RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIVVVVViti II - Nr:iti II - Nr:iti II - Nr:iti II - Nr:iti II - Nr:15 E diel, 15 prill 2012E diel, 15 prill 2012E diel, 15 prill 2012E diel, 15 prill 2012E diel, 15 prill 2012

ÇFÇFÇFÇFÇFARË FOLËN FAARË FOLËN FAARË FOLËN FAARË FOLËN FAARË FOLËN FATMIR GJATMIR GJATMIR GJATMIR GJATMIR GJATTTTTAAAAA E E E E E ANDREAANDREAANDREAANDREAANDREA VARFI. VARFI. VARFI. VARFI. VARFI. SI U PËRGJIGJËN SI U PËRGJIGJËN SI U PËRGJIGJËN SI U PËRGJIGJËN SI U PËRGJIGJËN ARAPI DHE KADARE?ARAPI DHE KADARE?ARAPI DHE KADARE?ARAPI DHE KADARE?ARAPI DHE KADARE?

SHKRIMTARET PARA DIKTATORITDhori Qiriazi: Rrëfej takimin e poetëve me Hoxhën në ‘61Dhori Qiriazi: Rrëfej takimin e poetëve me Hoxhën në ‘61Dhori Qiriazi: Rrëfej takimin e poetëve me Hoxhën në ‘61Dhori Qiriazi: Rrëfej takimin e poetëve me Hoxhën në ‘61Dhori Qiriazi: Rrëfej takimin e poetëve me Hoxhën në ‘61

“Si e nxorri Skiroi ‘Buzukun’ nga Shqipnija më 1949”“Si e nxorri Skiroi ‘Buzukun’ nga Shqipnija më 1949”“Si e nxorri Skiroi ‘Buzukun’ nga Shqipnija më 1949”“Si e nxorri Skiroi ‘Buzukun’ nga Shqipnija më 1949”“Si e nxorri Skiroi ‘Buzukun’ nga Shqipnija më 1949”

Letra e Oruçit për KrujënLetra e Oruçit për KrujënLetra e Oruçit për KrujënLetra e Oruçit për KrujënLetra e Oruçit për KrujënPalermo më 17.12.1952Shkëlqesë,Jam i sigurtë se do të kujtohenise kush jam unë. Jam ai studenti

Mithat Mithat Mithat Mithat Mithat Araniti,Araniti,Araniti,Araniti,Araniti,Përkthimi i rrallë iPërkthimi i rrallë iPërkthimi i rrallë iPërkthimi i rrallë iPërkthimi i rrallë i

“Fjalorit etimologjik”“Fjalorit etimologjik”“Fjalorit etimologjik”“Fjalorit etimologjik”“Fjalorit etimologjik”Si qëndroi i pluhurosur prej dekadashSi qëndroi i pluhurosur prej dekadashSi qëndroi i pluhurosur prej dekadashSi qëndroi i pluhurosur prej dekadashSi qëndroi i pluhurosur prej dekadash

në bibliotekën e Durrësit vepranë bibliotekën e Durrësit vepranë bibliotekën e Durrësit vepranë bibliotekën e Durrësit vepranë bibliotekën e Durrësit vepravoluminoze prej 3 vëllimesh “Fjaloritvoluminoze prej 3 vëllimesh “Fjaloritvoluminoze prej 3 vëllimesh “Fjaloritvoluminoze prej 3 vëllimesh “Fjaloritvoluminoze prej 3 vëllimesh “Fjalorit

etimologjik të gjuhëve indoevropiane”,etimologjik të gjuhëve indoevropiane”,etimologjik të gjuhëve indoevropiane”,etimologjik të gjuhëve indoevropiane”,etimologjik të gjuhëve indoevropiane”,përkthyer nga gjermanishtjapërkthyer nga gjermanishtjapërkthyer nga gjermanishtjapërkthyer nga gjermanishtjapërkthyer nga gjermanishtja

sekretar i Studentenheim të Feld-muhlgaves në Vjenë. Kam qenëshok’i të ngratit Besim. Në këtërasë fatkeqe Ju kam pasë dorë-zue nji “resoconto” të plotë mbizhvillimin e ceremonisë në kre-matoriumin e Vjenës, fjalimin e

Kush është vullnetariKush është vullnetariKush është vullnetariKush është vullnetariKush është vullnetarinë fotografi?në fotografi?në fotografi?në fotografi?në fotografi?

Kjo fotografi është bërë në Studion WKjo fotografi është bërë në Studion WKjo fotografi është bërë në Studion WKjo fotografi është bërë në Studion WKjo fotografi është bërë në Studion Walper tëalper tëalper tëalper tëalper tëBostonit. Nëse keni informacione përBostonit. Nëse keni informacione përBostonit. Nëse keni informacione përBostonit. Nëse keni informacione përBostonit. Nëse keni informacione për

indentifikimin e këtij personazhi të “Gardësindentifikimin e këtij personazhi të “Gardësindentifikimin e këtij personazhi të “Gardësindentifikimin e këtij personazhi të “Gardësindentifikimin e këtij personazhi të “GardësCivile” shruani në adresën tonë...Civile” shruani në adresën tonë...Civile” shruani në adresën tonë...Civile” shruani në adresën tonë...Civile” shruani në adresën tonë...

Para më shumë se 15vjetësh, duke ndjekur

botimet albanologjike nëgjuhë të huaj, rashë nëgjurmë të përkthimit tëFjalorit më të madh eti-mologjik të indoeuropia-nishtes, hartuar nga gju-hëtarët e shquar AloisWalde dhe Julius Pokorny.Përkthyesi i tij është in-telektuali dhe miku i pan-darë i letrave shqipe,përkthyesi i talentuarMithat Araniti, emrin e tëcilit e përkujtojmë sot merespekt të veçantë në 100-vjetorin e lindjes. Me tërënë në gjurmët e kësajvepre, vrapova menjëherënë Durrës dhe e gjeta nëbibliotekën e atij qyteti;sigurisht të pluhurosur, tëharruar, të lënë mënjanë.

Nuk di prej sa kohe dergjejatje kjo kryevepër e alban-ologjisë pa u kujtuar njerias për veprën dhe aq mëpak për përkthyesin e saj.Libri në fjalë, që përbëhetnga 3 vëllime, është ngamë të vështirët. Përkthimii tij nga gjermanishtjakërkon talent, njohje tëmirë të dyja gjuhëve dhekulturë të veçantë gjuhë-sore e jogjuhësore, cilësi qënuk i mungonin përk-thyesit, i cili zotëronte 8gjuhë të huaja. Se sa tëvështirë e ka pasur ai tëshqipërojë këtë libër, mjaf-ton t’ju kujtoj se kur kishapunuar me botimin origji-nal para shumë vitesh nëBibliotekën Kombëtare,më janë dashur disa ditëpunë që të kuptoja kodete tij shkencore, mënyrën ezbërthimit...

E-mail:E-mail:E-mail:E-mail:E-mail: rilindasi@gmail.com

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

vijon në faqen 14-15vijon në faqen 14-15vijon në faqen 14-15vijon në faqen 14-15vijon në faqen 14-15

○ ○ ○ ○

faqe 16faqe 16faqe 16faqe 16faqe 16 ○ ○ ○ ○

faqe 17faqe 17faqe 17faqe 17faqe 17

Na ndiqniedhe

onlinewww.shqiptarja.com

Suplementi i së dielës te SHQIPTARJA.com

Kryeredaktore:Kryeredaktore:Kryeredaktore:Kryeredaktore:Kryeredaktore: Admirina PEÇI

Kolec TKolec TKolec TKolec TKolec Topalliopalliopalliopalliopalli Admirina PeçiAdmirina PeçiAdmirina PeçiAdmirina PeçiAdmirina Peçi

Rreth librit me përmbledhje studimeshRreth librit me përmbledhje studimeshRreth librit me përmbledhje studimeshRreth librit me përmbledhje studimeshRreth librit me përmbledhje studimeshkulturhistorike të Eqrem Çabejtkulturhistorike të Eqrem Çabejtkulturhistorike të Eqrem Çabejtkulturhistorike të Eqrem Çabejtkulturhistorike të Eqrem Çabejt

“Diana dhe Zana” shkruar në vitet“Diana dhe Zana” shkruar në vitet“Diana dhe Zana” shkruar në vitet“Diana dhe Zana” shkruar në vitet“Diana dhe Zana” shkruar në vitet1934-1942, të parat shkrime në shqip1934-1942, të parat shkrime në shqip1934-1942, të parat shkrime në shqip1934-1942, të parat shkrime në shqip1934-1942, të parat shkrime në shqip

pas studimeve në pas studimeve në pas studimeve në pas studimeve në pas studimeve në AustriAustriAustriAustriAustri

○ ○ ○ ○

faqe 18-19faqe 18-19faqe 18-19faqe 18-19faqe 18-19

Z. Prof. Hupit e të mikut Dr. Il-hami Kryeziu.Ndodhem tash 3 vjet gadi në Pal-ermo, - mbas një pelegrimi nëmbarë Evropën perendimore –për të krye studimet e filluemenë Vjenë, në degën...

○ ○ ○ ○

faqe 20faqe 20faqe 20faqe 20faqe 20

Intelektualët, shkrimtarëtdhe artistët që erdhën dukekapërcyer me zhurmë pra-

gun e hekurt të diktaturës sh-qiptare, mund të thuhet pa drojëqë e patën shpërthimin e tyre mëtë madh në fillimet e viteve ’90-të. Në botimet e këtyre viteve,gjejmë kujtimet e trishta, dësh-mi tronditëse, polemika përçështje të nxehta, për dosjet espiunazhit, për angazhimin nëpolitikë, për letërsinë dhe kr-ijimtarinë që patën në diktaturë,për pretendimet e para për disi-dencë... e shumëçka tjetër ekësaj natyre, mjaft ngacmueseedhe sot. Të sjellësh atmosferëne botimeve të këtyre viteve, mëshumë se dëshmi, përcjell njëmentalitet, që erdhi duke u zbe-hur, duke ndryshuar e dukemarrë një tjetër formë, përgjatëviteve 2000. Cikli i shkrimeve tëzgjedhura të kësaj rubrike“Kujtesë” do ta zbardhë ende mëqartë këtë metamorfozë, të men-

dimit, shprehjes, të të vërteta-ve apo ‘zbukurimeve’ të rastit nëndonjë histori. Në këtë prolog tëkësaj rubrike, kemi zgjedhur njëshkrim në formë kujtimesh të po-etit Dhori Qiriazi i ndarë ngajeta në heshtje, e i tërhequr thua-jse plotësisht nga skena e boti-meve, në 2 tetor të vitit 2009.Kujtimet e tij, botuar në “Revis-ta letrare 5”, lidhen ngushtë mefillesat e tij si poet, me atë ori-entim të hekurt që kërkonte tëdepërtonte në vargjet e tij dhetë poetëve të tjerë të brezit tëQiriazit, si Kadare apo Arapi.Dhori Qiriazi sjell në këto kuj-time takimin që u zhvillua nëLidhjen e Shkrimtarëve në vitin1961, mes Enver Hoxhës dhe njëgrupi shkrimtarësh.Ai takim u shndërrua siç dësh-mon Qiriazi në një përballje kri-tikash mes shkrimtarëve tëbrezit të vjetër dhe poetëve tërinj, mbi formën e poezisë dhenjë frymë të re që po shfaqej në“vjershat e të rinjve”....

