدارج گدذاری سدرمایه با ها خانه تلگراف

امدا بدود؛ شدده ریدزی برنامده آنهدا اهداف برای شدند و

میدان تدر و سداده یعسدر یارتباط یجادا علتبه کم دست

مدؤثر یددادها از رو یاریمرکدز، در بسد بدا ایران شهرهای

از پدس در انقدلا مشدروطه و یزد نۀخا تلگراف. بودند

مدردم هدای و اعتدراض یانعکاس رفتدار اجتمداع ، درآن

اعتراض به اصدل مسئلۀدر کهچنان داشت؛ کلیدی نقشی

بدود یدزد مردم تحصن محل خانه تلگراف یات،و فرع مال

ماینددگان ن ها نظرهای خود را به راه، ساعت یناز اآنها و

.(1386 میرحسینی،) کردند میمخابره مجلس

بدود یگرید ۀپدید یرانصنعت چاپ در ا گسترش

یآگدداه یندر در امددر آمددوزش مددردم و همچندد کدده

. صدنعت چداپ کده بدا روش دمؤثر واقع ش یاجتماع

از پدس شدد، یشدتری به آن توجه ب یراندر ا یچاپ سنگ

/ 1260تددا1250حددد فاصددل دهدده تهددران، و تبریددز

کدار بده نیدز دیگدر هایدر شهر سرعت م به1944تا1834

شدد یمد باعدث (. چاپ کتا 1378 ،)بابازاده شد گرفته

از پدس باشدند؛ داشته بیشتری دسترسیبه آموزش مردم

. در شدد یمد یجمع یموجب آگاه یزچاپ روزنامه ن آن،

یدزد در شدهر ،از انقدلا مشدروطه پیشقرن یمحدود ن

دردر چاپخانده چاپخانده وجودوجود ازاز نشانهنشانه نخستیننخستین. شد دایر ایچاپخانه

سدال سدال دردر کهکه استاست الهدایهالهدایه یایا البدایهالبدایه نامنام بابا کتابیکتابی چاپچاپ یزد،یزد،

صددنعتصددنعت ورودورود ازاز پددسپددس سددالسددال 2828 یعنددییعنددی م،م،18611861 / /12771277

فرزندد فرزندد ملامحمد،ملامحمد، استاداستاد نۀنۀکارخاکارخا دردر ایران،ایران، بهبه سنگیسنگی چاپچاپ

مسددرت،مسددرت،)) شدددشددد چدداپچدداپ یددزدیددزد شددهرشددهر دردر ملاحسددن،ملاحسددن، آخوندددآخونددد

انقددلا انقددلا ابتدددایابتدددای دردر تدداتددا شدددشددد ایای زمینددهزمیندده چاپخانددهچاپخاندده ..((13981398

نوآمدده، نوآمدده، ارتبداطی ارتبداطی ابدزار ابدزار حکمحکم دردر نیزنیز روزنامهروزنامه مشروطیت،مشروطیت،

. . گذاردگذارد حیاتحیات صۀصۀعرعر بهبه پاپا یزدیزد دردر

اتکااتکا علتعلت بهبه یزدییزدی مسلمانمسلمان شهروندانشهروندان دوران،دوران، ایناین دردر

بده بده چنددان چنددان ای،ای،خانده خانده مکتبمکتب سنتسنت وو علمیهعلمیه هایهایمدرسهمدرسه بهبه

زیدرا زیدرا بودندد؛ بودندد؛ نیفتداده نیفتداده جدیدجدید شیوهشیوه بهبه آموزیآموزیدانشدانش تکاپویتکاپوی

. . کردندد کردندد میمی طیطی رارا خودخود طبیعیطبیعی روندروند گذشته،گذشته، همچونهمچون آنهاآنها

جدید،جدید، سبکسبک بهبه مدارسمدارس تشکیلتشکیل ازاز پیشپیش تاتا قاجارقاجار عهدعهد دردر

بده بده ایدران ایدران سراسدر سراسدر مانندد مانندد یزدیزد مسلمانمسلمان شهروندانشهروندان مدارسمدارس

مددارس مددارس وو ایایخانده خانده مکتدب مکتدب یعنییعنی ابتدایی،ابتدایی، شکلشکل دودو همانهمان

بدا بدا مقایسده مقایسده دردر کده کده هدا هدا خانده خانده مکتدب مکتدب . . شدد شدد میمی دیدهدیده علمیه،علمیه،

هدای هدای آموزشآموزش حدحد دردر داشتند،داشتند، بیشتریبیشتری تعددتعدد علمیهعلمیه مدارسمدارس

مراحددلمراحددل دردر وو قددرآنقددرآن خددوانشخددوانش وو الفبدداالفبددا حددروفحددروف ابتددداییابتدددایی

قددیمی قددیمی ادبدی ادبدی هدای هدای کتدا کتدا ازاز برخدی برخدی خواندنخواندن تر،تر،پیشرفتهپیشرفته

..((13481348 کتیرایی،کتیرایی،)) بودندبودند

آمدوزش آمدوزش رارا دیندی دیندی تعدالیم تعدالیم در مدارس علمیه نیز کهدر مدارس علمیه نیز که

کسددوتکسددوت بددهبدده مراحددلمراحددل طدی طدی ازاز پددسپددس طددلا طددلا دادنددد،دادنددد، مدی مدی

ۀۀدوردور گذرانددن گذرانددن ازاز پدس پدس گاهیگاهی وو آمدندآمدند درمیدرمی روحانیانروحانیان

اصدفهان، اصدفهان، قدم، قدم، مشهد،مشهد، همچونهمچون شهرهاییشهرهایی دردر مقدماتی،مقدماتی،


حدالی حدالی دردر ایدن ایدن . . دادندد دادندد میمی تحصیلتحصیل ادامهادامه نجفنجف وو تهرانتهران

اقتصادیاقتصادی مشکلاتمشکلات علتعلت بهبه نیزنیز مردممردم ازاز بسیاریبسیاری کهکه بودبود

دادندادن ادامده ادامده بده بده رارا فرزندانفرزندان دانش،دانش، وو علمعلم ازاز نداشتننداشتن آگاهیآگاهی وو

طدی طدی ازاز پدس پدس دیگر،دیگر، تعبیرتعبیر بهبه. . داشتندداشتندمیمی واوا خانوادگیخانوادگی شغلشغل

! ! نبدود نبدود رای رای مردممردم تمامتمام بینبین دردر نیزنیز ایناین کهکه خانهخانهمکتبمکتب حلۀحلۀمرمر

مدالکوم مدالکوم ندایپر ندایپر . . شددند شددند مدی مدی مشدغول مشدغول کارکار بهبه بازاربازار دردر کودکانکودکان

(Napier Malcolm) کددده حددددود ده سدددال پدددیش از کددده حددددود ده سدددال پدددیش از

م بده یدزد آمدد، م بده یدزد آمدد، 18971897// 13151315 سدال سدال دردر مشروطیت، یعنیمشروطیت، یعنی

معددودی معددودی بسدیار بسدیار تعدادتعداد یزدیزد مثلمثل شهریشهری دردر: : گونه نوشتگونه نوشت ایناین

..((13941394مدالکوم، مدالکوم، )) نباشندنباشند سوادسوادبیبی وو جاهلجاهل کهکه دارنددارند وجودوجود

تعلدیم تعلدیم امدر امدر کهکه زمانزمان آنآن قدیمقدیم مدارسمدارس ترینترینمهممهم با این حالبا این حال

بودندد بودندد عبارتعبارت داد،داد،میمی رویروی آنهاآنها دردر مردممردم ازاز بخشیبخشی وتربیتِوتربیتِ

حصدار حصدار خدارج خدارج دردر بافقیبافقی خانخانمحمدتقیمحمدتقی کهکه خانخان سۀسۀمدرمدر: : ازاز

بدزر بدزر وو کوچککوچک سۀسۀمدرمدر دودو ازاز وو بودبود کردهکرده ایجادایجاد یزدیزد شهرشهر

سۀسۀمددر مددر خدان، خدان، عبدالرحیمعبدالرحیم سۀسۀمدرمدر همچنینهمچنین شد؛شد؛میمی تشکیلتشکیل

بناهددایبناهددای ازجملددهازجملدده کددهکدده شدداهزادهشدداهزاده سۀسۀمدددرمدددر وو ملااسددماعیلملااسددماعیل

هدددایهدددای سدددالسدددال دردر یدددزد،یدددزد، حددداکمحددداکم میدددرزا،میدددرزا،محمددددولیمحمددددولی

..((13171317 آیتی،آیتی،))م است م است 18271827تاتا18201820// 1242تاتا1235

وو رشدددیهرشدددیه میرزاحسددنمیرزاحسددن فکددریفکددری حرکددتحرکددت بعدددها بددابعدددها بددا

مسددیرمسددیر تغییددرتغییددر راسددتایراسددتای دردر علمددا،علمددا، ازاز برخددیبرخددی همراهددیهمراهددی

دیگدر دیگدر شهرهایشهرهای اندیشاناندیشاننیکنیک کودکان،کودکان، تعلیمتعلیم وو آموزشآموزش

. . برآمدندد برآمدندد ندوین ندوین سبکسبک بهبه مدارسیمدارسی تأسیستأسیس درصدددرصدد همهم

بهبه وپرورشوپرورشآموزشآموزش وو بودبود همراههمراه حرکتحرکت ایناین بابا نیزنیز یزدیزد

بنابراینبنابراین. . کردکرد رشدرشد وو گرفتگرفت پاپا شهرشهر ایناین دردر نویننوین سبکسبک

یدل اوا/ش1279سدال در یدزد یدزد ندوین ندوین مدرسهمدرسه نخستیننخستین

بددا آغدداز قددرن نددوزدهم زمددان هددم ، 1318الاول یددعرب

یکدی در نزد یدزدی یرالممالکمشد یۀسدرما اب یلادی،م

بدار یننخسدت یدر آن بدرا »شدد و یسسأشاه ت یدانم

«مددنظر قدرار گرفدت ینندو ۀیوکودکان بده شد یمتعل

.(1317و1316یرانشهر، ا یرستان)سالنامه دب

بره بره یرزد یرزد مرردم مرردم عوامل مؤثر برر رویكررد عمرومی عوامل مؤثر برر رویكررد عمرومی

نویننوین هایهای آموزشآموزش

بدر بسدیاری عوامدل اول، پهلوی تا مشروطه ۀدور از

گذاشت تأثیر نوین وپرورشآموزش به یزد مردم گرایش

:کرد اشاره ها نمونه این به باید جمله آن از که

سدایر بدا یزد شهر فرهنگی و تجاری ارتباطات .1

و تجدداری روابددط آسددیایی: و اروپددایی کشددورهای

تددروی در هنددد، بددا ویددژه بدده م،19 قددرن در فرهنگددی

بده مهداجر زرتشدتیان . بود مؤثر یزد در نوین آموزش

بدا دیگدران از پدیش خدود، تجداری های مراوده علت

انجمدن تشدکیل بدا و شددند آشنا جدید فنون و علوم

خدود کیشدان هم به گرفتند تصمیم هند، پارسیان اکابر

Maneckji) هاتریدا لیمیجدی مدانکجی . کنندد کمدک

Limji Hataria)، سدال در که هند ساکن زرتشتیان از

در داندش فقدر دیددن با آمد، ایران به م1856/ 1272

ای مدرسده تأسیس به برگشت، از پس ها زرتشتی میان

از آمدوزانی دانش اقدام کرد. به دنبال این اقدام، هند در

مدرسده ایدن در و شدند اعزام هند به ایران زرتشتیان

یدزدی زرتشدتی کود بیست ازجمله کردند؛ تحصیل

مددارس معلمان نخستین آموزش، در حکم از پس که

و علوم و نوین آموزش روش تروی در یزد، در نوین

اسددتاد همچددون افددرادی بودنددد. مددؤثر جدیددد فنددون

جدز ایدن ...و اردشدیر کیدومر استاد نوذر، جوانمرد

ایدن، بدر علاوه هند پارسیان اکابر انجمن افراد بودند.

