F‹NANSAL ARAÇLARarchive.ismmmo.org.tr/docs/yayinlar/kitaplar/99/8.bolum.pdf · Galatasaray Üniversitesi ‹ﬂletme Fakültesi Muhasebe-Finansman Anabilim Dal› Ö¤retim Üyesi

123

88.. BB ÖÖ LL ÜÜ MM

F‹NANSAL ARAÇLARTMS 32 Finansal Araçlar: Sunum

TMS 39 Finansal Araçlar: Muhasebelefltirme ve Ölçme

TFRS 7: Finansal Araçlar: Aç›klamalar

Yrd. Doç. Dr. Volkan DEM‹RGalatasaray Üniversitesi ‹flletme Fakültesi

Muhasebe-Finansman Anabilim Dal› Ö¤retim Üyesi

8.1 STANDARDIN AMACI

TMS 32 Finansal Araçlar: Sunum stadard›n›n amac›; iflletmede bulu-nan finansal araçlar›n borç veya özkaynak olarak s›n›fland›r›lmas›na

ve finansal araçlar›n (finansal varl›k ve finansal borçlar›n) netlefltirilme-lerine iliflkin ilkeleri belirlemektir.

TMS 39 Finansal Araçlar: Muhasebelefltirme ve Ölçme standard›n›namac›; finansal varl›klar›n, finansal borçlar›n ve finansal olmayan kalem-lerin al›m-sat›m›na iliflkin sözleflmelerin muhasebelefltirme ve ölçül-

mesine iliflkin ilkeleri belirlemektedir.TFRS 7 Finansal Araçlar: Aç›klamalar standard›n›n amac›; finansal

tablo kullan›c›lar›n›n, finansal araçlar›n iflletmenin finansal durumu veperformans› aç›s›ndan önemi ve iflletmenin dönem içerisinde ve rapor-lama tarihinde finansal araçlar nedeniyle maruz kald›¤› risklerin niteli¤ive düzeyi ile iflletmenin riskleri yönetme fleklini de¤erlendirebilmeleriiçin gerekli olan bilgilerin kamuoyuna aç›klanmas›d›r.

8.2 STANDARDIN KAPSAMI

Finansal araçlara iliflkin TMS 32, TMS 39 ve TFRS 7 (sunum-muha-sebelefltirme ve ölçme-aç›klamalar) standartlar› temel olarak afla¤›dakidurumlar d›fl›ndaki her türlü finansal araca uygulan›r:

• TMS 19 Çal›flanlara Sa¤lanan Faydalar standard›n›n uyguland›¤›çal›flanlara sa¤lanan fayda planlar›ndaki iflveren hak ve yükümlülükleri-ne bu standart uygulanmaz.

• Bir iflletmenin baflka bir iflletmedeki menkul k›ymetleri üzerindeönemli etkinli¤i veya kontrol gücü olmas› durumunda veya ifl ortakl›¤›fleklinde bir yat›r›m› olmas› durumunda bu standart uygulanmaz. (TMS27 Konsolide ve Bireysel Finansal Tablolar veya TMS 31 ‹fl Ortakl›klar›ndakiPaylar standartlar› uygulan›r).

• TFRS 2 Hisse Bazl› Ödemeler standard›n›n kapsam›na giren fi-nansal araçlar için bu standart uygulanmaz.

• TFRS 4 Sigorta Sözleflmeleri standard›n›n kapsam›na giren finan-sal araçlar için bu standart uygulanmaz.

125

8. Bölüm, Finansal Araçlar

8.3 STANDARDIN GET‹RD‹KLER‹

Ülkemizde Vergi ve Tekdüzen Hesap Plan› uygulamalar› dikkateal›nd›¤›nda finansal araçlara iliflkin kavramlar (finansal varl›k ya da fi-nansal borç) standard›n kulland›¤› finansal araç kavramlar› ile de¤ifliklikgöstermektedir. Finansal araçlar standartlar› dikkate al›nd›¤›nda, stan-dartlar›n hesap numaralar›n› veya hesap isimlerini temel alan bir tan›m-lama yaklafl›m› bulunmamaktad›r. Ancak standartlar›n içeri¤i ve aç›kla-malar› incelendi¤inde hesap numaral› veya hesap isimli olarak ve uygu-lamadaki bilanço flekline uygun tan›mlama yapabilmek de mümkündür.Afla¤›daki flekilde finansal araçlara örnek teflkil edebilecek hesaplar vebilanço içerisindeki yerleri gösterilmektedir:

31.12........ TAR‹HL‹ B‹LANÇO

Aktif Pasif

F‹NANSAL VARLIKLAR F‹NANSAL BORÇLAR

Kasa Mali BorçlarBankalar Ticari BorçlarAl›nan Çekler Ç›kar›lan Menkul K›ymetlerAl›c›lar Mevduatlar (Bankalar ‹çin)Alacak SenetleriMenkul K›ymetlerKredi Alacaklar (Bankalar ‹çin)

TÜREV F‹NANSAL ARAÇLAR

Vadeli ‹fllem Sözleflmeleri (Forward Contracts)Seçimlik Hak Sa¤layan Sözleflmeler (Options Contracts)Organize Vadeli ‹fllem Sözleflmeleri (Futures Contracts)Vadeli ‹fllem Konu Ticari Mal Sözleflmeleri (Commodity Contracts)

Finansal araçlar ile ilgili standartlar›n daha iyi anlafl›labilmesi içinbaz› tan›mlamada yapmak gerekmektedir.

TMS 32’de finansal araç flu flekilde tan›mlanm›flt›r: “Bir finansalaraç, bir iflletmenin finansal varl›¤›nda ve di¤er bir iflletmenin fi-

126

Seçilmifl Türkiye Finansal Raporlama Standartlar›

nansal borcunda ya da özkayna¤a dayal› finansal arac›nda art›-fla neden olan herhangi bir sözleflmedir.” Bu tan›mlamaya göre fi-nansal araçlar; finansal varl›klar, finansal borçlar ve türev finansal araç-lardan oluflmaktad›r.

