Felles nasjonalt tilsyn 2014-2017

Skulen sitt arbeid med elevane sitt utbyte av opplæringa

Rettleiingsmateriell

Innhald

Innleiing 4

4Skuleeigars sitt ansvar

Fullmakt til å gjere enkeltvedtak 4

Skulen sitt arbeid med elevane sitt utbyte av opplæringa 5

Skulen sitt arbeide med opplæringa i fag 5

Undervegsvurdering for å auke elevane sitt utbyteav opplæringa 10

Undervegsvurdering som grunnlag for tilpassa opplæring og spesialundervisning 13

Vurdering av behov for særskilt språkopplæring 16

Forvaltningskompetanse (avgjerder om særskilt tilrettelegging) 19

Generelle saksbehandlingsreglar for enkeltvedtak 19

Enkeltvedtak om spesialundervisning 22

Enkeltvedtak om punktskriftopplæring 26

Enkeltvedtak om særskilt språkopplæring 28

Enkeltvedtak om teiknspråkopplæring 31

34

37

Skulebasert vurdering

Mal for enkeltvedtak

Sjekklista på bakgrunn av kontrollspørsmåla 39

3

I dette rettleiings- materiellet vil vi forklare

enkelte ord og uttrykk undervegs i høgremargen.

Delegering: Overføring av avgjerdsmakt.

Innleiing

Utdanningsdirektoratet og fylkesmennene skal i 2014-2017 gjennomføre eit felles nasjonalt tilsyn med skular og skuleeigarar. Felles nasjonalt tilsyn vil seie at alle fylka fører tilsyn med det same temaet. Temaet for dette tilsynet er skulen sitt arbeid med elevane sitt utbyte av opplæringa. Tilsynet er delt inn i tre deler der fyrste del er obligatorisk for alle fylkesmannsembeta:

• Skulen sitt arbeid med elevane sitt utbyte av opplæringa• Forvaltningskompetanse (avgjerder om særskilt tilrettelegging)• Skulebasert vurdering

Målet med tilsynet er å sjekke om skulen følgjer enkelte reglar i opplæringslova med forskrifter. Det tyder at fylkesmennene i dette tilsynet ikkje sjekkar om skulane følgjer alle føresegnene i opplæringslova.

Skuleeigar sitt ansvar Mange av pliktene vi har omtalt i rettleiinga, er retta mot skulen (rektor og undervisningspersonalet/lærarane). Det er likevel alltid skuleeigaren som har det overordna ansvaret. Skuleeigar må ha eit forsvarleg system for å sikre at krava i opplæringslova og tilhøyrande forskrifter blir oppfylte. Opplæringslova § 13-10

Fullmakt til å gjere enkeltvedtakPå dei fleste områda vi beskriv i denne rettleiinga, har skuleeigar fullmakt til å gjere enkeltvedtak. Skuleeigaren kan delegere fullmakta si til rektor. Delegeringa må alltid vere forsvarleg. Dette tyder at skuleeigaren også har eit ansvar for å sikre at rektor har den nødvendige kompetansen til å gjere enkeltvedtak. Nødvendig kompetanse kan til dømes vere at rektor har fått opplæring/kjennskap til det aktuelle området i opplæringslova og reglane i forvaltningslova.

Bruk av rettleiingaDenne rettleiinga er tilgjengeleg for skular, kommunar, fylkeskommunar og fylkesmenn på http://www.udir.no/Regelverk/Tilsyn/_Tilsyn/Rettleiingsmateriell-for-felles-nasjonalt-tilsyn-2014-2017/. Rettleiinga er også tilgjengeleg på bokmål. Kvart fylkesmannsembete vel korleis dei vil bruke dette materialet når dei rettleier skulane og skuleeigarane.

4

Når vi viser til Læreplan- verket for Kunnskapsløftet, omfattar det også Læreplanverket for Kunnskapsløftet – samisk.

5

Skulen sitt arbeid med elevane sitt utbyte av opplæringa

Denne delen av tilsynet omfattar korleis skulen arbeider med elevane sitt utbyte av opplæringa. Her går vi nærare inn på blant anna:

Skulen sitt arbeid med opplæringa i fag (lokalt arbeid med LK06 og individuelle opplæringsplanar) – spørsmål 1-7

Undervegsvurdering for å auke elevane sitt utbyte av opplæringa (krav til organisering og innhald og halvårsvurdering i fag ) – spørsmål 8-14

Undervegsvurdering som grunnlag for tilpassa opplæring og spesialundervisning (vurdering av tilfredsstillande utbyte, tiltak og meldeplikta til læraren) – spørsmål 15-18

Vurdering av behov for særskilt språkopplæring (vurdering av retten til særskilt språkopplæring og plikta til å kartleggje elevane sine ferdigheiter) – spørsmål 19-21

1. Sikrar rektor at undervisningspersonalet knyter innhaldet iopplæringa til kompetansemål i det enkelte faget?

Læreplanane i Kunnskapsløftet føreset at skulane forankrar, vidareutviklar og tilpassar kompetansemåla lokalt. Kompetansemåla er utforma slik at dei gjev skulane eit lokalt handlingsrom for å tilpasse innhald, arbeidsmåtar og organisering i opplæringa.

Elevane har rett til å bli kjende med måla for opplæringa, og kan få auka læringsutbyte dersom dei forstår kva dei skal lære. Skulen bør ta stilling til om det er føremålstenleg å utarbeide læringsmål for å operasjonalisere kompetansemåla og gjere innhaldet meir forståeleg. Læringsmål kan fastsetjast for ein time, ein periode eller eit tema. Dei lokale læreplanane kan omfatte ulike tidsspenn, fag og delar av opplæringa, og kan innehalde læringsmål, arbeidsplanar, vekeplanar, årsplanar eller liknande. Det viktige er at dei lokale planane byggjer på nasjonale kompetansemål og fremjar det eleven i følgje kompetansemålet skal meistre.

Kompetansemål frå læreplan i samfunnsfag Vg1/Vg2:

Politikk og demokrati:• gjere greie for styreforma og dei viktigaste politiske styringsorgana i Noreg, både norske og

samiske, og drøfte fleirtalsdemokratiet

Døme på læringsmål som fremjar dette kompetansemålet: Eg kan

• gjere greie for kva maktfordelingsprinsippet inneber, og kva som er roller og oppgåver for deitre maktene

• gjere greie for kvifor media kan kallast «den fjerde statsmakta»• forklare kva det inneber at Noreg er eit demokratisk, parlamentarisk og monarkisk land• gjere greie for fylkesting og kommunestyre/bystyre sine oppgåver og makt

Kompetansemål frå læreplan i engelsk 8-10. trinnEleven skal kunne

• bruke ulike situasjoner, arbeidsmåter og læringsstrategier for å utvikle egne ferdigheter iengelsk

• kommentere eget arbeid med å lære engelsk• velge ulike digitale ressurser og andre hjelpemidler, og bruke dem på en selvstendig måte i

egen språklæring• velge og bruke ulike lese- og skrivestrategier tilpasset for målet• bruke egne notater og forskjellige kilder som grunnlag for skriving• bruke digitale verktøy og formkrav for informasjonsbehandling, tekstproduksjon og

kommunikasjon• forstå og bruke ulike uttr ykk for tall og andre data i kommunikasjon

Framlegg til læringsmål om ordlæringJeg kan

• bruke ulike strategier for å forstå ukjente ord og huske ordenes form og betydning• gjenkalle ordene i nye sammenhenger• bruke ordene skriftlig og muntlig i egne tekster om aktuelle nyheter

Innhaldet i opplæringa skal knytast til kompetansemåla i faget. Innhaldet kan både vere lærestoff og aktivitetar. I arbeidet med læreplanane i fag skal skulen velje innhaldet i opplæringa, organiseringa1 og arbeidsmåtar. Skulen/lærarane må velje og tilpasse lokale læringsmål og innhaldet slik at det medverkar til at eleven meistrar kompetansen som går fram av kompetansemåla. Skulen kan bruke mange typar innhald, og skulen må i det lokale arbeidet med læreplanar velje og prioritere kva skulen vil bruke.

Rektor sitt ansvar:Som rektor må du ha eit system som sikrar at undervisningspersonalet knyter innhaldet i opplæringa til kompetansemål i fag ved til dømes gjennomgang og diskusjon av kompetansemåla og innhaldet i opplæringa, oppfølging av lokale planar, observasjon av lærarar o.l.

For meir informasjon om lokalt arbeid med læreplanar og døme, sjå Utdanningsdirektoratet si rettleiing i lokalt arbeid med læreplanar.Opplæringslova §§ 2-3 og 3-4 og forskrift til opplæringslova §§ 1-1 og 1-3

1 organiseringa må vere i samsvar med opplæringslova § 8-2

6

7

2. Sikrar rektor at undervisningspersonalet varetek eleven sin rett til åkjenne til mål for opplæringa, kva som blir vektlagt i vurdering avelevane sin kompetanse og kva som er grunnlaget for vurderinga?

Elevane må vite kva dei skal lære, det vil seie kjenne til måla for opplæringa. I tillegg har dei rett til å få kompetansen sin vurdert. Føremålet med vurderinga er å fremje læring undervegs og uttrykkje kompetanse undervegs og ved avslutninga av faget.

For at vurdering skal stø elevane si læring, må elevane vite kva læraren legg vekt på. Eit alternativ er å beskrive kriterium og/eller kjenneteikn på måloppnåing i opplæringa. Det kan bidra til at det er tydeleg både for lærarar og elevar kva det er forventa at elevane skal meistre og kva læraren vektlegg i vurderinga. Det kan også bidra til at elevane får auka forståing for eigen læringsprosess og for korleis dei kan utvikle seg vidare.

Kompetansemål og kjenneteikn for måloppnåing kan forklarast slik:

• Kompetansemåla viser kva elevane skal meistre etter enda opplæring på ulike trinn,medan kjenneteikn på måloppnåing viser kvaliteten på det elevane meistrar i forhold til kompetansemåla.

Kjenneteikn på måloppnåing er altså ikkje ei erstatning for kompetansemål. Sjølv om skulen formulerer læringsmål, kriterium eller kjenneteikn, er det framleis kompetansemåla som opplyser om kva som er måla for opplæringa og den kompetansen elevane skal arbeide for å utvikle.

Skulane bruker ulike omgrep om kriterium på måloppnåing: det vanlegaste er ”vurderingskriterium” eller ”kjenneteikn på måloppnåing”. Det er ikkje avgjerande kva metode skulen vel, så lenge skulen syter for at eleven kjenner til mål for opplæringa, kva som blir vektlagt i vurdering av kompetanse og kva som er grunnlaget for vurdering.

Det er rektor som har ansvar for at undervisningspersonalet varetek elevane sin rett til å kjenne målet for opplæringa og grunnlaget for vurderinga. Rektor kan sikre dette ved til dømes krav i lokale læreplanar om tydelege mål som blir kommuniserte til elevane på ein måte som gjer at dei forstår kva dei skal lære. I tillegg bør rektor og lærarar diskutere seg fram til korleis kompetanse skal vurderast og korleis lærarar kan utarbeide vurderingskriterium. Rektor kan også leggje til rette for diskusjon og oppfølging av lokale planar, observasjon av lærarar mv.

Rektor sitt ansvar:

Som rektor skal du sikre at undervisningspersonalet varetek elevane sin rett til å kjenne til mål for opplæringa, kva som blir vektlagt i vurdering av elevane sin kompetanse og kva som er grunnlaget for vurderinga.Forskrift til opplæringslova §§ 3-1 og 3-2.

3. Sikrar rektor at opplæringa samla dekkjer alle kompetansemåla påhovudtrinnet / i faget og dei individuelle opplæringsmåla i IOP?

Elevane har rett til opplæring i samsvar med Læreplanverket for Kunnskapsløftet. Læreplanverket for Kunnskapsløftet er ei forskrift med heimel i opplæringslova, og det vil seie at timar og kompetansemål i dei enkelte faga er rettsleg bindande. Rektor har ansvar for å organisere skulen i samsvar med Læreplanverket for Kunnskapsløftet.

Det konkrete innhaldet i opplæringa, korleis opplæringa skal organiserast og kva slags arbeidsmåtar som skal brukast i opplæringa, blir avgjort på lokalt nivå. Likevel har rektor og undervisningspersonalet ei plikt til å gjennomføre og leggje opplæringa til rette i tråd med læreplanane. Rektor har ansvaret for å forsikre seg om at opplæringa ved skulen dekkjer alle kompetansemåla i læreplanverket for alle elevar. Dersom elevar med spesialundervisning ikkje har opplæring i alle kompetansemåla i læreplanverket og/eller eigne mål, må skulen sikre at opplæringa dei får, dekkjer dei individuelle opplæringsmåla fastsette i IOP-en for den enkelte eleven.

