188
Фикрят Гожа TALEYİN AĞIR TALEYİ Бакы -Nurlan - 2009

Fi.Qoca 2009 Layout 1

  • Upload
    others

  • View
    2

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: Fi.Qoca 2009 Layout 1

Фикрят Гожа

TALEYİN AĞIRTALEYİ

Бакы -Nurlan - 2009

Page 2: Fi.Qoca 2009 Layout 1

КИТАБЫН ТАРИХЧЯСИ

"Талейин аьыр талейи" романымы 1962-жи илдя йазмышдым.Амма чапа вермямишдим. Мцнасиб вахт эюзляйирдим.1986-жы илдя аьыр хястялик кечирдим. Москвада тящлцкялижярращиййя ямялиййатындан чыхыб республикайа эялян кимироманын "Кяляфин ужу" адлы биринжи щиссясини ЙусифСямядоьлуйа вердим. Йусиф "Азярбайжан" ъурналынын башредактору иди. Романы нийя бцтюв шякилдя чапа вермядим?

Йусиф достум, щям дя гоншум иди. Билирдим ки, бувязиййятимдя она ня версям чап едяжяк, гайтармайажаг.Романын икинжи щиссяси даща сярт, о заманын ифадяси илядесяк совет щяйатынын щягигятлярини "тящриф" едирди.Гашынмайан йердян ган чыхармаг, гара сийащыйа няюзцмцн, ня дя Йусифин адыны салдырмаг истямирдим. Дейябилярсиниз, онда романы щеч тягдим етмяйяйдиниз. Доьрусюздц. Амма мяним о заман няинки бу эцнляри эюрмяк,щеч беш ай, бир ил йашамаьа да цмидим йох иди.Фикирляшдим, бары биринжи щиссяси чап олунсун, мяндян сонрабилсинляр ки, бир романым вармыш. Лазым олса, икинжищиссясини дя тапыб бирликдя чап едя билярляр.

Цзцм бярк имиш, йашадым. 1988-жи илдя баш гарышандамян романы "Эянжлик" няшриййатына бцтюв тягдим етдим.Дедим "ъурналда чап олунуб", бу ясяр бир дяфя "Глав лит" -дян (ядябиййата нязарят едян баш идарядян) кечиб. Бунабахмайараг роман няшриййат планында илдян иля сцрцшя-

Fikrяt Qoca.Талейин аьыр талейи.Bakы, Nurlan, 2009, 374 sяh.

Китабда Халг шаири Фикрят Гожанын мцхтялиф иллярдягялямя алдыьы няср ясярляринин бир гисми - “Талейин аьырталейи” романы вя щекайяляри топланмышдыр. Латын ялиф-басы иля илк дяфя ишыг цзц эюрян бу ясярлярин охужулар тя-ряфиндян марагла гаршыланажаьына цмид едирик.

©Ф.Гожа, 2009

3

Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 3: Fi.Qoca 2009 Layout 1

ТАЛЕЙИН АЬЫР ТАЛЕЙИ

I ЩИССЯ

1962-жи илин айлы бир бащар ахшамы иди. Эцл ятринин,йарпаг тамынын, ай ишыьынын, су шырылтысынын гарышыьындангярибя бир щава йаранмышды. Цряйинин сяси адамын юзгулаьына дцшцрдц. Беля щавада адам динж дура билмир,юз ичиня сыьмыр, баш алыб эетмяк, эетмяк истяйирсян,йорулунжа, ялдян дцшцнжя эетмяк истяйирсян. Сонралап йоруланда, яллярин, айагларын кейийиб сюзцнябахмайанда юзцнц бир гайа башындан атасан щаванынцстцня, сярилясян улдузларын алтына, цзцня-эюзцня айишыьы йаьа-йаьа щавада йеллянясян. Беля вахтда адамдашы да, торпаьы да, тиканы да севир. Илащи, дцнйа няэюзялдир, онлар ня хошбяхтдирoляр, аллащ...

Нярэиз пянжярянин габаьында дайанмышды. Баьынайаьындакы янжир аьажынын алтына бахырды. АйнурлаТаледир. Нярэизэилин щяйяти ортада иди. Янжирин тушундансаь тяряфя Талеэиля гапы ачылырды, сол тяряфя Айнурэиля.

«Эюрясян, нядян данышырлар?» Ещ, орда ня данышмаг.Еля беляжя йанашы отурурлар. Бир-бириня гысылыб сусурлар.Бир-бириня тамаша еляйирляр. Бяхтявярляр, бу ил гуртарыбэедирляр охумаьа Бакыйа. Бяс орда нежя эюрцшяжяк -ляр? Аллащ, бу ня эюзял щавады. Цряйим аз галыр синямидешиб чыхсын. Ещ... адам бурдан, еля бу пянжярядянужа бу ай ишыьына, ай ишыьы цряйимин ичиня дола, цряйи -мин дарыхмасыны ай ишыьы йуйа, апара....

—Ай гыз, Нярэиз! Ай сянин бойнун гырылмасын, гыз,бу ахшамын аьыр вахтында адам йатар?! Ай гыз!

сцрцшя 1993-жц илдя, нящайят, "Талейин аьыр талейи" ады илячапдан чыхды. Инди бу ясяри кирил ялифбасы щябсиндян хиласедяркян, ону олдуьу шякилдя чап етдирирям. Гясдян йазыйаял эяздирмядим. Бу ясяр мяним о йашым, о дюврцм, нясрдяолан о сявиййямди. Мян инди дя юз нясримдян сюз ачандаяввялжя насирлийиня щюрмят етдийим йазычыларымыздан цзристяйирям. Мян няср йазаркян щеч заман йазычылыгиддиасында олмамышам, бу эцн дя дейилям. Лакин елямювзулар вар ки, онлар шеиря эялмир. Мян дя о мювзулараархамы чевириб гача билмирям, истяйимя хяйанят едябилмирям, йазмайа билмирям, йазырам.

Бойнума алырам ки, Совет Сосиалист РеспубликасыАзярбайжанын 1962-жи илляр щяйатыны, щяйат щягигятляринитящриф етмямишям. Охуйун, юзцнцз гярара эялин.

Фикрят Гожа 54

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 4: Fi.Qoca 2009 Layout 1

на бору кечирмишдиляр. Самоварын йанында тилишкя варды.Онсуз да самоварын гайнамаьына аз галмышды. ЯслиндяНярэизлик бурда еля бир иш йох иди. Амма Ханы мынфикринжя, гыз ушаьы самоварын йанында олмалы дыр. Юзц дябу вахты, шяр гарышан вахты адам йатмаз. Ханым чох тезяря эетмишди. Яри юз ямиси оьлу иди. Еля аьыллары сюзкясяндян сювдяляшмишдиляр. Ханымын кябин йашы чатынжаики оьлу олмушду. Сонра далбадал дюрд оьлу олду.Нярэиз бешинжи ушаг иди. Гардашларын дан кичикди. Щямидмцщарибя башлайан ай ясэяр эетди. Бир дя 1945-жи илинийун айында гайытды. Щеч бурну да ганамамышды.Дцздц, гящряманлыг эюстярмяйиб, ам ма горхаг даолмайыб. Щямишя тапшырыьы йериня йетириб. Ханым да онуясэяр йола саланда тапшырыг вермишди ки, саь-саламатгайыт эял! О да тапшырыьы йериня йетир миш ди. Саь-саламатгайыдыб эялмишди. Нярэиз дя 1946-жы илин нярэиз чыханвахтында дцнйайа эялмишди. Инди евин йеэаня ушаьы иди.Сяккизинжи синифдя охуйурду. Дюрд гардашын дюрдц дясцрцжц ишляйирди. Бири районда, бири Эянжядя, икиси Бакыда.Щамысы да евли идиляр. Биржя райондакы гардашы Щясянарабир онлара баш чякирди. О бириляри щеч мяктуб дайазмырдылар. Нярэиз бир шейя мяяттял галырды ки, ата-анасыгардашларындан еля бил щеч мяктуб да эюзлямирдиляр. Бирдяфя Нярэиз онларын йанында дейинмишди:

—Гагашларым щеч олмаса бир бармаг каьыз йазай -ды лар.

Щямид киши ири, яйри бурнунун алтында чаллашмышбыьларыны тумарлайыб щансы фикирдянся эцлцмсцндц.Сонра жиддиляшиб деди:

—Йазыб охусайдылар еля алим олардылар да... шофер нийяолурдулар?

Нярэиз чох наразы щалда йериндян галхыб ейваначыхды. Ейванын ишыьыны йандырды. Ишыг йанан кими еля билянжир аьажы да, янжирин алтындакы ики кюлэя дя, ай ишыьыда, ай да, щаванын ятри дя йоха чыхды. Нярэиз билирди ки,инди аьажын алтындан она бахырлар. Эярняшди, синясин лапгабаьа верди. Йени йумруланмыш дюшляри кюйняйини бираз да габартды. Яллярини дюшляринин цстцндян сыьаллайыбашаьы чякди.

Ханым йухарыда ишыьын йандыьыны эюрцб, пянжяси цстягалхды, еля бил икинжи мяртябяйя бойланмаг истяди. Ха -ным арыг, гарайаныз, бойдан балажа бир гадын иди. Няр -эиз онун сонбешийи иди. Гыз да анасына охшамышды.Гара буьдайы иди. Бойдан балажа, амма бядяндяндолу иди.

Ханым Нярэизи эюрмяди, гарасына дейинди:—А бойну йеря сохум, дайан инди, дцш ашаьы. Эюр

инди тяпяни нежя даьыдырам. — Сясини бир аз алчалтды, —дцш ашаьы! Мян сянин бойда оланда бир кцлфятин чайыны-чюряйини верирдим. Дястяйнян гонаг йола салырдым.

Нярэиз пиллякянляри йаваш-йаваш дцшцрдц. Билирди ки,гыжанажаг... анжаг вурмайажаг. Билирди, амма йенящяр дяфя цряйиндя бир аз горху олурду. Инди дя ана -сынын йанына чатанда бойнуну гысыб бцзцшдц.

—Сяни йох оласан. Эет самовара од ат. Мян сянинбойда оланда юй сахлайырдым.

—Ня вар, а... — Нярэизин бцтцн етиразы бундан иба рятоларды. Анасы да бу жавабы аландан сонра ращат лан ды.

—Жанына азар вар, — деди, — Эет самоварынйанында ол!

Нярэиз еля ейванын йанында айаьыны йеря гойду.Щяйя тин ортасында самовар юз-юзцня мызылданырды. Башы -

76

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 5: Fi.Qoca 2009 Layout 1

бялкя шлйапа да годйу, хялвят йердя — гардашлары эюр -мя йян йердя оьланлар бахыб мяяттял галажаг, дейя -жякляр — «Бу мадам щансы юлкядян эялиб эюря сян?»— Мян дя вежимя алмайажам, щеч кяся бах ма йа -жам, кцчядя йаваш-йаваш эедяжяйям, щя, дикдабанымда олажаг, дикдабан да эейяжяйям, щеч кясин жынгырыда чыхмайажаг, о бойда кцчядя биржя мянимдикдабанларымын сяси ешидиляжяк. Тык-так, тык-так. Ващиддя адамларын арасында олажаг, эюрцб мяяттял галажаг,ня гяшянэ олмусан, ааз, сян Нярэиз дейилсян, вайдядя, танымаг олмур щеч, ня гяшянэ олмусан ааз!(Ващид гоншу дцкандарын оьлуду. Атасынын йанындакюмяк еляйир. Нярэиз дярся эедяндя дя, дярсдянэяляндя дя Ващидин бахышлары ону гаршы лайыр, хейли йоласалыр. Нярэиз дя буну щяр дяфя эюздян гачырмыр).Сонралар Нярэиз билди ки, Ващид Бакыйа эетмяйяжяк,ахшамлар о эюзял шящярин кцчяляриндя эязмяк щявя -синдян сойуду. Ващиди эюрмяйяндян сонра няйялазымды. Хяйалында дикдабанлары чыхартды, щеч шлйапа дагойасы олмады. О мяктуб сющбятиндян сонра Бакыйаохумаьа эетмяк щявяси тамам юлдц.

Самовар гайнады. Нярэиз отаьа, чайники эятирмяйягачды.

—Вер дямляйим.—Сян билмязсян, ай гыз.—Нийя аан? (Йягин ки, бу ана демяк иди. Нярэиз

анасына жиъи дейирди).—Бу вахт, лянят халасына, жинлярин мейдан сулайан

вахтыды. Ахшамлар щяйят-бажада ял-айаьа долашырлар.Эяряк исти суйу атанда «бисмиллащ» дейясян, йохса ял-айагларыны йандырарсан, сяня хятяр йетирярляр.

Сющбят Ханымын щеч хошуна эялмяди, йумруьунугыза тяряф гыжады:

—Чох данышма, чайлары тязяля...Бу сющбятдян сонра Нярэиз гардашларындан мяктуб

эюзлямирди. Бир мяктубу ки, эюзлямирляр, нийя йазасан?Беля фикирляшди. Юзц дя мяктуб йазмаг фикриндян вазкечди. Инди самовара тилишкя туллайырды, самоварын зцм -зцмясиня гулаг аса-аса юзцнц янжирин алтында Айну рунйериндя тясяввцр едирди. Йанындакынын Тале ол ду ьунутясяввцр едяндя ирпинди: «Талейин айаглары, ялляри Салвейяохшайыр. Юзц дя башдан-айаьа сцмцкдц. Гара галынгашларынын алтында чухура дцшмцш эюзляри еля билгуйунун дибиндян бахыр. Арыг, узун боьазына бахандадейирсян ки, о тцклц ири йекя башы сахла маг дан йорулуб,бу боьаз индижя бцкцляжяк. Йеня бир дилли-дилавяр адамола, дейирям дярд йарыды. Ня десян дайа ныб еля баха -жаг, матдым-матдым эюзцнц дюйя жяк. Ещ, ня билясян.Бялкя орда, янжирин дибиндя дили ачылыр. Щардан билирям.Щяр щалда, самоварнан щяйятин ортасында дурмагдано мараглыды. “Мян ониллийи гур та ран дейилям. Аллащ ву -руб. Жиъим орта мяктяби битир мя йиб, арвад дейил?Кимдян яскикди? Дялляклик юй ря няжяйям, гадын дялляйи.Гадынларын щамысыны эюзял ляшдириб жейрана дюндяря жя -йям. Чюряк щямишя тапмаг олар».

Нярэиз йеддинжи синфя кими щямишя фикирляширди ки,ониллийи битириб эедяжяк Бакыйа. «Гардашларымын евиндягалажам, институтда охуйажам». Щеч сянятини дя мцяй -йян елямямишди. Амма охумаьа эедяжякди. Бакыда,о бюйцк, эюзял шящярдя ахшамлар эейиниб-кежинибэязмяйя чыхажагды. Сачыны да беля гяшянэ, о кинодаэюрдцйц гызын сачы кими щцндцр дцзялтдиряжяк. Щяля

98

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 6: Fi.Qoca 2009 Layout 1

Бу шящярдя машын аз иди. Ахшамлар лап азалырды. Аммамашын оланда да бу адамлар йолун ортасындан чыхандейилдиляр. Машынлар эирявя тапыб онларын йанындан йавашсцрятля ютцб кечяжякдиляр, мцтляг йаваш сцрятля, чцнкибу да ядяб гайдаларына дахил иди.

Шящяр юзц дюрд кяндя бюлцнцрдц. Щяр кяндин дяики-цч аьсаггалы вар иди. Бцтцн ишлярдя бу аьсаггалларгабаьа дцшмяли иди. Бу аьсаггаллардан башга цмумиаьсаггаллар да варды, вязифяйя эюря аьсаггаллар. Онларынйашы ялли олмаса да, щяр мяжлисин, йыьынжаьын башындаолмалыйдылар. Щясянаьанын щяля щеч сачына дян дцш мя -мишди. Йашы гырх алтыйа кечмишди. Амма бу шящярдяонун бир сюзцнц ики еляйя билян адам тапылмазды.Район кооперативляр идарясинин сядри иди. Райондакы щярцч адамдан бири бирбаша, йа да долайысы йолла онунидарясиндян асылы иди. Бу шящярдя тижарятин хцсусищюрмяти варды. Еля ара алверчиляри вар ки, жамаатарасында щюрмяти аьсаггаллардан аз дейил. Онларвязифялиляря дя баш яймирляр. Амма онларын да арасындаЩясянаьанын хцсуси щюрмяти варды. Щясянаьа аьыротурур, батман эялир. О беля вахтларда шящяря чыхмаз.Ресторана эирмяз. Онун бир йолу вар — евдян идаряйя,идарядян евя. Арада беш-он эцн йоха чыхыр. Ону бушящярдя билян олмаз ки, щара эедиб, Бакыйа, Москвайа,Ленинграда. Ону щеч ким билмязди. Бакыда бир достувар. Ону да чох адам танымыр. Дейирляр щара эетдийини,щарда олдуьуну бир о досту билир. Кими дя дейир, онуншящярдя арвад-ушаьы вар. Эедир онлара дяймяйя.Дцзцнц билян йохду. Щясянаьаны сиз дя таныйырсыныз.Талейин атасыды. О сцр-сцмцйцн, арыг оьланын. Щясян -аьа евдя дя гарадинмяз, зящмли адамды. Дейирляр о

О бу сюзляри дейя-дейя чайникя су алыб йахалады.«Бисмиллащ» — дейиб суйу кянара атды. Овжунда эятир -дийи чайы чайникя тюкцб, самовардан долдурду. Само -варын башындакы боруну чыхарыб, «бисмиллащ» дейиб, йанагойду:

—Ааз, эюр бу самоварын дямири щаны? Самоварынбашына тахдыьымыз. Эет щяйятин ишыьыны йандыр. Йохоласан сяни! — Гыз ейвана галхды. Ханым тялям-тялясикпычылдады: «Дилим-аьзым гурусун, ираг-ираг! Ай аллащ, кечэцнащымдан. Эцнцн бу вахтында эюр ня дейирям.Ястяьфцруллащ!..»

Бакы-Тбилиси йолунун цстцндя йерляшян бу кичикрайон мяркязи мцщарибя дюврцндя бир аз кичилмишди;бязи евляр хараба галмыш, баьлары кол-кос басыб мешяйядюндярмишди. Инди — йяни 1960-жы иллярдя шящяр баш ла -мышды сцрятля бюйцмяйя. Даш евляр тикилирди. Щцндцрдаш барылар ужалырды. Мцщарибянин аьры-ажысы щяляжамаатын жанындан там чыхмамышды. Индинин кишиляри,жаванлары, мцщарибя дюврцнцн ушаглары, йенийетмяляриидиляр. Бу ушаглар цчцн ян бюйцк дювлят чох йемяк,дойунжа йемяк иди. Мцщарибядян хейли кечся дя,онларын психолоэийасында йемяйин култу галмышды. Щярбир йыьынжаьын, тойун, гонаглыьын эюзяллийи, йемяйин,ичкинин боллуьу иля юлчцлцрдц.

Ахшам оланда бу балажа шящярин сакит вя алагаран -лыг кцчяляриндя йалныз оьланлары, кишиляри эюрмяк оларды.Онлар цчбир-икибир, йа йолун кянарында дайаныб динмяз-сюйлямяз тясбещ чякяр, йары ишаряйля, йары пычылты илянядянся данышардылар. Бязиляри ися йа гонаглыгдан, йада тойдан эялярдиляр. Онлар да икибир-цчбир олуб, йолундцз ортасында гарынларыны гужагларына алыб эедярдиляр.

1110

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 7: Fi.Qoca 2009 Layout 1

эюзбаьлыжа кими бир адам иди. Еля шейлярдян данышырды,еля бил, адамын цряйиндя ня фикирляшдийини дя дейирди. Еларасында дейирдиляр ки, онунку милисионерлик дейил, аллащверэисиди. Евдя отурдуьу йердя ешидирди ки, филан йердяфилан щадися олуб, дуруб щеч кясдян щеч ня соруш ма -мыш дцз щадисяни тюрядян адамын гапысына эедирди. Оадам да билирди ки, даща данмаьын ящямиййяти йохду.Щяр шейи бойнуна алырды. Бязян адам шцбщялянирди ки,оьрулар, жаниляр яввялжя Камалла мяслящятляшиб сонражинайят тюрядирляр. Камалын ики гызы варды. Бюйцк гызыБакыда охуйурду. Айнур кичик гызы иди. Камал Щя -сянаьа иля дост дейилди, амма мещрибан гоншу иди.Ушаглар щяля цч йашында оланда (ушаглар, йяни ТалеляАйнур) бир дяфя Щясянаьа зарафатла Камала демишди:

—Мяним эялинимдян муьайат олун. Евиниздякимяним аманатымды.

Бу зарафат арвадларын да, ушагларын да, сонраданеля Щясянаьанын да, Камалын да бейниня ишляди,йазылмамыш ганун кими щяр йердя юзцнц эюстярди. Бирсюзля, гудалыг елямяйя башладылар. Ушаглар щяр икиси дябир синифдя охуйурду. Бир сырада отурурдулар. Бир эедиб,бир эялирдиляр. Бюйцдцкжя мяктябдя эюрцшдцкляри вахтонлара азлыг еляди. Башладылар янжирин алтында эюрцшмяйя.

Щамы йахшы билирди Айнурла Тале щардады, аммалазым оланда щяр ики ана цзцнц йола тяряф тутубчаьырырды. Эуйа, ушаглар йолда ойнайырлар.

Ханым да ишди, гоншулардан биринин щяйятиня кечясиолсайды, даща баьын айаьындакы гапы тяряфя эетмязди.О гапылар янжир аьажына чох йахын иди. Доланыб йолданэедярди. Цмумиййятля, Ханым беля эюрцшлярдян ляззяталырды. Онлара щяр жцр шяраит йаратмаьа щазыр иди. Еля

олан йердя биржя оьлу Талейин отурдуьуну эюрян ол ма -йыб. Ушаг атасындан дящшятли дяряжядя горхур. Атасыныэюряндя рянэи аьарыр. Атасы гяфилжя ондан бир сюзсорушса, юзцнц итирир, кякяляйир, айры вахты бцлбцл кимиютян ушаг бир жцмляни дцзялдинжя юлцб-дирилир. Щясян аьаоьлунун ондан еля горхдуьундан цряйиндя щязз алыр.Амма таныш-билиш йанында эилейляниб дейирди: «Яши,эюзцмцн аьы-гарасы бир ушаьым вар, индийяжян щяля онабармаьымы да вурмамышам, щеч цстцня дя гыш -гырмамышам. Йекя оьлан олуб, онунжуда охуйур. Мяниэюряндя йарпаг кими ясир. Юзцмцн дя цряйим пис олур».

Доьрудан да, Щясянаьа индийя кими ушаьа нягыжанмышды, ня дя йанына чаьырыб башыны сыьалламышды,ялиндян тутуб эяздирмишди, ики кялмя хош сюз дейибкюнлцнц алмышды. Анасынын бир-ики дяфя бярк дюйцл -дцйцнц эюрмцшдц. Йекя кишилярин атасынын йанындаэялиб щюнкцр-щюнкцр аьладыьыны эюрмцшдц. Тале атасыиля бир отагда оланда отаьын щавасы гурьушун кими аьыролурду. Щава онун сцмцкдян ибарят олан чийинляриндянцстдян ашаьы басырды, бойну, чийинляри аьрыйырды. Няйахшы ки, беля анлар чох узун чякмирди. Нювбяти тап -шырыьы алыб гапыдан чыханда еля бил ону ачыб гяфясдянбурахырдылар. Щава да, щяйат да, эюзяллик дя, хошбяхтликдя бу гапыдан чюлдя иди.

Айнурун атасы да бу балажа шящярин жаван аь саг -гал ларынданды. Жинайят ахтарышы шюбясинин милис капитаныиди. Шящярдя щамы онунла ял вериб эюрцшмяк, онащюрмят елямяк истярди, амма щеч кяс истямязди ки,Камал онларын гапысына эялсин. Камал район яразисиндящямишя бцтцн щадисялярдян щали олурду. Юзц дя щамы -дан яввял, ян дцз мялуматы о билирди. О юз сянятиндя

1312

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 8: Fi.Qoca 2009 Layout 1

дейирди. Ханым щеч вахт яринин йанында индийя кимибашга арвады тярифлямямишди. Амма кими десянпислямяйя щазыр иди. Яэяр ишди, бирдян Щямид бир арвадысящвян тярифлясяйди, Ханым щямин гадынын йцз олан-олмаз ейбини ачыб тюкяжякди. Цряйи сойумайыб бирбящаня иля евя дава да салажагды.

Ханым еля ки, Бикянин йанында сон мялуматларласилащланыб чыхырды, эедирди Щясянаьанын арвады Суьранынйанына. Суьранын йанында Ханыма еля эялирди ки, юзбойу да бир аз узаныр. Суьранын дцнйада щеч нядянхябяри йох иди, щеч вахт юз евинин ичиндян дя хябяриолмурду. Ня вахт эялсян, эюрцрдцн Суьра няся тоху -йур, додаьынын алтында илмяляри сайыр. Мясяля бурасындаиди ки, онун тохуйуб баша чыхдыьы бир шей дя олмурду.Гуртарана йахын мялум олурду ки, Суьра бу фасонутохумаг истямирмиш. Сюкцрдц. Тязядян баш лайырды,гуртаранда йеня щямин ящвалат тязядян тякрар олурду.Амма Ханым онун цчцн бир хязиня иди. Ханымэяляндя милляри йумаьа тахыб бир йана гойурду. Йериниращатлайырды. «Щя, дя эяряк» — дейиб ялини чяня синяверирди. Ханым дойунжа данышыб чыхыб эедярди. СуьраХаным эедяндян сонра да бир мцддят яли чянясиндяеля беляжя галарды. Гулаьында, бейниндя чохлу сяс-кцйоларды. Она еля эялярди ки, индижя бюйцк, щайлы-кцйлц бирмяжлисдян чыхыб. Аз сонра дяриндян кюксцнц ютцрцб,йорьунлуьуну алмаг цчцн йан отаьа йатмаьа эедирди.Йатмамышдан яввял фикрини ща жямляйирди ки, йадынасалсын эюряк Ханым она ня данышды, нялярдян деди.Щеч ня йадына сала билмирди. Еля бу эярэин фикирдянСуьраны йуху апарырды. Айылан дан сонра сющбятин янмараглы йерляриндян бязи йарымчыг щадисяляр йадына

биржя о дуйьудан ки, орда жаванлар эюрцшцр, юзцндящяйяжан, шювг дуйурду. Онун балажа гара эюзляри живякими ишылдайырды. Нярэиз щаггында Ханымын юз планыварды. Ону институтда охумаьа эюндярмяйяжяк. Гойсянят юйрянсин. Юзц дя гощума, гоншуйа, ахыр ки,йахын йеря яря веряжяк. Йахшы эцнцндя, пис эцнцндягыз йанында олсун, дадына чатсын.

Бу евин кишиси гоншулары кими адлы-санлы олмаса датаныш-билиш арасында юзцнялайиг щюрмяти варды. Сюз-сющбят, азар-безарсыз адам иди. Щятта лазым олса, онаархаланмаг да оларды. Бир дяфя ня олмушдуса, эежя -ликля Щясянаьа евинин гиймятли шейлярини эятириб онларайыьмышды. О шейляр бир он-беш эцн Щямидэилдя галды.Бу мясялядян щеч Камалэилин дя хябяри олмамышды.Бу мясялядян сонра Щясянаьа Щямид иля щардарастлашса, хцсуси щюрмятля эюрцшцрдц вя ялавя етмяйиюзцня борж билирди ки, «йахын гоншу, узаг гощумданйахшыды». Бу ики гоншунун арасында юзцнц чох ращатщисс еляйирди. «Евин ев олмасын, гоншун гоншу олсун»— аталар мясялини чякиб талейиндян разы олдуьунубилдирирди.

Ханым цчцн дя гоншулары явязолунмаз иди. Камалынарвады Бикя йарым саатын ичиндя районда ня йениликвардыса, щамысыны сяня дейярди. Сян дя йарым саатыничиндя олардын эениш мялуматлы бир адам. Бикяни дин -ляйяндя Ханымын юзцня йазыьы эялирди — «Илащи, мян няавам, ня савадсызам, дцнйада щеч няйдян хябяримйохду». — Ушаг кими аьзыны ачыб гулаг асырды. Бикящяля няляр ола биляжяйини дя дейирди. Камалы Щямидбилижи милис ишчиси кими тярифляйяндя щямишя цряйиндя «Ещ,онун Бикя кими мцяллими вар» дейирди. Амма цряйиндя

1514

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 9: Fi.Qoca 2009 Layout 1

эятиряр.Щясянаьа чашыб галмышды. Эюрясян ня олуб, йох, пис

иш олсайды, еля бирбаша идаряйя чаьыртдырарды. Бу нящоггады. Чох эютцр-гой еляди, щеч ня аьлына эялмяди.Бу ня мясяля ола биляр, евиня нийя чаьырыр ахы? Бу нядемякди. Мян щара пракрор щара, бялкя тязя эялмишадамды, дифисит мал-зад лазым олуб. Ещ... пракрор цчцння дифисит мал. Бу бойда район ялиндяди. Тязя адамды,инди щамы онун бир саламына бяндди. Бялкя арвад-ушаьыны маьазада алдадыблар, йох, щяля аилясини эятир -мяйиб. Бу вахт гапы ачылды. Жаван бир оьлан эялиб онаял узатды.

—Щясянаьа дайы, хош эюрдцк.—Хейир ола, бала?—Танымадын?—Йох.—Нюйцтчц Габилин бажысы оьлуйам да...—Щя, лап йахшы, хейирдими эялмякдя?—Мяни киши эюндяриб. Пракрорун шоферийям дя...—Щя, щя, лап йахшы, — суал долу бахышлары оьланын

цзцня дикилди. Цмидля бахды ки, бялкя бу ушаг бир шейбилир, бир шей деди. Оьлан она бахыб мещрибанлыглаэцлцмсцнцрдц.

—Киши тапшырды ки, сизи олара апарым.—Даща ким вар оларда? — бу сюз Щясянаьанын

аьзындан юзц билмядян чыхды. Юзц дя тез пешман олду.Айаьа галхды.

—Щеч кяс, — дейиб оьлан щявясля жаваб верди. —Киши сизин хятринизи хцсуси истяйир. Валлащ, Щясянаьа дайы,биляндя ки, киши сизин хятринизи беля чох истяйир, севин ди -йимдян учмаьа ганадым олмады. Сиз ахы щамымызын

дцшцрдц. «Филанкясин гызыны ахшам халхын нишанлы оьлуиля сющбят еляйян эюрцбляр». Ща фикирляширди ки, кимиэюрцбляр, ким эюрцб, щарда эюрцбляр, йадына дцшмязди.Истяйярди дуруб эетсин Ханымын йанына, бир сорушсунэюряк о кимин гызы иди. Суьра бирдян икийя беля узагбир сяфяря чыхан адам дейилди. Мясяля мараглы олса да,сяфяр дя асан дейилди. Эяряк айаггабылары тапыб эейиня -сян, пиллякянлярдян дцшясян, ара гапыдан кечясян.Суьранын йадына бунлар дцшдцкжя, щадисяйя оланмараьы юлцрдц. Лянят шейтана дейиб, йумагдан милляричыхарарды. Тохудуьуну да сюкцб йенидян няся тоху -маьа башлайарды.

Щясянаьанын прокурорла достлуьу барядя щяря биряфсаня данышырды. Кими дейирди, Бакыда тялябялик илляриндядостлуг еляйибляр, кими дя дейирди, арвад тяряфдянгощумдурлар. Хцлася, щяря бир сюз дейирди. Яслиндя исяилк танышлыг «прокурор Мамедовун» — ону щамы белячаьырырды — бир телефон зянэиндян сонра башламышды.

—Прокурор Мамедовду.—Ешидирям сизи, йолдаш Мамедов.—Ишдян ня вахт чыхырсан?—Еля инди.—Онда еля бирбаша бизя эял!—Прокуратурайа?—Йох! Евя. Бизим евя.—Сизя? Ахы, нежя олар? Йахшы дцшмяз ахы... эюрмязя-

билмязя...—Нежя дцшдцйцнц мян йахшы билирям. Таныйырсан

бизим еви?—Хейр, тапарам.—Бир он беш дягигяйя мяним машыным эяляр, сяни

1716

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 10: Fi.Qoca 2009 Layout 1

эюрмямишям. Таныш дейилик. Ниэаранчылыьы артды.Бирмяртябяли кцрсцлц ев иди. Кющня прокурорун

йашадыьы евди. Ичяри кечдиляр. Щяйят барысындан о йандамашын ишя дцшдц, бир нярилти салыб муштулуьа гачанушаг кими эютцрцлдц.

—Эял ичяри, — садя бязянмиш бир отаьа эирдиляр. Цз-цзя дайанмыш креслолардан бирини Щясянаьайа эюстярди:

—Отур, отур! — Юзц отуруб йерини ращатлады, онанаращатлыгла бахан Щясянаьаны бир дя айагдан-башакими сцздц. Диггятля бахдыьыны щеч эизлятмяди дя. Елябил маьазадан алмаг истядийи бир яшйаны нязярдянкечирирди.

—Щя, билирям, тяяжжцблянирсян. Мян о сян эюрянпракрорлардан дейилям. Ниэаран галма, йох, мян сянитанымырам. Юзцнц йоруб, йада салмаьа чалышма.Юзцм еля еляйирдим ки, гой сцрцжцм дя еля билсин ки,биз кющня достларыг. Юзцм гясдян машынымы сяниндалынжа эюндярдим ки, сян мяним ян йахын адамым -сан. — Бир анлыьа сусду, эуйа няся жидди бир шей дцшц -нян адам кими гашларыны чатды. Ялини алнына апарды. Елябир эюркям алды ки, йяни мяним башым гарышыгды. Сонрадодагалты диллянди: — Сян, зящмят олмаса, гухнайабах эюр чай дям алдымы? Дямлянибся, адама бирстякан сцз, эятир! — алныны овушдура-овушдура тез яла -вя еляди, — башым партлайыр. Бизимки иш дейил ки, «катор -гады»! — Щясянаьанын дуруб мятбяхя кеч мяк дянбашга чаряси галмады. Эедиб чай сцздц, ян чятини о икистяканы эютцрцб столун цстцня эятирмяк иди. Аммабашга чаряси йох иди. Щисс едирди ки, истиляниб, гызарыб,алнына тяр эялди. Нядянся, юзцнц арвада охшатды,йерийяндя бирдян она еля эялди ки, еля арвад кими

аьсаггалысыныз.Гапыдан чыхдылар, идарянин габаьында бир нечя адам

дайанмышды. Щясянаьаны эюрян кими она йанашдылар.Щамы бир-бир ял вериб эюрцшцр, тез дя бир нечя аддымэери чякилирди. Щясянаьа щамыдан биржя сюзля щал-ящвалтутду.

—Нятяриди ишляр?—Саь ол, мцдир!—Сиз саь олун!—Саь ол, дайы!Онун ятрафында даиря вуранлары нязярдян кечирди.

Прокурорун шофери мотору ишя салмышды. Шофер ялиниузадыб арха гапыны ачды, Щясянаьа ятрафдакылара аьыр-аьыр башыны тярпятди, бу, «Сиздян разыйам, саь олун,сиздян хошум эялди» — демяк иди. Сонра машынайахын лашды. Машына о Щясянаьа кими йох, прокурорунюзц кими йанашды, кечиб архада яйляшди. Арха шцшясипярдяли машын тярпянди.

Щясянаьанын ада, фамиля йаддашы йох иди, аммаэюрмя йаддашы чох эцжлц иди. Бир адамы бир дяфяэюрмцшдцся, нечя илдян сонра да она раст эялся,мцтляг таныйажагды. Инди цмиди эюрцшмяйя галмышды.О, щяля прокурору цздян эюрмямишди. Фикирляшди ки,йягин таныш адамды. Йохса, буна ня ад вермяк олар.

Прокурор Щясянаьаны гапыда гаршылады. Кющня танышкими эцлцмсяйя-эцлцмсяйя онун цстцня эялди:

—А киши, хош эялмисян! — Щясянаьанын далында се -виня-севиня эялян сцрцжц оьлана бахды. Оьлан дайанды.— Оьул, сян эет, эет, сабащ эялярсян. — Щясянаьанынголуна эирди, евя апарды. Щясянаьа цряйиндя гятигярара эялди ки, йох, бу адамы мян щеч яввялляр дя

1918

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 11: Fi.Qoca 2009 Layout 1

тязядян гайыдыб бир дя щямсющбятинин цстцня эялирди.Гашлары быьа охшайырды, алнында ики топа тцк иди. Эирдя,балажа гапгара эюзляри варды. Эюзляриндя еля бил ишыг,истилик яламяти йох иди.

Щясянаьа инди онун йенидян сюзя башламаьыныэюзлярини гырпа-гырпа эюзляйирди. Еля бил щипноз олмушду.Эижэащлары аьрыйырды. Цряйиндя фикирляширди ки, инди дюнцбтамам башга мювзуда бир сющбят башлайажаг. Инди нядейяжяйини фикирляшир. Йягин буна пул лазымды. Инди онудейяжяк. Дейярям ки, сабащ борж тапарам, эятирярям.Арамызын ачыг олмаьы йахшыды. Йох, борж-моржсющбятини ортайа салмаг артыг ишди.

—Амма сян дя мяня эяряк яввял-яввял кюмякелийясян, — Дейиб прокурор еля бил жаваб эюзляди.

Щясянаьа адамын кцряйи иля данышмаьа юйряш мя -мишди. Она эюря жаваб веря билмязди. Эюзляди ки,прокурор дюнсцн. О да дейясян жаваб лянэидийинядюндц.

—Елийярсян? — сорушду.—Ня кюмяк? Ялимдян эяляни ясирэямярям.—Ялиндян эялмяйяни сяня демярям.—Елийярям.—Ай саь ол! — О йахынлашыб диггятля Щясянаьайа

бахды. Бирдян жялд щярякятля мятбяхя эетди. Ялиндя икигядящ, бир йарымчыг конйак шцшяси эятириб столун цстцнягойду. Гядящляри долдурду. — Сяннян ня эиз ля дим, бу,мяним мцстягил пракрор ишлядийим биринжи районду. Мяняввял бунлара юз эцжцмц эюстяр мя лийям. Системишчилярини дя, рящбяр партийа ишчилярини дя мян еля илкэцнлярдян чашдырмалыйам. Эяряк еля йердян йапышамки, онларын щеч аьлына да эялмясин, билдин?

йерийир, юзцндян зящляси эетди. Эятириб чайы столунцстцня гойду. Башыны ашаьы дикди.

—Чох саь ол, — дейиб прокурор стяканы яли иля йох -лады. — Мян тязя адамам. Бурада щеч кясим йохду.Истяйирям йахын адамым олсун. Фикир вермишям, жамаатичиндя ян щюрмятли адамлардансан. Хцлася, достлугцчцн мяня сярф елийян адамсан. Йахынлыьымызын сябя -бини мяжбур олуб дейяси олсан — сяни мяня бюйцквязифядя олан бир достум тапшырыб. Мян, йери дцшся,катибя, милис ряисиня еля беля дейяжям. Дейяжям, чохбюйцк бир адам ону мяня тапшырыб. Амма еля-белящеч кяся, щеч ня демирик, достлуьумузу еляйирик,жама ат юзц уйдуруб, дцзцб-гошуб данышажаг. Дейилян -ляри ня тясдиг еляйяжяйик, ня дя инкар. Мяни дцз башадцш. Сян районда тижарятин рящбярисян. Тижарят еляшейди ки, о сащядя чалышанларын юзцнц алмаг-сатмагбир ичим су кими шейди. Сяня мяним кими бир архалазым дейил?

—«Бяли»... — «Бяли»ни демяк истямирди, сюз юзц чапа -лайыб додагларынын арасындан чыхды. Щясянаьа инди щисселяди ки, боьазы гуруйуб. Чайдан бир гуртум ичди. Елябил юзцня эялди. — «Бяли,» — деди.

—Ай саь ол. Мяня дя лазымды ки, жамаатын арасындащамынын щюрмят елядийи адлы-санлы адамым олсун. Мянюзцм сяннян беля ачыг данышырам ки, нежя дейярляр,юртцлц базар, достлуьу позар. Няйя етиразын вар, еля бубашдан де! — Айаьа дурду, гапы тяряфя эетди. Бирмцддят цзц гапыйа, архасы Щясянаьайа дайаныб сусду.Няйися юлчцб-бичирди. Бу орта бойлу, долу бядянлигывраг адам еля бил данышмырды, еля бил адамын цстцняйерийирди. Юзц дя дайанмырды, адамы тапдалайыб кечирди,

2120

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 12: Fi.Qoca 2009 Layout 1

сян ей, сяни йалварыб-йапышыб, ял-айаьына дцшцб эюн дяр -мяк истяйирляр, нящайят, разылашырсан. Щеч эялмирсян —еля онларын йанында дястяйи галдырырсан: Гулам мцяллим(адым Гуламды) эюрцн, бу филанкяся кюмяк едябилирсинизми. О йердя гардашын сяни галдырыр асимана.

Еля-беляжя дя сющбят арасында Щясянаьанын голунаэириб гапыйа тяряф эятирди:

—Евдякиляри ниэаран гоймаг эцнащды. Эет. Бир онэцня эюрцшярик. Шяртляшдик, евдя салам де. Оьлунунады няди?

—Тале. — Щясянаьа йухулу кими иди. Цряйиндя фикир -ля ширди ки, «няйи шяртляшдик ахы биз».

—Щя, Талейя ямисиндян салам де.—Саь олун! — дейиб, архайа бахмадан щяйят гапы -

сын дан чыхды. Евляриня тяряф йюнялди. Салам верянляринцзцня бахмадан башынын ишарясиля саламларыны алырды.Йол еля бил прокурорун евинин давамы иди. О евин щавасыщяля дя онун чийинляриндян басырды, прокурорун сясищяля онун гулаьында, бейниндя иди.

Щясянаьа, щямишя айдынлыьы севян адам, юз фикриниайдын дейян, щамыдан да айдын данышмаьы тялябеляйян адам, инди чашыб галмышды. Еля бил тора илишмишди.Щей чапалайырды, бир йана чыха билмирди. Прокуроруневиндян узаглашдыгжа, вахт кечдикжя, о, даща чохдолашдыьыны щисс еляйирди. Цряйинин дяринлийиндя горх -дуьу бир гара фикир ону ичяридян санждыгжа, о юзцнятясялли вермяйя чалышырды. Юзцнц сакитляшдирирди. «Яши,бурда ня вар ки, киши мяннян достлуг елямяк истяйирдя, бурда тяк адамды». Арада лап юзцнц инандырмаьачалышырды ки, «достлуг еля-беля шейдир да... дост-достакюмяк еляйяр, дост-досту мцдафия еляйяр. Бу да беля

—Йох! — Щясянаьа бу «йох»у еля тябии деди ки,Мяммядову эцлмяк тутду.

—Ай сяни. Йох ки, «йох». Йяни еля жинайятин цстцнцачмалыйам ки, щеч кяс щяля она тохунмайыб. Эириш -мяйя горхублар. Олур да, райкома архаланмаг, милисряисиня архаланмаг, йа да юзцня — архасына, пулунаархалананлар олур. Еляси щяр районда вар. Мцтляг бурдада вар. Мян бирини-икисини кечирирям жянэимя, райком,ряис, о бири, бу бири хащиш еляйир, эюрцрляр бир шей чыхмыр.Гачырлар сянин цстцня, сян мясяляйя гарышанда ишйцнэцлляшир. Икимиз дя олуруг щям щюрмятли, щям дя ишбилян адам. Щя... кимдян башлайырыг?

Прокурор гядящин бирини галдырыб Щясянаьайа верди.Дцз онун эюзляринин ичиня бахды. Еля бил сорушурду:«Щя, бир адам ады чяк».

—Валлащ, щеч билмирям ня дейим? — Щясянаьачашмышды. Прокурор Щясянаьаны чашдырдыьына юзцндянразы галмышды. Эцлцмсцндц:

—Йох, инди ад чякмяк лазым дейил. Сонра, щялясонра... Бир айа кими фикирляшмяк олар. Инди саьлыг де...Мян сизин района тязя эялмиш адамам, де эюряк, нядейирсян.