Finansal varl›klar TMS 32’de afla¤›daki unsurlar ile tan›m-lanmaktad›r

• Nakit ; Kasa ve Banka hesaplar›• Baflka ‹flletmeden Finansal Varl›k Alma Hakk›; Al›c›lar• Baflka ‹flletme ‹le Olas› Olumlu Koflullarda Finansal Araç

De¤iflim Hakk›; Al›nan Çekler, Alacak Senetleri • Baflka ‹flletmenin Özkaynak Arac›na Sahip Olmak; Men-

kul K›ymetler Finansal borçlar TMS 32’de afla¤›daki unsurlar ile tan›mlan-

maktad›r.• Borcun Nakit Olarak ya da Bir Finansal Varl›k Verilerek

Ödenmesi; Mali Borçlar, Ticari Borçlar, Ç›kar›lan Tahviller• Özkayna¤a Dayal› Borçlanma: ‹flletmenin borcunu sahip ol-

du¤u özsermaye araçlar› ile ödeyecek olmas›, özsermayeye dayal› borç-lanmad›r.

Türev finansal araçlar‹flletmeler aras› sözleflme ile bir finansal arac›n bir veya daha fazla

finansal riskini nakletme amac›yla flartl› ya da flarts›z de¤iflim hakk› tan›-yan sözleflmelerdir. En çok kullan›lan türev finansal araçlar afla¤›da s›ra-lanm›flt›r:

• Vadeli ‹fllem Sözleflmeleri (Forward Contracts)• Organize Vadeli ‹fllem Sözleflmeleri (Futures Contracts)• Vadeli Takas Sözleflmeleri (Swap Contracts)• Seçimlik Hak Sa¤layan Sözleflmeler (Option Contracts)• Vadeli ‹flleme Konu Ticari Mal Sözleflmeleri (Commodity Contracts)TFRS finansal araçlar ile ilgili flu aflamalar›n yap›lmas› gereklili¤ini

vurgulamaktad›r:

127


1- SINIFLANDIR!2- DE⁄ERLEMEYE TAB‹ TUT!3- MUHASEBELEfiT‹R!4- GEREKEN AÇIKLAMALARI D‹PNOTLARDA BEL‹RT

8.3.1. F‹NANSAL ARAÇLARIN DE⁄ERLEME ÖLÇÜLER‹8.3.1.1. Maliyet De¤eri

‹flletmenin edindi¤i finansal varl›klar›n ve yükümlülü¤e girdi¤i fi-nansal borçlar›n tutar›d›r. ‹fllem maliyetleri (komisyon benzeri ödemeler)dahildir.

8.3.1.2. ‹tfa Edilmifl Maliyet De¤eri‹flletmenin edindi¤i finansal varl›klar›n ya da yükümlülü¤e girdi¤i

finansal borçlar›n ilk muhasebelefltirmede ölçülen tutar›na, etkin faizoran› ile ölçülen tutar ile sabit faiz oran› ile ölçülen tutar aras›ndaki far-k›n eklenmesi, finansal varl›¤›n ya da finansal borcun itfa edilmifl mali-yet de¤erini göstermektedir. ‹tfa edilmifl maliyet de¤erine baz› kaynak-larda iskontolanm›fl maliyet de¤eri de denilmektedir.

Etkin faiz yöntemi; finansal varl›k veya borcun itfa edilmifl mali-yetlerinin hesaplanmas› ve ilgili faiz gelir veya giderlerinin iliflkili oldu-¤u döneme da¤›t›lmas› yöntemidir.

Etkin faiz oran›; finansal arac›n beklenen ömrü boyunca veya uy-gun olmas› durumunda daha k›sa bir zaman dilimi süresince yap›lacakgelecekteki tahmini nakit ödeme ve tahsilatlar›n›, tam olarak ilgili finan-sal varl›k veya borcun net defter de¤erine indirgeyen orand›r. Bu oranfinansal arac›n iç verim oran›d›r. Bu oran flöyle hesaplanabilir:

n Nakit Ak›fl›

‹tfa Edilmifl Maliyet De¤eri = ∑(1+Faiz Oran›)

t

VEYA

‹tfa Edilmifl Maliyet De¤eri

Nakit Girifli Nakit Girifli Nakit Girifli Nakit Girifli

= 0 + 1 + 2 + t

128


t=o

(1+Faiz Oran›) (1+Faiz Oran›) (1+Faiz Oran›) (1+Faiz Oran›)

8.3.1.3. Gerçe¤e Uygun De¤er

Karfl›l›kl› pazarl›k ortam›nda, bilgili ve istekli gruplar aras›nda birvarl›¤›n el de¤ifltirmesi ya da bir borcun ödenmesi durumunda ortayaç›kmas› gereken tutard›r. Gerçe¤e uygun de¤erin hesaplanmas›nda afla-¤›daki unsurlar gösterge olarak kullan›labilir:

• Aktif Bir Piyasa; borsadan, sat›c›dan, simsardan, sanayi grubun-dan, fiyatlama hizmeti yapan veya düzenleyici bir kurulufltan elde edil-mesinin mümkün olmas›

• Son dönemlerde gerçeklefltirilen piyasa ifllemleri• Büyük ölçüde ayn› olan baflka bir finansal araca iliflkin gerçe¤e

uygun de¤erin referans olarak al›nmas›• ‹skonto edilmifl nakit ak›fl› analizleri• Opsiyon fiyatlama modellerini

8.3.2. F‹NANSAL ARAÇLARIN SINIFLANDIRILMASI-DE⁄ERLEMES‹VE MUHASEBELEfiT‹R‹LMES‹

8.3.2.1. Finansal Varl›klar

Finansal varl›klar 4 (dört) s›n›fa ayr›labilir ve bu s›n›fland›rmaya gö-re de¤erlenir ve muhasebelefltirilir.

• Gerçe¤e Uygun De¤er Fark› Kar (Zarar)’a Yans›t›lan Fi-nansal Varl›klar: (1) Al›m-sat›m amaçl› elde tutulan finansal varl›klarile (2) ilk muhasebelefltirme s›ras›nda, iflletme taraf›ndan, gerçe¤e uygunde¤eri kar veya zarara yans›t›lan varl›klar olarak s›n›fland›r›lan varl›klar-d›r. Borsada ifllem gören finansal varl›klar ve aktif piyasas› olan finansalvarl›klar bunun en temel örne¤idir.

