Upload
others
View
11
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
141
ÖzBu çalışma, fen bilgisi öğretmen adaylarının ışık ve ses konusuyla ilgili zihinsel mo-
dellerini incelemek amacıyla gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın örneklemini, 2014-2015 eğitim ve öğretim yılında Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Eğitim Fakültesinde öğrenim görmekte olan Fen Bilgisi 4. sınıf 39 öğretmen adayı oluşturmaktadır. Çalışmada yöntem olarak Durum Çalışması (Örnek Olay) kullanılmıştır. Veri toplama aracı olarak ışık ve ses ünitesinin ortaokul sınıflarının ortak kazanımlarını içeren 8 açık uçlu sorudan oluşan bir testten yararlanılmıştır. Elde edilen veriler nitel veri analizi olan içerik analizi yöntemiyle yorumlanmıştır. Öğretmen adaylarının açık uçlu sorulara verdikleri cevaplar kategorilere ayrılmıştır. Çalışma sonunda öğretmen adaylarının ışık ve ses kavramlarıyla ilgili birçok ve farklı zihinsel modellere sahip oldukları görülmüştür.
Anahtar Kelimeler: Fen Bilgisi Öğretmen Adayları, Zihinsel Model, Işık ve Ses, Du-rum Çalışması, İçerik Analizi.
An Analysis of Prospective Science Teachers’ Mental Models About Light and SoundAbstract
The purpose of this study is to examine prospective science teachers’ mental models related to issue of light and sound.After a test with a total of 8 open-ended questions were developed, the data was collected from senior 39 prospective science teachers’ at School of Education in Kahramanmaraş Sütçü ImamUniversity in Turkey in the academic year of 2014-2015. Case study was used in the current study. Data was collected using light and sound unit consisting of eight open-ended questions contained in the joint achievements of the junior class has benefited from a test. Study conducted with content analysis method. Prospective teachers' answers to open-ended questions were divided into categories. The results indicated that prospective science teachers’ it has been shown to have different mental models.
Keywords: Prospective Science Teachers, Mental Model, Light and Sound, Case Study, Content Analysis.
FEN BİLGİSİ ÖĞRETMEN ADAYLARININ IŞIK VESES KONUSUYLA İLGİLİ ZİHİNSEL MODELLERİNİN
İNCELENMESİ
*) Öğr.Gör.,HakkariÜniversitesiEğitimFakültesi,FenBilgisiABD (e-posta:[email protected]).
**)Doç.Dr.,AtatürkÜniversitesiKazımKarabekirEğitimFakültesi,FizikEğitimiABD (e-posta:[email protected]).
Emine UZUN (*)
İbrahim KARAMAN (**)
EKEV AKADEMİ DERGİSİ Yıl: 20 Sayı: 65 (Kış 2016)
142 / Emine UZUNDoç. Dr. İbrahim KARAMAN EKEV AKADEMİ DERGİSİ
GirişFenbilimlerieğitimiilebireylerhembilgiedinmektehemdeeldeettikleribubilgileri
günlükhayattakullanarakhayatıkolaylaştırmakadınabecerikazanmaktadırlar(YiğitveÖzmen,2006).Feneğitimininamacıaraştıran,sorgulayan,günlükhayatıylafenkonularıarasındabağlantıkurabilen,bilimindoğasınıtemelfenkavram,ilke,yasavekuramları-nıanlayarakuygunşekillerdekullanabilenbireylerinyetiştirilmesinisağlamaktır(MEB,2006).Fakatfenkonularınıngenelliklesoyutkavramlardanoluşmasıöğrencilerinzihin-lerindekarmaşıklığasebepolmaktadırvebudurumsonucuöğrencilerinfenkonularınıanlamalarıgüçleşmektedir.
Sonyıllardafenkonularınınanlaşılmasındayaşanılanzorluklarıenazaindirebilmekiçin eğitim alanında değişiklikler yapılmıştır. Bu değişiklikler sayesinde öğrencilerinderslereaktifkatılımlarısağlanaraköğrenmeyietkileyenfaktörlerinenazaindirilmesivebaşarınınartmasıhedeflenmiştir.Feneğitimindeöğrenmeyietkileyenfaktörlerdenbiridemodelvemodellemedir.Soyutolankavramlarınmodelleryardımıylasomutlaştırılması-nınöğrenmesürecineolumlukatkılarıolduğubirçokaraştırmatarafındankanıtlanmıştır(Güneş,GülçiçekveBağcı,2004;YiğitveÖzmen,2006;Örnek,2008;Köklü,2009;Ço-banveErgin,2013;ArslanveDoğru,2014).Birmodeloluşturulurkenbirdenfazladuyuorganıaynıandaçalışacağıiçinöğrenmeyiolumluyöndeetkileyenveakıldakalıcılığıartıranbirdurumdur(Gürdal,ŞahinveÇağlar,2001).