—Щя, щя, ялбят ки, — Щясянаьа еля бил йухуданайылды, йцнэцлляшди. — Щя, йолдаш Мамедов, сиз бурайона хош эялмисиниз! Ишиниз уьурлу олсун. Валлащ, мянеля дилли-дилавяр адам дейилям. Амма достлуьамющкямям. Эюряк дя... Саь олун! — Ичди.

—Саь ол, мяня уьур диляйирсян, мяним уьрум ся -нин ялиндяди. Сяни истямяйянлярин биринин адыны,жинайятинин характерини, йерини мяня дейирсян, сонраистясян бирдяфялик якирик, йа да эялирсян хащишя, эял мир -

2322

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 13: Fi.Qoca 2009 Layout 1

асгырырсан, бу башында сяня афийят олсун дейирляр.Прокурорла Щясянаьанын достлуьу беля башланды. Бу

аз вахт ярзиндя прокурор еля адамлары еля йердяйахалады ки, щамы мяяттял галды. Дейирдиляр, залым оьлу,еля бил йатыб йухусунда эюрцр. Щарада ня вар, щамысыныбилир. Щясянаьанын ися щюрмяти биря-беш артмышды. Еляадамлары аьыр ишлярдян гуртармышды ки, щеч фяляк дякюмяк еляйя билмязди.

Прокурор чятин адам иди. Сюз ешидян дейилди. БирЩясянаьаны басыб кечмирди. Щамы дейирди, ящсянкишийя, чюряк гядри билян адамды. Жаванлыгда чюряккясибляр, инди щямин чюряйин хятриня Щясянаьанын бирсюзцнц ики еляйян дейил. Инсафян, еля Щясянаьа дадостлугда тайы-бярабяри олан адам дейилди. Прокурорунщяр ишиня йарыйырды. Лазым оланда лап кичиклик еляйирди.Мяжлисини йола верирди.

Демяк олар, бцтцн районда биржя Камалын будостлугдан хошу эялмирди. Ону да Камал ачыб-аьардабилмирди. Юзц дя билдирмяк истямирди ки, дцз башадцшмязляр. Рясмиляшмяся дя, щамы онлары гуда сайырды.Дейярдиляр ки, гудасынын пахыллыьыны еляйир. Щясянаьа даеля бил гясдян сющбятя имкан йаратмырды.

***Айлы бир йаз ахшамы иди. Ай ишыьы янжир йарпагларынын

араларындан сцзцлцб Айнурла Талейин цстцня ахырды.Айнур овжуну бир парча ай ишыьынын алтына тутмушду.Байагдан бяри сусан Тале пычылдады:

—Дайан, ялини тярпятмя, — дизляри цстя яйилди.—Нейляйирсян?—Истяйирям овжундакы ай ишыьыны ичим. — Тале яйилиб

додаьыны онун овжуна йахынлашдырды. Гызын овжуна еля

кюмякди». Щясянаьа еля бил цряйиндя икинжи бир Щясян -аьадан утанырды. Ондан эизлянмяйя чалышырды. Щясянаьабиринжи дяфя иди юмрцндя прокурорун евиндяки йазыг,балажа, горхаг Щясянаьаны эюрдц. О юз-юзц иля илкдяфя иди цзляшмишди. Евиня эетмяйя утанырды. Бугорхаьы евя арвадынын — ону пялянэ сайан арвадынынйанына нежя апарсын. Еля билирди ки, Суьра ону эюрцбтанымайажаг. Онун беля балажалашдыьыны, йазыглашдыьыныэюрцб щюнкцр-щюнкцр аьлайажаг.

Щясянаьа юз щяйятинин дарваза гапысыны илк дяфябеля ещтийатла ачырды, илк дяфя иди юз щяйятиня хялвятэирирди. Она еля эялди ки, евляри щямишякиндян эур ишыг -лыды. Суьранын евдя чох жялд о баш-бу баша эязишдийиниэюрцб тяяжжцблянди: «Буна ня олуб? Сярчяйя дюнцб?»Евя эирди. Арвадынын эюзляри ишылдайырды. Столун цстцбязянмишди. Евдя сялигя-сащмана эюз эяздирди:

—Арвад, хейир ола?—Бяс гонаьын щаны? — Арвад онун суалына суалла

жаваб верди.—Ня гонаг?—Пракрор.—Пащ атоннан, сян щардан билдин, аз.—Бикя зянэ еляди ки, ааз, ев-ешийя ял эяздир. Щя сян -

аьа пракрорэилдяди, киши хейлагларыны билмяк олмаз, бирдя эюрдцн дуруб эялдиляр евя. Мян дя йыр-йыьыш елядим.Хюряк дя щазырламышам. Эяряк эятиряйдин.

Щясянаьа арвадынын беля дил ачдыьына бахыбэцлцмсцндц. Суьра индийя кими, сон он илдя, яриня бугядяр сюзц бирдян-биря демямишди.

—Аллащ, сян сахла! — дейиб эцлцмсцня-эцлцмсцнядиванда отурду. — Беля район олар, шящярин о башында:

2524

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 14: Fi.Qoca 2009 Layout 1

учурдуг, билирсян, мян йухуда учмаьы бажарырам.Эуйа сяня дя учмаг юйрядирдим. Бир аьажлыьынцстцндян кечяндя шалварыма кол илишди, сян ялимдянчыхыб эетдин. Щеч эери дя дюнцб бахмадын, мян еляюз гышгырыьыма, чапаламаьыма ойандым.

—Сян аллащ, дцз дейирсян?—Щя...—Дейирляр йухуда бир адамы эюрцрсянся, тез ойаныр

йастыьыны чевирсян, о адам да сяни йухуда эюряр.—Сян чевирмишдин?—Йох, бяс сян?—Мян дя йох.

***...Камал мязуниййятя щазырлашырды, путйовка да

алмышды. Ики эцндян сонра Бакыйа йола дцшмяли иди. Щисселяди ки, Бикя сюзлц адам кими доланыр. Камалла Бикябир-биринин цряйиндя ня фикирляшдийини йеришиндян билирди.Камал тяхмини билирди Бикя ня фикирляшир, амма эюз ляйир -ди. Инди вахт азалдыгжа, Бикя лап дарыхырды. Онунятрафында доланырды. Ахыр ки, дюзмяди, бир стякан чайсцзцб, эятирди гойду Камалын габаьына. Юзц дя онун -ла цз-цзя отурду. Эюзцнц зилляди она. Камал стяканданбир гуртум алыб арвадына бахды:

—Щя, йахшы, де эюряк, ня дейирсян.—Ня дейяжям ки.—Нечя эцндц вурнухурсан. Мян эюрмцрям йяни?

Де, йохса цряйим партдыйар, де.—Мян дя сяня эюря дейирям да... йохса, няйимя

галыб.—Билирям, билирям, мяня эюря дейирсян.—Бакыйа чатанда эедярсян дя...

бил од басдын. Ялини чякди. Щяр икиси дя бир мцддятсусдулар. Айнур дяриндян кюксцнц ютцрдц:

—Йаман пис йуху эюрмцшям.—Ня эюрмцсян?—Эюрдцм ки, биз чох щцндцр йердя дайанмышыг.

Бирдян йер йарылды, сян тяряф учулуб тюкцлдц щарасаашаьы, сян дя йыхылдын. Мян дя ща чалышдым, сянякюмяк елийя билмядим. Еля бил дурдуьум йеря йапыш -мышдым. Сонрасы лап эцлмяли иди. Мултфилмя охшайырды.Мян галмышдым тяк-тянща, бирдян бир янжир аьажы йекягуш кими уча-уча эялди, мяни эютцрцб эюйя галдырды,ордан баханда эюрдцм ки, ашаьыда жамаат гарышгакими гайнашыр. Ща елядим, сяни эюря билмядим.

Тале эцлдц, ялини Айнурун чийниня гойду, чийин лярин -дян ашаьы басды:

—Ай гыз, бясди учдун, дцш ашаьы.—Сян зарафат еляйирсян, амма мян эет-эедя даща

чох горхурам ки, бизи бир-биримиздян айыражаглар!—Ким? Нийя? Ахыр вахтлар сянин башын лап хараб

олуб — буну тякрар еляйя-еляйя дурмусан. Кимин биз -нян ня иши ола биляр. Мяня инанмырсан?

—Инанырам.—Даща бяс ня вар, ахы? Атамыз-анамыз разы. Щяр иш

яла. Сян дя башламысан...—Валлащ, ня билим. Горхурам, юзцмдян асылы дейил

ки, горхурам да... Мян дя билирям бизя щеч кяс манеолмаз, ола да билмяз.

Тале цзцнц сцзцлян ай ишыьынын алтына тутду:—Мян йуху эюрмцшям.—Бааа, доьрудан?—Щяля йох, амма она охшуйурду. Биз ял-яля тутуб

2726

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 15: Fi.Qoca 2009 Layout 1

прокурорла достлуг еляйирди. Прокурор сявиййясиндянбаханда Камал чох балажа эюрцнцрдц. Бикяни ясяби -ляш дирян биринжи сябяб бу иди. Цряйинин лап дяринлийиндяикинжи бир сябяб дя варды. О прокурорун гызы иди. Аилясикючцб эялян эцндян, щям дя биляндя ки, прокурорундоггузунжу синифдя охуйан гызы вар, Бикянин цряйиняхал дцшмцшдц. Бикя билирди ки, эеж-тез бу прокурор беляишлямякля юзцнц долашдыражаг. Горхурду эеж долаша,она эюря дя Камалын бу ишя гошулмасыны истяйирди.

Камал тяжрцбяли милис ишчиси иди. Бир мцддятпрокурорун щярякятиня мяяттял галды. Сонра эюрдц ки,адижя юзцндян разылыг, бир дя тяжрцбясизликди. Аз сонрабаша дцшдц ки, Щясянаьайла прокурор арасында някющня достлуг вар, ня дя бюйцк адам, амма сус -маьы цстцн тутду. Яввяла, она эюря ки, юз эяляжякгощумуну, районда щюрмятли бир адамы эюздян салабилярди. Жамаат она аьсаггал дейир, башына анд ичир.Билсяляр ки, Щясянаьа прокурорун адижя хябяр дашы йа -ныды, бу Щясянаьа цчцн юлцмдян дя аьыр шей оларды.Юлцм щамы цчцн олур. Амма беля шей щамынын башынаэялмир, беля хидмятя чох адам разылашмыр. Икинжи биртяряфдян онун цчцн там айдын иди ки, про курор систем -дя тясадцфи адамды, ади авантцристди. Юз-юзцнц ифшаеляйир, районун партийа рящбярлийи йягин ки, фикир верир,яэяр щяля сусурларса, даща тутарлы дялилляр ялдя елямякцчцн эюзляйирляр. Сон вахтлар чалышырды Щясянаьа иляэирявя тапыб тякликдя сющбят елясин. Ону Мям мядов -дан узаглашдырсын. Юзц дя билирди, нежя баша салажаг.

Нящайят, Камал республика баш прокуроруна фактларяснасында бир мялумат йазмышды. Анжаг гярара алмышдыки, эяряк апарыб шяхсян юзцня тягдим еляйя.

—Щара?—Щара лазымды ора...—Нийя?—Эуйа билмирсян нийя? — Билирди ки, евдя щеч кяс

йохду, о йан-бу йана бойланды, дуруб гапыны юртдц. —Эуйа билмирсян, бу пракрор беш эцндян бир биринийахалайыр, сонра бурахыр.

—Жинайяткарды — тутур да...—Сян жинайят ахтарышында ишляйирсян, жинайяткар

сянин бюйцйцндц. Беля шяраитдя ишлямяк олар?Камал сонрасына гулаг асмады. Бу сон жцмляни

ейниля цряйиндя фикирляшмишди. Ону да фикирляшмишди ки,дювлят прокурорунун гябулуна дцшмямиш щеч щараэедян дейилди. Амма Бикя бунлары щардан билир. Арваддейил ки, жинди, шейтанды. Йерин алтыны да билир, цстцнц дя.Ня жинайят ахтарышында ишляйяси адамды.

—Яши, сяннян дюйлям? Эюзцмцз айдын, юзцбурдады, фикри жяннятдя гавал чалыр.

—Ай арвад, сян арвад дейилсян ей, бабайагасан.—Саь ол, валлащ, бу да мяним йахшылыьым. Онсуз да

бунун цстц ачылажаг. Бялкя дя ачылыб, еля-беля изляйирляр,эяряк ятрафда ким юзцнц нежя апарыр. Эет сян юзборжундан чых, вахтында де.

Яслиндя Бикянин прокурордан еля о эцндян зящлясиэетмишди. Щясянаьаны гонаг чаьырандан. Щясянаьа еляо эцндян Камалэилдян сойумушду. Щеч язялдян дябир о гядяр эедиб-эялян дейилдиляр. Амма Бикя цчцнбеля мясафя бир шей дейилди. О бу мясафядян дяадамын сойумаьыны чох дягиглийи иля щисс едирди. Оаллана билмязди. Яввялляр Щясянаьанын милис сащясиндяйалныз бир адамы варды, о да Камал иди. Инди бирдян-биря

2928

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 16: Fi.Qoca 2009 Layout 1

эцжцн чатмыр, эялиб бизи боьазлайырсан?—Ялбяття, дейярляр, — каьыза бахды, мязуний йят -

дясян? Бяс щарда олажагсан?—Мярдяканда, «Абшерон» санаторийасында динжяляжям.—Йахшы.—Баьышлайын, вахтынызы алдым. — Камал айаьа галхды.

— Ижазя верин эедим, йолдаш эенерал!—Бу йазынын нечя копийасы вар?—Бири мяндяди, йолдаш эенерал.—Еля гой галсын сяндя. Эет динжял, сонра да эет

ишля юз йериндя, сян юз ишини намусла эюрмякдянчякинмя, — бирдян-биря йеня онун жиддилийи йоха чыхды.Йеня яввялки садялювщ адам эюркями алыб мещрибан -лыгла эцлцмсцндц. — Йахшы, эет.

Камал ийирми дюрд эцн нежя динжялдися, щеч юзц дябилмяди. Щяр эцн жаваб эюзляди. Ниэаранчылыг онуцзцрдц. Гайыдыб районда да щеч бир йенилик эюрмяди.Еля гулаьы сясдя иди. Бикя евя эялян кими онун башынынцстцнц алды. Хялвятя салыб сорушду:

—Ня олду, эюрцшдцн?—Щя.—Бяс ня олду?—Щеч ня...—Олажаг, мцтляг олажаг. Эюрярсян, эялиб гулаг лайа -

жаглар.—Ня дейим, валлащ, бу гядяр лянэимяйи мяни... Бикя

онун сюзцнц кясди, пычылты иля деди:— Ня билмишдин, инсан талейи щялл еляйирляр ахы. Еля

вур эетсин елямяк олар? Эяряк йцз юлчцб, бир бичяляр.—Йолдаш, бабайага, — зарафатла деди — кишинин

евини йыхмысан, мяни итиляйиб салмысан халхын цстцня,

Мясяля онун эюзлядийи кими олмады. Баш прокурорунгябулуна Камал чох асанлыгла дцшдц. Щеч йарым саатчякмяди ону прокурорун гябулуна дявят елядиляр. Башпрокурор арыг, орта бойлу, гарайаныз бир адам иди. Гырхбеш йашы анжаг оларды. Камалы эюрян кими стулдангалхды, чешмяйини дцзялтди, эцлцмсцнцб она ял узатды,яйляшмяйя йер эюстярди.

—Буйурун, йолдаш капитан. — Камал лап чашмышды.О щямишя беля анда чалышырды ки, сюзцнцн жаныны дейибгуртарсын.

—Буйурун, сизи ешидирям, — баш прокурор еля эц -лцм сяйирди ки, еля бил кющня бир танышды. Камал билмирдиона нежя мцражият етсин. «Йолдаш эенерал», «Йолдашпро курор». «Йолдаш Щясянов» бунларын щамысыныцряйиндя деди.

—Беляди дя, — бирдян-биря Камал башлады, щисс елядики, чашыб, амма тез баша дцшдц ки, даща дайанмаьа,гайыдыб дцзялтмяйя дяймяз, еля эерисини, мятлябидемяк лазымды. — Мян район милис шюбясиндя жинайятахтарышы цзря капитанам, баьышлайын, жинайят ахтарышышюбясинин мцдирийям.

—Баша дцшдцм, ешидирям сизи.—Дцзц, сон вахтлар ялим ишдян сойуйуб, — мялу -

маты баш прокурора узатды, — бурда йазмышам. Мяняеля эялир, бизим район прокурору жинайяткардыр. Бунурайонда адамлар да эюрцр. Сюз йох, бажарыглы ишчиди,чох жидди жинайятлярин цстцнц ачыб, амма бир аз сонраиши сахлатдырыб. Ня билим...

—Мараглыды...—Бурда йазмышам. Мян дя горхурам жинайят

ахтарышы вахты мяня дейярляр ки, башынын цстцндякиня

3130

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 17: Fi.Qoca 2009 Layout 1

биржя дяфя Мяммядовэилдян чыхан эюрсяляр, бясдир. Нялазымдыр, ня гядяр лазымдыр уйдуражаглар. Ясас мясялябундадыр ки, щямин дягигя мялумат Бикянин овжундаолажаг. Камалын белини гырмаьа еля бу бясди. Ня дейябилярляр, ахы. Щяля ортада рясми щеч бир шей йохдур.Сюз-сюзя эяляндя Щясянаьа дейяжяк ки, «балам, оьланюйцнцн хябяри йохду, гыз евиндя чалыб-ойнайырлар?»Гой йаныб-тюкцлсцнляр. Щясянаьа щеч юзц дя билмирдиБикядян, Камалдан нийя беля йаныглыды. Бу гоншулугдаКамал она нисбятян саф галмышды. Ян башлыжасы будурки, Камал билирди Щясянаьанынкы Мяммядовла достлугдейил. Щясянаьайа ращатлыг вермяйян бу иди... Щясян -аьа щяля индийя кими оьлу иля цзбяцз отуруб данышма -мышды. Щятта Талейя вериляси тапшырыьы да Суьрайадейирди. Сонра Суьра Талейя атасынын сюзцнц чатдырырды.Кечян ахшам да Щясянаьа йатмаьа эедяндян сонраСуьра оьлуна демишди:

—Сабащ сяни дядян гястинин габаьында эюзляйяжяк.Ахшам саат алтыда. Бир аз тез эет. Сонра эяляр, сяниэюрмяз орда. Билирсян ки, щювсялясиз адамды. Юзцнбилирсян дя...

—Гястинин габаьында ня вар?—Мян щардан билим. Аманды, жан бала, йадындан

чыхмасын.—Йох, чыхмаз.Щясянаьа ишдян йарым сааат яввял чыхды. Онун

кабинетиндян мещманхананын йанына беш йцз метролмазды. Амма Щясянаьа бу йолу йарым саата анжагэедиб чыха билярди. Раст эялянлярля эюрцшмяк, айагцстцщал-ящвал тутмаг лазым олажагды. Тале узагдан атасыныэюрцб юзцнц йыьышдырды. Еля индижя мещманхананын

инди дя щяйяжанла нятижясини эюзляйирсян.—Бащ, бащ, бащ, сяни, сяни итилямяк олар? Ох, ох,

аллащын бяласысан. Юзцн щяр шейи щялл елямишдин. Мяндя, хала хятрин галмасын дедим. Сяни юйрятмяк олар?

Бикя щямишя беля еляйирди. Бир шейи кишинин йадынасалырды, сонра дейирди ки, «бащ сян юзцн еля фикирляширдин,йохса, сян оласан, арвад сюзцня бахасан?» — Бикящисс елямишди ки, беля оланда кишийя ляззят еляйир. Бир дясон вахтлар она доьрудан да еля эялирди ки, онунфикирляшдийини, Камал да цряйиндя фикирляшир. Бикя о фикрицзя чыхарырды. Кишини црякляндирирди.

***Щясянаьа эет-эедя ясяби олурду. Онун жамаат

арасында эцнбяэцн щюрмяти артырды, щюрмяти артдыгжаюзцндян даща чох зящляси эедирди. Бязян щисс еляйирдики, бу, щюрмятдян чох горхудур. Щясянаьа еляяввялдян дя чох данышыб-эцлян адам дейилди, инди лапгарадинмяз олмушду. Яввялляр прокурорла достлуьу оналяззят верирди. Сонралар щисс еляди ки, бу достлуг дейил.Лап сон вахтлар щисс еляйирди ки, прокурор ону гонагйанында буйурмагдан, алчалтмагдан щязз алыр. Щясян -аьанын эерийя дя йолу йох иди. Билмирди нейлясин,цряйиндя щамыдан кцсцрдц, инжийирди, биринжи нювбядяКамалдан, Щясянаьа ня истядийини юзц дя билмирди, юзичиндя долашыб галмышды, Камалдан юзц гачырды, ейнизаманда Камалдан онунла эюрцшмядийиня эюряинжийирди. Юзц демишкян, кяляфин ужуну итирмишди. Бирйандан Камалдан кюмяк умурду, о бири йандан онусанжмаг истяйирди. Камалы санжмаг цчцн истяйирдиэирявяйя салыб оьлуну прокурорун евиня апарсын.Щясянаьа район жамаатыны йахшы таныйырды, билирди Талейи

3332

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 18: Fi.Qoca 2009 Layout 1

боржлу галмаг истямяди.—Дейясян тижарят идарясинин мцдирини эюряндя цзцн

эцлцр, — деди.—Щарда ишлядийиндян асылы дейил, адам вар, цзцнц

эюрмяйя адам шад олур, адам да вар ки, эюрмясянйахшыды...

—Онда бунун цзцнц инди сяня эюстярярям. — ЯлиниЩясянаьа тяряфя узатды, ону бир бармаьыны гатламаглачаьырды, — эюр нежя эяляжяк.

Щясянаьа юзцнц эюрмязлийя вуруб, ящвалыны щечдяйишмядян онлара тяряф эетди. Щясянаьа эюзужу ТюряЩяшим тяряфя бахды. Щисс еляди ки, Тюря дя, оьлу Таледя щяйяжан ичиндя бу сящняйя тамаша едирляр. Мям -мядов чашмышды. Бир дя Щясянаьайа бармаьы иля ишаряеляди. Щясянаьа йеня ону эюрмязлийя вурду.

—Гярибяди, бу эяряк мяним ишарямя йцйцря-йцйцряэяляйди.

—Баша дцшдцм, йолдаш Мамедов, мян эетдим.—Дайан, дайан эюр, инди онун башына ня ойун

ачырам.—Нийя ахы?!—Сизя галса, бу пуллу тижарят ишчиляри адам алыб-

сатарлар.—Ешитдийимя эюря, бу сянин достунду.—Щы... Мян ща, мяним? Щардан щара, мян щара, о

щара. Гой эялсин.Щясянаьайа бцтцн бунлар юлцмдян аьыр иди. Амма

цстцнц вурмады. Йахынлашыб биринжи Мещдигулу мцяллимяял узатды.

—Хош эюрдцк, Мещдигулу мцяллим.—Хош эюрдцк.

гапысыны ачыб чюля чыхан мещманхана мцдири ТюряЩяши мин эюзц Талейя саташды, онун юзцнц йыьыш дыр -дыьыны щисс еляйиб йола бахды. Щясянаьаны эюрдц. ТюряЩяшим эюрцшмяк цчцн Щясянаьайа тяряф аддымлады.Ялляринин икисини дя узадыб Щясянаьанын ялини сыхды.

—Щясянаьа мцяллим, гуллуьунда олум.—Саь ол, ай Щяшим! Бизим ушаьа де, орда эюз ля син

— Щясянаьа фараьат дайанмыш ушаьы эюстярди. — Мянон ларла эюрцшцм, — деди. Эюзужу прокурор тяряфябахды.

—Олду, башга гуллуьун?—Саь ол, Щяшим, саь ол, — Щясянаьа еля эялдийи

кими дя аьыр аддымларла прокурора тяряф йолланды.Зона мцхбири Мещдигулу мцяллим чохдан бу зона -

да ишляйирди. Йерли адам иди. Щяр кясин дилини билирди.Проку рор Мяммядов онун хошуна эялмямишди. Онаэюря дя Мещдигулу онунла саймазйана данышырды.Прокурор щирсиндян дилини-додаьыны эямирирди. ЧалышырдыМещдигулуйа сцбут елясин ки, «мян эцжлц адамам,санбаллы адамам», амма билмирди юзцнцн эцжцнцнежя эюстярсин. Мещдигулу кющня, намуслу бир ъур на -лист ди. Щеч бир горхан йери йохду. Араларында гярибя бирвязиййят йаранмышды. Сющбятляри тутмурду, ня дя еля-беляжя аралашыб эетмяйя нязакят гайдасы йол вермирди.Мещдигулу эюзляйирди ки, еля бир вязиййят йарансын ки,щеч олмаса худащафиз дейиб, эедя билсин. Щясянаьанынэялдийини эюряндя севиндийиндян цзц эцлдц. Севинди ки,нящайят, чыхыб эетмяк цчцн имкан йаранды.

Мяммядова еля эялди ки, Мещдигулу гясдян Щясян -аьаны эюрцб шад олдуьуну бирузя верди. Йяни онунхятри сяндян язиздир. Мяммядов да юз нювбясиндя

3534

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 19: Fi.Qoca 2009 Layout 1

Мещдигулу инди айылды. Ялини узадыб Мяммядовугалдырды. Мяммядов юзцнц тамамиля итирмишди. Ня башвердийини щяля анлайа билмирди. Истяди гышгырсын. Мещди -гулу онун сюзцнц аьзында гойду, сакит, сойуг сяслядиллянди:

—Сярф елямяз. Сяня сярф елямяз. Сяс салма. Юзцнэцнащкарсан. Эет евя. Сяня сярф елямяз.

Еля бил бу сяс дейилди, сойуг йаьыш иди. Мяммя до -вун цстцня йаьырды. Ону там сойутду, айылтды. Айаьыныналтыны да инди щисс еляди. «И... ня олду.. Нейнядим мян?!»Юзцнц щяйят гапысындан ичяри салды. Ичяри кечян кимидиварын дибиндя чюкцб отурду...

Мещдигулу бир ан дайаныб прокурорун далынжаюртцлян гапыйа бахды. Сонра еля бил аьыр бир иш эюрмцшадам кими ялини ялиня чырпыб йола дцзялди.

Эцн яйилмишди, цзц гцруба эедян эцняшин цфцгдякишцалары ган рянэиня чалырды. Гяфил гышгырыг тяки кцйгалхан ябряшимлярин йухарыдакы йарпаглары гызыл пулларкими парылдайырды. Щясянаьа цзц эцняшя тяряф эедирди.Чалышырды аддымларында яввялки тямкини сахласын, эетмяйигачмаьа охшамасын. Цряйиндя юз-юзцня тяскинликверирди: «Яши, ня олар, олар. Гарадан о йана рянэ йохдуки, туталлар тутсунлар. Йягин инди милисионер эюндяряжяк,эюндярсин дя, нейляйим. Кюпяк оьлу, еля бил арвадынынцстцня гышгырыр. Йеня ушаг орда олма сай ды, бялкя йолавермяк оларды. Яши, ня олар, олсун. Йяни эялиб милислярйолда голумдан йапышар? Ким олса, мяни таныйыр, щярщалда еля абырсызлыг елямязляр. Дейярям, эет, юзцмэяляжям, евя дяйиб эяляжяйям». Бу йарым километрликйол Щясянаьайа еля узун эюрцндц ки, еля бил о щечвахт евя эедиб чыха билмяйяжякди. Бу йол дейил ди, язаб

Прокурор она ял узатмамыш кинайяли-кинайяли бахды:—Дейясян, пулун лап чохалыб, аьырлашмысан. Щясян -

аьа эюзцнцн ужуйла мещманханайа сары бахды.Оьлунун боьазы узана галмышды.—Йолдаш Мамедов, — сясини лап алчалтды, — оьлум

гястинин габаьындадыр. Хащиш еляйирям йаваш даныш,ешитмясин.

—Даща еля гудурмусан ки, мяня данышмагюйрядирсян?

—Хащиш едирям, — йалварыжы бир сясля Щясянаьадиллянди, — чох хащиш еляйирям. Айры вахтда ня истяйир -сян дейярсян, инди оьлум бура бахыр.

—Жящяннямя ки, бахыр, ъулик!Эерисини Щясянаьа ешитмяди, дюнцб оьлуна бахды.

Бу бойда мясафядян Щясянаьа оьлунун цзцндякижизэиляри дя эюрдц. Бюйцйцб щядягядян чыхмышэюзлярини дя Мяммядова сары дюндц, йалныз онунаьзыны эюрдц, долу ири додаглары чеврилмишди, додаглардедийи сюзлярдян ялавя, бир-бириня дяйиб шаппылдайырды.Цз гыпгырмызы ятдян ибарят иди. Нядянся, онун цзцндяэюзляр эюрцнмцрдц. Ят ичиндя итиб-батмышды. Бирдянсифяти эюрцнмяди, о гырмызы сифят, эирдя долу додагларЩясянаьанын овжунда эизлянди. Шаппылтыйа Мещдигулусяксянди. Щясянаьанын юзц дя шиллянин сясиня айылды.Гуламы еля бил галдырыб йеря чырпдылар. Щясянаьа айыланкими дя оьлу тяряфя бахды. Талейин эюзцндя еля билмяшял йанырды. Щясянаьа дюнцб жялд аддымларламещманханайа тяряф эетди. Юзц дя билмядян оьлунунцстцня еля гейзля гышгырды ки:

—Рядд ол евя! — Ушаг еля бил йоха чыхды. ТюряЩяшим дя юзцнц мещманханайа тяпди.

3736

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 20: Fi.Qoca 2009 Layout 1

эятирярди. Бцтцн бу дястэащ гуртарандан сонра кишийявериляси хябяр варса, йахуд Суьранын юзцнцн дейилясиважиб сюзц варса дейярди, йохса, еля бу дястэащла даэюрцш гуртарарды. Сонра йеня щяр кяс юз иши иля мяшьулоларды, йяни Суьра йерини ращатлайыб тохумаьа баш -лайырды, Щясянаьа да телевизора бахарды, йа да йатарды.

Суьра йемяйи, эюй-эюйяртини столун цстцня гойду.Эедяндя Щясянаьанын сясини ешитди. «Орда конйакымда вар, ону да эятир». Суьраны тяяжжцб эютцрдц, эеридюндц.

—Гонаг эяляжяк?—Йох.—Юзцн юзцннян ичяжяксян?—Щя...Суьра щеч ня баша дцшмяйиб чийинлярини чякди.

Онун фикринжя щеч вахт кишиляр тяк ичмир. Бу, чохгярибя бир щадися иди.

—Аллащ хейир елясин, — дейиб Суьра эедиб конйакыда эятирди. Цряйиндя фикирляшди: «Йох, ня олубса, олуб.Бу еля-беля иш дейил. Эяряк ушагдан сорушайдым. Ушаг -да щал галмышды ки?» Эюзляди ки, Щясянаьа йемяйинийесин, бялкя юзц бир сюз деди. Аз сонра Щясянаьанынсяси эялди. «Бяс чай щаны?» Суьра чай эятирди.

—Бунлары йыьышдыр. Суьра бахды ки, Щясянаьа конйакы ачыб, румкайа

тюкцб, амма ичмяйиб.—Бя нийя ичмядин? Истяйирсян Камалдан, Щямиддян

бирини чаьыраг. Сяня зцй тутсун.Щясянаьа «зцй тутсун» сюзцня эцлмякдян юзцнц

зорла сахлады.—Лазым дейил, — деди.

иди, бу язаб да ажы баьырсаг кими чяк дик жя узанырды.Щяйят гапысындан эиряндя Щясянаьа ушаг кими севинди.Гапыны юртцб бир ан дайанды. Дяриндян няфяс алды. Елябил ону дярин бир гуйунун дибиндян чякиб индижячыхартмышдылар. Ян горхдуьу шей ону йолда милис ишчи -ля ринин йахаламасы иди: Инди даща горхусу йох иди. «Лапэцллялянмяйя дя разыйам амма биабыр олмаьа йох. Щя,инди буйурсунлар». Щясянаьанын ящвалы тамам дяйишди.Эцмращ аддымларла евя эетди. Суьра ейвана чыхыб онаматдым-матдым бахырды. Щясянаьа эялиб айаггабыларынысойунду. Ялини йуду, арвадынын цзцня бахмаса да, щисселяйирди ки, Суьра она бахыр.

—Ня эюзцнц бярялдиб бахырсан, ня олуб?—Мян ня билим, ня олуб. Ушаг бир эцндя эялди ки,

йаьын цстцня ажыгланмысан.—Ня олуб ки?—Ясим-ясим ясирди. Чянясинин шаггылтысындан бир

кялмя дя дейя билмяди. Цстцня ики йорьан салдым.Биртящяр йухулайыб. Йатандан бяри дя ики дяфя горхуб,гышгырыб айылыб йухудан. Аллащ сяня инсаф версин, билирсянки, о сяндян нежя горхур. Бир ушаьын вар, горхусунданлал олар, цряйи партлайар. Нийя цстцня гышгырырсан?

—Сян дилоту йемисян?—Эюзцмцн ичиндя эяз, бябяйиня дяймя дя... Мян

дя сянин гапында бу бир ушаьын ясирийям да...—Йемяйими эятир, — евя кечди. Кечиб столун арха -

сын да яйляшди. Ялини ялинин цстцня гойуб дайанды.Суьранын йемяйи щямишя бу вахт цчцн щазыр олурду.Бу эцн евин бцтцн ганунлары позулмушду. Щямишя кишисяссиз-сямирсиз эялиб отаьа кечярди. Суьра йемяйиэятириб гойарды. Йемяк гуртарана йахын чайы исти-исти

3938

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 21: Fi.Qoca 2009 Layout 1

—Ай жиъи, Бикя хала дейир ки, дурмасын, тез эялсин.—Хейирдими, а бала, — Ханым айаьа галхды. Кюйняйи

дурдуьу йеря гойду, ийняни дя цстцня санжды. —Хейирдими эюрясян?

—Ня билим, деди ялиндя йаьы дашса да эялсин.—Щелями, йахшы, инди эялирям. —Ханым йарыйцйряк

эетди.Щямид эюзлярини ачыб Ханымын далынжа бахды, сонра

Нярэизи башдан-айаьа сцздц.—Валлащ, дядя, Бикя хала йаман бир жцр иди. —Ня бир жцр, инди жиъин савадыны артырыб эяляр, сонра

да гачар Суьранын цстцня. Аллащ арвадларын щамысынайарашыьы айры-айры вериб, амма башларыны бир жцр еляйиб.Башын ичиня аьыл гоймаг явязиня мараг гойуб бурахыб.

—Дядя, мян эедим бир аз йолда ойнайым?—Жиъин эялсин, эедярсян.Ханым тез гайытды. Эюзляри живя кими гайнайырды. Еля

бирбаша ейвана галхды. Щямидин йанында отурду.Щямид йеня эюзцнц ачды.

—Щя, йахшы, де эялсин. Эюрцрям мараглы хябярляэялмисян. Синян дешилир.

—Я, дур эедяк Щясянаьа гардашэиля.—Нийя?—Дейир индижя Щясянаьа гардаш прокурору дюйцб

йолун ортасында. Ганына гялтан еляйиб.—Ай арвад, аьлыны башына йыь.—Одей, индижя Бикя деди. Бикя йалан дейян дейил, ахы.—Бу ня дейир я... — Щямид галхыб отурду, — нийя ахы?—Дейясян, пракрор дейиб ки, бу районда киши йохду.

Еля беля дейяндя Щясянаьа гардаш да салыб онуайаьынын алтына — бу шейляри Бикя демямишдися дя

—Бунлары да эютцрцм? — конйак шцшяси иля рум -каны эюстярди.

—Эютцр, эютцр чых! Суьранын ниэаранчылыьы биря-беш артды. Кишини бир дя

сорьу-суала тутмаьа жясарят елямяди. Юзцнц Талейинйанына верди. Тале йухуда тяр ичиндя иди. Зарыйырды.Суьра йаваш-йаваш ушаьы дцмсцкляди.

—Дур, дур, анан гурбан, бу вахты адам йатмаз,шяр гарышан вахтыды, дур бала...

...Щясянаьанын шиллясинин сяси, районун сайыланевляринин чохунда телефон зянэи олуб жинэилдяди. Бушиллянин сяси киминин гапысыны дюйдц, киминин пянжя -рясини таггылдатды. Еля Тюря Щяшимин мещманханайаэирмяйи иля телефон дястяйини эютцрмяйи бир олду.Тюрянин зянэ еляйяжяйи сийащыда Камалын, Бикянин дяады варды. Амма Тюря эюрмяся дя, хябяр ейни сцрятляйайылажагды. Мещманхана иля цзбяцз цчмяртябяли узунбир йашайыш бинасы варды. О жярэя иля дцзцлмцш пянжя -ря ляр театр лоъасы кими бир шей иди. Орада щямишя, эцнцнщяр вахтында тамашачы олурду. Амма беля надиртамашаны эюрянляр о ахшамы щансы евин, щансы аиляниндесян язиз гонаьы олажагды. Бу сящняни эюрянляр азгала пянжярядян учуб шящяря йайылдылар. Хцлася,Щясянаьа юз евиня эедиб чатана кими шиллясинин сясирайонда, йцзлярля евлярдя, стол архасында эцнцн янмараглы мювзусу олду.

Щямид киши йастыьа дирсякляниб ейванда узанмышды.Габаьында чай буьланырды. Щямидин эюзляри йарыйумулуиди. Еля бил юз ичиня бахырды. Ханым ейванын гыраьындаотуруб айаьыны йеря салламышды. Нярэизин кюйняйиня тикмяэцл салырды. Нярэиз Бикяэил тяряфдян гача-гача эялди:

4140

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 22: Fi.Qoca 2009 Layout 1

Бяхтыныз эятириб ки, юзцнцз бу райондансыныз. Гязетяэедян материалларын чоху бизим райондан олур. Онаэюря саь олун. Эежямиз, эцндцзцмцз йохду. Сиздяння эизлядим, дюнцб олмушам тясяррцфатчы. Идеолоъи ишя,мядяни-кцтляви ишляря, мядяниййят сащясиня вахтымгалмыр. Бура эяляндян щеч бир бядии ясяр охума мы -шам. Эялиб юлц кими дцшцрям. Айры жцр дя олмур. щамыоту руб эюзляйир ки, катиб десин, тохуму сяпин. Баш ла -рынын цстцндя дурасан ки, йери йахшы сулайын, эюл лян -мяйя гоймайын. Буну мян, партийа ишчиси, эедиб отузилин сучусуна демялийям, анлайа билмирям. Данлайырамки, а киши, сян якинчисян, ишини билирсян, щяйятини вахтындаякиб вахтында сулайырсан. Колхоз сащясини дя еляжя еляда, катиби нийя эюзляйирсян? Дейир бизи беля юйрядибляр.Ижазясиз якяндя жязаланмышыг, даща ижазясиз якмирик, —катиб бир анлыг сусду, бирдян гящгящя чякиб эцлдц. —Сиз мяни баьышлайын. Аьзым гызышыб, еля дюшцйцрям.Баьышлайын. Ешидирям сизи.

—Йох, нийя, мараглы сющбятди. —Мараглы да олса, ящямиййятсиз сющбятди. Буну ня

сиз йазыб дцзялдянсиниз, ня дя мян демякля дцзялмяз.Буйурун, Мещдигулу мцяллим.

—Дцзц, мян истямядян, тясадцфян хошаэялмяз бирщадисянин шащиди олмушам. Сизя мялумат вермяйи юзц -мя борж билдим. Сиз инди бир саата кими ешидяжяксиниз.Бу тижарятдя Щясянаьа вар. Сяфяров.

—Таныйырам.—Индижя прокурора бир шапалаг вурду. Тагсыр проку -

рорда иди. Щясянаьаны тящгир еляди, щятта Щясянаьа онайалварды да ки, оьлум бахыр, йаваш, сонра ня дейирсянде. Щясянаьанын оьлу кянардан бахырды. Чох психолоъи

Ханым бунлары ялавя елямяйи юзцня борж билди. БялкяБикя о йерини ешитмяйиб. Бялкя дя тялясдийиндян щечсющбятин бу йерини демяйиб. Бикя демишди ки, «бизэетсяк, йахшы дейил, сиз эедин, сян аллащ, Ханым, йахшы-йахшы юйрян, бизя дя бир хябяр эятир».

Щямид киши айаьа галхды. Цстцнц-башыны дцзялтди.Ейвандан ашаьы дцшдц.

—Арвад, бош сюз-сющбят олар, биабыр оларыг.—Бой, а киши, эюрмядин Бикя юзц мяни чаьыртдырды.—Бу ня ахмаг иш олду, я... Ай гыз, сян щяйятдя ол!Эял, я... эюряк бу ня щоггады. — Щямид баьын

айаьына тяряф аддымлады.Ханым дюнцб гызы йумруьу иля щядяляди. Ишаря еляди

ки, йола чыхмасын. Кишинин архасынжа аддымларыны йе -йинлятди...

***Щадися Мещдигулуйа чох пис тясир елямишди. Яввял

онда биржя щисс ойанды ки, тез бурдан узаглашсын, бирнечя аддымдан сонра щисс еляди ки, цряйиндяки буаьрыдан, наращатлыгдан щеч щара гача билмяйяжяк.«Йох, яввял эяряк катибля эюрцшцм». Мещдигулу дюнцбрайон партийа комитясинин бинасына галхды. Биринжикатибин гябулуна эетди. Ону ичяри дявят етдиляр. Биринжикатибин гырх йашы анжаг оларды. Мещдигулу мцяллимдянжаван иди. Юз йериндян галхыб иряли йериди. Мещдигулумцяллим катибя ял узаданда дахили бир наращатлыгкечирди. Юзцнцн йуйулмамыш ялиня бахды. Бялкя дябеля щюрмятля гаршыланмасайды, наращат олмазды.Катиб эюрцшцб она яйляшмяйя йер эюстярди. Юз нюв бя -синдя катиб дя эцлцмсцндц.

—Нежясиниз, Мещдигулу мцяллим? Ишляр нежя эедир?

4342

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 23: Fi.Qoca 2009 Layout 1

***Сяс ешидяндя Щясянаьанын цряйи йериндян ойнады,

еля билди ки, эялян милисди. Ня гядяр елядися, отурубэюзлямяйя щювсяляси чатмады. Галхыб пянжярядянбойланды. Щямиди эюрцб йенидян отурду. Алнына, бо й -ну нун далына йцнэцлжя тяр эялди. Еля о щяниртийя Суьрабирбаша ейвана жумду. Гоншуларыны эюрцб, юзцнцтохтатмаг истяди, бажармады. Сяси дя, юзц дя титряйя-титряйя ялини Ханымын чийниня гойуб юзцнц яля алмаьачалышды.

—Щямид гардаш, хош эялмисиз! — О бу сюзляри зорла,вар эцжцнц топлайыб деди. Ханым щисс еляди ки, Суьрабулуд кими долуб, аьламаьа бящаня ахтарыр.

—Аз, юзцнц яля ал! Дайан щяля, эюряк ня олур.Щясянаьа гардаш щардады?

—Юйдя, Щямид гардаш, кечин гонаг отаьына. —Щямид киши гонаг отаьына кечди. Суьра хысын-хысынаьлайа-аьлайа сюзцня давам еляди: — Аз, ушаьын баьрыйарылыб, ей... Инди щяниртини ешидиб, гуруйуб галды, ушаьынрянэи-рущу учду.

—Она нийя демисиз?—Аз юзц эюрцб ей... Эюзцнцн габаьында олуб да...

Мяня дя ушаг данышды, йохса бу мяня ихтилат елийянди?—Жан, жан, бяс щаны Тале, бир данышдыраг.—Дяймя, отаьында дярс щазырлайыр, данышанда биртя -

щяр олур, ишин йохду!Гонаг отаьындан Щясянаьанын эцмращ сяси ешидил -

ди. Сясин эцмращлыьы еля бил Суьраны да дирчялтди.—Ай ушаг, ордан йемяк-ичмяк эятирин.Суьра билирди ки, «ай ушаг» сюзц ушаьа йох, еля

Суьранын юзцня аид иди. Суьра Ханыма пычылдады:

вязиййят иди. Прокурор даща да гышгырды. Бу да вурдуону. Мян Щясянаьаны мцдафия елямирям. Бялкя о,жязайа да лайигди, амма бу иш цстцндя йох. Дедимхябяриниз олсун.