Hamdi OruçiHamdi OruçiHamdi OruçiHamdi OruçiHamdi Oruçi

Ledi Shamku-Shkreli:Ledi Shamku-Shkreli:Ledi Shamku-Shkreli:Ledi Shamku-Shkreli:Ledi Shamku-Shkreli:Çabej si arkeolog iÇabej si arkeolog iÇabej si arkeolog iÇabej si arkeolog iÇabej si arkeolog i

visareve gojorevisareve gojorevisareve gojorevisareve gojorevisareve gojore

Diana dhe zana” ështënjë përmbledhje stu-

dimesh kulturhistorike tëEqrem Çabejt, botuar sëfundmi në kolanën “Exc-ipere” nga botimet Çabej,përgatitur nga LediShamku-Shkreli. Këtotekste u shkruan e ubotuan në pjesën më tëmadhe në vitet 1934-1942, fill pas kthimit tëÇabejt nga Austria në Sh-qipëri më 1933. Janësprovat e para të një ve-pre kulturhistorike, në tëcilat synohet të shihetbota e kultura shqiptarenë tërësinë e saj, gjuhë,doke e zakone, folklor, mi-tologji në suazën egjeografisë e të historisësë popullit shqiptar. Këtorravgime në truallin tonë

etnologjik autori i shkroigjatë viteve që ishte mësuesi shkollës së mesme nëqytete të ndryshme të Sh-qipërisë, nga veriu në jug:Shkodër, Elbasan, Tiranë,Gjirokastër. Janë të parattekste që Çabej shkruan sh-qip pas thuajse 15 vjet sh-kollim në Austri, në gjuhëtë huaj.

Ndër këto studime tëpërmbledhura nën titullin“Diana dhe zana” përfshi-hen “Kënga e Lenorës nëpoezinë popullore sh-qiptare”. Më tej vjen studi-mi “Zakone dhe doke të sh-qiptarëve”, ku përfshihen:Familja dhe organizimishoqëror; Lindja; Martesadhe jeta bashkëshortore;Vdekja; Demonologi primi-tive dhe besëtytni, etj...

Më tej vjen studimi metitull “Kostandini i ...

Admirina PeçiAdmirina PeçiAdmirina PeçiAdmirina PeçiAdmirina PeçiNë foto:(Majtas)EnverHoxha(Djathtas)TrepoetëtDhoriQiriazi,IsmailKadaredheFatosArapi

allegato a Basilicata Mezzogiorno inserto di Basilicatanet.it Reg N° 268/1999 Tribunale di Potenza. Editore: Regione Basilicata - Via V. Verrastro - 85100 Potenza. Direttore: Giovanni Rivelli

www.shqiptarja.com E diel, 15 prill 201214

SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASISHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom DOSSIER

KKKKKUJTIMETUJTIMETUJTIMETUJTIMETUJTIMET PPPPPOETIOETIOETIOETIOETI

***KUJTIMENga takimi i shkrimtarëve dhe artistëve

me Enver Hoxhën në 11 korrik 1961

Afati i fletës kampit më mbaronte më 13korrik, por unë, që kisha parë Sarandën,Himarën dhe viset e bregdetit, desha të qën-droj edhe pak ditë në Vlorë. Për këtë shkaku largova nga kampi i Dhërmiut tri ditë paraafatit.

Zura vend në hotel, i qetë, dhe mendojaqë të nesërmen të ngjitesha në Kusbaba. Mëkishte zënë gjumi duke ëndërruar detin epafund.

Pas mesnate, nën vegimet e turbullta tëëndrrës, më zgjuan. Tek koka e krevatit qën-dronte një person i gjatë dhe pranë tijsportelisti.

Personi pyeti nëse isha ai që kërkohej dhesi u sigurua më tha:

-Nesër duhesh të jesh në Lidhjen e Sh-krimtarëve. Biletën e autobusit e ke të rezer-vuar.

Mbërrita në Tiranë.Zura vend në hotelin pranë Sahatit. Hapa

valixhen dhe nxora që aty një limua të madh,të cilin e pata blerë pranë udhës në Lukovë.E preva dhe thitha pak lëng.

Në Lidhje më njoftuan se bëhej njëmbledhje dhe asgjë më shumë. Natyrisht atyisha i ftuar.

Në këto vite ne kishim bërë shumëmbledhje për poezinë. Menjëherë më shkoimendja tek libri im “Të fala botës”, që mëishte kthyer para ca muajsh si i pabo-tueshëm.

Ky libër ishte cilësuar si pa shumë temëaktuale. Më tepër përmbante vargje medi-tative, vjersha dashurie dhe në fund kishtedy satira me temë sociale. Njëra kishte tit-ullin “Mbreti Midhë” dhe tjera “Ime shoqeÇoko”. Në këtë të fundit satirizohej jeta evarfër familjare e dy bashkëshortëve qës’kishin fëmijë dhe duhej të paguanin tak-

sën e beqarisë. Taksë kjo e çuditshme, jovetëm për atë kohë, por edhe për çdo kohë.

Në të parën kisha shkruar: “Ky mbreti ivjetër Midhë/ na ishte një gomar./ Çdo gjë tëprekë deshi/ t’i kthehej krejt në ar./ Dëshirën

ia plotësuan/ të lashtat perëndi/ çdo gjë qëai prekte i kthehej në flori./ Kështu ky mbretiMidhë/ të rronte s’ ish kollaj./ I mjerë i uri-tur/na ra e vdiq pastaj/...”

Më vjen keq që një pjesë të poezive ero-

tike të këtij libri tani nuk i kam, mbasi tëvetmet kopje që kisha, ia dërgova një shokuttim të shkollës, Qani Çollakut, i cili nuk m’iktheu më.

Disa nga ato poezi i kujtoj pjesërisht, disau kujtoj vetëm titullin ose vargun e parë.P.sh. njëra kishte titullin latinisht: “Proculoculis, procul cordis”

Ç’u bënë? Kush mund t’i ketë?Në njërën nga këto poezi thosha:“I vetëm ikja në një të largët udhë,pluhur i verdhë në çdo vend.Të thirra ty, po rruga ishte shurdhë,dhe hapësirat gëlltitnin emrin tënd...”

Doemos më ngacmonte shumë çështja ekëtij libri me vargje që konsideroheshin tëpabotueshëm.

Mbledhja ishte caktuar të bëhej në kor-pusin Qendror të Universitetit të Tiranës.Pak nga pak po mbushej njëra nga sallat ekatit të dytë. Askush nuk më njoftoi se ç’ishtekjo mbledhje, megjithëse një pjesë e atyreqë ishin aty duhet ta dinin që më parë.

Tek rrinim të ulur ndër banka, u hap pa-pritur dera dhe hyri aty Enver Hoxha, dukeiu drejtuar menjëherë Milto Sotir Gurrës qëishte në radhët e e para:

-Gëzohem Milto që të shikoj në këtë radhë!Në çast fraza më bëri përshtypje dhe tru-

ri po më thoshte: Gëzohem që po të shoh nëkëto radhë, ku dhe mund të mos ishe… gë-

Rrëfej takimin e shkrimtarëveme Enver Hoxhën në ‘61

DHORI QIRIAZI:

...Çfarë folën Fatmir Gjata e AndreaVarfi dhe si u përgjigjën Fatos Arapidhe Ismail Kadare? Çfarë batutashshkëmbeu Hoxha me Kadarenë?Veç këtyre diskutimeve, ajo që kavlerë sot përtej kujtimeve të DhoriQiriazit është zbardhja e fjalës sëplotë që mbajti Enver Hoxha në atëtakim me shkrimtarët, ku duket sepeshorja e tij anoi nga të rinjtë dhevargjet e tyre të lira... Qiriazi dësh-mon se tek kujtimet e diktatorit, kjofjalë u botua me redaktime të shum-ta, duke lënë të kuptohej se nuk ish-te fjala e plotë e Hoxhës edhe pseQiriazi e cilëson: “...Vërtetë ka qenënjë nga fjalimet më interesante dhemë të stërholluar të tij”.

vijon nga faqja 13

Nga takimi i shkrimtarëve dhe artistëve me Enver Hoxhën në 1Nga takimi i shkrimtarëve dhe artistëve me Enver Hoxhën në 1Nga takimi i shkrimtarëve dhe artistëve me Enver Hoxhën në 1Nga takimi i shkrimtarëve dhe artistëve me Enver Hoxhën në 1Nga takimi i shkrimtarëve dhe artistëve me Enver Hoxhën në 11 korrik 19611 korrik 19611 korrik 19611 korrik 19611 korrik 1961

Ka qenë një nga fjalimet mëinteresante dhe më tëstërholluar të tij ai i E.Hoxhës.Ky fjalim i 11 Korrikut 1961është botuar edhe në veprat etij me redaktime të shumta,por thelbi ka mbetur: “letërs-inë do ta udhëheq Partia”

Në foto:EnverHoxha

SHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom 15www.shqiptarja.comE diel, 15 prill 2012SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASI DOSSIER

zohem që të shoh për jetëgjatësinë, gëzohemqë….” Truri filloi të punonte.

Salla po mbushje pas tij me një numërnjerëzish dhe të gjithë me pozita më të lartanë Parti dhe në shtet.

Përkrah kisha Ismail Kadarenë me të ci-lin isha ulur në të njëjtën bankë dhe nga emajta, afër dritareve, ishte ulur Fatos Ara-pi. Gjithë-gjithë ishim tre nga më të rinjtëqë shkruanim dhe që ishim thirrur aty tëmerrnim pjesë, mbase me doemos.

Aty për aty më erdhën ndërmend disashënime që pata bërë mbi anën e bardhë tënjë diskutimi tim për poezinë, ku kishashënuar inicialet e emrave të atyre disku-tantëve, që kishin shprehur për mua men-dime paradoksale dhe që tani, ja ku ishin,aty. Ata thoshin:

“me poemat jemi mirë, por me vjershats’jemi mirë” (Vjersha shkruanin të rinjtë).Ose: “Ç’ janë këto poezi me tema intime?”.Pse shkruhen poezi me varg të lirë?”. “Figu-racioni që përdorin të rinjtë, është shenjë enjë romantizmi të vonuar?”.

Bëhej pyetja: “Ku është fryma e kohës?”d.m.th. pse mungon politizimi, pse ajo quhejfrymë e kohës, etj.

Doemos, të gjitha këto duhet të kishin sh-kuar në vesh të udhëheqjes politike të vendit, ecila shtroi aty hapur kërkesat e saj duke bërëthirrjen: “Le të afirmohet secili në vargun e tij!”(pra, nuk ishte problemi te forma, por te bren-dia) por, ama, të afirmohet d.m.th. të jetë i pran-ueshëm, në radhë të parë prej udhëheqjes. Unëkështu e kuptova këtë thirrje.

Kjo ishte një kërkesë direkt politike dhenga kjo nënkuptohej, nëse këta të rinjtë, metë cilët lidhen këto probleme të rrezikshme,nuk binden, nuk dëgjojnë, atëherë duhetkonsideruar se kanë mbushur kupën dhemund të bëhej edhe ndonjë kurban.