Rektor sitt ansvar:Som rektor må du syte for at opplæringa ved skulen samla sett dekkjer alle kompetansemåla i læreplanane og dei individuelle måla fastsette i IOP-ar. Opplæringslova §§ 2-3, 4-3 og 5-5 og forskrift til opplæringslova §§ 1-1, 1-3 og 3-1

4. Utarbeider skulen IOP kvart år for alle elevar som har vedtak omspesialundervisning?

Skulen skal utarbeide ein individuell opplæringsplan (IOP) når ein elev har fått enkeltvedtak om spesialundervisning. Planen skal formast ut på bakgrunn av den sakkunnige vurderinga frå PPT og enkeltvedtaket om spesialundervisning, og skal gjere greie for innhaldet i og omfanget og organiseringa av opplæringa. IOP-en skal vere eit arbeidsverktøy for skulen og læraren for å sikre at opplæringstilbodet eleven får, blir i samsvar med det som eleven har rett til etter enkeltvedtaket.

Det er skulen som har hovudansvaret for å utarbeide IOP-en. Det er ikkje eit krav om at skulen samarbeider med foreldra når dei utarbeider IOP-en. Foreldra skal ha fått uttalt seg om den sakkunnige vurderinga, og skal takast med ved utarbeidinga av enkeltvedtaket om spesialundervisning. Rektor har ansvaret for å leggje til rette for eit godt planarbeid og å sikre at dei IOP-ane som blir utarbeidde, er innanfor lovkrava og i samsvar med enkeltvedtaket.

Det er høve til å ta til på arbeidet med IOP før vedtak om spesialundervisning ligg føre, men det er ikkje høve til å byrje å bruke ein IOP før det ligg føre eit enkeltvedtak som gjev eleven rett til spesialundervisning. Dette gjeld også for elevar som er under utgreiing. Inntil rektor har gjort eit enkeltvedtak, er det i strid med opplæringslova å gje elevane ei tilrettelegging utover tilpassa opplæring. Det tyder til dømes at det ikkje er lov

8

9

å ta eleven ut av opplæringa for eineundervisning eller å gjere avvik frå læreplan-verket før det ligg føre eit enkeltvedtak om spesialundervisning.

Rektor sitt ansvar:Som rektor skal du syte for at det blir utarbeidd IOP så snart ein elev har fått enkeltvedtak om spesialundervisning.Opplæringslova § 5-5

5. Samsvarer innhaldet i IOP med enkeltvedtaket når det gjeldinnhaldet i opplæringa, medrekna når det er gjort avvik frå LK06?

IOP-en skal utarbeidast på bakgrunn av det som går fram av enkeltvedtaket om spesialundervisning. IOP-en kan ikkje innehalde nye eller andre rettar for eleven enn det som går fram av enkeltvedtaket. Det vil seie at omtalen i IOP-en av omfanget, det konkrete innhaldet, eventuelle avvik frå læreplanverket, organiseringa og kompetansen hjå undervisningspersonalet skal vere i samsvar med det som er fastsett i enkeltvedtaket.

Rektor sitt ansvar:Som rektor må du sikre at skulen syter for at innhaldet i IOP-en samsvarer med enkeltvedtaket.Opplæringslova § 5-5

6. Har IOP-en eigne mål for opplæringa når eleven si opplæring skalavvike frå ordinære læreplanar?

IOP-en skal innehalde mål for opplæringa. Måla må setjast med utgangspunkt i enkeltvedtaket og kompetansemåla i Læreplanverket for Kunnskapsløftet. Dei skal uttrykkje den kompetansen ein tek sikte på at eleven skal opparbeide i dei aktuelle faga. Kva slags kompetanse det er aktuelt å setje opp i måla i IOP-en, må vurderast i det enkelte tilfellet.

Måla i IOP-en kan også omhandle kompetanse som er relatert til generell del av Læreplanverket for Kunnskapsløftet, og som ikkje spesifikt går på fag. Det kan til dømes dreie seg om haldningar og sosial kompetanse. Det kan også setjast mål knytte til elevar som har åtferdsproblem. ADL-trening kan til dømes vere eit mål i ein IOP, med trening i av- og påkledning, eting og personleg hygiene.

IOP-en skal også opplyse om innhaldet i opplæringa. Mål og innhald heng nøye saman, og skulen må utforme innhaldet på grunnlag av måla for opplæringa. Innhaldet må veljast og avpassast slik at arbeidet bidreg til at eleven opparbeider den kompetansen som går fram av måla. Skulen skal også gjere greie for kva som blir vektlagt i vurderinga av elevens kompetanse.

Med «implementert rutine» meiner vi ein skriftleg

framgangsmåte som er innarbeidd (gjord kjent for

lærarane ved skulen).

Med ledd meiner vi avsnitt i ein paragraf.

Rektor sitt ansvar:Som rektor må du syte for at undervisningspersonalet utarbeider mål for opplæringa der IOP-en inneheld avvik frå læreplanen i fag. Opplæringslova § 5-5

7. Har skulen implementert rutine for å sikre at IOP-en ersamordna med planane for den ordinære opplæringa (klassen)?

Skulen må samordne IOP-en med planane for den ordinære opplæringa, det vil seie basisgruppa eller klassen sin plan. I IOP-en skal det stå i kva fag og delar av eit fag eleven skal få spesialundervisning, og i kva fag eller delar av fag eleven skal følgje planen for den ordinære opplæringa. Samla sett skal dette bidra til å vareta den heilskaplege opplæringssituasjonen for eleven.

Skulen skal ha utarbeidd skriftlege rutinar for samordning/samarbeid når skulen lagar IOP-en. Rutinen skal vere kjend for lærarane.

Det er også nokre elevar med spesialundervisning som ikkje skal følgje klassensplanar/fag i det heile, og dette skal då gå fram av IOP-en.

Rektor sitt ansvar:Som rektor må du syte for at skulen har ein skriftleg implementert rutine for å sikre at IOP-ar blir samordna med den ordinære opplæringa.Opplæringslova § 5-1 andre ledd siste punktum og 5-5 fyrste ledd

8. Rettleier lærarane elevane om kva for kompetansemål frå LK06eller mål i IOP-en som opplæringa er knytt til?

Eleven skal gjerast kjent med måla for opplæringa. Det tyder at elevane, uavhengig av årstrinn, skal informerast og rettleiast om kva som er kompetansemåla i læreplanen for dei enkelte faga. For elevar med eigne mål i ein IOP må læraren informere eleven om innhaldet i denne. Dette skal gjere elevane i stand til å forstå kva dei skal lære, og kva som er føremålet med opplæringa.

Lærar sitt ansvar:Som lærar skal du informere elevane om kompetansemåla i læreplanane og eventuelle mål fastsette i IOP.Forskrift til opplæringslova § 3-1 fjerde ledd

10

11

9. Rettleier lærarane elevane i kva det blir lagt vekt på i vurderinga i detenkelte faget?

Lærarane skal rettleie/gjere elevane kjende med kva som blir vektlagt i vurderinga av kompetansen deira. Det tyder at elevane skal kjenne til kva du som lærar vektlegg når du vurderer elevane sitt arbeid og kompetanse. Eleven skal frå og med 8. trinn gjerast kjent med kva som skal til for å oppnå dei ulike karakterane, men læraren står her fritt til å vurdere detaljeringsgraden. Kravet til at dette skal gjerast kjent for eleven, inneber at det ikkje held at informasjonen ligg på Internett eller at eleven kan få han ved å spørje rektor eller lærar.

Lærar sitt ansvar:Som lærar skal du gjere eleven kjent med kva som blir vektlagt i vurderinga av hans/hennar kompetanse.

På trinn med karakter inneber dette å gjere eleven kjent med kva som skal til for å oppnå dei ulike karakterane.Forskrift til opplæringslova § 3-1 fjerde ledd

10. Gjev lærarane elevane tilbakemeldingar på kva dei meistrar i faga?

Føremålet med vurdering er både å fremje læring og gje uttrykk for kompetanse undervegs og ved avslutninga av opplæringa. Undervegsvurdering er ein reiskap i denne læreprosessen, og skal gje lærarane grunnlag for tilpassa opplæring og elevane høve til å auke sin kompetanse i det enkelte faget. Dette inneber at elevane må få tydeleg og god tilbakemelding og rettleiing i løpet av opplæringa. Undervegsvurderinga skal gjevast jamleg og systematisk, og kan gjevast både munnleg og skriftleg.

Undervegsvurderinga er todelt. Ho skal gje informasjon om elevens kompetanse vurdert etter kompetansemåla i dei enkelte faga, og ho skal gje rettleiing om korleis eleven kan auke kompetansen. Eleven må derfor få tilbakemelding på kva han eller ho meistrar i faget, ut frå dei ulike kompetansemåla i læreplanen for fag. Ei god undervegsvurdering er kjenneteikna ved at lærar og elev systematisk bruker informasjonen dei får gjennom vurdering og tilbakemelding til å fremje læringa.

Kompetansen eleven har oppnådd ved avslutninga av opplæringa i faget, skal kome til uttrykk i ei sluttvurdering. Undervegsvurderinga og sluttvurderinga har ulike føremål i vurderingsprosessen, men dei må sjåast i samanheng for å forbetre opplæringa til eleven. Dette inneber at læraren må byrje å tenkje på sluttvurdering alt i star ten av opplæringa, og synleggjere kva som kjenneteiknar kompetansen som er kravd for å få dei ulike standpunktkarakterane.

Lærar sitt ansvar:Som lærar skal du syte for at elevane under opplæringsprosessen får tilbakemeldingar på kva dei meistrar i faga, gjennom bruk av blant anna jamlege undervegsvurderingar.Forskrift til opplæringslova §§ 3-2 og 3-11

Meir informasjon om (undervegs)vurdering finn du i rundskriv Udir-1-2010 frå Utdanningsdirektoratet:http://www.udir.no/Regelverk/Rundskriv/20101/Udir-1-2010-Individuell-vurdering/

og i Utdanningsdirektoratets brosjyrar om vurdering som du finner her: http://www.udir.no/Vurdering/Vurdering-for-laring/Vurdering--no-gjeld-det/http://www.udir.no/Vurdering/Vurdering-for-laring/Underveisvurdering-i-fag/

11. Rettleier lærarane elevane om kva dei må gjere for å aukekompetansen sin i det enkelte faget?

I tillegg til å gje uttrykk for oppnådd kompetanse, skal undervegsvurdering gje eleven tydeleg informasjon om fagleg utvikling og kva han eller ho må gjere for å auke kompetansen sin i faget. Det er derfor viktig at læraren ikkje avgrensar tilbakemeldinga i undervegsvurderinga til det eleven faktisk har lært, men også gjev rettleiing om kva eleven må arbeide meir med for å auke kompetansen sin. På den måten bidreg undervegsvurderinga til å fremje læringa hjå elevane.

Lærar sitt ansvar:Som lærar må du syte for å gje eleven tilbakemeldingar på kva han/ho kan gjere for å auke kompetansen sin.Forskrift til opplæringslova §§ 3-2 og 3-11

12. Syter lærarane for å involvere elevane i vurderinga av eigelæringsarbeid?

Eleven skal delta i vurderinga av eige arbeid, eigen kompetanse og eiga faglegutvikling. Eigenvurdering er ei moglegheit for eleven til å få eit bevisst forhold til eigalæring og utvikling, og er viktig for å utvikle læringsstrategiar og kritisk tenking. Einelev som har eit bevisst forhold til sin eigen kompetanse i faget, og til kva for lærebehovhan eller ho har, kan gi læraren verdifull informasjon for å kunne tilpasseopplæringa best mogleg. Det er derfor viktig at læraren legg til rette for at elevenfår høve til ei slik eigenvurdering.

Lærar sitt ansvar:Som lærar må du syte for at eleven får høve til å vurdere eige arbeid, eigen kompetanse og eiga fagleg utvikling.Forskrift til opplæringslova kapittel § 3-12

12

13

13. Har skulen implementert rutine som sikrar at det i halvårsvurderingaa) blir gjeve informasjon om eleven sin kompetanse i faga?b) blir gjeve rettleiing om korleis eleven kan auke kompetansen sin?