Катибин рянэи гапгара олду. Дцймяни басыб айаьагалхды.

Катибя гапыда эюрцндц.—Мяни республика баш прокурору иля жалашдыр! — гыз

эетди. Катиб бир аддым кянара атыб дайанды. Сонраэялиб Мещдигулу мцяллимля цз-цзя яйляшди.

—Эюрцрсцнцз да... Катибин башы памбыьа гатышандабурда беля щадисяляр олажаг. Тябииди. Щеч олмаса бярквурду шилляни?

—Шилля бярк тутду, прокурор йыхылды.—Биабырчылыьа бах, щеч олмаса щямишялик йадында

галар. Онсуз да онун мясяляси щялл олунуб. Мяня бешэцн бундан яввял Бакыдан эялян йолдаш дейир ки,мяним прокурорум бурда мяним бурнумун алтынданя ойунлардан чыхыр. Мяним кими катиби эяряк бир саатда районда сахламасынлар. Йох, план верирям. Бцтцнпланлар артыгламасы иля долуб. Бяс бу сащя, бяс бунаплан йохду? Инди прокурорла данышыб тезляшдирярям,чаьырсынлар — шилля вуран да пайыны алар.

Йеня айаьа галхыб эязинди. Бир анлыьа Мещдигулунуеля бил унутду, дярин фикря эетди. Бирдян она тяряфдюндц, эялиб она ял узатды.

—Саь олун ки, эялдиниз. Чох саь олун! Мещдигулу ялвериб худащафизляшди. Гапыйа тяряф аддымлады. Цряйиндяфикирляшди ки, эялиб ганыны гаралтдым. Гапынын аьзындадюндц ки, сющбятя эюря цзр истясин, эюрдц катиб ялицзцндя дярин фикря эедиб. Даща мане олмады.

4544

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 24: Fi.Qoca 2009 Layout 1

Щямид тярс-тярс Ханыма бахды.—Я, ачыл башымдан! — деди. Ханым гапыдан чыхды.

Йеня гапыны аралы гойду. Щямид йахшы билирди ки, арвадыинди дайаныб гулаг асыр. — А киши, аллащ бу арвадхейлагларыны айрыжа адам кими йаратмайыб ща... Аллащэюрцб ки, кишилярин бязиси аьыр эялир, бязиси йцнэцл, буарвадлары кишиляря пярсянэ еляйиб.

—Ишин йохду, Ханым бажы йахшы адамды. — Гядящ -ляря конйак сцздц — бисмиллащ еля... Саь ол, Щямидкиши, йахшы дейибляр, йахын гоншу узаг гощумданйахшышыды. Саь ол.

—Сян саь ол, ай пир олмуш! Сянин саьлыьына. Щяр шеййахшы олар. — Щямид билмяди даща ня десин. Гядящибашына чякди. Сонра да башыны ашаьы дикиб йемяклямяшьул олду, башыны гатды. Щямид щяля мцяййян еляйябилмирди ки, инди ня данышмалыды. Беля йердя ня дейярлярахы. Цряк-диряк вермяли дейил. Тясялли вермяли дейил,сорьу-суал елямяк йахшы дцшмяз. Дейяжяйи сюзц еля билйемяйин ичиндя ахтарырды, йемяйи чянэялля дидяляйирди. —Еля индижя Бикядян бизим арвад ешидиб, дейиб ки, сары -гайалылар киши дейил, сян дя ону салмысан тяпийинин алтына.Юзцн билян йахшыды, вязифя адамысан, эяряк сян онубеля елямяйяйдин, даща елямисян. Инди ки, еля ми сян, лапяжяб елямисян. Гой билсин ки, хямир йейянин ажизи олмаз.Гой эюрсцн ки, папаг алтында кишиляр вар. Сянгудурьанлыьа бах ей... эюр ганынын бащасыны данышыб.

Щясянаьа динмирди, о да эюзцнц бошгаба дикмишди.О да билмирди ня десин. Данышмамаг она сярфяли иди,уйдуруланлар, дейилянляр онун хейриня иди. «Гой даныш -сынлар. Мян ня гядяр суссам, о гядяр йахшы олар, бир дяданышыб ня дейим ахы... Эюрясян Тале ешидибми? Ешидибся

—Аз, сюзцн ясли орда олажаг. Орда щазыр йемяк вар.Аьзы ачыг конйак вар. Сян аллащ, апар вер онлара.Мяндя тагят галмайыб. Юзцн дя фящм еля, эюр бир шейешидя билирсянми.

Ханым бу тапшырыгдан лап рущланды, пилятяйя тяряфжумду. Чолпа чыьыртмасыны ики габа чякди. Гапынынаьзында бир ан дайанды ки, йахасыны-башыны дцзялтсин,йадына дцшдц ки, ики яли дя долуду. Йавашжа айаьы иляитяляйиб гапыны ачды. Стола йахынлашды.

—Ахшамыныз хейир, Щясянаьа гардаш.Щясянаьа бу балажа бойлу, гывраг гадына бахды.

Эюзляри пар-пар йанырды. Ханымын цзцндяки гырышларадама еля эялирди ки, йашлылыг яламяти дейил, еляанаданэялмяди. Сачында бир дяня дя аь тцк йох иди.Йеришиня баханда адам ону ушаьа охшадырды.

—Хош эялмисиниз, Ханым бажы, сизи ишлядирляр?—Ноолаъаь. Йазыг Суьрада жан вар ки — йемяйи

онларын габаьына гойуб эери дюняндя сюзцнц тамам -лады. — Аллащ мярдимязарын юйцнц йыхсын—гясдянгапыны аралы гойду, чыхды, чыхан кими дя дайаныб гулагасды. Евдян щеч бир сяс-сямир чыхмады. Кедиб конйакшцшясини вя гядящляри апарды. Евдя кишилярин сусдуьунуэюрцб дюзмяди:

—Бизим кишинин дя дилавярлийиндян олмаз. Аьзына суалыб отуражаг — дюнцб арам-арам папиросунутцстцлядян Щямидя бахды. Щямид юзцнц еля чякмишдики, эуйа Щясянаьанын чох важиб бир иши дцшцб она,инди хяйалында юлчцб-бичир ки, нежя янжам чяксин.Ханым Щямидин отурушуну эюряндя лап щирслянди.

—Аллащ кюмяк олмуш, еля отуруб, еля бил шякил чяк -дирир.

4746

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 25: Fi.Qoca 2009 Layout 1

—Яши, ев-ешийим сизя гурбанды. Ня лазымды апараг,ня гядяр лазымды эюз бябяйи кими горуйуб сахлыйарыг.Бу саат...

Щясянаьа онун сюзцнц кясди:—Щяля тялясмяйин, гой гаранлыг гарышсын, эюрян

олмаса йахшыды.Щямид башыны арифаня йеллятди.—Сиз эедин, Суьра бажыйнан эедяси шейляри айырын. Ханым бир аз да йахынлашды:—Сизин язиз жаныныз цчцн, Щясянаьа гардаш, киши

ешидян кими деди, эедяк, беля вахтда адамы тяк гой -мазлар. Бирдян лазым оларыг. Адам адама ня эцндялазым олар? Чайы гяншяриндя сцзцлц галды. Эедяк деди.

Щясянаьа разылыгла башыны тярпятди.—Билирям, билирям... Ханым бажы. Чох саь олун.—Арвад, дедим эет, йыр-йыьыш еляйин. Суьра бажы иля

кюмякляшин.***

Нярэиз бир аз эюзляди, анасы янжирин йанында, аьаж -ларын арасында эюздян итди. Ара гапынын сяси ешидилди,юзцнц верди дарвазайа, гапыны ачыб башыны йола чыхартды.Бу дар, ики тяряфи евлярин барылары иля тутулмуш дящлизяохшайан бир йол иди. Тяхминян йцз ялли метрдян сонрабюйцк шоссейя бирляширди. Еля о йолун бирляшян йериндябалажа бир шцшяли кюшк варды. Тажир Сяфярин кюшкц иди.Танышлар она зарафатла Тажир Сяфяр дейирдиляр. Нярэизбашыны гапыдан эюстярян кими кюшкцн йанында чюмялиботурмуш оьлан айаьа галхды, кюшкцн гапысыны баьлады,щям дя еля баьлады ки, йяни бах ща, эюрцрсян, идарянимян баьлайырам. Сонра ачары бармаьында йелляйя-йелляйя арамла Нярэизя тяряф аддымлады. Инди гапынын

дя данышмаз. Йяни эюрясян далымжа милис эюндяр мя -йяжяк? Бялкя биабыр олмасын дейя щеч шика йят елямяди.Эюрянляр олуб ахы. Шикайят елийяжяк, мцт ляг шикайятелийяжяк, эюрян олмасайды башга мясяля. Халг шикайятяонун цстцня эялир. О кимя шикайят елийя жяк ки, санксийаверяжяк, вяссалам-шцттамам. Тцлкц тцлкцлцйцнц сцбутелийинжя дяриси боьазындан чыхар» — Щясянаьа фикир -ляшдикжя еля бил аьырлашырды. Еля бу фикир лярдян тикябоьазында дирянди. Щясянаьа бир-ики дяфя удгунду,эюрдц йох олмур, баш гатмагдан ютяри гядящляряконйак тюкдц. Йеня удгунду, дейясян кечди, «Шярдемясян хейир эялмяз, еви «йцнэцл ляш дирим»... Щяр щалдаещтийатлы олмаг лазымды» — гядящи галдырды.

—Яши, ня олар, олар. Сиз саь олун, саь ол, гоншу.—Йох, йох, гоншу, бу олмады. Сизин саьлыьыныза,

аилянин, баланнан бир йердя. Галды гоншулугда, йцнэцл -лцк дцшмясин, мяндян асылы ня олса, эюз цстя. Буйашымда сянин кими оьулдан ютяри ня десян елийярям.Нятящяри олмаса, кющня «разветкайам».

Щямид чох аз вахтларда «кяшфиййатчыйам» дейибловьаланарды. Бу эцн дя еля надир эцнлярдян иди. Онларгядящляри галдырдылар. Щясянаьанын еля бил боьазынынйолу ачылды. Бир-ики тикяни тялям-тялясик ичкинин далынжачейняйиб удду. Еля бил аьлына эялян сюзц дейиб жаныныгуртармаьа чалышырды:

—Щямид киши, дейирям ушаглар бир-ики йцнэцлчамаданы апарыб сизя гойсунлар, эюряк бир мцддятишляр нежя олур, щяр шей олар да?!

—Щя, щя, о ня сюздц? Я, Ханым!Ханым еля гапынын далында имиш, ичяри эялян кими

щеч кишинин сюзлярини эюзлямяди.

4948

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 26: Fi.Qoca 2009 Layout 1

Нярэиз юзцнц билмямязлийя вурду. Йохса, сющбятгуртарарды, нядян данышардылар.

—Ба, нийя?—Дейясян прокурор онун цстцня кякяляйиб. О да

илишдириб аьзынын цстцня. Дядянэил щардады?—Еля олара эедибляр. Инди нежя олажаг?—Ня билим, инди бир мцштярим дейирди ки, щайыф

Щясянаьа кишидян, тутажаглар ону.—Нийя?—Прокурору дюйдцйцня.—Бялкя эцнащ прокурордады.—Ня олсун ки, аьзында прокурор дейирсян ей, райо -

нун аьасыды.—Тцканда тяк идин?—Щя, дядям азарлайыб. Нярэиз?—Щы...—Нярэиз, сяни айры адамнан эюрсям, сян айры

адама эетсян, ону да юлдцряжям, сяни дя.—Ахмаг, ахмаг данышма.—Дедим да, йадында галсын. Ялбяття ки, сиз бизи

бяйянмязсиз, биз касыб адамларыг.—Мясяля дюйлятлиликля, касыблыглады?—Ялбят ки, сяни эюндяряжякляр Бакыйа охумаьа,

вяссалам.—Эетмийяжям, дялляклик юйряняжям. Эяряк щамы алим

ола? Сяня эюря йох е, дядямин, жиъимин йанында олум.—Мян дя одей... бах, еля о буткада юмрцмцн

ахырына кими сатыжылыг елийяжям. Ня олуб ки... Йахшыжасянятди — бирдян еля бил йадына няся дцшдц — ала,а...а сяня семичка алмышам — жибиндян тум чыхарыбНярэизин ятяйиня тюкдц.

арасындан онун анжаг бурну эюрцнцрдц. Тажир Сяфяриноьлу Ващид бу эцн эцнортадан сонра кюшкдя тякгалмышды. Йедди манатлыг мал сатмышды. Арада гачыб бирманатлыг тум алмышды. Кюшкц байагдан баьлайыбэетмяли иди, амма гапынын арасындан Нярэизи эюзляйирди.Ващидэилин еви бурдан ялли аддым о йана иди. Бир ил идики, онлар беляжя, бир-бириня хялвят бахырдылар. Нярэизгапыда эюрцнмцрдцся, демяли, фювгяладя щадися башвериб. Бир-ики ил бундан яввял ися щямишя бир йердяойнайан ушаглар идиляр. Ойнайардылар, далашардылар,кцсцлц галардылар. Кечян ил Ващид йеддинжи синфи битириб,даща охумады. Кюшкдя атасына кюмяк едирди. Щярахшам беляжя, Ващид йолуну бурдан салыр, салам верир,Нярэиз дя салам алмаг явязиня эцлцмсцнцрдц. Ващидэялиб чатанда Нярэиз йола бойланды. Щеч кясинолмадыьыны эюрцб башыны лап узатды, Ващидя бахыбэцлдц, йеня эери чякилди. Ващид она тяряф эялди. Гапыйайахынлашды, пычылтылы бир сясля диллянди:

—Хябярин вар, хябярдян?Нярэиз йеня башыны йола узатды, о йан-бу йана

бахды, щеч кяс йох иди.—Ня хябярди? Йолда дурма, эял бяри, эюрян олар.

Тез кеч, — гапыны ачды. Ващид горха-горха щяйятякеч ди, гапынын далына гысылды. — Горхма, евдя щеч кясйохду. Ня хябярди?

Ващидин ири ала эюзляриндя еля бил ишыг ойнады. Онунбахышлары Нярэизин йанаьыны, чийяляк кими гып-гырмызыдолу додагларыны, габармыш синясини сыьаллады. Нярэиз дяюз нювбясиндя, о бахышларын истисини йанаьында, синясин -дя щисс еляди. Ващид пычылты иля деди:

—Щясянаьа дайы прокурору дюйцб.

5150

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 27: Fi.Qoca 2009 Layout 1

Бунларын йанында Париъ дя гялят елийяр». Баьын айаьын -дан, янжир тяряфдян сяс эялди. Бикя бу сяси ешитди,йенидян гапынын йанына гайытды. Пянжяси цстя галхыбмющрядян бойланды. Габагда Щямид, онун архасынжаСуьра, лап архада ися, еля сцрцня-сцрцня эятирдийичамадан бойда олан Ханым эялирди. Щямидин ялиндя икичамадан вар иди. Суьрайла Ханым щяряси бир чамаданэютцрмцшдц. Онларын йеришиндян билинирди ки, чамадан -лар аьырды. Бикя юзцнц барынын далына верди ки, онуэюрмясинляр.

Сяси Нярэизля Ващид дя ешитди. Ващид бир аз да ашаьыяйилиб гапынын арасындан йола сивишиб чыхды. Нярэиз сяс -сизжя пянжяси цстцндя гачыб ейванын кянарында отурду.Эуйа байагдан бурда дуруб, юзц дя эялянлярин сясиниешитмир.

—А гыз, гаранлыгда нийя отурмусан? — няфяси-няфясиня чатмадыьындан Ханымын сяси хырылдады.

—Юзцм сиз эялмяйинжя йандырмырдым ишыьы. Хошэялмисиз, Суьра хала, — Нярэиз йцйцрцб она кюмякелямяк истяди. Амма чамаданда тутмаьа йертапмады. Гайыдыб йцйцрдц ки, ишыьы йандырсын, Щямидкиши онун фикрини баша дцшдц:

—Йандырма, а гызым. — Ханымла Суьрайа тяряф дюн -дц, — сиз чамаданлары гойун йеря, юзцм апарарам.

—Онда, Суьра, биз эедяк эятиряк.—Бялкя мян эедим? Эцжцнцз чатар?—Йцнэцлдц, икижя чамадан галыб. — Суьра пычыл да -

ды, — юзцмцз эятирярик.Бикя о бири чамаданларын эялмяйини дя эюзляди. Суь -

ранын гайыдыб эетмяйини дя эюзляди. Эюзляди ки, бир азда кечсин. Ханымэилин евиндя дя, ейванында да ишыглар

Бикя ханым чох эюзляди, ниэаранчылыьы лап артды. Елябу вахт зянэ олду. Камал иди.

—Бикя, мян эетдим кяндя жиъимя дяймяйя... Бикяонун сюзцнц кясди:

—Хябярин вар?—Вар, билирям, нятяриди орда ишляр?..—Мян дя ниэаранам, Ханымы эюндярмишям.—Мян эетдим, сабащ гайыдана щяр шей айдынлашар.

Сорушан олса, дейярсян, зянэ елямишдиляр, жиъим азар лы -ды. Олду!

—Щя... щя... Эетмяйин йахшыды, эет эюряк ня олур.Бикя яри сарыдан архайынлашды, бу хябяри ешидяндян ни -эа ранчылыг ону алмышды ки, Камал юзцнц нежя апара -жаг. Кимя тяряф чыхажаг. Ким билсин ки, бу ишин ахырынежя олажаг? Бикя ону да фикирляшмишди ки, бирдян ишинцстц ачылар, дейярляр ки, бунлар сюзц бир йеря гойуб, бирияввялжядян прокурор щаггында йухары мялумат вериб,о бири дя жамаат арасында ону щюрмятдян салмагданютяри дюйцб. Беля йахшыды, Камал щеч бурда олмайыб,хябяри дя йохду.

Бикя ара гапыдан кечиб янжирин йанындан Ханымэилинщяйятиня бойланды, щеч кяси эюрмяди. Бир аз да ирялиэялди. Эцн йени батмышды, щяля щава там гаралмамышды.Щяр йер айдын эюрцнцрдц. Бикя ейвана, щяйятя эюзэяздирди, бирдян дарвазанын йанында цз-цзя чюмялтмядайаныб тум чыртлайан Нярэизля бир оьлан ушаьыны эюр -дц. Оьланын Ващид олдуьуну да юзц цчцн айдын лаш -дырды. Йаваш-йаваш ара гапыйа йахынлашды. Гапы сяссалма сын дейя ону ещтийатла ачды. Истяди десин ки,«зяманя корланыб» — юз гызы Айнур йадына дцшдц.«Машал лащ, машаллащ, Сарыгайалы дюнцб олуб Париъ.

5352

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 28: Fi.Qoca 2009 Layout 1

—Сянин кими авара дейил ки... Китабы ачан кими бубатмышын йухусу эялир.

Нярэиз сющбяти дяйишмяк мягсядиля деди:—Бикя хала, евя эял да...—Йох, гызым, сян эет, мяним Ханыма сюзцм вар.

Эет сян.Район мяркязинин ян мараглы ахшамларындан бири

иди. Бу ахшам бцтцн евлярдя еля мараглы сющбят вардыки, щятта телевизору оланлар, телевизора бахмаьы дайаддан чыхармышдылар. Щяр евдя сющбят о евин сащиб -ля риня сярф еляйян тярздя эедирди. Сющбят эедирди,амма щяр кяс юз цряйиндя Щясянаьайа гаршы мцна -си бятини, онунла цз-цзя эяляндя эюрцшмяйин тярзинификирляширди. Бязиси ишя эедиб-эялдийи йолу еля план лаш -дырырды ки, Щясянаьайла растлашмасын. Кими, яксиня,эедиб Щясянаьайла эюрцшмяйи юзцня борж билирди.Амма црякляриндя юз ишлярини еля гурурлар ки, сонра бирянэяли чыхмасын. Чоху бу ящвалаты ешитмямиш олажаг.Кими хястя имиш, кими кянддя, кими гоншу районда,бязиси дя лап Бакыда олмуш олажаг. Йохса, щара лазым -ды, эедярдиляр, бу мясяляйя юз мцнасибятлярини билдиряр -диляр. Йохса, еля шей олар ки, бу бойда ишляр ола, бубойда кишиляр дя гырагда аьзына су алыб дайана? Еляшей олмаз, ола да билмяз! Биз бир гашыг ганындангорхуб чякилян кишилярдян дейилик — щамымызын хорлаоху дуьумуз няьмяди. Биз юлцмдян горхмуруг,башымызы ашаьы салыб баламызын бир лоьма чюряйинигазанан адамларыг.

Щясянаьанын эюзцня тязяжя йуху эетмишди — хоруз -лар банлады. Она еля эялди ки, щеч йатмайыб, ам маэюзцнц ачыб пянжярядя ишыьы эюряндя баша дцшдц ки,

йанды. Бикя ара гапыдан кечиб сяссиз-сямирсиз ейванынгабаьына эялди. Еля бу вахт эюзлянилмядян Ханым чюлячыхды. Бикяни ейванын габаьында эюрцб илк бахышдантанымады. Ону кюлэяйя охшатды, горхуб эери чякилди.

—Бисмиллащ, бисмиллащ.—Аз, горхма, мяням. Бикяйям, — Бикя тялясик ей -

вана галхды. Онун голундан тутду. Ханым тир-тир ясирди— аз, горхма!

—Бой, цряйим аьзыма эялди. Нятяри эялмисян ки, сясиешитмямишик. Бой, цряйим нежя учунур.

Бикя ону евя чякди.—Аз, Нярэиз бала, бир стякан су эятир. О гапынын

жяфтясини сал суйа, буна жяфтя суйу веряк. Ещ, аллащкюмяйин олсун, сяндя дя цряк йохду ща...

—Аз, нейляйим, индижя эирмишям ичяри, щяйятдя щечкяс йох иди. Чыхырам, — гапыда кюлэя. Юзц дя еля йекяэюрцндц ки, цряйим «жаьь» еляди. Дедим юляжям.

—Эюзлямякдян йорулдум. Дедим, бу Ханым няэеж эялди. Юзцм эялдим ки, эюрцм хейирдими? Йянисаламатлыгдымы?

—Аз, узун ишди. Гой бир юзцмя эялим. ЕвдянЩямидин сяси эялди:

—Я... Кимди о, щяля...—Бикя бажыды, мяннян иши вар.—Щя? Ня олар. Хош эялиб.Нярэиз йцйцрцб Бикянин йанына эялди, бир стякан су

эятирди. Бикя Нярэизин цзцндян юпдц.—Айнур нежяди? Евдя тякди? —Нярэиз сорушду.—Щя... дярс охуйур. — Бикя жяфтя суйуну Ханыма

верди — ич, — Ханым ики гуртум алыб стяканы Нярэизягайтарды.

5554

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 29: Fi.Qoca 2009 Layout 1

—Суьра!!!Суьра щювлнак юзцнц отаьа салды. Чарпайыны бош

эюрцб бир аз да горхмуш щалда эери дюндц. Щясян -аьаны эюрдц. О, пянжярянин габаьында дайанмышды.Гычлары бошалды, чарпайыда отурду. Суьра эежя кюй -няйиндя иди. Эежякюйняйи дя яйниня щям эюдяк иди,щям дя дар. Еля она эюря дя мян юзэя арвадынынтясвирини сизя вермяйяжяйям. Амма Щясянаьа арвады -на бахды, бир анлыьа щяр шей йадындан чыхды. ЭялибСуьранын йанында отурду. Ялини Суьранын долу бал -дырынын цстцня гойду, эцлцмсяди. Суьра инди юзцняэялди. Дяриндян кюкс ютцрдц.

—Ещ, ай Щясянаьа, ону билирям ки, сян мянимахырыма чыхажагсан. Цряйим гопмушду. — Щясянаьаону йумшаь чарпайыйа тяряф итяляди. Суьра мцгавимятэюстярмирди, амма чарпайыда йерини ращатлайа-ращат ла -йа еля данышырды — евдя олан-олмазы йыьыб вермишямгоншуйа, билмирям ахыры нежя олажаг, йухум чякилибяршя, эежя эюзцмц йуммамышам. Сян дя гяфилдянчаьырдын, цряйим гопмушду. Ня истяйирдин?

—Чай, чай истяйирдим. —Эедим эятирим...—Йох, йох, щяля тезди. Ичярям да......Щясянаьа чай ичиб, сялигяли эейиниб ишя эетмяк

истяйяндя Суьра ону гапыда бир дя сахлады, бойун-башыныдцзялтмяк бящаняси иля чийниня, йахасына ял эяздирди:

—Сян Талейин жаны, ким ня деди, жаваб вермя.Динмяз эет, динмяз эял, эюряк ахыры нежя олур. Эцнор -та йемяйиня эял ща... валлащ, йохса горхудан азар-безара тутуларам.

—Йахшы, йахшы, эялмясям дя, зянэ елийярям. — Еля

бу, биринжи хорузун баны дейил. Демяли, хейли йатыб.Щясянаьа бу эцня кими бу хоруз баныны ешит мя мишди,бу вахтлар щямишя ширин йухуда олурду. Ниэаранчылыгадамын йухуда да гулаьыны сясдя еляйир. Адамынйухусу да сяксякяли олур. Дуруб йеринин ичиндя отурду.Башында кцт аьры вар иди. Пянжярянин о цзцндя йазсящяри ачылырды. Щава бир аз думанлы иди. Йарпаглар йу -йулмушду, еля йашыл, еля кюрпя идиляр ки, адамын йемяйиэялирди. Щясянаьанын аьлына эялмязди ки, сяр чя нин дясяси беля мялащятли олармыш. Пянжярянин габа ьындабалажа ял топу кими тез-тез йеря дяйиб галхан икисярчянин арабир эялян сяси еля бил Щясянаьанын цряйининичиндян кечиб эялирди. Щясянаьа о сяслярин тамыны дааьзында щисс еляйирди. Онлар ширин, ятирли дамжылараохшайырды. Еля бил о сяслярдян адамын цряйи эенишлянирди.Щясянаьа эярняшди, синя долусу няфяс алды. «Зящримарадюнясян сяни, дцнянки эцн, туфан иди, ня иди билмяколмур. Йох, далымжа эялмядиляр, балам. Яши, юзц санк -сийа веряжяк, юзц дя тутдуражаг. Бу эежя эялмяди ляр -ся, демяли, мясяля узаныр. Узанырса, онда иш дя эюр мяколар. Биринжи нювбядя дурум ишя эедим, эуйа щеч няолмайыб. Бялкя о бу ящвалаты щеч кимя де мя йиб, бялкяМещдигулу мцяллим ону гоймайыб щай-кцй салмаьа.Ахы прокурорун дюйцлмяйи онун юзц цчцн дя йахшыдейил. Бялкя щеч цстцнц вурмаг истямир. Йох, яши,инанмырам. О мясяляни беля гоймаз. Бялкя эирявяэюзляйяжяк ки, мяни башга иш цстцндя илишдирсин, щя, буда ола биляр. Ещ... эюряк да... щяр щалда ишя эет мяклазымдыр. Бир дя, ишляри ещтийатлы тутаг эяряк. Ещ, баш дан-айаьа зибил ичиндяйик. Эяряк, тапшырам анбар лар дан дифситмаллары чыхартсынлар цзя, йох, тез ишя эетмяк лазымды».

5756

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 30: Fi.Qoca 2009 Layout 1

—Атам, биржя дягигя дюз, эедим о киши иля эюрцшцм.Олар?

Мцштяри ишаря олунан тяряфя бахыб Щясянаьаны эюр -дц, айаьа дурмаг истяди, няся фикирляшиб йенидянотурду:

—Щя, ня олар, эет эюрцш.Сурхай яйниндя халат, голу чирмяли йола чыхды. Дцз

Щясянаьанын цстцня йериди. Щясянаьа ону эюрцбтяяжжцбля бахды, цстцня эялдийини эюрцб дайанды.Оьланы йахшы таныйа билмяди. Оьлан она йахынлашандаэцлцмсцнцб ялини узатды:

—Щясянаьа дайы, дедим сящяр-сящяр бир киши ялисыхым. Эюрцрям эюрцшмяйя чякинянляр дя вар. Дедимэюрцшяжяйям, ей.

—Бяс сян чякинмирсян, а бала?—Мяня ня вар. Ня гядяр ки, дцнйада баш вар, ба -

шын да цстцндя тцк битир, мяним ишим дя олажаг,чюряйим дя.

—Саь ол, бала!—Мян эедим, мцштяри цзцсабунлу галыб.—Эет, саь ол. Кимин оьлусан?Сурхай далын-далын аддымлайа-аддымлайа эцлцмсцн дц.—Дядям дя дялляк иди. Дялляк Мухтарын, — дейиб

эетди.—Щя... аллащ рящмят елясин. — Щясянаьа бу сюзляри

йеня айаьынын алтына баха-баха деди. Щясянаьа дащаюз кабинетинин гапысыны ачыб ичяри кечяня кими щечкясля саламлашмады. Кабинетя кечмяк истяйяндя, щисселяди ки, она бахырлар. Йан-йюрясиня бойланды. Гапыныники тяряфиндян цч-дюрд жаван ишчи фараьат ямриндядайанмыш ясэяр кими яллярини йанларына сыхыб дайан мыш -

бил Щясянаьанын инди йадына дцшдц ки, евиндя телефонвар. Эцлцмсцнцб башыны булады.

—Ня олду эеня, нийя эцлцрсян?—Щеч, ай арвад. Евдя йетим гузу кими бцтцн эцнц

мялийян телефон, инди дцняндян бяри «мыг» елямяйибсусуб...

—Ещ, сян дя ня фикирляширсян, жящяннямя елясинляр,эюрмцрсян Бикяэил дя йоха чыхыб. Тяки сян саь ол.

Щясянаьа башыны ашаьы дикиб эедирди. Эюрдцкляринидя эюрмямязлийя вурурду. Шяраит йарадырды ки, саламвермяк истяйян чятин вязиййятя дцшмясин, эюрцшмякистямяйян гачыб эизляня билсин. Саламлашанлар да варды,кими оьрун-оьрун, кими мярди-мярданя эялиб эюрцшцр -дц. Бязи идаря мцдирляри дя кими бящаня иля, кими дяачыг-ачыьына, цз-цзя эялмяк истямирди. Шящярин тянортасында нящянэ бир карвансара варды. Щясянаьа бирмцддят щасарын гыраьы иля эетмяли иди. Бура щяр йердянэюрцнцрдц, прокурорлугдан, район ижраиййя комитясин -дян, щям дя партийа комитясинин бинасындан. Она эюрядя йолун бу щиссяси сящра кими кимсясиз иди.

Бурадан башлайыб юз идарясиня кими дюрд-беш йцз -ме трлик мясафяни йахшы билирди ки, бахышлар алтында эе -дяжяк. О билирди ки, эюзцня щеч кяс эюрцнмяся дя,гаршысына щеч кяс чыхмаса да, пянжярялярин архасынданона эюзляр бахыр. Еля о фикирля, инди о бахышлар алтындайерийирди. Аз галмышды айаьы-айаьына долашсын, юзцнцяля алды. Цзбяцздя дяллякхана варды. Дяллякхананынйола. бахан цзц шцшябянд иди. Сурхай мцштяри цзцсабунлайырды, бирдян Щясянаьаны эюрдц, дянцб бахдыки, о бири дяллякляр дя ишини йарымчыг гойуб она тамашаеляйирляр, Сурхай мцштярийя эцзэцдя мцражият еляди.

5958

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 31: Fi.Qoca 2009 Layout 1

Гыз гайыдыб гапыны юртдц, йахына эялиб сясини алчалтды.—Истядим эежя зянэ елийям, дедим телефоннан йахшы

дцшмяз. Инди дя аз гала йадымдан чыхмышды. Бурайкомун биринжи катиби йохду?

—Щя, — Щясянаьа марагла гыза бахды.—Онун катибяси мяним ряфигямди. Дцнян ахшам

катиб Лаляйя дейиб ки, мяни республика прокурору иляжалашдыр.

Щясянаьанын мараьы лап артды, гыза йер эюстярди: —Щя... щя... отур. Гыз яйляшди.—Щя, ону дейирям ахы. Лаля онлары жалашдырыб. Ня

да нышыб ларса, катиб сонра Лаляйя дейиб ки, зянэ еля про -курора, мяним адымдан де, сящяр Бакыда, республикапрокурорлуьунда олсун! Лаля дейир, прокурора дейяндяеля бил гуйуйа даш туллады. Прокурорун жынгырыьы дачыхмады, ня щя, ня дя йох деди.

—Эетди?—Райком дейяндян сонра, бя ня? Щялбят ки, эедиб.

Бой, йягин чай дашды, — гыз жялд юз отаьына гачды.Щясянаьа щяля инди фикирлярин ужуну тапды: «Щя, катибинхябяри вар. Эюрясян она ким дейиб? Эюрясян бу мя -ним хейримяди, йохса зяряримя. Зяряримя о вахт олмушоларды ки, инди мян газаматда олайдым. Щяр щалда,щялялик дя олса хейримяди. Сонрасы аллащ кяримди. Мяння жаваб веряжяйям? Сорушсалар ня дейим? Бялкя отамам данажаг. Ону нядян билмяк олар? Яэяр шика -йят еляйяжякся, яввялжя о данышажаг, щяр шейи дя юзхейриня. Сющбяти дя юз хейриня гуражаг. Онда эярякмян дя бир шей фикирляшим. Сонра башга шей данышарам.Мещдигулу мцяллим йаланымы чыхардар. Бир аз да юзцмцдолашдырарам. Бялкя мян дя бир яризя йазым ки, мяни

дылар. Щясянаьа онлара салам верди. Оьланлар севинжякона ял узатдылар.

—Нежясиз, мцдцр?—Хош эюрдцк, мцдцр.—Мцдцр, гуллуьундайыг.—Бала, ишинизля мяшьул олун, — дейян кими оьланлар

даьылышды. Щяря юз иш йериня эетди. Амма онларын щя -рякяти Щясянаьайа ляззят елямишди. О юз кабинетиняэирди. Эялиб юз столу иля цз-цзя дайанды, эцлцмсцнцб,стола салам верди: «Эюрцрсян дя, беля-беля ишляр олурдцнйада». — Буну цряйиндя деди. Кечиб юз йериндяяйляшди. Бир мцддят щярякятсиз дайанды, ня едяжяйини,ишя нядян башлайажаьыны билмяди. Столун цстцндякикаьызлары эютцрцб бахды, еля бил бу каьызлар она танышда эялмяди. Еля бил дцняндян бяри бейниндя гарьа ба -зары кими щай-кцй салан фикирляр бирдян-биря пярян-пяряндцшмцшдц. Гейри-ихтийари зянэин дцймясини басды.Цзбяцз отагда отуран Дурна тялям-тялясик ичяри эялди:

—Бяли, мцдцр, буйурун!Дурна кичик мцщасиб вязифясиндяйди, яслиндя ися

катибялик еляйирди. Щясянаьанын инди йадындан чыхмышдыДурнаны кимин хащиши иля ишя эютцрцб, амма дягигбилирди ки, хащишля ишя эютцрцб. Инди Щясянаьа билмирдигызы нийя чаьырыб. Ня ися... бир сюз демяк лазым иди.

—А гызым, чайын йохду ки?—Бу саат, мцдцр, бу саат, — гыз эетди, эетмяйи иля

гайытмаьы бир олду, — олар, мцдцр?—Буйур.—Чай беш дягигяйя щазыр олар, сизя бир сюз демяк

истяйирям.—Буйур, де.

6160

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 32: Fi.Qoca 2009 Layout 1

—Йахшы, саь ол, ахшам эюрцшярик, — дястяйи йеринягойду.

—Сян дя саь ол, гызым! Эет, ишинля мяшьул ол. Эц -нор тадан сонра олмуйажам, сорушан олса, дейярсянчаьырдылар.

—Баш цстя! — Дурна эетди.Щясянаьа еля бил бир аз йцнэцлляшди. Фикирляшди ки,

«дурум эедим евя, бир аз йатым, йухуму алым, эюрякбунун сонрасы ня олур».

***Сящяр щямишяки кими Тале иля Айнур кцчянин тининдя

эюрцшдцляр. Щямишяки кими бир мцддят йанашы, динмяз-сюйлямяз эетдиляр. Нящайят, Тале сорушду:

—Камал ями щардадыр?—Кяндя эедиб, няням азарлайыб, — Айнур бу суал -

дан севинди, анасы она демишди ки, Талейя баша салсынки, атасы бурда йохду, кянддяди, бу щадисядян хябярийохду, йохса мцтляг эялиб дяйярди. Айнурун ялиняэирявя кечди, бу сюзлярин щамысыны деди. Тале дя дин -мяз-сюйлямяз гулаг асды. Айнур йахшы билирди ки, Талеэедиб евдя бунлары данышан дейил. Амма анасынынтапшырыьыны йериня йетирмяли иди, йетирди дя. Сонра йеняйанашы аддымладылар. Бир мцддят сусдулар.

—Щясянаьа ями евдяди?—Щя, мян чыханда евдяйди. Эейиниб отурмушду,

йягин ишя эедяжяк.—Сян дя эюрдцн?—Щя, эюзцмцн габаьында олду.—Горхдун?—Щя, горхдум.—Аьзын учуглайыб?

тящгир еляйиб? Мяним ял галдырмаьым ишляри корлайыр.Мещдигулу мцяллим дя еля адамды ки, цряк елийиб йаны -на эетмяк дя олмаз, ня вар, ону дейяжяк».

Дурна чай эятирди.—Саь ол, гызым! Ряфигян демяди ки, катибя ким

хябяр вериб?—Йох. Амма зянэ еляйим сорушум да...—Йох, яши, йахшы дцшмяз.—Мцдцр, о билмяйяжяк ки, сиз сорушурсуз. Биз эцндя

он дяфя зянэляширик. Еля бурдан зянэ еляйим, — дястяйиэютцрдц, нюмряни йыьды, телефондан гыз сяси эялди:

—Ало?—Лаля, салам. Юзцм сясими чыхартмырдым ки, бирдян

киши трупканы эютцряр. Аз, йанында адам чохду?—Онда галсын.—Йох, сян де.—Кишийя бизим мцдцрцн мясялясини сян билян, ким

дейиб?Дястякдян гызын сяси еля бярк эялирди ки, Щясянаьа

да асанлыгла ешидирди. Дурна юзц дя дястяйи аралытутмушду.

—Щя сиз, мцхбирин телефонуну истяйирсиз? Мещдигулумцяллимин нюмряси 5-18-ди. Юзц дцнян ахшам бурдаиди.

Дурна Щясянаьанын цзцня бахды ки, «йяни ешидир -сизми?» Щясянаьа башы иля тясдиг еляди. Лаля еля билдики, Дурна ону ешитмир.

—Ало, ешидирсиз?—Щя, щя, саь ол, Лаля... даща ня вар, ня йох?—Щеч, кишинин ганы чох гарады. Щеч бу эцн кянд -

ляря дя эетмяди.

6362

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 33: Fi.Qoca 2009 Layout 1

еля билди дярся эежикибляр. Тале саатына бахды, йох, щялявахта он дягигя варды. Ябил мцяллим ялини узатды.

—Сян бяри эял! А гызым, сян эет синфя. Бяри эял,оьлум.

Жцмшцд мцяллимин эюзляринин аьы аьарырды, бу икидамжы аь эащ итирди, эащда эюрцнцрдц. Тале Ябилмцяллимин лап гаршысында дайанды. Ябил мцяллим яйилибдиггятля Талейя бахды.

—Йахшы дейибляр, фил эцжянди, эцжянди, кясяйяндоьду, будур ей... О пялянэ кими кишидян олана бахда... Дядян щардады, я?..

—Юйдя...—Юйдя?—Щя...Бу дяфя Жцмшцд эялиб Талейин чянясинин алтында

дайанды:—Дейирсян, дядян щеч щара эетмяйиб. Дцнян

ахшамдан евдяди? —Инди мян эяляндя эейиниб-кежиниб чай ичирди.Ябил мцяллим кцряйини дцзялдиб, саь ялини белиня верди:—Додаьын нийя учуглайыб?—Ня билим, мцяллим...—О пялянэ кими кишидян олана бах да... Нясил

жырлашыр. Эет бала, эет синфя.Тале араланан кими йеня Ябил мцяллимин хырылтылы сяси

ешидилди:—Бя ня дейирдин, Жцмшцд... Ушаг дейир евдяди, да...—Ушаг йатмайыб эежя? Мяня дедиляр ки, эежяйнян

Бакыйа дяйиб, гайыдыб,—Яйя, ня тящяр эедиб-гайыдыб ки, евдя ушаьынын да

хябяри олмайыб, йяни эюзбаьлыжа задды?

—Йох, ондан дейил, горхудан дейил. Ахшам гыз дыр -мам варды. Билирсян, горхдум дейяндя нядян горха -жа ьам? Горхдум ки, дядями тутажаглар. Дядямиордан тутуб апарсайдылар, партлайыб юлярдим. Евяэялдим, еля билдим ону тутдулар, еля она эюря дядодаьым учуглады. Билирсян, бир титрятмя варды мяндя,дедим, дишлярим-дишлярими гырыб тюкяжяк. Дедим, биржясян йанымда олсайдын. Сянин дя ня хябярин...

Айнурун эюзляри долмушду. Юзцнц аьламагданзорла сахлайырды. Юзцндян интигам алмаг цчцн ачыьыныдеди:

—Хябярим варды, бизя зянэ елямишдиляр. Билирдим нячякирсян, нежя эедяйдим сизя, ня дейярляр, ня билим,эяряк эедяйдим.

Тале тяяжжцблянди, дюнцб щяйяжандан гызармышАйнурун цзцня бахды.

—Билирдин? Билирдин ки, мян титрядирям, ким дедисяня?

—Щеч кяс, билирям ки, о щадисяни эюряндян сонрасян хястялянмисян, хястялянмясяйдин, эялярдин янжириндибиня.

—Билирям, дядямин далашмаьындан хябярин вар.Мяним азарламаьымы билмямисян, билсян дайанмаздын,дайанмаздын!

Тале бу сюзляри еля инамла деди ки, Айнур етираз елийябилмяди. Йеня йанашы диниб-данышмадан аддымладылар.Мяктябин гапысында мяктяб директору Ябил мцяллиминщеч кясин сясиня охшамайан хырылтылы сяси ешидилди.

—Я, кишиоьлу, бяри эял эюрцм! — Ябил мцяллим ужа -бой, кюк бир киши иди. Жцмшцд мцяллим ися арыг, бойданда балажа иди. Тале Ябид мцяллимин сясини ешидян кими

6564

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 34: Fi.Qoca 2009 Layout 1

зийалыйам. Ики илди бу районда ишляйирям. Бу районунмядяни щяйатында иштиракым олубму? Йох, йох. Бясязбяр билдийим няди? Йумурта планы, йун планы, памбыгпланы, ят планы, план, план... Бу планлар онсуз да йериняйетирилмялиди. Бу эюстярижиляр дя районун мяркязиндялювщядя йазылмалыды. Бунларын мяним йаддашымда ня ишивар. Тялябя вахты дейирдим, эяряк районун партийарящбяри язбяр билсин ки, доьум евиндя эцндя ня гядяркюрпя дцнйайа эялир, ясл вя ян гиймятли тясяррцфатбудур. Инди бу ики илдя ону юйрянмяк юзцмцн аьлымащеч эялмяйиб, амма щансы колхозда эцндя ня гядярбузов доьулурса, язбяр билирям. Кимди мяни мяжбуреляйян? Мяня юз билдиклярими дя йадымдан чыхартдыранщансы эюзяэюрцнмяз гцввядир? Нийя мян юзцмц буэцня салмышам? Мяним вязиййятимдя юзцня щюрмятелийян зийалы эедяр Мяркязи Комитяйя, дейяр ки, йол -даш лар, мяндян биринжи олмады, мян сизин етимадынызыдоьрултмадым... Данышмагда, башгасындан тяляб еля -мяк дя щамымыз пярэарыг. Юзцмцз кянардан бахандаян вятянпярвяр зийалы олуруг, башгаларынын сящвляриниужадан гышгырараг, аьзымыз кюпцкляня-кюпцкляняданышырыг. Иш эюрмяк нювбяси юзцмцзя чатанда дилимизэирир гарнымыза, щямин сящвляри, щяля бир аз да артыг ла -масы иля еляйирик. План далынжа гачмышам. Горхмушамки, мяни ишдян чыхарарлар, дейян эяряк нийя горхмур -сан? Ики ил ярзиндя щансы йени бинаны тикмишик? Бясэяляжяйя буэцнцн щансы абидяси эедиб чыхажаг? Бясэя ляжяк нясилляр демязми ки, эюрцнцр, филан ясрдя бузонада инсанлар йашамайыб. Олсайды, елмин, техниканынинкишаф етмиш вахтында мцтляг бязи тарихи абидяляр га -ларды. Даща демяйяжякляр ки, елмин, техниканын бур да

—Ай Ябил мцяллим, о гядяр пулу олан адам нятящяр фокс десян эюстяря биляр, пулун оландан сонрамюжцзя эюстярмяйя ня вар ки, ай рящмятлийин оьлу.Йохса олан иш дюйцл ей... пракрору эцнцн эцнорта чаьыдюйясян, юзцнц дя ишдян чыхартдырасан.