De¤erleme: Gerçe¤e uygun de¤er ile de¤erlenir.Muhasebelefltirme: Gerçe¤e uygun de¤er fark› gelir tablosunda ra-

porlan›r.• Vadeye Kadar Elde Tutulacak Yat›r›mlar : ‹flletmenin vade-

ye kadar elde tutma niyet ve imkan›n›n bulundu¤u, sabit veya belirlene-bilir nitelikte ödemeler içeren ve sabit bir vadesi bulunan finansal var-l›klard›r. Devlet tahvilleri (özel sektör tahvili de olabilir ancak ülkemizdegünümüz koflullar›nda s›kl›kla kullan›lmaz) bunun en temel örne¤idir.

De¤erleme: ‹tfa edilmifl maliyet de¤eri ile de¤erlenir.

129


Muhasebelefltirme: De¤erleme fark› gelir tablosunda raporlan›r.• Kredi ve Alacaklar : ‹flletmenin sabit ya da belirlenebilir nitelikte

ödemelere sahip olan ve aktif bir piyasada ifllem görmeyen alacaklar›ndanoluflur. Al›c›lar, Alacak Senetleri gibi hesaplar bu s›n›ftaki finansal araçla-r›n en temel örnekleridir.

De¤erleme: ‹tfa edilmifl maliyet de¤eri ile de¤erlenir.Muhasebelefltirme: De¤erleme fark› gelir tablosunda raporlan›r.• Sat›lmaya Haz›r Finansal Varl›klar : Yukar›daki üç s›n›fland›r-

maya da girmeyen finansal varl›klar ile iflletmenin al›m-sat›m amaçl› eldetutmad›¤› finansal varl›klar Sat›lmaya Haz›r Finansal varl›klar olarak s›n›f-land›rabilir.

Sat›lmaya haz›r finansal varl›klar için iki ayr› de¤erleme ve muhase-belefltirme yöntemi vard›r.

De¤erleme ve Muhasebelefltirme-1: Gerçe¤e uygun de¤eri saptanabi-len sat›lmaya haz›r finansal varl›klar gerçe¤e uygun de¤er ile de¤erlenir.Gerçe¤e uygun de¤er fark› özkaynaklarda raporlan›r.

De¤erleme ve Muhasebelefltirme-2: Gerçe¤e uygun de¤eri saptanama-yan sat›lmaya haz›r finansal varl›klar maliyet de¤eri ile de¤erlenir. De¤er-leme fark› (de¤er düflüklü¤ü durumunda) özkaynaklarda raporlan›r.

Örnek 1: (Menkul K›ymetler ile ilgili S›n›fland›rma-De¤erleme ve

Muhasebelefltirme)

USB ‹flletmesinin vergi mevzuat›na göre 110 Hisse Senetleri hesab›n›ndetaylar› flu flekildedir.

‹flletmenin bu menkul k›ymetleri elinde bulundurma amaçlar› ile ilgi-li iflletmeden edinilen bilgiler flu flekildedir:

• Nisoto A.fi. halka aç›k bir flirkettir ve ‹flletme bu flirketin hisselerini k›-sa süreli sermaye kazanc› elde etmek amac›yla edinmifltir ve bu hisseleri bor-san›n yükselmesine ba¤l› olarak elinden ç›karabilecektir. Nisoto A.fi.hisselerinin raporlama tarihindeki borsa de¤eri 12.000 TL’dir.

130


Hisse Senedi Edinme Tarihi Maliyet De¤eri De¤erleme Ölçüsü 31.12.2007 De¤eriNisoto A.fi. 18 Eylül 2007 8.000 TL Al›fl Bedeli 8.000 TL

Hamza Tic. A.fi. 14 Aral›k 2006 5.000 TL Al›fl Bedeli 5.000 TLAsya Paz.A.fi. 14 Aral›k 2006 3.000 TL Al›fl Bedeli 3.000 TL

16.000 TL

• Hamza Ticaret A.fi.’nin hisseleri ilmuhaber fleklindedir. Bu flirketkurulurken flirkete sermaye deste¤i sa¤lamak amac›yla bu hisseler eldeedilmifltir.

• fiirket Asya Paz.A.fi.’nin % 5’ini elinde bulundurmaktad›r. 15 Ara-l›k 2007 tarihinde bu flirketin % 10’nuna sahip olan Ayd›n Ticaret A.fi. buhisseleri net 14.000 TL’ye elinden ç›karm›flt›r.

• fiirketin hisselerini elinde bulundurdu¤u üç flirkette de önemli et-kinli¤i ve kontrol gücü bulunmamaktad›r.

SINIFLANDIRMA• ‹flletme, Nisoto A.fi.’nin hisse senetlerini al›m-sat›m amaçl› elde

tuttu¤undan bu hisseleri, Gerçe¤e Uygun De¤er Fark› Kar (Zarar)’a Yan-s›t›lan Finansal Varl›klar olarak s›n›fland›rmal›d›r.

• ‹flletme, Hamza Ticaret A.fi.’nin hisselerini al›m-sat›m amaçl› ola-rak elinde bulundurmamaktad›r. Ayr›ca bu hisse senetlerinin piyasa de-¤erinin tespit edilebilmesini sa¤layacak bir bilgi de bulunmad›¤›ndan veiflletmenin bu hisse senetlerinin k›sa vadede elinden ç›karabilece¤inedair iflletme yönetiminin bir karar› bulunmad›¤›ndan, bu hisseler Sat›l-maya Haz›r Finansal Varl›klar olarak s›n›fland›r›lmal›d›r.

• ‹flletme, Asya Paz.A.fi.’nin hisse senetleri ile ilgili edindi¤i bilgilerve bu hisse senetlerinin baflka bir iflletme taraf›ndan karl› sat›fl›n› da de-¤erlendirerek bu hisse senetlerini elinden ç›karabilece¤ini düflünmekte-dir. Bu nedenlerle iflletme bu hisseleri, Gerçe¤e Uygun De¤er Fark› Kar(Zarar)’a Yans›t›lan Finansal Varl›klar olarak s›n›fland›rmal›d›r.