Elevane har rett til ei halvårsvurdering i faga som ein del av undervegsvurderinga. Halvårsvurderinga skal vise eleven sin kompetanse i forhold til kompetansemåla i læreplanverket, og ho skal gje eleven rettleiing om korleis han eller ho kan auke kompetansen sin i det aktuelle faget. Det vil seie at ei halvårsvurdering som berre består av ein karakter frå og med 8. trinn, vil vere forskriftsstridig.

Skulen må syte for å ha ein implementert rutine for utarbeiding av halvårsvurderingar. Rutinen skal også seie noko om innhaldet i halvårsvurderinga. På den enkelte skulen er det rektor som har ansvaret for at faglæraren gjennomfører halvårsvurderingar i tråd med regelverket. Rektor må syte for at faglæraren gjennomfører halvårsvurdering både med og utan karakter .

Sommaren 20132 vart halvårsrapportane for elevar med spesialundervisning erstatta med ein årleg rapport. I den årlege rapporten skal skulen gje ei oversikt over den opplæringa eleven har fått, og ei vurdering av utviklinga til eleven i forhold til måla fastsette i IOP-en for eleven. Denne årsrapporten kjem i tillegg til halvårsvurderingane som alle elevar har krav på, også elevar med spesialundervisning. Skulen må derfor syte for å ha ein rutine for utarbeiding av årsrapportar for elevar med spesialundervisning.

Rektor sitt ansvar:Som rektor må du syte for at skulen har ein skriftleg implementert rutine som sikrar at eleven sin rett til halvårsvurdering og eventuell årsrapport blir oppfylt. Rutinen må sikre at halvårsvurderinga gjev informasjon både om noverande kompetansen eleven har og kva eleven kan gjere for å auke kompetansen sin. Rutinen må sikre at årsrapporten inneheld ei vurdering av utviklinga til eleven ut frå måla i IOP-en.

Som rektor må du syte for at faglærarane gjennomfører halvårsvurderingar for alle elevane også for elevar med spesialundervisning.Forskrift til opplæringslova § 3-13 og opplæringslova § 5-5.

15. Har skulen implementert rutine for å sikre at lærarane systematisk ogløpande vurderer om alle elevar har tilfredsstillande utbyte av opplæringa?

Ein del av undervegsvurderinga inneber å vurdere om eleven får tilfredsstillande utbyte av opplæringa. Gjennom undervegsvurderinga kan lærarane avdekkje at det er behov for tilpassa opplæring innanfor det ordinære opplæringstilbodet. Det kan også avdekkjast at ein elev kan ha rett til spesialundervisning.

2 Lovendring av 21. juni 2013

14. Har skulen implementert rutine som sikrar at årsrapporten inneheldei vurdering av utviklinga til eleven ut frå måla i IOP-en?

Alle lærarar har ei plikt til å vurdere om elevane har eit tilfredsstillande utbyte. Lærarane må vurdere elevane sitt utbyte jamleg og kontinuerleg på alle årstrinn, for at skulen skal kunne setje inn tiltak raskt dersom det er nødvendig. For å synleggjere at det inneber eit jamleg og kontinuerleg arbeid, vart plikta teken inn som ein del av undervegsvurderinga i 2009.

Skulen må syte for å ha ein implementert rutine som sikrar at lærarane jamleg vurderer om eleven får tilfredsstillande utbyte av opplæringa.

Rektor sitt ansvar:Som rektor må du syte for at skulen har ein implementert skriftleg rutine som sikrar at lærarane jamleg vurderer om elevane har tilfredsstillande utbyte av opplæringa.Forskrift til opplæringslova § 3-11 fjerde ledd og opplæringslova §§ 5-1 og 5-4

16. Har skulen implementert rutine for å sikre at det for elevar som ikkjefår tilfredsstillande utbyte av opplæringa, blir gjennomført vurdering ava) arbeidsmåtar?b) vurderingspraksis?c) læringsmiljø?

Opplæringa skal tilpassast evnene og føresetnadene hjå den enkelte eleven. Det tyder at skulen har ei plikt til å tilpasse opplæringa slik at kvar enkelt elev kan få tilfredsstillande utbyte av opplæringa.

Tilpassa opplæring gjeld for alle elevar, både elevar som har vanskar med å følgje opplæringa og elevar som ikkje får tilstrekkelege utfordringar. Fagleg sterke elevar som ikkje får tilstrekkelege utfordringar, har ikkje rett til å få spesialundervisning. Behova deira skal varetakast gjennom tilpassa opplæring.

Før det blir aktuelt å gje spesialundervisning til ein elev som har vanskar med å følgje den ordinære opplæring, må skulen vurdere om vanskane kan avhjelpast gjennom tilpassa opplæring. Dette inneber at skulen må vurdere om eleven vil kunne få eit tilfredsstillande utbyte ved at han til dømes endrar vurderingspraksis og arbeidsmåtar gjennom å gje andre arbeidsoppgåver eller bruke anna lærestoff og andre læremiddel. Skulen må også vurdere om det må gjerast endringar i læringsmiljøet som kan medføre at eleven får tilfredsstillande utbyte; til dømes gjennom å variere organisering av og intensiteten i opplæringa.

Rektor sitt ansvar:

Som rektor må du syte for at lærarane vurderer om eleven kan få eit tilfredsstillande utbyte ved å gjere tilpassingar innanfor den ordinære opplæringa. Opplæringslova §§ 1-3, 5-1, 5-4 og forskrift til opplæringslova § 3-11 fjerde ledd

14

15

17. Gjennomfører skulen tiltak i dei tilfella det blir avdekt at elevaneikkje har tilfredsstillande utbyte av opplæringa?

I dei tilfella skulen mistenkjer at ein elev ikkje får tilfredsstillande utbyte av opplæringa, pliktar skulen som nemnt å vurdere om den kan gjere nokon endringar eller setje inn tiltak innanfor den ordinære opplæringa. Når skulen vurderer det slik at eleven vil få tilfredsstillande utbyte ved å gjere enkelte tilpassingar innanfor den ordinære opplæringa, pliktar skulen å syte for at tiltaka blir sette i verk snarast.

Når læraren meiner at eleven, trass i tilpassingar, ikkje vil kunne få tilfredsstillande utbyte, pliktar læraren å melde frå til rektor om dette. Rektor skal då be PPT vurdere om eleven har behov for spesialundervisning.

Lærar sitt ansvar:Som lærar pliktar du å varsle rektor dersom det er mistanke om at ein elev ikkje har tilfredsstillande utbyte av den ordinære opplæringa.

Rektor sitt ansvar:Som rektor har du ansvar for at skulen så raskt som mogleg set inn tiltak som gjer at eleven får eit tilfredsstillande utbyte av opplæringa.Opplæringslova §§ 5-1 og 5-4

18. Har skulen implementert rutine fora) å vurdere om elevane har behov for spesialundervisning?b) at lærarane melder behov for spesialundervisning til rektor?

Læraren har ei plikt til å vurdere om elevane får tilfredsstillande utbyte av opplæringa, og syte for at den enkelte får tilpassa opplæring. Dersom læraren vurderer at vanskane ein elev har, ikkje kan avhjelpast innanfor den ordinære opplæringa, pliktar læraren å melde frå til rektor om eit mogleg behov for spesialundervisning. Eleven sjølv eller foreldra kan også krevje at skulen gjer dei undersøkingane som er nødvendige for å vurdere om eleven har behov for spesialundervisning. Eleven og foreldra må ikkje sende ein skriftleg søknad. Det er tilstrekkeleg at dei tek kontakt med skulen og uttrykkjer uro eller ber om at det blir gjort undersøkingar.

I Utdanningsdirektoratet si rettleiing om spesialundervisning kan de lese meir om plikta undervisningspersonalet har til å melde frå til rektor:http://www.udir.no/Regelverk/tidlig-innsats/Veilederene-i-fulltekst/Spesialundervisning

Når rektor har fått melding om mogleg behov for spesialundervisning, skal dette følgjast opp så raskt som råd. Det inneber at rektor innhentar samtykke frå eleven eller foreldra før det blir utarbeidd sakkunnig vurdering frå PPT.

For å sikre at skulen oppfyller pliktene sine til å melde frå og undersøkje om elevar har behov for spesialundervisning, skal skulen ha ein rutine som alle tilsette kjenner til.

Rutinen skal vere skriftleg og gjere greie for framgangsmåten ved vurdering av og melding om behov for spesialundervisning. Kravet til ein slik rutine ligg i skuleeigar og skulen si plikt til å sjå til at krava i regelverket blir etterlevde.

Rektor sitt ansvar:Som rektor må du syte for at skulen har ein skriftleg rutine for vurdering av behov for spesialundervisning.

Som rektor må du syte for at alle lærarane er kjende med plikta til å melde frå til deg, og ha ein rutine som gjer greie for når og korleis lærarane skal melde frå om eit mogleg behov for spesialundervisning.

Som rektor har du plikt til å setje i gang nødvendige undersøkingar for å finne ut om eleven har rett til spesialundervisning.

Som rektor må du syte for at skulen har ein rutine for korleis slike meldingar/førespurnader om behov for spesialundervisning skal følgjast opp. Opplæringslova §§ 5-4

19. Har skulen implementert rutine for kartlegging av elevane sineferdigheiter i norsk?

Særskilt språkopplæring er ei samlenemning på særskilt opplæring i norsk, morsmåls-opplæring og tospråkleg fagopplæring. Særskilt norskopplæring inneber forsterka opplæring i norsk. Morsmålsopplæring er opplæring i morsmålet, medan tospråkleg fagopplæring inneber at eleven får opplæring i eitt eller fleire fag på to språk.

Elevar med eit anna morsmål enn norsk og samisk har rett til særskilt norskopplæring inntil dei har fått tilstrekkelege norskferdigheiter til å følgje den ordinære opplæringa i skulen.

Elevane sine ferdigheiter i norsk skal kartleggjast før det blir gjort enkeltvedtak om særskilt språkopplæring.

Skulen må syte for å utarbeide ein implementert rutine som sikrar at minoritetsspråklege elevar sine norskferdigheiter blir kartlagde før skulen gjer enkeltvedtak.

Rektor sitt ansvar:Som rektor skal du syte for at skulen kartlegg minoritetsspråklege elevar sine norskferdigheiter før det blir gjort enkeltvedtak om særskilt språkopplæring. Opplæringslova §§ 2-8 og 3-12

Det er ikkje lagt føringar for kva slags materiell som skal brukast i kartlegginga, men som støttemateriell er Utdanningsdirektoratet sin ”Kartleggingsverktøy og

16

17

veileder til læreplaner for minoritetsspråklige" tilrådd: http://www.udir.no/Spesielt-for/Minoritetsspraklige-elever/

20. Dersom eleven har behov for særskilt norskopplæring; har skulenimplementert rutine som sikrar at det blir vurdert om eleven ogsåhar behov for morsmålsopplæring og tospråkleg fagopplæring?

Elevar som har behov for særskilt opplæring i norsk, kan også ha behov for morsmålsopplæring, tospråkleg fagopplæring eller båe delar. Då vil dei også ha rett til ei slik opplæring. Dette vil gjelde for nytilkomne elevar og andre minoritetsspråklege elevar som har så dårlege norskferdigheiter at dei ikkje klarer å følgje opplæringa på norsk.

Skulen må ha ein rutine som sikrar at når han vurderer om ein elev treng særskilt opplæring i norsk, skal han også ta stilling til om eleven har behov for morsmålsopplæring, tospråkleg fagopplæring eller båe delar for å kunne følgje opplæringa.

Rektor sitt ansvar:Som rektor må du syte for at skulen har ein skriftleg implementert rutine som sikrar at det også blir gjort ei vurdering av om ein elev, i tillegg til særskilt opplæring i norsk, har behov for morsmålsopplæring, tospråkleg fagopplæring eller båe delar.Opplæringslova §§ 2-8 og 3-12

21.Blir norskferdigheitene til elevar med vedtak om særskiltspråkopplæring kartlagde undervegs i opplæringa?

Undervegs i opplæringa skal skulen kartleggje og vurdere om elevar som får særskilt språkopplæring, har fått gode nok ferdigheiter i norsk til at dei kan følgje den vanlege opplæringa i skulen. På den måten sikrar ein at elevane får ordinær opplæring i norsk og eventuelt andre fag så snart dei har ferdigheiter til dette. Kor lang tid det skal gå mellom kvar kartlegging, må skulen vurdere i det enkelte tilfellet.