—Бу ишдян чыхартдырмаг сюзц дя тязя чыхды, айЖцмшцд?

—Инди эюрярсян, ешидярсян. Ябил мцяллим, еля олмасагулаьымы кясярям.

—Яши, сян мяня индийятян бир зянбил гулаг борж лу -сан. — Жцмшцд сясини алчалдыб эирди Ябил мцяллимин лапголтуьунун алтына. — А киши, прокурору чаьырыблар Ба -кы йа. Бу эцн эцнортайа кими Бакыда олмалыды, юзцнцБакыйа йетирмялиди. Эюрярсян.

—Эюряк да... буну щардан билдин?Жцмшцд мцяллим бир аддым эери чякилиб синясини

габартды. Щяр шейдян щалы адам кими юзцнц чякди.—Ону демязляр — деди...Ябил мцяллимин цряйиндя бу балажа Жцмшцд мцял -

лимя пахыллыьы тутду. Беля дя шей олар, бцтцн эцнц мя -нимля бир йердя олур, бир йатанда айрылыб евляриня эедир,онун щяр шейдян мялуматы олур, амма мяним щечнядян хябярим олмур. Ня йахшы мяктябин дярс щиссямцдири Жцмшцддц, йохса мяктяб даьылыб эедярди...

Катиб бцтцн эежяни йата билмяди. — «Мяня бюйцкбир район тапшырылыб. Ики илди ишляйирям, памбыг дцшяр эя -ля риндян башга щеч щараны эюрмямишям. Район мяр -кя зиндя няляр вар. Кино-театрлар, мядяниййят ожагларыня эцндяди. Халг театры ня эцндяди, китабхана, музей,щансы абидяляр вар? Щеч надян хябярим йохду. Бу дарайонун сийаси рящбяри. Щеч рящбяр дейилям, ади бир

6766

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 35: Fi.Qoca 2009 Layout 1

йени эялмишди. Катибя эялди ки, йолдаш Исламов, гябулдабир гожа киши вар. Исламов тапшырмышды ки, гожалары эюз -ля мяйя гоймасынлар. Онлары нювбядянкянар, гябулэцнц олду-олмады гябул едяжяк. Она эюря дя гыз индигожаны эюрян кими катибя мялумат вермяйи юзцняборж билди.

—Де эялсин.Катибя чыхан кими балажабой, арыг, гожа, гывраг бир

киши гапыда эюрцндц. Исламов йериндян галхыб габаьайериди, ял вериб эюрцшдц, йер эюстярди, юзц дя гожа иляцз-цзя яйляшди.

—Ешидирям сизи.—Яввяла, бизим района хош эялмисян, айаьын йцнэцл

олсун!—Чох саь олун!—Мяним ня атам вар, ня анам, арвадым да юлцб.

Бир оьлум вар, он беш илди Русийадады, щярби ишчиди.«Круглу» йетимям, эяряк мяня дядялик елийясян.

Исламов гожайа диггятля бахды, дцмаь сачларына,цзцндя кюпцк кими аьаран тцкляря, эюзцнцн йанындакыгалын чарпаз гырышлара бахды, «круглу йетимям» сюзцнцхатырлады. Ня гядяр чалышдыса, юзцнц сахлайа билмяди,еля гящгящя чякиб эцлдц ки, киши сяксянди. Сонра гожаюзц дя сакитликля эцлцмсцндц, катибин эцлцб сакит ляш -мясини эюзляди. Катиб жибиндян йайлыг чыхартды, йашармышэюзлярини силди. Нящайят, сакитляшди.

—Сиз аллащ, баьышлайын, — деди, — юзцмц сахлайабилмядим.

—Аллащ баьышласын, бурда ня вар ки, амма, бала,район рящбяри фярги йохду, ушаьа, йа мян йашдагожайа — щамыйа аталыг елямялиди. Щеля елямяся, ишляр

эцнащы йохду. О дюврдя бу районда Исламовлар рящ -бярлик еляйибляр. План долдурублар. Долмайанда йалан -дан шиширдиб долдурублар. Тяки онлара «саь ол» десинляр.Дюшляриня орден, медал вурсунлар. Торпагды як, щяр иляк, чох як, план вер! Тикинти, мядяниййят ишляринимяндян сонра эялян фикирляшяр, инди вязиййят эярэинди.Билян йохду ки, бу эярэинлик ня вахта кими олажаг?

Ня вахт йашамаьа башлайажаьыг? Ня вахт тикибйаратмаьа эиришяжяйик? Ня вахт инсан мянявиййаты иля,инсан тярбийяси иля мяшьул олажаьыг? Бу нягачщагачды? Кимди бизи гован? Райкомун бинасынынгабаьында эюр бир няляр олур...» Катиб дуруб йерининичиндя отурду.. Ган-тяр ичиндя иди. Папирос йандырды.Кибрит ишыьында саата бахды. Саат дюрд иди. Сигаретдянбир гуллаб алды. Башынын кейимяйи юзцнцн дя хошунаэялди. Ахы ниди бу фикирлярин йухусуз галмагдан башгаайры бир хейри олмайажаг. Чалышыб йатмаг лазымды.Исламов щисс елямишди ки, иши дцзэцн апармыр. Аммаюзц цчцн дя айдын дейилди ки, няйи дцзэцн елямир. Еляона эюря дя сон айлар эежяляр тез-тез йухусу гачырды.Бу эцн онун цчцн айдын олмушду ки, о няйи унудуб.Юз ясас сащясини, идеолоэийасыны, инсанларын щяйатыны,шцуруну, мяняви алямини унудуб...

Сящяр пянжярядян цзцня дцшян эцн ишыьы ону йуху -дан ойатды. Щисс еляди ки, йатыб галыб. Щеч йериндянгалхмамыш телефон дястяйиня ял атды:

—Гызым, чаьыр йыь ора испалкому, катибляри, эялирям,инди...

Исламовун йашы гырхдан йени кечмишди, арыг, ортабойлу, гарайаныз адам иди. Бязян юзц йашда адамларада оьлум, гызым дейиб мцражият едирди. Района лап

6968

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 36: Fi.Qoca 2009 Layout 1

Исламов юз кабинетиня кечмяк истяйяндя катибя онапычылдады:

—Щамы эялиб, дедим кабинетдя отуруб эюзлясинляр.Биржя прокурор йохду, щяля Бакыдан эялмяйиб.

—Щя. — Истяди десин ки, «мяни дцз баша дцшмя ми -сян, мян щамыны демямишдим». Данышмаьа щявясиолмады. Кабинетя кечди, щамы айаьа галхды. Катибяхейли адам чаьырыб йыьмышды. Дцшцндц ки, бялкя дябеля йахшыды. Катиб кечиб юз йериндя яйляшди. Щамыняфясини ичиня чякиб, марагла катибин сюзя башламаьыныэюзляйирди. Щамы цряйиндя тясдиг етмишди ки, прокурорлаЩясянаьанын мясялясиди.

Катиб щамыны нязярдян кечириб:—Ким «Ядябиййат вя инжясянят» гязети алыр?Бу суал щамы цчцн эюзлянилмяз иди. Щамы бир-биринин

цзцня бахды, щеч кяс динмяди. Катиб йеня сорушду:—Бялкя сизин аранызда «Азярбайжан», «Улдуз» ъурналы

алан вар?Щамы башыны ашаьы дикмишди, щеч кяс диниб диггяти

юзцня жялб елямяк истямирди. Бир дя, щяля мялумдейилди, бу суалларын архасында мятляб няди. Она эюрясусмаг даща сярфяли иди. Катиб йеня бир-бир щамынынязярдян кечирди.

—Сиз щамыныз али тящсилли адамларсыныз, зийалысыныз,зийалы ишыглы демякди. Елм, билик инсанын ишыьыды. Сизинняинки кечмишимиздян, тарихимиздян, щеч эцндялик ядя -биййатымыздан, мядяниййятимиздян дя хябяриниз йохду.Сизин ичиниздяки гаранлыг, кямсавадлыг цз-эюзцнцздян,цст-башыныздан тюкцлцр. Бир айдан сонра сизи йыьажам,эюрцм ким щансы гязети, ъурналы алыр. Щансы ясярляриохумусунуз, мядяниййят тарихимиздян ня билирсиниз.

дцз эетмяз. Юзц дя сянин йашынын бура дяхли йохду.Бир дя, ай бала, гожанын йетимлийи ушаьын йетимлийиндянписди. Ушаг щеч олмаса фикирляшир ки, йахшы, бюйцйярям,онда данышарыг. Гожанын о цмиди дя йохду.

Исламов эцлдцйцня пярт олду, жиддиляшди, бир дядясмалыны чыхардыб цз-эюзцнц силди. Йерини ращатлады.Гожанын цзцня бахды ки, киши дярдини десин, гожасусуб башыны ашаьы дикмишди.

—Сиз мяни баьышлайын, башга бир шей йадыма дцш -мцшдц. Ешидирям сизи.

—Валлащ, йадымдан чыхды, дилимин ужунда иди,— кишикатибя бахыб эцнащкар ушаг кими эцлцмсцндц, — эюрща, дцняндян щазырлашмышам, эялмишям, эюр ща...

—Дарыхмайын, отурун, йадыныза дцшяр.Киши айаьа галхды, йаваш-йаваш гапыйа тяряф йериди,

юз-юзцня дейинирди:—Мяндя олур, беля олур бязян. Эетди йада дцшмяйи

— гапыйа чатмамыш бирдян жялд гайыдыб катибя йахын -лашды — йадыма дцшдц. Мяним дядя-баба торпаьымвар. Бир балажа да комам вар. Инди мяним ня юмрцмгалыб ки, юлцб эедяжяйям, галажаг щюкумятя. Гоншумиспалкомда ишляйир, дюзмцр, юлмяйими эюзляйя билмир,истяйир индидян мяним торпаьымы юз щяйятиня гатсын.Мян дя юзцмц юз евимдя юзэя кими щисс еляйяжям,жан бала, дейин она гой щювсялясини бассын, галанюмрцмц гулаьы динж йашайым.

—Гоншунун ады, фамили няди?—Испалкомда мцавинди. Майылов.—Эет ями, мян оннан данышарам.—Аллащ кюмяйин олсун, ай оьул, — гапыдан чыханда

бир дя дюнцб башыйла разылыьыны билдирди...

7170

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 37: Fi.Qoca 2009 Layout 1

—Вар! — Буну Ясяд деди. Икинжи катиб Ясядя эюзаьарт ды.

—Ня вар?—Абидя. — Ясяд баша дцшдц ки, эери йол йохду,

эяряк данышсын —гядим абидя вар.—Щарда?—Бурда, йолдаш Исламов. Он бешинжи ясрдян галма

карвансарады. Азярбайжан яразисиндя ян ири карван са -рады.

—Щардады о еля?—Будей... пянжярядян дя бир щиссяси эюрцнцр. О

гырмызы кярпиждян тикилмиш гала. О, щяйят тяряфдяникимяртябяди, ичиндя аиляляр йашайыр.

—Абидянин ичиндя? —Бяли, ев мясяляси чятинди. Билдийимиз кими, тязя бина

да тикилмир. Цмумиййятля, бизим районда мядяниййят ишийохду. Мцщарибя дюврц бизим районда бир театр варды,эял эюрясян. Баьын ичиндя эюзял бир бина иди. Эюзялтамашалар гойурдулар. Щамы ахшам театра эедирди. Пулуолмайанлары да тамаша башлайандан сонра бурахырдыларичяри. Еля артистляримиз варды, щеч Бакыда еляляри йох иди.Мцщарибядян сонра артистляр даьылышды, кими вязифя алды,кими тижарятдя ишя эирди, кими алверя гуршанды. Ахырдада театрын бинасы йанды. О вахтын артистляриня инди артистдесян, адамы юлдцрярляр. Пулланыблар.

—Жащиллянибляр, жащилликля мядяниййят йанашы дурабилмяз. Онларын дили дя, дини дя айрыды. О карвансарайабахмаг истяйирям, — дейиб катиб айаьа галхды. Икинжи,цчцнжц катиб, ижраком тез кабинетдян чыхдылар. Чыханкими дя ижраком юз наращатлыьыны билдирди:

—Бя нейляйяк?

Дурун даьылын, катибляр, бир дя испалком галсын.Гапыдан чыханлар бир-биринин цзцня суал долу нязяр -

лярля бахырды. Бу суалын жавабы щеч кясдя йох иди. Бир-ики саатдан сонра бу район мяркязиндя бцтцн идарямцдирляри гязет вя ъурналлара абуня олмаг цчцн юзляридемиш, «майа гоймаьа» щазыр олажаглар. Онлара йазыл -маг цчцн танышлыг ахтаражаглар. Бунлар щяля бир-икисаатдан сонра олажаг. Инди ися кабинетдян чыхыб чашмышрящбяр ишчиляр билмирди яввялжя щара йоллансын, евя,идаряйя, йохса, почта. Орда юйрянсин ки, беля шейляри бурайонда да алырлармы, алырларса, нежя тапмаг олар.

Ясяд гапылары юртдц. Кабинетин гапылары икигат иди.Юртян кими катибин йанына эялиб ямря щазыр ясэяр кимидайанды. Ясяд цчцнжц катиб иди. Икинжи катибля ижракомщяля айаг цстяйдиляр.

Исламов папирос йандырды. Эюзляри гапыйа зиллянибгалмышды. Онун йорьун олдуьу цз-эюзцндян билинирди.

—Отурун, — деди, — мяним башым чыхмыр, сиз нежяйерли адамларсыныз, отурун. — Яйляшдиляр. Цчц дя башыныашаьы дикди... Катиб сюзцня давам еляди:

—Сиз буралысыныз. Дювлят планы ганунду. О онсуз дабцтцн сащяляр цзря, щям дя артыгламасы иля йериняйетирилмялиди. Бу щеч — жцмляляринин сялигяли чыхмаьын -дан Исламовун юзцнцн дя хошу эялди, сюзцня давамеляди — план юз йериндя, бяс сиз бир зийалы кими, йерлизийалы кими сарыгайалылар цчцн ня елямисиниз? Тутаг ки,ингилабажан жамаат бурда тярякямя олуб, она эюрядя гядим абидяляр йохду. Бяс ийирминжи ясрин 60-жыилляриндян эяляжяк цчцн щансы абидяляр галажаг сиздян?Онда да дейяжякляр ки, бурда 60-жы иллярдя, щяля халгтярякямялик едирмиш. Она эюря абидяси галмайыб.

7372

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 38: Fi.Qoca 2009 Layout 1

—Ня хосунлашырсыныз, — эюрдц щеч кяс динмякистямир, — щя... олуб? — Йеня щеч кясдян сяс чыхмады,— испалком Мяммядов, сянняням.

Ижраком бир ан фикирляшди, эюрдц йалан уйдурмаьавахт йохду, она эюря дя дцзцнц демяйя мяжбуролду.

—Йолдаш Исламов, щямин карвансарада бир аиля йа -ша йыр. О вахт района болшевикляри эюндяряндя бунларда яр-арвад бура дцшмцшдцляр. Ясядулла киши иля арвадыДунйа 21-жи илдян партийанын цзвцдц. Дунйа хала да,йалан олмасын 25-жи илдянди, йа нечядянди партийацзвцдц. Инди цч эцндц Ясядулла киши юлцб. Бу эцн.цчцдц... — ижраком сусду.

Ясяд бу йердя сюзя гарышды:—Йахшы дцшмяз. Эедяжяйик щяйятя, карвансаранын

ортасы бюйцк мейданды, карвансара, беля, дяйирми тики -либ. Бцтцн евлярдян эюряжякляр ки, сиз эялмисиз. Дунйахаланын цряйиня еля эяляр ки, она башсаьлыьы вермяйяэялмисиз. Биринжи эцн мян эетмишдим. Дунйа халайабашсаьлыьы вердим. Дедим биринжи катиб юзц эялмякистяйирди, кянддя малын вязиййяти писди, кяндя эетди.

—Чох саь ол ки, эетмисян. Мяммядовлар, бяс сизнийя эетмямисиниз? Хянжяринизин гашы дцшярди? Аммасян дя йахшы тясялли вермисян, халгын яри юлцб, арвадынюйц даьылыб, бу да дейир ки, районда малын вязиййятиписди. Жящяннямя пис олсун. Эедяйин! Эедяк сянинДунйа халана башсаьлыьы веряк. Кющня коммунистлярди,онларын сащиби, гощум-ягрябасы бизик...

Дунйа сящяр тездян ойанды. Щяля эцн доьмамышды.Бу сящяр онун юмрцндяки ян гаранлыг, ян цряк сыхансящярлярдян бири иди. Бу сящяр Ясядулласыз ачылан цчцн -

—Нийя, ня олуб ки?—Икинжи катиб сорушду.—О Ясядулла киши рящмятя эедиб, бу эцн цчцду.—Щя, доьрудан ей... — Ясяд сюзя гарышды, — киши

ийирми биринжи илдян партийанын цзвц иди. Дунйа хала елябиляжяк ки, она башсаьлыьы вермяйя эялмишик. Ижра ко -мун да, икинжи катибин дя, прокурорун да фамилийасыМяммядов иди. Она эюря дя онлар бир йердя оландакатиб Мяммядовун яввялиня онларын вязифясини ялавяедирди. Катиб Мяммядов, прокурор Мяммядов, испал -ком Мяммядов. Районда рящбяр ишчиляр дя онларакатибин дедийи кими мцражият едирди.

Инди Ясяд дя еля мцражият еляди:—Катиб Мяммядов, эюр бялкя бу тядбири башга

вахта кечиря билясиз?—Она испалком Мяммядов йахшыды, о десин.

Ижраком эцлцмсцндц:—Дейясян Мяммядовларын бири азалыр ахы, галырыг

икимиз — сонра аьзыны катиб Мяммядовун гулаьынада йады. — Кяряк Щясянаьайа дейям сяня бир гапазвур сун. — Щяр икиси дя аьзыны яли иля тутуб бяркдянэцлмякдян юзлярини зорла сахладылар, онлар ушаглыг йол -дашы идиляр. Ясяд онлардан жаван иди дейя, щамы онунадыны дейирди. Мяммядовлар да Ясядин йанында бир-бириля зарафат етмирдиляр.

—Ону щяля билмяк олмаз, — Ясяд демяк истяйирдики, нядян данышдыьынызы билирям.

Катиб Мяммядов жиддиляшди:—Ясяд, эеня сян десян йахшыды. Биз дя сянин сясиня

сяс верярик.Еля бу вахт катиб кабинетдян чыхды. Онларын

наращатлыьыны щисс еляди.

7574

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 39: Fi.Qoca 2009 Layout 1

—Буйурун, буйурун, эялин, деди. Евин ортасында ба -ла жа стол, архасында цч кятил, бир сюйкяняжякли кющнястул варды. Дунйа онлара яйляшмяйя йер эюстярди. Евинкцнжцндяки кятилин цстцндян тешти эютцрцб йеря гойду.Ону да эятириб юзц отурду. Ясяд йолдашлары тягдимеляди.

—Дунйа хала, Исламов йолдаш район партийа коми -тя синин биринжи катибиди, Мамедов йолдаш район ижраиййякомитясинин сядридир. Бу Мамедов йолдаш икинчикатибди. Мян дя ки...

—Щя, сяни таныйырам, ня дейим, беля йердя хошэялмисиз демязляр, амма мян дейирям. Доьрудан,эялишиниз хошду.

—Дунйа Иванова, пуст ему землйа будет пухом,— катиб фикирляшди ки, жцмлясинин эерисини дя дцзялтсин.Дунйа эюзлямяди:

— Аллащ юлянляринизя рящмят елясин, эцлцмсцндц, —биз щяля о вахт эяляндя эюрдцм ишляр пис олажаг. Ондамян бура эялян илк рус гадыны идим. Дедим ки, му сял -ман динини гябул елямишям. Ахы башга диндян дюнянадам Ислама эюря икигат язиз олур. Олдум гадынларынэюзцнцн ишыьы. Гурандан айяляр дя язбярлядим, намазда юйряндим. Бурда чаршаб йох иди, чадра юртцрдцляр,бир дя йашмаг тутурдулар, кялаьайы юртцрдцляр. Намазда гылдым, оруж да тутдум, амма башыачыг эяздим.Щеч беш ай кечмяди ки, гадынларын чоху бу районмяркязиндя йашманмырды, бязиляри лап башыачыг эязирди.Бир кялмя дя демядим ки, чадраны туллайын. Бир илдянсонра бу районда чадра юртян йох иди. Щеч билмирямбунлары нийя данышырам. Бялкя она эюря ки, отуз илбундан яввял бизя тапшырыг вериб эюндярдиляр бура,

жц эцнцн сящяри иди, Ясядулланын олмадыьы бу эцндаща габарыг эюрцнцрдц. Дунйа ял-цзцня су вуруб,бирбаша гябиристанлыьа йолланды. Гябрин айаг тяряфиндяотуруб бир гулфаллащ, ялящям охуду. Сонра бир яли илягябрин цстцндяки торпаьы сыьаллайа-сыьаллайа Ясядуллайауму-кцсц еляди.

—Мяни бу йад елдя, бу дцнйада гяриб гойуб щараэетдин, ай Ясядулла, беля етибар оларды, йердян, эюйдян,адамлардан шикайятими сяня еляйярдим. Бяс сяндяншикайятими кимя еляйим, ай Ясядулла, — дейирди, цряйиаьлайырды, амма эюзляри аьламырды. Эюзляриндян йашчыхмырды. Бу вахт Дунйа щисс еляди ки, эцнцнчыхмаьына аз галыб, дуруб евя гайытды. О истямирди ки,адамлар ону гябиристанлыгда эюрсцн, евя эяляндя дяйол бойу Ясядулланын гарасына дейинди. «Гойдун мянигачдын, инди о ням торпагда нежя йатырсан? Бяс мянюлмцш сяни орда гойуб йеримдя нежя йатым».

Евя эялиб Дунйа бир стякан ширин чай дцзялтди, ширинчайла шор-чюряк йеди вя йейя-йейя дя дейинди. СонраЯсядулланын гара костйумунун тозуну алды. Букостйумун ийирмийя йахын йашы варды. Пенжяйинин йаха -сыны тямизляйяндя бирдян щарданса Дунйанын бурнунаЯсядулланын ятри эялди. Еля бил индижя бурда имиш. Онаеля эялди ки, пенжякдя щяля онун истиси галыб. Ня дейинябилди, ня даныша билди, сакитжя башыны пенжяйин йахасынасюйкяди. Эюзцндян йаш юз-юзцня сцзцлцб ахырды еля бил.Дунйа аьламырды, дярди ярийиб ахырды. Эюзляриндян йашгуртаранда еля орадажа, отурдуьу йердя башы пенжяйинйахасына сюйкяли йухуйа эетди.

Дунйа Ивановна эюрдц гапыда дюрд киши дайаныб,Ясяди таныды, жялд галхыб юзцнц дцзялтди.

7776

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 40: Fi.Qoca 2009 Layout 1

—Тямир елямирляр.—Тахталар щамысы чцрцйцб тюкцлцр.—Тахталар няди, бизим барымызда кярпиж гузулуйуб

тюкцлцр.—Су, су йохду. Дунйа гясдян мювзуну дяйишмяк

цчцн, она йарашмайан юткям бир сясля деди:—Уникалны абидяди, батыб эедир, ким щарасыны истяйир

сюкцр, ким нежя истяйир тикир. Йамаг-йамаг олуб, батыбэедир.

Еля бил гурбаьа эюлцня даш атдын. Сясляр кясилди.Мейдан бир щектар сащя оларды. Ятрафы гырмызы кярпиждянбашдан-айаьа яйри таьларла щюрцлмцш икимяртябя бинаиди. Бу нящянэ бинанын бир бюйцк дарвазасы варды.Дарваза да яйри таьларла щюрцлмцшдц. Катиб тязядянцзцня кядярли ифадя верди. Дунйа тяряфя дюндц, онунялини сыхды.

—Эялмишик биз дярдинизя шярик олаг, партийамыз юзсадиг бир ясэярини итириб. Дунйа ханым, район партийакомитясинин гапылары цзцнцзя щямишя ачыгды. Ня сюзц -нцз, шикайятиниз, мяслящятиниз олса, щямишя, щяр ан сизидинлямяйя щазырыг. Буну мян хош сюзляр демяк хятринядемирям, щямишя щазырыг.

—Чох саь олун, оьлум, чох разыйам.Катиб бу сюзляри црякдян дейирди, амма ейни за -

ман да жамаата ешитдирмяк цчцн дейирди. Буну Дунйада баша дцшмцшдц, жамаат да билирди, еля щамы далазымынжа гиймятляндирмишди.

***Щямид ишдян эялян кими ейванын кянарында отуруб

айаггабысыны, жорабларыны чыхартды. Ханым ляйян гойду,афтафада илыг су эятирди. Ханым суйу Щямидин ялиня

индийя кими бир сорушан олмайыб ки, ай Ясядулла, айДунйа Ивановна, бу гядяр вахтда ня иш эюрдцнцз ахы?Биз дя бир щесабат веряйдик.

—Отуз илди эялмисиз?—Щяля чох олар, ийирми сяккиздя эялмишик, инди62-жи илди.Ясяд тез щесаблады:—34 илди.—Бяс рящмятлик Ясядулла мцяллим щаралыйды? — Биз

икимиз дя йетим идик, Бакыйа да Красноводскидян эял -миш дик. Атамыз да, анамыз да, партийа иди. Еля индиюлцмцзцн дя сащиби партийа олду. Сизи эюряндя еля бил -дим ки, атам эялди, анам эялди, елим-эцнцм эялди. Гя -риб лийим дя йадымдан чыхды. Бизим бу эцнцмцздя эенясиз гапымы ачдыныз, Дунйанын додаглары титряди, эюзляридолду. Дунйа ушаг кими кюврялди, ушаг кими дя щыч -гырыб, ичини чякя-чякя: — щардасан, ай Ясядулла, дейир -дин гядрими эюрясян биляжякляр? Эялибляр, ай Ясядулла...

Исламов ямялли-башлы кюврялмишди, эялиб голунуДунйанын бойнуна салды, цзцндян юпдц. Ясяд галхыбйерини катибя верди. Ясядин дя эюзц долмушду. Мям -мядов лар хялвят бахышыб бир-бириня эюз вурду. Сонращяр икиси башыны ашаьы салыб, юзлярини кядярли эюстярмяйячалышдылар.

Евдян чыханда эюрдцляр ки, Дунйанын гапысынын аьзыадамла долуду. Катиби эюрян кими адамлардан кимсяял чалды, щамы ял чалды, катибин цзцндяки наразылыьыэюрцб, тез дайандылар. Кянара чякилиб йол вердиляр. Катибайаг сахлайыб карвансарайа эюз эяздирди. Дунйа дакатибин йанында иди, катибин марагландыьыны эюрян кимикянардан сясляр эялди.

7978

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 41: Fi.Qoca 2009 Layout 1

Эежя узун, йол гаранлыг, бялкя еля биз эяляндян сонраэежяйнян эедиб Бакыйа гайыдыб.

—Бащ атоннан, дцшмяйясян бу адамларын дилиня.Аз, о вахтдан сонра эедиб гайытмаг олар?

—Сян юзцннян нийя юлчцрсян. Машынды, о эюйэюзяллиликлярдян веряжяк. Апаражаг да, гапысында эюзляйиб,гайтарыб эятиряжяк дя.

—Мяним дай сяня сюзцм йохду, арвад.Нярэиз йеня юзцнц вермишди йатаг отаьына, пян жя -

рянин габаьына, янжирин дибиня бахырды. Гапыларын щечбири ачылмырды. Она еля эялирди ки, янжирин диби бош гал -ма малыды, арада кюнлцндян кечди ки, юзц эедиб янжириндибиндя отурсун. Тез дя фикриндян дашынды ки, бирдянэялиб мяни эюрцб утанарлар. Бу пянжярдян Айнурэилинщяйяти дя эюрцнцрдц, щяйятдя щеч кяс йох иди. АммаТалеэилин щяйяти эюрцнмцрдц. Аьажларын цстцндянйалныз Талеэилин евинин гырмызы кирямитли дамы эюрцнцрдц.

Йаз эяляндян ики алабахта бу дамда нювбя чякирди,тез-тез бир-бирини явяз едирдиляр. Чох аз вахтларда икисидя йанашы дайанарды. Нярэиз гярибя бир щяйяжанлаАйнурла Талейин эюрцшцнц эюзляйирди. Нийя? Юзц дябилмирди нийя. Адамын юзцндя юзц билмядийи чохщиссляр, дуйьулар, чох шей вар, йягин ки, бу да онлар -дан бириди. Онлар эюрцшцнжя щяйяжан кечирирди, эюз ля -йирди. Сонра ися сакитляшиб саатларла пянжяря архасындадайаныб онлара тамаша еляйирди. Бязян дя унудурду ки,евдядир, юзцнц бир чай сащилиндя, йашыл чямяндя Ващид -ля йанашы щисс еляйирди. Юзц дя мцтляг чай сащилиндя,башга жцр тясяввцр едя билмирди. Йеня бир «нийя» чыхырорталыьа, бу «нийя» дя жавабсыз галыр.

Нящайят, Айнур щяйятдя эюрцндц. Айнуру эюрян

тюкцрдц, Щямид ейни заманда айаьыны-айаьына сцртя-сцртя йахалайырды.

—Гой айагларыны йуйум, — деди Ханым.Щямид тянбял-тянбял щавайа нязяр салды, дяриндян

няфяс алды. Ханымын цзцня бахмадан диллянди:—Дяймя, гой айагларым юзляри чимсинляр, — деди. —

Бу ня щавады я... Адамын жанына йаь кими йайылыр.—Дясмал эятирим?—Дяймя, гой юзц гурусун, дяймя. Ейвана дюшяк -

жя тулла.Ханым афтафаны йеря гойуб, йашына уйьун олмайан

бир жялдликля евя гачды. Ейвана йастыг-дюшякчя туллады.Щямидин айаьа галхмаьа тянбяллийи тутду, далын-далындюшякчяйя тяряф сцрцндц, дешякчянин цстцня ашырылды.

—Охай,.. — деди. Йастыьа дирсяклянди, башы иля Щя -сян аьаэил тяряфя ишаря еляди, бураларда ня вар?

Ханымын балажа эюзляри эцлцмсцндц, ишылдады.— Сакитликди. Сяндя ня тязя хябяр вар?—Яши, щеч, Щямид йастыгда йерини ращатлады. —

Жамаатды да... щяря аьзына эяляни данышыр. Йалан сюздц,гардаш, чалыш жамаатын дилиня дцшмя.

—Сян аллащ, ня данышырлар?—Адамларды да... дейирляр, — сясини алчалтды, — эуйа

гапазы вуруб, юзц дя эежяйнян эедиб Бакыйа, калан пулбасыб ки, пракрору чыхартсынлар. Эуйа еля дцнян бц тцнмаьазалар беш йцз-беш йцз йыьыблар, Щясянаьайа эюн -дярибляр. Сюзя бах ей... дцнян биз онларда дейил дик?

Ханым отурдуьу йердяжя Щямид тяряфя сцрцндц,пычылдады:

—Яши, ня билмяк олар, бялкя биз ора эединжя эяти -риб ляр пулу. Бялкя дя биз эяляндян сонра эятирибляр.

8180

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 42: Fi.Qoca 2009 Layout 1

—Эяряк да... Мцщяндис олмаг истяйирям.— Политехник институтуна?—Йох, АЗИ, Азярбайжан сянайе институтуна.—Тале дя?—Йох, о, халг тясяррцфатына эедяжяк.—О няди?—О да институтду. Бяс сян щансы института эе дя -

жяксян, Нярэиз?—Мян яря эедяжям.—Аз, ахмаглама.—Валлащ, дцз дейирям.—Ня щяйасыз гызсан, аз, сян, буй...—Ня олуб ей, эедиб юмрцмцн ян йахшы вахтыны

институтларда, йатагханаларда кечирим. Щазыр сиз институтубитиринжя мяним ики ушаьым олажаг, дялляклик юйря ня -жям. Щамысыны щесабламышам, гырх йашымда, жанымынсулу вахтында ушагларым да ев-ешик сащиби олажаг.Щамыныз да эюзял эюрцнмяк цчцн мяним йанымаэяляжяксиниз.

—Буй, аллащ сян сахла, гулаьыма инанмырам...—Нийя инанмырсан, Айнур бажы... Аиля гуражаьыг да...—Тажир Сяфярин оьлуйнан?—Щя... Эюрцрсян? Эюрцрсянми ня гяшянэ оьланды,

института эетсям, мян эялинжя евляняр. Йашым чатанкими эедяжям. Щеч билмирям сян дя бу арыг, узунхоггарда ня эюрмцсян?

Айнур она бахыб эцлцмсцндц: — Сян она мяним эюзцмнян бах.—Айнур бажы, сян гяшянэсян, ири, гара эюзлярин вар,

бах ей, кирпиклярин ня узунду, йанагларын аь гырмызы, —гужаглайыб Айнуру юпдц.

кими Нярэизин бели дикялди, эюзц эцлдц. Пянжярянингабаьында йерини ращатлады. Айнур эялиб ора, гапыйайанашды, бары иля гапынын арасындан янжирин дибинябахды. Талейин эялмядийини эюрцб, истяди кечмясин,гайытсын евя, бир ан дайанды, тез дя фикирляшди ки, бурдада, эюз габаьында дайанмаг олмаз. Гапыны ещтийатлаачыб янжирин алтына кечди, бурда щисс еляди ки, гулагбатыран бир сакитлик вар. Щямишяки кютцйцн цстцндяотурду. Ялини чянясиня верди. Сцкутун эцжцндянгулагларында, лап бейнинин ичиндя жинэилдяйян бир сясягулаг асмаьа башлады. Нярэизя Айнурун тяк отурмаьыщеч ляззят елямяди, лап цряйи дарыхды. «Бу Тале щардагалды, о арыг жаныйнан онун юзцнц чякмяйиня бах ей,эялиб чыхмаг билмир. Йох, Айнура эюзлямяк йарашмыр».Нярэиз айаьа галхды, евдян чыхыб биринжи мяртябяйяенди. Ейванда Ханым Щямидя няся данышырды, Нярэизиэюрцб сюзцня ара верди. Бу о демяк иди ки, кеч, эет,ай гыз, бу, сян ешидяси сющбят дейил. Гыз да еля форслаэетди ки, «йяни баша дцшцрям, мяннян эизлин сюзцнцзвар, мяни говурсунуз», балаьыны йелляйиб ейванданенди. Янжир тяряфя аддымлады. Талеэилин щяйятиня кечди.Талеэилин евляринин габаьында йекягарын, ялиндя щясирзянбил, башында енли кепга бир киши дайанмышды. Бо ьа -зыны арытлады, ейваны яли иля таггылдатды. «ы, щы, ы, щы, яла!»— дейяндя Нярэизи эцлмяк тутду. Нярэиз евин кцн -жцндян бахырды. Киши ону эюрмяди, таггылтыйа ев дянкимся сяс верди. Нярэиз эери дюндц, гапыны ещти йат лаюртцб кечди щяйятя. Айнурун йанына эялиб сяс сиз-сямирсиз кютцйцн цстцндя отурду. Айнура сыьынды:

—Гонаглары вар, — деди, — йягин эяля билмяйяжяк,— сусдулар. — Айнур бажы, щансы института эиряжяксян?

8382

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 43: Fi.Qoca 2009 Layout 1

елийярям, кимин ня боржуна.Айнур йеня ялини чянясиня вериб фикря эетди: «Бу гыз

еля бил тамам башга бир дцнйанын адамыды. Щяр шейонун цчцн асанды, щяр шей, горхдуьу щеч ня йохду.Щяр шей о йана, еля биржя «охумурам» десям, Бикянино саат цряйи партлайар. Дядям башымы кясяр».

—Йяни щеч охумаг истямирсян?—Йох ей, китабы ачан кими йухум эялир. Бир дя

узунду ей, бу он или гуртарынжа адамын цряйи партлайыр,щяля беш ил дя институт оху. Беш ил нийя, яэяр олсайды икиил, жящянням, цч ил, йеня щя, йохса он беш ил бир юмцр -дц ей... Парта адамын йаныны габар еляйир.

Айнур йеня эцлдц:—Ай сяни, шейтан, охуйа билсяйдин дя охумаздын?—Щявясим олса охуйардым. Эедярдим яря, щям

ишляйярдим, щям дя охуйардым.—Яря эедярдин да...—Аз, щя... Нийя юзцмц чцрцдцрям, ня билмяк олар,

бялкя институт гуртарынжа юлдцм. Щазыр наьды йериндянгой бир ушаьым олсун, билим ки, мяним дя йеримдякимся галажаг. Амма сян охумалысан!

— Нийя?— Бюйцк бажын да охуйур. Мяним дюрд гардашымын

щамысы шоферди. Бизим евя институт азары дцшмяйиб. Бирдя, сян онунчцн охумалысан ки, ев доландырмалысан,Тале пул газаныб аиля сахлайана охшамыр.

—Нийя, охуйар, бир вязифя сащиби олар.—Хятриня дяймясин, йох, беля фярсиз шейя охшайыр,

юлцвай шейди. Аз, индийя кими Ващид билсяйди ки, бур да -йам, ялли дяфя барыдан ашарды. Яли тцфянэли бир адамону евдя сахлайа билмязди. Бу, дядясинин йанындан

—Нейляйирсян, ай гыз?Айнур щисс еляди ки, утандыьындан гызарды... —Гяшянэсян дя валлащ, гяшянэсян, йохса мяним

кими, жиъимя охшамышам, эюзлярим бапбалажа, мишолэюзц кими ишылдайыр, гапгарайам. Щяля бахтым эятирибки, цзцмдя жиъимин цзцндяки кими гырыш йохду. Айнурузун-узады эцлдц:

—Батасан сяни... Гырышлар гожаланда олажаг, онларанаданэялмя дейил ща... Юзц дя сяня ня олуб ки, гара-гырмызысан, гяшянэсян.

—Айнур бажы, мян йашайа билярям, оннан айрыйашайа билярям. Амма бир йердя олсаг хошбяхтоларам. Еля она эюря охумаьа эетмийяжям. Ня ишимвар, дярин суда, сонра хыдыр Илйас чаьырам.

—Бунун мисалына бах, ону щардан билирсян?—Жиъим еля щяр эцн дейир. Бир дя, жиъим мян йашда

оланда ушаьы вармыш. Инди мяня юзц щеч ня дейябилмяз. Айнур бажы, бунлары мян сяня дейирям ща, щечкяся демя.

—Йох, демярям.—Щя, мцтляг гошулуб гачажам.— Нийя, бяйям вермязляр сяни?—Верярляр ей, амма Ващидин анасы йохду, дядяси

хястя адамды, кимди онлардан нишан эятирян, парчащазырлайан, той елийян. Дядямин, жиъимин дя билирямхасиййятини. Айагларыны йеря дирийиб, ел адяти дейиб, даделийяжякляр. Щазыр гошулуб гачым, сюз-сющбят гуртарсын.Ялажлары кясилиб барышажаглар.

—Гочаг гызсан, — Айнур Нярэизин сачыны тумарлады.—Бурда ня гочаглыг вар ей, Айнур бажы, жан

мяним, мян мяним, юзцм билярям, кефим истяйян кими

8584

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 44: Fi.Qoca 2009 Layout 1

***Гара Мямиш щяйятя эириб дарвазанын габаьында бир

ан дайанды, щяйятя эюз эяздирди. Щяйятдя щеч кяс йохиди: «Ня вахт эялсян щяйят-бажада бюйцк-кичик эюрцн -мяз, еля бил харабады. Истяйир он милйонун олсун, бирев дя ки, жанланма йохду, щяйятиндя ушаглар дейиб-эцл мцр, аллащ вуруб о вар-дювляти дя, о ев-ешийи дя».Фикирляшди. Сяняти еля яввялдян алверчиликди. Арвады булкуГямяр дя алверчи иди. Алверя бязян гоша эедярдиляр.Гя мяря аьлыьына, кюклцйцня эюря булку Гямярдейирдиляр.

Цч ил бундан яввял Щясянаьа тижарят идарясиня тязякечмишди. Катиб ону чаьырды. Бир аз Щясянаьаны тяриф -ля ди, деди: «Ешитмишям жаванлыьына бахмайараг жамаатсяни аьсаггал щесаб еляйир. Еля она эюря дя сяни бувязифяйя тяклиф елядим. Адамлары йолдан-издян, шящяр ляр -дян йыьмаг лазымды. Щансы республикайа бахырсан,маьазаларында мцтляг сарыгайалыйа раст эялирсян. Сянонлары йахшы таныйырсан. Бу тцрмядян эялян оьуллары,алверчиляри йыь, щярясиня бир дцкандан, будкадан вер.Гой башлары гарышсын, ишлясин, долансын. Чятиня дцшяндячалышарам, кюмяк еляйим. Амма инанмырам сиз чятинядцшясиниз. Сянин ялиндя еля бир дястя оландан сонрасян чятиня дцшмязсян. Мяни баша дцшцн да»...

Еля о вахт йербяйер оланларын бири дя Гара Мямишиди. Евляринин тининдя балажа бир будка ачды. Ичиндякарамелдян, чюрякдян дуза кими щяр шей сатырды.Ялбяття, Гара Мямишя йарашмазды ки, о жцр адлы-санлы,жяйил эириб отурсун будкада. Будкада булку Гямяротурурду. Кимя ня лазым олурдуса, эялиб габагжаданГямяря сифариш верирди. «Гызымы кючцряжяйям —

кечиб, щяйятя чыха билмир горхусундан....Ханым данышыб-данышыб Щямиди тяслим елямишди.

Щямид даща йастыьа дирсякляниб еляжя Ханыма гулагасырды, сигарет тцстцлядирди. Бирдян Ханым айылды, йан-йюрясиня бахды:

—Бу гыз нежя олду, йеня йоха чыхды. Щямид эюзциля ишаря еляйиб, янжир аьажы тяряфи эюстярди.

—Онун орда ня иши вар? Щямид эцлцмсцндц:—Янжир аьажы мящяббят пириди да, бу да ораларда

фырланырса, аллащ хейир елясин.—Ещ, сян дя ушаьа сюз тапмадын демяйя...—Сянин гызын дейил? Бир о бойда вахтыны йадына сал.—Щи, щи, щи, йахшы, сян аллащ, — Ханымын балажа эюз -

ляри бир аз да кичилди, эюзляри эцлдц. — О дювр щара, будювр щара, мян дюрдц гуртарыб даща охумадым. Бу,машаллащ, сяккиздяди.

—Беля эется, бундан о йана о да...—Яши, охуйуб нейляйяжяк, алим олажаг? Одей, Щцрц

арвадын оьлу алимди. Биржя ушаглары вар, Щцрц дейир,долана билмирляр. Йазыг Щцрцнцн бир айаьы Бакыдады. Икиэцндян бир йцкляниб эедир, дейир, нейляйим, нявям ажгалжаг. Эялин тялябяди, долана билмирляр.

—Щя, щя... йанында беля данышсан,—Щямид йеняэюзц иля янжир тяряф ишаря еляди, — гызын мяктяби атар,янжирин дибини гырмызы дипломла битиряр.

—Мян охумамышам, йяни бядбяхт олмушам? Ал -лаща шцкцр, евим, балаларым, машаллащ, сянин кими ярим— мяня даща ня лазымды. Гурбан олсун, мин дянядиплом сянин быьынын бир тцкцня...

Щямид бу сюзлярдян сонра эюзлярини йумду. Ханымчай дямлямяйя эетди.