Feneğitimindemodellerdendiğindeaklailkgelenbilimselanlamtaşıyanmodellerdir(ÜnalveErgin,2006).Harrison, (2001)veTreagust’a, (2002)göre ise feneğitimindemodelleme,mevcut bilgilerden hareket ederek bir hedefi açık ve anlaşılır bir durumagetirmekiçinyapılanişlemlerbütünüdür,modellemesonundaortayaçıkanürünisemo-delolaraktanımlanır.Modelvemodellemeözelliklefenalanındasoyutolankavramlarıdoğruveanlaşılırbirşekildeaçıklayabilmekveöğrenenlerebilimseldüşünmeveçalışmabecerilerinikazandırmakiçinuzunyıllardırkullanılanbiryöntemdir(Güneşvd.,2004).Ayrıca,modelleröğrenmeortamındabirkavramınkolayanlaşılmasınıveanlaşılanlarındatestedilmesiiçinkullanılabilir(ÇiltaşveIşık,2012).
Feneğitimindemodellerkavramsalmodellerve zihinselmodellerolmaküzere ikibaşlıkaltındatoplanabilir.Kavramsalmodeller,bilimadamları tarafındankabuledilenvepaylaşılan,bilimselbilgilerleuygunolanmodellerdir(GünbatarveSarı,2005).Atommodelleri,ışığıntanecikvedalgamodelleri,güneşsistemimodeli,manyetikalançizgi-lerimodelibirerkavramsalmodellerdir.Zihinselmodelisebireylerinbirkavramlailgiliteorik yaklaşım olarak adlandırdıkları görselleştirmelerdir (Çiltaş ve Işık, 2012).Yanikişilerinzihinselmodellerikavramlarlailgiliduyguvedüşüncelerininneolduğunuyan-sıtır.Örnek’e(2008)göreisebirbireyinzihinselmodellerisessizbilgileriçermektedirvezihinselmodelsahiplerininbumodellerifarkındaolmadankullandıklarısöylenebilir.Birkonuhakkındaçizilenmodellerkişinintümeğitimhayatıboyuncahedefkonuylailgilibilgisinindışayansımasıdır(TreagustveColl,2001).Alanyazınincelendiğindefenbil-gisikonularınınyeraldığızihinselmodelincelemelerioldukçaazdır.
143FEN BİLGİSİ ÖĞRETMEN ADAYLARININ IŞIK VE SES KONUSUYLA İLGİLİ ZİHİNSEL MODELLERİNİN İNCELENMESİ
Fenkonularınıngenelliklesoyutkavramlariçerdiğibilinmektedir.Buçalışmadaor-taokulfenbilimleridersi5.6.7.8.sınıflarınınortakkonusuolanışıkvesesünitesiileilgilifenbilgisiöğretmenadaylarınınsahipolduklarızihinselmodellerinnasılolduğununmerakedilmesibizleribuaraştırmayaitmiştir.Muhakkakkiöğrencilerebukonudakika-zanımlarısağlayacakolanöğretmenlerindekonuhâkimiyetlerininolmasıgerekmektedir.Dolayısıylaöğretmenadaylarınınışıkveseskonusuylailgilizihinselmodellerininnasılolduğununönemibüyüktür.Ayrıcafenbilgisieğitimi lisansprogramındagenelfizik3dersindebukonularyeralmaktadır.Çalışmagrubundakiöğretmenadaylarınınbukonularhakkındaönbilgilerininolduğuvarsayılmıştır.
Çalışmanın AmacıBu çalışmanın amacı, fen bilgisi öğretmen adaylarının ışık ve ses konusuyla ilgili
zihinlerindenasılbirmodelesahipolduklarınıaraştırmaktır.Biröğretmeninsahipolduğuzihinselmodellerinöğrencilereaktarılırkendoğruaktarılmasınınönemibüyüktür.Sahipolunanzihinselmodellerinkalitesiveözellikleri,onlarınneyinasılöğrendiğininbirgös-tergesidir(ÜnalveErgin,2006).Buamaçdoğrultusundafenbilgisiöğretmenadaylarınınışıkveseskonusuylailgilisahipolduklarızihinselmodelleraraştırılacaktır.Fenbilgisimüfredatprogramınagöreışıkveseskonusu5.Sınıf7.Ünite:IşıkveSes;6.Sınıf7.Ünite:IşıkveSes;7.Sınıf5.Ünite:Işık;8.Sınıf4.Ünite:Ses.şeklindeortaokulunherkademesindebulunanveönemiolanbirkonudur.Busebeplefenbilgisiöğretmenadayla-rınınbukonuyuanlatmabiçimizihinlerindebulunanmodellerledeanlaşılabilir.
YöntemBuçalışma,incelenendurumuetraflıcatanımlamayıveaçıklamayıamaçlayanbetim-
selbirçalışmaolupözeldurumyöntemiileyürütülmüştür.Özeldurumyöntemi,gerçekhakkındaderinlemesinebilgiveren,bugerçeğiiçindebulunduğubağlamlayorumlayanve araştırılan gerçek hakkında kısa sürede çalışılmasına imkân sağlayan bir araştırmayöntemiolduğundan (Yin, 2003;Vural veCenkseven, 2005;Çepni, 2007) çalışmanındoğasınauygunolduğudüşünülmektedir.
Araştırmanın ÖrneklemiBu araştırmanın örneklemini, 2014-2015 eğitim - öğretim yılındaKahramanmaraş
SütçüİmamÜniversitesiEğitimFakültesindeöğrenimgörmekteolanFenBilgisi4.sınıföğretmenadaylarından39öğrencioluşturmaktadır.
