AHLAK

FELSEFESİ

AHLAK; İnsanların bir toplum içinde uyumluyaşamaları için kendilerine göre belirledikleriilkelerin tümüdür.

AHLAK FELSEFESİ ; Ahlakın ne olduğunu, ahlakidavranışın nasıl oluştuğunu, insandavranışlarının temellerini, iyi ve kötüeylemlerin nedenlerini, ahlaki eylemlerinamacını, ahlaki davranışların olmasını sağlayantemel ilkelerin yapısını ve özünü inceleyenfelsefenin bir alt disiplinidir.

AHLAK FELSEFESİNİNTEMEL KAVRAMLARI

İYİ; Toplumca yapılması istenilen, arzu edilenşeydir.

KÖTÜ; Toplumca yapılması istenilmeyen, arzuedilmeyen şeydir.

ÖZGÜRLÜK; İnsanın, aklını ve iradesinikullanarak doğru olduğunu düşündüğü eylemve davranışları bilinçli olarak seçebilmesidir.

SORUMLULUK; İnsanın özgürce yaptığıeylemlerin sonuçlarını üstlenmesidir.

ERDEM; İyiyi yapmaya yönelmedir. Ahlakibakımdan sürekli iyi olma eğilimidir.

VİCDAN; Eylem ve davranışlarımızı ahlaki yöndendeğerlendiren yeti, içimizdeki bir çeşitmahkemedir.

AHLAK YASASI; Kişinin eylemlerini yönlendiren,düzenleyen, sınırlayan genel kurallardır.

AHLAKİ KARAR; Kişinin ahlaki değerleri uygun olarakhür iradesiyle verdiği karardır.

AHLAKİ EYLEM ; Ahlak yasasına uygun, özgürce,herhangi bir çıkar gözetmeden eylemdebulunmaktır.

ÖDEV; İnsanların gerçekleştirmekten sorumluolduklarını hissettikleri veya hissetmeleri gerekendavranıştır.

Gelin bu kavramları daha da somutlaştıralım

’’Yoksul bir kişiye yardım etme’’ davranışında,

•Yardım etme İyi

•Yardım etmeme Kötü

•İkisinden birini seçme Özgürlük

•Bu gücü kullanma yada kullanmamanındoğuracağı sonucu üstlenme

Sorumluluk

•Yardım etmeye yöneliş Erdem

’’Yoksul bir kişiye yardım etme’’ davranışında,

•Yardım etmelisin şeklindeki buyruk Ahlak yasası

• Buna uyarak yardım etmeyi isteme Ahlaki karar

•Yardım etmeyi gerçekleştirme Ahlaki eylem

•Yardım etmemenin kötü olduğunu gösteren güçVicdan

İnsan eylemlerinin kendisine

yöneldiği bir amacı var mıdır?

İnsan ahlaki eylemlerde

bulunurken gerçekten özgür

müdür?

Ahlak yargıların niteliği nedir?

Kişi vicdanı karşısında evrensel

ahlak yasası var mıdır?

Ahlak felsefesinin temel problemleri

AHLAKİ EYLEMİNAMACINEDİR?

A) AHLAKİ EYLEMİNAMACI MUTLULUKTUR

B) SOKRATES:

A) İnsanMutlu olmak için yaşar.

B) Mutluluğa götüren iki koşul vardır.

C) Bilgi ve erdem. Bilgi erdemi, erdemde demutluluğu getirir. Kötülük ise

bilgi eksikliğinden kaynaklanır.Çünkü kimse bilerek kötülük yapmaz

PLATON; Mutluluk bilgiyle gelir. Ancak insanımutluluğa götüren bilgi, sıradan dünyevibilgi değildir; o idealar dünyasının en yüksekideası olan iyi ideasının bilgisidir. Bilgelik iyiidesine ulaşmakla elde edilir.