Rektor sitt ansvar:Som rektor må du syte for at elevar med særskilt språkopplæring får jamlege kartleggingar av norskferdigheitene sine undervegs i opplæringa. Opplæringslova §§ 2-8 og 3-12

Meir informasjon om særskilt språkopplæring og innføringstilbod finst også i Utdannings-direktoratet sin ”Veileder om innføringstilbud for nyankomne minoritetsspråklige elever”: http://www.udir.no/Regelverk/Tolkning-av-regelverket/Elever-med-sarskilte-behov/Minoritetsspraklige/Veileder-Innforingstilbud-til-nyankomne-minoritetsspraklige-elever/

Ei oversikt over kva for rettar desse ungdomane har, og kva ansvar som kviler på kommunar og fylkeskommunar, finst i rundskriv Udir-7-2009 om ”Rett til videregående opplæring for minoritetsspråklig ungdom”:http://www.udir.no/Regelverk/Rundskriv/2009/Udir-7-2009-Rett-til-videregaende-opplaring-for-minoritetsspraklig-ungdom/

I rundskriv Udir-5-2008 ”Rett til grunnskoleopplæring for barn og unge i asylmottak” blir retten til grunnskuleopplæring for barn og unge i asylmottak omhandla. Vidare gjev ein der ei oversikt over enkelte rettar i opplæringslova som er særleg relevante for denne gruppa elevar:http://www.udir.no/Regelverk/Rundskriv/2008/Udir-5-2008-Rett-til-grunnskoleopplaring-for-barn-og-unge-i-asylmottak/

18

Med avvik meiner vi unntak frå det ordinære opplæringstilbodet, til dømes eineundervisning i spesialundervisning, innføringstilbod i særskilt språkopplæring.

Forvaltningslova § 2 fyrste ledd bokstav b definerer eit enkeltvedtak som ei avgjerd som fastset enkeltpersonar sine rettar eller plikter.

19

Forvaltningskompetanse (avgjerder om særskilt tilrettelegging)

I denne delen av tilsynet skal Fylkesmannen kontrollere om saksbehandlingsreglane for enkeltvedtak blir følgde; både dei generelle krava som går fram av forvaltningslova, og tilleggskrava som går fram av føresegnene til dei enkelte rettane i opplæringslova. Vi presiserer likevel at det berre er utvalde delar av saksbehandlingsreglane for enkeltvedtak som skal kontrollerast i det felles nasjonale tilsynet, og at kontrollspørsmåla med rettleiing ikkje er meinte å gje ei fullstendig oversikt over alle krava til saksbehandlinga. Dette gjeld til dømes reglane om spesialundervisning.

Dersom det gjennom tilsynet blir avdekt andre moglege lovbrot enn dei som skal kontrollerast, skal Fylkesmannen bruke føremålstenlege verkemiddel for å følgje opp desse.

Generelle saksbehandlingsreglar for enkeltvedtak

1. Varslar skulen elevar og foreldre før det blir gjort enkeltvedtak omavvik frå det ordinære opplæringstilbodet? (Sjå bort frå dei tilfella dereleven og foreldra allereie har uttalt seg i saka, t.d. i ein søknad.)

Skulen skal varsle elevane og foreldra før han set i gang arbeidet med å gjere eit enkeltvedtak, og dei skal få høve til å uttale seg om saka innan ein frist. Om dei alt har uttalt seg i saka til dømes gjennom søknad eller på annan måte, treng skulen ikkje å varsle dei. Føremålet med dette er å sikre at saka er så godt opplyst som råd før skulen gjer eit vedtak, og vareta elevane og foreldra sin rettstryggleik og høve til å uttale seg om forhold som gjeld dei.

Førehandsvarselet skal vere skriftleg. Skulen kan varsle elektronisk dersom elevane og foreldra uttrykkjeleg har samtykt til det og har oppgjeve den elektroniske adressa (til dømes e-postadresse eller mobilnummer) som skal brukast. Dersom det er særleg byrdefullt å gje varsel skriftleg, kan skulen unntaksvis varsle munnleg .

Rektor sitt ansvar:Som rektor skal du syte for at elevar og/eller foreldre blir varsla før du kan gjere enkeltvedtak om avvik frå det ordinære opplæringstilbodet. Du kan sjå bort frå dei tilfella der eleven og foreldra allereie har uttalt seg i saka, til dømes i ein søknad. Forvaltningslova § 16 fyrste og andre ledd

2. Blir det i førehandsvarselet gjort greie for kva saka gjeld?

3. Inneheld førehandsvarselet opplysningar oma) kva føresegner i lova vedtaket bygger på?b) kva forhold rundt eleven sin skulesituasjon som er grunnlaget forvedtaket?

Førehandsvarselet skal gjere greie for kva saka gjeld, og elles innehalde det som er rekna som påkravd for at elevane og foreldra på forsvarleg måte skal kunne vareta interessene sine.

For at elevane og foreldra skal kunne vareta interessene sine og få eit grunnlag for og eit høve til å uttale seg, må skulen opplyse om kva saka gjeld og opplyse om det rettslege og faktiske grunnlaget for det varsla vedtaket. Dette tyder at varselet må forklare kva saka dreier seg om, og kva det varsla enkeltvedtaket vil innebere for eleven. Det må gå tydeleg fram kva slags avvik frå den ordinære opplæringa som skulen vurderer å gjere vedtak om (spesialundervisning, særskilt språkopplæring, teiknspråk- eller punktskriftsopplæring). Skulen må også vise til dei aktuelle føresegnene i opplæringslova med forskrift, og dei faktiske forholda som ligg føre i den enkelte saka.

Rektor sitt ansvar:Som rektor må du syte for at førehandsvarselet gjer greie for kva saka gjeld, og viser til det rettslege og faktiske grunnlaget for det varsla enkeltvedtaket. Forvaltningslova § 16 andre ledd

4. Inneheld enkeltvedtaket ei grunngjeving der det blir vist tila) føresegna som vedtaket byggjer på?b) kva forhold rundt eleven sin skulesituasjon som er grunnlaget for

vedtaket?c) kva omsyn det er lagt vekt på?

Reglane om enkeltvedtak finst i forvaltningslova. Der finst reglane for korleis saka skal behandlast, blant anna er det eit krav om at enkeltvedtaket skal grunngjevast. Denne grunngjevingsplikta bidreg til å sikre at saksbehandlinga blir forsvarleg, og at eleven og foreldra får god informasjon. Eleven eller foreldra kan også klage på enkeltvedtak, og derfor må enkeltvedtaket innehalde informasjon om klagerett/klagehøve.

a) I grunngjevinga skal skulen vise til dei reglane i opplæringslova eller forskrift tilopplæringslova som enkeltvedtaket byggjer på. Skulen skal også, i den utstrekning det er nødvendig, gje att innhaldet i reglane eller den problemstillinga enkeltvedtaket byggjer på.

b) Det neste kravet til grunngjevinga er at ho skal innehalde dei faktiske forholda somer lagde til grunn i enkeltvedtaket. Ved enkeltvedtak om spesialundervisning kan det til dømes vere tilstrekkeleg å vise til den sakkunnige vurderinga. Det er likevel ikkje noko krav om at skulen må gjere greie for kva for sider av dei faktiske forholda det er lagt

20

21

c) Skulen bør i grunngjevinga også nemne dei hovudomsyna som har vore avgjerande

i den vurderinga skulen har gjort i enkeltvedtaket.

Rektor sitt ansvar:Som rektor må du alltid grunngje enkeltvedtaket.

I grunngjevinga må du vise kva du har lagt vekt på ved vurderinga (sjå a, b og c). Forvaltningslova §§ 24, 25 og 27

5. Inneheld enkeltvedtaket (eller underretninga om enkeltvedtaket)informasjon oma) klagerett?b) klagefrist?c) klageinstans?d) at klagen skal sendast til skulen?

Det er eit krav at enkeltvedtak skal innehalde informasjon om klagerett, klagefrist, klageinstans og den nærare framgangsmåten ved klage. Enkeltvedtaket skal opplyse om retten til å klage, og at klagefristen er 3 veker frå ein tek imot melding om enkeltvedtaket. Det skal vidare informerast om at klagen skal sendast til det forvaltningsorganet som gjorde det enkeltvedtaket det blir klaga på.

Det er Fylkesmannen i det enkelte fylket som er klageinstans for alle enkeltvedtak i grunnskulen. Når det gjeld enkeltvedtak for elevar i vidaregåande opplæring, er Fylkes-mannen klageinstans for vedtak om spesialundervisning og særskilt språkopplæring. Klage på vedtak om teiknspråk- eller punktskriftsopplæring i vidaregåande skule, skal derimot behandlast av (intern) klageinstans i fylkeskommunen.

Rektor sitt ansvar:Som rektor må du syte for at enkeltvedtaket opplyser om klagereglane i forvaltningslova:− Det må stå kor lang klagefristen er.− Det må stå kvar klagen skal sendast.− Det må stå kven som er klageinstans.Forvaltningslova §§ 27-32 og opplæringslova § 15-2

6. Inneheld enkeltvedtaket (eller underretninga om enkeltvedtaket)informasjon om retten til å sjå dokumenta i saka?

Foreldra og elevane har rett til å gjere seg kjende med dokumenta som er del av saka, med mindre det ligg føre grunnar for at skulen skal gjere unntak. Enkeltvedtaket skal innehalde informasjon om denne retten. Kva som skal vere unnateke frå innsyn, går fram av forvaltningslova §§ 18 og 19.

vekt på. Det er nok at det i enkeltvedtaket blir vist til eller gjort greie for saka på ein generell måte.

Rektor sitt ansvar:Som rektor må du syte for at enkeltvedtaket opplyser om elevane/foreldra sin rett til å sjå dokumenta i saka.Forvaltningslova §§ 18, 19 og 27

Her finn du ein mal for utforming av enkeltvedtak: http://www.udir.no/enkeltvedtak

Enkeltvedtak om spesialundervisning

7. Innhentar skulen samtykke frå foreldre / elevar over 15 år førdet blir sett i gang utgreiing av behovet for spesialundervisning?

Dersom skulen eller rektor etter forsøk med tilpassingar innanfor den ordinære opplæringa, meiner at eleven ikkje får tilfredsstillande utbyte, skal eleven meldast til PPT for utgreiing/utarbeiding av sakkunnig vurdering. Før PPT set i gang arbeidet med ei sakkyndig vurdering, må skulen sørge for at det ligg føre eit samtykke frå foreldra eller eleven. Før eleven har fylt 15 år, er det foreldra som skal samtykke. Elevar som har fylt 15 år, gir sjølve samtykke i saker om spesialundervisning, jf. barnelova § 32. Det er da ikkje behov for samtykke frå foreldra, og foreldra kan ikkje bestemme at ein 15 åring skal ha spesialundervisning mot sitt ynske. Dersom foreldra ikkje er orienterte, bør det innhentast samtykke frå eleven slik at foreldra kan orienterast. Vil ikkje eleven at foreldra skal få slik informasjon, har skulen teieplikt, jf. forvaltningslova § 13 nr. 1. Dersom foreldra/eleven sjølv har bede om spesialundervisning, treng dei ikkje å gje samtykke til ei sakkunnig vurdering. Samtykket vil då liggje implisitt i søknaden.

Rektor sitt ansvar:Som rektor må du syte for at skulen innhentar samtykke frå foreldre / elevar over 15 år før eleven blir meldt til PPT.Opplæringslova § 5-4

Du kan lese meir om å hente inn samtykke i Utdanningsdirektoratet sin rettleiar om spesialundervisning: http://www.udir.no/Regelverk/tidlig-innsats/Veilederene-i-fulltekst/Spesialundervisning

8. Gjev skulen foreldra/eleven høve til å uttale seg om innhaldet isakkunnig vurdering før enkeltvedtak blir gjort?

Foreldra har rett til å gjere seg kjende med innhaldet i den sakkunnige vurderinga og til å uttale seg før det blir gjort enkeltvedtak. Tilbodet om spesialundervisning skal, så langt det er mogleg, utformast i samarbeid med foreldra og eleven, og det skal leggjast stor vekt på deira syn. Dette vil seie at skulen og PPT har ansvar for at samarbeidet med eleven og foreldra blir vareteke på ein god måte på dei ulike trinna i prosessen, slik at ein kan kome fram til eit eigna opplæringstilbod for eleven.