Veri Toplama AraçlarıAraştırmakapsamındaöğretmenadaylarınınışıkveseskonusuileilgilizihinselmo-
dellerinitespitedebilmekamacıylaöğretmenadaylarınınbirkonudakiteorikbilgileriniortayaçıkaracaknitelikte sekizaçıkuçlu sorudan IşıkveSesKonusuZihinselModelTesti (ISZMT)veri toplamaaracıolarakgeliştirilmiştir.Böyleceöğretmenadaylarınınzihinlerindevarolanmodellertespitedilmişşimdiyekadargörmüşolduklarıışıkveseskonusuöğretimlerininetkisianlaşılmıştır.Zihinselmodeltestigeliştirilirkenfenbilgisimüfredatprogramıaraştırılmışve5.6.7.8.sınıffenbilgisimüfredatındavarolanışık
144 / Emine UZUNDoç. Dr. İbrahim KARAMAN EKEV AKADEMİ DERGİSİ
veseskonusuortakkazanımlarıylaoluşturulmuştur.AraştırmadakullanılanölçmearacıISZMT’niniçerikvekavramgeçerliğinisağlamakadınauzmangörüşünebaşvurulmuştur.Buaşamadafizikalanında2uzmanöğretimüyesive1uzmanfizikeğitimcisinetesttekisorularinceletilmişveuzmangörüşleridoğrultusundagereklidüzeltmeleryapılmıştır.
FenbilgisiöğretmenadaylarınınIşıkveSeskonusuZihinselModelTesti(ISZMT)sorularıaşağıdasunulmuştur:
1- Işıkkavramınıduyduğunuzdazihninizdeoluşanmodeliçizerekaçıklayınız?2- Işıknasılyayılır?Çizerekaçıklayınız?3- Işıkbirengellekarşılaştığındanasıldavranır?Çizerekaçıklayınız?4- Seskavramınıduyduğunuzdazihninizdeoluşanmodeliçizerekaçıklayınız?5- Sesnasılyayılır?Çizerekaçıklayınız?6- Sesbirengellekarşılaştığındanasıldavranır?Çizerekaçıklayınız?7- Işıkveseshangitürortamlardayayılır?Çizerekkarşılaştırınız?8- Işıkveseshızınıkarşılaştırarakzihninizdeoluşanbirmodelleaçıklayınız?Araştırmadahazırlananzihinselmodeltestisorularınınortaokulfenbilgisimüfredat
programınagörekarşılıkgelenkazanımlarayerverilmiştir.
Tablo 1.ISZMTSorularınınIşıkveSesÜnitesiKazanımlarınaGöreDağılımı
Soru KazanımlarMüfredattayeraldığısınıf
1. Işığınbirenerjitürüolduğunuifadeeder. 7.sınıf
2.Birkaynaktançıkanışığın,doğrularboyuncayayıldığınıfarkeder.Işığınsaydambirortamdanbaşkabirsaydamortamageçerkendoğrultudeğiştirdiğinikeşfeder.
5.sınıf
7.sınıf
3.
Bir kaynaktan çıkan ışığın, bir engelle karşılaşmadığı sürece heryönde yayılabileceğini belirtir. Işığın madde ile karsılaştığındayansıyabileceğinikeşfeder.Düzyüzeylerdenyansıyanışığınizleyeceğiyolutahmineder.Işığınhemkırıldığıhemdeyansıdığıdurumlaraörneklerverir.
5.sınıf
6.sınıf7.sınıf
4. Sesinbirenerjituruolduğunuifadeeder. 8.sınıf
5.
Sesinboşluktayayılamayacağınıifadeeder.Sesinkatı,sıvıvegazortamlardayayılabileceğinideneylerlegösterir.Sesinheryöndedalgalarhalindeyayıldığınıfarkeder.Sesdalgalarınınbelirlibiryayılmahızınınolduğunuvebuhızın,sesinyayıldığıortamınyoğunluğunabağlıolarakdeğiştiğiniifadeeder.
5.sınıf
6.sınıf8.sınıf
145FEN BİLGİSİ ÖĞRETMEN ADAYLARININ IŞIK VE SES KONUSUYLA İLGİLİ ZİHİNSEL MODELLERİNİN İNCELENMESİ
6.
Hangimalzemelerin sesin yayılmasını daha iyi önleyeceğini tahmineder.Farklıortamları,sesinyayılmasınıönleyebilmedereceleribakımındankarşılaştırır.Sesinbirengelilekarsılaştığındayansıdığınıdeneyilekeşfeder.
5.sınıf
6.sınıf
7.
Sesinhangiortamdayayılıpyayılamayacağınıtahmineder.Sesinyayılabilmesiiçinnedenmaddeselbirortamagerekolduğunu,ortamıntanecikliyapısıylaaçıklar.Işığınhızınınsaydambirortamdanbaşkabirsaydamortamageçerkendeğiştiğiniifadeeder.Sesdalgalarınınbelirlibiryayılmahızınınolduğunuvebuhızın,sesinyayıldığıortamınyoğunluğunabağlıolarakdeğiştiğiniifadeeder.Sesinfarklıortamlardakihızlarınıkarsılaştırır.