Ja pse kjo mbledhje ka qenë më e elektri-zuara. Më seriozja, më tronditësja ndër atoqë kam provuar në jetën time artistike.

Ndër diskutantët e moshuar, në s’gaboj, ipari e mori fjalën A. Varfi, i cili sulmoi formëne poezisë së re, vargjet e lira jo ritmike me tëcilën shkruhej shpesh ajo dhe solli si shem-bull vargjet e Naim Frashërit nga “Bagëti eBujqësi”, të cilat poezia e re duhet t’i kishtesi model. E. Hoxha aprovoi Andrean dhe atiji ndriti fytyra sikur desh t’i thoshte vërtetsallës: “Flisni tani po të doni!”

Po kështu E. Hoxha aprovoi me kokë Fat-mir Gjatën, i cili jo më kot theksoi përgjegjës-inë partiake që duhet të ketë shkrimtari, eka apo nuk e ka teserën e Partisë në xhep. Aitha se po të vinte tani dikush e të përgjontete dera, do të thoshte se kjo ishte një mbledhjePartie, pavarësisht se aty nuk ishin të gjithë

Dhori Qiriazi lindi në vitin 1933,në Lëngëz të Kolonjës. Ka

mbaruar studimet në Fakultetin eHistorisë dhe Filologjisë në Tiranë, nëvitin 1958 për gjuhë-letërsi dhe his-tori. Ka punuar si mësues në qytetine Ersekës dhe në fshatrat e Kolonjësderi në vitin 1988, kur doli në pension.Mban titullin “Mësues i Popullit”. Ngaviti 2003 është anëtar i përjetshëm i

K l u b i t“Bërns” (Ir-vine BurnsClub), nëqytetin Irv-ine në Sko-ci. Vdiq nëTiranë, më2 tetor2009.Disa ngatitujt e ve-prave:

· Kur zem-ra rreh sëpari (1958)

· Balada intime (1963)· Poema e ushtarit (1968)· Pishat me kristale (1971)· Poezia shqipe (1974)· Poezi (botuar në Prishtinë) (1976)· Vitet (1982)· Blerta (1981)· Nekrasov, “Kush rron i lumtur nëRusi” (1982)· Guri i kripës (1984)· Kukuli dhe shigjeta (1986)· Libri i këngëve – Petrarka (përkthim)(1995)· Memorje – Gjon Muzaka (përkthimdhe pajisje me shënime) [1996]· Gjauri, I burgosuri i Shilonit – Ba-jron (përkthim) (1996)· Lirika Antike Greke, Antologji (përk-thim) (1997)· Dhimitër Kamarda, studim (1997)· Poezi – Robert Bërns (përkthim)(1998)· Kujtime mbi Tolstoin (përkthim)(1998)· Kufoma e gjallë – L. Tolstoi (Dramë)(përkthim) (1998)· Krishterimi në Shqipëri (2000)· Baladat intime (ribotim 2001)· Sheshi i Shatrivanit – S. Kuazimodo(përkthim) (2001)

Një biografiNjë biografiNjë biografiNjë biografiNjë biografi komunistë.Njëri pas tjetrit këto diskutime e qortime

binin direkt, ose tërthorazi mbi kokën tonë,të rinjve.

Në intervalet e pushimit E. Hoxha u tërhoqnë korridor, nuk buzëqeshte dhe pinte duhan.Ndërkaq nuk di sesi qarkulloi mendimi qëduhet të diskutojnë edhe të rinjtë. Mbaj mendse, me ngutje i dhashë I. Kadaresë fletën ebardhë të kutisë së cigarave “Diamant” qëkisha me vete. Ai shënoi atje disa pika.

Fjalën i pari e mori Fatos Arapi, i cili solliargumente për formën, mirëpo askush nukshprehte, as aprovim, as disaprovim për atoqë ai thoshte. Dukej sikur s’po i besonte njeri.

Pas tij foli Kadareja, të cilin E. Hoxha epriti me fjalët: “E kam lexuar atë që shkruanpër Gjirokastrën dhe më ka pëlqyer”. Ai ekishte fjalën për një poemë për fëmijë që I.Kadareja kishte botuar atëherë, e cila kish-te titullin “Princesha Argjiro”.

Në fillim Ismaili u duk sebëri një farë autokritike, porpastaj u hodh në sulm ndajatyre që sulmonin formën,duke thënë: “Pse të mos i qua-jmë vargjet e matur vargjemonarkikë, kur e dimë se atokanë lindur në kohën emonarkisë?”

E. Hoxha qeshi.Me sa duket kjo alternativë

i dha fund problemit. Aty përaty E. Hoxha e mori fjalën vetë sikur të kishmarrë një vendim:

“Në Seancën e parë unë i shkela syrin An-drea Varfit kur foli për Naimin dhe ai u kthyenga salla sikur desh t’ju thoshte: “Flisni tanipo të doni!”. Por ja që ngrihen këta të rinjtëdhe gjejnë ca gjilpëra të holla… dhe s’ke se ç’bën..”

Pastaj vijoi:“E vetmja gjë që s’ më pëlqeu këtu është

ndarja në “të rinj” dhe në “të vjetër”. Aikërkoi unitet për t’i bërë ballë revizionizmitHrushovian që po na kërcënonte.

Në këto rrethana ai tha se i kishte dhënëdorën një bashkëqytetari të tij, Eqerem Ça-bejt, se një i burgosur politik që ishte liruaratëherë (emrin nuk po ia përmend, që të mose përbuzin shokët e tij) kish dalë nga burgudhe i kishte hipur autobusit dhe kishte parëgjithë Shqipërinë. Ai i kishte thënë se: “pota merrnim ne pushtetin, këto vepra nukdo t’i kishim bërë as për 100 vjet”.

Për të na justifikuar ne të rinjve ai thase nuk ishte kuptuar mirë raporti midis“traditës” dhe “novatorizmit”, ku nënkup-tohej ajo që ishte raportuar tek ai kushedise nga ç’ burime. Ai s’kishte përgatitur gjë

Në foto:Dhori

Qiriazi

Në foto:Ismail

Kadare

Në foto:FatosArapi

...foli Kadareja, të cilin E. Hoxha e priti...foli Kadareja, të cilin E. Hoxha e priti...foli Kadareja, të cilin E. Hoxha e priti...foli Kadareja, të cilin E. Hoxha e priti...foli Kadareja, të cilin E. Hoxha e pritime fjalët: “E kam lexuar atë që shkruanme fjalët: “E kam lexuar atë që shkruanme fjalët: “E kam lexuar atë që shkruanme fjalët: “E kam lexuar atë që shkruanme fjalët: “E kam lexuar atë që shkruanpër Gjirokastrën dhe më ka pëlqyer”për Gjirokastrën dhe më ka pëlqyer”për Gjirokastrën dhe më ka pëlqyer”për Gjirokastrën dhe më ka pëlqyer”për Gjirokastrën dhe më ka pëlqyer”

me shkrim, fliste pa letër përpara dhe ish-te në dorën e tij që t’ia jepte asaj mbledhje-je drejtimin si të donte.

Vërtetë ka qenë një nga fjalimet më in-teresante dhe më të stërholluar të tij.

Ky fjalim i 11 Korrikut 1961 është botu-ar edhe në veprat e tij me redaktime tëshumta, por thelbi ka mbetur: letërsinë dota udhëheq Partia”.

Ndaj konservatorëve servilë dhe të frikë-suar ai vuri të rinjtë për balancim, duke syn-uar t’i afrojë.

Në këto rrethana ai e zgjidhi probleminnë favor të të rinjve duke hedhur poshtë tëvjetrit, në mënyrë që të dy palët të ishin tëkënaqur, sepse duhej që të dy palët të lufto-nin për të njëjtin qëllim, për partishmërinë.

Rrija në vend dhe ndiqja me kujdesgjithçka, shumë i vëmendshëm dhe mëdukej kotësi të flisja. Pse? Për mua çësht-ja letrare s’kishte qenë kurrë një çështje

vendi, s’kishte të bënte me probleme sikëto. Për mua s’ kish rëndësi asnjë hierar-ki, asnjë pozitë.

Unë isha në antipod me zilinë letrare.Për një çast aty në sallë m’u duk vetja ihuaj dhe kuptova që, edhe po të doja të flis-ja, s’ kisha pse të flisja.

Në vitin 1971 u botua një vëllim i iminë Kosovë. Për atë nuk u bë fjalë në sh-typin tonë letrar dhe ai mbeti thuajse ifshehur. Pata fatin të kem një kopje të këtijlibri dhe lexova pasthënien që kishte bërëkritiku Ali Aliu. Thuajse më kish lexuarmendimet që më kishin lindur dhjetë vjetmë parë kur thoshte:

“Ky nuk çan kokën se përse e mbajnë tëtjerët-për të parin apo për të fundit”. Aidashur padashur, kishte thënë diçka thellë-sisht të vërtetë.

Kur dolëm nga korpusi i Universitetit tëTiranës, ecnim të tre (unë, Ismaili dhe Fa-tosi) pranë njëri-tjetrit në bulevardin “Dësh-morët e Kombit” dhe besova që edhe Fatosie kishte ndjerë thellë rrezikun imediat, kurdëgjova që i thoshte Ismailit:

-Bëmë mirë që folëm! Bëmë mirë!....Dhori QiriaziDhori QiriaziDhori QiriaziDhori QiriaziDhori Qiriazi

www.shqiptarja.com E diel, 15 prill 201216

SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASISHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom PERKTHYESI

100-100-100-100-100-VJETORIVJETORIVJETORIVJETORIVJETORI IIIII LINDJESLINDJESLINDJESLINDJESLINDJES

Para më shumë se 15 vjetësh, dukendjekur botimet albanologjike nëgjuhë të huaj, rashë në gjurmë të