Skulen må derfor syte for å ha ein skriftleg rutine som sikrar at foreldra får høve til å uttale seg til PPT om innhaldet i den sakkunnige vurderinga. Innhaldet i rutinen kan

22

23

skulen sjølv fastleggje, men han må vere forsvarleg og eigna til å vareta foreldra sine rettar. I dette ligg at foreldra må sjå/få kopi av vurderinga og rimeleg tid til å uttale seg om innhaldet.

Rektor sitt ansvar:Som rektor må du syte for at skulen har ein skriftleg rutine som sikrar at eleven/foreldra får høve til å uttale seg om innhaldet i den sakkunnige vurderinga før enkeltvedtak blir gjort.Opplæringslova § 5-4

9. Blir det gjort enkeltvedtak for elevar etter at det ergjennomført sakkunnig vurdering?

Vedtak om spesialundervisning er eit enkeltvedtak, både dersom eleven får eller eleven ikkje får medhald i å få spesialundervisning. Det skal alltid gjerast enkeltvedtak om spesialundervisning etter at sakkunnig vurdering er gjennomført – også ved avslag om spesialundervisning. Som tidlegare nemnt finst reglane om enkeltvedtak i forvaltningslova. Der finst reglane for korleis saka skal behandlast, blant anna krav om at enkeltvedtaket skal grunngjevast og innehalde opplysningar om klageretten.

Rektor sitt ansvar:Som rektor skal du alltid gjere enkeltvedtak om spesialundervisning etter at sakkunnig vurdering er gjennomført.

Som rektor må du også gjere enkeltvedtak dersom du avslår å gje spesialundervisning.Forvaltningslova § 2, jf. kapittel IV og V, og opplæringsloven § 5-3 fyrste ledd

10. Grunngjev enkeltvedtak om spesialundervisning eventuelleavvik frå sakkunnig vurdering?

Dersom enkeltvedtaket om spesialundervisning vik frå den sakkunnige vurderinga, må skulen i grunngjevinga for vedtaket skrive kvifor han meiner at eleven likevel får eit opplæringstilbod som oppfyller retten til spesialundervisning. Skulen må altså grunngje i enkeltvedtaket kvifor han ikkje følgjer tilrådinga i den sakkunnige vurderinga, slik at eleven eller foreldra kan forstå kva vurderingar som ligg til grunn for dette. Dersom ein gjer avvik frå den sakkunnige vurderinga, må det gå klart fram kva avviket består i, og det må vere tydeleg kva heile opplæringstilbodet inneber for eleven.

Rektor sitt ansvar:Når du som rektor ikkje følgjer det PPT tilrår i den sakkunnige vurderinga, må du grunngje kvifor du likevel meiner at eleven får eit opplæringstilbod som oppfyller retten til spesialundervisning. Denne grunngjevinga må du ta inn i enkeltvedtaket.Opplæringslova § 5-3 siste ledd

11. Inneheld enkeltvedtaket opplysningar oma) tal på timar med spesialundervisning (omfang)?b) fag/område og om eventuelle avvik frå LK06 i spesialundervisninga

(innhald)?c) organisering av spesialundervisninga?d) kompetansekrav for dei som skal gjennomføre

spesialundervisninga?

Det er viktig at enkeltvedtaket klart og tydeleg seier kva slags opplæringstilbod eleven skal ha. Enkeltvedtaket må seie noko om eleven sitt behov og kva som er eit forsvarleg opplæringstilbod. Det skal blant anna gjere greie for innhaldet i opplæringa, den organisatoriske gjennomføringa og omfanget av eventuelle støttetiltak.

Enkeltvedtaket skal vere så klart og fullstendig at det ikkje er tvil om kva slags opplæringstilbod eleven skal få. Eit enkeltvedtak som berre tildeler eleven ein viss timeressurs utan å fastsetje kravet til innhaldet i eller den organisatoriske gjennomføringa av opplæringa, er ikkje tilstrekkeleg.4

a) Enkeltvedtaket må streke opp omfanget av spesialundervisninga i tid der det eraktuelt. Vage skjønnsmessige stor leikar som stor t, middels og lite oppfyller ikkje kravet til klårleik. Utover dette er det opp til skulen å avgjere korleis omfanget skal oppgjevast, men skulen bør ikkje bruke ulike oppgjevingar i ulike fag, til dømes årstimar i eitt fag og veketimar i eit anna. Dette vil gjere enkeltvedtaket vanskelegare å forstå. Eit unntak frå dette kan vere elevar som har åtferdsvanskar, der det vil vere vanskeleg å vurdere omfanget.

Oppgjevinga i tid skal som hovudregel vere i klokketimar, ikkje i 45 minutt. Ei oppgjeving i klokketimar er i samsvar med tidsoppgjevingane i Læreplanverket for Kunnskapsløftet. Det er også aktuelt å spesifisere kor mykje tid som blir brukt med lærar, eventuelt ein lærar med særskilt kompetanse eller ein assistent. Ein assistent kan ikkje ha ansvaret for spesialundervisninga/opplæringa. Dersom det inngår hjelp og undervisning frå andre fagpersonar, som til dømes logoped, skal omfanget av dette også oppgjevast.

Elevar med spesialundervisning skal ha det same totale timetalet som andre elevar. Det totale talet på undervisningstimar må derfor ikkje avvike frå det timetalet dei andre elevane har etter fag- og timefordelinga.

Rektor sitt ansvar:Som rektor må du sikre at det står kor mange timar med spesialundervisning eleven skal ha i enkeltvedtaket.

Det må også gå fram av enkeltvedtaket dersom det blir gjort avvik frå fag- og timefordelinga.

4 Ot.prp. nr 46 (1997-1998) s 169

24

25

b) Enkeltvedtaket må gjere greie for innhaldet i spesialundervisninga. Dersom det skalgjevast spesialundervisning i enkelte fag, skal det oppgjevast kva for fag og kva slags opplæringstilbod eleven skal ha i dei enkelte faga. Dersom det skal gjerast større eller mindre avvik frå Læreplanverket for Kunnskapsløftet, må avvika gå klart fram av enkeltvedtaket og det må oppgjevast kva fag dette skal gjelde for.

For elevar på ungdomstrinnet som har behov for spesialundervisning i faga norsk og engelsk, bør også enkeltvedtaket avklare eleven si opplæring i faga fordjuping i engelsk/norsk og framandspråk. I tilfelle der eleven har behov for avvik frå læreplanen i norsk og/eller engelsk, bør det vurderast særskilt i kva grad eleven skal ha opplæring i fordjuping i norsk, engelsk eller framandspråk.

Rektor sitt ansvar:Som rektor må du gjere greie for innhaldet i spesialundervisninga i enkeltvedtaket.

Det må stå kva for fag spesialundervisninga omfattar, om det skal gjerast avvik frå læreplanverket og eventuelt kva for avvik dette er.

c) I enkeltvedtaket må skulen også seie noko om organiseringa av opplæringa.Skulen må skrive om eleven skal få all opplæring i basisgruppa eller klassen innanfor ramma av ordinær organisering eller om andre organiseringsformer skal brukast, til dømes små grupper eller eineundervisning. Også elevar som har rett til spesialunder- visning, skal i utgangspunktet gjennomføre opplæringa på nærskulen i den ordinære opplæringsgruppa. Det kan også vere tilfelle der elevane bør takast ut av skulen/gruppa og få opplæring på ein alternativ opplæringsarena, som til dømes leirskule, bedrifter, bondegard mv. Dersom eleven skal takast ut av nærskulen eller den ordinære gruppa, må det vere basert på ei fagleg vurdering om at eleven ikkje har høve til å få tilfredsstillande utbyte der. Det må også vere teke inn i enkeltvedtaket om spesialunder- visning.

Rektor sitt ansvar:Som rektor må du seie noko om korleis spesialundervisninga skal organiserast i enkeltvedtaket.

Det må stå om eleven skal ha opplæring i klassen/basisgruppa, i lita gruppe eller eineundervisning.

Det må også stå om eleven skal få opplæringa på ein alternativ opplæringsarena.

Les meir om opplæringa på ein alternativ opplæringsarenar her: http://www.udir.no/Regelverk/Rundskriv/20101/Udir-3-2010-Bruk-av-alternative-opplaringsarenaer-i-grunnskolen/

Les meir om oppgjeving av omfang i Utdanningsdirektoratet sin rettleiar til spesial-undervisning: http://www.udir.no/Regelverk/tidlig-innsats/Veilederene-i-fulltekst/Spesialundervisning

Når det blir vist til m.m. meiner ein nødvendig

opplæring i punktskrift, opplæring i bruk av

nødvendige tekniske hjelpemiddel, og

opplæring i å ta seg fram på skulen, til og

frå skulen, og i heimemiljøet.

d) I enkeltvedtaket om spesialundervisning må skulen også gjere greie for kompetansensom er nødvendig i spesialundervisninga. Det skal gå fram kor vidt heile eller delar av spesialundervisninga skal gjevast av lærar eller assistent, eventuelt andre personar med særskilt kompetanse som til dømes spesialpedagog. Dersom eleven har behov for kompetanse frå logoped eller synspedagog, skal dette også gå fram av vedtaket. Assistentar kan ikkje ha ansvaret for spesialundervisninga.

Rektor sitt ansvar:Som rektor må du sikre at det står kven som skal gje spesialundervisninga i enkeltvedtaket; lærar, spesialpedagog, logoped mv.

Enkeltvedtak om punktskriftsopplæring

12. Blir det gjort enkeltvedtak for elevar som etter sakkunnig vurderinghar behov for punktskriftsopplæring?

Sterkt svaksynte og blinde elevar har rett til nødvendig opplæring i punktskrift og opplæring i bruk av nødvendige tekniske hjelpemiddel. Elevane har også rett til nødvendig opplæring i å ta seg fram på skulen, til og frå skulen og i heimemiljøet.

Retten gjeld berre for blinde og sterkt svaksynte. Dersom ein elev har behov for opplæring i ein eller fleire av dei ferdigheitene som er omfatta av reglane, og behovet kjem av elevens manglande syn, har eleven rett på slik opplæring.

Elevar i grunnskulen som har rett til punktskriftsopplæring m.m., har rett til inntil 1525 timer i løpet av grunnskuletida til blant anna nødvendig opplæring i punktskrift, opplæring i bruk av nødvendige tekniske hjelpemiddel, og opplæring i å ta seg fram på skulen, til og frå skulen, og i heimemiljøet. Elevar i vidaregåande opplæring som har rett til punktskriftsopplæring m.m., har rett til inntil 456 timar til nødvendig opplæring i punktskrift m.m. Desse timane kjem i tillegg til den ordinære timeramma i fag- og timefordelinga.

Ei avgjerd om punktskriftsopplæring m.m. gjeld rettar for ein bestemt person, og då skal skulen alltid gjere eit enkeltvedtak etter reglane i forvaltningslova.

Rektor sitt ansvar:Som rektor må du sørge for at det blir gjort enkeltvedtak om punktskriftsopplæring m.m. dersom eleven har behov for slik opplæring. Forvaltningsloven § 2, jf. kapittel IV og V, og opplæringsloven §§ 2-14 og 3-10

26

27

13. Er enkeltvedtaket om rett til punktskriftopplæring basert på eisakkunnig vurdering?

Før det blir gjort enkeltvedtak om punktskriftsopplæring m.m. skal PPT utarbeide ei sakkunnig vurdering. Det kan derfor ikkje gjerast enkeltvedtak om punktskriftsopplæring m.m. før det ligg føre ei sakkunnig vurdering. Retten til punktskriftsopplæring er ikkje spesialundervisning i tydinga av opplæringslova. Det inneber at reglane i opplæringslova kapittel 5 ikkje gjeld, med unntak av § 5-6 som fastslår at PPT er sakkunnig instans.

Dette tyder at den sakkunnige vurderinga for sterkt svaksynte og blinde elevar ikkje er bunden av dei same reglane som sakkunnig vurdering i samband med spesialundervisning. PPT har likevel ansvaret for den sakkunnige vurderinga. Dersom PPT ikkje sjølv har tilstrekkeleg fagkompetanse, så må PPT hente inn hjelp/bistand frå ein annan sakkunnig instans.

Den sakkunnige vurderinga skal utgreie og ta stilling til kva slags opplæringsbehov eleven har. Kor vidt ein elev har behov for punktskriftsopplæring m.m. er ei skjønnsmessig vurdering, der det skal vurderast om eleven har behov for opplæring i punktskrift for å få ei forsvarleg opplæring.

Med "basert på" meiner ein at vedtaket anten må vere i samsvar med sakkunnig vurdering eller at eventuelle avvik er gjorde ut frå forsvarlege vurderingar.