5.sınıf
6.sınıf
7.sınıf8.sınıf
8.
Farklıortamları,sesinyayılmasınıönleyebilmedereceleribakımındankarşılaştırır.Işığınbelirlibiryayılmahızınınolduğunuifadeeder.Işığınvesesinhavadakiyayılmahızlarınıkarsılaştırır.
5.sınıf
7.sınıf8.sınıf
Veri AnaliziBuçalışmadaneldeedilenverilernitelaraştırmalardakullanılaniçerikanaliziyön-
temiyleçözümlenmiştir. İçerikanalizinegöreönce toplananverilerkavramsallaştırılır,dahasonradaortayaçıkankavramlaragöremantıklıbirbiçimdedüzenlenirvebunagöreveriyiaçıklayantemalarınsaptanmasıgerekir(YıldırımveŞimşek,2013,s.259).Öğret-menadaylarınınveritoplamaaracındakihersoruyaverdiklericevaplarabakılaraksahipolduklarızihinselmodelleruzmangörüşüalınarakaraştırmacılar tarafındangeliştirilenkategorilereayrılarakanalizedilmiştir.Eldeedilenverileriçerikanaliziileyorumlanmış-tır.Dahasonraöğretmenadaylarınıncevaplarıbenzerlikvefarklılıklarınagöregruplan-dırılmıştır.Buşekildeöğretmenadaylarınınhersoruiçinsahipolduklarızihinselmodeltürübelirlenmişolacaktır.Ayrıcaöğretmenadaylarınınsahipolduklarızihinselmodelle-rinidahaetkilibirşekildeyansıtmakamacıyladoğrudanalıntılarayerverilmiştir.
BulgularÖlçmearacındaneldeedilensonuçlarınözellikleridikkatealınaraköğretmenadayla-
rınınsorularaverdiklericevaplarbenzerlikvefarklılıklarınagöresahipolduklarızihinselmodeltürününtespitedilmesiiçinverilerkategorizeedilmiştir.VeritoplamaaracıolanISZMT’dekisorularınIşıkkavramı,SeskavramıveIşıkveSeskavramkarşılaştırmalarıolmaküzere3bölümdeanaliziyapılmıştır.
146 / Emine UZUNDoç. Dr. İbrahim KARAMAN EKEV AKADEMİ DERGİSİ
Işık Kavramına Ait Zihinsel ModellerÖlçmearacındaışıkkavramıyla ilgiliverilencevaplarabakılaraköğretmenadayla-
rınınsahipoldukları4zihinselmodeltürüsınıflandırılmıştır.Bunlar:1-GüneşModeli,2-NoktasalModel,3-ÇizgiselModel,4-Mum-LambaModeli.
Belirtilenbumodelgruplandırmalarıaraştırmacılartarafındanbelirlenmiştir.Öğret-menadaylarınınverdiklericevaplarabakılaraköğretmenadaylarınınışıkkavramıileilgi-lizihinselmodeltürleriTablo2’deverilmiştir.Modellerkategorizeyapılırken2öğretmenadayınınışıkkavramıileilgilizihinselmodelininolmadığıanlaşıldığındansonuçlar37öğretmenadayıüzerindedeğerlendirilmiştir.
Güneş Modeli:Ölçmearacındakisonuçlarabakıldığındaışıkkavramınıngüneşşek-linebenzetildiğigörülmektedir.Bunagöreışıkkavramıöğretmenadaylarınınzihnindegüneşebenzemektedir.Busoruyaverilencevaplarabakıldığındaöğretmenadaylarının%35’ininbuzihinselmodelesahipolduğugörülmektedir.
Çizgisel Model:Bumodelışıkkavramınısadeceçizgidenoluştuğunuifadeeder.Öğ-retmenadaylarınınzihinselmodellerinegöreheryöndeyayılandüzçizgilerışıkkavra-mınıoluşturanmodellerdir.Verilencevaplaragöreöğretmenadaylarının%21’iışıkkav-ramınıbuşekildemodellemişlerdir.
Mum- Lamba Modeli: Işık kavramına ait sonuçlara göre lamba veyamum, ışığıanlatankavramlardır.Öğretmenadaylarınınsahipolduklarızihinselmodellerebakıldı-ğındamumveyalambanınışıkkavramınıanlatankavramlarolduğudüşünülmektedir.Buşekildeışıkkavramımumveyalambadançıkanışıkışınlarıolaraktanımlanmaktadır.Bumodelesahipöğretmenadaylarının%21oranındaolduğugörülmektedir.
Noktasal Model:Öğretmen adaylarının zihinlerinde oluşan ışık kavramının noktaşeklindemodellediklerigörülmektedir.Bumodelesahipöğretmenadayları ışıkkavra-mıylailgilinoktasalbirkaynaktançıkanışıkışınlarınınolduğunumodellemişlerdir.Nok-tasalmodeltürüneaitcevaplar%18olarakgörülmektedir.