përkthimit të Fjalorit më të madh eti-mologjik të indoeuropianishtes, hartuarnga gjuhëtarët e shquar Alois Walde dheJulius Pokorny. Përkthyesi i tij është intele-ktuali dhe miku i pandarë i letrave shqipe,përkthyesi i talentuar Mithat Araniti, em-rin e të cilit e përkujtojmë sot me respekttë veçantë në 100-vjetorin e lindjes. Me tërënë në gjurmët e kësaj vepre, vrapova men-jëherë në Durrës dhe e gjeta në bibliotekëne atij qyteti; sigurisht të pluhurosur, të har-ruar, të lënë mënjanë. Nuk di prej sa kohedergjej atje kjo kryevepër e albanologjisëpa u kujtuar njeri as për veprën dhe aq mëpak për përkthyesin e saj. Libri në fjalë, qëpërbëhet nga 3 vëllime, është nga më tëvështirët. Përkthimi i tij nga gjermanisht-ja kërkon talent, njohje të mirë të dyja gju-hëve dhe kulturë të veçantë gjuhësore e jog-juhësore, cilësi që nuk i mungonin përk-thyesit, i cili zotëronte 8 gjuhë të huaja. Sesa të vështirë e ka pasur ai të shqipërojëkëtë libër, mjafton t’ju kujtoj se kur kishapunuar me botimin origjinal para shumëvitesh në Bibliotekën Kombëtare, më janëdashur disa ditë punë që të kuptoja kodet etij shkencore, mënyrën e zbërthimit tëfjalëve, në një fjalor që përfshin gjuhët qënga lindja duke nisur me indishten e per-sishten e deri me gjuhët kelte në Irlandë;që nga Veriu me nordishten e vjetër në Is-landë, Norvegji e Suedi e deri në Jug megreqishten e latinishten. E gjithë kjo punë,sa e gjerë aq edhe e vështirë, e bën këtëfjalor më të mirin në fushë të indoeuropia-nistikës, më të besueshmin nga ana shken-core dhe më të përdorshmin në studimetetimologjike, një vepër që mund ta përk-thente vetëm një personalitet i letrave mepërgatitje të gjithanshme, jo vetëm nga anagjuhësore, por edhe me horizonte shumë mëtë hapta, që lidhen me gjuhësinë dhe shtri-hen në fusha të ndryshme të shkencës, tëtilla si arkeologjia, etnografia, kultura ma-teriale, folklori, letërsia etj. Dhe përkthye-si i kësaj vepre, që ishte arsimuar dheedukuar në Austri, Itali e Kroaci, rrinte meditë e me netë duke kuvenduar me Hahnine Majerin, me Joklin e Krahen, me De Si-monen e Prashnikerin, me Shuflajn e Shu-hardtin duke dalë me mendjen e tij jashtaqelisë së burgut për të hyrë në botën ilire,në vendbanimet mesape, në trojet etruske,në Europën e lashtë e në Ballkanin e tra-zuar, dhe nga këto vegime mund ta ketë sh-këputur vetëm zëri i çjerrë i gardianit tëburgut ose goditjet e çangës, që e thërrisinpër apelin e përditshëm në kampin e in-ternimit.

Përse u përkthye ky libër në gjuhën sh-qipe dhe përse nuk u botua asnjëherë? Ësh-të histori e njohur. Menjëherë pasi morënpushtetin në dorë, komunistët iu vunëpunës për të krijuar kulturën e re mark-siste duke mohuar pjesërisht dhe duketransformuar rrënjësisht atë që ishte kri-juar në shtetin e mëparshëm shqiptar dhenë vendet perëndimore. U krijuan institutetë reja shkencore, që do të mbusheshin menjerëz të rinj, besnikë të partisë-shtet, qënë vend të diplomave të marra në ndonjëvend perëndimor, tundnin teserat e partisë.Këta përbënin falangat komuniste, që dot’i çirrnin maskën kulturës borgjeze për tëkrijuar kulturën e re proletare. Për këtëqëllim ishte e domosdoshme që veprat ebotuara në perëndim të përktheheshin, përt’u studiuar nga shkencëtarët e rinj të par-tisë, por të mos botoheshin, se çdo gjë perën-

dimore duhet të kalonte nëpër filtrinideologjik të censurës komuniste. Për këtëqëllim u mobilizua një armatë të burgosur-ish politikë, që vuanin dënimin në burgje ekampe dhe të internuarish që dergjeshin nëvende të izoluara dhe jetonin e punonin nëkëneta e moçalishta. Këta libra të përkthy-er do t’u viheshin në dispozicion sh-kencëtarëve të rinj, disa të përgatitur nëvendet lindore me të cilët na lidhte një miqë-si e ngushtë, disa në shkollat tona. E në këtopërkthime duhej shënuar ku fillonte e kumbaronte faqja e origjinalit, me qëllim qëshkencëtarët e rinj ta shfrytëzonin e ta cit-onin veprën pa e pasë lexuar e pa e pasëprekur origjinalin. Kjo ishte metoda komu-niste e të bërit shkencë. Me këtë shpjego-het që shumë vepra të përkthyera nga ish

të burgosurit e të internuarit ishin vetëmpër përdorim të brendshëm, monopol shken-cor, por ato asnjëherë nuk e panë dritën ebotimit. E megjithëse kjo vepër u përkthyenë gjuhën shqipe, për vetë fushën e vësh-tirë që përfaqësonte, nga sa kam ndjekurbotimet albanologjike, asnjëherë nuk ështëpërmendur a cituar nga gjuhëtarët sh-qiptarë, me një përjashtim të vetëm, tëEqrem Çabejt, i cila ka punuar me origji-nalin e kësaj vepre, si njohës i mirë i gjer-manishtes.

Fati i Mithat Aranitit nuk është iveçantë, përkundrazi, ai shënon një fenom-en, duke përfaqësuar dramën e hidhur tëintelektualëve shqiptarë gjatë 50 vjetëve tëregjimit komunist. Ndërsa shumë prej pseu-doshkencëtarëve mbushnin radhët e insti-

tuteve studimore, intelektualët e vërtetë,ata që kishin mbaruar studimet në shkol-lat perëndimore, mbylleshin në burgje osenë kampe internimi dhe në rastin më tëmirë kryenin rolin e përkthyesve anonimënë kushte jashtëzakonisht të vështira. Endodhte që në një fabrikë tullash a pranënjë furre gëlqereje kishte më tepër kuven-dime me Homerin, me Danten, me Pe-trarken, me Arioston, sesa në institucionettona kulturore e shkencore. Dhe kjo gjend-je ishte tipar i kohës, karakteristikë eregjimit totalitar. Prandaj Mithat Aranitinuk ishte i vetëm. Ai kishte përkrah një elitëpërkthyesish, shkrimtarësh, poetësh e sh-kencëtarësh, që nuk u pajtuan kurrë meregjimin komunist, si: Mirash Ivanaj, Mi-hal Sherko, Lazër Radi e shumë të tjerë,

MITHAT ARANITIPërkthimi i rrallë i “Fjalorit etimologjikPërkthimi i rrallë i “Fjalorit etimologjikPërkthimi i rrallë i “Fjalorit etimologjikPërkthimi i rrallë i “Fjalorit etimologjikPërkthimi i rrallë i “Fjalorit etimologjik

të gjuhëve indoevropiane”të gjuhëve indoevropiane”të gjuhëve indoevropiane”të gjuhëve indoevropiane”të gjuhëve indoevropiane”Si qëndroi i pluhurosur prej dekadash në bibliotekën e Durrësit vepraSi qëndroi i pluhurosur prej dekadash në bibliotekën e Durrësit vepraSi qëndroi i pluhurosur prej dekadash në bibliotekën e Durrësit vepraSi qëndroi i pluhurosur prej dekadash në bibliotekën e Durrësit vepraSi qëndroi i pluhurosur prej dekadash në bibliotekën e Durrësit vepra

voluminoze prej 3 vëllimesh përkthyer nga gjermanishtjavoluminoze prej 3 vëllimesh përkthyer nga gjermanishtjavoluminoze prej 3 vëllimesh përkthyer nga gjermanishtjavoluminoze prej 3 vëllimesh përkthyer nga gjermanishtjavoluminoze prej 3 vëllimesh përkthyer nga gjermanishtja

Kolec TKolec TKolec TKolec TKolec Topalliopalliopalliopalliopalli Përse u përkthye kyPërse u përkthye kyPërse u përkthye kyPërse u përkthye kyPërse u përkthye kylibër në gjuhënlibër në gjuhënlibër në gjuhënlibër në gjuhënlibër në gjuhënshqipe dhe përseshqipe dhe përseshqipe dhe përseshqipe dhe përseshqipe dhe përsenuk u botua asn-nuk u botua asn-nuk u botua asn-nuk u botua asn-nuk u botua asn-jëherë? Është his-jëherë? Është his-jëherë? Është his-jëherë? Është his-jëherë? Është his-tori e njohurtori e njohurtori e njohurtori e njohurtori e njohur. Men-. Men-. Men-. Men-. Men-jëherë pasi morënjëherë pasi morënjëherë pasi morënjëherë pasi morënjëherë pasi morënpushtetin në dorë,pushtetin në dorë,pushtetin në dorë,pushtetin në dorë,pushtetin në dorë,komunistët iu vunëkomunistët iu vunëkomunistët iu vunëkomunistët iu vunëkomunistët iu vunëpunës për të krijuarpunës për të krijuarpunës për të krijuarpunës për të krijuarpunës për të krijuarkulturën e re mark-kulturën e re mark-kulturën e re mark-kulturën e re mark-kulturën e re mark-siste duke mohuarsiste duke mohuarsiste duke mohuarsiste duke mohuarsiste duke mohuarpjesërisht dhe dukepjesërisht dhe dukepjesërisht dhe dukepjesërisht dhe dukepjesërisht dhe duketransformuar rrën-transformuar rrën-transformuar rrën-transformuar rrën-transformuar rrën-jësisht atë që ishtejësisht atë që ishtejësisht atë që ishtejësisht atë që ishtejësisht atë që ishtekrijuar në shtetin ekrijuar në shtetin ekrijuar në shtetin ekrijuar në shtetin ekrijuar në shtetin emëparshëm sh-mëparshëm sh-mëparshëm sh-mëparshëm sh-mëparshëm sh-qiptar dhe në ven-qiptar dhe në ven-qiptar dhe në ven-qiptar dhe në ven-qiptar dhe në ven-det perëndimore....det perëndimore....det perëndimore....det perëndimore....det perëndimore....

Në foto:Mithat Araniti

SHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom 17www.shqiptarja.comE diel, 15 prill 2012SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASI ENIGMAme të cilët punoi, gjithnjë i heshtur, porgjithmonë i përkushtuar.

Pranë muzeve të Durrësit e Tiranësndodhen mbi 250 tituj të dalë nga dora etij, në vargun e të cilëve po lejohem të citojvetëm disa: Russu: “Studime Ilirike”, Kra-he: “Gjuha e ilirëve”, De Simone: “Gjuha me-sapishte”, Krahe: “Fjalor i emrave person-alë ilirë të vjetër”, Stipèeviè: “Ilirët, histo-ria, jeta, kultura”, Mayer “Gjuha e ilirëvetë vjetër” dhe “Fjalor i relikteve gjuhësoreilire”, Thalloczy “Kërkime iliro-shqiptare”,Schuchardt: “Europa e vjetër. Zhvillimi ikulturave dhe popujve të saj”, Papazoglu:“Onomastika dardane”, Rendic-Miovcevic:“Lashtësia e gjallë. Studime onomastikeilire”, Praschniker - Schober: “Fjalor eti-mologjik i indogjermanishtes” e shumë tëtjera nga fusha të ndryshme të alban-ologjisë. Dhe cili qe shpërblimi i gjithë kësajpune? I arrestuar bashkë me të jatin dhe tëvëllanë në vitin 1944, disa ditë para të ash-tuquajturit çlirim, ai qe ndër viktimat epara të terrorit komunist. Kaloi 10 vjet nëburg, pastaj 7 vjet në internim dhe së fundii dëbuar në vitet që i mbetën deri në vde-kje. Fati i tij ështëi njëjtë, madje edhemë i rëndë se ishumë përk-thyesve të talentu-ar, shkrimtarëve epoetëve, që nuk upajtuan asnjëherëme regjimin totali-tar komunist, qëpranuan vuajtjet,burgun, in-ternimet, por nuku thyen dhe nuk evunë pendën e tyrenë shërbim tëklikës rrenimtare.