Rektor sitt ansvar:Som rektor må du syte for at det alltid blir utarbeidd ei sakkunnig vurdering før du gjer vedtak om punktskriftsopplæring m.m.Opplæringslova §§ 2-14 og 3-10 siste punktum

14. Gjev enkeltvedtaket oversikt over kva som skal reknast somnødvendig opplæring for eleven?

15. Tek enkeltvedtaket stilling til opplæring i nødvendige tekniskehjelpemiddel?

Læreplanverket for Kunnskapsløftet inneheld ikkje nasjonale læreplanar for opplæringa i punktskrift og tekniske hjelpemiddel eller mobilitet. Skulen må derfor fastsetje innhaldet i opplæringa på bakgrunn av individuelle behov den enkelte eleven har, og den sakkunnige vurderinga. Nødvendig opplæring kan vere opplæring i punktskrift, opplæring i tekniske hjelpemiddel og opplæring i å ta seg fram på skulen, til og frå skulen og i heimemiljøet. Vedtaket må derfor presisere kva slags opplæring eleven skal ha. Dersom eleven har behov for punktskriftsopplæring, men ikkje behov for ytterlegare opplæring i tekniske hjelpemiddel og/eller mobilitet, skal dette gå tydeleg fram av enkeltvedtaket.

Tospråkleg fagopplæring er opplæring i fag

på to språk.

Rektor sitt ansvar:Som rektor må du syte for at det går fram av enkeltvedtaket kva slags opplæring som er rekna som nødvendig for eleven, medrekna om eleven skal ha punktskriftsopplæring, opplæring i nødvendige tekniske hjelpemiddel og/eller anna opplæring.

For meir informasjon om sterkt svaksynte og blinde elevar sine rettar, sjå rundskriv Udir-9-2012 frå Utdanningsdirektoratet:http://www.udir.no/Regelverk/Rundskriv/2012/Rundskriv-Udir-9-2012/

Utdanningsdirektoratet har utarbeidd ein rettleiar i nødvendig opplæring i punktskrift, mobilitet og tekniske hjelpemiddel som kan gje meir informasjon:http://www.udir.no/Regelverk/tidlig-innsats/Veilederene-i-fulltekst/Veileder-om-opplaring-i-punktskrift-mobilitet-og-bruk-av-tekniske-hjelpemidler/

Enkeltvedtak om særskilt språkopplæring

16. Blir det gjort enkeltvedtak for elevar som har rett til særskiltspråkopplæring?

Elevar med anna morsmål enn norsk og samisk, har rett til særskilt norskopplæring inntil dei har fått tilstrekkelege norskferdigheiter til å følgje den ordinære opplæringa i skulen. Elevane sine ferdigheiter i norsk skal kartleggjast før det blir gjort vedtak om særskilt norskopplæring.

Elevar som har behov for særskilt opplæring i norsk, kan også ha rett til morsmålsopplæring, tospråkleg fagopplæring eller båe delar dersom dette er nødvendig. Dette vil gjelde for nytilkomne elevar og andre minoritetsspråklege elevar som har så dårlege norskferdigheiter at dei ikkje vil kunne følgje opplæringa på norsk.

Dersom skulen vurderer at ein elev har behov for og dermed rett til særskilt språkopplæring, skal det alltid gjerast vedtak om dette. Ei avgjerd om at ein elev skal ha særskilt språkopplæring / ikkje har rett til særskilt språkopplæring, er eit enkeltvedtak. Dette tyder at saksbehandlingsreglane for enkeltvedtak i forvaltningslova skal brukast.

Rektor sitt ansvar:Som rektor skal du alltid gjere enkeltvedtak om særskilt språkopplæring, både dersom du gjev rett til særskilt språkopplæring og dersom du avslår.

Ved utforminga av enkeltvedtaket må du passe på å oppfylle krava i forvaltningslova til saksbehandlinga ved enkeltvedtak.

Meir om retten til særskilt språkopplæring finst i rettleiinga til spørsmål 17 i tilsynets fellesdel "Skulen sitt arbeid med elevane sitt utbyte av opplæringa". Forvaltningslova § 2, jf. kapittel IV og V, og opplæringslova §§ 2-8 og 3-12

28

29

17. Inneheld enkeltvedtaket opplysningar oma) tal på timar med særskilt språkopplæring (omfang)?b) kva for ein læreplan eleven skal følgje?c) organisering av den særskilte språkopplæringa, medrekna om

opplæringa skal gå føre seg på ein annan skule?d) kompetansekrav for dei som skal gjennomføre den særskilte

språkopplæringa?

a) Enkeltvedtaket om særskilt språkopplæring skal innehalde opplysningar om kvaslags særskilt språkopplæring ein tilbyr, kor mange timar særskilt språkopplæring eleven skal ha og kor lenge vedtaket gjeld.

at det går fram kva slags særskilt språkopplæring eleven skal ha; særskilt norskopplæring og/eller tospråkleg fagleg opplæring/morsmål

at det står kor mange timar med særskilt språkopplæring eleven skal ha

b) Det skal gå fram av enkeltvedtaket kva for ein læreplan i norsk som skal brukast:læreplanen i grunnleggjande norsk for språklege minoritetar eller ordinær læreplan i norsk. Det er skuleeigar som avgjer kva for ein læreplan som skal følgjast. Skuleeigar kan delegere fullmakt til rektor å avgjere kva for ein læreplan som skal følgjast.

I juli 2013 fastsette Kunnskapsdepartementet ein mellombels læreplan i norsk for elevar i vidaregåande opplæring med kort butid i Noreg. Læreplanen kan berre brukast i opplæring på Vg1 og Vg2 skuleåret 2014-2015. For å kunne få opplæring etter denne læreplanen, må elevane ha rett til særskilt språkopplæring etter opplæringslova § 3-12 og ha kortare enn seks års butid i Noreg.

Utdanningsdirektoratet sin rettleiar til den mellombelse læreplanen finn du her: http://www.udir.no/Lareplaner/Veiledninger-til-lareplaner/Revidert-2013/Norsk-med-kort-botid/

Rektor sitt ansvar:Som rektor må du syte for at det går fram av enkeltvedtaket kva for ein læreplan i norsk som skal brukast for eleven.

c/d) Det skal vidare gå fram av enkeltvedtaket korleis den særskilte språkopplæringa skal organiserast. Det tyder at ein i enkeltvedtaket må oppgje kvar og korleis ein skal gje opplæringa, og kva slags (språk)kompetanse lærarane må ha. Dersom morsmålsopplæringa skal gjevast på ein annan skule, skal dette gå fram av enkeltvedtaket.

Rektor sitt ansvar:Som rektor må du i enkeltvedtaket sikre:

Den mellombelse læreplanen finn du her:http://www.udir.no/Lareplaner/Finn-lareplan/endringer/Midlertidig-fastsatt-lareplan-i-norsk/

Dersom den særskilte språkopplæringa skal organiserast som eit særskilt opplærings- tilbod for nytilkomne elevar (innføringstilbod), skal dette gå klart fram av enkeltvedtaket. Føresegnene om innføringstilbod inneber ein avgrensa rett for skuleeigarar til å gjere unntak frå at elevane til vanleg ikkje skal organiserast etter fagleg nivå, kjønn eller etnisk tilhøyrsle (opplæringslova § 8-2), retten til å gå på nærskulen (opplæringslova § 8-1), og frå Læreplanverket for Kunnskapsløftet. Dersom skulen skal gjere avvik frå fag- og timefordelinga etter læreplanverket, eller dersom eleven skal følgje ordinær undervisning i delar av opplæringa, til dømes i nokre fag, skal dette også gå fram av enkeltvedtaket. Dersom skulen ynskjer å tilby særskilt språkopplæring i eit slikt innføringstilbod, skal det gå fram av enkeltvedtaket at skulen har vurdert dette til å vere til elevens beste, og det må liggje føre samtykke frå eleven eller foreldra.

Rektor sitt ansvar:Som rektor må du i enkeltvedtaket syte for:å opplyse om kvar den særskilte språkopplæringa skal gjevast

å forklare korleis opplæringa skal gjevast, medrekna krav til kompetanse hjå undervisningspersonalet

at det går klart fram korleis den særskilte språkopplæringa skal organiserast

at det går klart fram dersom den særskilte språkopplæringa skal organiserast som eit særskilt opplæringstilbod for nytilkomne elevar (innføringstilbod).

at det er vurdert at innføringstilbod er til elevens beste

at det går fram om det er gjort eventuelle avvik frå fag- og timefordelinga

at det går fram om eleven eventuelt skal følgje ordinær opplæring i enkelte fag Opplæringslova §§ 2-8 og 3-12

Meir informasjon om innføringstilbod finst i Utdanningsdirektoratet sin rettleiar om innføringstilbod for nytilkomne minoritetsspråklege elevar:http://www.udir.no/Regelverk/Tolkning-av-regelverket/Elever-med-sarskilte-behov/Minoritetsspraklige/Veileder-Innforingstilbud-til-nyankomne-minoritetsspraklige-elever/

18. Blir det gjort enkeltvedtak om opphøyr av særskilt språkopplæringnår eleven blir overført til den ordinære opplæringa?

Når skulen tek stilling til dei rettane ein elev har til særskilt språkopplæring, skal skulen alltid gjere enkeltvedtak. Dette tyder at dersom skulen gjennom kartlegginga si undervegs meiner at ein elev har fått tilstrekkelege norskferdigheiter til å bli overført til ordinær opplæring, skal skulen gjere eit enkeltvedtak om opphøyr av særskilt språkopplæring.

30

31

Rektor sitt ansvar:Som rektor må du gjere enkeltvedtak om opphøyr av den særskilte språkopplæringa når det undervegs blir vurdert at ein elev kan overførast til ordinær opplæring.Forvaltningslova § 2, jf. kapittel IV og V, og opplæringslova §§ 2-8 og 3-12

Enkeltvedtak om teiknspråkopplæring

19. Blir det gjort enkeltvedtak for elevar som etter sakkunnig vurderinghar behov for teiknspråkopplæring?

Elevar som har teiknspråk som fyrstespråk, eller som etter ei sakkunnig vurdering har behov for slik opplæring, har rett til opplæring på teiknspråk. Elevar som skal byrje i vidaregåande opplæring, har i tillegg rett til å få velje om dei vil få opplæring i og på teiknspråk i eit teiknspråkleg miljø, eller gjennom bruk av tolk ved ordinær vidaregåande skule.

Dersom ein elev har behov for teiknspråkopplæring, har eleven ein rett til slik opplæring. Ei avgjerd om teiknspråkopplæring gjeld rettar for ein bestemt person, og då skal skulen alltid gjere eit enkeltvedtak.

Rektor sitt ansvar:

Som rektor må du syte for at det blir gjort enkeltvedtak om teiknspråkopplæring dersom eleven har behov for slik opplæring.Forvaltningslova § 2, jf. kapittel IV og V, og opplæringslova §§ 2-6 og 3-9

20. Er enkeltvedtaket om rett til teiknspråkopplæring basert på eisakkunnig vurdering?

Skulen skal syte for at det blir utarbeidd sakkunnig vurdering, før det blir gjort enkeltvedtak om teiknspråkopplæring. Det kan altså ikkje gjerast enkeltvedtak om teiknspråkopplæring før det er gjort ei sakkunnig vurdering av behovet for teiknspråkopplæring. Den sakkunnige vurderinga skal gjerast av PPT. Retten til teiknspråkopplæring er ikkje spesialundervisning i tydinga av opplæringslova. Det tyder at reglane i kapittel 5 ikkje gjeld, med unntak av § 5-6 som slår fast at PPT er sakkunnig instans.

Derfor er den sakkunnige vurderinga for elevar med behov for teiknspråkopplæring ikkje bunden av reglane om sakkunnig vurdering som gjeld for spesialundervisning. PPT har likevel ansvaret for den sakkunnige vurderinga. Dersom PPT ikkje sjølv har tilstrekkeleg fagkompetanse, så må PPT hente inn hjelp/bistand frå ein annan sakkunnig instans.

Den sakkunnige vurderinga skal utgreie og ta stilling til kva slags opplæringsbehov eleven har. Kor vidt ein elev har behov for teiknspråkopplæring er ei skjønnsmessig

vurdering, der vurderingstemaet er om eleven har behov for opplæring i og på teiknspråk for å få ei forsvarleg opplæring.