تأسیس زرتشتی پسران و دختران برای دوازده مدرسه

(.1328خانی، )معصوم 6کرد

کده گونده همدان دارالفندون: هدای کرده تحصیل. 2

ایدن های آموخته دانش دارالفنون، با تأسیس شد، اشاره

خود دوران اجتماعی تحولات در اینکه ضمن مدرسه

تحدول منشداء نیز ایران فرهنگی سپهر در بودند، مؤثر

اهتمدام ورزیدندد؛ آمدوزان داندش تربیدت بده و شدند

کدده یددزد نددوین سۀمدددر معلمددان نخسددتین چنانکدده

م 1900ش/1279 سدال مشدیرالممالک در خدان الله فتح

بودنددد دارالفنددون التحصددیلان فددارغ کددرد، از تأسددیس

در رسدد مدی نظدر به همچنین .(1333خانی، معصوم)


خدود کده یدزد به سعدالدوله تبعید مشروطیت، نۀآستا

: 1385بدود )سدعیدی، تبریدز دارالفندون سۀمددر بانی

امدر بده و سعدالدوله ثر بودمؤ(، در رشد آموزش 137

همدان طدور کده . نبدود توجده بی یزد شهر در آموزش

خواهان مشروطه تشوی در سعدالدوله شد، ذکر پیشتر

. (39: 1386بود )میرحسینی، مؤثر نیز یزدی

دینری زرتشر:ی هرای . حضور و نقش اقلیر 3

آرامآرام جریدان جریدان پدیش پدیش هاها سالسال ازاز کهکه یزدیزد زرتشتیزرتشتی جماعتجماعت

کده کده مراوداتیمراوداتی کردند، در اثرکردند، در اثر میمی پیگیریپیگیری رارا آموزیآموزی دانشدانش

داشددتند،داشددتند، هندددیهندددی دلسددوزدلسددوز پارسددیانپارسددیان وو هندوسددتانهندوسددتان بددابددا

. . کردندکردند دنبالدنبال باجدیتباجدیت رارا سازیسازی مدرسهمدرسه

12531253م/م/1875 سددالسددال دردر زرتشددتیانزرتشددتیان اکددابراکددابر انجمددنانجمددن

بده بده مشدروطیت، مشدروطیت، ازاز پدیش پدیش سدال سدال 3232 یعنییعنی ، ،12921292ش/ش/

بدا بدا خدود، خدود، کدیش کدیش آمدوزان آمدوزان داندش داندش ۀۀویژویژ مدارسیمدارسی ساختساخت

یدزد یدزد شدهرهای شدهرهای دردر مذهبی،مذهبی، هایهای آموزهآموزه مفادمفاد وو مایهمایه دروندرون

اختصدا اختصدا بدا بدا مثدال مثدال بدرای بدرای بدود؛ بدود؛ کدرده کدرده توجهتوجه کرمانکرمان وو

دردر زرتشدتی زرتشدتی مددارس مددارس بدانی بدانی در مقدام در مقدام مانکجی،مانکجی، جۀجۀبودبود

اهرستان،اهرستان، کسنویه،کسنویه، موریاباد،موریاباد، آباد،آباد، قاسمقاسم مزرعهمزرعه خرمشاه،خرمشاه،

آبداد آبداد شدرف شدرف وو آبداد آبداد زیدن زیدن مبارکه،مبارکه، محلهمحله دردر بیو ،بیو ، کوچهکوچه

هدای هدای گدروه گدروه مددارس مددارس البتده البتده . . شدد شدد احدا احدا مدرسهمدرسه یازده

بده بده آشدنا آشدنا معلدم معلدم نداشدتن نداشدتن ازجملده ازجملده مشدکلاتی مشدکلاتی بابا اقلیتاقلیت

اجتمداعی اجتمداعی فشارهایفشارهای مالی،مالی، نداشتن تواننداشتن توان جدید،جدید، مباحثمباحث

..بودبود مواجهمواجه... ... وو اقشاراقشار ازاز برخیبرخی ناهمگون، مخالفتناهمگون، مخالفت

ایای خانده خانده مکتدب مکتدب صورتصورت بهبه زرتشتیزرتشتی ابتداییابتدایی مدارسمدارس

را را ندوین ندوین سۀسۀمددر مددر هدای هدای مؤلفده مؤلفده تمدام تمدام شددند و شددند و میمی ادارهاداره

مباحدث مباحدث حیطۀحیطۀ دردر آنهدا آنهدا هدای هدای آمدوزه آمدوزه بیشدتر بیشدتر وو نداشتندنداشتند

را را آنهدا آنهدا تدوان تدوان مدی مدی هاییهایی علتعلت بهبه امااما بود؛بود؛ زرتشتیزرتشتی کیشکیش

ها ها این علتاین علت. . انگاشتانگاشت نیزنیز یزدیزد شهرشهر نویننوین مدارسمدارس طلیعهطلیعه

سدال سدال دردر یدزد یدزد شهروندانشهروندان ازاز دستهدسته ایناین اینکه:اینکه: عبارتند ازعبارتند از

اختصاصدی اختصاصدی سۀسۀمدرمدر باربار م، برای نخستینم، برای نخستین19021902// 13201320

سۀسۀمددر مددر وو خرمشداه خرمشداه سۀسۀرا دایر کردند که مددر را دایر کردند که مددر دخترانهدخترانه

وو پهلدوی پهلدوی زبدان زبدان وو انگلیسیانگلیسی زبانزبان آموزشآموزش. . جهانیان بودجهانیان بود

اوسدتا، اوسدتا، تددریس تددریس وو تعلدیم تعلدیم کنارکنار دردر هندسه،هندسه، وو ریاضیاتریاضیات

. . ((13631363 شهمردان،شهمردان،)) 77گرفتگرفت قرارقرار مدارسمدارس ایناین مۀمۀبرنابرنا دردر

روسدتاهای روسدتاهای دردر مددارس مددارس ایدن ایدن فراگیرشددن فراگیرشددن دیگر،دیگر، علتعلت

مددارس مددارس در ابتدا سدیمای در ابتدا سدیمای اگرچهاگرچه کهکه بودبود نشیننشین زرتشتیزرتشتی

بدین بدین دردر دانشدانش فراوانیفراوانی وو گسترشگسترش بهبه نداشتند،نداشتند، رارا نویننوین

..کردندکردند میمیکمک کمک متعددمتعدد اقشاراقشار

یهررودی و مسرریحی دینرری مبلغرران نقررش .4

ندوین آمدوزش در مدؤثر دینی های اقلیت از ها یهودی

از و داشددتند پیروانددی شددهر در یددزد بودنددد کدده شددهر

از یشامدا تدا پد بودندد؛ یدزد سداکن پیشدین های سده

هدا کنیسده در یهدودی فرزندان آلیانس، سۀمدر یلتشک

همچدون یهودی، مذهبی های گروه .دیدند می آموزش

شدهرهای در را اتحداد مددارس کده اسرائیلیت آلیانس

نیدز یدزد شهر در شدند مصمم بودند، کرده دایر ایران

مخالفت با ابتدا در کار این اما کنند؛ تأسیس ای مدرسه

یدزد، یدزد، ییحکومت محلد حکومت محلد . سرانجامشد مواجه ممانعت و

مددارس مددارس نخسدتین نخسدتین تأسدیس از از پسپسبه سه دهه به سه دهه نزدیکنزدیک

هدای آشدکار و نهددان هدای آشدکار و نهددان مخالفدت مخالفدت یانیاندر مدر م ایران،ایران، آلیانسآلیانس

سۀسۀت داد مددر ت داد مددر ئد ئد به خدود جر به خدود جر ی،ی،سنتسنت نیاننیانمدردم وروحامدردم وروحا

.((13841384 ،،)سرشار)سرشار کندکند یسیسشهر تأسشهر تأس ینینرا در ارا در ا یانسیانسآلآل

بده فردی قاجاریه، دولت اواخر آلیانس درمؤسسۀ

احددا موریدت مأ با را همسرش و کهنکو موسیو نام

کهنکدو . فرسدتاد یدزد بده پداریس از یهودیدان دبستان

طدور را بده یهودی کودکان و کرد اجاره را ساختمانی

ۀاجدار از اعدم مدرسده ینۀ. هدز کدرد ندام ثبدت رایگان

خدددورا و لبددداس معلمدددان، حقدددو سددداختمان،

هدای اعانده را ها هزینه سایر و بضاعت بی آموزان دانش

. کدرد مدی تدأمین کشدور از خارج یهودی داران سرمایه

،،کشدور کشدور نقدا نقدا ایرایرهمانند سهمانند س یز،یز،نن یزدیزددر در یانسیانسآلآل یتیتفعالفعال

یددن یددن اندددرکاران ا اندددرکاران ا دسدتدسدت ..شدشد نمینمیبه آموزش ختم به آموزش ختم تنهاتنها

مسدلمانان بدا مسدلمانان بدا ییدند برای آشدت دند برای آشدت کرکر میمیمدرسده کوشدش مدرسده کوشدش

اجددرا کننددد. از اجددرا کننددد. از ییهددای بلندمدددتهددای بلندمدددت برنامددهبرنامدده یهددود،یهددود، یددتیددتاقلاقل


یهدودییهدودی یدتیدتاقلاقل فرزندانفرزندانهدای هدای یددگاهیددگاهدد یگدر،یگدر،طددرف دطددرف د

محلۀمحلۀهدای هدای یتیتمحددود محددود کوچددک و کوچددک و معۀمعۀرا فراتدر از جارا فراتدر از جا

..((13841384 سرشار،سرشار،))دهند دهند تغییرتغییرخود خود

یددانس،یددانس،آلآل سۀسۀاندددرکاران مدددراندددرکاران مدددر دسددتدسددت یگددریگددرتددلاش دتددلاش د

مدرسده مدرسده یدن یدن در ادر ا یهدودی یهدودی یریرشاگردان غشاگردان غ یگانیگاننام رانام را ثبتثبت

حدس حدس ایجادایجاد راستایراستایدر در آنها این اقدام راآنها این اقدام را. . بودبود یهدودییهدودی

سدددازی سدددازی و مسدددلمان و همگدددونو مسدددلمان و همگدددون یهددودیهددود ینینبرابددری بددبرابددری بدد

معۀمعۀجدا جدا یدت یدت اکثراکثر بدابدا یهدودییهدودی جمعیت اند جمعیت اند ییاجتمداعاجتمداع

دهده فدراوان فدراوان تدلاش تدلاش بدا بدا آنهدا آنهدا . . ندد ندد انجدام داد انجدام داد یزدیزدمسلمان مسلمان

مسدلمان، مسدلمان، یحی،یحی،مسد مسد یهودی، یعنی یهودی، یعنی غیرغیر شاگردانشاگردان درصددرصد

شدددمسشدددمسجدددذ کردندددد )جدددذ کردندددد ) رارا ییییو بهدددداو بهددددا ییزرتشددددتزرتشددددت

انجمنانجمن تلاشتلاش باوجودباوجود ..((13941394 همکاران،همکاران، وو اسفندآبادیاسفندآبادی

آلیدانس آلیدانس سۀسۀمدرمدر ازاز مسلمانانمسلمانان استقبالاستقبال مدرسه،مدرسه، وو آلیانسآلیانس