8786

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 45: Fi.Qoca 2009 Layout 1

Щясянаьа гонаг отаьында тякжя отурмушду. Мямишэялиб щюрмятля онун ялини сыхды. Айаг цстя дайанды.Эюзляди ки, Щясянаьа она отурмаьы тяклиф елясин.

Щясянаьа о бири отаьа гышгырды:—Я... ушаьа чай вер эятирсин! — юзцнц фикирли эюс тя -

риб ону гясдян айаг цстя сахламаг цчцн сорьу-суалатутду: — Иш-эцж нежяди?

—Саь ол, мцдцр. — Мямиш бир истяди юзц отурсун.«Бу мяни лап ушаг йериня гойуб». Сонра юз-юзцняцряйиндя «лянят сяня шейтан» деди. «Инди ону пяртелямяк йахшы дейил, щамы мяни гынайар». Йахшыды, эедир.

Бир дя Тале ялиндя чай эяляндя эуйа Щясянаьа индиэюрдц ки, Мямиш айаг цстя галыб:

—Отур, стул чяк, отур, — она йер эюстярди.—Саь ол, мцдцр, — Мямиш стулу чякди, отурду.

Сюзя башламаг цчцн Талейин отагдан чыхмаьыны эюз -ля ди. Тале дя ону баша дцшдц, щявясля отагдан чыхды.

Талейин беля щявясля отагдан чыхдыьыны эюряндяЩясянаьа баша дцшдц ки, о бир дя янжир аьажынындибиндя бянд олажаг. Тез онун далынжа гышгырды:

—Ядя, евдя ол, ей! Бу бойда кишиди, бой узаныб,аьыл йохду. Бу эцн-сабащ института имтащан веряжяк.Охумагданса фикри даьда-баьдады. — О, бунларыбяркдян деди, бу, бир нюв програм кими дейилмишди.Суьра да, Тале дя баша дцшдц ки, бундан сонраахшамлар Тале евдян, щяйятдян кянара чыхмамалыдыр.

Мямишин щеч аьлына да эялмязди ки, Щясянаьанынбу ади жцмляси иля Талейя гяддар бир щюкм верилмишди.Гара Мямиш эцля-эцля Щясянаьайа бахды. Стулу бир азда йахына чякди, сясини алчалтды:

—Бухалтер Тажяддин жамааты йыьыб демишди ки, бир

мебел», «модну плаш, импортну айаггабы»... Хцлася,сифариш йыьыланда Мямиш он-он беш эцнлцк йох олурду.Сонра башлайырды контейнерляр, баьламалар эялмяйя...

Гара Мямиш лап ейванын габаьына эялди, йеня онунэялдийиндян евдякилярин хябяри олмады. Еля бу вахтэюзцнцн гулаьыйнан барынын кцнжцндя кичик гапыныначылдыьыны эюрдц. Нярэиз иди. Мямиш боьазыны арытлайыб,ялийнян ейваны таггылдатды. «Ай ев йийяси» демякявязиня, фикри гызда олдуьундан «яла» — деди. Гызы эюр -мяк Гара Мямишя сярф елямирди. О истяйирди ки, Щясян -аьаэилдя инди кянар адам олмасын. Гыз эери гайытды,таггылтыйа Тале чыхды. Гара Мямиши эюрцб эцлцмсцндц:

—Чыхын йухары.—Киши юйдяди?—Бяли, эялин.—Йатмайыб ки?—Мян билян йох. — Сясини ужалтды: — Ана (ай ана

демяк иди), дядям йатыб?Ичяридян Суьранын сяси ешидилди:—Ядя, йох, кимди, де эялсин, — Суьра гапыда

эюрцндц. Ялиндя йумаг, милляр варды. Билинмирдитохумаьа башлайыр, йохса сюкцб гуртарыр, — гардаш,эял йухары.

Гара Мямиш айаггабыларыны пиллякянин габаьындачыхартды, йухары галхды. Тале истяди зянбили Мямишдяналсын. Мямиш зянбили вермяди, арайа сюз гатды:

—Дярсляр нежяди?—Йахшыды.—Оху, гощум, оху. Эюрцрсян да, биз савадсыз олуб

итин-гурдун аьзына сюз олмушуг. Оху, замана елмзаманасыды. — Евя кечди.

8988

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 46: Fi.Qoca 2009 Layout 1

—Яши, олуб кечиб. Сян тапшыр, орда бурда щяряаьзына эяляни данышмасын. Бир дя бу вахтларда юзцнцзцеля апарын ки, илишмийясиниз. Дейнян ким илишся, ялли-айаглыэедяжяк, мяндян кюмяк эюзлямясинляр.

Гара Мямиш она йемяк тяклиф олунмадыьына пяртолмушду. Даща юзцнц о йеря гоймады. «Эюрмямишкюпяк оьлу, еля бил гапысына дилянчи эялиб. Бир зянбил пулэятирмишям, бир румка конйак да гоймады орталыьа, няолар...» Зорла эцлцмсцнцб айаьа галхды.

—Мян эедим, мцдцр, — деди.—Щя, Эет. Амма ишинизи ещтийатлы тутун.— Олду, мцдцр.Щясянаьа йахшы билирди ки, яэяр бир тикя чюряк кясмиш

олсайдылар, эедиб дейяжяйди ки, «сящяря кими бир йердявурмушуг». Уйдуруб бир дастан данышажагды. Щясян -аьа эиля эялиб-эедянин сайы артажагды.

Щясянаьаны марагландыран мялумат Камалдаолмалыйды. О да эюзя эюрцнмцрдц. Камалын эюрцн мя -мя йи Щясянаьаны щяр шейдян чох аьрыдырды. Щяля биргощум да олмаг истяйир. Бяс адам адама ня эцндялазымды?

Лцт Талыбын оьлу юзцнц еля чякиб ки... О мянимлягощумлуг эюрся, гулаьынын дибини эюряр.

***Камалын атасына щамы ел арасында лцт Талыб дейирди.

Щяля лап мцщарибядян хейли яввял, эцнлярин бириндяТалыбын евиня эежя гачаглар эялди, еви яляк-вялякелядиляр. Ялляриня щеч ня кечмяди. Ахырда гачагларданбири юз баьламасыны ачыб, ичиндяки ики тяндир чюряйиничыхардыб, гойду евин ортасына. Евин кцнжцндя бир-биринягысылыб тир-тир ясян яр-арвада бахыб эцлдц:

папаг щяррийин, кишинин шиллясинин гиймятини йыьаг. Де -мишди, щяр точкадан йцз ялли. Мян йыьыб эятирмишям. —Зянбиля ишаря еляди.

—Гой ора, кцнжя, буфетин бюйрцня, тцфянэин йаны на.Гара Мямиш зянбили евин кцнжцня апарды. Бюйцк

марагла тцфянэи башдан-айаьа нязярдян кечирди. Бутцфянэ Мямишии индийя кими эюрдцйц тцфянэляря охша -мырды. Гывраг иди, ушаг тцфянэиня охшайырды.

—Бу ня балажады, мцдцр, йахшы йцнэцл олар.Бизимкиня охшамыр, импортнуду?

—Щя, Белгийскиди, янтигя шейди.—Еля бура гойум, мцдцр?—Щя... чох саь олун, зящмят чякмисиз.Мямиш зянбили гойду, тцфянэя бир дя бахыб, гайыдыб

йериндя отурду:—Яши, лазым олса юлмямишик ки, бурда принсип вар,

лап ня гядяр лазым олса тапарам, ня лазым олса елийя -рям, бу гядяр адама чюряк вермисян, зарафатдыбяйям?

—Эюряк да... Саь олун, сиздян разыйам, бир шейлазым олса, дейярям, щяр щалда, чятин мясяляди.

Мямиш эцлцмсцндц:—Бя ня, зарафат эялир сяня, эцндцзцн эцнорта вахты,

районун ортасында пракрора гапаз чякясян. Беля шейщяля щеч щарда олмуйуб, ей...

—Жамаат ня дейир?—Щамысы сянин тяряфиндяди, мцдцр. О билмирди ки,

«бурда киши йохду» дейяндя адама нейнийялляр? Бя -йям, биз гайа йарыьындан чыхмышыг. Щеля демяйиб,мцдцр?

Щясянаьа цзцнц туршутду:

9190

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 47: Fi.Qoca 2009 Layout 1

анасына «лцт» демяйя жясарят елямирди. Амма еляяввялдян дя Талыб кишинин жамаат арасында бюйцкщюрмяти варды. Савадсыз адам олса да, дцз адам иди.О дцзлцйцня, щалалыьына эюря щамы онун щюрмятиниязиз тутурду. Кянддя бир шяри кясмяк, бир мцбащисяйясон гоймаг цчцн, дцзцнц билмяк цчцн Талыбдансорушардылар. Онун дедийи ганун оларды. Лцтцн дя,лцтцн арвадынын да дедийи сюз, Гуран айяси кими шейди.Эяряк она шяк елямийясян. Мцщарибя башлайынжаонларын далбадал алты ушаьы олмушду, дюрдц юлмцшдц.Кюрпя вахтында юлцб эетмишдиляр. Бир Камал галмышды,бир дя бажысы Зярри. Зярри дя юз кяндляриндя ярдяйди.Гожалара арада эюрцм-бахым еляйирди. Бу дяфя Камалкянддя галанда Зярри она пычылдады ки, «дядям ахырвахтлар тез-тез азарлайыр. Щя еляйирям, щякимя апарабилмирям, эетмир. Сянин сюзцндян чыхмаз. Апар,айагларыны йохласынлар. Айаглары аьрыйыр, тутулур, йерийябилмир». Сящяри, эцнорта чюряйиндя Талыб киши Камалынданышмадыьыны эюрцб цряйи дарыхды, ахырда дюзмяди:

-Ахшам бяндин цстцндя гулаьым бир сюз чалды.Бянд Кцр чайы дашанда кянди басмасын дейя,

салынмышды. Инди ахшамлар нахыр гайыданда гожалар орайыьышыр. Орда сон хябярляри, кянд, район, шящяр, дцнйайениликлярини бир-бириня гатырдылар. Инди Талыб сюзц дейибйарысыны сахлады ки, оьлу бялкя баша дцшдц, сющбятнядян эедир. Бялкя еля йаланды. Эюрдц оьлу динмир.

—Ня билим, валлащ, йаланчы дейянляр олсун, дедиляргон шунла пракрор йолун ортасында шилля-йумруьа чыхыб лар— деди, ниэаранчылыгла Камала бахды. Камал сусур ду.

—Йяни дцз сюздц, ай оьул? Ня фикря эетмисян,демяк олмазса, щеч демя, лазым дейил.

—Я, лцт ушаьы, лцт. Аллащ бизим башымыза дюйя-дюйяэятириб бура чыхарыб ки, сиз ажындан юлмцйясиз. Йейин, я...

Бу сющбят о бири гачаьын лап цряйиндян олду.Кисясиндян бир бешлик гызыл чыхарыб Талыба узатды:

—Буну эютцр, амма ловьаланма ки, гачаглар юйц -мцзя басгын елямишди. Сян о лцт дядяйин эорц, бизибиабыр елямя.

—Гаьа, эютцря билмярям гызылы, — горхусунданкякя ляйя-кякяляйя Талыб етираз еляди. — Щарам малйемирик биз.

—Щарам нийя олур, я? Сян зорнан алмырсан ки, мянюзцм, щалаллыгнан верирям.

—Сян ону щалаллыгла газанмамысан ахы. О, гызылыкисясиня алыб, ямялли-башлы гязяблянди.

—Йыьышын, я...—Биз дя йыьышаг гаьа? — дейиб Талыб иряли чыхды.—Сизи нейнирям, еля бир дястя йетим-йесирим чатыш -

мыр. Мяня дейян эяряк, а зыррама йяни сян аллащданчох билирсян? Яши лазым олса, бу лцтляря аллащ юзц веряр -ди да... Сян юлясян, евимизя басгын еляйибляр дейиб, бизибиабыр елясяниз, эялиб дилинизи кясяжям. Эюрян дейяр, няинсафсыз сойьунчулармыш ки, евдя щеч ня гоймайыблар.Лцт ушаьы, лцт.

Жиданы чувалда эизлятмяк олмаз. Сонра нежя олубса,сюз йайылыб. Еля о вахтдан Талыбын ады лцт галды, арва -ды нын да адыны щеч кяс демирди, лцтцн арвады дейирдиляр.Арвадынын ады Шащзадя иди. Щамы яввялдян бу адыкюнцлсцз дейирди. Ляьяб жамаатын ялиня эюйдяндцшмцшдц. О вахтдан Шащзадянин юзцнцн дя гулаьыюз адыны йадырьамышды. Камала да бир мцддят лцт ушаьыдедиляр. Камал милися кечяндян щеч кяс онун атасына,

9392

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 48: Fi.Qoca 2009 Layout 1

олма. Бахма ашаьыда беля алан, сатан вар. Ганунганунлуьунда галыр. Мющкям дайаныб, бир дяфя ипиничякян кими щамысы галажаг тялянин ичиндя, дяряхялвятди, биз дя щамысыны эюрцрцк.

Камал щяля бу сон вахтларда кяндя эялиб ики-цчэцн далбадал галдыьы олмамышды. Яввял Талыб кишицряйиндя наращат олду, сонра тяхминян щесаблады ки,оьлу бу вязиййятдя, йяни гоншу иля прокурорун белявахтында орада эюрцнмяк истямир. Щяля истяди бирмяслящят дя версин, сонра фикриндян чякинди: «Гой елябилсин ки, щеч ня баша дцшмцрям».

Сящяр тездян ата-бала район мяркязиня эетдиляр.Талыб кишини эюряндя Бикя севинди. Севинди ки, евиндягонаьы вар, демяли, башы гарышыгды. Камал да юзц гач -ма йыб кяндя, киши хястя имиш, эедиб эятириб. Бир дя Би -кя нин ахыр эцнляр еля-беля дя цряйиндя наращатлыг артыб,ачыг-ашкар щеч ня йохду, амма еля абы-щава хо шунаэялмир, Камалын евдя олмамасы да бир йандан. Бу эцнБикя Камалы эюряндя лап ушаг кими севинди. Демяди ки,«щарда галмысан, дарыхырыг», тез чай сцзцб эятир ди, Бикядя Камалын дили иля Талыб кишийя «дядя» дейирди.

—Ай дядя, сяндян ютрц лап бурнумун ужу эюйня -йирди. Шащмама нятяриди? — Бикя Шащзадайя Шащ -мама дейирди. — Ону нийя эятирмядиз, эялиб бир азгаларды. Камал ялини силя-силя эцлдц:

—Ай Бикя, горхурлар ки, икиси дя эялся, юйляринисойаллар. Ахы, ня тяри олмаса, бир дяфя басгын еляйибляр,ахы, илан вуран ала чатыдан горхар.

Талыб кишинин эцлмяйи чийинляринин атылыб-дцшмяйиндянбилинирди. Йохса, юзцнцн сяси чыхмырды, ахырда диллянди:

—А бала, ня гядяр апарсалар да, тямиз адымыз галажаг.

—Йох, йох, дядя, дцздц. Сюзцн беля тез бурачатмаьына мяяттялям.

—Ещ... ай бала, хябярин айаьы йцйряк олур. Бунунщамысы, бала, щарам чюрякдянди, йа эяряк щюкумятолары тутсун, биабыр елясин, щюкумят дя машаллащ,сябирлиди, динмир. Юзляри-юзлярини биабыр еляйирляр. — Сюзйериня дцшмцшкян Талыб киши оьлуна ешитдирмяйячалышды. — Щя, оьул, щарам йаман шейди. Ушаьы оланадам эяряк щарам йемясин. Мясялян, сянин ики гызынвар. Ираг олсун, вязифя адамысан. Евиня щарам эялся,о гызлар, демяли, сянин чюряйини йох, айры адамынчюряйини йейир. Ушаг да чюряйини йедийи адамын сюзцнябахар. Ираг олсун, бир дя дуйуг дцшярсян, балаларынсянин сюзцня йох, юзэяляринин сюзцня гулаг асырлар. Бящарамы ня билмишдин, адамын гарнындакы щарам тикяадамын яхлагына да, намусуна да щарам гатмаьагыдыглайыр.

—Ай дядя, горхма, сян бунлары ики ай яввял дямяня демишдин. Горхма, мяня «лцт» демирлярся,пагонумдан горхуб демирляр.

—Сян мяни баьышла, ай оьул, гожалмышам, бу мц -щари бядян сонра жамаата еля бил йазыьы эялиб, щюкумятдамарыны бошалдыб. Алям гарышыб, щамы алыр, сатыр,гоншулуг, достлуг итиб эедир, щяр шей пулнан юлчцлмяйябашлайыб, горхурам, ай оьул, дюзмязсян... бяс хейир -дими эялмякдя...

—Хейирди, эялмишям сяни апарым. Гулаьым бир сюзчалды ки, ахыр вахтлар тез-тез азарлайырсан, йеримяйин дячятинляшиб.

—Ня тез чатыб бу хябяр...—Хябярин айаьы йцйрякди, ай дядя. Бир дя наращат

9594

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 49: Fi.Qoca 2009 Layout 1

Щеч сабащ да гоймайажаг.—Нийя? Нийя беля данышырсан? Йохса йеня йуху

эюрмцсян?—Йуху эюрмямишям. Нядянся, цряйимя дамыб.—Ушаг кими данышма. —Тяки сян дейян олсун. Аз, мяни сяндян юлцм айырар. — Тале бу сюзляри

инамла деди. Амма Айнурун сюзцндян юзц дякядярлянди, цряйиня наращатлыг, горху дцшдц. Сонра няйол бойу данышдылар, ня дя дярслярдя пычылдашдылар.

Амма дярсдян гайыданда Айнур бабасыны евдяэюрцб еля севинди ки, буэцнкц эцнц сон вахтларын янйахшы эцнц сайды. Тялям-тялясик чай-чюряк йейиб,бабасы иля эязмяйя чыхдылар. Яввял йолцстц поликлиникайадяйдиляр, бабасы щякимля сабащ да эюрцшмяйивядяляшди. Поликлиникадан чыхан кими Талыб киши ялинисырыглысынын голтуг жибиндя хейли гурдалады. Ордан икидяня тязя гырмызы онлуг чыхартды. Айнура верди:

—Гызым, бу сянинди, сянин адына бир гузу сахла -мышдым, бу йахынларда сатдым. Эяряк щалал елийясян,щяля чохуну хяржлямишям, — Яслиндя хяржлямямишдим,отуз манатыны Бикяйя вермишдим ки, Лаляйя эюндярсин.— Бу да сянинди. Ня истяйирсян ал, гызым, — деди.

Айнур мяяттял галмышды бу гядяр пула ня алсын.Дцканы-базары эяздиляр. Бабасы бир аз мер-мейвя алды.Айнур щеч ня ала билмяди, пула щайыфы эялди, хырдала-маг истямяди.

—Баба, сахлайым, института эиряндя Бакыда хярж ля -йярям.

— Ня дейирям, аьрын алым, сахла, дярщал Бикя сянитоладыб ялиндян алажаг, сахла да...

—Алдын а киши жавабыны?—Айнур балам щардады? —Дярсдяди.—Гары отуз манат эюндяриб, Лаляйя эюндярясиз.

Айнур нежя охуйур, ялачылыгдан дцшмяйиб ки?—Йох, бабасы, йахшы охуйур. Нийя дцшсцн ки, бир иши

вар, о да охумагды. Айры щеч няйя башыны гатан ушагдейил, сяни эюрцб севиняжяк ща...

Камал тялям-тялясик цстцнц-башыны дцзялтди. Бир-икийеря зянэ еляди, айагцстц бир чай ичди.

—Мян гачым, дядя, нечя эцндц ишдя олмамышам.Щя кимя тапшыражаьам, эедярсян Баьыр дохтурунйанына.

—Йахшы, а бала, сян ишиннян ол....Сящяр Айнурла Тале йеня щямишяки йердя эюрцш -

дц ляр. Тале чатан кими сюзя башлады.—Дцнян дядям гоймады евдян чыхмаьа, галдым

беля, цряйим партлайырды. Йадыма дцшяндя ки, индиэюзляйирсян, няфясим кясилирди.

—Йох, эюзлямирдим, эялмямишдим, — истяди юзцнцсындырмасын.

—Ба... ня йахшы.Гызарды, йалан данышдыьына пярт олду. Тез юз йаланыны

дцзялтмяйя чалышды:—Зарафат еляйирям, эялмишдим. Гонаьыныз ким иди?

Тале ямялли-башлы кядярлянди, рянэи эюйярди:—Яши, ня билим. О гара щерти киши иди, Гара Мямиш.

Дядям дя щеч цзцня бахмырды ей, йемяк-зад дагоймады вермяйя. Эеня сыртыглыьына салыб дайанмышды.Еля она эюря гоймады.

—Дядян сяни бу эцн дя гоймайажаг. —Йох, гойар.

9796

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 50: Fi.Qoca 2009 Layout 1

Ряис онун сюзцнц кясди:—Билирям, билирям. Катиб дя билир, катиб юзц цчцн дц -

зц нц билмяк истяйир ки, беля шей олуб, йа йох. МянЩясян аьайнан гоншу олдуьуну да билирям. Щяршейдян хябярим вар. Мян истяйирям ки, о киши дцзцнцбилсин.

—Олду, ряис.—Юйрян, ахшам сяккиз тамамда катиб сяни каби -

нет дя эюзляйяжяк.—Олду, ижазя верин эедим.Оружов чох мцлайим адам иди. Дюрд ил иди ки, бу

район да милис ряиси ишляйирди: Жамаатла гайнайыбгарышмышды. Еля бир той, йас олмазды ки, Оружов орабаш чякмямиш олсун, чох да отурмазды, эялярди, йабашсаьлыьы верярди, йа да мцбаряк олсун дейярди. Онаэюря дя районда ондан эизли щеч бир сирр йох иди.Оружов чох шейи ешидирди, билирди, лакин юзцнц билмя -мяз лийя вуруб юз ишчиляриндян щямин шей щаггындамялумат алырды. Сонралар ишчиляр щамысы ряисин бухасиййятиндян хябяр тутдулар, ня олур-олсун, ряися дцзмялумат вермяйя мяжбур олдулар. Бир-ики ишчи ряисиалдатмаг истямишди, ряис цстцнц вурмамышды. Лапсонра, бир топланышда цзцнц зала тутуб еля-беляжя, эуйащеч кяся демир, бир мисал чякмишди:

—Щамыныздан разыйам. Амма билин ки, йаланын гырхэцндян чох юмрц олмур, амма адам чох йашайыр.Унутмайын ки, илан иланлыьыйнан дцнйаны яйри долансада, йувасына дцз эирир. Бура бизим йувамызды, бурадащамымыз бир-биримизя дцзцнц дейяжяйик, — деди. Щисселяди ки, лазым олан адамлар юз пайыны эютцрдц.

Ряисин хятрини районда истяйян адам о гядяр чох иди

—Баба, сян демя мяним пулум олдуьуну, мяндя эизлядярям.

Талыб киши фикря эетди, чох сакитликля деди:—Демяли, анана йалан дейяжяксян ки, пулум

йохду,—-дейиб эюзцнцн ужуйла гыза фикир верди.Айнур еля бил сюздян горхду:—Йох, йох, ай баба, анам билмяся щеч соруш ма -

йа жаг ахы, сорушмаса нийя дейирям ки, бу йаланданышмагды?

Бабасы разылыгла эцлцмсцндц:—Йох, аьрын алым, йох, сорушмаса, щеч демя, бу

башга мясяля...***

Камал идарядя эюрцнян кими дедиляр ки, сяни ряисэюзляйир. Камал бирбаша ряисин гябулуна эетди. Гапыаралы иди. Ичяридя кимся варды, гапынын арасындан Камалыэюрян кими ряис йанындакыны азад еляди, Камалы сясляди:

—Эял ичяри. — Камал ичяри кечян кими: — Гапыныюрт, эял отур, — деди.

Камал эялиб сол тяряфдя цзц пянжяряйя яйляшди,ряисин эюстяришини эюзляди.

—Бир аз да эежиксяйдин, кяндя далынжа адамэюяндяряжяйдим. Бурда бир иш чыхыб. Мяни шящярячаьырыблар, мясяля беляди. Бу эцн дяридян-габыгданчыхырсан, бу тапшырыьы ахшама кими йериня йетирирсян.Эедиб биринжийя мялумат верирсян, айдынды?

—Няйи юйрянмялийям, — диггятля ряися бахды.—Щя... Катибя аноним сигнал эялиб ки, щяр тижарят

нюгтясиндян ики йцз манат гапаз щаггы йыьыблар.—Ряис, бу еля шейди ки, верян дя, алан да бойнуна

эютцрмяз. Билирсян ки, беля шейи эяряк ялиндя шащид...

9998

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 51: Fi.Qoca 2009 Layout 1

эюрцнмяйиб. Истяди кяндя адам эюндярсин. Тез дяфикриндян дашынды. Бу дюрд ил ярзиндя ахы Камалынсюзцндя йалан эюрмяйиб. Ики эцня эедиб, щардадыса,инди эялмялиди. Аз кечмяди, гапынын арасындан Камалынбойландыьыны эюрдц. Камал кабинетиндян чыхандацряйиндя эютцр-гой елямяйя башлады: «Щясянаьаэиляэедиб эялян Гара Мямишди, айлыьыны да о йыьыр, бу пулда онун ишиди. Эцллялясян дя бойнуна алмаз. Бяснейляйяк. Щя, Булку... Булкуну гыдыглайым, ачым дцзц -нц дейим. Булку газдан айыгды, Бикяни эюндярим?Йох, йеня юзцм... Йарызарафат, йарыэерчяк сорушум.Бялкя истифадя еляйибляр, пул йыьылыб щеч Щясянаьайаэетмяйиб. Ону да билмяк лазымды. Щясянаьайа эедиб -ся, йеня Булкуэилдян эедиб. Йеня Булку биляр». Еля буфикирляр ичиндя Камал башыны галдыранда юзцнц Бул -кунун кюшкцнцн йанында эюрдц.

—Нячянник, хош эялмисян, гуллуьун?—А Гямяр, сигаретлярин щансы бабатды?—Сян ки чякян дюйцлсян.—Дядями кянддян эятирмишям, бир-ики эцнлцк,

щякимя эюстярмяйя. Она алмаг истяйирям.—Гожалар «Приманы» хошлайыр, — Камала диггятля

бахыб, — йаман йорьунсан, нячянник.—Щя, Гямяр, бура бах, мян сяни киши кими бир

арвад билирям. Сян бялядсян дя мяня...—Айыб сюздц ки...—Бир сюз сорушмаг истяйирям, дцзцнц дейярсян?—Валлащ, ня дейим, — Булку эцлумсцндц. Эцл лячя -

йи кими зяриф додаглары бир аз да назилди. Аьзындакы хыр -да-хырда гызыл дишлярин ишылтысы онун тябяссцмцнц бир азда ишыгландырды. Аь, эирдя йанагларында щяр ики тяряфдян

ки, лазым олан сюзц мцтляг онлардан бири Оружова растэялиб сющбят яснасында «аьзындан гачырырды». Юзц дябилирди ки, бу сюз ряисин аьзындан чыхмайажаг. Бу сирриайры адам ачажаг, юзц дя тамам айры адамын дилин -дян. Бу мясяляни дя еля дцнян ешитмишди, пуллар щясирзянбилдя эедиб. Амма бу эцн катиб она дейяндя ки,беля бир мяктуб алмышам, ряис юзцнц билмямязлийявурду:

—Бу эцн юйрянярик, — деди.—Мян баша дцшцрям ки, буну сцбут елямяк чятин -

ди. Еля юзцм дцзцнц билмяк истяйирям. Ахшам сяк -киздя эюзляйяжяйям. Тез дейил ки?

—Бизим жинайят ахтарышы цзря бир капитан вар. КамалЩцсейнов. Чох тямиз адамды. О щямишя дейир ки, щяршей —бцтцн жанлылар, жансызлар данышыр, юзц дя дцзцнцдейирляр. Биржя инсан данышанда сюзцня йалан гатыр. Ода яэяр инсан дили билирсянся, сяня дцзцнц дейяжяк.

Катиб эцлдц:—Йолдаш Оружов, хащиш еляйирям сян дя мяня

ахшам дцзцнц де...—Мяни Бакыйа чаьырыблар, йолдаш катиб, еля сиздян

ижазя алажагдым. О капитан эялиб сизя даклад елийяжяк.—Дцзцнц дейяжяк?—О йалан даныша билмир.—Чох йахшы, сяня йахшы йол, падпалковник, амма

тез гайыт. Ахыр вахтлар эедянляр гайытмыр. — Катибпроку рорун гайытмайажаьыны илк адама дейирди. Ряиссюзц алды, фикирляшди ки, гой щеч мяндян ешитмясинляр.Она эюря дя, марагланмамаьы гярара алды.

—Ижазя верин эедим, йолдаш катиб, — деди...Ряис идаряйя эялян кими Камалы сорушду. Дедиляр,

101100

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 52: Fi.Qoca 2009 Layout 1

дурухду, гызарды. — Нячянник, сяня дейирям, ща.—Аз, о ня сюздц?..—Щя... Бялкя щеч сраьаэцн евдя пулу олмайыб? Юзц

дя тцлкцнцн бириди. Инди, беля вахтда евиндя пулсахламаз, инанмырам.

—Саь ол, валлащ, еля бил цряйимдян даш гопду. —Сигарети эютцрцб жибиня гойду. — Ня гядяр еляйир?

—Бир аббасы. Йяни дейирсян, бир аббасылыг да йанындащюрмятимиз йохду? Эютцрмярям.

—Щюрмятин язиз олсун! Аталар дейиб: «Бяхшейиш вартцмяннян, щагг-щесаб динар-динар». — Ийирми гяпийиГямярин йанына гойду. — Саь ол, Гямяр! Юз арамыз -да галсын, Мямишя дя демя. Саь ол!

—Архайын ол. Бикяйя салам де...Саат сяккиз тамамда Камал биринжи катибин гябул

отаьында олду.—Мяни катиб чаьыртдырыб, — деди.Гыз ичяри кечди:—Йолдаш Исламов, милисанер Щцсейнов эялиб.—Милисионер йох, гызым, — эцлцмсцндц, — капитан.—Баьышлайын!—Де эялсин. Камал ичяри кечиб фараьат дайанды,

катибин суалыны эюзляди.—Ешидирям сизи, капитан.—Ряис деди... Катиб онун сюзцнц кясди:—Щя, дцздц мялумат, йохса йаланды? — Дцздц.

Сраьаэцн йыьыблар, дцнян апарыб щясир зянбилля верибляревиня, эятирян адама йемяк дя тяклиф елямяйиб.

—Аща... Буну сцбут елямяк олар да?..—Хейр, йолдаш Исламов.—Бяс щяр шейи йерли-йериндя билирсян, — тяяжжцбля

батыглар ямяля эялди. — Дцзц, сяндян хошум эялир,беля, кусочник дюйцлсян ей... Бахыр, ня сорушурсан да...

—Горхма, арада сянин адын олмайажаг. Мян юзцмцчцн билмяк истяйирям... Гоншум да, ня билим, беляэется, бирдян гощум да оларыг. Эяряк адамы таны йа -сан. Щяр шей пулнан юлчцлмцр ки, юзцн билирсян да...

— Щя, щя, Щясянаьаны дейирсян да...—Онун сиррини билмяк олмур ей... Амма аьзындан

чыхмасын, ща...—Ба... Яйиб сюздц ки...—Сраьа эцн она адам эюндярдим ки, — еля-беля

сынамаг цчцн, бир он мин мяня пул эюндярсин. Бирайа гайтарарам, сян аллащ, юз арамызда галсын.

Булку да марагланды. Она тяряф яйилди.—Щя, щя, ня олду, верди?—Ня деся йахшыды?—Щя, ня деди?—Евдя йохду, сабащ тапарам. Ушаьы эюндярдим ки,

лазым олмады, саь олун! Сонра цряйимдя галды ки, яши,адамды, инди бялкя горхуб евдя сахламаьа. Юзц дябеля вахтда. Бу эцн бири мяня чатдырды ки, еля о вахтМямиш апаран пул евдя имиш. Сян юз жанын, дцзцнцде, сраьаэцн апармышды, йохса дцнян?

—Мяним дя оннан зящлям эедир, хясисди. Мямишяаллащын бир тикя чюряйини дя тяклиф елямяйиб. Онунчюряйиня галмамышыг ей, амма адамлыьа ня дейирсян...Эяряк дцзцнц дейим, эюйдя аллащ вар, дейян дцздемир. Пул она дцнян эялиб.

—Аз, айлыьы демирям ей... Гапаз пулуну...—Мян дя ону дейирям да... Пул эежя биздя галыб,

дцнян зянбилнян юзцм эюндярмишям. — Булку бирдян

103102

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 53: Fi.Qoca 2009 Layout 1

кяндин бир дярдини данышажаг. Камал ахырда безибсющбятя гарышмалы олажаг. Она эюря дя фикирляшди ки,гой еля бу башдан сюзцмц дейим. Гызына да бязи сюз -ляри ешитдирмяйин вахтыдыр. Арвад да гой бирдяфялик юздярсини алсын.

—Бикя, мяни щювсялядян чыхартма. Билирсян ки, мянжинайят ахтарышында ишляйирям. Щарам тикя евимя эял -мяйиб. О бири дя рцшвятхорду, оьруду, йедийи чюряк дящарамды, ичдийи су да. Биз няйин достуйуг, гоншу -суйуг? Мян онун гапысына эетмирямся, аллащына шцкцрелясин.

Бикя тялям-тялясик ялини юз аьзына вурду:—Я, йахшы, йахшы, ешидялляр. Эежя сяс узаьа эедир.

Сян аллащ, йахшы, биабыр олдуг.—Оннан алыш-веришим олуб? Йохса, йанында эюзц

кюлэялийям? Йыьышдырын бу сюз-сющбяти! Индийятянтямизлийимиз, щалаллыьымыз олуб. Мян юлцнжя дя еляолажаг. Ондан сонра юзцн дялляклик елийярсян.

—Бой, аллащ елямясин! Сянсиз бир эцнцмцз олмасын!Сюзцня бах ей, дядя, эюрцрсян буну. Пешмансан биркялмя сюз дейясян, щеч ня... Йедийин, ичдийин бур нун -дан тюкцляр.

—Кяряк, а бала, мян бу эцн гайыдайдым. Гары индитякжя биртящяр олду. Онун да ахыр вахтлар, ахшамлар биразары ямяля эялиб.

Бикя дя, Камал да эюзлярини кишийя дикдиляр. Икиси дябилирди ки, Талыб киши сющбяти дяйишмяк цчцн дейир.Икисиня дя сусмаг сярф еляйирди.

Ханым ахшам Щямидя чай-чюряк веряндян сонравурнухмаьа башлады. Бу эцн ня саьдакы гоншуйакечмишди, ня солдакы гоншуйа. «Дунйа хябярляри»ндян

она бахды. — Сцбут елямяк олмаз?—Хейр, сцбуту мцмкцн дейил. Мяним билдийим сюзц

ишя тикмяк олмаз.—Мцмкцн дейил? — Тяслим олмуш адам кими

соруш ду.—Бяли!—Йахшы, саь олун. Эедин!Ахшам йемяйиндян сонра Бикя юз-юзцня уму-кцсц

еляйян адам кими эилейлянмяйя башлады:Бу да гоншулуг дейцл, биз еляйирик. Ханым о эцн

дейирди ки, еля бил юйляриндя йас дцшцб. Камал да бур -да олмады ки, бир олара дяйяйдик. Мян дя онсузэетмядим.

Бикя сюзцня кюмяк цчцн Талыб кишинин цзцня бахды.Цмид еляйирди ки, Талыб киши онун тяряфини тутар, икиликдяКамалы Щясянаьаэиля эюндярярляр.

Талыб киши эюзцнц эизлямяйя чалышды. Айнура бахды:—Жейранды ей, жейран баласыды. Гыз дейил ща, гызылды.

Дярслярини щазырламысан, аьрын алым?Айнур бабасынын тярифиндян шеллянди, назланды:—Биржяжийи галыб, ону да щазырлайажам. — Дуруб

эетди.Бикя сющбяти йеня юз мятлябинин цстцня эятирмяйя

башлады:—Дцздц ей, олар да билир ки, Камал бурда йохду.

Адамды да... ума биляр. Дейяр йох иди, инди ки, эялиб.Щеля дюйцл, дядя?

Талыб киши йеня жаваб вермяди.Камал йахшы билирди ки, Бикя бир шейи башладыса, ахыры -

на чатмамыш ял чякян дейил. Дядяси дя Бикянин щярйени мцражиятиня ня щя дейяжяк, ня дя йох. Щяр дяфя

105104

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 54: Fi.Qoca 2009 Layout 1

эедя бармагларынын ужуну дили иля исладыб алнына тюкцл -мцш сачларынын айрыжыны сыьаллады.

Ханым Щясянаьаэилин гапысынын аьзында бир ан айагсахлады, эюрсцн ичяридян сяс эялирми. Ханым билирди ки,онларын евиндян сяс эялирся, демяли, евдя гонаг вар.Сяс йохдуса, Щясянаьа гонаг отаьында отуруб щагг-щесабыны еляйир. Гапыны таггылдатды, еля щямин анда даачды. Айаьа галхмаг истяйян Суьра, ону эюрцбйенидян йериня чюкдц.

—Сянсян? Эял, эял бура. — Йанында йер эюстярди.О бири отагдан Щясянаьанын сяси ешидилди:

—Кимди о?—Ханымды. — Ханымын отурмаьыны эюзляди. — Эю -

рцн мцрсян, ааз?.. Тязя ня вар?—Щеч ня... Индижя о тяряфя кечирдим. Чохданды ора

да дяймямишям. Камал гардашын ажыглы сясини ешидибдайандым. Эюрдцм, яр-арвад дидиширляр. Камал дейир ки,мян щюкумят кешийиндя дуран адамам, онлар дащюкумятдян оьурлайан. Мяним оларнан ня алыш-веришимола биляр. Эюрдцм Бикя дя дейир ки, гоншулугда айыбды.

—Бизя оьру дейир, щелями?—Валлащ, ня билим, бялкя сизи демирмиш.—Бизи демяйиб кими дейир ки? Щясянаьанын нярилтиси

ешидилди:—Юлцр пахыллыьындан. Мян нейляйим ки, о лцт оьлу

лцтдц.Суьра ишаря иля Ханыма баша салды ки, нийя бяркдян

дедин, евимиз йыхылды. Ханым да юз башына гапаз вурду.Щясянаьа гапыда дайанды.

—Чаьыр эюрцм, о эядяни!Суьра Талейин отаьына эедиб, аз сонра бярабяр

мящрум олмушду. Ахырда юзцнц янжирин дибиня, ораданда Бикяэилин щяйятиня верди. Юзцнц Бикянин йанынатохуйурду ки, Камалын сюзлярини ешитди. Йериндяжямыхланыб галды. Бармаьынын ужунда эери чякилди, байырагысылды. Щяр сюз айдын ешидилирди. Фикирляшди ки, бу евляриндашы сяси беля чякир ей... Ахырда юзляринин тярифляндийиниешидяндя эцлцмсцндц. Архайынлашыб юз щяйятляринякечди, эцля-эцля Щямидин йанына эялди:

—Ня тез олду, арвад?—Яши, яр-арвад дидиширляр. Щи, щи, щи... Арада бизи

тярифлядиляр.Ханым хябярчи дейилди, хябярчилярдян дя хошу эял -

мяз ди. Хасиййяти беля иди ки, бир сюз ешится, ону эярякданышайды. Сюз сахлайа билмирди. Цряйи дешилирди, галырдычапалайа-чапалайа. Инди дя бу ешитдиклярини бир арвадхейлаьына данышмаса, сящяря кими эюзцнц йума бил -мяз ди. Щямид дя билирди ки, Ханым инди юзцнц Суьрайачатдырмаса олмаз. Инди ижазя алынжа, о гядяр артыг сяф -сяфя данышажаг ки, эял эюрясян. Бу эцн жцмя ахшамыиди. Щямид Ясядулланын йас йериндян эялмишди. Индимолланын дедиклярини бир дя хатырлады. Щямишя ешитдийибу ади сюзляр бу эцн бурада йейиб дойандан,цстцндян бир стякан яла чай ичяндян сонра, ейвандаузаныб эюйдя улдузлара баханда тамам башга жцрона тясир еляди. Молла демишди ки, инсанын ясл еви одцнйадады, бу дцнйа инсана мцвяггяти верилиб. Будцнйадакы ямялляриня эюря инсанлар о дцнйада йажяннятя, йа да жящяннямя эедяжяк... Щямид деди:

—Арвад, билирям, дянлийин дешилир, вер юзцнц Суь ра -нын йанына...

Ханым еля бил гяфясдян чыхды. Баьын айаьында эедя-

107106

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 55: Fi.Qoca 2009 Layout 1

дями чатмады. Чюлц эюрмяк цчцн пянжярянин габа -ьында отурду. Щяким бу районда аьсаггал сайылырды.Илк йерли щяким иди. Жамаат дейирди ки, онун яли йцн -эцл дц, айаьы сайалыды. Институту мцщарибядян яввял битир -мишди. Онун дилиндян индийя кими «бу мяним хястямдейил» сюзцнц ешидян олмамышды.

Щяйятдя гаралты эюрцндц. Щясянаьа жялд ейваначыхды. Орта бойлу, кюк адам юз бядян гурулушунауйьун олмайан бир жялдликля эялирди. Щясянаьа дцшцбпиллякянлярин габаьында ону гаршылады:

—Дохтур, хош кялмисян! Баьышла, язиййят вердим.—Ня олуб ушаьа?—Бирдян-биря цряйи гысылды. Рянэи-рущу галмайыб, щу -

шуну итирди. — Отаьа кечдиляр. Щяким Талейя баха-баха сумкасындан дямир ийня габы чыхартды. Суьрайаузатды:

—Бажы, буна су тюк, гой газын цстцня, ийнягайнасын. Эяряк ийня вураг. Чохдан беляди?

—Йох, еля сизя зянэ еляйяндян.—Ушаг вахты йыхылмайыб ки?—Йох. Гапынын аьзындан Суьранын сяси эялди: —Нийя, алча аьажындан йыхылмышды, юзц дя беля

олмушду.—Йох, щеч олмайыб.—Инди тез-тез беля олур?Аз сонра гонаг отаьында отурмушдулар. Ханым чай

эятирди. Суьра щяйяжанла щякимин гярарыны эюзляйирди.Щяким хястяликдян щеч ня демирди. Суьра мяжбуролуб отагдан чыхды. Щясянаьа дуруб гапыны юртдц,эялиб щякимин йанында отурду.

чыхды. Талейи дейясян йухудан ойатмышды. Архасы ишыьадайандыьындан атасынын цзц эюрцнмцрдц. Атасы гонаготаьынын гапысында дайанмышды. Юз бойундан хейли ужаэюрцнцрдц. Она эюря сяс дя ващимяли чыхды.

—Бура бах, кцчцк! Бир дя о гызын адыны чяксян, сянадда мяним оьлум йохду. Мян онлара бир даь чякимки... Мян бяйнян плов йемирям ки, быьым йаьа батар,лцт ушаьынын аьзына сюз олмушам. Мян еля адамынгызыны сяня, алажаьам ки... Сян киши оьлусанса, эярякэюзцйцн ужуйнан да о тяряфя бахмайасан! Киши оьлудюйцлсянся, мяним гапымда ишин йохду, — деди.Дюнцб отаьа эиряндя эуппулту ешитди. Суьранын боьугсяси эялди:

—Юйцн даьылсын, юйцмц даьыдан. Ушаг юлдц!Щясянаьайа еля эялди ки, ушаг йаландан еляйир,

евдякиляри горхутмаг цчцн.—Бир оьул ки, гыздан ютяри юляжяк, еля онун бу

башдан юлмяйи йахшыды.— Я, ушаьын няфяси кясилир е...Щясянаьа Талейя йахынлашды. Онун эюзляринин гарасы

итмишди. Аьзындан кюпцк эялирди. Щясянаьа щисс елядики, бу жидди мясяляди. Талейи гужаьына алыб отаьа апар -ды. Ону чарпайысына узандырды. Талейин отаьы ишыглы иди,инди эюрдц ки, онун рянэи аьаппагдыр, додаьында гангалмайыб. Щясянаьа жялд гонаг отаьына гайытды, зянэеляйиб щяким чаьырды.