Med "basert på" meiner ein at vedtaket anten må vere i samsvar med sakkunnig vurdering eller at eventuelle avvik er gjorde ut frå forsvarlege vurderingar.

Rektor sitt ansvar:Som rektor må du syte for at det alltid blir utarbeidd ei sakkunnig vurdering før du gjer enkeltvedtak om teiknspråkopplæring.Opplæringslova §§ 2-6 og 3-9 fyrste ledd

21. Inneheld enkeltvedtaket opplysningar oma) organisering av teiknspråkopplæringa?b) kompetansekrav til dei som skal gjennomføre

teiknspråkopplæringa?

a) Elevar i grunnskulen har rett til å gå på den skulen som ligg nærast der dei bur.For elevar med teiknspråkopplæring er det eit unntak frå denne hovudregelen, ved at kommunen kan bestemme at teiknspråkopplæring kan leggjast på ein annan skule enn nærskulen. Bakgrunnen for eit slikt unntak er at det kan vere føremålstenleg å samle teiknspråkkompetansen og teiknspråkopplæringa på éin eller nokre få skular. Ei avgjerd om at opplæringa skal gå føre seg på ein annan skule enn den som ligg nærast, er bestemmande for eleven sine rettar og plikter og må derfor takast inn i enkeltvedtaket.

Elevar med hørselshemmingar er særleg sårbare for auditiv og visuell støy. For at dei skal få tilfredsstillande utbyte av undervisninga, er det svært viktig at gruppestorleiken ikkje er for stor. Gruppestorleiken må ikkje vere større enn det som er pedagogisk forsvarleg (opplæringslova § 8-2). Gruppestorleiken må sjåast i samanheng med elevens skulemiljø, både det fysiske og psykososiale miljøet må fremje læring, trivsel og helse, og skulen må ta omsyn til elevar med særlege behov. Enkeltvedtaket om teiknspråkopplæring bør derfor innehalde ei fagleg vurdering av kva for ein gruppestorleik og/eller arbeidsformer som vil gje eleven eit forsvarleg utbyte av opplæringa.

Rektor sitt ansvar:Som rektor må du i enkeltvedtaket seie noko om korleis teiknspråkopplæringa skal organiserast.

Dersom opplæringa skal leggjast til ein annan skule enn nærskulen, må dette

grunngjevast og gå fram av enkeltvedtaket.

Det bør gå fram kva slags gruppestorleik som er fagleg forsvarleg.

32

33

b) Enkeltvedtaket skal innehalde ei vurdering av kva slags kompetanse og bemanningsom er nødvendig for at teiknspråkopplæringa til ein elev skal bli forsvarleg. Pedagogisk tilrettelegging av opplæringa for hørselshemma barn og unge krev spesiell kompetanse. Skuleeigar er ansvarleg for at skulen har riktig og nødvendig kompetanse/bemanning for å kunne oppfylle elevane sine rettar og skulen sine plikter.

Rektor sitt ansvar:Som rektor må du syte for at det i enkeltvedtaket er gjort greie for kva slags kompetanse som er nødvendig for at eleven si teiknspråkopplæring skal bli forsvarleg.

Utdanningsdirektoratet har også utarbeidd ein rettleiar for opplæring av barn og unge med hørselshemming. Rettleiaren gjev tilrådingar og råd om kva som kan vere god praksis for å leggje opplæringstilbodet til hørselshemma barn og unge til rette. Konkrete tilrådingar i rettleiaren er likevel ikkje rettsleg bindande for kommunar og fylkeskommunar. Rettleiaren finn du her:http://www.udir.no/Regelverk/tidlig-innsats/Veilederene-i-fulltekst/Rettleiar-for-opplaring-av-barn-og-unge-med-horselshemming/

Skulebasert vurdering er den jamlege vurderinga

skulen gjer av si eiga verksemd og

måloppnåing.

Skulebasert vurdering

Skuleeigar har ansvaret for at skulene i eigen kommune eller eige fylke oppfyller alle krava i regelverket. Dermed har skuleeigar også ansvaret for å syte for at den skulebaserte vurderinga blir gjennomført på alle skular i kommunen eller fylkeskommunen.

Skuleeigar må ha skriftleg rutine for å sjå til at skulane gjennomfører skulebasert vurdering. Skuleeigar har også plikt til å hente inn skriftleg informasjon om den skulebaserte vurderinga frå skulane.

Den skulebaserte vurderinga vil også vere eigna som grunnlag for informasjon som skuleeigar treng for å vareta ansvaret sitt om forsvarleg system og oppfølging av nasjonale kvalitetsvurderingar. Som ein del av oppfølgingsansvaret skal det utarbeidast ein årleg rapport om tilstanden i grunnopplæringa (tilstandsrapporten).Den skulebaserte vurderinga vil kunne vere ein del av denne.Opplæringslova § 13-10 og forskrift til opplæringslova § 2-1 siste punktum.

1. Har skulen vurdert kva for eit kunnskapsgrunnlag som krevst for å viteom måla i læreplanverket er nådd av alle elevgrupper?

Skulen har ei plikt til jamleg å vurdere i kva grad organiseringa, tilrettelegginga og gjennomføringa av opplæringa medverkar til at elevane når måla i den generelle delen av læreplanen og dei enkelte læreplanane for fag.

Dette kallar ein skulebasert vurdering, og er den interne vurderinga skulen gjer av praksis og målrealisering5. Målet med skulebasert vurdering er at skulen skal utvikle og forbetre praksisen sin til beste for elevane. For å kunne vurdere om arbeidet ved skulen bidreg til å nå måla i læreplanverket, må skulen vurdere samanhengen mellom elevane sitt læringsutbyte, arbeidsprosessane og ressursbruken ved skulen. For å kunne gjere dette må skulen ha eit kunnskapsgrunnlag. Kjeldene for kunnskapsgrunnlaget må skulen velje ut frå kva som gjev eit godt bilete av skulen. Aktuelle kjelder kan til dømes vere eksamensresultat, nasjonale prøvar, kartleggingsprøvar, Elev-, Foreldre- eller Lærarundersøkinga, analysedokument o.l. Både nasjonale kvalitetsvurderingar, eksamenskarakterar etc. vil kunne gje skuleleiinga slik informasjon. Nasjonale kvalitetsvurderingar finst blant anna i Skoleporten.

Rektor sitt ansvar:

Som rektor må du syte for at skulen vurderer kva for kjelder og data som skal danne grunnlag for den skulebaserte vurderinga.Forskrift til opplæringslova § 2-1 fyrste punktum

5 St.meld. 47(1995-1996) pkt. 3.4

34

35

2. Bruker skulen kunnskapsgrunnlaget til å vurdere oppnåing av måla ilæreplanverket?

Det er ikkje tilstrekkeleg berre å vurdere kva for kjelder og data som kan vere aktuelle i den skulebaserte vurderinga. Skulen må også syte for at desse kjeldene faktisk blir brukte når han vurderer måloppnåing for elevane i forhold til måla i læreplanverket.

Rektor sitt ansvar:Som rektor må du syte for at skulen bruker kunnskapsgrunnlaget til å vurdere om elevane har nådd måla i læreplanen.

3. Er kunnskapsgrunnlaget skulen bruker, relevant for å vurdereelevane si måloppnåing?

For at den skulebaserte vurderinga skal vere eit verktøy for at skulen utviklar sin eigen praksis til det beste for elevane, må kunnskapsgrunnlaget vere relevant. Når skulen vurderer organisering, tilrettelegging og gjennomføring av opplæringa, må det vere ut frå relevante kjelder. Kjeldene skal kunne vise i kva grad elevane når kompetansemåla. Skulen må derfor vurdere om kunnskapsgrunnlaget som blir brukt, er eigna til å vurdere måloppnåing.

Rektor sitt ansvar:Som rektor må du syte for at kunnskapsgrunnlaget skulen har valt ut, er relevant for den skulebaserte vurderinga.

4. Vurderer skulen organiseringa, tilrettelegginga og gjennomføringa avopplæringa basert på konklusjonane om måloppnåing?

Den skulebaserte vurderinga skal gje skulen informasjon om kor vidt arbeidet og organiseringa skulen gjer medverkar til at elevane når måla i læreplanverket. Dersom skulen konkluderer med at måloppnåing i forhold til måla i læreplanverket ikkje er god nok, må skulen vurdere om han skal endre organiseringa, tilrettelegginga eller gjennomføringa av opplæringa for å auke måloppnåinga for alle elevar.

Rektor sitt ansvar:Som rektor skal du syte for skulen vurderer om konklusjonane i den skulebaserte vurderinga tilseier endringar i organiseringa, tilrettelegginga og gjennomføringa.

5. Dersom den skulebaserte vurderinga viser behov for endringar, blirendringane sette i verk?

Dersom skulen konkluderer med at det er behov for å endre praksisen ved skulen, må han syte for at dei nødvendige endringane faktisk blir sette i verk. For å sikre det må alle konklusjonar vere skriftlege. Skulen må syte for at alle involverte partar blir

informerte om konklusjonane, slik at han kan setje inn tiltak for å følgje opp og utvikle skulen.

6. Er det brei og representativ medverknad i arbeidet med skulebasertvurdering?

Skulen må involvere alle partar det vedkjem både i analysen og arbeidet med konklusjonen. Det inneber at ikkje berre skuleleiinga, men også lærarane eller representantar for lærarane, må delta i analysen av resultat og utforminga av tiltak. Skulen kan også involvere elevane. Skulen vurderer kven som skal delta frå skulen ut frå dei tema som er omhandla.

Rektor sitt ansvar:Som rektor må du syte for at det er brei og representativ medverknad ved gjennomføringa av den skulebaserte vurderinga.

7. Har skulen rutine for når skulebasert vurdering skalgjennomførast?

8. Er eventuell rutine for gjennomføringa av skulebasert vurdering isamsvar med spørsmål 1 til 7?

Den skulebaserte vurderinga må planleggjast langsiktig og utførast systematisk. For å kunne sikre at skulen vurderer eiga verksemd opp mot måla i læreplanen, må skulen ha ein implementert skriftleg rutine for når den skulebaserte vurderinga skal gjennom-førast. Ei forsvarleg skulebasert vurdering er ein nødvendig føresetnad for at skulane skal kunne avdekkje eventuelle behov og setje i verk nødvendige tiltak. Skulen skal derfor jamleg gjennomføre skulebasert vurdering. Dette inneber at det i utgangspunktet skal gjerast ei årleg vurdering. Det må likevel brukast skjønn, der tidsbruk må vurderast opp mot kva som er forsvarleg. Skulen må sjå til at alle lærarane er kjende med føresegna om skulebasert vurdering.

Rutinen må i tillegg innehalde dei elementa som er gjennomgått i spørsmåla 1 til 7.

Rektor sitt ansvar:Som rektor må du syte for at skulen har ein skriftleg rutine for når han skal gjennomføre skulebasert vurdering.

Som rektor må du syte for at den skriftlege rutinen inneheld elementa i spørsmål 1-7.

36

Rektor sitt ansvar:Som rektor skal du syte for at skulen set i verk endringar og set inn nødvendige tiltak i tråd med konklusjonane frå den skulebaserte vurderinga.

Dette gjeld ikkje for en-keltvedtak om teiknspråk og punktskrift; då er det fylkeskommunen som er klageinstans, jf. opplærings-lova § 15-2.

Hugs at person-

opplysningar er unnateke offentleg innsyn!

37

Framlegg til rektor: Generell mal for enkeltvedtak

Unnateke offentleg innsyn: Offl § 13, jf. fvl § 13.1.1

Enkeltvedtak om …. for (namn)

Elevens namn og fødselsårEg viser til møtet/brevet/søknaden/oppmodinga som vart sendt (dato), der det kom fram at ( fyll inn ei kort tilvising til kva du skal gjere enkeltvedtak om).

Godkjenning eller avslagHer må du seie noko om kva vedtaket gjeld og kva som er resultatet i saka:Du må seie noko om kva du konkret har gjort vedtak om, innhaldet i retten, eventuell organisering, omfang av retten, andre tiltak og anna som er relevant.

Rettsleg grunnlagHer må du vise til lova eller forskrifta som er aktuell i denne saka. Vi rår til at du tek med sitatet frå regelverket, med paragrafnummer, til dømes opplæringslova § 5-1. Du kan gjerne forklare kva reglane tyder, om det kan vere vanskeleg å forstå.