ای گونده بده یهودیان استقبالاما اما نبود؛نبود؛ همراههمراه موفقیتموفقیت بابا

.رسید نفر سیصد به یهودی آموزان دانش تعداد که بود

محلۀرا در یندددیزم یهودیدددانانجمدددن ینبندددابرا

آلیانس، سسۀمؤ ینۀهز با و کرد خریداری نشین یهودی

تأسدیس از پدس . شدد سداخته دبستان اتحاد ساختمان

بده نیدز اتحداد نۀدختدرا دبستان اتحاد، نۀپسرا دبستان

.(1375 ناط ،) شد تأسیس کهنکا مادام مدیریت

دینی بودندد اقلیت از دیگریستۀ د مسیحی مبلغان

اهدداف از سدی تأ بده امدا نداشتند؛ پیروانی یزد در که

جمعیت. بودند کرده توجه نیز شهر به این مدنظرشان،

بده ایدران شدهرهای از بسدیاری در انگلیسدی مرسلین

آموزشددی و پزشددکی هددای فعالیددت و دینددی تبلیغددات

م/م/19041904 سدددالسدددال دردر مشدددغول بدددود. ایدددن جمعیدددت

اسددتوارتاسددتوارت نددامنددام بددهبدده مدرسددهمدرسدده چندددچنددد ش،ش،12831283 / /13221322

وو شدیراز شدیراز دردر سدپس سدپس وو اصدفهان اصدفهان دردر ابتداابتدا کال کال مموریالمموریال

کرد.کرد. تأسیستأسیس کرمانکرمان وو یزدیزد

وو کدرد کدرد بندا بندا کلیساییکلیسایی یزدیزد دردر ابتداابتدا مرسلینمرسلین جمعیتجمعیت

دردر مدرسده مدرسده ایدن ایدن . . اقددام کدرد اقددام کدرد مدرسهمدرسه تأسیستأسیس بهبه سپسسپس

بیمارسدتان بیمارسدتان کندار کندار دردر وو داشدت داشدت قرارقرار یزدیزد گازرگاهگازرگاه محلۀمحلۀ

دردر نیدز نیدز مرسلینمرسلین نۀنۀکتابخاکتابخا همچنینهمچنین شد؛شد؛ ساختهساخته مرسلینمرسلین

. . شدد شدد دایدر دایدر بیمارسدتان، بیمارسدتان، وو مدرسده مدرسده کنارکنار گازرگاه،گازرگاه،محلۀ محلۀ

نخسدتین نخسدتین اینکه جدز اینکه جدز علتعلت بهبه مرسلینمرسلین انگلیسیانگلیسی سۀسۀمدرمدر

امکاندات امکاندات منددی از منددی از بهدره بهدره بود و همچندین بود و همچندین شهرشهر مدارسمدارس

وو انگلیسدی انگلیسدی زبدان زبدان آمدوزش آمدوزش ورزش وورزش و همچونهمچون متفاوتیمتفاوتی

کنددارکنددار دردر یهددودی،یهددودی، وو بهدداییبهددایی اقلیددتاقلیددت سیاسددت پددذیرشسیاسددت پددذیرش

آموزشآموزش یخچۀیخچۀتارتار دردر مسلمان،مسلمان، وو زرتشتیزرتشتی آموزانآموزان دانشدانش

مدرسده، مدرسده، ایدن ایدن ازاز پدس پدس مهمی داشت. مهمی داشت. کارکردکارکرد یزدیزد نویننوین

مبلغدان مبلغدان را نیدز را نیدز ایزدپیمدان ایزدپیمدان یدا یدا ابتهاجیهابتهاجیه نۀنۀدخترادخترا دبستاندبستان

..((13921392 بافقی،بافقی، تشکریتشکری)) کردندکردند دایردایر مسیحیمسیحی

و دیندی تبلیغدات یهودی، و مسیحی مبلغان هدف

گونده ایدن ولدی بدود؛ خدود مددنظر هدای هدف دیگر

ثدر مؤ یدزد نوین مدارس رواج و تأسیس در ها فعالیت

گونده ایدن اینکده ضدمن دیگدر، تعبیدر بده .شدد واقع

فرزنددان و منددان علاقده از بخشی آموزشی های بنگاه

دادندد، مدی قدرار آموزشدی پوشدش زیدر را شدهر این

شدد باعدث دیندی، های حساسیت ایجاد و آنها فعالیت

ۀویدژ ندوین مددارس تأسدیس بده مسلمان شهروندان

شداعر شداعر فرخدی، فرخدی، مثال برای کنند؛ نیاز مسلمانان احساس

دردر کهکه استاست آموزیآموزی دانشدانش سالگیسالگی پانزدهپانزده دردر یزدی،یزدی، مبارزمبارز

یدک یدک در جایگداه در جایگداه وو کندد کندد مدی مدی تحصدیل تحصدیل مرسلینمرسلین سۀسۀمدرمدر

مسدیحی مسدیحی هدای هدای انگلیسدی انگلیسدی تددریس تددریس وو تعلدیم تعلدیم ازاز مخالف،مخالف،

سراید: سراید: میمی گونهگونه و اینو این کندکند میمی انتقادانتقاد

دادهداده پیمدانی، پیمدانی، سسدت سسدت عهدعهد ،،سخت بسته با ما چرخسخت بسته با ما چرخ

سلطانیسلطانی دستگاهدستگاه پستی،پستی، بهربهر اواو

جملده جملده شدیطانی، شدیطانی، فکرهدای فکرهدای برد،برد، مردممردم دستدست زز دیندین

نصرانینصرانی سرایسرای دردر بردندبردند خودخود طفلطفل

... مسددلمانیمسددلمانی ایدن ایدن ازاز دادداد مددذهب،مددذهب، ایدن ایدن ازاز درید درید ایای

(.1372 فرخی،)

چددراچددرا کددهکدده کندددکنددد مددیمددی ایجددادایجدداد رارا پرسددشپرسددش فرخددی ایددنفرخددی ایددن

بده بده نصدرانی نصدرانی سۀسۀمددر مددر دردر رارا خدود خدود فرزندفرزند بایدباید مسلمانانمسلمانان

تفکدر، تفکدر، یدک یدک ۀۀنمایندد نمایندد در حکدم در حکدم اواو بگمارندد؟ بگمارندد؟ تحصیلتحصیل


مدارسدی مدارسدی چندین چندین مخدالف مخدالف بلکهبلکه نیست؛نیست؛ مدرسهمدرسه مخالفمخالف

ضدرورت ضدرورت پرسدش، پرسدش، ایدن ایدن پیامدپیامد دردر به طور قطعبه طور قطع وو استاست

..کندکند میمی گوشزدگوشزد رارا مسلمانانمسلمانان ۀۀویژویژ مدارسیمدارسی ایجادایجاد

و علمددا قۀعدلا روشررنركرانروشررنركران وو علمرا علمرا اه:مرام اه:مرام . . 5

تحدولات تدأثیر و قاجاریده دوران در یزد روشنفکران

مددارس تأسدیس برای را بستر آنها، بر غر فرهنگی

سیدمحمدرضدا، چنانکده کدرد؛ فدراهم یدزد در جدید

فقیهدی سیدهاشدم و تشکر سۀمدر کمپانی، به معروف

سۀمددر سدبک بده را خدود قدیم نۀخا مکتب علما، از

دور عدلاوه، به .(85: 1364خاضع، )دادند تغییر جدید

مبلغان فعالیت که بینگاریم اگر بود نخواهد واقعیت از

بده هدا زرتشدتی اهتمدام نیز و یهودی و مسیحی دینی

نیداز بده نیدز را علمدا از دسدته ایدن مددارس، ساخت

.باشد داشته وا مسلمانان ۀویژ مدارسی

کده گونده همدان اخبار تبادل و هاروزنامه تأثیر. 6

از پدس یدزد، به آن ورود و صنعت گسترش با شد، بیان

صۀعدر به پا نیز یزد هایروزنامه نخستین قرن، نیم حدود

یدزد در سپس و تهران در که هاییروزنامه. نهادند وجود

سدفینه یدزد، ولایتدی هایانجمن اتحاد،» مانند هایی نام با

منتشدر ..« و معرفدت یدزد، مخبدر یزد، محاکمات نجات،

و علمدی هدای پیشدرفت بده مربدو خبرهدای شدند، می

در ندوین مددارس تأسدیس و اروپایی کشورهای صنعتی

دادنددد؛ مددی انعکدداس را ایددران دیگددر شددهرهای و تهددران

کده از شدد ها مطالبی منتشر مدی روزنامه این در همچنین

اهمیددت بددر کددرد و قدددردانی مددی نددوین مدددارس بانیددان

جدیددد تأکیددد فنددون و علددوم آمددوزش و وتربیددت تعلددیم

بده مدردم شدد موجدب مدی مطالدب ایدن چاپ. کرد می

تأسدیس بده دولتمدردان و بزرگان و فرزندانشان تحصیل

مسدرت، ) یزد تشدوی شدوند در جدید سبک به مدارس

مۀروزنددا هددای شددماره از یکددی در مثددال ؛ بددرای(1376

گفدت، گفدت، بایدد بایدد رارا حد حد »»: اسدت آمدده چندین یدزد معرفت

پاشکسدته پاشکسدته هدای هدای یدزدی یدزدی مدا مدا چدرا چدرا . . نهفدت نهفدت نبایدنباید رارا حقیقتحقیقت

معلومدات معلومدات بهبه موهوماتموهومات ازاز کهکه برنیاییمبرنیاییم تحصیلاتتحصیلات درصدددرصدد

یعندی یعندی سدازی سدازی آدمآدم نۀنۀکارخدا کارخدا . . شدد شدد آدمآدم بایدباید]....[ ]....[ نبریم؟نبریم؟ پیپی

ازاز بیچداره بیچداره کودکدان کودکدان کده کده خانده خانده مکتدب مکتدب . . استاست لازملازم مدرسهمدرسه

خدود خدود . . اسدت اسدت جهدل جهدل ازاز پدر پدر جنبیدندد جنبیدندد میمی هیهی شبشب تاتا صبحصبح

هندوز هندوز کشدیدم، کشدیدم، زحمدت زحمدت خانده خانده مکتبمکتب دردر سالسال چهارچهار حقیرحقیر

( ( عع)) بده بده رارا احمد احمد بخدوانم، بخدوانم، توانمتوانم نمینمی درستدرست کهکه روزنامهروزنامه

تعلیماتتعلیمات وو مدرسهمدرسه چونچون ندارم.ندارم. تقصیرتقصیر همهم منمن نویسم،نویسم، میمی

مدرسده مدرسده . . اسدت اسدت سختسخت ندارد،ندارد، صحیحیصحیحی روشروش وو وضعوضع ماما

آنآن مدرسهمدرسه. . کندکند میمی الکتریکالکتریک چراغچراغ رارا سوزسوز پیهپیه کهکه استاست آنآن

. . کندد کندد مدی مدی اختراعاختراع پرندهپرنده ماشینماشین وو سیمسیم بیبی تلگرافتلگراف کهکه استاست

کندد کندد مدی مدی تیدر تیدر پن پن تفنگتفنگ رارا تیروکمانتیروکمان کهکه استاست آنآن مدرسهمدرسه

آزردهآزرده دلدل ترسدم کده ترسدم کده میمی دلدل غمغم گفتمگفتم توتو پیشپیش اندکیاندکی]...[ ]...[

رشدتی رشدتی محمدد محمدد . . اسدت اسدت بسدیار بسدیار سدخن سدخن ورنده ورنده [ [ شویشوی]] شودشود

بده نقدل از روزنامده ؛1377، یبدافق ی)تشکر ««یزدیزد ساکنساکن

.(1327 ،معرفت

روزنامددهروزنامدده ایددنایددن شتۀشتۀنددونددو مددتنمددتن ازاز کددهکدده گونددهگوندده همددانهمددان

نۀنۀکارخدا کارخدا »» رارا مدرسده مدرسده نویسدنده نویسدنده آیدد، آیدد، برمدی برمدی روشدنی روشدنی بهبه