147FEN BİLGİSİ ÖĞRETMEN ADAYLARININ IŞIK VE SES KONUSUYLA İLGİLİ ZİHİNSEL MODELLERİNİN İNCELENMESİ
Tablo 2.ÖğretmenAdaylarınınIşıkKavramınaAitZihinselModelleri
9
Tablo 2. Öğretmen Adaylarının Işık Kavramına Ait Zihinsel
Modelleri
1.soru 2.soru 3.soru f %
Gün
eş M
odel
i
13
35
Çiz
gise
l Mod
el
8 21
Mum
-Lam
ba M
odel
i
9
21
Nok
tasa
l Mod
el
7 18
148 / Emine UZUNDoç. Dr. İbrahim KARAMAN EKEV AKADEMİ DERGİSİ
Ses Kavramına Ait Zihinsel ModellerÖğretmenadaylarınınISZMTölçmearacı4.5.ve6.sorulardakiseskavramınaait
verdiklericevaplarabakıldığında3zihinselmodeltürüaraştırmacılartarafındankatego-rizeedilmiştir.Bunagöreseskavramınınzihinselmodellerişuşekildedir:1-DalgasalModel,2-SesKaynağı(MüzikAleti)Modeli,3-İnsanModeli.
ÖğretmenadaylarınınverdiklericevaplarabakılarakoluşturulanbuzihinselmodellerTablo3’tesunulmuştur.Ölçmearacındaneldeedilenbilgileregöre5öğretmenadayınınseskavramıylailgilimodelçizmediklerigörülmüştür.Sonuçlarverilirkenbu5öğrenci-nin sonucudikkatealınmamıştır.Araştırmaseskavramıyla ilgili34öğrenciüzerindendeğerlendirilmiştir.
Ses Kaynağı (Müzik Aleti) Modeli:Bumodelseskavramınıbirkaynağabağlıola-rakoluştuğunuifadeeder.Öğretmenadaylarınınzihinselmodellerinegöreseskaynaklarımüzikaleti,korna,radyov.b.olabilir.Öğretmenadaylarıbumodeltürünegöreseskavra-mınıbirkaynaktançıkansesdalgalarışeklindemodellemişlerdir.Araştırmadabumodeltürünesahipolanöğretmenadayları%38olarakgörülmektedir.
Dalgasal Model:Buzihinselmodelesahipolanöğrencilerseskavramınıhiçbirkay-nakgöstermedensadecedalgalarlaifadeetmişlerdir.Bumodelleöğretmenadaylarıseskavramınıdalgalarolarakmodellemişlerdir.Öğretmenadaylarının%32’sininbumodeltürünesahipolduklarıölçmearacındaneldeedilenverilerebakılarakbelirlenmiştir.
İnsan Modeli:Tablo3’tendeanlaşılacağıüzerebumodelesahipolanöğrencilerseskavramınımodellerkeninsanfigürünükullanmışlardır.Ayrıcaöğretmenadaylarıinsanınduymaorganıolankulakfigürünüdekullanarakseskavramınımodellemişlerdir.İnsanıbirseskaynağıolaraktanımlayanvekulağıdasesiduymasıolarakmodelleyenöğretmenadaylarınınoranı%29’dur.
9
Tablo 2. Öğretmen Adaylarının Işık Kavramına Ait Zihinsel
Modelleri
1.soru 2.soru 3.soru f %
Gün
eş M
odel
i
13
35
Çiz
gise
l Mod
el
8 21
Mum
-Lam
ba M
odel
i
9
21
Nok
tasa
l Mod
el
7 18
149FEN BİLGİSİ ÖĞRETMEN ADAYLARININ IŞIK VE SES KONUSUYLA İLGİLİ ZİHİNSEL MODELLERİNİN İNCELENMESİ
Tablo 3. ÖğretmenAdaylarınınSesKavramınaAitZihinselModelleri
11
Tablo 3. Öğretmen Adaylarının Ses Kavramına Ait Zihinsel
Modelleri
4. soru 5.soru 6.soru f %
Ses K
ayna
ğı (M
üzik
Ale
ti) M
odel
i
13
38
Dal
gasa
l Mod
el
11
32
İnsa
n M
odel
i
10
29
IĢık ve Ses Kavramlarının KarĢılaĢtırıldığı Zihinsel
Modeller
150 / Emine UZUNDoç. Dr. İbrahim KARAMAN EKEV AKADEMİ DERGİSİ
Işık ve Ses Kavramlarının Karşılaştırıldığı Zihinsel ModellerÖlçmearacındaki7.ve8.sorularışıkveseskavramlarınınkarşılaştırmasınınyapıl-
dığısorulardır.Sorulardaneldeedilenverilerebakıldığındaöğretmenadaylarınınzihin-lerindeışıkveseskavramlarınınkarşılaştırıldığımodeller3farklıtürdegörselleştirilmiş-tir.Verilerincelendiğinde8öğretmenadayınınbusorularacevapvermemesinedeniylesonuçlar31öğretmenadayıüzerindendeğerlendirilmiştir.Öğretmenadaylarınınışıkveseskavramlarınınkarşılaştırıldığısorularaaitzihinselmodelkategorilerişuşekildedir:1-Araçmodeli,2-Doğa(Şimşek-Gökgürültüsü)modeli,3-Dalga-Çizgimodeli.