ARİSTOTELES ; İnsan mutlu olmak için aklınıkullanarak, aşırılıktan kaçmalı, ölçülüolmalıdır. Erdem ölçülü olmak ilemümkündür. Ölçülü olmak, akıl yoluyla ikiaşırı ucun ortasında yer alanı seçmekdemektir.

FARABİ ; Ahlakın amacı mutluluktur. Enyüksek iyi erdemdir. Erdemli olmakmutlu olmaktır. Erdemli olmak içinbilgili olmak gerekir. Akıl sahibi olaninsan bilgiyle ve aklıyla iyi ve kötününayrımını yapabilir. İyi ve mutluluk aynışeydir. Tanrının bilgisiyle insan hemiyiye hem mutluluğa ulaşır. Zorunluvarlık sırf iyiliktir. Ondan daima iyilikgelir. O iyiliğin kaynağıdır.

B)AHLAKİ EYLEMİNAMACI HAZDIR.

ARİSTİPPOS ; Tüm eylemlerin amacı, en yüksekdeğer ve iyi olan hazdır. Bedensel hazzaerişen kişi mutlu olur. Bütün insanlar hazzıelde edip acıdan kaçınmalıdırlar.

EPİKUROS ; En yüksek iyi hazdır. Ahlakieylemin amacı hazdır, ancak bu haz bedenseldeğil ruhsal hazdır. Bedensel hazlar hiçbirzaman tam olarak doyurulamadıklarındaninsana acı verirler. Oysaki bilgelik ruhudengede tutarak mutlu eder.

C)AHLAKİ EYLEMİNAMACIÖDEVDİR

KANT ;

Ahlaki eylemin amacı mutluluk değilödevdir. Ödev ise bütün insanlar içingeçerli olan ahlak yasalarına uyguneylemde bulunmaktır. İyiyi istemeködevdir . Bir eylem, çıkar vebeklentilerin dışında ödev duygusuylayapılıyorsa ahlakidir. Ahlak yasası olanödevdir ve kaynağı ise vicdandır.

D)AHLAKİ EYLEMİNAMACI HAZVE FAYDADIR.

BENTHAM ; İnsan doğası gereği acıdan kaçar,hazza yönelir, mutluluğa erişmek ister. Ne kihaz verir o yararlıdır, ne ki yararlıdır o iyidir.Bireysel hazlar önemli değildir, toplumsalhazlar değerlidir. En yüce haz olabildiğinceçok sayıda insana en yüksek düzeyde faydasağlayan hazdır.

MİLL ; Ahlaki eylemin amacı haz ve faydadır.Mutluluk sağlayan yalnızca faydadır.Mümkün olduğu kadar çok sayıda insanınyararı gözetilmelidir.

D)AHLAKİ EYLEMİNAMACI KAYITSIZLIKTIR.

ANTİSTHENES ve DİOGENES ;

Hazzı kötü olarak gören bu düşünürlerdünyada hiçbir şeye aldırış etmemeyikendilerine ilke edinmişlerdir. Dünyanimetleri, lüks, şöhret ve haz peşinde koşmakerdemsizliktir. Dünya nimetlerine kayıtsızlıkerdem ve mutluluğu getirir. Diogenes “Güneşime engel olma başka ihsan istemem”demiştir.

E)AHLAKİ EYLEMİNAMACIÖZGÜRLÜKTÜR

JEAN PAUL SARTRE ; Ahlaki eylemin biricikamacı özgürlüktür. İnsan, dünya içindekaybolmuş ve atılmış olarak saçma bir yaşamsürmektedir. Tanrı’nın varlığını kabuletmediği için insanın belirlenmiş bir özü, yanikaderi de yoktur. İnsan kendini bu dünyadaöz’süz olarak bulur. Fakat kendi özünügerçekleştirebilecek özgürlüğe ve olanağasahiptir. Özgürlük ancak sorumlulukyüklendiğinde olanaklı olur. Tüm eylemlerininsorumluluğunu üzerine alabilen birey özgürolabilir.