خرافدات خرافدات برشمردنبرشمردن ازاز پسپس وو کندکند میمی معرفیمعرفی ««سازیسازی آدمآدم

بده بده نیداز نیداز یزد،یزد، محلیمحلی معۀمعۀجاجا میانمیان دردر منتشرمنتشر موهوماتموهومات وو

نوشدته، نوشدته، ایناین دیگردیگر مهممهم نکتۀنکتۀ. . کندکند میمی گوشزدگوشزد رارا تحصیلتحصیل

دردر آموزشیآموزشی سوادسواد نویسندهنویسنده. . هاستهاست خانهخانه مکتبمکتب بهبه اشارهاشاره

بده طدور بده طدور بندابراین بندابراین داندد؛ داندد؛ مدی مدی نابسدنده نابسدنده رارا هاها خانهخانه مکتبمکتب

رارا ایای مدرسده مدرسده تددریس تددریس وو داندش داندش مراکزمراکز بهبه نیازنیاز مستقیم،مستقیم،

دردر اگدر اگدر حتدی حتدی هدا هدا روزنامهروزنامه به طور یقین،به طور یقین، ..کندکند میمی تأکیدتأکید

ای ای اشداره اشداره آموزشآموزش بهبه نیازنیاز بهبه نیز،نیز، خودخود محتواییمحتوایی مطالبمطالب

تحصدیل تحصدیل بدرای بدرای محرکیمحرکی در حکمدر حکم توانستندتوانستند میمی نداشتند،نداشتند،

فقرفقر نۀنۀزمازما دردر کهکه میزانمیزان همینهمین زیرازیرا کنند؛کنند؛ عملعمل مدرسهمدرسه وو

باشد،باشد،قادر قادر روزنامهروزنامه خواندنخواندن بهبه دانش، فردیدانش، فردی وو آموزشآموزش

تواندایی تواندایی ناخودآگداه از ناخودآگداه از صدورت صدورت بده بده رارا دیگراندیگران تواندتواند میمی

. . برانگیزدبرانگیزد افرادافراد آنآن دردر رارا ضرورتضرورت ایناین وو کندکند خود آگاهخود آگاه

یزد شهر در نوین مدارس تأسیس


شدده در شدده در تأسدیس تأسدیس مددارس مددارس یکیکیکیک کهکه نیستنیست شکیشکی

اندیشده، اندیشده، وو فکدری فکدری سدپهر سدپهر گیدری گیدری شکلشکل دردر معاصر،معاصر، قرنقرن

مددنی مددنی رفاهرفاه وو تربیتیتربیتی تعالیمتعالیم سیاسی،سیاسی، وو اجتماعیاجتماعی تحولتحول

مهمدی مهمدی مدارسمدارس نقشنقش نۀنۀجداگاجداگا بررسیبررسی امااما اند؛اند؛ بودهبوده مؤثرمؤثر

اجتمداعی اجتمداعی رویدادرویداد منشاءمنشاء آموزشی،آموزشی، مکانیمکانی موضعموضع دردر کهکه

مددارس مددارس نقدش نقدش ازاز تدری تدری دقی دقی شمایلشمایل اند،اند، شدهشده تریتری مهممهم

در جایگداه در جایگداه تأثیرگذاریتأثیرگذاری معلمان،معلمان، وو استاداناستادان نقشنقش معتبر،معتبر،

..شودشود میمی یادآوریادآور ماما بهبه رارا... ... وو هاها بنگاهبنگاه نخستیننخستین

خدددادادی را کدده خدددادادی را کدده وو کیخسددرویکیخسددروی نۀنۀپسددراپسددرا مدددارسمدددارس

بنا کردند،بنا کردند، مم18891889 / /13071307ش/ش/12691269سال سال دردر زرتشتیانزرتشتیان

ایدن ایدن زرتشتیزرتشتی اقلیتاقلیت آموزشآموزش امرامر دردر مهممهم اتفا اتفا باید دوباید دو

سددالسددال دردر مشددیریه کدده مشددیریه کدده سۀسۀمدددرمدددر. . کددردکددرد لحدداظلحدداظ شددهرشددهر

حکدددمحکدددم دردر شدددد،شدددد، تأسدددیستأسدددیس مم19011901// 13131818ش/ش/12791279

وو مدنظم مدنظم آمدوزش آمدوزش سدازوکار سدازوکار بدا بدا نویننوین سۀسۀمدرمدر نخستیننخستین

. . بودبود ایای سابقهسابقه بیبی رویدادرویداد یزدیزد شهرشهر دردر ها،ها، کلاسکلاس تفکیکتفکیک

وو متفداوت متفداوت آموزشدی آموزشدی مفادمفاد بابا انگلیسیانگلیسی مرسلینمرسلین سۀسۀمدرمدر

یدزد، یدزد، دردر ساکنساکن دینیدینی وو مذهبیمذهبی هایهای طیفطیف تمامتمام پذیرشپذیرش

ایدن، ایدن، با وجودبا وجود. . داشتداشت ایای ویژهویژه اهمیتاهمیت خودخود جایگاهجایگاه دردر

موف شدندموف شدند شهرشهر ایناین مدارسمدارس ازاز شماریشماری انگشتانگشت تعدادتعداد

چده در چده در نخسدتین، نخسدتین، ۀۀشدیو شدیو وو شدکل شدکل بهبه ماندگاریماندگاری ضمنضمن

آموزشآموزش وو ریزیریزیبرنامهبرنامه بابا معماری و چه در نام،معماری و چه در نام،شمایل شمایل

ایایویدژه ویدژه تدأثیر تدأثیر شدهر شدهر ایدن ایدن فرهنگفرهنگ وو دانشدانش دردر متناسبمتناسب

وو مارکدار مارکدار کیخسدروی، کیخسدروی، ایرانشهر،ایرانشهر، مدارسمدارس. . باشندباشند داشتهداشته

..دانستدانست ویژگیویژگی ایناین دارایدارای بایدباید رارا ایزدپیمانایزدپیمان

سددالسددال دردر مدرسددهمدرسدده ایددنایددن کیخسرررویکیخسررروی دبیرسرر:اندبیرسرر:ان

دردر ابتددا ابتددا مدرسده مدرسده بندای بندای . . کردکرد کارکار بهبه آغازآغاز 12851285م/م/18691869

فعلدی فعلدی سداختمان سداختمان بده بده سدپس سدپس وو بدود بدود خانعلیخانعلی خلفخلف محلۀمحلۀ

دایدر دایدر دارالفنوندارالفنون ازاز پیشپیش سالسال هجدههجده دبستاندبستان ایناین. . شدشد منتقلمنتقل

سدددال سدددال و ازو از بدددودبدددود دبسدددتاندبسدددتان سدددالسدددال بیسدددتبیسدددت شدددد کدددهشدددد کددده

ادامه ادامه خودخود به حیاتبه حیات دبیرستاندبیرستان بهبه تغییرتغییر بابا ، ،13051305م/م/18891889

3131 مشدیریه مشدیریه وو استاست یزدیزد سۀسۀمدرمدر نخستیننخستین کیخسرویکیخسروی ..دادداد

بده بده پژوهشدگران پژوهشدگران امدا امدا شدد؛ شدد؛ دایدر دایدر کیخسرویکیخسروی ازاز پسپس سالسال

آن راآن را تقددم تقددم مشدیریه، مشدیریه، سۀسۀمددر مددر بدا بدا قیداس قیداس دردر هدایی، هدایی، علتعلت

یدزد یدزد ندوین ندوین سۀسۀمدرمدر نخستیننخستین رارا مشیریهمشیریه وو کنندکنند نمینمی رعایترعایت

آمدوزش آمدوزش ۀۀشیوشیو کهکه استاست علت این امر آنعلت این امر آن. . کنندکنند میمی تعریفتعریف

حدوزوی حدوزوی وو مکتبدی مکتبدی آموزشآموزش نۀنۀگوگو دودو بابا قیاسقیاس دردر مشیریه،مشیریه،

درخدور درخدور وو متفاوت و جدیدد متفاوت و جدیدد به طور کاملبه طور کامل یزد،یزد، مسلمانانمسلمانان

جدیددِ جدیددِ دروسدروس وو متحدمتحد لباسلباس بابا آموزانآموزان دانشدانش. . بودبود تفکیکتفکیک

هدای هدای آموختده آموختده داندش داندش وو دیدندد دیدندد مدی مدی تعلدیم تعلدیم شده،شده، بندیبندی دستهدسته

..دادنددادند میمی به آنها آموزشبه آنها آموزش دارالفنوندارالفنون

مددارس مددارس هدای هدای آموختهآموخته دانشدانش اینکهاینکه کیخسروی باکیخسروی با امااما

ادارهاداره دادنددد و مدرسدده را دادنددد و مدرسدده را هنددد در آنجددا تعلددیم مددی هنددد در آنجددا تعلددیم مددی

وو هندسده هندسده وو انگلیسدی انگلیسدی زبانزبان مانندمانند دروسیدروسی وو کردندکردند میمی

ایای مدرسده مدرسده شد،شد، افزودهافزوده آنآن درسیدرسی مفادمفاد بهبه نیزنیز ریاضیاتریاضیات

آمدوزش آمدوزش هدای هدای شیوهشیوه بابا چندانچندان ابتداابتدا دردر کهکه بودبود زرتشتیزرتشتی

بندا بندا عدام عدام برایبرای مدرسهمدرسه. . کردکرد نمینمی تفاوتتفاوت زرتشتیانزرتشتیان سنتیسنتی

را را زرتشددتیزرتشددتی معۀمعۀجدداجددا مسددلمانان هنددوزمسددلمانان هنددوز امدداامددا بددود؛بددود؛ شدددهشددده

یدا یدا آنهدا آنهدا کنارکنار رارا فرزندانشانفرزندانشان تحصیلتحصیل نپذیرفته بودند کهنپذیرفته بودند که

رویدداد رویدداد بندابراین بندابراین . . بپذیرندد بپذیرندد زرتشدتی زرتشدتی مربیدان مربیدان نظدر نظدر زیرزیر

بعدد بعدد هایهای دههدهه بهبه زرتشتیانزرتشتیان بابا مسلمانانمسلمانان شدنشدن کلاسیکلاسی همهم

کندار کندار دردر مدرسده، مدرسده، ایدن ایدن تداریخی تداریخی قددمت قددمت . . شدد شدد موکولموکول

اسددت واسددت و دایددردایددر امددروزامددروز تدداتددا همچنددانهمچنددان کددهکدده آنآن ماندددگاریماندددگاری

ایدن ایدن کده کده اسدت اسدت مهدم مهدم ویژگیویژگی دودو آموزان،آموزان، دانشدانش پذیرایپذیرای

..استاست کردهکرده مؤثرمؤثر وو بااهمیتبااهمیت رارا تربیتیتربیتی وو فرهنگیفرهنگی بنگاهبنگاه

ایای مجموعهمجموعه ازاز بخشیبخشی مدرسهمدرسه ایناین 88مارکار مارکار سۀسۀمدرمدر

مدرسده، مدرسده، بهبه متعل متعل هایهای زمینزمین مجموعمجموع بابا کهکه استاست وسیعوسیع

مارکدار در مارکدار در سۀسۀمددر مددر . . شدود شدود میمی شاملشامل رارا مترمتر یکصدهزاریکصدهزار

سدال سدال دردر بده کدار کدرد و بده کدار کدرد و آغداز آغداز مم19221922ش/ش/13011301 سالسال

آن آن نۀنۀپسراپسرا وو دخترانهدخترانه دبستاندبستان قسمتقسمت م،م،19271927ش/ش/13061306

ایدن ایدن دبیرسدتان دبیرسدتان بخدش بخدش سدپس سدپس ..رسدید رسدید بدرداری بدرداری بهرهبهره بهبه