Bu aç›klamalar çerçevesinde TFRS’lere göre ilgili menkul k›ymetle-rin s›n›fland›rmas› flu flekildedir:

DE⁄ERLEMES›n›fland›r›lan finansal varl›klar ile ilgili de¤erleme bilgileri flu flekildedir:

131


Hisse Senedi S›n›fland›rmaNisoto A.fi. GUD FARKI KAR (ZARAR)’A YANSITILAN F‹NANSAL VARLIKLARHamza Tic. A.fi. SATILMAYA HAZIR F‹NANSAL VARLIKLARAsya Paz.A.fi. GUD FARKI KAR (ZARAR)’A YANSITILAN F‹NANSAL VARLIKLAR

MUHASEBELEfiT‹RMEYukar›daki menkul k›ymetlerin muhasebelefltirilmesi esnas›nda

mevcut Tekdüzen Hesap Plan›’na baz› ilaveler ve de¤ifliklikler yap›lma-s›n›n gerekece¤i TMSK taraf›ndan çeflitli platformalarda dile getirilmifltir.Buna göre bu finansal varl›klar›n mevcut hesap plan›ndaki ve de¤iflik-likten sonra olmas› muhtemel10 hesap plan›ndaki hesaplar ile görünümüflu flekildedir:

Nisoto A.fi. ile ilgili;Nisoto A.fi. hisseleri, borsada ifllem gördü¤ünden bu hisselerin

GUD’i borsa fiyatlar›d›r. Bu hisselerin Vergi Mevzuat›na göre de¤erlemeilkesi Al›fl Bedeli, TFRS’lere göre GUD oldu¤undan de¤erleme fark›n›nmuhasebelefltirilmesi gerekir.

132


10 TFRS’ye uyumlu Tekdüzen Hesap Plan› çal›flmas› TMSK ve Maliye Bakanl›¤› taraf›ndan sürdürülmektedir. Çal›flmalar tamam-land›¤›nda, Maliye Bakanl›¤›n›n Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebli¤i ile Tekdüzen Hesap Plan›nda baz› de¤ifliklikler, eklemeve ç›karmalar yapmas› beklenmektedir. Bu çal›flma yap›l›rken henüz yay›nlanm›fl ya da yay›nlanmam›fl (taslak) bir tebli¤ bulunmamak-tad›r. “Akdo¤an, Nalan; Sevilengül, Orhan: Türkiye Muhasebe Standartlar› ile Uyumlu Tekdüzen Hesap Sistemi Uygulamas›, ‹SMMMOYay›nlar›, 13. Bask›, ‹stanbul 2007” isimli kitapta önerilen hesaplar mevcuttur. Ayr›nt›l› bilgi için bu kayna¤a baflvurulmas› okuyuculariçin faydal› olabilecektir.

Hisse Senedi Vergi TFRS’ye Vergi TFRS’ye De¤erlemeMevzuat›na Göre De¤erleme Mevzuat›na Göre Fark›

Göre De¤erleme Ölçüsü Göre De¤erleme De¤erlemeÖlçüsü Ölçüsü Ölçüsü

Nisoto A.fi. Al›fl Bedeli GUD 8.000 TL 12.000 TL 4.000 TLHamza Tic. A.fi. Al›fl Bedeli Maliyet De¤eri 5.000 TL 5.000 TL 0Asya Paz.A.fi. Al›fl Bedeli GUD 3.000 TL 7.000 TL 4.000 TLToplam 16.000 TL 24.000 TL 8.000 TL

Hisse Senedi Mevcut THP’deki Yeni (Muhtemel) THP’deki Hesab› Hesab› S›n›fland›rmaya Uygun Olmas› Beklenmektedir.

Nisoto A.fi. 110 Hisse Senetleri GUD Fark› Kar (Zarar)’a Yans›t›lan Finansal Varl›klarHamza Tic. A.fi. 110 Hisse Senetleri Sat›lmaya Haz›r Finansal Varl›klarAsya Paz.A.fi. 110 Hisse Senetleri GUD Fark› Kar (Zarar)’a Yans›t›lan Finansal Varl›klar

31/12/07 Borç Alacak110 Hisse Senetleri 4.000

110.00 GUD Fark› KIZ’a Yans›t›lan

Finansal Varl›klar645 Menkul K›y. Sat. Karlar› 4.000

645.00 GUD Karlar›

Hamza Tic. A.fi. ile ilgili;Hamza Tic. A.fi. hisseleri borsada ifllem görmedi¤inden ve bu his-

selerin gerçe¤e uygun de¤erini sa¤l›kl› bir flekilde tespit edebilecek birgösterge bulunmad›¤›ndan, Sat›lmaya Haz›r Finansal Varl›klar olarak s›-n›fland›r›lan bu hisselerin maliyet de¤eri ile de¤erlenmesi gerekmekte-dir. Bu hisseler ile ilgili Vergi Mevzuat› ve TFRS’ler aras›nda bir de¤er-leme fark› bulunmamaktad›r. Ancak bu hisselerin Dönen Varl›k hesap-lar›ndan ç›kar›l›p Duran Varl›k hesaplar›na nakledilmesi gerekmektedir.

31/12/07 Borç Alacak240 Ba¤l› Menkul K›ymetler 5.000

240.10 Sat›lmaya Haz›r Finansal Varl›klar

110 Hisse Senetleri 5.000Hisse Senetlerinin Sat›lmaya Haz›r

Finansal Varl›k olarak s›n›fland›r›lmas›

Asya Paz. A.fi. ile ilgili;Asya Paz. A.fi. hisseleri de borsada ifllem görmemektedir. Ancak bu

hisselerin gerçe¤e uygun de¤erinin hesaplanmas›na olanak tan›yan bir gös-terge mevcuttur. Bu gösterge de, bu hisse senetlerinin yak›n bir zamanda(yak›n bir zamanda kas›t ifllemin gerçekleflti¤i tarih ile de¤erlemeyap›lan tarih aras›nda enflasyon ve(veya) faiz aç›s›nda paran›n za-man de¤erini çok fazla etkilemeyecek bir zaman dilimidir) baflka biriflletme taraf›ndan sat›lmas› dolay›s›yla ortaya ç›kan piyasa de¤eridir. Bunedenle de bu hisselerin de¤erlemesinin yap›lmas› gerekmektedir.