AHLAKİ EYLEMDEÖZGÜRLÜK

FATALİZM (KADERCİLİK)

İnsan ahlaki eylemlerde bulunurken özgürdeğildir. Çünkü evrenin gidişatına ve insanyaşamına ilişkin herşey Tanrı tarafındanbelirlenmiştir. İnsanın yaşadığı hiçbir şeykendi seçiminin ürünü değildir. Hiçbir şeyTanrının çizdiği kaderin dışına çıkamaz. Bukaderin değiştirilmesi mümkün olmadığı içinözgürlük yoktur.

LİBERTERYANİZM (ÖZGÜRLÜKÇÜLÜK)

Ahlaki eylemden söz edebilmemiz içinözgürlüğün gerekli koşul olması gerekir.İnsan ahlaki eylemde bulunurken özgürdür veözgür olmalıdır.

Otorite ve kural insanın özgürlüğünükısıtlıyorsa ortadan kaldırılmalıdır.

İnsanın eylem ve davranışlarında hiçbirtoplumsal etkinin olmaması gerekir.

Ahlaki eylemde bulunurken başkasınınözgürlüğüne zarar verilmemelidir.

DETERMİNİZM ;

İnsan ahlaki eylemlerde bulunurkenözgür değildir. Ahlaki eylemlerpsikolojik, toplumsal ve diğer etkenlertarafından belirlenir. Bu anlayışa göreinsan adeta “rüzgarın önündeki yaprak”gibidir. İnsanın hiçbir iradesi yoktur.İnsan kararlarını alırken, içindebulunduğu koşulların etkisindedir. Bukoşullar serbest karar vermeyi önler.

İNDETERMİNİZM ;

İnsan ahlaki eylemlerde bulunurkenözgürdür. Ahlaki eylemler hiçbir koşulabağlı değildir. İnsan eylemlerdebulunurken veya ahlaki karar alırkenyalnızca kendi iradesine dayanır.Özgürlük beraberinde sorumluluğu dagetirir.

OTODETERMİNİZM; (AHLAKİÖZERKLİK)

Davranışı belirleyen sınırlandıran bazıetkenler olsa da insanın ahlakieylemlerde bulunurken özgürolabileceğini savunur. İnsan bilgi vedeneyimleriyle, kendini gerçekleştirereközgürleşebilir. Ahlaki özerklik, insanıneylemde bulunurken neyin iyi neyin kötüolduğu konusunda kendi ahlaksaldeğerlerini belirleyebilme özgürlüğünüifade eder.

EVRENSELAHLAKYASASIVARMIDIR?

Yaşayan ve gelecekte yaşayacak tüminsanların vicdanında karşılık bulacakevrensel bir ahlak yasasının olanaklıolup olmadığı tartışmaları, etiğingündemini hemen her yüzyılda meşguletmiş bir sorundur. Bu soruya evrenselahlak yasası VARDIR ve evrensel ahlakyasası YOKTUR diye iki ayrı cevapverilmiştir.

A-) EVRENSEL AHLAK YASASININ VARLIĞINIREDDEDENLER;

- HazAhlakı (Hedonizm): Aristippos, Epikuros

- Bencillik (Egoizm), (T.Hobbes)

- Anarşizm, (Proudhon, Bakunin, Kropotkin)

- Nihilizm; Nietzsche

- Egzistansiyalizm (Varoluşçuluk); j.P.Sartre

- Pragmatizm (Bireysel Faydacılık)

B-) EVRENSEL AHLAK YASASININ VARLIĞINIKABUL EDENLER;

- Evrensel ahlak yasasını subjektif (öznel)temele bağlayanlar (Bentham, Mill,Bergson)

- Evrensel ahlak yasasını objektif (nesnel)temele bağlayanlar (Sokrates, Platon,Aristoteles, Farabi, Spinoza, Kant,Mevlana)

A-) EVRENSEL AHLAK YASASININ VARLIĞINIREDDEDENLER;

1-) HEDONİZM ( HAZAHLAKI)

- Ahlaki eylemin amacını hazda görenöğretilerin genel adıdır. İnsan eylemlerihazza yöneliktir. Haz veren her şey iyi, acıveren her şey kötüdür. Bu yaklaşım kişidenkişiye değişen (öznel) hazların olduğunukabul ederek evrensel ahlak yasasını kabuletmez. Gerek bedensel gerek düşünselhazlar görelidir.