وو انجدددامانجدددام بدددهبددده مم11934934ش/ش/13121312بهمدددنبهمدددن دردر مجموعدددهمجموعددده

دو دو ییمدرسده پشدوتن جد مدرسده پشدوتن جد ینیناا ییبانبان ..رسیدرسید برداریبرداری بهرهبهره

،،ساکن هندد ساکن هندد ییپارسپارس یکوکاریکوکاربازرگان و نبازرگان و ن ،،مارکارمارکار ییییساباسابا

امکاندات امکاندات یسیساز اموال خود را وقف تأساز اموال خود را وقف تأس ییکه بخشکه بخش بودبود


د و آثدار د و آثدار کدر کدر یدران یدران اا یانیانزرتشدت زرتشدت ییبرابرا ییو آموزشو آموزش ییرفاهرفاه

و کرمدان و کرمدان یدزد یدزد ییاو در شهرهااو در شهرها ییهاها از بخششاز بخشش یارییاریبسبس

سۀسۀمددر مددر پرورشدگاه، پرورشدگاه، شاملشامل مجموعهمجموعه ایناین. . مشهور استمشهور است

انبدار انبدار آ آ وو سداعت سداعت بدرج بدرج دبیرستان،دبیرستان، پسرانه،پسرانه، وو دخترانهدخترانه

..((13931393 امیدواری،امیدواری،)) استاست

آموزشدگاه آموزشدگاه اسدت: اسدت: قسدمت قسدمت دودو مدرسهمدرسه ایناین ساختمانساختمان

سده سده پرورشدگاه پرورشدگاه وو اسدت اسدت سدالن سدالن یکیک وو اتا اتا هجدههجده شاملشامل

مددیران مددیران برایبرای هاییهایی اتا اتا وو زیرزمینزیرزمین اتا ،اتا ، نهنه خوا ،خوا ، سالنسالن

سدنتی سدنتی مدارسمدارس بابا متفاوتمتفاوت وو مدرنمدرن سبکیسبکی بهبه مدرسهمدرسه. . دارددارد

ندوین ندوین مددارس مددارس ازاز کداملی کداملی نمودنمود است واست و شدهشده ساختهساخته ایرانایران

سیسدتم سیسدتم وجدود وجدود وو راهروهدا راهروهدا ردیفدی، ردیفدی، هدای هدای کدلاس کدلاس . . استاست

اسددتاسددت مدرسددهمدرسدده ایددنایددن هددایهددای ویژگددیویژگددی ازاز جدیدددجدیددد آموزشددیآموزشددی

. (1390 ایرانشهر،ایرانشهر، معماریمعماری تاریختاریخ مۀمۀدانشنادانشنا))

سدالنی سدالنی وو درسدرس کلاسکلاس هجده شاملشامل مدرسهمدرسه ساختمانساختمان

زمدین زمدین سده سده مدرسده مدرسده . . اسدت اسدت آموزآموز دانشدانشهشتصد ظرفیتظرفیت بابا

علاقبنددد،علاقبنددد،)) دارددارد بسددکتبالبسددکتبال وو والیبددالوالیبددال زمددینزمددین یددکیددک فوتبددال،فوتبددال،

ازاز یکدی یکدی مدرسهمدرسه ایناین شگفتشگفت وو زیبازیبا معماریمعماریشاید شاید ..((13961396

معمداری معمداری ازاز شمایلیشمایلی مبینمبین خودخود کهکه باشدباشد آنآن اهمیتاهمیت وجوهوجوه

بددرایبددرای قطددع،قطددع، طددورطددور بددهبدده. . اسددتاسددت ایرانددیایرانددی دقیدد دقیدد وو باسددتانیباسددتانی

کیخسدروی کیخسدروی ایرانشدهر، ایرانشدهر، هایهای ساختمانساختمان دردر کهکه آموزانیآموزانی دانشدانش

معمداری معمداری دریافدت دریافدت وو در در اندد، اندد، کدرده کدرده تحصدیل تحصدیل مارکارمارکار وو

. . اسدت اسدت عیندی عیندی آمدوزش آمدوزش ازاز ایای شدیوه شدیوه خدود خدود ایدران ایدران یاستانییاستانی

بده بده رارا خدود خدود تالارهدای تالارهدای ازاز یکدی یکدی نیزنیز امروزهامروزه مارکارمارکار سۀسۀمدرمدر

..استاست دادهداده اختصا اختصا یزدیزد زرتشتیانزرتشتیان ۀۀموزموز

نشدریات نشدریات رسدمی رسدمی گدزارش گدزارش بده بده : : ایرانشهرایرانشهر دبیرس:اندبیرس:ان

مم19281928ش/ش/1306 سددالسددال ازاز پددیشپددیش وپددرورش،وپددرورش، آمددوزشآمددوزش

نداشدتند نداشدتند متوسطهمتوسطه هایهای کلاسکلاس یزدیزد دولتیدولتی هایهای آموزشگاهآموزشگاه

آثدار آثدار دردر. . نداشتنداشت وجودوجود شهرشهر ایناین دردر کاملکامل دبیرستانیدبیرستانی وو

ایزدپیمدان ایزدپیمدان دبیرستاندبیرستان ازاز معاصر یزد،معاصر یزد، تاریختاریخ هایهای نوشتهنوشته وو

بدرده بدرده نامنام دبیرستاندبیرستان در حکمدر حکم کیخسرویکیخسروی ملیملی مؤسسۀمؤسسۀ وو

رارا دروسدروس ازاز بعضیبعضی تنهاتنها مدارسمدارس ایناین دردر امااما است؛است؛ شدهشده

نخسدتین نخسدتین ایرانشدهر ایرانشدهر دبیرستاندبیرستان درنتیجه،درنتیجه،. . کردندکردند میمی ارائهارائه

ئۀئۀاراارا بدا بدا دبیرسدتان، دبیرسدتان، بود کده در جایگداه بود کده در جایگداه فرهنگیفرهنگی بنگاهبنگاه

ایدن ایدن . . کدرد کدرد کارکار بهبه آغازآغاز متوسطه،متوسطه، کاملکامل وو متعددمتعدد دروسدروس

یدک یدک نمدره نمدره دولتدی دولتدی سۀسۀمدد مدد ۀۀشدشد کاملکامل وو ادامهادامه دبیرستاندبیرستان

..استاست یزدیزد شهرشهر

Andre) گدددارگدددار آندددرهآندددره رارا ایرانشددهرایرانشددهر دبیرسددتاندبیرسددتان نقشۀنقشۀ

Godard)،، وو کدرد کدرد تهیده تهیده ایدران، ایدران، سداکن سداکن فرانسدوی فرانسدوی معمارمعمار

Maxime)سدیرو سدیرو ماکسدیم ماکسدیم عهدده عهدده بهبه آنآن اجراییاجرایی مدیریتمدیریت

Siroux) گددار، گددار، آنددره آنددره همکدار همکدار وو که دوستکه دوست شدشد گذاشتهگذاشته

طددرحطددرح ازاز ترکیبددیترکیبددی بنددابنددا ایددنایددن طددرحطددرح. . بددودبددود طددرح،طددرح، مجددریمجددری

ایدن ایدن . . استاست ساسانیساسانی ۀۀدوردور بناهایبناهای وو ایرانیایرانی سراهایسراهای کاروانکاروان

اخیدر اخیدر قرنقرن سۀسۀمدرمدر ترینترین بزر بزر نیزنیز وسعتوسعت لحاظلحاظ ازاز مدرسهمدرسه

فرهنگدی فرهنگدی فضدای فضدای متدر متدر 871871هزار و هزار و 1717ۀ ۀ گسترگستر. استاست بودهبوده

... ... وو آزمایشگاهآزمایشگاه تئاتر،تئاتر، آمفیآمفی سالنسالن بازی،بازی، زمینزمین باغچه،باغچه، شاملشامل

امدروز امدروز تدا تدا کهکه استاست دقی دقی وو نگرانهنگرانه آیندهآینده بینشیبینشی ۀۀدهنددهند نشاننشان

تنگندایی تنگندایی وو کاسدتی کاسدتی گونهگونه هیچهیچ آموزانآموزان دانشدانش پذیرشپذیرش هم درهم در

(.(.13731373سیاه، سیاه، قلمقلم)) استاست نداشتهنداشته

فرهیختگدان فرهیختگدان ردیدف ردیدف دردر مدرسهمدرسه ایناین مدیرانمدیران ازاز شماریشماری

دردر کده کده اردکدانی اردکدانی محبدوبی محبدوبی حسدین حسدین دکتدر دکتدر ازجملده ازجملده اند؛اند؛ ملیملی

ایددنایددن ۀۀادارادار م1957تددا 1952ش/1335تدداتددا1330 هددایهددای سددالسددال

شداخص شداخص هدای هدای چهدره چهدره ازاز. . اسدت اسدت داشتهداشته عهدهعهده بهبه رارا دبیرستاندبیرستان

دکتدر دکتدر ازاز بایدد بایدد اندد اندد کردهکرده تدریستدریس دبیرستاندبیرستان ایناین دردر کهکه علمیعلمی

نامدداری افدراد ..بدرد بدرد ندام ندام کشدور، کشدور، مطرحمطرح داندان ریاضیریاضی قینی،قینی،

محمددکریم محمددکریم ندوشدن، اسدلامی محمددعلی دکتر همچون

محمددعلی دکتدر اردکدانی، محبدوبی حسدین ، دکترپیرنیاپیرنیا

بهدزاد، بهدزاد، مهددی مهددی دکتردکتر و یزدییزدی پاپلیپاپلی محمدحسینمحمدحسین دکتر قینی،

..اند مدرسه این هایآموختهدانش معاصر، ازمعاصر، از داناندانان ریاضیریاضی ازاز

نخسدتین نخسدتین مدرسده ایدن : ایزدپیمان نۀدخ:را دبیرس:ان

سدددالسدددال دردر کدددهکددده اسدددتاسدددت یدددزدیدددزد دردر دختدددراندختدددران سۀسۀمددددرمددددر

برایتددیبرایتددی الینددهالیندده نددامنددام بددهبدده انگلیسددیانگلیسددی زنددیزنددی مم19041904ش/ش/12821282

Brighty) Nellie (MISS،، مسدیحی، مسدیحی، میسدیون میسدیون طدرف طدرف ازاز

مدرسده مدرسده ندام ندام ابتددا ابتددا دردر ..کردکرد تأسیستأسیس زرتشتیزرتشتی دختراندختران برایبرای

بندا بندا ایای خانده خانده مکتدب مکتدب صدورت صدورت بهبه تاحدودیتاحدودی وو بودبود ابتهاجیهابتهاجیه


مختلفدی مختلفدی اسدامی اسدامی خدود خدود حیدات حیدات طولطول دردر مدرسهمدرسه ایناین ..شدشد

شدرف شدرف انقلا انقلا ازاز پسپس وو اشرفاشرف ایزدپیمان،ایزدپیمان، ابتهاجیه،ابتهاجیه، مانندمانند

آرمنددوهیآرمنددوهی بددانوبددانو مم19041904ش/ش/13001300 سددالسددال دردر ..اسددتاسددت داشددتهداشددته

میسددونمیسددون طددرفطددرف ازاز Brighty) Nellie (MISS آیدددینآیدددین

عهدده عهدده بده بده رارا مدرسده مدرسده ایدن ایدن مدیریتمدیریت وو آمدآمد یزدیزد بهبه مسیحیمسیحی

..کردکرد ایجادایجاد اساسیاساسی تغییراتیتغییراتی آنآن ۀۀادارادار شمایلشمایل دردر وو گرفتگرفت

وو دادداد تغییدر تغییدر ایزدپیمدان ایزدپیمدان بهبه رارا مدرسهمدرسه نامنام آیدینآیدین بانوبانو

ۀۀشمارشمار مۀمۀنانا طیطی وو 19321932مردادمرداد//13111311اسفنداسفند2929 تاریختاریخ دردر

یکیک ..گرفتگرفت رارا کلاسهکلاسه شششش دبستاندبستان امتیازامتیاز ،،15911591//36363636

مددارس مددارس مۀمۀبرندا برندا براسداس براسداس وو تداریخ تداریخ ایدن ایدن ازاز پیشپیش سالسال

کده کده بودبود دختریدختری نخستیننخستین استپانیاناستپانیان آنیکآنیک دوشیزهدوشیزه ایران،ایران،

وو شدددشددد معرفددیمعرفددی نهددایینهددایی امتحددانامتحددان بددرایبددرای مدرسددهمدرسدده ایددنایددن ازاز

گرفت.گرفت. نامهنامه گواهیگواهی

آیدینآیدین خانمخانم دبیرستان،دبیرستان، اولاول سیکلسیکل دردر تدریستدریس برایبرای

سیکلسیکل قۀقۀمتفرمتفر امتحاناتامتحانات برایبرای فیروزیانفیروزیان خانمخانم شیرینشیرین وو

پدس پدس وو رفتندرفتند اصفهاناصفهان بهبه مم19331933/اکتبر/اکتبر13121312مهرمهر دردر اولاول

تددریس تددریس مشدغول مشدغول غیررسدمی غیررسدمی طورطور بهبه شدن،شدن، پذیرفتهپذیرفته ازاز

مادرانمادران همراههمراه بهبه نفرنفر شششش سال،سال، همانهمان خردادخرداد دردر شدند.شدند.