Një fat i tillëndoqi orientalistëte shquar, MykeremJanina, Vexhi Bu-haraja e Tahir Diz-dari, që të tre njo-hës shumë të mirëtë gjuhëve perëndi-more e lindore, tëvjetra e të reja,filologë, përkthyese transkriptues tëshumë veprave mevlera shkencore eletrare. MykeremJanina u burgos dyherë gjatë jetës sëtij me akuzën ste-reotipe “për agjita-cion e propagan-dë”. Kaloi rreth 15vjet në burgje e internime. Në burgimin edytë ishte afër moshës 80 vjeçare.

Fat të tillë patën edhe helenistët, latin-istët dhe përkthyesit e tjerë, faji i vetëm itë cilëve ishte se kishin studiuar në shkollaperëndimore dhe nuk pajtoheshin me dik-taturën. Guljelm Deda, që Orlandon e çmen-dur të Ludovico Ariostos e bëri të flasë sh-qip, kaloi një jetë të tërë në burgje e intern-ime, ai që për 17 vjet punoi për të përkthy-er 40 mijë vargje të rimuara në gjuhën sh-qipe. Dhe kur u lirua, për të nuk kishte punëtjetër veç të thyente gurë në malin e Tara-boshit. Këtë fat pati edhe Mark Dema, përk-thyesi i talentuar i “Eneidës” së Virgjilit,dhe Veniamin Dashi, përkthyes i shumëveprave me karakter albanologjik nga stu-diuesit gjermanë. Edhe këta të shpërblyerme shumë vite burg dhe me anonimatin epërjetshëm.

Fatin e hidhur të Mithat Aranitit patiedhe një tjetër përkthyes e njohës i thellë iletërsisë klasike, Gjon Shllaku, që shqipëroi“Iliadën” e Homerit, veprat e Eskilit, Sofok-liut dhe Euripidit, “Gjeorgjikët” e Virgjilitdhe “Këngët e Rolandit” të eposit francez,por u shpërblye me burg disavjeçar. NikollëDakaj, përkthyes i talentuar, poet e kritikletrar, pasi kaloi disa vite në burgjet komu-

niste, u detyrua të fitonte bukën e gojësduke punuar në fabrikën e tullave, atje kumes gropave të baltës mund të gjeje njerëz-it më të kulturuar të kohës.

Këtë fat pati edhe klasiku i fundit i tra-ditës së përkthimeve greko-latine, që u ndaprej nesh para para pak kohe. Pashko Gjeçipërktheu rreth 40 mijë vargje nga gjuhëtklasike e moderne, duke na dhënë në njëshqipe të pasur “Odisenë” e Homerit, “Faus-tin” e Gëtes, “Hamletin” e Shekspirit, “An-dromakën” e Rasinit, poezitë e Leopardit etë Karduçit, dhe mbi të gjitha trilogjinë “Ko-media Hyjnore”, së cilës i kushtoi 20 vjet tëjetës së tij. Dhe si shpërblim, u burgos qënë vitet e para të vendosjes së diktaturës,duke vuajtur për disa vjet në burgjet etmerrshme komuniste dhe në kampet eshfarosjes. Dhe shumë që hynë në këtoburgje, nuk dolën të gjallë, por vdiqën bur-gjeve të Burrelit e të Spaçit, kënetave tëMaliqit e të Bedenit ose në qelitë e errëtatë sigurimit të shtetit.

Nëpër burgjet e diktaturës kaloi një pjesëtë mirë të jetës edhe përkthyesi i talentuarnë gjuhën frënge, Isuf Vrioni. Ai që bëri për

vete edhe vetëfrancezët mepërkthimet e tijnë një frëngjishteelegante, kaloi 16vjet në burgje ekampe shfarosë-se, dhe kur dolis’andejmi, la nëburg emrin e tij,që nuk mund tëshënohej në asnjëlibër, revistë agazetë. Ishte idënuar i përjet-shëm edhe kurdoli nga burgu ivogël në burgun emadh. Ai mbetianonim deri nëvitet ’90. Disa tëtjerë, si MartinCamaj, Arshi Pipae Sami Repishtitentuan me rreziktë jetës dhe fituanlirinë duke dalënë Perëndim, poremrat e tyrembetën të panjo-hur për një gjysmëshekulli në Sh-qipërinë komu-niste.

Përkrah këtyrekorifejve të kul-turës shqiptareqëndron edhe per-

sonaliteti i letrave shqipe, Mithat Araniti,që për rreth 40 vjet përktheu vepra volumi-noze shkencore, fjalorë, studime të ndry-shme të dijetarëve të hershëm e bashkëko-horë nga të gjitha gjuhët e huaja që zotëron-te, duke krijuar një fond të çmuar në arke-ologji, etnologji, numizmatikë, ilirilogji, eti-mologji etj.

Kam pasur rastin një herë të vetme nëjetën time të rri me këtë burrë të mendshëme të urtë, atëherë kur pas një kalvari të gjatëe të stërmundimshëm u kthye posa gjallënë Tiranë në ditët e demokracisë, në njëdhomë përdhese në rrugën Ali Demi. Edhesot i ruaj të gjalla tiparet e tij të patjetër-suara: fisnikërinë e shpirtit, kthjelltësinë emendimit të pjekur, karakterin e fortë, vull-netin për punë e modestinë, dashurinë përnjerëzit e dëshirën për të pasur drejtësi; cilë-si që njeriu ua lë si trashëgimin më të vyerpasardhësve.

Këtu po e mbyll fjalën time me njëdëshirë: në enciklopedinë e re shqiptarejokomuniste emri i Mithat Aranitit të zërëvendin që meriton, duke u përjetësuar edhenë emrin e një shkolle ose të një rruge nëvendin ku ka kaluar pjesën më të madhe tëjetës, se personalitete të tillë janë elita ekulturës sonë, janë nderi i kombit shqiptar.

Në foto: Kolec Topalli

Të zbulojmë një gjurmë historikeTë zbulojmë një gjurmë historikeTë zbulojmë një gjurmë historikeTë zbulojmë një gjurmë historikeTë zbulojmë një gjurmë historikeKush është vullnetariKush është vullnetariKush është vullnetariKush është vullnetariKush është vullnetari

në fotografi?në fotografi?në fotografi?në fotografi?në fotografi?

Kush është ky burrë në këtë fotografi? Historinë e tij dhe të

një kostumi të rrallë e botuamnumrin e kaluar në “Rilindasi”. Porlexuesit mund të ndihmojnë në këtërast për të identifikuar këtë person-azh. Numrin e kaluar prezantuamshumë argumente shkencore, do-kumente e analiza nga studiuesiFrederik Stamati, mbi kostumin errallë të një prej anëtarëve tëGardës Civile të Vartës, zbuluar nëTiranë. Së bashku me atë kostumu zbulua edhe kjo foto e rrallë. Kushe ka dorëzuar kostumin dhe fo-tografinë e tij? Nga mbrapa fotogra-fia ka disa shkrime të studios kuështë realizuar:

WALPER STUDIO832 WASHINGTON ST.BOSTONPra kjo fotografi është bërë në

Studion Walper të Bostonit.Studiuesi Stamati shpjegoi se

pasi ka parë këtë fotografi kanëhapur kalendarin e Vatrës të vitit1918. “U përqendruam në fo-tografinë që paraqet vullnetarëtnga Bostoni. I vëzhguam me shumë

kujdes, i zmadhuam. Ka nja dy ng-jasime, ndoshta të rastit. As edhelaboratori i kriminalistikës nuk ar-riti të realizojë identifikimin e pri-tur me padurim. Ngulmuam mëshumë, duke krahasuar fotografi tëtjera… Ngjason në një fare mase meAqif Përmetin… Mirëpo nuk mundtë thuhet me siguri. Vallë, a do tëmundemi ta identifikojmë këtëluftëtar që ka hyrë në botën emuzeut, në botën e përjetësisë.

Kush është ky luftëtar? Kush enjeh? Kush e ka në kujtimet famil-jare, për të cilat i a vlen të kreno-het? Këtu ose në SHBA në arkivat e“Vatrës”? Ndoshta do të jetë një sim-bol. Emri dhe fotografia e tij i përka-sin historisë po aq sa “Trupi Vullne-tar”, apo “Garda Civile”. Ne nuk egjetëm dot. Na e tregoni ju, në sekeni mundësi! I shkruani gazetës oseQendrës së Studimeve Albanologjikenë Tiranë, ku ruhet ekzemplari ivetëm i uniformës së çmuar”. Ky qeapeli i studiuesit Stamati dhe igazetës. “Rilindasi” pret informa-cione në faqen zyrtare ne facebook,ose adresën rilindasi@gmail.com

Në foto: Ushtaraku, foto e të cilit ruhet nëQendrën e Studimeve Albanologjike

www.shqiptarja.com E diel, 15 prill 201218

SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASISHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom INTERVISTA

LLLLLIBRIIBRIIBRIIBRIIBRI STUDIMETSTUDIMETSTUDIMETSTUDIMETSTUDIMET

LEDI SHAMKU-SHKRELI:Çabej si arkeolog i visaret gojore shqiptareÇabej si arkeolog i visaret gojore shqiptareÇabej si arkeolog i visaret gojore shqiptareÇabej si arkeolog i visaret gojore shqiptareÇabej si arkeolog i visaret gojore shqiptareRreth librit me përmbledhje studimesh kulturhistorike të Eqrem Çabejt shkruar në vitet 1934-1942Rreth librit me përmbledhje studimesh kulturhistorike të Eqrem Çabejt shkruar në vitet 1934-1942Rreth librit me përmbledhje studimesh kulturhistorike të Eqrem Çabejt shkruar në vitet 1934-1942Rreth librit me përmbledhje studimesh kulturhistorike të Eqrem Çabejt shkruar në vitet 1934-1942Rreth librit me përmbledhje studimesh kulturhistorike të Eqrem Çabejt shkruar në vitet 1934-1942

Admirina PeçiAdmirina PeçiAdmirina PeçiAdmirina PeçiAdmirina Peçi

Diana dhe zana” është një përmbledhje studimesh kulturhistoriketë Eqrem Çabejt, botuar së fundmi

në kolanën “Excipere” nga botimet Çabej,përgatitur nga Ledi Shamku-Shkreli. Këtotekste u shkruan e u botuan në pjesën mëtë madhe në vitet 1934-1942, fill pas kthimittë Çabejt nga Austria në Shqipëri më 1933.Janë sprovat e para të një vepre kulturhis-torike, në të cilat synohet të shihet bota ekultura shqiptare në tërësinë e saj, gjuhë,doke e zakone, folklor, mitologji në suazëne gjeografisë e të historisë së popullit sh-qiptar. Këto rravgime në truallin tonë et-nologjik autori i shkroi gjatë viteve që ishtemësues i shkollës së mesme në qytete tëndryshme të Shqipërisë, nga veriu në jug:Shkodër, Elbasan, Tiranë, Gjirokastër. Janëtë parat tekste që Çabej shkruan shqip pasthuajse 15 vjet shkollim në Austri, në gju-hë të huaj.

Ndër këto studime të përmbledhura nëntitullin “Diana dhe zana” përfshihen “Kën-ga e Lenorës në poezinë popullore sh-qiptare”. Më tej vjen studimi “Zakone dhedoke të shqiptarëve”, ku përfshihen: Familjadhe organizimi shoqëror; Lindja; Martesadhe jeta bashkëshortore; Vdekja; Demonolo-gi primitive dhe besëtytni, etj...