133


31/12/07 Borç Alacak110 Hisse Senetleri 4.000

110.00 GUD Fark› K/Z’a Yans›t›lan

Finansal Varl›klar

645 Menkul K›ymet Sat›fl Karlar› 11 4.000645.00 GUD Karlar›

Hisse Senetlerinin De¤erlemesi

USB iflletmesinin 31.12.2007 tarihi itibariyle ilgili hisse senetlerininbilanço görünümü flu flekildedir:

USB ‹flletmesi 31.12.2007 Tarihi itibariyle TFRS Bilançosu

110 Hisse Senetleri 19.000 TLGUD Fark› K/Z’a Yans›t›lan

Finansal Varl›klar

Nisoto A.fi. 12.000 TL

Asya Paz.A.fi. 7.000 TL

240 Ba¤l› Menkul K›ymetler 5.000 TLSat›lmaya Haz›r Finansal Varl›klar

Hamza Tic.A.fi. 5.000 TL

Örnek 2: (Alacaklar ile ilgili S›n›fland›rma- De¤erleme ve Muhasebelefltirme)

Flash Ticaret A.fi.’nin 31.12.2007 tarihi itibariyle vergi mevzuat›nagöre haz›rlanm›fl genel geçici mizan›ndan ticari alacaklar ile ilgili flu bil-giler elde edilmifltir:

134


12 Ticari Vergi Mevzuat›ndaki TFRS’lerdeki Vergi Mevzuat› veAlacaklar De¤erleme Ölçüsü De¤erleme Ölçüsü TFRS’ler aras›nda

De¤erleme Fark› Var m›?

Al›c›lar Mukayyet De¤er 30.000 TL ‹tfa Edilmifl Maliyet De¤eri VARVadeli Çekler Nominal De¤er 25.000 TL ‹tfa Edilmifl Maliyet De¤eri VARToplam 55.000 TL

11 Mevcut Tekdüzen Hesap Plan›nda 645 Menkul K›ymet Sat›fl Karlar› hesab›n›n yap›lacak de¤ifliklikler ile 645 Finansal Varl›kDe¤erleme Farklar› hesab› olarak kullan›lmas› daha uygun olacakt›r. Ya da bu hesap yerine mevcut tekdüzen hesap plan›nda 649Di¤er Ola¤an gelir ve Karlar hesab›n›n alt hesab›nda da izlenebilir.

Örne¤imizde alacaklara karfl›l›k ay›rmak baflka bir standard›n konu-sunu oluflturdu¤u için, flirketin alacaklar› ile ilgili bir de¤er düflüklü¤ü ol-mad›¤› kabul edilmifltir.

• fiirketin al›c›lar ve vadeli çekler (alacak senetleri) hesaplar›ndakitutarlar TMS 39 çerçevesinde itfa edilmifl maliyet de¤eri ile hesaplanma-l›d›r. Bu nedenle bu hesaplar›n tahsil edilmesine (vadeye) ne kadar sü-re kald›¤›n›n tespit edilmesi baflka bir deyiflle de alacaklar›n yaflland›r›l-mas› gerekmektedir.

• Al›c›lar hesab›n›n ortalama vadesinin 12 45 gün oldu¤u tespit edil-mifltir.

• Vadeli çekler (bu çekler özün önceli¤i kavram› gere¤i 101 Al›nanÇekler hesab›ndan ç›kar›lm›fl ve 121 Alacak Senetleri hesab›n›n alt›ndabir alt hesaba kaydedilmifltir) flu vadeleri ve tutarlar› içermektedir:

Vadeli çekler ve al›c›lar hesaplar›n›n vadeye kadar kalan gün say›-s› baflka bir deyiflle tahsil edilme tarihi ile raporlama tarihi aras›ndaki far-k› oluflturan gün say›s› ile bu hesaplar›n itfa edilmifl maliyet de¤erlerinibulmak mümkündür. Bu hesaplamada kullan›lan faiz oran› iflletmeninvadeli sat›fllarda belirledi¤i ve kulland›¤› vade fark› oran›d›r. Böyle biroran yok ise piyasada oluflan faiz oran› dikkate al›nabilir. Örne¤imizdehesaplama yap›l›rken piyasa faiz oran›n›n % 10 oldu¤u kabul edilmifltir.Bu oran ile vade tarihindeki tutarlar bugüne indirgenmifltir. ‹tfa edilmiflmaliyet de¤erinin hesaplanmas›nda baz› formüller kullan›labilir.

135


12 Ticari alacaklar›n ortalama vadesi hesaplan›rken Alacak Devir H›z› Oran›ndan yararlan›labilir. Alacak Devir H›z› = Vadeli Sat›fllar/ Ort.Tic.Alacaklar’d›r. Bulunan Alacak devir h›z›, ortalama Ticari Alacak tahsil süresini hesaplamada kullan›labilir. Ortalama TicariAlacak Tahsil Süresi = 365 gün / Alacak Devir H›z› =..........gün

Çekin Vadesi Tutar› Vadeye Kalan Gün Say›s›31 Ocak 2008 vadeli çek 3.500 TL 31 gün25 fiubat 2008 vadeli çek 5.500 TL 56 gün31 Mart 2008 vadeli çek 8.000 TL 90 gün15 Nisan 2008 vadeli çek 3.000 TL 105 gün30 Nisan 2008 vadeli çek 5.000 TL 120 gün

(Tahsil Edilecek Tutar) / (1+Faiz Oran›)n = ‹tfa Edilmifl Maliyet De¤eri

VEYA

‹skonto Tutar›=

Tahsil Edilecek Tutar – (Tahsil Edilecek Tutar x 360) / ( 360 + Vadeye Kalan Gün Say›s› x Faiz Oran›)

Bu formüllere göre hesaplanan itfa edilmifl maliyet de¤erleri flu fle-kildedir.