—Аа, еви сялигяйя салын, щяким эяляжяк.—Щансы щяким?—Бу районун бир щякими вар да... билмирсян...Суьра отаьа кечди. Ейванын да, эиряжяк отаьын да

ишыьы зяиф иди. Щясянаьа истяди лампалары дяйишсин, яр -

109108

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 56: Fi.Qoca 2009 Layout 1

—Мями юзц билди?—Йох, демядим.—Буну мян она дейярям. Сонра дейяжяйям ки,

йайырам жамаата, йа да сюзц сатын ал. Дохтур, нягуллуьун олса, сянин йолунда щазырам.

—Щя, Исэяндяр Зцлгяриня бир юлкяни алмышды. Дедилярбурда дярин бир алим вар, Яфлатун адында. Юйрянди ки,сащилдя гумда узаныб Яфлатун, юзц эетди айаьынаалимин, деди:

—Ей алим, мян шащлар шащы Искяндярям. Ня едимсянин цчцн?

Алим щеч онун цзцня дя бахмайыб деди:—Цстцмя кюлэя салма, эцнцн габаьындан чякил!

Исэяндяр еля билди ки, алим ону баша дцшмяди, деди:—Пул мяндя, даш-гаш мяндя, йерин, эюйцн щюкмц

мяндя, ня истяйирсян де, ямр еляйим бир анда йериняйетирсинляр.

Бу йердя алим эюзлярини ачыб Искяндяря бахды, деди:—Бу йахшы олду, щюкмцдар, ямр еля бу милчякляр

мяндян ял чяксинляр. —Кялляйя бах ей... Валлащ, дохтур, эежя-эцндцз сизя

гулаг ассам, доймарам.Щяким худащафизляшиб гапыдан чыхды, йеня дюнцб

Щясянаьайа бахды:—Сян ушаьы апар Бакыйа...Щясянаьа эцлцмсцнцб башыны тярпятди. Щякимин

далынжа баха-баха фикирляшди: «Бизим кимилярин булара ишидцшян кими чобаны гара йара еляйирляр, пулун дярдин -дян. Йахшы дейибляр, щякимля гяссабын фярги ондадыр ки,гяссаб юлдцрцб сойур, щяким сойур-сойур, ахырдаюлдцрцр». Евя гайытды. Бирдян столун цстцндя яллиликляри

—Мясяля жиддиди, — деди щяким. — Ола биляр йазэялир, онданды. Щяр щалда нядирся, ону йериндян ойна -дан бир шей олуб. Ушаьын хястяди. Чохдан хястяди. Оиндийя кими кяндир цстя йерийян адам кими щимя бяндиди ки, йа саьа, йа сола йыхылсын. Инди ийня вурмушам,йатыб. Айылыб билмирям тязядян кяндирин цстцня чыхажаг,йохса йыхылдыьы йердя галыб, тез-тез беля олажаг, дейябилмярям. Бакыйа апар.

—Ахы, ай дохтур, ня олуб она, саппасаь ушагды.—Тяки саь олсун, амма ушаьы апар. — Щяким

сясини бир аз да алчалтды. — Ираг олсун, ушаг дяли олабиляр. Мяндян демякди.

—Бясди, ай дохтур, гой эюряк! — Щясянаьа айаьагалхыб буфетин йанына эетди. Зянбилдян ики яллиликэютцрцб щякимин габаьына гойду. — Гой эюряк, бизидяли елямя.

—Мяндян демякди.—Буну эютцр дохтор. — Яллиликляря ишаря еляди.—Мяним беш манатлыг кюмяйим дяймиш олсайды,

сяндян он манат эютцрярдим. Чайымы ичим, эедяжям.Гой сяня бир-ики эцлмяли шей данышым, фикрин даьылсын —Чайдан бир гуртум ичди.

—Гоншу кяндин сядрини таныйырсан да, пуллу Мями.—Щя.—Бакыйа эедирям, бу да пойузда раст эялди. Жызз

еляйиб йапышды ки, Бакыны танымырам, мян дя сяннянэязяжям. Дцшян кими эетдик гызымэиля. Бу еля евя эирянкими эедиб узанасан граватын цстцня. Мятбяхдя гызымдеди ки, папа, кишидян гойун ийи эялир, чобанды? Дедим,йох а гызым, гойун ийи дейил, ганажаьынын ийиди еля.

Щясянаьа эцлдц:

111110

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 57: Fi.Qoca 2009 Layout 1

Ханымын о дцнйада иши нежя олажаг. Бу, щялли чох чятинбир суал иди. Щямид кишинин йеня иши дцшдц дцйцня.«Кюпяк гызыны басажаглар жящяннямя, ону орда тякжягойан дейилям ки: эяряк мян дя эедям оннан. Щечня, эеня бу яжлафларнан бир йеря дцшмяли олажаьыг».

—Эюр щарда юлдц ааз о?—Суьра халаэилдяди. Бу саат чаьырым! — Гыза бу

эирявя эюйдян дцшдц. Бир анын ичиндя гаранлыгда йохолду.

Сящяр района хябяр йайылды ки, прокурорун аилясиэежя икян йыьышыб кючцб. Юзц эялмямиш гардашы эялибеви йыьышдырыб эедиб. Милис ряиси дя, Тюря Щяшим дяорада имиш. Тюря дейирмиш ки, эуйа машына отурандаарвад эюзцнцн йашыны силирмиш. Бу хябяри ешидяндяЩясянаьанын чийниндян еля бил даь эютцрцлдц. Талейинвязиййяти йахшылашмаса да бу хябярдян сонра Щясян -аьа дяриндян няфяс алды. Еля бил дцнйайа инди эялмишди.Суьра она йанашды, йавашжадан пычылдады:

—Мян билян, бу ушаьынкы щякимлик дейил, буна жин -дар лазымды. — Суьранын яслиндя бяркдян данышмаьащейи чатмырды. Сящяря кими йатмамышды. Синясиндяцряйи учум-учум учунурду.

— Жиндары щардан алым? — Щясянаьа хейли эцмращдиллянди.

Онун беля эцмращлыьы Суьраны даща да ясяби ляш дир -ди. Юмрцндя биринжи дяфя иди ки, сярт, гязябли бир бахышлаЩясянаьанын дцз эюзляринин ичиня бахды. Бу бахышларалтында Щясянаьа юзцнц наращат щисс еляди. Истядигапыдан чыхсын, еля бил о бахышлар ону архадан тутубсахлады, эери дюндц:

—Эяня еля шейляри Булку йахшы биляр. Эюндяррям,

эюрцб мяяттял галды. Юз-юзцня эцлдц «Йадындан чыхыбей, щалал мал беля шейди ей...» Пуллары эютцрцб йеринягойду.

...Нярэиз айылды, эюрдц гаранлыгды. Пянжярядян бахды.Янжирин дибиндя щеч кяс эюзцня дяймяди. Эярняшибейвана чыхды. Йухары ейванын ишыьыны йандырды. Ашаьыенди. Ашаьы ейванда Щямид киши йастыьа дирсякляниб,эюзлярини эюйя дикиб дярин фикря эетмишди. Орада, улдуз -ларын йанында Щямид киши жяннятин гапысында дайан -мыш ды. Адамлары «сортлашдырырды». Бу кичик район дакыадамлар щамысы эюзцнцн габаьындан кечирди. Киминиичяри бурахырды, кимини жящяннямя эюндярирди, жящян -нямин гапысына да тапшырырды ки, бу надцрцстя мянбялядям, эюз-гулагда ол, орадан чыхажаг. Еля атойнат мыш, вязифяли адамларын гулаьындан тутуб ютцрцрдцжящян ням тяряфя ки, юзцня дя ляззят еляйирди. Ишин буляззятли йериндя гапыда эялиб дайанырды Щясянаьа.Щямидин кефи лап позулурду. Галырды одла су арасында.Гоншуду, цзцндян кечя билмирди, ичяри дя бураха бил -мирди. Ахырда безиб цзцнц йухары тутду: «Яши, сянядедим ки, мяндян гапычы чыхмаз да... Гапычы гойКамалы, дядясини дя сорьу-суала тутуб бурахсын. Мянэетдим, юзцня адам тап». Еля бу анда Нярэизин сясиниешитди:

—Дядя, ай дядя. Дядя, ай дядя!—Ня дейирсян, а кцчцк, бу гылыьымын дар вахтында?—Жиъим щаны?—Гоншуйа хябяр апарыб. Инди бир гужаг кцйнян

эяляжяк.—Чай ичирсян?—Эятир! — Щямидин бирдян аьлына эялди ки, бяс

113112

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 58: Fi.Qoca 2009 Layout 1

яйилиб она бахан Булкуйа дюндярди. Булку севинди;—Аьрыны алар халан! Таныдын? Эцлян додагларына

мян гурбан!Щяля щеч Булкунун цзцнц айдын эюрмямишди, сяс,

даш кими аьыр, сойуг сяс Айнурун зяриф няфясини вурубсындырды. Айнурун хяйалы, няфяси шцшя кими сыныбжинэилтийля йеря тюкцлдц. Тале, эюзляриня гыьылжым кимисанжылан гызыл дишляри эюрдц. Сонра унлу Булкайа охша -йан Гямярин йанагларына бахды. Ондан гярибя бир ийэялирди. Жялд цзцнц йана чевириб йорьаны башына чякди.

Гара Мямишин эятирдийи «фалчы» мюжцзя эюстярирди.Ушаьын бир олдуьуну демишди. Демишди ки, бурадамящяббят ящвалаты да вар. Ону да демишди ки, жадуеляйибляр. Бяднязяря эялмисиниз. Жадуну гоншу еляйиб!Бязи шейляр едяжяк, дуа да йазажаг. Амма ушаьытезликля евляндирмяк лазымдыр. Эяряк бели йумшалсын,йохса бейниня вуруб лап хяряб еляйяр. Сонра щеч няиля кюмяк етмяк олмаз. Фалчы юз «мюжцзялярини» эюс -тя ряндя Гара Мямиши гонаг евиня ютцрмцшдцляр ки,арвадларын сющбятини ешитмясин. Мямиш бир аз отурубйорьунуну алмышды, бирдян эюзц буфетя саташды. Буфе -тин йанына бойланды, тцфянэи эюрдц. Тцфянэи эютцрцббахмаг цчцн отаьын кцнжцня эетди. Зянбил ордайды.«Гудурьанлыьа бах ей, о гядяр пулу туллайыблар евинкцнжцня». Пянжярядян бойланыб щяйятдя щеч кясинолмадыьыны йягин еляди. «Гудурьанлыьа бах ей... Бун -дан эютцрмяк щалалды да... Алын тяри тюкцб газанмайыбки?! Ня гядяр йол эетмишям бундан ютяри. Горха-гор -ха бир эежя евдя сахламышам, горха-горха бураэятирмишям. Ялимдя тутулса, ялвида, азадлыг, — дейиб,беш-алты ил йатажагдым. Мяня оннан щалалды!» — Пулдан

юзцнцз данышын. — Инди Щясянаьа юзц дя юз дахилисевинжиня эюря утанды: «Ушаьым бурда бу вязиййятдя,мян севинирям». Юзц дя щисс еляди ки, бу фикирляшдийинидя йаландан, юзцнц кядярли эюстярмяк цчцн дцшцндц.Амма йеня кядярляня билмяди. Цряйи чалыб ойнайырды.Тез гапыдан чыхмаьа чалышды. Бу эцн Щясянаьаидаряйя эедиб чатана кими хейли вахт кечди. Йол бойуона ялляр узанырды ялини сыхмаьа, кцчянин о цзцндянэюрцб йцйцрян ким, пянжярядян гышгырыб саламлашанким... Ялляри механики эюрцшцрдц, дили бу сюзляри тякрареляйирди: «Ня вар, ня йох, саь олун! Ня вар, ня йох!..»

...Гапынын ачылмаьы иля Булкунун сясинин еви дол -дурмаьы бир олду:

—Суьра, ушаьа нейлямисиз? Ня олуб, ааз она? Вал -лащ, билмирям бу Щясянаьанын пулларыны ким йейяжяк?Бир ушаьыныз вар, дцшмцсцнцз цстцня: «Оху, оху».Охуйанлар нейляйиб, ахы? Эуйа Щясянаьа лап гызылмедалнан охуйуб. Ушаьы охутмагдан цзмцсцз.

—Ня билим, ай Гямяр, ону билирям ки, евим йыхылыб.Ааз, ушаг юзц пис дейил ей, щямишяки зяиф ушагды да...Амма эюрцрям сюзцнцн яввяли иля ахыры дцз эялмир.Щяллям-гяллям вурур.

—Кишини эюндярмишям Сейидляр кяндиня. Дейирлярорда бир Залха вар. Беля бахыр, щяр шейи дейир... Ушагщаны? — Онлар Талейин отаьына кечдиляр. Тале архасыцстдя узаныб, яллярини башынын алтына гойуб, эюзляринигырпмадан тавана бахырды. Гулаьындакы эурултуларичиндя бирдян айаг сясляри ешитди. Тале лап йахындаАйнурун няфясини дуйду: «Щя, хястялянмишям дейя,эялмисян?» фикирляшди. «Йох, узцня бахмайажаьам, йантюкцл. Йох, бахырам, йахшы». Тале эцлцмсцнцб цзцнц

115114

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 59: Fi.Qoca 2009 Layout 1

лары хяйалындан кечирди, йадына салмаьа чалышды — киминонун оьлуна дцшян гызы вар. Билирди ки, бир чятин мясяляортайа чыхажаг. Ахы, ким гызыны али тящсил алмагданлянэидиб яря веряр? Эяряк еля йахын адам ола ки,Щясянаьанын цзцндян кечмяйя. Ахы, ушаьын да сянятийохдур. «Щеч олмаса, института гийаби гоймуш олсай -дым, дилим узун оларды. Инандырарам ки, гызы да сонрагийаби гойарам института. Бир дя инанмырам ки, сюзцмцеля асанлыгла йеря салан адам тапыла. Юзц дя инди, бупракрор щагг-щесабындан сонра. Йахшы дейиб ляр, йанлышда бир нахышды. Бурада мяни аллащ юзц чыхартды тялядян».Ону фикирдян Суьранын сяси айырды:

—Дейирям, бялкя ушаьы бир йахын адама гошасан,апара Москвайа-зада, бир ай эяздиря, щавасыны дяйишя.Бу гызын да сювдасы башындан чыха, бир аз сойуйар да...

—Ня дейим, беля чох гудурдуруг ей. Ушаг гялятелийяр, бюйцйцн бир сюзцнц ики елямяз. Щамысы сянинэцнащынды. Сянин тярбийянди да... Инди эяряк назы иляойнайаг.

—Яши, инди нейляйяк, эюрмцрсян зяиф ушагды? Эюн -дяр бир тяряфя эетсин. Онсуз да ялачыдыр. Эялиб имта щан -лары веряжяк.

—Мяним эюзцмя имтащан-зад эюрцнмцр ей... Мянйолда эедяндя дайаныб эендян бахасан, жамаатмян нян эюрцшмяйя нювбяйя дайаныр. Айыбды да,мяним кими бир кишинин оьлу беля язвай бир шей олсун.

— Ястяьфцруллащ, ай жаным-эюзцм, бу ушаг хястядией...

—Онда Бакыдан да бир профессор чаьырым, эялсинбахсын.

—Чаьыр да... Бяс щяким ня деди? Щеч демядин ахы.

ики пачка эютцрцб голтуг жибиня гойду. Сонра отагданчыхды. Чыхыб ейванда отурду. Пиллякянин йанындан айа -ьыны саллады: «Амма аз эютцрдцм, дярйадан дамжыэютцрмяк кими шейди. Лянят сяня, шейтан! Ажэюз олма,Мямиш, ажэюз олма. Щеч эяряк буну да эютцр мя йяй -дим. Йох, буну йахшы елядим. Лап яла елядим. Бир тикячюряк дя тяклиф елямяди, ажэюз оьлу ажэюз. Адамабеля елийярляр, бах!»

Щясянаьа фалчынын «ушаьы юйляндирин» сюзцндян икияллийапышды. Хяйалында юзцня лайиг аиля ахтарды, гощумолмаьа. Евиня лайиг эялин ахтарды. Галды ки, жадуйа,бяднязяря, икиси дя, яр-арвад бир гоншуну фикирляширдиляр.Икиси дя гярара алмышды ки, Бикянин ишиди... Щяр икисицряйиндя гоншудан нежя интигам алажаьыны фикирляширди:

—Ня вахт ушаг дирчяляр? — деди Щясянаьа.—Ня билим, бир дуаны суда йахаламалыйам, суйуну

чайа гатыб ичиртмялийям. Бирини дя йастыьына тикмялийям.— Деди щяля евдядя бязи шейляр елийяжяк.

—Эяряк фикирляшяк ки, кимин гапысына эедяк. Эярякйахшы юлчяк-бичяк.

Суьра фикирли-фикирли чийинлярини чякди:—Валлащ, бир йана баханда, арвад дцз дейир. Аьыла-

батан сюздц. Бир йандан да щяля ушагды, ещ... Бирохуйайды, институт битиряйди.

Щясянаьа цзцнц туршалтды:—Яши, охумаг-зад щамысы газанмагдан ютяри дю -

йцл? Нечя ушаьымыз вар ахы. Юзцня дя бясди, ушаьынада. Евляндиряк, гийаби охударыг. Адыны да бир йеряйаздырарам ишляйяр.

Суьра жаваб вермяди. Щясянаьа щисс еляди ки, арва -дын фикри юзцндя дейил. О да динмяди. Адлы-санлы адам -

117116

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 60: Fi.Qoca 2009 Layout 1

дяйиширди, мин ойундан чыхырды, олмурду ки, олмурду.Так-так, так-так айагларынын сяси эялирди. Тярс кими осаат да цряйиндя бир-ики, бир-ики дейирди. Йахшы ки, буанжаг сящяр тездян ишя эедяндя олурду. Камал узаг -дан милисионер Мустафаны эюрдц. Мустафа бирбашаКамалын цстцня гачды:

—Йолдаш капитан, ряис сизи эюзляйир кабинетиндя.—Йахшы, — деди Камал аддымларыны йейинлятди. Дящ -

лиз дя адамлар дайанмышдылар. Камал онлара ящямиййятвермяйиб бирбаша ряисин гапысыны ачды:

—Олар, йолдаш Оружов?Щя... эял, эял ичяри. Отур.Камал кечиб яйляшди, тез дя цряйиндя фикирляшди ки,

яэяр пул ящвалатыдырса, эяряк Булкуну яля вермяйям.Онда ня эцнащ вар? Эцнащы олса да, она сюз верми -шям, мяня инаныб. Инамы итирдинся, эяряк бу районданчыхасан.

Ряис охудуьу каьызы сийирмясиня гойду, эцлцм сц -нцб Камала бахды:

—Щя нежясян?—Саь олун, ряис, йахшыйам.—Доланышыьын нежяди?—Лап йахшы!—Катиб бярк ясябиляшмишди ки, эюзцнцзцн габаьында

пул йыьырлар, сиз онлары йахалайа билмирсиниз.—Катиб бизим иши йахшы билмир ахы, йолдаш ряис.—Сян дцз дейирсян. Амма о да щаглыды, йахшы

ишлямирик. Истясяк тутардыг, даща доьрусу, сян тутардын...—Габагжадан билсяйдим, тапшырыг алмыш олсайдым...—Буна ня тапшырыг. Бир шей ки, жинайятди, эяряк

йахалайасан. Йериндяжя йахалайасан.

—Щеч ня. Дейир, Бакыйа хястяханайа апар.—Апар да. Щяким биликли адамдыр, дейир, апар...

Щясянаьа щирслянди. Сясини алчалдыб юз ичиндя гышгырды:— Ай рящмятлийин гызы, беля дейир ки, дялиханайа апар

ей... Баша дцшдцн? Мян юлмцшям бяйям, мянимоьлум дялиханада олсун!

Щяр икиси сусду. Икиси дя цряйиндя бу сюзцн дцзчыхажаьындан горхурду. Бу барядя мцбащися елямяйядя горхурдулар. Нящайят, Суьра диллянди:

—Онда, чаьыр! Чаьыр, Бакыдан профессор эятиздир,эюряк башымыза щаранын дашыны тюкцрцк. — Онунсюзлярини щычгырыьы кясди.

***Айнур щямишяки йердя бир дягигя айаьыны сахлады.

Дярс чантасыны йеря гойуб юнлцйцнц дцзялтди. Архаданкиминся гача-гача эялдийини ешитди. Нярэиз иди. Нярэизщямишя дярся кежикярди, амма бу эцн гясдян тезчыхмышды ки, Айнура чатсын. Дцнян ахшам юз эюрдцк -лярини, анасындан ешитдиклярини она данышсын. Эялиб чатанкими:

—Эедяк, — деди, — эялмяйяжяк!—Нийя, нядян билдин?—Узун ишди. Эедяк. Ахшам мян дя эетмишдим

онлара...Аз сонра щямин йолла Камал эедирди. О да тиня

чатанда узун иллярин вярдиши цзцндян дюнцб Щясян аьа -эилин гапысына тяряф бахды. Йолда сакитлик иди. Арадагача-гача эедян дярся эежикмиш ушаглар эюрцнцрдц.Сящяр щямишя бу вахты Камалы ясябиляшдирян юзайагларынын сяси иди: таггылтысы юз бейниня дцшцрдц.Юзцнц сырада йерийян ясэяр кими щисс едирди. Йеришини

119118

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 61: Fi.Qoca 2009 Layout 1

—Тябрик еляйирям!Камал сюз тапмадыьындан, йохса долухсун дуьун -

дан иди, жаваб веря билмяди. Башыны тярпятмяклятяшяккцрцнц билдирди.

—Мян билирям, Камал, вязиййятин чох да йахшы дейил.Бир гызын Бакыда охуйур, бири дя бу йахында эедяжяк.Юзц дя билирям ки, мяважибиндян башга гяпийя дя ялвурмазсан. Билирям, ажындан юлярсян юзцнц сатмазсан.Бязи кишиляр дя рцшвят аланда вязиййятини дцзялтмякцчцн алыр. Яслиндя юзцнц сатыр. Намусуну, бцтювлцйцнцсатыр. Сонра милйон да верся, бцтювлцйцнц гайтарабилмяйяжяк. Кишинин еляси пис олур, ейбяжяр эюрцнцр.Милисионер Мустафаны чаьырмышдым ки, данлайым. Базар -да щяр алверчидян бир манат ала-ала эязир. Дцнян биримяня деди ки, ики манат вердим, бирини гайтарды. Деди,бири мяня щалалды, ики манат чох олар. Чаьырдым, щечня демядим. Ора айрысыны тяйин еляйяжям, ики-цч манаталажаг. Билирям, Камал, сянин цчцн чятинди, амманейляйим, мяважиби мян тяйин елямирям. Щейф ки, мянтяйин елямирям. Эяряк мяважиби базара бахыб кясяляр.

Камал даща отура билмяди. Еля йцнэцлляшмишди,галхыб бир баша сямайа учмаг, мавиликлярдя цзмякистяйирди. Айаьа галхды:

—Яла доланырыг, вижданым щаггы, яла доланырыг. Йол -даш Оружов! Няйя эцжцмцз чатыр ону алыб эейирик,няйимиз вар, йейирик. Чох-чох саь олун! — Дейиб севин -жяк отагдан чыхды. Щямин анда щеч Камалын юзц дядейя билмязди ки, бу эетмякля щарада дайанажаг.

Оружов да эюзлярини Камалын далынжа юртцлян гапыйадикмишди, эцлцмсцнцрдц. Гялбиндян гярибя бир фикиркечди: «Йахшы, сянин вижданын вар, вижданына анд

Камал истяди динмяйиб мцгяссир кими суссун:«Бюйцк дц, данламаг онун вязифясиня дахилди, эяряксюз эцляшдирмяйясян». Йеня юзцнц сахлайа билмяди:

—Йолдаш Оружов, ютян дяфя тутмушдум, районамцхбирляр эяляндя щяр тижарят точкасындан ялли-ялли йыь -ды лар. Тутдум ялляриндя, дедиляр, испалком тапшырыб,мцхбирляри йола салмаг цчцндцр. Зянэ елядим испал -кома, деди: «Ишин олмасын, Щясянаьайа мян тапшыр мы -шам, мцхбирляри лайигли йола салын». Даща ня дейяйдим,биз дя испалкомун бир шюбясийик.

—Мяня нийя демядин?Истяди десин ки, эуйа хябяриниз йох иди, башыны гал -

дырыб, дцз Оружовун мави, айдын эюзляриня бахды. Оэюзлярдяки айдынлыгдан, сакитликдян еля бил юз щяйасыз -лы ьына эюря утанды. Башыны ашаьы дикди:

—Йахшы, йахшы. Гярибя оьлансан, щялбят ки, мян дябилирдим. Сяндян чыхмайан иш, ону цзцмя демядин.«Билирдим» — дейиб кюксцнц ютцрдц. — Ону да юйрян -дим ки, о пуллардан мцхбирлярин щярясиня ялли манатвермишдиляр. Йахшы оьлансан, бир; нюгсанын вар ки,щювсялян йохду. Милис ишчисиндя щювсяля биринжи шяртди.Чаьырмышдым ки, сяни тябрик еляйим.

— Няйя эюря?—Гойурсан ки, дейим? Гоч кими дюйцшцрсян.

Камал эцлцб башыны ашаьы дикди. Бу дяфя утандыьынданйанаглары гызарды.

—Сяня нювбяти майор рцтбяси верилиб.Камала еля эялди ки, ряиси бу сюзляри чох ужадан

деди. Тез гапы тяряфя бахды, сонра дюнцб ряися бахды.Камалын цзцндя нежя севинж вардыса, ряис эцлмякдянюзцнц зорла сахлады.

121120

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 62: Fi.Qoca 2009 Layout 1

йазмысан. Бажын сяня гурбан, аьлама! Аьлыны башынайыь! Эялиб эюряжяксян, эюряжяксян бурда ня алямди.Сян дцнйада ня эюрмцсян ки? Эюзцнц ачыб онуэюрмцсян, еля билирсян дцнйанын ахырыды. Сяня ня олуб,ай парчасы кими гызсан. Бурада оьланлар вар ки, Талеонларын ялиня су тюкмяйя дя йарамаз. Мяктубун буйери Айнурун бярк хятриня дяймишди. Кюврялиб даща дачох аьламышды. Амма бажысына йазмады ки, хятринядяйиб. Айнур ешитмишди, Талейя гыз ахтарырлар, евлян дир -мяк цчцн. Юзц дя мяяттял галды ки, бу хябяр она пистясир елямяди. Биржя ону деди ки, тяки саьалсын, ня олар.Ханым да, Нярэиз дя, Бикя дя Айнурун бу жавабынамяяттял галмышдылар.

Щясянаьа биляндя ки, ялаж хястяханайа галыб, Суь -райа деди:

—Арвад, сян дейян йахшыды... Эюндярим бир айРусийаны эяздирсинляр. Фикри даьылар. Бяс, о жиндарынелядикляри ня олду?

—Ня билим, еля бил бир аз кюмяк еляйиб. Яввяллярсяксяниб йухудан айылырды, инди анасы юлмцш динмир,данышмыр. Бир арада дейир ки, мяни чаьыран олмады?Дейирям йох. О саат цзцнц чевирир дивара.

—Йох, эюндяряк. Бу дялихана ады эяляндя юзцмщаваланырам. Мян ону апарым гойум дялиханайа,юзцм дя чыхым эялим? Эялим йатым бу ращат йорьан-дюшякдя, чай ичим, чюряк йейим. О да орда, дяли ха на -да. Йох, гой апарыб эяздирсинляр, лап ики ай, цч айэяздирсинляр, тяки ейни ачылсын.

Яслиндя Щясянаьа истяйирди Тале узагда олсун. Онуэюрмясин, архайынлашсын ки, саьалыр, бу дялихана сющбятидя гулаьына эялмясин. Ян горхдуьу шей о иди ки, онун

ичирсян. Бяс бу вижданы олмайанлар эюрясян няйя андичяжякляр».

***Районда ишлярин гызьын вахты иди. Йазын эюзял чаьы

олса да, ишлярин гызьын вахты олса да, эцнляр бир-бириняохшайырды. Эцняш зянэли саат кими, гызыл шяфягляринипянжярядян Айнурун цзцня салыб ону ойадырды. Айнурюзцня чай сцзцб ширин еляйир, бир-ики тикя чюряк йейибмяктябя гачырды. Мцтляг, щямишяки йердя айаг сахлайыр,йеня йолуна давам еляйирди. Партада да тяк отурурду.Бу кечян он беш-ийирми эцн Айнурун эюзцндя илядюнмцшдц. Ямялли-башлы сыныхмышды, рянэи солмушду.Анасы ону диля тутанда: — «Ай ана, имтащанлар йахын -лашыр, чалышырам. Йягин она эюря сыныхмышам» дейирди.Ня дярдим-сярим олажаг ки, няйин фикрини чякмялийям».

Бакыдан профессор да эялиб Талейя бахмышды. О дащякимин дедийини демишди. Демишди ки, Бакыйа апармаглазымдыр. Эяряк йатсын орада, мцалижя елясинляр. Эюн -дя риш дя йазыб гоймушду. Профессору йахшы йоласалмышдылар. О, бир мяктуб да йазыб гоймушду. Демиш -ди, «ушаьы апаранда хястяхананын баш щякиминя веряр -синиз. Мяним достумду, юзц хцсуси мяшьул олажаг».Мяктубун мязмунуну чох адам язбяр билирди. Нярэизмяктубун щарасында нюгтя, щарада верэцл гойул -дуьуну да билирди. Айнура демишди: «Йазыб ки, язизимТофиг, бу ,оьлан (хястяни дейирям.) дос ту мун оьлудур.Эюзцн цстцндя олсун. щюрмятля, сизин Гылынжханов».

Айнур бу сон щадисялярин щамысыны бажысына йаз -мышды. Аьлайа-аьлайа йазмышды. Мяктубун да мятнинийазмышды. Бажысындан жаваб да алмышды. Лаля йазырды ки,мяктубун цстцндя лякяляр варды, билирям аьлайа-аьлайа

123122

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 63: Fi.Qoca 2009 Layout 1

айылтсын дейя силкяляди. О, эюзлярини ачыб диггятляКамала бахды. Дейясян ону таныды, эцлцмсцндц.Цзцнц тцк басдыьына лап арыг эюрцнцрдц, эюзляричюкмцшдц. Юзцнц Камалын синясиня сыхды. Камал индищисс еляди ки, о ичмяйиб:

—Сяня ня олуб, а бала, Тале?—Камал дайы, мяни дюймя, — деди. — Нийя дюйц -

рям ахы? — Камал сюзцнцн эерисини дейя билмяди,кюврялди, боьазы тыханды. Няся даш кими бир шей Кама -лын щулгумуна пярчим олду. Отагда ишыг йанды. Бикяейвана чыхды, йахынлашыб Талейи эюрдц. Онун тцкбасмыш цзцнц, тор-торпаг ичиндя олан цст-башыны эюрцб,ня гядяр еляди, юзцнц сахлайа билмяди:

—Анан юлсцн, ай бала, бу ня эцн-эцзяранды? Нийядаьытмырсан, ай танры, даьыт да... Тюк башымыза!

Камал юзцнц яля алды. Бикяйя ажыгланды. Евя ишаряеляди:

—Зарыма! Эет Щямидэили чаьыр, апарсынлар бу бяд -бяхтин баласыны.

—Камал дайы, мяни дюймя! — Тале йухары бахды. Цчэцнлцк ай чыхмышды. Орайа ишаря еляди: — Инди Ай нурорадан эяляжяк. — Евдян боьуг щычгырыг ешидилди.щычгырты иля бярабяр еля бил ев дя силкялянирди. Камал бил -ди ки, Айнурду. Архасы евя дайанса да, Айнурун гаран -лыг отагда нежя дайаныб аьладыьыны эюрцрдц. Сяс эял ди.«Юзцнц йеря чырпды» — фикирляшди. Еля бу фикирдян дябоьазындакы даш йцмшалды. Цряйинин, боьазынын, эюз -ляринин эюйняйи ярийиб ахырды. Эюзляри йарыйумулу Тале елябил буну дуйду. Эюзлярини ачды. Камала диггятля бахды:

—Аьлайырсан, Камал дайы? Аьлама, эяляжяк!—Ким?

ялини щяр йердян цзярляр, дейярляр ки, бир чаря вар, о дадялиханададыр. Талейи апарыб дялиханайа вермяли олар.Йох! Йох! Йох!!!

Бир-бириня охшар йаз эцнляри иди. Щясянаьанын икижаван ишчиси мязуниййят эютцрцб Талейи эязмяйяапардылар. Эюздян кирпик чякя билян ушаглар иди. Дедилярниэаран галма, щяр шей яла олажаг. Еля щямин эцнщямин саатдан Щясянаьанын да, Суьранын да еля билцмиди артды, дярди бир аз йцнэцлляшди. Бир-бириня бянзярэцнляр кечирди. Суьрайла Щясянаьанын эюзляри йолда,гулаглары сясдя иди ки, телеграм эяляжяк. Телеграмдайазажаглар ки, щяр шей ялады. Тале саьалыб, лап йахшыды.О эцн гурбан кясяжякляр. Йедди гоншуйа пайла йа жаг -лар. Щяр ачылан сящяри Суьра о эцн кими гаршылайырды.Бцтцн эцнц ейванда отуруб эюзляйирди.

***Эежянин бир аляминдя Камал айылды, фикирляшди: «Мян

нийя айылдым?» Еля бу вахт ейванда таггылты эялди.Камал дик атылды. Сяссизжя палтарыны эейинди, пянжярядянбахды. Ейванда гаралты варды. Камал диггятля бахды,гаралты дикялиб ейванын кянарында отурду. Камал гапынысяссизжя ачды. Сивишиб чюля чыхды. Адам архасы евяотурмушду. Камал сон дяряжя ещтийатла она йанашды.Бирдян-биря онун ики голларындан йапышыб архайа бурду.Сярхош щеч мцгавимят эюстярмяди. Бядянини Камалынсинясиня сюйкяди, башы чийниня яйилди. Камал эюзляриняинана билмяди. Голлары бошалды, Бу Тале иди. Цст-башытоз-торпаг ичиндя иди. Камал жялд галхыб ейванын ишыьыныйандырды. О йана-бу йана бойланды ки, ону ким эятириб,щеч кяс йох иди. Тале ейванын сцтунуна сюйкяниботурмушду. Камал эялиб онун йанында отурду. Талейи

125124

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 64: Fi.Qoca 2009 Layout 1

Талейин салланыб йеллянян яллярини, айагларыны эюрдц.Щясянаьа ня гядяр чалышдыса иряли эетсин, айаглары сюзц -ня бахмады, дизляри бошалды, йеря чюкдц. СуьраЩясянаьанын чюкдцйцнц эюрцб:

—Ня олуб? Юйцмцз йыхылыбмы? — дейиб гышгырды. Камалын боьуг, юткям сяси ешидилди:—Горхмуйун, щеч ня йохду. Цряйи кечиб. Юзцнцзц

яля алын! — Щясянаьайа ачыгланды. — Айаьа галх!Щясянаьа юзцня эялди, айаьа галхды. Истяди юзц дя

кюмяк елясин, эюрдц тагяти йохду: «Йухары апарын»демяк истяди, сяси чыхмады.

Суьра бир нечя дяфя евля онларын арасында ора-бурайцйцрдц. Сонра бирдян-биря сапы гырылмыш тясбещ кимийеря даьылды. Ханымла Бикя Суьранын ял-айаьыны йыьышдыр -ды. Ханым гачыб су эятирди. Арада Бикя ял-айаьа дола -шан Нярэизи эирявяляйиб ишаря иля баша салды ки, эетсинАйнурун йанына. Талейи евляриня эятиряндя щяйятинортасында Бикя эюзцнцн алты иля дюнцб юз евляринябахмышды. Айнур байаг Талейин отурдуьу йердя отур -муш ду. Цзцнц сцтуна сюйкяйиб аьлайырды. Бикя юзцнцэюрмямязлийя вурмушду. Инди еля бил эюз цстцндядайанмышды, йары жаны Айнурун йанында галмышды.

Талейи юз чарпайысына узадан кими Камалла Бикягапыдан чыхды. Ара гапынын йанында Айнурла Нярэиз бир-бириня гысылыб тир-тир ясирдиляр. Нярэиз онлары эюрян кимиЩясянаьаэиля, анасынын йанына гачды. Бикя Айнуругужаглады:

—Цшцйцрсян, цшцйцрсян, а гызым, щя, цшцйцрсян?Горхма, балам! — Бикя сюз тапмадыьындан аьзынаэяляни дейирди...

Камал бирбаша юз отаьына кечди, чарпайыйа узанды.

—Бикя хала, одей, эялир.Камал ара гапыйа бахды. Доьрудан да габагда

Бикя, архасынжа Щямид, Ханым, Нярэиз эялирдиляр. Камалтялясик эюзлярини силди.

—Сяни ким эятирди, оьул?—Юзцм эялдим. Айнур чаьырды, мян дя уча-уча

эялдим.Щямидэил эялиб ейванын йанында дайандылар. Нярэиз

дейясян горхду. Бир нечя аддым эери чякилди. —Бу няди, я, беля? Щардан эялиб? Ким эятириб? —

Щя мид бу суаллары еля бил Талейи эюздян йох, рент эен -дян кечиря-кечиря дейирди. — Бу ня эюркямди, я? Юзцбир сюз демир?

—Йох, щеч ня демир. Мян дя таггылтыйа ойандым,чыхыб эюрцрям ейвандады.

—Бащ, атоннан, бу ня дейир, я? — Талейя йанашды,голундан тутду. — Эял оьул, эял эедяк...

Тале дартыныб Камала гысылды.—Камал дайы, гойма мяни апарсынлар.—Нийя? Тале, бала, анан йазыгды. — Камал Талейин

ба шыны сыьаллайыб ону йола эятирмяк истяди. — Сяниэюзляйир.

—Йох, йох! Олар мяни сатыблар. Бир сумка пуласатыблар. Юзцм эюрмцшям. Еля билдиляр билмяйяжям,сатыблар, сатыблар, сатыблар! — Тале юзцндян эетди.

Камалла Щямид кюмякляшиб ону апардылар. Нярэизонлардан габаьа гачыб Щясянаьаэили ойатды:

—Щясянаьа дайы, Талейи эятирирляр!Йухулу Щясянаьа щеч ня баша дцшмяйиб «щаны!

щаны?» — дейиб гышгырды. Сонра алт туман-кюйняйиндяайагйалын щяйятя гачды. Щямидля Камалын голлары цстя

127126

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 65: Fi.Qoca 2009 Layout 1

Щясянаьа «дялиханайа» хястяхана дейя билмирди, дяли -ха наны да щеч дилиня эятирмяк истямирди. Она эюрясюзцнцн эерисини демяди, бир ан сусду: — Щяр щалдащякимлярин йаны йахшыды, — деди.

—Ня дейирям, эедяк да... Ня йыр-йыьыш еляйим?—Ня билим, о гоншудакы чамаданлар... Ня билим

валлащ...—Галыб да, орда. Йеня орда галмаьы йахшыды.—Юйдц дя, ня билим, баьланасы йери баьла, эютцрцля -

сини эютцр. Орда буфетин бюйрцндя зянбилдя пул олма -лыды. Эютцр, орда лазым олар. Ня билим, бах да...

Щясянаьанын данышыьындан да, юзцндян дя Суьранынхошу эялмяди, она диггятля бахды. Еля бил нечя вахтдырЩясянаьаны эюрмямишди: эюзляриня инана билмяди, кишихейли гожалмышды. Тяяжжцбцнц эизлятмяйя чалышды, юзц -нц о йеря гоймады:

—Сян эетмирсян, бизнян?—Эедирям.—Евя гайытмайажагсан?—Гайыдажам.—Даща нийя баьлайырам? Сяня ня олуб?—Щеч ня.—Бу кимин гарьышыды, бизи беля тор-топ еляйиб. Бу ня

бялады, душмцшцк. Мян башыма щаранын кцлцнц тюкцм,ай аллащ! Ня олду бизя дурдуьумуз йердя?!

Щясянаьа Суьраны ешитмирди. Щясянаьа инди гайаларыичиня учулуб тюкцлмцш учурума бянзяйирди. Ня йцк -сяк лийи галмышды, ня дя дяринлийи. Щясянаьа хяйалындаушаьы хястяханайа гойуб гайытмышды. Евя эирмяйи,«гонаг отаьы» дедийи отаьа эириб нежя отуражаьыны,тякжя отуражаьыны фикирляширди. Талейин чарпайысы бош

Эюзцнцн габаьында Талейин цзц дайанмышды. Буэцнкцйох, балажа вахтынын... Камалын гужаьында отурмагданхошу эялирди. Амма пагонундан горхурду. Она еляэялирди ки, пагону варса, адамы дюйя биляр. Эялибгужаьында отуранда эцлцмсцнцб цзцня бахарды, елябайаг ейванда бахдыьы кими, башыны йелляйиб: «Дююмяща... дююмя мяни» — дейярди.

Щясянаьа щяля инди инанмышды ки, оьлу жидди хястя -дир. Еля инанан кими дя щяйатынын, юзяйинин ону мющ -кям сахлайан бир мянтиги варды, о гырылмышды. Йериши дя,эейими дя, гамяти дя шахдан дцшмцшдц. Нечя эцниди галмышды арада. Билмирди щарадан, нядян башласын.Ишя эедян кими дарыхыб евя гачырды, евя эялян кими исяйеня Талейи чарпайыда, Суьраны да чарпайынын башындадоланан эюрцб евдян гачмаьа тялясирди. Ушаьы хястя -ханайа апармаьа юзцнц мяжбур еляйя билмирди. Щя -сян аьада гярибя бир щисс йаранмышды. Еля билирди, Талейиора, «дялиханайа» апармагла юзцнцн юлцм щюк мц нцимзалайырды. Еля билирди ки, «ушаьы хястяханайа апар»дейянляр щамысы «юзцнц юлдцр!» — дейирдиляр. Щясянаьада ачыг етираз еляйя билмирди, цздя разылашырды, цряйиразылашмырды. Цряйиндя эцндя бир бящаня тапыб, ушаьыхястяханайа апармаьы лянэидирди. Лянэимякля, Тале бираз да зяифляйирди, Суьра бир аз да динмяз олурду. Щя -сян аьайа ганлы-ганлы бахырды. Нящайят, Щясянаьа тяслимолду, гярара эялди. Сящяр тездян Суьраны чаьырды:

—Сян йыр-йыьыш еля.—Нийя?—Демирдин Бакыда сяня ев тутум, ушаьа тез-тез

эедиб дяймякдян ютрц? Ялаж йохду, апараг да...Эюрцнцр, гисмят беляймиш. Апараг ушаьы гойаг... —

129128

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 66: Fi.Qoca 2009 Layout 1

Еля бирбаша идаряйя эетди. Кабинетиня эирян кими Дурнаона чай эятирди, гыз бир аз щяйяжанлы иди. Щясянаьаяввял она фикир вермяди. Гыз щяйяжанлы олдуьунугясдян билдирмяк истяйирди, йорьун-йорьун онун цзцнябахды. Бу бахышлар: «Даща ня вар?» — дейирди.

—Мцдцр, сизя щеч билмирям ня дейим, бу вахтда...— Ня олуб, ахы?

— Йохлайырлар, кадр мясялясини йохлайырлар.Щясянаьа она бахыб эцлцмсцндц. Еля бил йохла ма -

нын буна дяхли йохду, еля бил сюзц щеч баша дцшмя -мишди. Она эюря дя Дурна бир дя тякрар етмяли олду,щям дя ящатяли:

—Райкомун тапшырыьы иля йохлайырлар. Дейирляр,ихтисаслы адамлар галыб кянарда, оьрулары, алверчилярийыьыб башына. Эялян бцройа мясяля щазырлайасыдылар.

—Ня олсун? — йеня эцлдц.—Щазырласынлар да... Дурна чашмышды. «Йох, бу мяни

дцз баша дцшмяйиб.Йягин еля билир айры идарядян сющбят эедир». Бир дя

тякрар елямяли олду. Щясянаьайла цз-цзя отурду:—Мцдцр, бизим идаряни йохлайырлар ей!.. Щясянаьа

ялини чянясиня вериб бир мцддят гызын цзцня бахды. Гыздюнцб гапыйа бахды, эюрдц гапы азжа аралыды. Дурубгапыны юртдц, йенидян йериндя отурду. Щясянаьа елябил сюзцн эерисини эюзляйирди.