Më tej vjen studimi me titull “Kostandi-ni i vogëlthi dhe kthimi i Odiseut”, “Dianadhe zana”, “Disa figura të besimeve popu-llore shqiptare” dhe “Një vështrim mbi folk-lorin shqiptar”, ku Çabej trajton këto tema:“Mënyra e banimit dhe shtëpia”, “Ushqimi

dhe zakonet e mikpritjes”, “Kujdesi i trupitdhe veshja”, “Arti popullor”, “E drejta pop-ullore”, “Mitologjia popullore”, “Festat pop-ullore” dhe “Poezia popullore”.

Mbi disa detaje më të hollësishme rrethlibrit dhe autorit flasim në këtë intervistëme Ledi Shamku-Shkrelin e cila ka punuarme kujdes për mbledhjen dhe botimin e kë-tyre studimeve të veçanta të Çabejt.

Kolana Excipere, e ideuar dhe realizuarKolana Excipere, e ideuar dhe realizuarKolana Excipere, e ideuar dhe realizuarKolana Excipere, e ideuar dhe realizuarKolana Excipere, e ideuar dhe realizuarprej jush, është plotësuar së fundmi me njëprej jush, është plotësuar së fundmi me njëprej jush, është plotësuar së fundmi me njëprej jush, është plotësuar së fundmi me njëprej jush, është plotësuar së fundmi me njëvepër mjaft interesante të Eqrem Çabejtvepër mjaft interesante të Eqrem Çabejtvepër mjaft interesante të Eqrem Çabejtvepër mjaft interesante të Eqrem Çabejtvepër mjaft interesante të Eqrem Çabejt“Djana dhe zana”. Këto studime kulturhis-“Djana dhe zana”. Këto studime kulturhis-“Djana dhe zana”. Këto studime kulturhis-“Djana dhe zana”. Këto studime kulturhis-“Djana dhe zana”. Këto studime kulturhis-torike i përkasin një periudhe të hershmetorike i përkasin një periudhe të hershmetorike i përkasin një periudhe të hershmetorike i përkasin një periudhe të hershmetorike i përkasin një periudhe të hershmetë kontributit të Çabejt. Çfarë e grishi stu-të kontributit të Çabejt. Çfarë e grishi stu-të kontributit të Çabejt. Çfarë e grishi stu-të kontributit të Çabejt. Çfarë e grishi stu-të kontributit të Çabejt. Çfarë e grishi stu-diuesin drejt kësaj bote tejet të pasur mediuesin drejt kësaj bote tejet të pasur mediuesin drejt kësaj bote tejet të pasur mediuesin drejt kësaj bote tejet të pasur mediuesin drejt kësaj bote tejet të pasur mehistori, personazhe, mite, legjenda...?histori, personazhe, mite, legjenda...?histori, personazhe, mite, legjenda...?histori, personazhe, mite, legjenda...?histori, personazhe, mite, legjenda...?

Në foto: Studiuesja Ledi Shamku-Shkreli

Ajo që e grishi Eqrem Çabejnndaj disiplinës që po zinte filledhe në Europë, qenë studimete paplota qoftë gjuhësore qoftëetnologjike që do duhej tëvizatnin trajtat kryesore tëidentitetit tonë. E thënë me fjalëtë tjera ai iu bashkua “modës”së gërmimit arkeologjik nëvisaret gojore shqiptare

Kjo është një dritare e re që botimet “Ça-bej” hapin brenda kolanës “Excipere”: bot-imet me natyrë etnolinguistike. Etnolin-guistika është një disiplinë relativisht e re,e cila i ka rrënjët në studimet e kohës kurautori i shkroi këto sprova studimore, endoshta edhe ca më parë. Ajo çka tërheq vë-mendjen tonë sot nga sa duket është edheajo çka tërhoqi vëmendjen e Çabejt riosh:lidhja e gjuhës së vendit më kulturën e nënjë rrafsh ende më të gjerë lidhja e kulturëssonë me ato të popujve rreth nesh apo endemë tej, lidhjet me popujt bri të cilëve rrugë-tuan pararendësist tanë në ag të kohënave.Ndonëse Çabej i klasifikon këto ese nën ter-min “kulturhistori”, ne i trajtojmë ato sotnë suazën e etnolinguistikës, që është njëpërcaktim ende me specifik, pa i hequr për-caktimit të Çabejt gjerësinë e vështrimit.Nga bisedat që kam bërë me të bijën,zj.Çabej, sikurse vërehet edhe nga kushdoqë njeh ndeshtrashën e mëpasshme të pro-fesorit, del se ai ka pasur synim në atë kohëkonsolidimin shkencor të trajtesave që mer-reshin me çështje të cilat vibronin mesantropologjisë linguistike dhe linguistikësantropologjike. Kështu, nëse vështrohet ve-primtaria e periudhës nistore të Çabejt(mundemi edhe ta përcaktojmë këtë si Pe-riudha e Parë e tij), del se thuajse të gjithashkrimet e atyre viteve janë me natyrë kul-turhistorike. Madje edhe doktoratura e tij,që së shpejti sheh dritën e botimit, është ekësaj natyre: “Shqiptarët në Itali” studiongjuhë e doke trashëgimore të Horëst’Arbëreshve ne Siqeli. Pra, në synimet përta konsoliduar e për t’i bërë traditë këto tra-jtesa, ai bashkohet me Xhuvanin, Ashtën etë tjerë dhe hartojnë një nga më kërshëroretantologji titulluar “Bota Shqiptare”. U pritme entuziazëm ky përthekim, madje NikollGazulli e përshëndeti me një recension tekHylli i Dritës botimin në fjalë. Duke u kthy-er tek pyetja juaj, ajo që e grishi Eqrem Ça-bejn ndaj disiplinës që po zinte fill edhe nëEuropë, qenë studimet e paplota qoftë gju-hësore qoftë etnologjike që do duhej të vizat-nin trajtat kryesore të identitetit tonë. Ethënë me fjalë të tjera ai iu bashkua “modës”së gërmimit arkeologjik në visaret gojore sh-qiptare. Vetëm pak dekada më parë GustavMeyer qe i pari që botoi një këngë nga Epo-si i Kreshnikëve. Ish pra një botë e tërë përt’u zbuluar e marrë në shqyrtim: Bota Sh-qiptare. Ndoshta kështu është edhe sot. Nëfushë të etnolinguistikës pak hapa janëhedhur ndër ne.

Cilat ishin interesat e tij, në këtë kohë,Cilat ishin interesat e tij, në këtë kohë,Cilat ishin interesat e tij, në këtë kohë,Cilat ishin interesat e tij, në këtë kohë,Cilat ishin interesat e tij, në këtë kohë,ngacmimet....?ngacmimet....?ngacmimet....?ngacmimet....?ngacmimet....?

Sikurse thashë pak parit, interesi i tij nëkëtë kohë nuk është gjuhësia e mirëfilltë,siç thotë Saussure “e shqyrtuar në vetvetedhe për vetveten”, por vështrimi ndërsipli-nor i të kaluarës e cila në mënyrë trashen-dentale shfaqej në trollin shqiptar sapo lijepas kufijtë e vegjël të qyteteve. Shfaqejhatashëm dhe shajniste! Ngacmimet natyr-isht kanë qenë të shumta, qysh nga leximete albanologëve të mëdhej e deri tek kontak-tet e shpeshta me klerin françeskan, të cilëtsi elementë higroskopikë, ja kishin dalë të

depërtonin në limfën e Shqiptarisë. E për-fytyroj ngazëllimin e Çabejt të ri teksazhytej në rrëfenjat e Donat Kurtit dhe Ber-nardin Palajt, “dy lypsarve me strajcë që uendën maleve të Shqypnisë me mbledhë

xehet e kulturës sonë”, apo në bisedat menxanësa malësorë në kohën kur ai drejton-te konviktin “Malet tona” në Shkodër.Sikundër shtangej nga fanitjet përrallore tëlegjendave të Jugut gjatë vizitave të tij në

SHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom 19www.shqiptarja.comE diel, 15 prill 2012SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASI INTERVISTA

vendlindje. Apo më vonë, në mbrëmjet egjata pranë tryezës së bukës me Fatos MeroRrapajn, çamin e ditur, qëmtues i thesarittë Çamërisë.

Çfarë sjellin për lexuesin këto temaÇfarë sjellin për lexuesin këto temaÇfarë sjellin për lexuesin këto temaÇfarë sjellin për lexuesin këto temaÇfarë sjellin për lexuesin këto tema

kërkimore, kaq të gjera dhe të veçantakërkimore, kaq të gjera dhe të veçantakërkimore, kaq të gjera dhe të veçantakërkimore, kaq të gjera dhe të veçantakërkimore, kaq të gjera dhe të veçantanjëkohësisht?njëkohësisht?njëkohësisht?njëkohësisht?njëkohësisht?

Është e habitshme sa pak libra ka endendër rafte bibliotekash lidhur me këtotema. Është po aq e habitshme sa pak uintereson studiuesve sot thellimi në etnol-inguistikë apo dhe në antropologjinë his-torike, ku gati-gati më i madh është in-teresimi i të huajve se yni vetë. Veç ndon-jë studjues i motshëm dhe ndonjë ripër-typje materialesh të thëna njemijë herë,ndonjë regëtimë aty-këtu e asgjë mëshumë. Shkollarët e rij – dhe këtu nuk flaspër ata që i shohin me nënçmim e ironikëto shprehje “të vjetëruara etnike” – nukmendojnë se orët e studimeve të tyre du-hen harxhuar kësisoj. E them këtë mekeqardhje, mbasi në Francë bie fjala, stu-dimet e reja mbi Chanson de Roland nukreshtin së argumentuari dhe hedhur posh-të e mandej ripropozuar këndvështrime tëreja mbi trashëgiminë e vjetër. Çfarë isjellin lexuesit - thoni ju. Besoj se i sjellinngacmimin që krijon era e beharnave qëvjen nga një guzhinë e mirë e që u nxitoreksin për të ngjëruar. Pa këto ngacmimelexuesi nuk do jetë i interesuar të kërkojëlibra kësodore; e pa këtë kërkesë, studjues-it nuk do jenë të interesuar të ofrojnë rrav-gime shkencore mbi këto tema. Dhe kybëhet një rreth vicioz që duket i vështirëpër t’u hapë. Por unë them se tash mbramitdiçka po ndryshon. Forumet e internetit,ku gjithnjë e më shumë të rinjtë ia hyjnëdebateve mbi çështjet e identitetit, janë njëtregues se libra të tillë do mirëpriten. Epastaj cikli i mësipërm, me t’u hapë kyrreth do vijojë të zgjerohet e të ofrojë njo-hje dhe qetësi. Pikërisht atë qetësi identi-

tare që fal dija e mirëfilltë.