Dalga-Çizgi Modeli:Bumodelileöğretmenadaylarıışıkveseskavramlarınıkarşı-laştırırkendalgaveçizgimodelinikullanmışlardır.Bunagöredalgaseskavramınıbelir-tirkençizgideışıkkavramınıbelirtmektedir.Tablo4’tedegörüldüğügibiçizgidalgadandahahızlıdırsonucuöğretmenadaylarıtarafındanbelirtilmiştir.Bumodelesahipöğret-menadaylarının%41olduğugörülmektedir.
Doğa (Şimşek- Gök gürültüsü) Modeli:Bumodelesahipolanöğretmenadaylarıışıkileseskavramlarınıkarşılaştırırkendoğa(şimşekvegökgürültüsü)modeliilemodel-lemişlerdir.Tablo4’tegörüldüğügibidoğaolaylarınıkullanarakışıkveseskavramlarınınkarşılaştırıldığısorularayanıtvermişlerdir.Bumodelesahipolanöğretmenadayları,ölç-mearacınınsonuçlarınagöre%38olarakgörülmektedir.
Araç Modeli:Bumodelışıkveseskavramlarınınkarşılaştırılmasınıaraçkavramıylaanlatanmodeldir.Araçlarıseshızıveışıkhızıolarakmodelleyenöğretmenadaylarıbuşekildekarşılaştırmayaparaksoruyacevapvermişlerdir.Ölçmearacınınsonuçlarınagöre%19öğretmenadayıışıkveseskavramlarınıbumodellekarşılaştırmıştır.
Tablo 4.ÖğretmenAdaylarınınIşıkveSesKavramlarıKarşılaştırmalarınaAit ZihinselModeller
13
7. soru 8. soru f %
Dal
ga Ç
izgi
Mod
eli
13
41
Şim
şek
Gök
Gür
ültü
sü (D
oğa)
M
odel
i
12
38
Ara
ç M
odel
i
6
19
Sonuç ve Öneriler
Bu çalışmada fen bilgisi öğretmenlerinin ışık ve ses konusuyla
ilgili zihinsel modelleri incelenmiştir. Çalışma kapsamında elde edilen
zihinsel modeller öğrencilere yöneltilen sorularla ve uygulanan analiz
yöntemiyle sınırlıdır.
Elde edilen içerik analizi sonuçlarına göre öğretmen adayları
güneş modeli, çizgisel model, mum- lamba modeli ve noktasal model
olmak üzere 4 ayrı modelleme görsellemişlerdir. Adayların %35’inin
151FEN BİLGİSİ ÖĞRETMEN ADAYLARININ IŞIK VE SES KONUSUYLA İLGİLİ ZİHİNSEL MODELLERİNİN İNCELENMESİ
Sonuç ve ÖnerilerBuçalışmadafenbilgisiöğretmenlerininışıkveseskonusuylailgilizihinselmodelle-
riincelenmiştir.Çalışmakapsamındaeldeedilenzihinselmodelleröğrencilereyöneltilensorularlaveuygulanananalizyöntemiylesınırlıdır.
Eldeedileniçerikanalizisonuçlarınagöreöğretmenadaylarıgüneşmodeli,çizgiselmodel,mum-lambamodelivenoktasalmodelolmaküzere4ayrımodellemegörselle-mişlerdir.Adayların%35’ininışıkkavramınaaitzihinselmodeliningüneşmodeliolduğugörülmektedir.Budaöğretmenadaylarınınçoğunluğununışıkkavramınıduyduklarındazihinlerindeoluşanmodelingüneşmodeliolduğunugöstermektedir.Bununyanında,öğ-retmenadaylarının%21’ininçizgiselmodelesahipolduğuveışıkkavramınıçizgilerlemodellediklerigörülmektedir.Aynışekildeçalışmagrubunun%21’imum-lambamodeli-nikullanmıştır.BuçalışmadaeldeedilenbulgularŞengören,(2010)çalışmasınınbulgu-larıyladaörtüşmektedir.
13
7. soru 8. soru f %
Dal
ga Ç
izgi
Mod
eli
13
41
Şim
şek
Gök
Gür
ültü
sü (D
oğa)
M
odel
i
12
38
Ara
ç M
odel
i
6
19
Sonuç ve Öneriler
Bu çalışmada fen bilgisi öğretmenlerinin ışık ve ses konusuyla
ilgili zihinsel modelleri incelenmiştir. Çalışma kapsamında elde edilen
zihinsel modeller öğrencilere yöneltilen sorularla ve uygulanan analiz
yöntemiyle sınırlıdır.