‹flletmenin yapaca¤› kay›t flu flekildedir.E¤er iflletme Sat›fllar Hesab›n›n›n içerisindeki vade farklar›n› TMS

18’e göre ayr›ca ay›rmad›ysa bu kay›t yap›l›r.31/12/07 Borç Alacak

600 Yurtiçi Sat›fllar 926122 Alacak Reeskontu 13 926

122.01 Al›c›lar›n Reeskontu 370

122.02 Vadeli Çeklerin Reeskontu 556

‹tfa edilmifl Maliyet De¤eri De¤erleme

‹flletmenin Sat›fllar Hesab›n›n›n içerisindeki vade farklar›n› TMS 18’egöre ayr›ca ay›rmas› durumunda ise flu kay›t yap›l›r.

136


13 Mevcut Tekdüzen Hesap Plan›nda 122 Alacak Senetleri Reeskontu (-) hesab›n›n yap›lacak de¤ifliklikler ile 122 Alacaklar›nReeskontu (-) hesab› olarak kullan›lmas› daha uygun olacakt›r.

VVaaddeellii ÇÇeekklleerr NNoommiinnaall DDee¤¤eerrii VVaaddeeyyee KKaallaann GGüünn ‹‹sskkoonnttoo TTuuttaarr›› ‹‹sskkoonnttoolluu DDee¤¤eerrii3.500 31 30 3.4705.500 56 84 5.4168.000 90 195 7.8043.000 105 85 2.9155.000 120 162 4.839

TTooppllaamm 2255..000000 555566 2244..444444

AAll››cc››llaarr MMuukkaayyyyeett DDee¤¤eerrii VVaaddeeyyee KKaallaann GGüünn ‹‹sskkoonnttoo TTuuttaarr›› ‹‹sskkoonnttoolluu DDee¤¤eerrii30.000 45 370 29.630

TTooppllaamm 3300..000000 337700 2299..663300

31/12/07 Borç Alacak657 Reeskont Faiz Giderleri 926

122 Alacak Reeskontu 926122.01 Al›c›lar›n Reeskontu 370

122.02 Vadeli Çeklerin Reeskontu 556

‹tfa edilmifl Maliyet De¤eri De¤erleme

Örnek 3: (Devlet Tahvili ile ilgili S›n›fland›rma-De¤erleme veMuhasebelefltirme)

ZND flirketi; KLM flirketinin ihraç etti¤i, nominal de¤eri 100.000 TLolan cari faiz oran› % 6 ve y›ll›k kupon faizi ödemesi 6.000 TL olan (y›lsonu faiz ödemeli) 5 y›ll›k bir tahvili 1 Ocak 2001 tarihinde 93.400 TL’ye(100 TL komisyon dahil) sat›n alm›flt›r. ZND flirketi, sat›n ald›¤› bu tah-vili VADEYE KADAR ELDE TUTULACAK YATIRIMLAR (Finansal Araç)olarak s›n›fland›rm›flt›r.

(100.000 TL -93.400 TL = 6.600 TL ‹skonto Tutar›)• 1 Ocak 2001 tarihindeki kay›t flu flekildedir;

01/01/01 Borç Alacak248 Di¤er Mali Duran Varl›klar 93.400

248.10 Vadeye Kadar Elde Tutulacak Fin.Varl›klar

100 Kasa 93.400-Finansal Varl›k Sat›n Alma-

‹flletmede etkin fazi oran› (iç verim oran›) % 7,64’dür. Bu oran va-deler itibariyle ve anapara ödemesi yap›laca¤› tarihlerdeki tutarlar› tah-vilin bugünkü de¤eri olan 93.400 TL’ye iskontolayan orand›r.

137


Tahvilin Faiz ve ‹tfa Tablosu

• 31.12.2001 tarihindeki kay›t;31/12/01 Borç Alacak

100 Kasa 6.000248 Di¤er Mali Duran Varl›klar 1.133

248.10 Vadeye Kadar Elde Tutulacak

Fin.Varl›klar

642 Faiz Geliri 7.133

• 31.12.2002 tarihindeki kay›t;

31/12/02 Borç Alacak100 Kasa 6.000248 Di¤er Mali Duran Varl›klar 1.220


Fin.Varl›klar





Fin.Varl›klar


138


Y›llar (A) ‹LK (B) YILLIK (C) (D) ‹SKONTO (E) DÖNEMMUHASEBELEfiT‹RME KUPON FA‹Z‹ RAPORLANACAK ED‹LEN SONUNDA

DE⁄ER‹ ÖDEMES‹ FA‹Z GEL‹R‹ TUTARIN ‹TFA ED‹LM‹fi(% 6) (A X % 7.64) ‹TFASI MAL‹YET

(C - B) DE⁄ER‹ (A - D)2001 93.400 TL 6.000 TL 7.133 TL 1.133 TL 94.533 TL2002 94.533 TL 6.000 TL 7.220 TL 1.220 TL 95.753 TL2003 95.753 TL 6.000 TL 7.313 TL 1.313 TL 97.066 TL2004 97.066 TL 6.000 TL 7.413 TL 1.413 TL 98.479 TL2005 98.479 TL 106.000 TL 7.521 TL 1.521 TL 0 TL

130.000 TL 6.600 TL




Fin.Varl›klar


• 31.12.2005 tarihindeki (vade sonu) kay›t;31/12/05 Borç Alacak



Fin.Varl›klar


8.3.2.2. Finansal Borçlar

Finansal borçlar 2 (iki) s›n›fa ayr›labilir ve s›n›fland›r›lmas›na görede¤erlenir ve muhasebelefltirilir.

• Gerçe¤e Uygun De¤er Fark› Kar (Zarar)’a Yans›t›lan Fi-nansal Borçlar: (1) Al›m-sat›m amaçl› elde tutulan finansal borçlar ile(2) ilk muhasebelefltirme s›ras›nda, iflletme taraf›ndan, gerçe¤e uygunde¤eri kar veya zarara yans›t›lan borçlar olarak s›n›fland›r›lan borçlard›r.