Pse “Djana dhe zana”? Ky është vetëmPse “Djana dhe zana”? Ky është vetëmPse “Djana dhe zana”? Ky është vetëmPse “Djana dhe zana”? Ky është vetëmPse “Djana dhe zana”? Ky është vetëmnjëri nga argumentet e shkrimeve të studi-njëri nga argumentet e shkrimeve të studi-njëri nga argumentet e shkrimeve të studi-njëri nga argumentet e shkrimeve të studi-njëri nga argumentet e shkrimeve të studi-uesit...uesit...uesit...uesit...uesit...

Kjo është një nga ato pyetjet e dobishmepër të cilën thuhet: “Po t’mos qe, do duhejshpikur”! E po ashtu, në përgatitjen e këtijlibri, argumenti i përzgjedhur ka qenë njënga dilemat e mija dhe të botueses, ndaj do

e qëndrueshme se guri. E kur fjala shqyrto-het si tregues qëndrese, gjuhësia vjen e narendit fill një listë përfaqësimesh dhe këtojanë: Hidronimet, Toponimet, Hieronimet,Teonimet, Patronimet dhe Antroponimet.Në këtë listë ka vërtet ndeshje mes gju-hëtarësh për të përcaktuar përfaqësimin mëtë rëndësishëm si dëshmitar kulturhistorik.Gazulli ngulmon tek hidronimet, JustinRrota – i shkollës së Krahes – tek

Çabej gjuhëtar. Ndaj edhe zgjodha ta hu-lumtoj më gjatë këtë dyshe, me dëshirën përt’u ofruar lexuesve një çelës modest leximimbi thelbin e metodës dhe objektit të Çabe-jt.

E mandej, ky çift teonimik nuk del vetëmnë syzimin me të njëjtin titull, por ështëpjesë e rëndësishme edhe një tjetër syzimi,kur Çabej shqyrton krej panteonin e zotaveilirë.

Ju thoni se këto shkrime ishin mbase grJu thoni se këto shkrime ishin mbase grJu thoni se këto shkrime ishin mbase grJu thoni se këto shkrime ishin mbase grJu thoni se këto shkrime ishin mbase gr-----ishja drejt një vepre që mbeti e papërfund-ishja drejt një vepre që mbeti e papërfund-ishja drejt një vepre që mbeti e papërfund-ishja drejt një vepre që mbeti e papërfund-ishja drejt një vepre që mbeti e papërfund-uaruaruaruaruar.. Pse? Nëse do të vijonte më tej si do të.. Pse? Nëse do të vijonte më tej si do të.. Pse? Nëse do të vijonte më tej si do të.. Pse? Nëse do të vijonte më tej si do të.. Pse? Nëse do të vijonte më tej si do tëqe rruga e kërkimeve të Çabejt në këtëqe rruga e kërkimeve të Çabejt në këtëqe rruga e kërkimeve të Çabejt në këtëqe rruga e kërkimeve të Çabejt në këtëqe rruga e kërkimeve të Çabejt në këtëfushë?fushë?fushë?fushë?fushë?

E shpjegova ca më lart. Ai po ndërtontediçka me punën e tij po edhe me bash-këpunëtorë të kalibrit të lartë, për ngritjennë nivel disipline të studimeve të kësajlënde. Por Lufta, sikundër dihet, në Sh-qipëri ndryshoi shumë gjëra, dhe Çabej ugjend i detyruar të ripërcaktonte itinerarinshkencor që duhej të ndiqte, pa bërë kom-promise në kurriz të së vërtetës. U detyruatë linte disi mënjanë, në favor të gjuhësisësë mirfilltë, orientimet etnolinguistike,didaktike apo ortografike të atëhershme. Sido kish qenë rruga? Eeeeh, kush mund tathotë këtë tash?! Ndoshta një përgjigje kësajpyetje mund t’ia japim vetëm pasi të boto-het e plotë trashëgimia e tij studimore epastaj të analizohet nga kritikë e special-istë. Por një gjë mund ta themi: boshti qen-dror do të kish qenë gjithsesi gjuhësia. Rru-ga dhe përftesat mund të kishin qenë tëndryshme.

Megjithatë unë besoj se në njëfarëmënyre Çabej po e vijon rrugën e vet dukeu takuar sërish me lexuesit shqiptarë nëkëto kohë kur riplazmohen ndërgjegje bre-zash. E kjo është edhe shortja që u bie gjithëtë mëdhejve: të mos ndalen. Më vjen tashnë mend thënia e një iluministi: “Ata që ekanë pikasur dritën para të tjerëve, janë tëdënuar ta ndjekin pas derisa drita të fitojë!”

Ç’mund të themi për nuancat gege të gju-Ç’mund të themi për nuancat gege të gju-Ç’mund të themi për nuancat gege të gju-Ç’mund të themi për nuancat gege të gju-Ç’mund të themi për nuancat gege të gju-

hës së Çabejt që bie në sy te këto shkrime?hës së Çabejt që bie në sy te këto shkrime?hës së Çabejt që bie në sy te këto shkrime?hës së Çabejt që bie në sy te këto shkrime?hës së Çabejt që bie në sy te këto shkrime?Nuk janë nuanca gege në fakt. Në përm-

bledhje ka artikuj fund-e-krye në gegnisht.Çabej i ndoronte mirë të dyja koinetë, mad-je të trija, edhe arbërishten. Gegnishtja ish-te gjuha e kohës në administratë, dhe Ça-bej qe veç tjerash edhe punonjës i adminis-tratës. Të mos harrojmë se gegnishtja ishtegjuhë e prestigjit jo vetëm kombëtar poed-he ndërkombëtar. Deklasimi i kësaj koinejedo vinte vetëm pas Lufte. Por jemi në njërreth elitar njerëzish, të cilët shpesh për re-spekt ndaj sho-shoqit, përpos një dendizmitë kohës, iu drejtoheshin miqve në idiomëne tyre. E jo vetëm tosku Çabej shkruan nëgegnisht. Kështu fjala bie, Mustafa Merlikakrutan, debaton në toskërisht me Konicënpër fjalën “ndoshta”. Apo Anton Harapi emban ligjëratën e vet përpara korçarëve tëgjithën në toskërisht. Gjithë ky ndërkëmbimidiomash e shprehish bëhet për hir të mët’bukurës ndjesi që provon me bartë shpirtii njeriut, të dashurisë për kulturën dhe vler-at e veta identitare, apo për ta thënë si Bu-zuku “n’së dashtunit botës sanë”. “Djana dhezana” është përftesë e një dashurie të tillë:trashendentale e përherë të re.

Çabej iu bashkua “modës” së gërmimit arkeologjik në visaret gojore shqiptare. VÇabej iu bashkua “modës” së gërmimit arkeologjik në visaret gojore shqiptare. VÇabej iu bashkua “modës” së gërmimit arkeologjik në visaret gojore shqiptare. VÇabej iu bashkua “modës” së gërmimit arkeologjik në visaret gojore shqiptare. VÇabej iu bashkua “modës” së gërmimit arkeologjik në visaret gojore shqiptare. Vetëm pak dekada më parë Gustavetëm pak dekada më parë Gustavetëm pak dekada më parë Gustavetëm pak dekada më parë Gustavetëm pak dekada më parë GustavMeyer qe i pari që botoi një këngë nga Eposi i Kreshnikëve. Ish pra një botë e tërë për t’u zbuluar e marrë në shqyrtim:Meyer qe i pari që botoi një këngë nga Eposi i Kreshnikëve. Ish pra një botë e tërë për t’u zbuluar e marrë në shqyrtim:Meyer qe i pari që botoi një këngë nga Eposi i Kreshnikëve. Ish pra një botë e tërë për t’u zbuluar e marrë në shqyrtim:Meyer qe i pari që botoi një këngë nga Eposi i Kreshnikëve. Ish pra një botë e tërë për t’u zbuluar e marrë në shqyrtim:Meyer qe i pari që botoi një këngë nga Eposi i Kreshnikëve. Ish pra një botë e tërë për t’u zbuluar e marrë në shqyrtim:

Bota Shqiptare. Ndoshta kështu është edhe sot. Në fushë të etnolinguistikës pak hapa janë hedhur ndër ne.Bota Shqiptare. Ndoshta kështu është edhe sot. Në fushë të etnolinguistikës pak hapa janë hedhur ndër ne.Bota Shqiptare. Ndoshta kështu është edhe sot. Në fushë të etnolinguistikës pak hapa janë hedhur ndër ne.Bota Shqiptare. Ndoshta kështu është edhe sot. Në fushë të etnolinguistikës pak hapa janë hedhur ndër ne.Bota Shqiptare. Ndoshta kështu është edhe sot. Në fushë të etnolinguistikës pak hapa janë hedhur ndër ne.

Në foto: Kopertina elibrit “Diana dhe zana”

(djathtas) GjuhëtariEqrem Çabej

Lufta, sikundër dihet, në Shqipëri ndryshoi shumë gjëra, dhe ÇabejLufta, sikundër dihet, në Shqipëri ndryshoi shumë gjëra, dhe ÇabejLufta, sikundër dihet, në Shqipëri ndryshoi shumë gjëra, dhe ÇabejLufta, sikundër dihet, në Shqipëri ndryshoi shumë gjëra, dhe ÇabejLufta, sikundër dihet, në Shqipëri ndryshoi shumë gjëra, dhe Çabeju gjend i detyruar të ripërcaktonte itinerarin shkencor që duhej tëu gjend i detyruar të ripërcaktonte itinerarin shkencor që duhej tëu gjend i detyruar të ripërcaktonte itinerarin shkencor që duhej tëu gjend i detyruar të ripërcaktonte itinerarin shkencor që duhej tëu gjend i detyruar të ripërcaktonte itinerarin shkencor që duhej tëndiqte, pa bërë kompromise në kurriz të së vërtetës. U detyrua tëndiqte, pa bërë kompromise në kurriz të së vërtetës. U detyrua tëndiqte, pa bërë kompromise në kurriz të së vërtetës. U detyrua tëndiqte, pa bërë kompromise në kurriz të së vërtetës. U detyrua tëndiqte, pa bërë kompromise në kurriz të së vërtetës. U detyrua tëlinte disi mënjanë, në favor të gjuhësisë së mirfilltë, orientimetlinte disi mënjanë, në favor të gjuhësisë së mirfilltë, orientimetlinte disi mënjanë, në favor të gjuhësisë së mirfilltë, orientimetlinte disi mënjanë, në favor të gjuhësisë së mirfilltë, orientimetlinte disi mënjanë, në favor të gjuhësisë së mirfilltë, orientimetetnolinguistike, didaktike apo ortografike të atëhershmeetnolinguistike, didaktike apo ortografike të atëhershmeetnolinguistike, didaktike apo ortografike të atëhershmeetnolinguistike, didaktike apo ortografike të atëhershmeetnolinguistike, didaktike apo ortografike të atëhershme

t’i përgjigjem me rrëfim.Kohët e fundit duket se ka një rizgjim të

interesit editorial për etnokulturën tonë, ekështu janë botuar një tubë shënimeshdokesore, legjenda a rrëfenja, janë shqipëru-ar edhe shënime udhtimi nga shtegtarë tëhuaj. Porse çdo libër është në fakt libërshk-ruesi i vet. Ndaj edhe kjo përmbledhje e Ça-bejt, pas gjykimit tim, është krejt e veçantënë këtë “zahirè” albanologjie që përmenda,pikërisht se është konceptuar prej një sh-kencëtari – gjuhëtar etimolog, pra jo thjeshtprej një mbledhësi të ditur a folkloristi.Gjithë këto shestime mbi doke, mbi besimee zota, të cilët shfaqen sekushi i përfaqë-suar me apelativin a epitetin e vet, janëprodukte të një gjuhëtari që i merr në vësh-trim ngaqë beson tek qëndrueshmëria efjalës si dëshmia kryesore e qëndresës sëetnisë. Beson madje se fjala është edhe më