Elde edilen içerik analizi sonuçlarına göre öğretmen adayları
güneş modeli, çizgisel model, mum- lamba modeli ve noktasal model
olmak üzere 4 ayrı modelleme görsellemişlerdir. Adayların %35’inin
152 / Emine UZUNDoç. Dr. İbrahim KARAMAN EKEV AKADEMİ DERGİSİ
ÖğretmenadaylarınınseskavramınaaitzihinselmodellerinebakıldığındaDalgasalModel,SesKaynağı(MüzikAleti)ModeliveİnsanModelişeklinde3ayrımodelesahipolduklarıgörülmektedir.Bunagöreöğretmenadaylarının%38’iseskaynağı(müzikaleti)modelinikullanarakseskavramınımodellemiştir.Budaöğretmenadaylarınınseskav-ramınıduyduklarındazihinlerindeoluşanmodelinbirkaynaktarafındanoluşanbiryapıolarakdüşündüklerinigöstermektedir.Ayrıcaeldeedilenzihinselmodellerden%32’si-nindalgasalmodel,%29’ununiseinsanmodeliolarakgörselleştirildiğigörülmektedir.BuçalışmadaeldeedilenbulgularHrepic,ZollmanveRebello,(2010)veŞadoğlu’nun,(2013)çalışmalarınınbulgularıyladaörtüşmektedir.Eldeedilenzihinselmodellereba-kıldığındaçalışmagrubununışıkveseskavramıkarşılaştırmalarınaaitzihinselmodelle-rininaraçmodeli,doğa(şimşek-gökgürültüsü)modeli,dalga-çizgimodeliolduğubulgu-susonucunavarılmıştır.Bunagöreöğretmenadaylarının%41’inindalga-çizgimodelinikullandıklarıgörülmektedir.Bumodelegöreçizgiışıkkavramınıdalgaiseseskavramınıifadeetmektedir.Öğretmenadaylarıçizginindalgadandahahızlıolduğunubumodellegörselleştirmişlerdir.Ayrıcadoğamodelinikullananöğretmenadaylarıışıkveseskav-ramıkarşılaştırmasınıdoğaolaylarıyla resmetmişlerdir.Bumodelikullananlarçalışmagrubunun%38’inekarşılık gelmektedir. Sonolarak araçmodeli ile öğretmen adaylarıaraçlarınhızınagöreışıkveseskavramlarınıifadeetmişlerdir.Grubun%19’lukkısmıdaaraçmodelinikullanarakzihinselmodeloluşturmuştur.
Elde edilen verilere göre öğretmen adaylarının ortaokul fen bilimleri dersinin he-menhemenherkadememüfredatındavarolan ışıkvesesünitesiyle ilgiligenelbaşa-rıdurumlarınınyetersizolduğusonucunaulaşılmıştır.Buçalışmadaeldeedilenverilerdahaönceyapılançalışmalardaeldeedilenverilerledeuyumludur(Ünsal,Güneş,Ergin,2001;KorayveBal,2002;ÇobanveŞengören,2009;Küçüközer,2009;İyibilveArslan,2010;Şengören,2010;Hrepicvd.,2010;KurnazveDeğirmenci,2012;Şadoğlu,2013).Sonuçlarabakıldığındaöğretmenadaylarınınzihinselmodeltürlerininfarklıolduğugö-rülmektedir.Ayrıcabireyinsahipolduğuzihinselmodeller,konuylailgilibilgidüzeyinigöstermektedir.
Budurumdaöğretmenadaylarınınözelliklesoyutkavramlarınolduğufenbilgisiders-lerindedahaçokmodellemeyöntemineyervermelerigerekmektedir.Dahaönceyapı-lançalışmalardadabenzersonuçlarortayaçıkmıştır(Yıldız,2006;ÇobanveŞengören,2009,s.6;KaragözveArslan,2012,s.141;KurnazveDeğirmenci,2012,s.148;Kurnaz,v.d.2013,s.48-49).Fenbilgisikonularınıngörsellerledahaiyianlaşılacağıveöğretmenadaylarınınmodelleştirmeyetenekleriningeliştirileceğiaynıçalışmalardadadilegetiril-miştir.Özelliklelisansaşamasındaalanbilgisiderslerininmüfredatkonularınınmodelle-meyöntemiişlenişşeklinegöredüzenlenmesiönerilmektedir.
KAYNAKÇAArslan,A.veDoğru,M.(2014).Modellemeyedayalıfenöğretimininilköğretimöğrenci-
lerininanlama,hatırdatutma,yaratıcılıkdüzeyleriilezihinselmodelleriüzerineetkisi,Mediterranean Journal of Humanities mjh.akdeniz.edu.tr. 4(2),1-17.
153FEN BİLGİSİ ÖĞRETMEN ADAYLARININ IŞIK VE SES KONUSUYLA İLGİLİ ZİHİNSEL MODELLERİNİN İNCELENMESİ
Çepni, S. (2007).Araştırma ve Proje Çalışmalarına Giriş. (3.Baskı),Trabzon:ÜçyolKültürMerkeziYayınları.
Çiltaş,A.,Işık,A.(2012).İlköğretimmatematiköğretmeniadaylarınındiziveserilerleilgilizihinselmodellerininbelirlenmesi,Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 14(2), 167-182.
Çoban,G.Ü.,Şengören,K.S. (2009).Fiziköğretmenadaylarınıngölgekonusundakizihinselmodelleri,Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, 25, 1-8.
Çoban,G.Ü.,Ergin,Ö.(2013).Modellemeyedayalıfenöğretimininetkilerininbilimselbilgiaçısındanincelenmesi,Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi (H. U. Journal of Education), 28(2),505-520.
Günbatar, S. ve Sarı,M. (2005).Elektrik vemanyetizma konularında anlaşılması zorkavramlariçinmodelgeliştirilmesi,Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 25 (1), 185-197.