De¤erleme: Gerçe¤e uygun de¤er ile de¤erlenir.Muhasebelefltirme: Gerçe¤e uygun de¤er fark› gelir tablosunda ra-

porlan›r.•Di¤er Finansal Borçlar: Gerçe¤e uygun de¤er fark› kar (za-

rar)’a yans›t›lan finansal borçlar d›fl›ndaki finansal borçlard›r. Bu tür fi-nansal borçlar›n da genelde aktif bir piyasas› yoktur. Bu tür finansalborçlara, itfa edilmifl maliyet de¤eri ile de¤erlenen finansal borçlar dadenebilir.

De¤erleme: ‹tfa edilmifl maliyet de¤eri ile de¤erlenir.Muhasebelefltirme: De¤erleme fark› gelir tablosunda raporlan›r.

139


Örnek 1: (Banka Kredisi ve Sat›c›lar ile ilgili S›n›fland›rma-De¤erleme ve Muhasebelefltirme)

TMR Ticaret A.fi.’nin 31.12.2007 tarihi itibariyle vergi mevzuat›nagöre haz›rlanm›fl genel geçici mizan›ndan banka kredileri ve sat›c›lar he-sab› ile ilgili flu bilgiler elde edilmifltir.

31.12.2007 tarihinde banka kredilerine ait hesaplar›n bilgileri flu flekildedir;400 Banka Kredileri 42.000 TL (Anapara)381 Gider Tahakkuklar› 6.024 TL (Faiz)

381.70 Finansman Giderleri Tahakkuku

fiirketin banka kredileri ve sat›c›lar hesaplar›ndaki tutarlar TMS 39çerçevesinde itfa edilmifl maliyet de¤eri ile hesaplanmal›d›r. Bu nedenlebu hesaplar›n ödenmesine (vadeye) ne kadar süre kald›¤›n›n tespit edil-mesi baflka bir deyiflle de bu yükümlülüklerin yaflland›r›lmas› gerekmek-tedir. Banka kredilerinin itfa edilmifl maliyet de¤erinin hesaplanmas›ndakredi sözleflmeleri ile birlikte imzalanan kredi itfa tablolar› kullan›labilir.Banka kredileri, vergi mevzuat›na göre oluflturulan kay›tlarda anapara vefaiz tahakkuklar› (di¤er borç ve gider karfl›l›klar› alt›nda) olarak izlen-mektedir. TFRS’lere göre banka kredilerinin finansal tablolarda ödemetarihlerinde yap›lacak ödemelerin bugünkü de¤eri ile izlenmesi gerek-mektedir. ‹flletme, kredi ile ilgili faiz ve anapara dahil toplam yap›lacaködemelerin bir tablosunu oluflturarak ve kredinin kendi faiz oran› ile ge-

140


14 “VUK 285: Borçlar mukayyet de¤erleriyle de¤erlenir. Mevduat veya kredi sözleflmelerine müstenit borçlar de¤erleme gününe kadarhesaplanacak faizleriyle birlikte dikkate al›n›r.”.

Yükümlülükler Vergi Mevzuat›ndaki TFRS’lerdeki Vergi Mevzuat› veDe¤erleme Ölçüsü ve De¤erleme Ölçüsü TFRS’ler aras›nda

De¤erleme Fark›Var m›?

Banka Kredileri VUK 285 14 ‹tfa Edilmifl Maliyet VAR(K›st Gider) 42.000 TL De¤eri

Sat›c›lar Mukayyet ‹tfa Edilmifl MaliyetDe¤er 32.000 TL De¤eri VARToplam 74.000 TL

lecekte yap›lacak ödemelerin bugünkü de¤erini hesaplayarak afla¤›dakiifllemleri yapmal›d›r.

Afla¤›daki muhasebe maddesinde, banka kredileri itfa edilmifl mali-yet de¤eri ile düzeltilirken yasal kay›tlarda di¤er borç ve gider karfl›l›k-lar› içinde yer alan faiz tahakkuklar›n›n, banka kredileri hesab›nda yan-s›t›lmak üzere s›n›fland›r›lmas› da birlikte yap›lm›flt›r. Daha önce tahak-kuk ettirilen 6.024 TL, 381 Gider Tahakkuklar› hesab›ndan iptal edilmiflve 780 Finansman Giderleri hesab›ndan (6.024 TL - 3.215 TL) da 2.809TL iptal edilmifltir. Döneme ait 3.215 TL finansman gideri 780 FinansmanGiderleri Hesab›nda kalm›fl ve TFRS’ye uygun olarak 400 Banka Kredi-leri hesab›nda raporlanm›flt›r.

31/12/07 Borç Alacak381 Gider Tahakkuklar› 6.024

381.70 Finanman Giderleri Tahakkuku

400 Banka Kredileri 3.215780 Finansman Giderleri 2.809

141


Banka Kredisi Tutar› (TL) Vadeye Kalan ‹tfa Edilmifl Maliyet De¤eri Ödemeleri (TL) Gün Say›s› (TL)15.Oca.08 6300 15 6.26415.fiub.09 6300 412 5.38115.Mar.10 6300 805 4.62915.Nis.11 6300 1201 3.97815.May.12 6300 1597 3.41815.Haz.13 6300 1993 2.93715.Tem.14 6300 2388 2.52515.A¤u.15 6300 2784 2.17015.Eyl.16 6300 3181 1.86415.Eki.17 6300 3576 1.60215.Kas.18 6300 3972 1.37715.Ara.19 48300 4367 9.070TOPLAM 45.215

Sat›c›lar hesab›n›n ortalama vadesinin 15 54 gün oldu¤u tespit edil-mifltir. Ayr›ca piyasadaki vade fark› oran› da 0,10’dur.

E¤er iflletme Sat›fllar›n Maliyeti hesaplar› içerisindeki vade farklar›-n› TMS 2 ve TMS 23’e göre ayr›ca ay›rmad›ysa bu kay›t yap›l›r. Yani bukay›ttaki varsay›m ticari borçlar›n Sat›fllar›n Maliyetine yans›t›lan al›mlar-la ilgili oldu¤udur.