Antroponimet. Ka të tjerë që ngulmojnë tekPatronimet duke përligjur s’andejmi mig-rimet e mëdha të fiseve të lashta. Mesa kamkuptuar unë, Çabej shenjon shpesh si par-ake Toponimet e Patronimet – një dyshe nëfakt e pazgjidhshme. Kështu, nga kjo listëe mësipërme, elementi që brendamban meshumicë përmbledhja jonë janë Teonimet –teonime ilire, romake, kelte, trake, helene– gjithë një panteon ku Diana dhe Zanatkanë shkallaren e vet. Ndaj dhe unë, nisurnga kjo listë, pikasa pikërisht Dianën dheZanat – këtë dyshe primordiale, që shen-jonte njëherësh bashkim dhe veçanësim.Shqyrtimi i këtij dualiteti është një tjetërargument që dëshmon se etnikoni ynë kamarrë e ka dhënë shpengueshëm me fqin-jët e përhershëm, pa e humbur asnjëherëthelbin e vet, e pikërisht këtë rend mar-rëdhëniesh them se ka dashur të zdritë edhe

www.shqiptarja.com E diel, 15 prill 201220

SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASISHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom LETERKEMBIMI

LLLLLETRAETRAETRAETRAETRATTTTT EEEEE PPPPPANJOHURAANJOHURAANJOHURAANJOHURAANJOHURA

HAMDI ORUÇI I SHKRUANMUSTAFA KRUJËS

Si e nxorri Skiroi ‘Buzukun’ nga Shqipnija më 1949Si e nxorri Skiroi ‘Buzukun’ nga Shqipnija më 1949Si e nxorri Skiroi ‘Buzukun’ nga Shqipnija më 1949Si e nxorri Skiroi ‘Buzukun’ nga Shqipnija më 1949Si e nxorri Skiroi ‘Buzukun’ nga Shqipnija më 1949Po ta kapnin komunistat kushedi ç’do i kishin ba. Po ta kapnin komunistat kushedi ç’do i kishin ba. Po ta kapnin komunistat kushedi ç’do i kishin ba. Po ta kapnin komunistat kushedi ç’do i kishin ba. Po ta kapnin komunistat kushedi ç’do i kishin ba. Aleksandër Xhuvani e dinte, por çudi si nuk ka ndërhyAleksandër Xhuvani e dinte, por çudi si nuk ka ndërhyAleksandër Xhuvani e dinte, por çudi si nuk ka ndërhyAleksandër Xhuvani e dinte, por çudi si nuk ka ndërhyAleksandër Xhuvani e dinte, por çudi si nuk ka ndërhy

Hamdi Oruçi ishte një i ri intelektual që studionte në vitet ’50në Palermo për mjekësi. Një at-

dhetar pasionant, ai kujdesej dhe ikushtonte vëmendjen maksimale boti-meve e kërkimeve të fundit në fushëne gjuhës e kulturës shqiptare. Mik iafërt me djalin e Mustafa Krujës, ai ishkruan këtij të fundit, për të krijuarlidhje me një profesorin e tij në Itali, icili kishte shumë dorëshkrime e njëfjalor të stërmadh të shqipes gati përbotim. Ai quhej Prof. Dr. Marco La Pi-ana dhe kërkonte të binte në kontaktme Mustafa Krujën që të shkëmbenteme të mendime gjuhësore.

Ndërsa flet për dorëshkrime që vetëstudenti Oruçi i ka parë e i ka prekur,ai tregon edhe se si e ka parë të fo-tografuar gjithë veprën e Buzukut, tëcilën Skiroi e ka marrë nga Shqipërinë vitin 1949. Por si mundi ta nxjerrëpa e vënë re komunistët dhe si nukndërhyri Aleksandër Xhuvani edhe psee dinte këtë fakt?

Letra e këtij intelektuali drejtuarMustafa Krujës (Merlika) në vitin1952, i prin një letërkëmbimi të gjatëe të bukur me Merlikën, të cilin su-plementi ynë do ta zbulojë javë pasjave. Letrat janë botuar për herë tëparë në “Hyllin e dritës”, ndërsa përlexuesin e gjerë i sjellim si më poshtëduke nisur nga ky numër, me lejen dhekujdesin qe ka treguar për këtë botimEugjen Merlika.

Letra e Oruçit për KrujënLetra e Oruçit për KrujënLetra e Oruçit për KrujënLetra e Oruçit për KrujënLetra e Oruçit për Krujën

Palermo më 17.12.1952Shkëlqesë,Jam i sigurtë se do të kujtoheni se

kush jam unë. Jam ai studenti sekre-tar i Studentenheim të Feldmuhlgavesnë Vjenë. Kam qenë shok’i të ngratitBesim. Në këtë rasë fatkeqe Ju kampasë dorëzue nji “resoconto” të plotëmbi zhvillimin e ceremonisë në krema-toriumin e Vjenës, fjalimin e Z. Prof.Hupit e të mikut Dr. Ilhami Kryeziu.

Ndodhem tash 3 vjet gadi në Paler-mo, - mbas një pelegrimi në mbarëEvropën perendimore – për të krye stu-dimet e fillueme në Vjenë, në degën eMjeksisë. Shpresoj në të madhin Zot tëmbaroj në Fruer të vitit 1953, d.m.th.mbrenda 2 - 3 muejve.

Këtu në Palermo jam në konviktinSaluto, bashkë me Spiro Mukën, të bi-rin e z. Koços, e jemi të kënaqur. Paradisa ditësh erdhi këtu për 2 - 3 orë Der-vish Rexhepi, të cilin e priti Spiroja.

Mora vesht se Shkëlqesa e Juej jenishumë përpara në shumë studime tëgjuhës shqiptare, dhe bile më thonë sekeni botue edhe nji abetare të gjuhësshqipe. Sa kishe dëshirë t’a shifshe et’a kishje! Për fjalorin gjith’ashtu mëthonë se e keni plotsue përsëri. Kamshpresë se këto janë të vërteta.

Kam marrë vesht gjith’ashtu se njienglez E. Mann, ka botue lexikun matë madh të gjuhës shqipe në Londër, tëcilin bilé e ka këtu Prof. Dr. Marco LaPiana, por që unë nga nji influencë(flamë) nuk kam dalë ende me shkueme e pá. Z. La Piana, sikurse Ju sigur-isht e dini asht nji studjoz i thellë i gju-hës sonë. Kam pa me sy punimet e tija.Habitet njeriu me guximin e këtij plakutë Ri i cili tash 40 e ma vjet punon ditëe natë e nuk mendon gja tjetër veçseçështje gjuhsore shqiptare. Ka grama-tikën ma të plotë, aqë sa dij unë, eshumë të thellë. Nji dorëshkrim 1000e ca faqesh. Gjithashtu fjalori i tij asht

i gjanë. Ka, sikurse thotë ai, ma se40.000 fjalë shqipe pa njoh fjalët turke,greke, sllave e të hueja përgjithsisht.Asht glotolog i përsosun njeh sa e sa

gjuhë mis-togermane.Ka teorinaqë unë qébesa nuk injoh por qëmë habisin emë lanë megojë të mby-llun me qëkurrë nuk ikam ndig-jue.

Asht tuekursye tashsa vjet me banji shumë1.000.000 £për të botuediksionerin.I ka ardhëpak si keq sesi E. Mann-ibotoj paratij. I vëllaj i

Prof. La Pianas asht edhe aji historiani thellë e si ordinar në Universitetin eHarward-it të Bostonit e punëve mbihistorinë e Vatikanit për enciklopedine Re amerikane. I vëllai tjetër; zengjin

në Los Angeles asht edhe ai studjos nëgjuhë. Familje italo – shqiptare me nd-jenja shqiptare. Mu ba zemra mal kurndigjova Prof. La Pianën e Harwardittë flasi italisht jo aqè mirë por shqipshumë mirë.

Të gjitha këto informata Ju apë sepseZ. La Piana Marco do të dëshroj me hynë korrispondencë me Shkelqesën eJuej, për çështje gjuhsore shqiptare.Unë kam ndërhye të filloj me botue diç-ka në Fletoren “Flamuri” [e me të vertetasht botue diçka] e në Fletoren“Shpipërija”. Shpresoj t’i dalë në krye.

Më falni Shkëlqesë për guximin qëmarrë të Ju shkruej. E unë e dij se punae parë e ne të rijëve asht të kryejmë stu-dimet së pari, por gjaku na vlon e.... endërhyjmë ndoshta edhe në punë qës’dijmë se si t’i dalim në krye. Jam i sig-urtë se Shkëlqesa e Juej e kuptoni sh-qiptarizmën t’onë. Të japim gjithshkaShqipnisë, dje në luftë, sot në studim enë ndihmesë e nesër po qè nevoja edhegjakun. E këtë që mendoj unë jam i bin-dur se e tanë rinija shqiptare e mendone e thotë me gjithë mend e me gjithëzemër. E jam i bindur se edhe Shkëlqe-sa e Juej na besoni në sinqeritetin t’onë.

Për artikujt e Juej në “Albanie Li-bre” janë shumë interesant. Në ndonjipikë nuk jam dakord me Ju por megjith’atë kam nderimin ma të madh përguximin e Juej për njohtësit e Jueja gju-

hësore e historike. E përgëzimi i jemasht i sinqertë e nuk ka asnji sfond poli-tik. E Ju në letrat shqipe duhet të zinivendin që meritoni.

Edhe një lajm që do të Ju pëlqej:Kam pasë fatin e mirë të shoh të

gjithë dorëshkrimet e MonsignorSkiros. Buzukun. Buzukun, Shkëlqesë,të fotografueme aqë bukur e nji komentiqë të hap zemrën e të banë me e dashtma tepër gjuhën shqipe e atdheun sh-qiptar. E ka professori i jem Dr. ZefSkirò i cili e ka prue nga Shqipnija më1949. Sikur t’a shifshin komunistat seçka kishte në valixhe kushedi se çka dot’i bajshin. I qëlloj nji ignorant që e kon-trolloj e kështu e shpëtoj. Por Ale-ksandër Xhuvani e dinte. E këtu ashtpër t’u habitë se si ky Kryetar i DhomësKomuniste nuk ka ndërhy. Shumë dy-shime.

Shkëlqesë,Më falni sa Ju shkrova.Kishe me dashtë një përgjegje nga

Ju për korrispondencë me Prof. La Pi-anan e nji përgjegje për abetaren.

Ju uroj shëndet e punë të mbarë.Hamdi Oruçi79. Corso Pisani,Palermo.P.S.Në këtë rast për shumë vjet Motin e

Ri.Qoftë mot shqiptar.

Në foto:MustafaKruja

Në foto: Faksimile tëdy prej faqeve tëletrës së HamdiOruçit dërguar

Mustafa Krujës nëdhjetor 1952