دردر شدرکت شدرکت بدرای بدرای آیددین آیددین خدانم خدانم سرپرسدتی سرپرسدتی بهبه وو خودخود

..شددند شددند پذیرفتده پذیرفتده همگدی همگدی وو رفتندرفتند اصفهاناصفهان بهبه امتحاناتامتحانات

ملدزم ملدزم دومدوم سدیکل سدیکل تشکیلتشکیل برایبرای آیدینآیدین بانوبانو آن،آن، ازاز پسپس

انگلسدتان انگلسدتان بده بده منظدور منظدور همدین همدین بهبه وو شدشد دیپلمدیپلم داشتنداشتن بهبه

امتحدان امتحدان رارا شناسیشناسی روانروان وو وتربیتوتربیت تعلیمتعلیم دروسدروس وو رفترفت

فرهندگ فرهندگ وزارتوزارت ..برگشتبرگشت ایرانایران بهبه توفی توفی ازاز پسپس وو دادداد

م،م،19351935//شش13141314 سالسال دردر وو پذیرفتپذیرفت رارا اواو دیپلمدیپلم وقتوقت

بدا بدا کلاسده کلاسده شششش دبیرستاندبیرستان دومدوم سیکلسیکل تأسیستأسیس مۀمۀامتیازناامتیازنا

..شدشد صادرصادر 594594 ۀۀشمارشمار

دردر بدود، بدود، سسییانگلد انگلد ونونییسسییمم نامنام بهبه مدرسهمدرسه سندسند چونچون

بدر بدر ییمبنمبن دولتدولت ممییتصمتصم علتعلت بهبه دومدوم ییجهانجهان جنگجنگ زمانزمان

مواجده مواجده مشدکل مشدکل بابا مدرسهمدرسه ایناین ،،هاها ییخارجخارج اموالاموال ددییخرخر

بده بده زدزدید ید وقدت وقدت فرهندگ فرهندگ رترتییمدد مدد کهکه بودبود ونهونهگگ ایناین ..شدشد

ید ید تبلتبل لاتلاتییتمدا تمدا وو سسییانگلد انگلد بده بده ننییددید ید آآ انتسدا انتسدا تتللعع

مدان مدان ییزدپزدپییاا مدرسهمدرسه ننییبنابرابنابرا ..کردکرد اخراجاخراج رارا اواو تتییححییمسمس

،،دخدت دخدت رانرانییاا سۀسۀمدرمدر ببییترکترک بابا شاگردانششاگردانش وو شدشد منحلمنحل

للییتحصد تحصد بده بده اشدرف اشدرف سۀسۀمددر مددر ندام ندام بدا بدا ،،محدل محدل همانهمان دردر

ییاسدلام اسدلام انقدلا انقدلا زمدان زمدان دردر مدرسهمدرسه ننییاا ..شدندشدند مشغولمشغول

ازاز نقدل نقدل بهبه)) شدشد مشهورمشهور شرفشرف بهبه وو دادداد نامنام ررییییتغتغ وبارهوبارهدد

سالنامهسالنامه ننییهمچنهمچن ؛؛زدزدیی ییفرهنگفرهنگ شکسوتشکسوتییپپ مراتمرات خانمخانم

(.(.13281328وو13271327 رانشهر،رانشهر،ییاا رستانرستانییدبدب

نوین مدارس تأسیس هایچالش

یددزد بددا در جدیددد مدددارس گسددترش و رشددد

سیاسدی و مدالی اجتمداعی و موانع ازجمله مشکلاتی

گسددترش هماننددد بددود؛ عددلاوه بددر ایددن، مواجدده

سددایر در جدیدد مددارس و نددوین وپدرورش آمدوزش

برخدی و گرایان سنت مخالفت با همه از بیش شهرها،

ابتددا در روحانیدان از برخی. رو شد روحانیان روبه از

عامددل و فسدداد کددانون» القددابی همچددون مدددارس بدده

فرزنددان فرستادن از را هاخانواده و دادند می «دینی بی

(.1338 غیرت،) کردند می منع مراکز این به خود

هدای تلاش علوم نشر برای دارالفنون، پس از تأسیس

م، 1858/ش1237 سددال در و گرفددت صددورت بیشددتری

و معدارف وزارت ندام بده و شدد وزارت علوم تأسدیس

ندام بده بعدها نام این. شد گذارینام عامه فواید و اوقاف

. شدد داده تغییر مستظرفه صنایع و اوقاف معارف وزارت

هرچندد شاه ناصرالدین دیگر وزرای امیرکبیر، قتل از پس

راه ناگزیر به نبودند، مواف چندان امیرکبیر های سیاست با

.ادامه دادند علوم نشر در او را

سدطح در هدم آن تحصدیل، آمدوزش شدن عمومی

. شددد آغدداز رشدددیه سۀمدددر تأسددیس بددا ابتدددایی،

م نخسدتین 1887ش/1266 سال در رشدیه میرزاحسن

و مشدهد در بعددها و نهاد بنا تبریز شهر در را مدرسه

در بعددها رشددیه . داد انجدام را اقددام ایدن نیز تهران

شددن مدانع بدرای کده اسدت نوشته خود احوال شرح

اعتندا بدود، مدن تکفیر ها اسبا مؤثرترین من فعالیت

مدانع حدرم به من ورود از بودم، رفته مشهد به. نکردم


بده ورود. شددم قدانع خدارج از زیارت به شدند؛ پس

مندزل در کردندد؛ پدس را بدرای مدن ممندوع ها حمام

جدز گذاشدتند، فحاشدی بنای معابر در. کردم استحمام

در. بود نتیجه بی اما نشدم؛ خارج خانه از مدرسه برای

از فرار به ناچار و کردند ویران را ای مدرسه نیز مشهد

. (1370 رشدیه،) شدم مشهد

هدا مخالفدت ایدن دختدران تحصدیل با مواجهه در

کردندد بسیاری هایمقاومت ها زن. بود شدیدتر بسیار

نخسدتین م،1948/ش1327 سدال بدالاخره در اینکه تا

در ایدن . شدد تأسیس جدید سبک به دخترانه مدارس

طدوبی و عفداف ای به ندام مدرسه رشدیه زمان علویه

رشددیه، ) کدرد تأسیس تربیت ای به نام مدرسه رشدیه

را نسدوان تعلیمدات ۀادار نیدز معارف وزارت(. 1362

احمددخان معدارف، وزیدر پیشدنهاد بنابر و کرد ایجاد

بدرای مجدانی دولتدی ابتددایی سۀمدر دو نصیرالدوله،

حیۀندا هر در شد مقرر آن از پس شد. تأسیس دختران

شدود افتتداح دخترانده مجانی دولتی مدرسه یک شهر

(.41: 1378فارسانی، ترابی)

کده زمدانی .نبدود مستثنی قاعده این از نیز یزد شهر

تبریددز ماننددد شددهری و مرکددز در مخالفددت میددزان آن

یزد مردم بازخورد توان می سهولت به شود، می مشاهده

تلگراف ورود در برابر یزد معۀجا. کرد قضاوت نیز را

یکشد یمسد مدأمور گزارشاز ینا وواکنش نشان داد

یددزد: در یدددگو یکدده مدد شددود مددی مشددخص تلگددراف

تدو یدد گو یم یخطا به عامل حکومت یالاسلامحجۀ

از یکددی یدار چدون قصددد یسددتی؛سددلام هدم ن ید لا

ی)محبددوب یکندد یددردا ینجددارا ا یفرنگدد یهددا فددراورده

ایدن که است مشخص بنابراین .(2ج :2537، یاردکان

تواندد ینمد یسداز مدرسده ینجامعه در برابر شکل نو

سدنتی معۀجدا زیدرا ؛داشته باشدد یا یرندهبازخورد پذ

پدذیرای و نکدرده لمس را نوین دانش ضرورت هنوز

.بود نشده تغییری چنینی

در مدرسده یدازده شداه مظفرالددین دوران در رفته رفته

امدا ؛(1377 بدافقی، تشدکری ) یافدت گشدایش یدزد شهر

کدافی خانده مکتدب همان حد در را سواد بیشتر، ها خانواده

مددارس، مددارس، شددن شددن رایگدان رایگدان وو همگدانی همگدانی ازاز پیشپیش تاتا .دانستند می

اقتصددادی،اقتصددادی، هددایهددای زمینددهزمیندده نبددودننبددودن فددراهمفددراهم علددتعلددت بددهبدده گدداهیگدداهی

حضدور حضدور چندانی نداشتند، مانعچندانی نداشتند، مانع مالیمالی تمکنتمکن کهکه هاییهایی خانوادهخانواده

چون بدا رفدتن بچده بده چون بدا رفدتن بچده بده شدند؛شدند؛ ییمم مدارسمدارس دردر فرزندانشانفرزندانشان

پددری پددری کارگداه کارگداه دردر کاریکاری نیروینیروی یکیک حضورحضور ازاز بایدبایدمدرسه مدرسه

نیدز نیدز هزینده هزینده میزاندی میزاندی بودبود همچنین لازمهمچنین لازم کردند؛کردند؛ میمی نظرنظر صرفصرف

دادندد دادندد میمی ترجیحترجیح درنتیجه،درنتیجه، بگیرند.بگیرند. نظرنظر دردر اواو تحصیلتحصیل برایبرای

هدا، هدا، خانوادهخانواده ازاز بسیاریبسیاری بنابراینبنابراین. . نگیردنگیرد صورتصورت کاریکاری چنینچنین

ازاز وری،وری، پیشده پیشده امدور امدور دردر فرزنددان فرزنددان همکداری همکداری الدزام الدزام نۀنۀبهدا بهدا بهبه

دردر یشددتریشددترپپ چنانکددهچنانکدده. . کردندددکردنددد مددیمددی ممانعددتممانعددت آنهدداآنهددا تحصددیلتحصددیل

آنآن: : شدد شدد ذکدر ذکدر زرتشتیزرتشتی کودکانکودکان ۀۀدرباردربار مانکجیمانکجی هایهای خطابهخطابه

وو بدود بدود آمدوزان آمدوزان دانشدانش بهبه کارمزدکارمزد پرداختپرداخت بهبه حاضرحاضر سسهسسهمؤمؤ