31/12/07 Borç Alacak322 Borç Senetleri Reeskontu 473

322.01 Sat›c›lar Hesab›n›n De¤erlemesi

621 Sat›lan Ticari Mal›n Maliyeti 473

‹flletme Sat›fllar›n Maliyeti hesaplar› içerisindeki vade farklar›n› TMS 2ve TMS 23’e göre ayr›ca ay›rd›ysa ve(veya) ticari borçlar›n Sat›fllar›n Maliye-tine yans›t›lmayan al›mlarla ilgili oldu¤u durumda da afla¤›daki kay›t yap›l›r.

31/12/07 Borç Alacak322 Borç Senetleri Reeskontu 473

322.01 Sat›c›lar Hesab›n›n De¤erlemesi

647 Reeskont Faiz Gelirleri 473

8.3.3. F‹NANSAL ARAÇLARIN D‹PNOT AÇIKLAMALARI

‹flletmelerin finansal araçlar ile ilgili dipnotlar›nda finansal durumlar›ile ilgili ve iflletmenin riskleri ile ilgili aç›klama yapmalar› gerekmektedir.

8.3.3.1.Finansal Durum ile ilgili Aç›klamalar

‹flletme TFRS 7 çerçevesinde dipnotlar›nda finansal duruma iliflkinafla¤›daki sorular›n cevab› niteli¤inde aç›klamalar› yapmal›d›r.

142


15 Sat›c›lar hesab›n›n ortalama vadesi hesaplan›rken Borç Devir Devir H›z› Oran›ndan yararlan›labilir. Borça Devir H›z› = VadeliAl›mlar / Ort.Tic.Borçlar’d›r. Bulunan borç devir h›z›, ortalama Ticari Borç ödeme süresini hesaplamada kullan›labilir. Ortalama TicariBorç Ödeme Süresi = 365 gün / Borç Devir H›z› =..........gün

Sat›c›lar Mukayyet Vadeye ‹skonto Tutar› ‹skontolu De¤eriDe¤eri (TL) Kalan Gün (TL) (TL)

32.000 54 473 31.527Toplam 32.000 473 31.527

• Finansal araçlar nas›l s›n›fland›r›ld›?• Finansal araçlar nas›l de¤erlendi?• S›n›fland›rma ve de¤erlemeye iliflkin muhasebe politikalar› nelerdir?• De¤erlenen finansal araçlar gelir tablosunda m› , özkaynakda m›

raporland›?• Finansal araçlar gerçe¤e uygun de¤erle hangi kriyerlere göre de-

¤erlendi? • Finansal riskten korunma ve finansal riskten korunma muhase-

besi uyguland› m›?

8.3.3.2. Risk Aç›klamalar›

‹flletmelerin TFRS 7 çerçevesinde; kredi riski, likidite riskleri ve pi-yasa riskleri ile ilgili niteliksel ve say›sal aç›klamalar ve bu risklere ilifl-kin duyarl›l›k analizleri yapmalar› gerekmektedir.

Örnek: (Kredi Riskine ‹liflkin Niteliksel Aç›klama)

Finansal araçlar› elinde bulundurmak, karfl› taraf›n anlafl-man›n gereklerini yerine getirememe riskini de tafl›maktad›r. Burisk, derecelendirmeler veya belli bir firmaya kulland›r›lan fonuns›n›rland›r›lmas›yla yönetilmektedir. Farkl› sektörlerde çal›flançok say›da firmaya fon kulland›r›lmas›yla riskin da¤›t›lmas›naçal›fl›lmaktad›r.

Örnek: (Kredi Riskine ‹liflkin Say›sal Aç›klama)

Vadesi geçmifl fakat de¤er düflüklü¤üne u¤ramam›fl finansal varl›klar

Örnek: (Likidite Riski Say›sal Aç›klama)

fiirketin olas› likidite riskini aç›klamaya yönelik 31 Aral›k 2006 tari-hi itibariyle vade analizleri flu flekildedir.

143


Toplam Vadesi Vadesi Geçmifl Fakat De¤er Düflüklü¤üne U¤ramam›flAlacaklar (TL)

<30 gün 30-60 gün 60-90 gün 90-120 gün >120 gün2006 42.000 26.000 3,000 8,500 2,500 1.250 7502005 34.000 19.000 9.000 2.000 1,250 750 2.000

Örnek: (Piyasa Riskine ‹liflkin Niteliksel Aç›klama)

Bir iflletmenin al›fllar› yurt d›fl›ndan EURO- sat›fllar TL vadeli ve va-deli sat›fllar› çek veya senet ile yapmaktad›r.

AÇIKLAMA: ‹flletme bu kur riskini çek veya senetleri iskonto ettire-rek ve EURO alarak yönetmektedir.

Örnek: (Duyarl›l›k Analizi)

fiirket, dönem sonunda alacak ve borçlar› ABD Dolar› cinsindenoldu¤undan ve flirket nakit ak›m riskine karfl› korunma amac›yla EUROcinsinden türev ürünler bulundurdu¤undan duyarl›l›k analizini bu ikipara birimi için yapm›flt›r.

144

Vadesiz Bir 1-3 3-6 6-9 1-3 3 ToplamAydan Ay Ay Ay Y›l Y›ldan

az aras› aras› aras› aras› FazlaBanka kredileri 1.000 400 500 100 400 100 300 2.800Finansal kiralama Yükümlülükleri - 300 400 200 450 50 - 1.400Di¤er yükümlülükleri 300 200 750 670 320 50 200 2.490Ticari Borçlar› 350 250 250 300 230 - - 1.380

1.650 1.150 1.900 1.270 1.400 200 500 8.070

2006 (% 15 Kur Düflmesi) 2005 (% 15 Kur Düflmesi)ABD Dolar› EURO ABD Dolar› EURO

Vergi Öncesi Dönem Kar› 20.000 TL 15.000 TL 14.000 TL 10.000 TLÖzkaynaklar 5.000 TL 4.000 TL 4.250 TL 3.750 TL

Documents

F‹NANSAL ARAÇLARarchive.ismmmo.org.tr/docs/yayinlar/kitaplar/99/8.bolum.pdf · Galatasaray Üniversitesi ‹ﬂletme Fakültesi Muhasebe-Finansman Anabilim Dal› Ö¤retim Üyesi