—Шяхси ишляри ешиб-тюкцрляр. — Гыз чашмыш вязиййятдяялавя еляди.

Щясянаьа чох сойугганлыгла диллянди:—Сян горхма, сяни тутмайажаглар ки? Сяня нейни -

йя билярляр? Жаван, саьлам, гяшянэ гызсан, горхма.Гыз тялям-тялясик жаваб верди:

галажаг, Суьрасыз мятбях бош, сойуг эюрцняжякди.Бунлары фикирляшдикжя, Щясянаьанын ганында тяклийинсойуьу, цшцтмяси эязирди.

Бу ютян эцнляр ярзиндя Щясянаьанын Талейи эяз -мяйя апаран ишчиляри горхмуш щалда гайыдыб эялмиш -диляр: «Яши, щяр йери ялдян салмышыг. Еля Бакыдан гачды.Жибимиздя пуллары эюрцб деди: «Дядям мяни сизя сатыб».— Ай бала, атан йахшы, анан йахшы, — биртящяр йумшалт -дыг, дедик, сакит олуб. Эежя бизи йухуйа вериб гачыб,уряйимиз гопду. Йох, ону беля гоймаг олмаз, мцдцр,хястяханайа гоймаг лазымды. Щайыфды, эцл кими ушагды.Тяк чыхар, суда ахар, одда йанар, машын алтында галар».

Бу сюзляр Щясянаьаны горхутду. Онда гят еляди ки,ушаьы беля сахламаг олмаз.

Щясянаьаэил машына йыьышанда щяля щеч эцн доь -ма мышды. Амма гушлар ойанмышды, щардаса, лап йахын -да бцлбцл охуйурду. Бцлбцлцн сяси йумаг сапы кимиачыла-ачыла эедирди. Адам юзцндян асылы олмадан эюзля -йирди ки, эюряк бу сяс щарада гырылажаг. Тале йухулу иди,горхуб анасына гысылды:

—Мяни йеня сатмаьа апарырсыз?—Анан гурбан, мян дя эедирям, бах, дядян дя

эедир. Эязмяйя эедирик.***

Айнур бцтцн эежяни отуруб бажысына бир мяктубйазды. О эежядян, о эежя чякдикляриндян...

«Язиз бажым Лаля, салам! Сяндян башга мянимдцнйада кимим вар ки, она дярдими данышым. О эежя,ону эюряндян, о эцндя эюряндян сонра даща мянлалам, карам, корам, бажы! Даща мян йохам, бажы!..»

Щясянаьа сящяр гатары иля эялди, даща евя эетмяди.

131130

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 67: Fi.Qoca 2009 Layout 1

дюнцб гапыдан чыхды. Щясянаьа юз отаьына кечди. «Буда гонаг отаьыды. щеч бурда гонаг галыб ки индийякими. Бя нийя галмады ки? Щеч гонаг чаьырдым ки, щяляэялиб бир галайды да... щы... Гонаг отаьына бах да».Эедиб тцфянэи кцнждян эютцрдц. «Буну да тоз басыб.Амма ян асан юлцмдц. Сяндян щеч ня асылы дейил.Тятийи чяк, вяссалам. Бирдян патрон олмаз». Ачыббахды, щяр ики эюздя патрон варды. «Вар, инди тятийи чяк,сянин дя жанын гуртарсын, адам ларын да. Йох, гой бирмяктуб йазым, Суьрайа бир-ики сюз йазым. Ширин сюзйазым ки, щеч олмаса далымжа сюймясин, охуйубкюврял син, аьлайа билсин». Гялями ахтарды. «Бу зибил дяахтарыланда тапылмаз, щя, Талейин чантасында олар,баламын чантасында, гузу баламын чантасында». Талейинотаьындан гялям-каьыз эятирди. Чох фикирляшди ки, Суьра -йа ня йазсын, чох эютцр-гойдан сонра бир буну йазды:«Суьра, баьышла мяни, сяня чох зцлцм елями шям». Бусюзлярдян хейли аралы, каьызын лап ашаьысында СуьранынБакыдакы цнваныны йазды. «Мяни кяндин эиряжяйиндя, юзкяндимизин гябирис танлыьында йох, йолун гыраьындабасдырын». Каьызы столун цстцня гойду. Тцфянэи эютцрцбо цзцня-бу цзцня бахды, жибин дян дясмал чыхарыбтозуну алды. «Ещ, ай тцфянэ, сяни дя мяня бир жинайятйазажаглар, дейяжякляр ки, овчу ларын цзвц олмайа-олмайа тцфянэ сахлайырмыш». Тцфянэин лцлясини синясинядиряди. «Бурда ня вар ки, чох ращат юлцмдц. Гойурсанцст айаьа, бах беля... Сонра чякир сян тятийи». Щясянаьаеля бил эурултуну ешитмяди. Бир ан щеч ня щисс елямяди,еля билди тцфянэ атылмады. Севинян кими олду. Еля бувахт гулаьындакы эурулту жин эилти иля явяз олунду. Огядяр кичилди ки, щавадан асылы галды, йеря чатмады. Инди

—Мян нийя горхурам, мян кимям ки? Дейирляр сизятяля гурублар.

—Мяня щеч ня елийя билмязляр даща. — Гыза баха-баха башыны булады. — Щеч ня!

Гыз утанды, йанаглары алланды. Эюзлярини мцдиринцзцндян чякди, ашаьы дикди.

Дурна чашыб галмышды. Башында гарма-гарышыг, ду -ман лы фикирляр доланырды: «Бу ня демяк иди?» Кабинет -дян чыхды. Бир мцддят юз отаьында щярякятсиз дайанды.Ня гядяр юлчцб-бичдися, бу данышыьын ахырыны бир йерячыхара билмяди. «Йяни доьрудан да бу гядяр горхмур,щеч няйи саймыр?»

Щясянаьа евя эялди, бярк йорулмушду, гатарда йериращат олса да эежяни йата билмямишди. Бцтцн эежяТалейин эюзляри она бахмышды, йорулмушду, бейниндяаьры йох, эюйнярти варды. Ев она йад эюрцнцрдц, юзцнцдя евдя йад адам кими щисс еляйирди. Талейин отаьынакечди, чарпайынын йанында Суьранын эежяляр отурубкешик чякдийи стулда отурду. Тале йеня эежя эюзцнцнгабаьында дурду. Она щякимляр бахыб, палтарыны дяйишибичяри апармаг истяйяндя бирдян Щясянаьанын бейнин -дян бир гышгырыг гопду: «Ахырынжы дяфяди, ушаьы юп!»Байагдан бяри щярякятсиз дайаныб жамаата, щякимляряматдым-матдым бахан Щясянаьа бирдян айаьа галхды.Талейин цстцня йериди. Тале горхду, эюзлярини гырпа-гырпа бойнуну гысды. Щясянаьа истяди десин ки, «оьулгорхма, гурбан олум, башына дюнцм, бала, горхма!»Щеч ня дейя билмяди. Талейин о цзцндян, бу цзцндянюпдц. Онун Талейи беля юпдцйцнц эюрян Суьра юзцнцсахлайа билмяди, щюнкцрдц. Суьранын щюнкцртцсцня

Щясянаьа еля бил айылды. Суьранын цзцня бахмадан

133132

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 68: Fi.Qoca 2009 Layout 1

дягигя дя ону йуху апарды. Йухуйа эедян кими дяолду юз евиндя, щямишяки йериндя отуруб няся тоху -маьа башлады. Щясянаьа евдяйди, еля щей Суьрайлазарафат едирди, данышыб-эцлцрдц. Ахырда Суьранын ялин -дян йумаьы-мили алыб кянара гойду. Эцля-эцля яйилибонун цзцня бахды.

—Я, валлащ, сян харабламысан, — дейиб Суьра йенямилляри эютцрмяк истяди.

Щясянаьа уьунуб эетди. Йеня милляри кянараитяляди:

—Я, бяри бах, ай бяри бах... — охуйа-охуйа чыртмачалырды. — Я, эедирям ей... Хябярин йохду, ай бяри бах,бяри бах, эедирям ей, — Суьра кишинин бу шит щяря -кятиня лап щирслянди.

—Ястяьфцруллащ... буна ня олуб ей беля... Еля билшейтан гыдыглайыр, ястяьфцруллащ. — Суьра юз сясиняойанды, тяр ичиндя иди, бойун-боьазыны силди...

—Хейир олсун, бу ня йухуду беля, — Суьра мят -бяхя кечди. Чайдандан стякана гайнамыш су тюкцб,башына чякди. «Бунлар да бир дяфя чай дямляйир, икиэцн ичир. Бу да бир доланышыг дейил. Ушаглар баьчада,юзц ишдя. Евя йатмаьа йыьышырлар. Тездян йеня щяминшей тякрар олур. Яэяр билясян ки, бу эцзяран беш эцня,он эцня, лап бир иля гуртаражаг, жящянням, эянядюзмяк олар. Йохса еля бцтцн юмцр беля кечя... Бунадюзмяк олар? Сящяр алагаранлыгдан евдян чых, ахшамэял йат. Беля шейин эяряк бир гуртаран йери ола, йохсайашамаг олмаз ки...

Бу бина даьын ятяйиндя тикилмишди. Мятбяхдян дянизэюрцнцрдц. Дяниз эцмцш бир мейдана охшайырды. Бумейданда эямиляр сялигясиз атылыб галмыш айаггабы

ня йорьунлуг варды, ня аьры, ня дя изтираблар...Нярэиз ейвана йенижя эялмишди. Чантасыны ейвана атды.

Чанта ейвана дяйян кими партлады. Гыз дик атылды, сонрабаша дцшдц ки, чанта дейил, тцфянэ атылды. Бурда,гоншуда, Талеэилдя. Ханымла Нярэиз бир-биринин цзцнябахыб о щяйятя гачдылар. Ханым ара гапыны ещтийатла ачды:

—Мян билян, онларда щеч кяс олмамалыды ахы.—Щя да... Бакыдадылар.Щяйятя кечдиляр, евин гапысы ачыг иди. Ханым Нярэизя

гапыны эюстярди. Хейли фикир вердиляр, евдян сяс-сямирэялмяди. Нящайят, Ханым юскцрдц, йеня сяс чыхмады.Ана-бала ещтийатла ейвана галхдылар, евя эирдиляр, сакит -лик иди, Ханым гонаг отаьына бойланды, еля о дягигя дягышгырыб эери атылды, Нярэизин дя голундан тутуб гачды.

***Эюзял бир йаз сящяри иди, эежя бир аз йаьыш йаьмышды,

еля бил дюрд йана йаьыш йох, эцл йаьмышды. Щарабахырдын рянэарянэ эцлляр адама бахыб эцлцмсцнцрдц.Айнур дярся эедирди. Щямишяки йеря чатанда дайанды,юзц дя билмядян дайанды, о цзя бахды. Тез дя башыныашаьы салыб йолуна давам еляди.

***Суьраны шящярин щавасы тез йорурду. Бцтцн эцнц

евдя отуран Суьра инди бирдян-биря хейли йол эетмялиолурду. Хястяхананын габаьында дайаныб эюзлямяк,йемяк вериб гайытмаг ону лап ялдян салырды. Евя эялянкими бир стякан чай ичмяйя дя щейи олмурду. Евсащибяси ики ушагла галмыш жаван эялин иди. Эцндцзлярушаглар баьчада, гадын да ишдя олурду. Суьра давахтыны хястяхананын йанында кечирирди, гайыдыб евяэялинжя эцн яйилирди. Инди дя эялян кими узанды, еля о

135134

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 69: Fi.Qoca 2009 Layout 1

да эюрсцн, юлцмцня инансын. Йохса вар иди, инди йохдудемякля адамы инандырмаг олар? Юмрц бойу адамларарасында атасыны ахтарар». Бирдян Суьра щисс еляди ки,юзц дя щяля инанмайыб. Юзэя адам щаггында дцшцнянкими дцшцнцр. Билир ки, адам еля биляр, амма Щясян -аьанын юлцмцнц о щяля дярк едя билмяйиб. Хя бярешидиб, хябяря инаныб да... Амма хябярин аьрысыны щялящисс елямир. Щеч дейясян щяля хябяр аьрыт мыр да...«Эетмяк лазымдыр, эетмяк! Эетмяк! Талейи эютцрцбэетмяк лазымды!»

Гапынын сяси эялди. Суьра гапыйа эетди. Ев сащибясиУлдуз ханым ушаглары ичяри бурахды. Ушаглар Суьранынйанындан саймазйана кечиб юз отагларына гачдылар.Улдуз ханым Суьраны эюрцб гапынын аьзында дайанды.Суьрайа бир дя диггятля бахыб евя эюз эяздирди. Щечня баша дцшмяйиб Суьрайа бир дя диггятля бахды:

—Сизя ня олуб?—Щеч, эяряк эедям.—Ня олуб ахы? Хейирдими? Йох, ня ися олуб.—Щясянаьа юзцнц юлдцрцб. — Бу сюзляри Суьра еля

сойуг ганлылыгла деди ки, юзц дя юз сясиндян горхду.Улдуз ханым чашмыш адам кими билмяди беля вязий -йятдя ня десин:

—Щясянаьа гардаш? Бой, бош сюз олар. Нийя ахы?Ким деди?

—Зянэ елямишдиляр. Эяряк тез эедям. Талейи дяапарам. Эяряк атасыйнан...

Улдуз тез онун сюзцнц кясди:—Щя, щя... Ялбяття... Ушаьын дярдиндян юзцня гясд

еляди...Суьра бу сюздян кюврялди, додаьы титряйя-титряйя:

тайларына охшайырдылар. Еля бил дянизин дяринлийиня эедяннящянэ адамлар тялям-тялясик айаггабыларыны бурадачыхарыб атыб, эетмишдиляр. Арды-арасы кясилмядян зянэсяси эялди. Суьра телефона эетмирди. Бирдян аьлына эялдики, бу район зянэиди. Кюнцлсцз-кюнцлсцз телефона эетди,дястяйи эютцрдц, телефончу гызын сяси ешидилди.

—Суьра ханым сиздяди? Суьра чашдыьындан:—Бурдады, щя, — деди.—Она дейин ки, тез эялсин района. Яри юзцня эцлля

атыб юлдцрцб. Тез эялсин.—Щя, щя! Ааз, мяням, Суьрады. Де эюрцм ня олуб?—Бой, эюрцрсянми, ааз! Юзц имиш, — телефонда гыз

тяряддцд еляди.—Ай бала, башына дюнцм де, мян юлдцм ахы. —

Суьра зарыды.—Хала эял, тез эял, хала, да ня дейяк. Щеч кяс сизя

демяйя цряк елямяди, валлащ, мян дя еля билдимхазай касан. Нейляйяк, бядбяхтликди олуб да... Демя -сяк, лап пис олар...

Суьра дястяйи телефонун цстцня гойду. Йеря чюкдц,бир мцддят щеч ня анламады. Она еля эялди ки, бу«юлцм» сюзцнцн Щясянаьайа щеч бир дяхли йохду, олада билмяз. Ня олуб ахы? Гыз дили иля деди ки, нийя ахы?Нийя? Суьранын йадына Щясянаьанын бирдян-биря Тале -йин цстцня шыьыйыб о цзцндян, бу цзцндян юпдцйцдцшдц. «Щя, да, щя... Юйцм йыхылды, мян башыма щара -нын кцлцнц тюкцм?» — Суьра айаьа галхды, гапыйаэетди, «щара эедим? Йох, Талейи апармамыш эедябилмярям. Бурахарлар? Ня дейяжякляр? Гарадан артыгрянэ вар? Биржя оьлу вар. Сонра Талейя жаваб вермяколар? Эяряк юзц чийниндя апарсын, эяряк дяфн олунан -

137136

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 70: Fi.Qoca 2009 Layout 1

машыны сахлады. Гапыны ачыб йеря дцшдц, тцпцрдц:—Беля эетмяк олмаз! Зящримар! — арха тякяря бир

тяпик вурду. — Бу зящримар да еля бил, няди... — Айаьыаьрыды, аьламаьы йадындан чыхартды. Балями бир балажатохдады. — Лянят, сяня шейтан! — дейиб йенидянмашына отуруб сцрдц.

Баляминин вязиййятини чятинляшдирян Суьра иля Талейинсусмаьы иди. Аьласайдылар, Балями тясялли верярди,мисаллар эятирярди. Данышсайдылар, сюзя гошуларды, еляшейлярдян данышарды, юз дярдлярини унудардылар. Бунларсусурдулар. Бу тябии щал дейилди, чятин бир вязиййят иди.

Тале ешидяндя ки, атасы юзцнц юлдцрцб, еля билбейниндя партлайыш олду. Сон вахтлар она дейилянсюзлярин щамысы бейниндя дайанмырды. Тез ютцб эедирди,йадындан чыхырды. Амма анасынын она ади тярздя,сакитликля дедийи бу сюзляр бейниндя илишиб галмышды: «Бясанам нийя аьламыр? Щя, йад йерди, абыр-щяйа вар.Йягин бурада аьламаг олмаз. Йох, ахы атам юзцнцюлдцрмцш олса, анам беля сакит олмаз. Щардан билирямсакитди. Бялкя еля эцндяди, щеч аьламаьа да щалыйохду? Ялбяття, еляди. Бяс биз нежя олажаьыг? Анаммяня еля деди бу хябяри, еля бил дейирди ки, щя, кишиниюлдцрдцн, инди даща жанын динжяляр. Эедяк дяфнеляйяк». Бейниндя бярк санжы олду. Эижэащлары еля билдешиляжякди. Ял атыб эижэащларыны овушдурду. Аз сонрааьры сянэиди, эюрдц анасы она диггятля бахыр.

—Ня олуб, оьул? — Суьра зорла пычылдады. —Башым аьрыйыр.Суьра динмяз-сюйлямяз башыны йелляди. Тале дя дин -

мяди. Еля сюзц дейян кими баша дцшдц ки, йерсиз сюзданышыб. «Бу бойда хябярин габаьында адамын башы да

—Билмирям щеч нейляйим? Машын тапмаг лазымдыр.—Щя, мян бизим бир гощум вар, она зянэ еляйим.

О халтура еляйир. Апарсын, пулуна миннят, щям дягощумду. Ушаьы орадан эютцрмяк дя чятин олажаг.Щяр щалда, киши хейлаьыды, кюмяк еляйяр.

—Кюмяк еля, ай Улдуз, кюмяк еля... Мяним буюйцм йыхылан эцнцмдя кюмяк еля...

Улдуз телефонун цстцня гача-гача:—Бяс ня... Ялбят ки... Мцсялман дюйцлцк?.. Щайыф

Щясянаьа гардашдан... Сян бядбяхтлийя бах ей?!Бакыдан Сарыгайалыйа цч саатлыг йол иди. Ялбяття,

машыны бярк сцрсян. Улдуз ханымын гощуму Балямимяшщур сцрцжц иди. Сцрцжц кими йох, ясасян бир «йахшыоьлан» кими даьлы мящяллясиндя хцсуси щюрмяти варды.Балями биляндя ки, ня гядяр истяся веряжякляр, тезразылашды:

—Адам адама ня эцндя лазымды. Йасды, дцшцб,эяряк эедяк. Нюшцн ки, биз дя бир кишийик.

Яслиндя Балями дя артыг-яскик данышан адам дейилди.Цряйи кювряк адам иди. «Победа»нын архасында отурансусгун ана-балайа баханда цряйи гана дюнцрдц.Истяйирди арайа бир сюз салсын, башы гарышсын. О да лапйерсиз чыхырды. Нящайят, сусду, еля бил жаны гуртарды. Бирдя Сарыгайалара кими данышмады. Арада эцзэцдяТалейя бахыб лап кюврялди: «Щейван ушаг, атасынынюлцмцнц ешидиб, эюр ня эцня дцшцб ей...» фикирляширди.Арада юзцнцн он беш йашында олан оьлу йадынадцшцрдц. Оьлуну Талейин йериндя тясяввцр еляди.Тясяввцр етди ки, онун юлцм хябярини оьлуна дейибляр.О да беля Тале кими щеч аьлайа да билмяйяжяк, елягуруйуб галажаг. Бу йердя Балями эюрдц аьлайажаг,

139138

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 71: Fi.Qoca 2009 Layout 1

Щясянаьаэилин щяйят дарвазасы тайбатай ачыг иди.Щяйят дя, щяйятин габаьы да адамла долу иди. Ейвандаевдя гадынлар гайнашырдылар, кишиляр, ясасян щяйятдя,йолда дайанмышдылар. "Пабеда" машын эялиб дайанандаеля бил адамларын цстцня гайнар су тюкдцн. Бирдянбиря бир шивян, гый-гышгырыг гопду, щятта Балями дяйай лы ьыны чыхарыб щюнкцрдц. Щяйятдя, йолда дайананкишилярин дя яксяриййяти бу ана-баланы эюрцб, йайлыьынычыхартды, чоху цзцнц эизлятмяйя чалышды, кими аьладыьынаэюря утаныб, цзцнц эизлядирди, кими дя аьлайа бил мя -дийиндян утаныб цзцнц эизляйирди. Жяназяни ейвандагоймушдулар. Суьраны гадынлар арайа алдылар. Талейинбир нечя гадын цзцндян юпцб, бир-бириня ютцр дцляр.Йетим галан бала, вай! — дейиб аьлашдылар. Тале щисселяди ки, цзц исланыб, ялини цзцня чякди. Эюзляриндяндурмадан йаш ахырды. Йайлыьы иля эюзлярини гурудмаьачалышырды, эюз йашлары дайанмырды. О зящмли эюзляри одйаьан, даьдан аьыр йеришли атасыны ейванда бцкцбжяназяйя узатмышдылар. Цстцня йайлыглар салмыш ды лар.Дейясян, Тале атасынын беля мцти, лал-кар узан ма ьынааьлайырды. Талейи бирдян-биря папирос ийи, мал-гара ийибцрцдц. Бу, Талейин кянддя олан ямиси Дямир иди. Бирмцддят ону гужаглайыб ушаг кими щычгыра-щычгырааьлады. Сонра сакитляшиб юзцнц тохтатды. Эюзлярини силди.

—Атан юзц йазыб гойуб ки, ону кянддя дяфнеляйяк. Дцздц ей, инди ясл сюз сяниндир. Бир дянябаласысан. — Бу йердя йеня щычгырыг ону боьду.Юзцнц зорла тохдадыб сюзцня давам еляди. — Сюзсянинди, йазыб ки, йол йанында дяфн еляйяк. Еля бизимев дя йолун йаныды. Гадан алым, еля бизим баьынайаьындан газарыг гябрини. Мян юляндя мяни дя онун

аьрыйар, жаны да чыхар. Оьула бах да, дядяси юзцнцюлдцрцб, бу да юз башынын аьрымаьындан эилей лянир».Талейин бейниндя йени суаллар долашмаьа башлады:«Эюрясян юзцнц няйля юлдцрцб? Нежя юлдц рцб?» Сонвахтлар Тале юзцнц юлдцрмяк щаггында чох фикирляш -мишди. Амма жясаряти чатмамышды. Бычагла синясинявурсун, йох, аьрыдажаг. Юзцнц чайа атсын, бу даолмаз, цзмяйи билир. Бир дя тясяввцр едирди ки, юзцнцюлдцряндян сонра анасы шивян гопаражаг, о цздян дяАйнур аьлайажаг, кюврялирди, юзцнц юлдцрмяк фикриндянчякинирди. Юзцнц юлдцрмяк истяйир, амма истяйирди ки,бу просесин юзц еля олсун ки, Талейин юзцнцн юлцмцн -дян хябяри олмасын. Мясялян, йатсын, йухудан ойан ма -сын. Йа да йемяйиня зящяр гатсынлар, билмясин, йесин.

«Бяс дядям юзцнц нежя юлдцрцб эюрясян? Эюр няцрякли адамды. Киши дцз дейирмиш, мян еля бил щеч онуноьлу дейилям». Бу фикирля дюнцб анасына бахды. Суьращисс еляди ки, Тале ня ися сорушмаг истяйир. Инди дуйдуки, Талейин эюзцнцн ифадяси, бахышлары хейли айдынлашыб,цзя вурмады:

— Няди, бала?Тале «мян кимин оьлуйам?» суалыны гайтарыб удду.

Ону тялясик аьлына эялян биринжи суалла явяз еляди:—Дядям юзцнц няйнян юлдцрцб?Суьра тяяжжцбля Талейин цзцня бахды, чийинлярини

чякди. —Ня билим — деди. Цзцнц машынынын пянжярясиня че -

ви риб цряйиндя Аллаща йалвармаьа башлады: "Йа ряб бим, сян юзцн бир йандан баьлайанда, бир йандан ачан Ал -лащсан. Щеч олмаса буну ялимдян алма! Йазыьам, гу - лунам, итиням, йа рябб, мяни дяли еляйиб чюлляря салма!"

141140

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 72: Fi.Qoca 2009 Layout 1

онлара бахан Ханыма сумкасыны эятирмяйи ишаря еля -ди. Ханым жялд айаьа галхыб Суьранын сумкасыныэятир ди. Суьра бир нечя яллилик чыхарыб Талейя узатды.

—Чохду.—Дурсун жибиндя, лазым олажаг. Ханым Талейин архасынжа бахыб:—Шцкцр олсун, Тале йахшыды, — деди.Гара Мямиш Баляминин голуна эириб, машынын йанына

кими апарды. —Йцз ялли бясдими? Йох, аздырса, цстцнц дцзялдим.

Онлара индии ня сюз дейясян.—Йох, ала, Балями жаны, щеч пул эютцрмяздим, инди

ки верибляр, бярякят!Гара Мямиш цч яллилик вериб худащафизляшди:—Йахшы йол, бялкя галыб мяним гонаьым оласан?—Йох, Балями жаны, иш «во» бурдан! — Ялини боьа -

зына апарды. Машына отуруб узаглашды.Талейя тез-тез адамлар йанашыб мяслящят алырдылар:

«Чадыры щарда гураг, жцмя ахшамлары щарда кечяжяк,кясмяйя гойун алаг, йохса чюнэя алаг?» Талейинямиси Дямир онун йахынлыьында эязирди, бязи щаллардамяслящяти иля кюмяйя эялирди.

Ахшам дцшмцшдц. Кянддян дяфндян гайыдандансонра адамлар йаваш-йаваш сейрялирди. Камалла Бикя дяжамаатла бир эетмишди. Галмышды Щямид, Ханым, бир дяНярэиз. Тале ямялли-башлы йорулмушду. Йорьунлуьу цз-эюзцндян билинирди. Нярэиз щяйятин ортасына гойулмушстолун цстцня чай эятириб дцздц. Щямид киши щеч стулаотурмадан стяканын бирини эютцрду.

—А бала, Тале, бириси эцн цчцдц. Эяряк щяр шейсабащ алына. Галды, жамаатын иши-эцжц вар. Гябир цстц -

йанына гойарсан, гардашым тяк галмасын. Ня мяслящятбилирсян атам баласы?

Тале бирдян щисс еляди ки, инди о, атасынын йериндягалыб, бу ев-ешийин дя, щяйят-бажанын да сащибиди. Буйасы да о йола вермялиди. Инди гярары да о чыхармалыды.Инди сцбут елямяк лазымдыр ки, мян Щясянаьаныноьлуйам. Киши олмаг вахтыдыр. Башыны галдырыб ямисининцзцня бахды. Талейя еля эялди ки, бу тцк дейил, дярддир.Щисс еляди, даныша билмир, бцтцн эцжцнц топлады. Диши -ни-дишиня еля гыжады ки, цзцндя язялялярин ойнадыьыкянардан айдын эюрцндц. Ямиси талейин вязиййятиниэюрцб, дедийи сюзляря еля бил пешман олду, бцзцшдц.

—Дядям нежя вясиййят еляйиб, еля дя олажаг! Онунщеч вахт бир сюзц ики олмайыб. Орада дяфн еляйярик,ями. Аммы йасы бурадан эютцряжяйик.

Ямисинин еля бил эюзцня ишыг эялди. Бели дикляди,гцрурла йан-йюрясиня бахды.

Гара Мямиш ишаря иля Талейи кянара чякди. —Шофер истяйир гайытсын. Щаггыны веряк эетсин.

Истяйирсян мян верим сора...Тале онун сюзцнц кясди: —Лазым дюйцл. Ня гядяр истяйир? —Ики йцз деди...Тале ялини жибиня атды. Ялиндякиляря эюзцнцн ужу иля

бахды, аз иди. —Эюзля! — Евя галхды. Арвадларын арасындан анасыны

чаьырды. Суьра эялиб она йанашды. —Няди, оьул? —Шофери йола салмаг лазымды, мяндя пул азды. Ики

йцз истяйиб. Суьра ичярдя арвадларын арасында отуруб диггятля

143142

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 73: Fi.Qoca 2009 Layout 1

эежя тяк гоймаьа да горхурду. Цряйи йарпаг кимиясирди ки, бирдян Талейин хястялийи йенидян тутар. Суьраюз йорьан-дюшяйини Талейин отаьына сцрцдц. Талеотаьына эедяндя анасынын гужаьында йастыг, дюшякаьыэюрцб сорушду:

—Бунлары щара апарырсан?—Ай оьул, — анасы йазыг бир эюркям алды, башы иля

гонаг отаьына ишаря еляди. — Ордан горхурам, айанан гурбан, гой сянин отаьында йатым.

Тале гонаг отаьына бахыб кюксцнц ютцрдц.—Йат, ня дейирям...Тале сойунуб йериня эирмяк истяйяндя, Суьра

ейвана чыхды, щяля ахшам иди, айдын, ачыг сяма варды,дизи цстя чюкцб яллярини йухары галдырды:

—Худайа, дярэащына цз тутурам, ахшамын бу вах -тын да цзцмц торпаьына сцртцб сяня йалварырам, баламыхястяляндирмя, мяним бцкцлмцш белими сындырма. Ящделяйирям, Щясянаьаны аьламарам, балама дяймя, йаряббим!

***Районда Щясянаьанын оьлу Талейин дяли олмасы

хябяри илдырым сцряти иля йайылмышдыр. Щясянаьа юзцнцюлдцрян кими дедиляр ки, эюзцнцн аьы-гарасы бир оьлувар, о да дяли олуб, апарыб гойуб Бакыда дялиханайа,киши эялиб юзцнц юлдцрцб. Эядя Камалын гызыныистяйирмиш, Щясянаьа да дейиб ки, пракрордан сонрамян систем ишчиси иля гуртардым! Камалдан бизя гощумолмаз! Эядя еля орадажа щаваланыб.

Инди бцтцн район жамааты чашыб галмышды. Йасаэялян щяр кяс башсаьлыьы вермяк бящаняси иля Талейядил-аьыз еляйир, ону диггятля нязярдян кечирир, бир гужаг

ня эцндцздян юзцмцз ким варса, онларнан эедяк-эяляк. Ахшама жамаат бурда йыьышажаг. Галды, байаго дяфтяр мясялясиня, эюрдцм «ы-м» елийирсян, бала, буел адятиди, юзц дя йахшы адятди. Мяня галса, гоймарамтойда пул йыьсынлар. Сян арвад аласан, чамаат нийяпулуну сяня вермялиди? Амма бу лазымды. Юлцмщямишя эюзлянилмязди вя щаггды. Юзц дя ола биляр ки,щеч юлянин пулу йохду. Ясл кюмяк буду. Сизин вар ей,тяки беш онжа олсун. Амма пулун вар дейя, ел га -нунуну позмаг олмаз. О дяфтярдяки сийащида райо -нун, бязи кяндлярин ел аьсаггалларынын адыды. О пулверянляр ахмаг дейил. Ай оьул, яслиндя онлар пул йыьыр.Юзцнцн дяфниня пул йыьыр. Билир ки, онун юлцм хябяричыханда сян дя йаса эяляжяксян, дяфтяря адыны йазыбкишинин пулуну гайтарачагсан. Юзцн дя о дяфтяри сахла.Щямид киши чайдан бир-ики гуртум ичиб:

—Инди йатын, йорьунунуз чыхсын, Бир шей лазым олса,бурдайыг, дейин. Аьлайыб юзцнцзц цзмяйин, дост вар,дцшмян вар, айыбды. Щяля эяляжякдя о гядяр дямикяляжяк, аьлайажагсынз ки...

Дейясян, Щямид кишинин эюзц долду, цзцнц йаначевириб, «йахшы да» — дейиб ара гапыйа тяряф йюнялди.Ара гапыны ачанда бир дя сяси эялди:

— Мян ижазя алмышам, сабащ ишя эетмирям. Тездянэяляжям бура, — Ханымла Нярэиз щяля инди баша душ -дц ляр ки, киши эедир, тез саьоллашыб юзлярини Щямидя чат -дыр дылар. Суьра столун цстцндяки стяканлары йыьышдырды,щяйятя эюз эяздирди. Щяр йан стол, стул иди.

—А бала, гапыны баьла. Йухун эялир дейясян, эял йат.Суьра арада сющбятдян щисс елямишди ки, хястя лян -

дийи эцнлярдян Талейин йадында щеч ня йохдур. Ону

145144

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 74: Fi.Qoca 2009 Layout 1

гошалайыб додагалты дуа охумаьа башлады. Ябил дяэцлцмсцня-эцлцмсцня моллайа бахды. Дуа гуртаранкими щяким йеня сюзя башлады:

—Молла, мяктябдя бир мцдир штаты вар, бир дя завуч.Мцдцр йериня Ябил чох аьыр эялди. Онда штатлары бирляш -дириб елядиляр — мцдир-завуч, Жцмшцдц дя пяр сянэкими гойдулар Ябилин йанына. Икисинин чякиси бир йердябир нормал адамды. — Ябил тяжили няся ялавя етмякистяди, молла онун сюзцнц аьзында кясиб — «фатищя» —деди. Сонра тясбещин дянялярини сайа-сайа, биж-биж Ябилмцяллимя бахыб эцлцмсцндц. Ябил мцяллим сюзццряйиндя галмыш бир адам кими йериндя гуржаланды.Сонра йадына ня дцшся, жиддиляшди, щякимя тяряф яйилди:

—Дцздц ки, бу бядбяхтин ушаьы хястя имиш? Ешитдимсян дя она бахмысан?

— Бахдым, дедим апарсын Бакыйа.— Бяс дейирляр инди йахшыды.—Ня дейим, валлащ. Инсан юзц башдан-айаьа мю -

жцзя ди. Бир дя бу йашда, чох ади шейдян ушаьынрущунда еля сарсынты ола биляр ки, аьлыны итиря биляр. Йада яксиня, башга бир сарсынты аьлыны йериня гайтара биляр.Йа даща пис корлайар. Ня билмяк олар. Рущи хястяликдида... Ня билясян щарада башлайыр, щарада гуртарыр.

—Саьалмыш олар да, дейирсян.—Эюрсям билярям.Ябил мцяллим чай пайлайан бир оьланы йанына чаьырды:—Оьул, Талейи бура чаьыр.Аз сонра Тале эялиб утанжаг эюркямдя онларын гар -

шы сында дайанды. Ябил мцяллим она цзбяцздя отурмаьытяклиф еляди:

—Бала, аллащ сябир версин! Сян даща ушаг дейилсян.

хябярля гайыдырды ки, ушаг хястя-зад олмайыб. Эцл кимиаьлы башында, дири-дирибаш оьланды. Бу кишинин юзцнцюлдцрмяйинин башга сябяби вар, ону да билян йохду.

Жцмя ахшамы эцнц иди. Эцнортайа кими гябирцстцня эедиб гайытдылар. Щяйят адамла долмушду.Дявят эюзлямядян, щяр кяс ялиндян эялян кюмяйиедирди. Ня Талейя, ня дя анасына аьыр иш галмырды. Щечямиси Дямири дя ишлямяйя гоймурдулар. Мяжлисдябашда отурмушду, ону таныйанлар эедяндя йахынлашыббашсаьлыьы верирдиляр.

Ахшамтяряфи Ябил мцяллимля Жцмшцд чадырын гапысын -да эюрцняндя кимся ичяридя йавашдан деди:

—Залымлар, еля бил бир-бириня йапышыглыды. Ябил мцял лим -ля Жцмшцдя мяжлисин башында йер елядиляр. Еля бу вахтчадырын эиряжяйиндя ортабойлу, долу, эцмращ щякимэюрцндц. Щякимин эюрцнмяйи иля Ябилин хырылтылы сясининчадыра долмасы бир олду:

—Ай щяким, бяри эял! Бура, йаныма. — Ябил мцял -лимя юзцндян йухарыны эюстярди. Щяким щамы илясаламлашыб Ябилин йанына эялди. Онларын йанында тахтдцзялдилмишди. Молла тахтда отурмушду, щякиминйахынлашдыьыны эюрцб, айаьа дурду, щякимля эюрцшдц.Молланын эюзляри биж-биж эцлцрдц. Ябил иля Жцмшцдцнешидяжяйи дяряжядя йавашжа диллянди:

—А дохтур, бунларын мещрибанлыьы дуа-жаду иши дейил,йохса мян билярдим. Бялкя мещрибанлыг дярманы вар...

Ябил щякими жаваб вермяйя гоймайыб тез диллянди.—А молла, сян билмязсян, еля бир дярман вар, адына

аьыл дейирляр. Сяндя олмайан шейди, щардан билярсян?Молла о йан-бу йана бойланды ки, эюрсцн чох адам

ешитмяди ки... Тез бир «фатищя» гышгырды. Щамы ялини

147146

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 75: Fi.Qoca 2009 Layout 1

син дя эцлмякдян юзцнц зорла сахлады, ялавя еляди: —Чамадан тапылмаса, аьлы башына эялмяйяжяк.

—Ону демирям ей, намярдлийи дейирям. Кечмишдякишиляр вармыш, достлар вармыш... Беля дя адам олар?

—Кечмишдя дя намярдляр олуб. Бяс жящяннямикимдян ютяри дейибляр, амма мярд адамлар даща чохолублар. Инди намярдляр артыб, — дейиб щяким сигаретйандырды.

—Нийя дохтур? Сябяби нядир? — Щамы щисс еляди ки,бу арыг адам щякими сющбятя чякир. — Щяр щалдабунун бир кюкц вар да...

—Вар, — деди. Сигаретдян бир гуллаб да алды. Щякимюзц дя билирди ки, ону сющбятя чякирляр, разылашды. — Буясрдя ики дцнйа мцщарибяси олуб. Мцщарибядя биринжидюйцшя атыланлар, юлцмя эедянляр мярд адамларыйды.Ясир дя тутанда мярдляри юлдцрцрдцляр, горхаглары, сирридейянляри баьышлайырдылар. Ики дяфя йахшылары яляйибазалтдылармы? Биздя ингилаб да олмушду, бу да цч.Сонра контура, кулак дейиб, ики ешшяйи олана бяй дейиббир дя гырдыг. Йердя галанын чоху олду намярд. Бунларда о намярдлярдян тюряйянлярди да... Габаг КечялЩямзя бир иди, инди щара бахырсан, Кечял Щямзялярди,Короьлулар, дяли иэидляр азалб.

Ябил башыны йелляди:—Бу олмады, онда дцнйанын ахырыды ки.—Йох, Ябил, йох, йахшылар тез тюрцйцб артыр, эеня

мярдляр цстялийяжяк.—Бу олмады, ай щяким, эуйа намярдляр артмыр?—Гулаг ас, щяр ит беш-алты бала доьурму?—Щя.—Ит овлайан йох, оьурлайан йох, кясян йох, еля дими?

щамы яввял-ахыр атасыны итирир. Щякимля мян бир ялжяушаг идик дядямизи итиряндя, бюйцдцк, юзцнц яля ал!Дярс ляря щялялик эялмясян дя олар. Онсуз да ялачысан.Амма имтащана щазырлаш. Щайыфды, гиймятлярин дцш -мясин.

Чайчы оьлан Талейя йахынлашды:—Эедянляр вар, эюрцшмяк истяйирляр.—Баш цстя, мцяллим, чох саь олун, — дейя Тале

бахыш лары иля Жцмшцдя дя, Ябиля дя, щякимя дя тяшяк -кцрцнц билдирди.

—Эет, бала, эет.Тале галхыб чадырдан чыхды. Мараьыны эизляйя бил мя -

йян бир-ики няфяр дя щякимин йанына эялди, щамыэюзцнц она дикмишди, щюкмцнц эюзляйирди.

—Там саьлам ушагды. Еля бил щеч мян эюрян ушагдейил. Щяйатын ян бюйцк мюжцзяси инсанды, онун да янбюйцк мюжцзяси рущду. Онун хястялийи щяля бизщякимляря мялум дейил. Бу ушаьын беля саьалмасындамцалижя йохду. Тясадцф ишиди, хош бир тясадцф. Башындасаьлам мянтиг вар, дупдуру, айдын эюзляри вар.

Гулаг асанлардан арыг, гара бир киши сюзя гарышды.—Дохтур, дцнян Бакыдайдым, бажымэилин бир гоншу -

су вар, йахшы йердя ишляйирди. Дедиляр, дяли олуб.Ешидяр ки, бунун евини ахтаражаглар евдя олан-

олмазы йыьыр бир чамадана, апарыр гойур бир достунуневиня. Беш-он эцндян сонра эялир достуэиля ки, аманатывер апарым, дейир ня аманат, сянин башына щава эялиб.Киши доьрудан да щаваланыб.

—Онун саьалмаьы эетди, бала, — щяким эцлцм сц -нцб Ябиля бахды.

—Онун аьлы чамаданда эедиб, — Ябил юз нювбя -

149148

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 76: Fi.Qoca 2009 Layout 1

—Йат, ай оьул, йорьунсан, йат.Айнур ажмышды, евя эирди ки, айагцстц бир шей йесин,

мятбяхдя фырланырды, эюрдц Нярэиз ара гапыдан кечибгача-гача эялир. Айнур ейвана чыхды. Нярэиз Айнуруэюрцб узагдан гышгырды:

—Аз, муштулуьуму вер. Тале саьалыб!Айнур гулаьына инанмады. Пилляляри ня вахт ендийини

юзц дя билмяди. Нярэизи евин габаьында гаршылады.—Щардан билдин?—Бир саат олар эялибляр. Эюзцмнян эюрмцшям,

щямишяки Таледи. Жиъимя дедим, дейясян саьалыб, деди,эюрмцрсян, лап йахшыды. Суьра хала жиъимя анд вериб ки,данышмайын, йягин бяднязярдян, няфсдян горхур.

—Ня бяднязяр, ааз, халхын о бойда йасы вар.—Ня билим, жиъим деди даа...Айнурун ажлыг йадындан чыхды. Цряйи гуш кими чапа -

лайырды, севиндийиндян няфяси боьазында тыханырды. Щечня билмяди, Нярэизин йанына дцшцб эетди. Онлар эялибгапынын архасында дайандылар. Гапы дейяндя, аралы-аралывурулмуш яйри-цйрц тахталар иди. Тахталарын арасынданщяйят айдын эюрцнцрдц. Щяйятдя Айнурун таныдыьы,танымадыьы адамлар гайнашырдылар. Тале эюрцнмцрдц.Нярэиз Айнурун бахдыьыны, Талейи ахтардыьыны эюрцбцряйи дюзмяди:

—Мян инди эялирям, сян бурда дур бах, мян бусаат. — Нярэиз жялд бир щярякятля Талеэилин щяйятиняэирди, адамларын арасында итди. Нярэиз ейвана, евябахды, щяйятя эюз эяздирди. Талейи дарвазанын йанындаэюрдц, цч киши иля худащафизляширди. Нярэиз эюзляди, Талеэери гайыданда, ейвандан дцшцб яркля онун цстцняэялди, ялиндян тутуб ону чякя-чякя гапыйа тяряф апарды.

Йейян дя йохду.—Еляди.—Гойун илдя бир бала верир, кясирляр, йейирляр, оьур -

ла йырлар, юзцнц горуйа билмир. Бяс нежя олур ки, щарабахырсан гойун сцрцсцдц, амма ит сцрцсцнц эюрянйохду.

Кянардан эялиб сющбяти гызышдыран киши, еля бил арзу -суна йетди. Ялини дизиня вуруб:

—Пащ атоннан йери!!! Киши хязиняди да...Щяким юзц дя юз жавабындан разы галыб, сигаре тин -

дян бир гуллаб алды. Белини дцзялтди, стулун архасынасюйкянди. Галиб адам кими Ябилин цзцня бахды. Ябилмцяллим:

—Мян тяслим, — деди. — Дейирям да, йохса дцнйадаьыларды.