هدم هدم بازباز امااما پرداخت؛پرداخت؛میمی رارا کارمزدکارمزد ایناین زودترزودتر ماهماهشششش حتیحتی

تحصددیلتحصددیل بددرایبددرای هددمهددم آنآن تهددران،تهددران، بددهبدده فرزندانشددانفرزندانشددان اعددزاماعددزام ازاز

(.(.13631363 شهمردان،شهمردان،: : . . رر)) کردندکردندمیمی خودداریخودداری

ازاز بیمنداکی بیمنداکی وو اجتماعیاجتماعی فضایفضای نبودننبودنآمادهآماده دیگردیگر مسئلۀمسئلۀ

جایگدداه در مشددیریه، سۀمدددر شددرح در. . اسددتاسددت امنیددتامنیددت

دویسدت : کده اسدت آمدده یدزد، ندوین سۀمدر نخستین

مدرسده خددمتگزاران نفدر چهدار و داشدت آمدوز داندش

مراقبددت منازلشددان بدده مراجعددت هنگددام را شدداگردان

مندزل تدا مراقبت ۀواژ(. 1377 بافقی، تشکری) کردند می

عهدد آن اجتمداعی فضدای به نداشتناطمینان ۀدهند نشان

آن از پددس و مشددروطه ۀدور در کلددی، طددور بدده. اسددت

زیدرا بدود؛ دشدوار بسدیار کداری ندوین مدارس تأسیس

امدر ایدن و نداشدت را آن پدذیرش آمادگی هنوز جامعه

.بود تر مشکل و ترسهمگین بسیار دخترانه مدارس برای

زمددانی صلۀفددا بددا دختددران ۀویددژ نددوین مدددارس

تدددا298 بدددین ش،1300 سدددال حددددود طدددولانی،

روشددن. شددد دایددر یددزد در م،1922تددا1919/ش1301

بدر علاوه دختران یزد، مانند مذهبی ای جامعه در است

کنددار درس کددلاس در نشسددتن ماننددد هدداییممانعددت


مانندد دیگدری هدای محددودیت با دیگر، ادیان پیروان

بودندد؛ رو روبده مدرسه تا مسیرخانه صلۀفا و حجا

هدای معلدم تددریس یعنی موضوع، ترینمهم همچنین

در چنانکدده. نبددود پددذیرفتنی آنهددا، بددرای غیرمسددلمان

بدانو اخدراج علدت شد، بیان ایزدپیمان سۀمدر مبحث

.کردند ذکر مسیحیت تبلی به او گرایش را آیدین

ن:یجه

و یدددزد در تمدددن و فرهندددگ دیرپددای قدددمت

مناعدت، دیانت، قناعت، همچون آن مردم های ویژگی

و کدویر در زنددگی برای آنها پشتکار و کوشیسخت

تددلاش سرمنشددأ منظقدده، ایددن در تمدددن گددذاریپایدده

و داندش و علدم کسدب راه در آنهدا جددی و وقفه بی

هددایعرصدده در دینددی و علمددی هدداینخبدده پددرورش

در آن بازتدا چنانکده اسدت؛ بشری معارف مختلف

خدارجی و ایرانی جهانگردان های خاطره و هاگزارش

سدال در مشدروطه انقدلا وقدوع . خوردمی چشم به

گسترش و نوین وپرورشآموزش در م،1906/ 1324

. گذاشدت تدأثیر یدزد ویدژه بده و کشدور تمامی در آن

بدرای شد موظف دولت کشور، اساسی قانون براساس

و کندد فدراهم را لازم امکاندات آمدوزان دانش تحصیل

انقددلا دنبددالبدده. شددد اجبدداری ابتدددایی تحصددیلات

و شدد تأسدیس متعددد هدای دبستان یزد در مشروطه،

نددوین مدددارس برابددر در ابتدددا، در کدده بددود طبیعددی

تدوان نمدی کده آنجا از اما گیرد؛ صورت هایی مقاومت

وپدرورش آمدوزش گرفدت، را توسعه و پیشرفت جلو

آمدوزش هرچند یافت؛ گسترش یزد در سرانجام نوین

کندار در خدود، خدا اهدداف بدا هدا مددت تا سنتی

.یافت ادامه نوین آموزش

هدای اقلیدت یدزد، در ندوین آمدوزش گسترش در

مقدیم ایراندی زرتشدتیان . داشتند ایعمده نقش مذهبی

نظدام تحدول در آنهدا بدا یدزد زرتشتیان ارتبا و هند

پایدان تدا چنانکه. بود تأثیرگذار بسیار یزد در آموزشی

پسرانه و دخترانه سۀمدر سی از بیش قاجار، حکومت

یۀسدا در آنهدا تمام که شد تأسیس آن مۀحو و یزد در

هندد مقدیم ایرانی زرتشتیان مالی هایکمک و حمایت

یدزد، زرتشتیان مدارس دوره این در. بود گرفته شکل

البتده بدود؛ بیشتر برابر سه مسلمانان، مدارس مقابل در

مدارس، این در و دانستندمی ایرانی را خود زرتشتیان

. کردندد مدی تحصیل هم کنار در مسلمانان و زرتشتیان

نیدز یهودیدان و مسدیحیان اقدامات زرتشتیان، برعلاوه

.نبود تأثیربی یزد در نوین آموزش سعۀتو و رشد در

و تلگدراف مانندد تمددنی، جدید مواهب گسترش

داندایی و اخبدار انتقدال در نیز چاپ صنعت گسترش

نیداز هدا، روزنامده گیریشکل با سپس شد؛ واقع ثرمؤ

درنتیجده، . کرد پیدا انعکاس بیشتر نوین دانش به مردم

را خود شکل یزد شهر در رفتهرفته نوین آموزش نظام

گسدترش شدد موف جاری، قرن ابتدای در و کرد پیدا

در نیدز، دختدران تحصدیل به که آنجا تا بیابد؛ بیشتری

زنان، آموزش بنابراین. شد توجه ضرورت، یک حکم

آنهدا و شدد ایتدازه حلۀمر وارد جامعه، از نیمی یعنی

تدا کده زنانی. شدند تحصیل مشغول نوین مدارس در

داندش بده تنها آنها سواد نوین، آموزش عۀاشا از پیش

شدانس حتدی و شدمی خلاصه ایخانهمکتب محدود

.نداشتند نیز را علمیه مدارس در تحصیل

نوش پی

مسدتوفی جعفری، آیتی، ازجمله مورخان بیشتر .1

. اندد نوشدته میرچخما را واژه این خانیکوف و بافقی

.دانندمی چخما را واژه این نیز یزد مردم

اندیشده گیریشکل در نوین مدارس اثرگذاری .2

ایدن سدرآهنگ کده شدد آغداز دارالفنون با مشروطیت

اسدتخدام اتریشدی معلمدان اینکه نخست. بود مدارس

در پرورش علت به مدرسه، این در تدریس برای شده

که بودند تفکری نمایندگان نوعیبه متفاوت، ایجامعه

عددلاوه بده . بددود متفداوت قاجداری سددلطنتی شدیوه بدا


آغدازین نقطده تواندد مدی رویکرد سه از نیز دارالفنون

: باشد مشروطیت سمت به سو و اجتماعی دگرگونی

جدیدد علمی اصول دارالفنون سیستأ با اینکه نخست

اندیشده تحول از ایگونه پیشین معمول علوم برابر در

و ها کتا ترجمه با دارالفنون اینکه دوم زد؛می رقم را

جهدان معرفدت سوی به ایدریچه نوین، هایآموزش

مدرسده ایدن التحصدیلان فدارغ اینکه سوم کرد؛ باز نو

و لشددکریان و دیوانیددان فرزندددان از جدیدددی صددنف

روشدنفکری، گدرایش در کده آوردندد پدیدد درباریان

مشدروطه، انقدلا یعندی بعددی، تحدولات ساززمینه

(. تابی چاهویی، اسلامی) شدند

سددددعدالدوله میرزاجوادخددددان مقالدددده: . ر .3

(.1385 سعیدی،)

همچندددین وکیدددل، ندددوا خددداطرات: .ر .4

و بددافقی تشددکری اکبددرعلددی از یددزد در مشددروطیت

. یزد اجتماعی سیاسی تحولات سیر مقاله میرحسینی

شددعبان10 تدداریخ در صوراسددرافیل روزنامدده .5

را یدزد اهالی از تعدادی مۀنا ،1907سپتامبر18/ 1325

اظهدار و ابدراز شداهجهان پرویدز قتل به که کرد درج

ایدن از قسمتی در. دادند نشان واکنش و کردند سفتأ

عدالم هواخدواه مقتدول جوانمرد این»: است آمده نامه

مال نمود، تصور مردی شرف و عصمت بوده، انسانی

را مرحدوم آن اگدر معهذا کردمی انفا اللهسبیل فی را

اعمدال بده کسی دیگر بجویند، برائت و بنامند مزدکی

که مرد این امثال ایران دولت اگر. کندنمی رغبت خیر

رسدانند مدی ملدت و ملک به فایده کرور یک سال هر

ندوع هواخدواه خواهند؟ می را کس کدام پس نخواهد،

نامده ایدن بدر حداکم ادبیدات و محتوا و متن از. «بشر

هدای واژه. اندد نوشدته یزد مسلمانان که است مشخص

بده اشداره نیدز و عصدمت انفا ، الله،سبیل فی مذهبی

کده ( هدا زرتشتی و مزدیسنا) هامزدکی از برائت توجیه

شدده منتشدر شداهجهان مر در ایعده زبان از گویا

در یزد، مسلمان جامعه که است این دهنده نشان است،

و اندیشددیده مددی متفدداوت خددود، گذشددته بددا مقایسدده

خدواه مشروطه هایزرتشتی خدمات برابر در ناسپاسی

بدا نوشدته ایدن امضدای . است دانسته می ناشایست را

مطلدو مسداوات به است ایاشاره بشر نوع هواخواه

.است نهاده تحول و ترقی مسیر در پا که ایجامعه

مدارس این شد، اشاره نیز پیشتر که گونه همان .6

ایجداد در اما نداشتند؛ را نوین آموزش هایلفهمؤ تمام

بده داندش گسدترش و ندوین آموزش به نیاز احساس

مختلدف سدطوح در نوشدتن، و خوانددن سدواد شکل

چنانکه. بودند ثرمؤ مسلمانان بعدها و زرتشتی جامعه

ندوین مددارس بده رفتده رفتده مدارس همین از برخی

18 از پس کیخسروی دبستان مثال برای شدند؛ تبدیل

دروسدی و شدد تبددیل کیخسدروی دبیرستان به سال

هدای زبدان مانندد زرتشتی، مذهبی های آموزه از بیشتر

تدددریس آن در نیددز هندسدده و ریاضددیات و خددارجی

از یکدی حکدم در آنهدا از تدوان مدی بندابراین . شد می

. کرد یاد نوین آموزش گسترش های علت

م/1889در سددددال را یخسددددرویدبسددددتان ک .7

مهربدان در محلده یخسدرو اربا ک ، 1307/ش1268

د.کراحدا یزد یخلف خانعل

اخدتلاف مکتو آثار در مدرسه این تاریخ ۀدربار .8

شدماری و ش1306 برخی ش،1301 را آن برخی. است

کده اسدت آن اخدتلاف این علت. اندنوشته ش1313 نیز

سدپس و دخترانده دبسدتان شدامل مارکدار، مدرسده میان

عدلاوه . اسدت زمانی اختلاف سال چند مارکار، دبیرستان

بده سدال دوازده طی که است ایمجموعه مارکار این، بر

در و آغداز ش1301 سدال از یعندی اسدت؛ رسدیده اتمام

. است رسیده پایان به ش1312 سال

بدرای را ش1313 سال معماری، تاریخ دانشنامه .9

.است کرده ثبت آن

ک:ابنامه

ک:اب. الف


ایدران، مشروطه انقلا ،(1385) ژانت، آفاری،. 1

.بیستون: تهران رضایی، رضا ترجمه ،1911 تا 1906

ج،2 یدزد، تداریخ ،(1317) عبدالحسدین، آیتی،. 2

.گلبهار: یزد

مددارس نقدش ،(تدا بی) محمد، چاهویی، اسلامی. 3

اولدین ایدران، مشدروطیت انقدلا گیریشکل در جدید

علدوم حدوزه در ندوین هایپژوهش المللیبین کنفرانس

مرکدز ایدران، اجتماعی مطالعات و شناسیروان و تربیتی

.مرتضوی حکمت سروش اسلامی تحقیقات و مطالعات

،،((13931393)) امیددواری، امیددواری، مدریم مدریم وو سدمیه سدمیه امیدواری،امیدواری،. . 44