2-) EGOİZM ( BENCİLLİK);

İnsan kendini koruma ve sevme güdüsüne sahipbir varlıktır. Bu güdüler insanı kendi çıkarı içinmücadele içinde olması sonucunu doğurur.Bu güdülerden dolayı bencil bir varlıktır.Yaşamda en yüksek iyi, kişinin kendisi içinolanaklı tüm doyumları sağlamasından,arzularını, ihtiyaçlarını karşılamasından vehedeflerini gerçekleştirmesinden meydanagelir. Bu yüzden evrensel bir ahlak yasasıolmaz.

3-) ANARŞİZM;

Ahlak, din, hukuk ve devletin insanözgürlüğünü kısıtlayan kurumlar olduğunusavunur. Baskı ve otorite olmadan sınırsızlıkiçinde davranış daha değerlidir. Ahlak yasalarıinsanın eylemlerini kısıtladığından ortadankaldırılması gerekir. Bu nedenle evrensel birahlak yasası olamaz. Eğer ahlak yasası varsaözgürlüğü kısıtladığından ahlaki eylemdensöz edilemez. Bu yüzden ahlak yasalarıyıkılmalıdır.

4-) NİHİLİZM; (Nietzsche)

Var olan görüşlere, değerlere, düzene karşıçıkan, hiçbir değer tanımayan yaklaşımdır.Nietzsche ‘ye göre bu evren güçlü olmaisteğinin egemen olduğu bir evrendir. İnsaniçin mutluluk güçlü olmakta yatar. İnsandakigüçlü olma arzusu en yüksek ahlaki değerdir.Güçlü insan üstün insandır. Üstün insanınvarlığı için sürü insanlar çaba harcamalıdır.Yaşamın temelinde güçlü olma isteği varsa,eşitlik, toplumsal barış ve çıkarlarda uyumsöz konusu olamaz.

5-) EGZİSTANSİYALİZM; (VAROLUŞÇULUK)

Kişi kendi eylemlerinin değerini ortaya koyankişidir. Dolayısıyla ahlaki bakımdan insankendi eylemlerinin sorumlusudur. İnsan içinönceden belirlenmiş bir kader yoktur. Buanlayışa göre insan Tanrı tarafındanyaratılmadığından herkes için geçerli birahlak yasası yoktur. “İnsan kendini nasılyaparsa öyle olur” İnsanın doğuştan sahipolduğu iyi ve kötü yoktur. İnsan tüm değerlerikendisi yaratabilecek bir varlıktır. Budeğerler evrensel değil görelidir.

6-) PRAGMATİZM; (BİREYSEL FAYDACILIK)

Ahlaki değer davranışın sonucunda ortayaçıkan fayda ve zarara göre belirlenir. Hayattaen değerli olan eylem, verdiği iyilik veyayarardır. Kötülüğe ve zarara neden olaneylemler ahlaki değildir. Bireysel faydayıiyinin ölçüsü kabul eden bu yaklaşıma göreevrensel ahlak yasası yoktur.

B-) EVRENSEL AHLAK YASASININ VARLIĞINIKABUL EDENLER;

1-) Evrensel Ahlak Yasasını Öznel (Subjektif)Temele Bağlayanlar;

* FaydaAhlakı (Pragmatizm)Toplumsal fayda

* SezgiAhlakı

2-) Evrensel Ahlak Yasasını Nesnel (Objektif)Temele Bağlayanlar;

Sokrates, Platon, Aristoteles, Farabi, Spinoza,Kant