Güneş,B.,Gülçiçek,Ç.,Bağcı,N.(2004).Eğitimfakültelerindekifenvematematiköğ-retimelemanlarınınmodelvemodellemehakkındakigörüşlerininincelenmesi, Journal of Turkısh Scıence Educatıon. 1(1),35-48.
Gürdal,A.,Şahin,F.,Çağlar,A.(2001).Fen eğitimi "ilkeler, stratejiler ve yöntemler".MarmaraÜniversitesiYay.İstanbul.
Harrison,G.A.(2001).Howdoteachersandtextbookwritersmodelscientificideasforstudents?,Research in Science Education, 31,401-435.
Hrepic,Z.,Zollman,D.A.,Rebello,S.N.(2010).Identifyingstudents’mentalmodelsof soundpropagation:The roleof conceptualblending inunderstandingcon-ceptualchange,Physical Review Special Topics- Physics Education Research. 6(020114),1-18.
İyibil,Ü.,Arslan,A.S.(2010).Fiziköğretmenadaylarınınyıldızkavramınadairzihin-selmodelleri,Necatibey Eğitim Fakültesi Elektronik Fen ve Matematik Eğitimi Dergisi (EFMED). 4 (2),25-46.
Karagöz,Ö.,Arslan,A.S.(2012).İlköğretimöğrencilerininatomunyapısınailişkinzi-hinselmodellerininanaliziJournal of Turkish Science Education,9 (1),132-142.
Koray,Ö.C.veBal,Ş.(2002).İlköğretim5.ve6.sınıföğrencilerininışıkveışığınhızıile ilgili yanlış kavramları ve bu kavramları oluşturma şekilleri.Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi. 22(1),1-11.
Köklü,N.(2009).Elektrik konularının öğretiminde pedagojik-analojik modellerin öğren-ci başarısına etkisi.YüksekLisansTeziOrtaöğretimFenveMatematikAlanlarıEğitimi(FizikÖğretmenliğiProgramı).SelçukÜniversitesiFenBilimleriEns-titüsü.Konya
154 / Emine UZUNDoç. Dr. İbrahim KARAMAN EKEV AKADEMİ DERGİSİ
Kurnaz,M.A., Değermenci,A. (2012).7.Sınıföğrencileriningüneş,dünyaveay ileilgilizihinselmodelleri.İlköğretim-Online, 11(1),137-150.
Kurnaz,M.A.,Tarakçı,F.,Aydın,A.,Pektaş,M.(2013).Elektriklenme,yıldırımveşim-şekileilgiliöğrencizihinselmodellerininincelenmesi.Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 6,(4),33-51.
Küçüközer,A.(2009).Fenbilgisiöğretmenadaylarınınseskonusundakikavramyanılgı-larınınincelenmesi,İlköğretim Online, 8(2),313-321.
MillîEğitimBakanlığı,(2006).İlköğretim fen ve teknoloji dersi öğretim programı, An-kara:MEBYayınları.
Örnek,F.(2008).Models inscienceeducation:applicationsofmodels in learningandteachingscience,International Journal of Environmental & Science Education, 3(2),35–45.
Şadoğlu,G.P.(2013).9thgradestudents’mentalmodelsaboutthesoundconcept,Inter-national Journal of Educational Research and Technology 4,(3),21-26.
Şengören,S.K.(2010).Turkishstudents’mentalmodelsoflighttoexplainthesingleslitdiffractionanddubleslitinterferenceoflight:across-sectionalstudy,Journal of Baltic Science Education, 9 (1),61-71.
Treagust,D.F.,Coll,R.K.(2001).Leamers'mentolmodelsofchemicalbonding,Rese-arch in Science Education. 31,357-382.
Treagust,F.D.(2002). Students’understandingoftheroleofscientificmodelsinlearningscience, International Journal of Science Education, 24(4),357-368.
Ünal,G.,Ergin,Ö.(2006).Feneğitimivemodeller,Milli Eğitim Dergisi,Sayı171,188-196.
Ünsal,Y.,Güneş,B.,Ergin,İ.,(2001).Yükseköğretimöğrencilerinintemelastronomiko-nularındakibilgidüzeylerinintespitineyönelikbiraraştırma,Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 21(3),47-60.
VuralR.A.,CenksevenF.(2005).Eğitimaraştırmalarındaörnekolay(vaka)çalışmaları:Tanımı,türleri,aşamalarıveraporlaştırılması.Süleyman Demirel Üniversitesi, Burdur Eğitim Fakültesi Dergisi,6(10),126-139.
Yıldırım,A.,Şimşek,H.(2013).Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri.Ankara:SeçkinYayıncılık.
Yıldız,H.T.(2006).İlköğretim Ve Ortaöğretim Öğrencilerinin Atomun Yapısı İle İlgili Zihinsel Modelleri.Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, BalıkesirÜniversitesiFenBilimleriEnstitüsü.Balıkesir
Yiğit,N.veÖzmenH.(2006).Fenöğretimineyönelikhazırlananmodellerinkazandır-mayıamaçladıklarıdavranışlaraçısından incelenmesi,OMÜ Eğitim Fakültesi Dergisi,21,1-14.
Yin,R.K.,(2003).Applications of case study research,sage. (2ndedition),CA:Thou-sandOaks.