اول،اول، پهلددویپهلددوی دورهدوره دردر مدددارسمدددارس الگددویالگددوی تحددولتحددول سددیرسددیر

مقدالات مقدالات مجموعده مجموعده یزد،یزد، استاناستان مدارسمدارس موردیموردی بررسیبررسی

وو معمداری معمداری دردر جدیدد جدیدد هایهایاف اف المللیالمللیبینبین کنگرهکنگره اولیناولین

..شهرسازیشهرسازی

ایدران، ایدران، دردر چداپ چداپ تاریختاریخ ،،((13781378)) شهلا،شهلا، بابازاده،بابازاده،. . 55

.طهوریطهوری: : تهرانتهران

بدا مدارکوپولو سدفرنامه ،(1350) مدارکو، پولو،. 6

صددحیحی، اللهحبیددب ترجمدده ماسددفیلد، جددان مقدمدده

. کتا نشر و ترجمه بنگاه: تهران

ازاز اسددنادیاسددنادی ،،((13781378)) سددهیلا،سددهیلا، فارسددانی،فارسددانی، ترابددیترابددی. . 77

سدازمان سدازمان : : تهرانتهران پهلوی،پهلوی، تاتا مشروطهمشروطه ازاز دختراندختران مدارسمدارس

. . ایرانایران ملیملی اسناداسناد

اسددناداسددناد گزیدددهگزیددده ،،((13891389)) ،،--------------. . 88

: : تهدران تهدران ملدی، ملدی، شورایشورای مجلسمجلس وو وپرورشوپرورشآموزشآموزش نظامنظام

..اسلامیاسلامی شورایشورای مجلسمجلس اسناداسناد مرکزمرکز وو موزهموزه کتابخانهکتابخانه

خداطرات ،(1388) اکبدر، علدی بدافقی، تشکری. 9

.سخن: تهران التولیه، وکیل

مشروطیت ،(1377) ،----------------. 10

کودتدددای تدددا ندددوین اندیشددده ورود از یدددزد در

: تهددران ش،1285-1299 طباطبددایی سیدضددیاءالدین

. شناسی یزد مرکز

بدازار بدازار ،،((13911391)) مسدعود، مسدعود، میمنددی، میمنددی، زادهزادهحاجیحاجی. . 1111

اخیر،اخیر، سالسال دویستدویست دردر آنآن پیرامونیپیرامونی هایهایبازارچهبازارچه وو یزدیزد

..شناسیشناسیایرانایران بنیادبنیاد گروهیگروهی پژوهشپژوهش: : تهرانتهران

سددخنوران تددذکره ،(1364) اردشددیر، خاضددع،. 12

.خاضع: بمبئی شهمردان، رشید کوشش به یزد،

،،((13751375)) ولادیمیدروویچ، ولادیمیدروویچ، نیکولاینیکولای خانیکوف،خانیکوف،. . 1313

جندوبی جندوبی بخدش بخدش بده بده سدفر سدفر گدزارش گدزارش خانیکوف،خانیکوف، سفرنامهسفرنامه

وو یغمددایییغمددایی اقدددساقدددس دکتددردکتددر مترجمددانمترجمددان مرکددزی،مرکددزی، آسددیایآسددیای

..رضویرضوی قدسقدس آستانآستان: : مشهدمشهد بیگناه،بیگناه، ابوالقاسمابوالقاسم

،،((13901390)) ایرانشدهر، ایرانشدهر، معمداری معمداری تداریخ تداریخ دانشنامهدانشنامه. . 1414

ایدددران،ایدددران، گردشدددگریگردشدددگری وو فرهنگدددیفرهنگدددی میدددرا میدددرا سدددازمانسدددازمان

..20192019//1111//2525 دردر شدهشده بازبینیبازبینی

عمدر، سدوانح ،(1362) الددین، شمس رشدیه،. 15

.ایران تاریخ: تهران

یدر نامده پ یزنددگ ،(1370) ین،فخرالد رشدیه،. 16

. یرمند، تهران: هیهمعارف رشد

نمددداچهددره ،(1384) الله،عنایددت رحمددانی، . 17

و اسدناد سدازمان : تهدران ، مصور جریده 1322/1904

.ایران اسلامی جمهوری ملی کتابخانه

فرزندددان اسددتر، ،(1384) ،، هددومنسرشددار. 18

، یدران در ا یهودیدان یو زنددگ یخدربداره تدار یمقالات

، تهران: کارنگ.یریهترجمه مهرناز نص

زرتشدتیان، تداریخ ،(1363) رشید، شهمردی،. 19

. فروهر: تهران زرتشتی، فرزانگان

زندددان ،(1351) ی،پدددر ی،الاسدددلامشدددیخ. 20

غفدور یح، بده تصدح یدران ا یشدمند نگدار و اند روزنامه

. یکجا: چاپخانه مازاگران ی، بیارشق

آمدوزش یختار ،(1374) ی،محمدعل یری،. ضم21

: راهگشا. یرازش ،و اسلام یرانپرورش ا و

محمدحسدددنمحمدحسدددن وو محمددددمحمدددد اردکدددانی،اردکدددانی، عابددددیعابددددی. . 2222

: : تهدران تهدران یدزد، یدزد، دردر اسلامیاسلامی انقلا انقلا ،،((13871387)) میرحسینی،میرحسینی،

..اسلامیاسلامی انقلا انقلا اسناداسناد مرکزمرکز

،(1338) عبددددالکریم، کرمانشددداهی، غیدددرت. 23


کوشددش بدده غیددرت، سددیدعبدالکریم آثددار کلیددات

.فردوسی چاپخانه :تهران غیرت، محمدسعید

فرخدی دیدوان ،(1372) محمد، یزدی، فرخی. 24

و آثدار انجمدن : یزد مسرت، حسین کوشش به یزدی،

. یزد استان فرهنگی مفاخر

.قمری1324 مشروطیت، اساسی قانون. 25

هدا، سدفرنامه در یدزد ،(1373) اکبدر، سیاه،قلم. 26

.یزد انتشارات مؤسسه: یزد

،(1352) وزیدری، خشدایار و فخدری قویمی،. 27

وآمدوزش وزارت: تهدران ایرانی، مشهور زنان کارنامه

.پرورش

تددا خشددت از ،(1348) محمددود، کتیرایددی،. 28

دانشدگاه تحقیقدات و مطالعات موسسه: تهران خشت،

.تهران

، ، یدران یدران اا یهیهو قضد و قضد یرانیراناا ،،((13501350)) ناتانیل، کرزن،کرزن،. . 2929

، تهران: بنگداه ترجمده و ، تهران: بنگداه ترجمده و 1، ج، جییمازندرانمازندران یدیدترجمه وحترجمه وح

نشر کتا . نشر کتا .

یدددزد،یدددزد، سدددفرنامهسدددفرنامه ،،((13941394)) ندددایپر،ندددایپر، مدددالکوم،مدددالکوم،. . 3030

یدزد یدزد شدهر شدهر ازاز انگلیسیانگلیسی سیاحسیاح مالکوممالکوم نایپرنایپر هایهای برداشتبرداشت

محمدددمحمدددعلددیعلددی دکتددردکتددر ترجمددهترجمدده قاجاریدده،قاجاریدده، دورهدوره اواخددراواخددر دردر

..مهرپادینمهرپادین: : یزدیزد طرفداری،طرفداری،

،(یشاهنشاه 2537) ین،، حسیاردکان یمحبوب. 31

: تهدران ، 1، جیدران در ا یدجد یسسات تمدنمؤ یختار

.تهران دانشگاه

تداریخ، یادگدار یزد ،(1376) حسین، مسرت،. 32

.ارشاد و فرهنگ اداره: یزد

فرهندگ سالنامه ،(1328) کاظم، معصومخانی،. 33

.گلبهار: یزد یزد،

فرهنددگ سددالنامه ،(1333) ،------------. 34

.گلبهار: یزد یزد،

تاریخ ،(1380) ،(هوشنگ) عبدالرضا مهدوی،. 35

.امیرکبیر: تهران ایران، خارجی روابط

سددیر ،(1386) محمدحسددن، حسددینی، میددر. 36

مشدروطه، دوران در یدزد اجتماعی و سیاسی تحولات

.55تا32 ،66ش اسناد، گنجینه فصلنامه

فرنگدی فرنگدی فرهنگدی فرهنگدی کارنامهکارنامه ،،((13751375)) هما،هما، ناط ،ناط ،. . 3737

..خاورانخاوران: : تهرانتهران ،،ایرانایران دردر

مقالهمقاله. .

تابسددتان و بهددار) اکبددر، علددی بددافقی، تشددکری. 1

یدزد در پروتسدتان مبلغان عملکرد بر نگرشی ،(1394

نامده تداریخ پژوهشدی علمدی دوفصلنامه قاجار، عهد

..5959تاتا3333 ،10ش ،5س اسلام، از بعد ایران

میرزاجدواد ،(1385زمسدتان ) حوریده، سعیدی،. 2

،64ش اسددناد، گنجیندده فصددلنامه سددعدالدوله، خددان

137137..

همکدداران، و حمیدرضددا اسددفندآبادی، شددمس. 3

بددا یددزد یهددودی اقلیددت تعدداملات ،(1394زمسددتان)

پژوهشددی علمددی فصددلنامه قاجددار، دوره مسددلمانان

..4242تاتا1717 ،41ش، 11س تاریخ، پژوهشنامه

مظفر،مظفر، فرهنگفرهنگ وو صالحیصالحی سعیدسعید سپیده،سپیده، علاقمند،علاقمند،. . 44

مددارس مددارس محتدوای محتدوای وو معماریمعماری تطبیقیتطبیقی مطالعهمطالعه ،،((13961396))

پژوهشدی پژوهشدی علمدی علمدی مجلده مجلده ندوین، ندوین، تاتا سنتیسنتی دورهدوره ازاز ایرانایران

،،44سس نظدر، نظدر، سدازی سدازی شدهر شدهر وو معمداری معمداری هنرهنر پژوهشکدهپژوهشکده

..1818تاتا55 ،،4949شش

وو بهدار بهدار )) سیلا ،سیلا ، پورپورعلیعلی جوادجواد وو جلیلجلیل نایبیان،نایبیان،. . 55

علدوم علدوم پژوهشدگاه پژوهشدگاه تاریخی،تاریخی، جستارهایجستارهای ،،((13911391تابستانتابستان

. . 11شش ،،33سس فرهنگی،فرهنگی، مطالعاتمطالعات وو انسانیانسانی

تارنماتارنما. . جج

فرهنگدی فرهنگدی پیشکسدوت پیشکسدوت مرآتمرآت زینبزینب بانوبانو سخنانسخنان. . 11

تارنمایتارنمای ازاز برداشتهبرداشته یزدیزدhttp://rahavardeman.blogfa.com/1391/10.

لاتین. د

1. Afary, Janet, (1996) , Iranian Constitutional Revolution 1906-1911: Grassroots Democracy, Social Democracy and Originsof Feminism. New York: Columbia University Press.