Dersom du har gjort eit vedtak om spesialundervisning, kan du til dømes forklare det slik:

I opplæringslova § 5-1 står det: «Sett inn sitat frå lova»

SaksforholdHer må du skrive kva som er fakta i saka, det vil seie at du gjer greie for kva som er

grunnlaget og kva som er skjedd til no i saka. Du må også vise til sentrale

dokument, til dømes at det er utarbeidd ei sakkunnig vurdering i saker om

spesialundervisning, eller at de har kartlagt eleven i saker om særskilt

språkopplæring. Innhaldet i og kva dokumenta tyder, skal du kome nærare inn på i

sjølve grunngjevinga for vedtaket.

VurderingDu må grunngje kvifor du godkjenner eller avslår å gje eleven ein rett. Dersom du har godkjent, må du grunngje kvifor eleven får akkurat det tilbodet.

KlagerettVi føreslår at du forklarer klageretten slik:Du kan klage på dette vedtaket. Dersom du vil klage, er fristen tre veker frå du har motteke vedtaket. Klagen må vere skriftleg og du bør grunngje kvifor du vil klage. Du sender klagen til skulen ved rektor. Dersom skulen ikkje er samd i klagen din, vil vi sende den til Fylkesmannen i fylket, som er endeleg klageinstans.

Du har, med nokre unntak, rett til å sjå dokumenta i saka. Dersom du alt har fått alle dokumenta i saka, skal skulen opplyse om det.

Dersom foreldra/eleven bruker fullmektig, må du

som rektor be om skriftleg fullmakt

dersom vedkomande ikkje er advokat.

Du kan la ein advokat eller ein annan fullmektig hjelpe til og representere deg på alle trinn i saka. Ein annan fullmektig kan vere ein kven som helst myndig person eller ein organisasjon som du er medlem av.

Fristen for å klage på eit enkeltvedtak er fastsett i forvaltningslova §§ 28 og 29. Regelverket for å sjå dokument i saka finn du i forvaltningslova §§ 18 og 19. Forvaltningslova § 12 seier at du kan bruke ein fullmektig .

Med helsing

Rektor NNKopi:

38

39

Sjekkliste på bakgrunn av kontrollspørsmåla i FNT

Skulen sitt arbeid med elevane sitt utbyte av opplæringa

• Som rektor må du ha eit system som sikrar at undervisningspersonalet knyterinnhaldet i opplæringa til kompetansemål i fag ved til dømes gjennomgang ogdiskusjon av kompetansemåla og innhaldet i opplæringa, oppfølging av lokaleplanar, observasjon av lærarar o.l.

• Som rektor skal du sikre at undervisningspersonalet varetek elevane sin rett til åkjenne til mål for opplæringa, kva som blir vektlagt i vurdering av elevane sinkompetanse og kva som er grunnlaget for vurderinga.

• Som rektor må du syte for at opplæringa ved skulen samla sett dekkjer allekompetansemåla i læreplanane og dei individuelle måla fastsette i IOP-ar.

• Som rektor skal du syte for at det blir utarbeidd IOP så snart ein elev har fåttenkeltvedtak om spesialundervisning.

• Som rektor må du sikre at skulen syter for at innhaldet i IOP-en samsvarer medenkeltvedtaket.

• Som rektor må du syte for at undervisningspersonalet utarbeider mål foropplæringa der IOP-en inneheld avvik frå læreplanen i fag.

• Som rektor må du syte for at skulen har ein skriftleg implementert rutine for åsikre at IOP-ar blir samordna med den ordinære opplæringa.

• Som lærar skal du informere elevane om kompetansemåla i læreplanane ogeventuelle mål fastsette i IOP.

• Som lærar skal du gjere eleven kjent med kva som blir vektlagt i vurderinga avhans/hennar kompetanse. På trinn med karakter inneber dette å gjere elevenkjent med kva som skal til for å oppnå dei ulike karakterane.

• Som lærar skal du syte for at elevane under opplæringsprosessen fårtilbakemeldingar på kva dei meistrar i faga, gjennom bruk av blant anna jamlegeundervegsvurderingar.

• Som lærar må du syte for å gje eleven tilbakemeldingar på kva han/ho kan gjerefor å auke kompetansen sin.

• Som lærar må du syte for at eleven får høve til å vurdere eige arbeid, eigenkompetanse og eiga faglege utvikling.

• Som rektor må du syte for at skulen har ein skriftleg implementert rutine somsikrar at eleven sin rett til halvårsvurdering og eventuell årsrapport blir oppfylt.

• Rutinen må sikre at halvårsvurderinga gjev informasjon både om den noverande kompetansen eleven har og kva eleven kan gjere for å auke kompetansen sin. Rutinen må sikre at årsrapporten inneheld ei vurdering av utviklinga til eleven ut frå måla i IOP-en.

• Som rektor må du syte for at faglærarane gjennomfører halvårsvurderingar foralle elevane, også for elevar med spesialundervisning.

• Som rektor må du syte for at skulen har ein implementert skriftleg rutine somsikrar at lærarane jamleg vurderer om eleven har tilfredsstillande utbyte avopplæringa.

• Som rektor må du syte for at lærarane vurderer om eleven kan få eittilfredsstillande utbyte ved å gjere tilpassingar innanfor den ordinære opplæringa.

• Som lærar pliktar du å varsle rektor dersom det er mistanke om at ein elev ikkjehar tilfredsstillande utbyte av den ordinære opplæringa.

• Som rektor har du ansvar for at skulen så raskt som råd set inn tiltak som gjerat eleven får eit tilfredsstillande utbyte av opplæringa.

• Som rektor må du syte for at skulen har ein skriftleg rutine for vurdering avbehov for spesialundervisning.

• Som rektor må du syte for at alle lærarane er kjende med plikta til å melde fråtil deg, og ha ein rutine som viser når og korleis læraren skal melde frå om eitmogleg behov for spesialundervisning.

• Som rektor har du plikt til å setje i gang nødvendige undersøkingar for å finne utom eleven har rett til spesialundervisning.

• Som rektor må du syte for at skulen har ein rutine for korleis slike meldingar/førespurnader om behov for spesialundervisning skal følgjast opp.

• Som rektor skal du syte for at skulen kartlegg minoritetsspråklege elevar sinenorskferdigheiter før det blir gjort enkeltvedtak om særskilt språkopplæring.

• Som rektor må du syte for at skulen har ein skriftleg implementert rutine somsikrar at det også blir gjort ei vurdering av om ein elev, i tillegg til særskiltopplæring i norsk, har behov for morsmålsopplæring, tospråkleg fagopplæringeller båe delar.

• Som rektor må du syte for at elevar med særskilt språkopplæring får jamlegekartleggingar av norskferdigheitene sine undervegs i opplæringa.

40

41

Forvaltningskompetanse (avgjerder om særskilt tilrettelegging)

• Som rektor skal du syte for elevar/foreldre blir varsla før du kan gjere enkeltvedtakom avvik frå det ordinære opplæringstilbodet. Du kan sjå bort frå dei tilfella dereleven og foreldra allereie har uttalt seg i saka, til dømes i ein søknad.

• Som rektor må du syte for at førehandsvarselet gjer greie for kva saka gjeld, ogviser til det rettslege og faktiske grunnlaget for det varsla enkeltvedtaket.

• Som rektor må du syte for at skulen hentar inn samtykke frå foreldre / elevarover 15 år før eleven blir meldt til PPT.

• Som rektor må du syte for at skulen har ein skriftleg rutine som sikrar at eleven/foreldra får høve til å uttale seg om innhaldet i den sakkunnige vurderinga førenkeltvedtak blir gjort.

• Som rektor skal du alltid gjere enkeltvedtak om spesialundervisning etter atsakkunnig vurdering er gjennomført - også dersom du avslår å gjespesialundervisning.

• Når du som rektor ikkje følgjer det PPT tilrår i den sakkunnige vurderinga, må dugrunngje kvifor du likevel meiner at eleven får eit opplæringstilbod som oppfyllerretten til spesialundervisning.

• Ved utforminga av enkeltvedtaket må du som rektor passe på å oppfylle kravet iforvaltningslova til saksbehandlinga ved enkeltvedtak.

• Som rektor må du alltid grunngje enkeltvedtaket, og opplyse om klagereglane iforvaltningslova og partane sin rett til å sjå dokumenta i saka.

• Som rektor må du i enkeltvedtaket om godkjenning av spesialundervisning− sikre at det står kor mange timar med spesialundervisning eleven skal ha. Det

må også gå fram dersom det blir gjort avvik frå fag- og timefordelinga.− gjere greie for innhaldet i spesialundervisninga. Det må stå kva slags fag

spesialundervisninga omfattar, om det skal gjerast avvik frå læreplanverket og eventuelt kva for avvik dette er.

− seie noko om korleis spesialundervisninga skal organiserast.− seie kven som skal gje spesialundervisninga.

• Som rektor må du syte for at det blir gjort enkeltvedtak om punktskriftsopplæringm.m. dersom eleven har behov for slik opplæring.

• Som rektor må du syte for at det alltid blir utarbeidde ei sakkunnig vurderingfør du gjer vedtak om punktskriftsopplæring m.m.

• Som rektor må du syte for at det går fram av enkeltvedtaket ompunktskriftsopplæring kva slags opplæring som er rekna som nødvendig foreleven.

• Som rektor skal du alltid gjere enkeltvedtak om særskilt språkopplæring, bådedersom du godkjenner særskilt språkopplæring og dersom du avslår

• Som rektor må du i enkeltvedtaket om særskilt språkopplæring sikre:− at det går fram kva slags særskilt språkopplæring eleven skal ha; særskilt

norskopplæring, og/eller tospråkleg fagopplæring / opplæring i morsmål− at det står kor mange timar med særskilt språkopplæring eleven skal ha− at det går fram kva for ein læreplan i norsk som skal brukast for eleven.− at det blir opplyst om kvar den særskilte språkopplæringa skal gjevast− at det blir for klart korleis opplæringa skal gjevast, medrekna krav til

kompetanse hjå undervisningspersonalet− at det går klart fram korleis den særskilte språkopplæringa skal organiserast− at det går klart fram dersom den særskilte språkopplæringa skal organiserast

som eit særskilt opplæringstilbod for nytilkomne elevar (innføringstilbod), og at det er vurdert at innføringstilbod er til elevens beste

− at det går fram om det er godkjent eventuelle avvik frå fag- og timefordelinga− at det går fram om eleven eventuelt skal følgje ordinær opplæring i enkelte fag

• Som rektor må du gjere enkeltvedtak om opphøyr av den særskiltespråkopplæringa når det undervegs blir vurdert at ein elev kan overførast tilordinær opplæring .

• Som rektor må du syte for at det blir gjort enkeltvedtak om teiknspråkopplæringdersom eleven har behov for slik opplæring.

• Som rektor må du syte for at det alltid blir utarbeidde i sakkunnig vurdering førdu gjer enkeltvedtak om teiknspråkopplæring.

• Som rektor må du i enkeltvedtaket om teiknspråkopplæring:− seie noko om korleis teiknspråkopplæringa skal organiserast. Dersom

opplæringa skal leggjast til ein annan skule enn nærskulen, må dette grunngjevast og gå fram av enkeltvedtaket. Det bør også gå fram kva slags gruppestorleik som er fagleg forsvarleg.

− Gjere greie for kva slags kompetanse som er nødvendig for at teiknspråkopplæringa for eleven skal bli forsvarleg.

42

43

Skulebasert vurdering

• Som rektor må du syte for at skulen vurderer kva for kjelder og data som skaldanne grunnlag for den skulebaserte vurderinga.

• Som rektor må du syte for at skulen bruker kunnskapsgrunnlaget til å vurdereom elevane har nådd måla i læreplanverket.

• Som rektor må du syte for at det kunnskapsgrunnlaget skulen har valt ut, errelevant for den skulebaserte vurderinga.

• Som rektor skal du syte for skulen vurderer om konklusjonane i denskulebaserte vurderinga tilseier endringar i organiseringa, tilrettelegginga oggjennomføringa.

• Som rektor skal du syte for at skulen set i verk endringar og set inn nødvendigtiltak i tråd med konklusjonane frå den skulebaserte vurderinga.

• Som rektor må du syte for at det er brei og representativ medverknad vedgjennomføringa av den skulebaserte vurderinga.

• Som rektor må du syte for at skulen har ein skriftleg rutine for når han skalgjennomføre skulebasert vurdering.

Telefon 23 30 12 00www.utdanningsdirektoratet.no Utgitt november 2013

Oppdatert oktober 2014

Mag

nolia

des

ign

as