Ахшам щамы даьылышандан сонра йеня ана-балаТале йин отаьына кечдиляр. Бу эцн ишин чох олмаьынабахмайараг Тале юзцнц йахшы щисс едирди.

—Дядям ня йазмышды?—Щеч ня. Щеч ня, йазмышды ки, сяня язиййят вер ми -

шям, мяни баьышла. Щеч билмирям щансы язиййятди дейир.—Айры щеч ня йазмамышды?—Йох.—Инди бяс нежя олсун?—Ня, а бала?—Щеч, ана...Суьра билирди ки, Тале Айнура мцнасибятини дейир, даща

доьрусу, демяк истяйир. Амма ня йахшы ки, демяди.Суьра Камалын Щясянаьа щаггында дедик лярини онабаьышлайа билмирди. Инди Суьра Щясянаьанын хатирясини щечкясин айаьына веря билмязди. «Ня йахшы демяди».

151150

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 77: Fi.Qoca 2009 Layout 1

—О бу районда лап кющня адятди. Онлар йыьмагистямирмиш, жамаат дейиб ганунду, пулунуз вар дейяел ганунуну позмайын. Оду ей, Ясядулла яминин йа -сын да да йыьмышдылар. Дунйа халайа вердиляр. Пула бахыбаьлады ки, юлцсц дя мяним гайьыма галыб, пул гойубэедир. Мян онда баша дцшдцм ки, бу йахшы адятди.

Катиб Ясяди данышдырмаьы хцсуси хошлайырды. Щярмясялядя Исламов чалышырды Ясядин фикрини билсин. Еля буэцнлярдя, катиб тапшырыг веряндя ки, Щясянаьанынидарясиндя кадр мясялясини йохласынлар, Ясяд шаэирдсадялювщлцйц иля демишди:

—Йолдаш Исламов, йахшы олар ки, бу мясяляни бир азлянэидяк. Щясянаьа мцяллим оьлуну Бакыйа апарыб,оьлу щаваланыб. Инди онун беля вахтында бир йанданда комиссийа лап биртящяр елийяр.

Инди бу щадися баш веряндян сонра Ясядя щагггазандырырды. Ахы инсан даш-дямир дейил, инсанды. Янэцжлц адамын да бир зяиф нюгтяси олур. Инди дя ИсламовЯсядля даныша-даныша фикирляширди ки, эюрясян ондаЯсядин сюзцня бахыб йохламаны лянэитмиш олсайдыг, бущадися баш вермязди ки? Инди ону ким билир?

Оружов эялди, катиб она йер эюстярди:—Сиз щадися йериндя олмусунуз?—Бяли, Щясянаьаэилдя дейирсиз да?—Бяли, интищарды?—Щеч шцбщясиз.—Щеч шцбщя йохду?—Хейр, щеч!—Йохламаны сахлайын, бу мясяляйя сонра гайы дарыг.

Оружов, юзцн бир инсан кими бу барядя ня фикирляшир сян?—Ня дейим, йолдаш Исламов, чятин ишди. Мяня еля

—Мяни щара апарырсан?—Сюзцм вар.Талейин цряйиня даммышды ки, о гапынын архасында

Айнур дайаныб. Тале инди о гапы тяряфя эетмяк истя -мирди, амма етираз етмяйя эцжц чатмырды.

Айнурун щяйяжандан бцтцн бядяни титряйирди. Талейиэюряндя гапынын тахтасындан йапышыб цзцнц тахтайасюйкяди. Тале еля бил бирдян-биря киши олмушду. Цзцнцнжизэиляри сяртляшмишди. Гарлы даьдан даь щавасы эялянкими Таледян дя Айнура таныш олмайан сойуглугэялирди. Анжаг дюнцб эедяндя, йеня олду щяминкиТале. Щямишяки, онун севдийи... О, Талейи ушаьы севянкими севирди. Айнур Таледян дя вахтса папирос ийиэяляжяйини дя аьлына эятиря билмирди. Айнурун тясяв -вурцндя киши сюзцндя мцтляг папирос ийи варды.

***Исламов Щясянаьанын юлумцнц ешидян кими милис

ряиси Оружову чаьырды:—Бу няди! Еля бил барыт чялляйинин цстцндя отур му -

шам. Сабащ щансы мцбаряк хябярля эяляжяксян?Катиб еля ащянэля деди ки, эуйа бу щадисялярин

щамысында Ясядин эцнащы вар. Ясяд дя юзцнц эцнащ -кар кими апарырды. Башыны ашаьы салыб, чийинлярини чякди.

—Отур! — Катиб бу сюзц Ясядин цзцня бахмадандеди. — Бялкя юлдцрцбляр?

Ясяд дайандыьы йердян тярпянмяди:—Йох, юзцнц юлдцрцб, мяктуб да йазыб гойуб... Катиб онун сюзцнц кясди:—Отур дедим! Ня дурмусан башымын цстцндя?

Дейир, йас йериндя пул йыьырлар?Ясяд стул чякиб яйляшди:

153152

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 78: Fi.Qoca 2009 Layout 1

да галыб: «Дядян юзцнц юлдцрцб». Бу сюзляр азы миндяфя Талейин бейниндя тякрар олунмушду. Йас эцнляриярзиндя Тале мцяййян еляди ки, бир айын ичиндя няляролуб... «Бяс мяня ня олмушду? Бяс нийя ахы мяниматама Айнурун атасы оьру дейир. Инди утанырмы эюря -сян? Атам онларын няйини оьурламышды, ахы? Бу Ханымхала да тяжили эялиб чатдырмаса, олмазды. Бялкя щеч оэялиб демяся, бу щадисяляр олмазды. Щяр щалда атамона эюря мяня Айнур тяряфя бахмаьы гадаьан еляди.Инди киши йохду, даща сюзцнц эери эютцрмяйяжяк. Мяндя ата вясиййятини йериня йетирмяйян оьул кими, атамкими юлсям йахшыды. Ахы бу ня зцлмдц? Нийя. беляолмалы иди ахы, буна Айнур дюзяжякми? Мян тутаг ки,о вахт юлмцшям, мян йохам, мян анама эюряйашайырам. Айнур дюзя биляжякми?»

Тале анасы иля сющбят елямяйя эирявя ахтарырды, анасыда буну щисс елямишди, бажардыгжа бу сющбятдянгачмаьа чалышырды. Нящайят, гача билмяди. Ахшамларынбириндя ана-бала цз-цзя дайандылар. Тале еля илк сюзцн -дян анасыны севиндирди:

—Ана, мян Бакыда гийаби охуйажам.—Нийя?—Сяни тяк гойа билмярям.Суьра динмяди, цряйиндя «йа рябб, чох шцкцр, дуа -

ла рымы ешитмисян» — деди.—Мяня ня олмушду?Суьра бу суалдан еля бил сяксянди, билмяди ня

жаваб версин. Юзцнц яля алмаьа чалышды.—Щеч, ай оьул, титрятмишдин, сонра гыздырырдын.. Бярк

гыздырман олду. Нийя, йадында дейил, рящмятликнянапардыг сяни.

эя лир ки, адам бир ишя эюря юзцнц юлдцрмцр. Йягин ки,чох шей йыьылыр, ахырда да... Ня билим, чятин мясяляди.Бялкя хястяликди, ня билясян, щар щалда, йахшы щадисядейил.

—Сиздян яввялки катиб ону ишя гоймушду. Ешит ди йи -мя эюря, дустагдан эялянляри, алверчиляри тижарятя эютцр -мяйи дя буна о мяслящят эюрмцшдц. Инди ону дачякиб ляр йухары.

Катиб Ясяддян эюзлярини чякиб пянжяряйя бахды.— Сцлейманов беля тапшырыг вермяз.Ясяд катибин она инанмадыьына пярт олду...Исламов демяди ки, онлардан бир саат яввял Бакыйа,

Сцлейманова зянэ елямишди. Сорушмушду ки, Щясян -аьаны таныйырмы? О да «щеч йадыма эялмир» демишди.Катиб зянэ еляйиб зящмят вердийиня эюря цзр истямишди.

*** Атасынын гырхы чыхынжа Тале чох шейи айдынлашдырмаьа

чалышды: биринжи охумаг мясяляси. Мцтляг гийаби оху ма -лыды. «Анамы бу евлярин ичиндя тяк гойуб эедя биля -рям ми?» Института, юзц дя халг тясяррцфаты инсти ту туна,атасынын сянятини давам етдиряжякди. Ян аьыр, щялличятин тапылан мясяля Айнурла мцнасибятляринин эяляжяйииди. Талейин йадында галан атасынын она дедийи сон сюз— «бир дя эюзцнцн ужу иля о тяряфя бахсан, мянимоьлум дейилсян» — беля иди, йа да бу мязмунда иди,дягиг йадында галмайыб. Мяьзи бу иди ки, Айнуру ал -сан, мяним оьлум дейилсян. Сонра йадында щеч нягалмамышды. Бир дя эюзляринин габаьында анасынындонмуш сифяти, юлц эюзляри кими щяйат яламяти олмайанэюзляри дурмушду. Еляжя дя сойуглугла Тале йин эижэа -щыны дешиб бейнинин ичиня гойдуьу сойуг сюзляр йадын -

155154

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 79: Fi.Qoca 2009 Layout 1

ды лар, инди икиси дя цряйиндя сющбятин эерисини данышырды,юз-юзцня сцбутлар, дялилляр тапыб юзцня щагг газан -дырыр ды...

***Тале бцтцн бу эцнляр ярзиндя юзцнц Айнурла эюрцшя

щазырлайырды, юзц дя билмирди ки, онун полад мянтиги дя,ясласлары да, щяр шей Айнур аьлайан кими пуч олажаг.Тале биржя бу йердя нежя дюзяжяйини тясяввцр едябилмирди. Еля горхдуьу да онда иди ки, бирдян, дюзмяз,тцпцряр щяр шейя. Айнурла евляняр, йа да она вяделяйяр, сонра аьлы башына эяляндя биржя чаряси галар —юзцнц юлдцрмяк. Чцнки Тале цчцн сюзцнц эериэютцрмяк, йаланчы чыхмаг, юзц дя мящяббятдя, Айну -рун гаршысында, юлцм ондан мин дяфя йахшыды. Атасы дащямишя дейярди: «Юлцм ганунду, щамы юля жяк, эеж-тезивар. Амма йаланчы, намярд, намус суз ады няслинцстцндя галыр. Бу ады цстцня эютцр мя мяк дян ютяриюзцнц юлдцрмяк дя кишиликди».

Тале хяйалян нечя дяфя Айнура бунлары изащ еля мишди.«Айнур, язизим, мян атамын ляняти цстцмдя ола-олайашайа билмярям. Сян дя бядбяхт оларсан, мян дя.Нейляйяк, бизимки беля эятирди. Тяки сян хошбяхт ол. Мяниунут». Бу йериндя щяр дяфя дя юзц кюврялирди. Юзцнцданлайырды ки, Айнурун да йанында кюврялся, онда ишлярдцзяляр. Эцнляр дя тез-тез кечирди... Тале даиря ичярисиндягачан дяля кими бцтцн бу эцнляр ярзин дя Айнурлаэюрцшдян гачырды, щеч щара да гача билмямишди. Яксиня,кечян эцнляр о эцнц эятирди. Ня ща йят, Тале дярсяэетмяли олду, имтащанлара аз гал мышды. Щямишяки йердяэюрцшдцляр. Айнур башыны ашаьы дикиб Талейин йанындаэедирди. Тале билмирди сюзя нежя башласын. «Яввял-ахыр

—Щеч ня йадымда дейил. Амма титрятдийим йадым -дады. Ханым хала дейяндя ки, Камал беля дейирди,йадымдады, киши од эютцрдц...

Суьра онун сюзцнц кясди:—Ханымын дилиня гурд дцшсцн, аьзында сюз галмаз

ща...—Щя, эяряк демийяйди. Дядям деди, о цзя бах сан,

мяним оьлум дейилсян.—О йадындадымы?—Йадымдады. Айнурун ня эцнащы вар, ана?..—Ким дейир ки, онун эцнащы вар. Ай парчасы кими

гызды. Бизим эцнащымыз варды. Даь кими атан эетди.Дунйады да... Гисмят бу имиш.

—Йох, сян еля билмя мян эедиб онларын гапысыныкясдиряжям. Мян о кишинин оьлуйам, о киши дя белядейиб, бир дя ордан галхыб мяня ижазя верян дейил.Мян дя дядямин сюзцнц тапдайан оьул дейилям. Дюз -мя рям — гой юлцм. Накиши олмагдан юлмяк йахшыды.Дядямдян артыг дейилям ки... Бир дя нийя дюзцрям ахы.Бир цряк ки, мяни алчалтмаг истяйяжяк, атамын сюзцнцтапдалатмаг истяйяжяк, мян о цряйи юзцм синямдянчыхарыб, жырыб даьыдарам.

—Щеля данышма, жан бала. Билирям, сян о кишининоьлусан, гейрятдя дя, мярдликдя дя, ещ, онлар да йахшыиш эюрмядиляр. Пракрора шилля вурмаг, еля адам юлдцр -мяк кими шейди. Бир дяфя бу цзя кечмядиляр. Камалгачыб эедиб отурду кянддя. Эяляндян сонра дил-аьызелямякдянся бизя оьру деди, ъулик деди... А балам, бяйдедийин няди, бяйянмядийин няди? Бир йандан гызынывермяк истяйирсян, бир йандан да «оьру» дейирсян.Юзляриндяди эцнащ. Щяр икиси дя сусду, яслиндя сусма -

157156

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 80: Fi.Qoca 2009 Layout 1

олду. Цряйи дя, бейни дя бомбош галды, щеч бир сюзтапмады демяйя. Сусуб йанашы эетдиляр.

Айнур юзц дя юз жясарятиня, юз эцжцня мяяттялгалмышды: «Яэяр мянимля йашамаг онун цчцн фажияолажагса, мярщум атасынын сюзцнцн цстцндян басыбкечмяк бащасына баша эяляжякся, бу юмцрлцк язабкимя эярякди». Айнур цряйиндя бу фикирляриня дя матгалды. Еля бил онун цряйинин ичиндя тамам башга бирадам отуруб бу сюзляри она дедирдирди, йох, бу сюз -лярдян бялкя дя щеч цряйинин хябяри йох иди. Бу,Айнурун аьлынын сойуг мцщакимяси, гярары иди. Бялкядя Айнурун беля мющкям дайанмасына, юзцнц белямярд апармасына бу сющбятин йолда эялянин-эедянинэюзцнцн габаьында олмасы иди. Айнурун аьлы щакимий -йяти юз ялиня алмышды, щямишяки йеришини дяйишмяйя, няартыг, ня яскик данышмаьа ону гоймурду.

Тале Айнурун беля сярбястлийиндян бир мцддят юзц -ня эяля билмяди. Нящайят, йенидян диллянди:

—Мян билирям сянсиз, евим-ешийим дя олмайажаг.Сянсиз юмрцм-эцнцм дя олмайажаг. Амма айрыйолум да йохду. Охумаьа да яйани эетмяйяжяйям.Анам тяк гала билмяз. Сяня хошбяхтлик арзу еляйирям!

—Юзцнц дарыхдырма. Мяндян ниэаран галма, сянюзцн щагда фикирляш. — Айнур Талейин цзцня баха бил -мир ди. — Мян онсуз да демишдим, тяки саьал, айрыадамла, кимля истяйирсян, хошбяхт ол!

—Мян? Мян айры адамла хошбяхт олум? Мян айрыадам алым? Сюзя бах да... Хейр, юзцн эюряжяксян,мян инди атамын еви даьылмасын дейя йашайырам. Эюря-жяксян.

—Атанын нясли кясилмясин дейя, евлянмялисян дя...

мян бунлары Айнура демя лийям, гой тез билсин, тез бился,бир аз да тез юзцня эя ляр. Онун цчцн чятин олажаг. О,сющбятя щазыр лаш майыб ахы. Мян бу гядяр щазырлашмышам,йеня бцтцн бядяним ясир».

Айнур билирди ки, атасынын дедиклярини Ханым онларачатдырыб. Щясянаьа да щирсляниб, няляр дейиб, ону дабилирди. Ону да билирди ки, Талейин хястялийи дя орданбаш лайыб. Айнур Талейин ондан гачмаьыны да, гач -маьынын сябябини дя цряйиндя бир горху щисси илядуймушду. Амма сябирля эюзляйирди. Инди дя Айнурунцряйинин таппылтысы гулаьына дцшмцшдц, эюзляйирди. Тале,нящайят, диллянди:

—Айнур, ешитмиш оларсан, дядям мяня няляр дейиб.— Айнур башыны тярпядиб тясдиг еляди. — Щя, хябяринйохду, мян ондан сонра нежя азарламышам. Жиъимдейир, гыздырмадан од кими йаныраммыш.

Айнур щяля инди баша дцшдц ки, Талейин дяли олма -ьындан юзцнцн хябяри йохду. Она эюря дя цстцнцвурмаг истямяди. Тале сюзцня давам еляйирди:

—Юлцб дирилмишям. Мяним щеч йадыма эялмир, Ай -нур, гурбан олум, еля бил сяни истяйян Тале, сяндянютрц юлян Тале о гыздырмадан юлуб, саьалмайыб. Мянщямишя еля билирдим, бизи анжаг юлцм айыра биляр. Аммаинди кюнцллц айрылмалыйыг. Мян дядямин сюзцну басабилмирям. Онун о сюзцндян сонра хошбяхт олмаг олар?

—Йох олмаз, — деди Айнур. Тале бир анлыьа чашды,Айнур аьламырды. Щалы да дяйишмямишди. Талейин дедик -лярини ади бир сющбят кими гябул еляйирди. Еля бил сющбятонун башында эетмирди. — Сян мяндян наращат олма,Тале...

Талейин бцтцн билдийи, язбярлядийи сюзляр пярян-пярян

159158

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 81: Fi.Qoca 2009 Layout 1

сцпцрдц, ейваны сцпурдц, эюрдц иш гуртарыб, ушагларындярсдян гайытмасына щяля вар, бели тапыб бир аз йербелляди. Нящайят, Айнур дярсдян эялди. Гыз эцлцм -сямяйя чалышыб, цзцндя-эюзцндя щюкм сцрян аьрылары,кядяри эизлятмяк истяди. Бикя о дягигя щисс еляди,ниэаранлыьы биря-беш артды. Щеч ня сорушмады. Гызынынтярслийиня бяляд иди. Билирди ки, сорушса, щеч ня демя -йяжяк. Йахшысы буду, эюзляйим, юзц дюзмяйиб даныша -жаг. Айнур гясдян йемяйи дя щямишякиндян чох йеди,чай ичди. Нящайят, юз отаьына кечди. Бикя фикирляширди ки,ичяри эирян кими аьламайажаг, бир аздан башлайажаг.Он беш-ийирми дягигядян сонра, онда эирярям ичяри.Адам аьлайанда, йумшалыр, сирр сахлайа билмир. Ня олубахы эюрясян?

Тале бцтун эцнц мяктябдя сусурду. Айнур онуняксиня, щямишякиндян бир аз артыг данышыб-эцлцрдц. ТалеАйнура йахшы бяляд иди. Билирди ки, бу артыг данышыб-эцлмяк юзц дя аьламагды. Айнур эцлдцкжя, еля билТалейи дюйцрдцляр, о даща да кядярли, даща да гара -динмяз олурду. Йолдашларындан щеч кяс Талейя йахын -лаш маьа жясарят едя билмирди. Щамы бу кядяри Талейинатасынын юлцмцня йозурду. Ушаглар да билмирди ки, ки,беля вахтда адама нежя тясялли верирляр. Она эюря дячалышыб щяря бир йана чякилирди. Еля она эюря дя Айну -рун цздян данышыб эцлмяси иля юз гямини эизлятдийинящеч кяс фикир вермирди. Айнур евя эирян кими щюнкцрцбюзцнц чарпайынын цстцня атды. Бу лейсаны, бу эюз йаш -ларыны Айнур бцтцн эцнц йаланчы эцлцшляри иля эизлят -мишди. Бцтцн эцнц юзц иля эяздирмишди. Инди бу эюзйашлары иля цряйинин аьрысыны, эюйняйини йуйурду. Дащаюзцнц боьуб щычгырыьыны эизлядя билмяди. Сел бянди

—Щай? — Тале даща башга сюз тапыб дейя билмяди.Дцзцня галса, щеч башга сюз демяк дя истямирди.Фикирляшди: «Нийя цмид йери гойум?! Гой юз эяляжяйищаггында фикирляшсин. Гой еля билсин евляняжяйям, гойеля билсин. Сонра цмид олар, мяни эюзляйяр, гыз ушаьыды,бядбяхт олар». Тале динмяди...

*** Бикя Талейи саьалмыш эюряндян сонра кефи лап

кюкялмишди. Щясянаьа мане ола билярди, о да йох иди.Бикянин фикринжя, Айнурун бяхти эятирмишди, щазыр ев-ешийи, вар-дювляти дя ки, башындан ашыр. Бир анасыСуьрады, Суьра да дилсиз-аьызсыз адамды. Ону наращателяйян бир шей вардыса, о да ушаьларын сон вахтларэюрцшмямяси иди. Она да сябяб варды: «Халхын даькими атасы юлцб, ялбяття, эюзлямяк лазымды. Дцздц,биздя дя аз эцнащ йохду, сон вахтлар аралы эязирдик.О бойда щадися олду, нятяри олмаса, пракрорду,пракрору вурду. Киши кими вурду да, мярд-мярданядайанды да. Бизимки довшан кими гачыб кянддя эизляиди.Бир дяфя гапыларыны ачыб, ичяри эирмядик ки, гоншу, буня ишди беля. Щямиднян Ханым гядяр дя олмадыг. Щяляцстялик Камал аьзына эяляни халхын далынжа деди. Ханымда ешидиб апарыб гойду онларын овжуна. Йох, эярякинсафла дейясян, биз йахшы иш эюрмядик. Инди, дцздц, бубойда щадисянин йанында еля шейляр йада дцшмяз. Даьбойда киши юзцня атыб юлдцрцб. Бурда ня йада дцшярки... Ай беля дединиз, еля дединиз, инди бу сюзлярин йеридейил. Бунларын щамысыны беля дцз эятирян мяним Айнурбаламын бяхтиди. Аллащ ону хошбяхт елясин». Бу эцнБикянин цряйиня даммышды ки, Айнурла Тале эюрцшя -жякляр. Сящярдян юзцня йер тапа билмирди. Еви силиб-

161160

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 82: Fi.Qoca 2009 Layout 1

ду рунжа, десин ки, даща сяни истямирям.—Истяйир, ана, бяс атасынын сюзцнц тапдаласын кеч -

син? Ондан сонра о, адам арасына чыха биляр? Онданкиши олар?

—Сюзя бах ей... Сян дя о дейяни дейирсян? Кино -ларда дядясинин дя, жиъисинин дя сюзцнц тапдалайыбевлянянляри эюрмямисян? Мящяббят оду да...

—Билсям ки, онсуз щямин эцн юлярям, мян еличиндя сизин биабыр олмаьынызы истямирям. О да еля.

—Сян башга, о башга. О оьланды, она олар.—Дейир олмаз. Атасы юзцнц юлдцрцб. Бялкя онун

юлцмундя дядямин дя дедийи сюзцн тясири олуб.—Щеля дейир? Дяли ушаьы!—О демир, мян дейирям! Халха нийя дяли дейирсян?—Дяли олмайыб нядиляр? Аьыллы адам юзцнц юлдцряр?

Тале юзц дцнян сяндян ютяри дяли иди, инди дядян дя -дямя оьру дейиб дейнян, даща истямирям сяни дейир,Аьыллы адам ишиди?

—Ай ана, йахшы, халха аьзыныза эяляни демисиз, щяляборжлу да чыхарырсыныз?

—Аз, пис дейиб? Нийя аьзымыза эялян олур, оьрудейил? Сандыгнан пул йыьыб, юйцндя дя сахлайа билмир.Щямидэиля апарыб йыьыблар, щалал пулду?

—Бя, ай ана, мяни оьрунун евиня нийя лайиг билир дин?!—Ястяьфцруллащ, — дейиб Бикя бир ан сусду. Гызын

эюзцнцн йашыны силди. Аьламсынан сайаг олду:—А бала, башына дюнцм, ня билим, башымы итирмишям.

Йер беллямякдян ялимин ичи кял бойнуна охшайыр. —Габар-габар олмуш яллярини гызынын эюзц габаьына тут -ду. — Бу арвад ялиня охшайыр? Нейляйим, йохса до ла -на билмярик. Щеч олмаса мейвя-тярявязя пул вер мирик.

вуруб учуран кими Айнур да цряйинин аьлашмасынатяслим олмушду.

Бикя эюзляйя билмяди, пянжясинин ужунда гапыйайанашды, гулаг асды, щычгырты ешитди, ичяри кечди. Айнурдаща эюз йашларыны щеч эизлятмяк дя истямирди. Бикяэялиб онун йанында отурду. Башыны тумарлады, йоьун,гара щюрцклярини сыьаллады. Айнур даща да кюврялди.Бикя онун цзцндян юпдц, галдырыб отуздурду:

—Мяним ай балам, нур балам, эюзял балам! Бясди,йекя гызсан. Адам кцсцшяр дя, барышар да. Дядясиюлцб, эяряк баша дцшясян, ганы гарады.

Айнур даныша билмяйиб башыны булады. Бикя бир дяонун цзцндян юпдц, башыны синясиня сыхды:

—Эюрярсян, сабащ тамам башга адам олажаг.Айнур анасынын синясиндян башыны айырмадан пычылдады:

—Йох, йох, щяр шей гуртарды.—Нежя йяни гуртарды? — Бикя онун башыны синясин -

дян айырыб цзцня бахды. — Нежя йяни, о ня сюздц?Айнур аьлайа-аьлайа башы иля тясдиг еляди:—Бу да беля бир сюздц. Елядиз да... Сиз елядиз.—Биз нейлямишик?—Дядям Щясянаьа ямийя оьру дейиб. О да щирс -

ляниб дейиб ки, о тяряфя бахсан, мяним оьлум дейил -сян. О да кишинин ахырынчы сюзц олуб. Инди о, гябирдянгалхыб хейир-дуа вермяйяжяк ки?

—Ня олсун ки, юлцб, аллащ рящмят елясин! Онун сизяня дяхли?! Яэяр о сяни истяйирся, бу ня сюздц? Индикимди онун ялини тутан?

—Нежя йяни кимди? Дейир, инди, ондан сонра,атасынын лянятиндян сонра, хошбяхт олмаг олар?

—Нийя олмур? Бу ня ахмаг сюздц. Беля шейляр уй -

163162

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 83: Fi.Qoca 2009 Layout 1

Анасы да баша дцшдц ки, Айнур ону отагдан чыхарыр.***

Арадан ики ил кечмишди. Айнур Бакыда Нефт вя Кимйаинститутунун ахшам шюбясиня дахил олмушду. Эцндцзнефтайырма заводунда ишляйирди. Лаля иля икиси кирайятутдуглары бир евдя йашайырдылар. Айнур даща бу йенищяйата вярдиш едирди. Амма ня институтда, ня иш йерин -дя, ня дя шящярдя эюрдцйц оьланларын щеч бири Талейиунутдура билмязди. Щеч она охшайаны йох иди. Айнурунфикринжя, ян йахшы оьлан щеч олмазса бир аз Талейяохшамалы иди. Айнур йайда щеч тятиля дя евляриня эет -мяди, ишляйирди. Мязуниййат эютцрцб эедя билярди. Щявясолмады. Бир дя ешитмишди ки, Тале Дурна адлы бир гызлаэязир. Хялвят эюрцшцр. Дурна Талейин йанында ишляйир.Талейи юз атасынын йериня гойублар. Халг тясяррцфатыинститутуна гийаби дахил олуб. Дурна да орда охуйур.Сессийайа бир эялирляр. Кющня катибин йериня Щцсейновфамилийалы бир жаван адам эялди. Тарих елмляри намизядииди. Тязя мцдафия елямишди. Мцдафия яряфясиндя хейлиязиййят чякмишди, щюрмятли вя йахын гощумлары онурайона бир аз динжялмяк цчцн эюндярмишдиляр. Щц сей -нов эялян кими юз сялигясини йаратды. Цчцнжц катибЯсяди ишя башладыьынын икинжи эцнц ижазясиз данышдыьынаэюря ишдян чыхартды. Еля щамынын йанында Бакыйа зянэеляйиб разылыг алды. Он эцндян сонра район активини йыьды,ижласда рясми елан еляди ки, «мян бурда эедиб бир-биртарлалары эязиб, памбыьын бойуну юлчмяйяжяйям, бахандейилям памбыьы нежя якирсиниз, ня вахт якир си низ, нежясулуйурсуз. Йолдаш Исламов сизи пис юйрядиб. Щяр кяс юзишини эюрмялиди. План ганунду. Дюшцня дюйцб планэютцрмцсян — зящмят чякиб ону вермя ли сян. Истяйирсян

Йохса доланмаг олмаз. — Бикя аьлады. — Истя йирямщеч олмаса сян мяним эцнцмдя йаша ма йа сан.Истяйирям евин-ешийин, вар-дювлятин олсун, гызым. Гылыьынаэир. Истяйянляр арасында сюз олар. Йумшалажаг, йолаэяляжяк. Хошбяхтлийини ялиндян вермя, гызым.

—Ня данышырсан, ай ана. Биз данышыб гуртармышыг.—Йяни да сяни щеч истямир?—Нийя истямир. Бунун истяйя ня дяхли. Мян ону

баша дцшцрям. Атасынын сяси щямишя онун гулаьындаолажаг. щеля хошбяхт олмаг олар?

—Онун атасынын сяси батсын еля. Жящяннямя олсун.Сизин башыз хараб олуб. Сян юмцр-эцнцнц пуч еля ки,гулаьына сяс эяляжяк. Эюр щеч сюздц. Жящяннямяэялсин сяс...

—Ай ана, гой дярдими чяким.—Сянин дярдин дяйсин сяни истямяйянлярин жанына.

Чох лазым имиш. Институтда еля оьланлар эюряжяксян,Тале щеч онларын ялиня су тюкмяйя дя йарамайажаг.

—Йох ана, мянимки гуртарды, охумайажам, ишляйя -жям, амма еля шейляр олмайажаг.

—Ааз ей, олмайа, — гызынын цзцня диггятля бахды,— Билирям, сян мяним гызымсан, ахмаглыг елямязсян.

—Ня данышырсан, ана?—Баьышла, ай гызым. Ай ахмаг балам. Гызлар охуйур

да, сонра ишляйир дя,; щамысы ондан ютяриди ки, ахырдайахшы йеря яря эетсин. Ев-ешийи олсун. Йахшы бир йерли-йатаглы арвад олсун. Щяр шей дцзялячяк. Бцтцнйараларын мялщями вахтды. Вахт щамысыны саьалдыр.

—Эюряк да, — дейиб Айнур эюзлярини силди, кюксютцрдц. Китабларыны сялигяйя сала-сала анасыны отагданчыхартмаг цчцн: — Мян дярслярими охуйум, — деди.

165164

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 84: Fi.Qoca 2009 Layout 1

ня галса, еля ял-айаьа дцшмядиляр. Бир нечя эцн тажирСяфярин кюшкц баьлы галды. Сонра щяр шей сялигяйядцшдц. Гошулуб гачанлар да цзя чыхдылар. Кюшк дяачылды, Ханымын, Щямидин ейни дя ачылды. Нярэиз бумцддят ярзиндя дялляклик сянятини юйрянмишди, юзц дяяла дялляк олмушду. Район сявиййясиндя йох, ян йенидябдя баш дцзялдирди, маникцр, педикцр еляйирди. Проку -рор Сайыловун да, мящкямянин дя, бир чох идарямцдир ляринин дя арвадлары артыг Нярэизин мцштяриляри иди.Инди Бикянин даща йахшы мялумат мянбяйи варды.Нярэиз ян йени мялуматларла Бикяни тямин еляйирди.

Щцсейновун ушаглыг досту гонаг эялмишди. Гоншурайонун яразисиндя кянардан эюзя чарпмайан, ичярисисялигя-сащманлы бир ресторан варды. Бурада яла йемякверирдиляр, хялвят кабинети дя варды. Ижраком Мям мя -дов эцнортадан ора сифариш вермишди. Он няфярлик столдузялтмишдиляр, щяр шейи щазыр гойуб кабинетин гапысыныгыфылламышдылар. Щцсейновун хасиййятиня ятраф районларынхялвят ресторанларында бяляд олмушдулар. О хошлайырдыки, ресторанын юзцнцн хцсуси кабинети олсун. Эуйа окабинетдя ондан башга щеч кяс отурмур. Гыфыл онунйанында ачылырды. Щцсейнов хцсуси ляззят алырды.

Щцсейнов еля илк бадясини юз ушаглыг йолдашынынсаьлыьына галдырды. Ону да деди ки, мяним мцдафиямдяхейли зящмяти вар, еля жавабын далынжа ики дяфя Москва -йа учуб, ВАК-дан хябяр билиб, тезляшдириб. Аптек ишчисиолмаьына бахмайын, лазым олса, атом бомбасы датапар. Чох ялли-айаглы оьланды. Инди бизим районда, нягядяр мян бурдайам, о да бурда ишляйяжяк. Бахар -сыныз, Сайыловла бирликдя. Бир аптек вар, истяйяр, ордамцдир ишляйяр, истяйяр тязясини тикярсиниз. Юзц дя юзц

щеч якмя, планымы вер! Мян илин ахырын да планы сизинэюзцнцздян чыхардажам. Планы вер ми йян ляр цчцн мянйохам, онлар цчцн пракурор Сайылов вар, милис ряисиОружов вар».

Еля щямин эцн ижласда Оружов сюз алыб айаьагалхды. Районда йенийетмялярин, щатта мяктяб йашлы -ларын тез-тез жинайят тюрятмяляриндян данышды:

—Инди дя бир кялмя йолдаш Щцсейновун чыхышы иляялагядар дейим ки, эюрдцйцнцз кими бизим ишимизчохду. Юз ишимизин ющдясиндян эяля билсяк йахшыды.«Сизинля милис мяшьул олажаг» демякля, шцбщясиз, катибзарафат едирди...

Катиб онун сюзцнц кясиб айаьа галхды. Оружовйериня кечмяк истяйяндя катиб ону сахлады:

—Хейр, орда дайанын, кцрсцдя! Мян сюзц дцздейирдим, амма ряис Оружов демякдя зарафат едирдим.Сиз сабащдан бу районун ряиси олмайажагсыныз. Индисюзцнцзц дейин!

Залда эурулту гопду, еля ял чалдылар ки, еля бил таванучуб тюкцляжякди. Пярт олмуш полковник кцрсцдян енди.

Бяли, Щцсейновун дили дя варды, дилчяйи дя. Аз вахтярзиндя полковник дя башга района иш йерини дяйишди,ялбяття, юз хащиши иля, ижраком Мяммядовун тяклифи иляКамал да гоншу шящярдя даща бюйцк шюбяйя под пол -ковник вязифясиня иряли чякилди. Инди Камал щяр эцн гырхкилометр йолу иш йериня эедиб-эялирди. Бязян вахтчатмырды, иш йериндя галмалы олурду. Беля вахтларда БикяХанымдан хащиш едирди ки, Нярэиз эялиб онунла галсын.Еля беля эцнлярин бириндя Нярэиз Бикяэилдя галандаВащидя гошулуб гачды. Бир эцн Бикя еля билди ки, Нярэизевляриндяди, Ханым да еля билди Бикяэилдя. Сонра, дцзц -

167166

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 85: Fi.Qoca 2009 Layout 1

ту тунда охуйур, гийаби, гыздан ютрц башына щава эял -миш ди. Камалын гызыны истяйирди, о сиз вязифясини «бюйцт - дцйцнцз» милисин гызыны.

Катиб црякдян эцлцб:—Ща, ща, ща... Йахшы, йахшы, даныш, сиз дя газдан

айыгсыныз. Ону сиз бюйцтдцнцз, евиндян-ешийиндян ди - дяр эин салдыныз, сюзцнц де...

—Щя, Камалла Щясянаьа ахыр вахтлар сюзляшибмиш.Атасы юляндян сонра эядя гыздан атгаз еляди. Дяли идией, гыздан ютяри, амма атасынын сюзцнц басыб кечмяди.

Катиб она диггятля бахыб башыны йеллятди:—Вот ето парода...—Жаван, амма мярд ушагды. Бялкя гойаг дядя си -

нин йериня ишлясин. Пуллары чамадандады, ажэюз дейил.Она да тапшыраг ки, а бала, бизя шяраит йарат. Мцасирушагды, сон дябдя, эюзял шяраит йаратсын. Йолдаш Щц -сей нов, бу бадяляри ичяк сизин саьлыьыныза. Сизи бизяаллащ эюндяриб. Саь олун!

Гядящляри бошалтдылар. Щцсейнов бир йекя топакешниши аьзында чейняйя-чейняйя:

—Онун чатышмайан жящяти жаванлыьыса, ону вахтюзц дцзялдяжяк. Мярд ушаг намярд аьсаггалданйахшы ды. Еля мярд кишиляр мярд ушаглардан йетишир.Давай его сйуда...

Сайылов бящ-бящ дейиб, дизиня вурду:—Сюзя бах ей... Мярд ушаг намярд аьсаггалдан

йахшыды. Щазыр аталар сюзцдц. Аталар сюзц китабында бусюз олмаз.

Катиб эцлцмсцнцб она бахды:—Щардан олсун, щяля инди демишям. Катиб Мям мя -

дов тез ялавя еляди:

бяйянян йердя. Сайылов сюзя гарышды.—О, асан мясяляди. Йолдаш Щцсейнов, биз ня гядяр

гоншу районларда отуражаьыг? Юзцмцзцн дя райондабир-ики йеримиз олсун. Эюзял, мянзяряли йерляримиз вар.

Щцсейнов ужа бойлу, йарашыглы бир оьлан иди. Гара,гыврым телляри варды. Саь ялини телиня чякиб, стулунархасына сюйкянди. Ятрафдакылары нязярдян кечирди:

—Мян елямялийям? Катиб ресторан, гонаг еви тикдир -мя лиди? Ялбятя, юз йеримиз олмалйыды, беля ачары даюзцмцздя. Мяним ятрафымда яфяллярди. Беля шейля пуллуидаряляр мяшьул олмалыды. Райторгу нийя чыхартдым?Эуйа мян билмирям, тижарятдя алдадырлар? Эуйа буйедийимизи щюкумят гиймятиня йейирик? Мяним кадрмясялям чох писди. Ишчи йохду.

Ижракомла катиб Мяммядов бир-бириня бахды, еля билняся демяк истядиляр, амма чякиндиляр. Буну еля еляди -ляр ки, Щцсейнов да баша дцшдц. — Щя, дейин эюряк,ня иш гурмусунуз? Ижраком Мяммядов жясарятлянди,эцлцмсцндц:

—Цряк елямирик, чцнки чох жаванды. Бизим Щясянаьаварды, бу идарянин кющня рящбяри...

Сайылов бяркдян эцлцб сюзя гарышды:—О прокурора шилля вуран?—Щя, юзцдц. Сиз дя ешитмисиниз?—Паа, о гапазын сяси бцтцн системдя ешидилди. Инди

йазыг вякил ишляйир. Амма еля дюйцляси иди. Аьылдан бираз о мясяля...

Катиб Щцсейнов бошгабында йахшы тикя ахтара-ахтарабашыны щеч йухары галдырмадан сорушду:

—Щя, испалком ня дейирди?—Дейирям, онун бир оьлу вар. Халг тясяррцфаты инсти -

169168

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 86: Fi.Qoca 2009 Layout 1

эялди, о эцлдц, эялиб онунла цз-цзя отурду:—Мян арзума чатдым. Демишдим, эяряк сяни Щя -

сян аьанын йериндя отуздурам. Сян даща юзцнц ушагкими апарма. О бойда вязифя сащиби олажагсан. Мянюзцм сяня щяр шейи баша салажам. Мян дейянляри еля,олажагсан ян йахшы ишчи. Инди эет, анана эюзайдынлыьывер, сяни атанын йериня гойдулар. Бир цч мин айырыб го -йун. Юзцм лазым оланда сяня дейяжям, эятирярсян.Анана де, горхмасын, Щясянаьа да ишлярини мяннянэюрцрдц. Эет.

***Тале еля илк мяжлислярдян сонра щисс еляди ки, о жидди

бир ишля мяшьулду. О, гуллуг эюстярдийи мяжлислярдякатибин еля гонаглары олурду, еля йерлярдян данышырдылар,йатса, щеч Талейин йухусуна да эирмязди. Аз вахт ярзин -дя Тале адамларын ишя гойулмасында, ишдян чыхарыл ма -сында иштирак елямяйя башлады. Талейин йериши дя, данышыьыда дяйиширди. Щяр ахшамы мяжлислярдя кечирди. Ишляр елягурулмушду, эуйа Тале пул хяржляйирди, яслиндя гонагйола салмаг цчцн, гонаг еви тикдирмяк цчцн, катибидостуну Москвайа йола салмаг цчцн катиб Мям мядо -вун, ижраком Мяммядовун тапшырыьы иля кол хоз сядрляри,совет сядрляри, башга идаряляр пулу эятириб Талейя верир -диляр. Тале юз пайыны да, Мям мя дов ларын пайы ны дяэютцрцб галанларыны щямин ишя хяржляйирди. Беш-алты айынярзиндя Тале районда ямялли-башлы ад-сан газанмышды.Инди растлашанда вя йахуд гонаглыгларда Тале Щцсей но -вун йанында даща еля тярлямирди, амма бцтцн ядябгайдаларыны эюзляйирди. Катиб олан йердя отурмурду, сига -рет чякдийини эизля йир ди. Онун йанында ички дя ичмирди.Катиб Талейя бу хцсусиййятляриня эюря ашиг олмушду.

—Еля аталар сюзлярини дя беля кишиляр дейиб да...Вобше, фикир вермишям, Щцсейнов йолдашын щяля бошсюзц ня раст эялмямишям. Чох щазыржаваб, бядии да ны -шан ды. Бязи йазычылар Щцсейновун данышдыьы кими йазабился, Нобел мцкафаты истяйяр. Сизин саьлыьыныза, йолдашЩцсейнов. Байаг испалком йахшы деди, валлащ бир азэеж эялсяйдиниз, биз гырылыб батмышдыг. Эяряк адамын,ясли, кюкц олсун, ичяк изин, сизи йетишдирян бюйцкляринсаьлыьына.

Сящяри эцн Тале катибин гаршысында айаг цстя да -йан мышды. Утандыьындан тяр йуйуб апарырды. Жибиндянйайлыг чыхартмаьа да утанырды. Нящайят, катибин онайазыьы эялди:

—Йахшы, эет, — деди.Тале гапыдан чыхан кими катиб Мяммядов да онун

далынжа чыхды, цзбяцз гапыны эюстярди:—Эир мяним кабинетимя, мяни эюзля, эетмя, —

деди, йеня эери гайытды.Катиб онун архасынжа бахыб эцлцмсцндц:—Я, Мамедов, бу лап ушагды ки?—Хейр, йолдаш Щцсейнов, бяс сиз юз зящминизи

балажа шей билирсиниз. Сизин кабинетя эялян даь бойдакишиляр заь-заь ясир, горху тяри эятирир, бу, щяйадантярлямишди. Сиз демиш, йахшы кишиляр йахшы ушагларданйараныб, Зярб-мясял олуб.

—Йахшы, щазырлайын. Тясдигя эедяндя мян зянэеляйярям. Щяр щалда, яввял-яввял бир она кюмяк еляйин.Сян юзцн она шефлик еля.

—Олду, йолдаш катиб.Тале Мяммядовун кабинетиндя бир аз отуруб эюзля -

ди, бойнунун, боьазынын тярини силди. Аз кечмямиш катиб

171170

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 87: Fi.Qoca 2009 Layout 1

Чох эюзял эянжлийимиз йетишир.Мяммядов айаьа галхыб гядящини эюйя галдырды

(ижраком Мяммядов иди):—Беля эянжляримизи эюрян, иряли чякян, онлара аталыг

гайьысы эюстярян рящбяримиз Щцсейнов йолдашын шяряфи -ня бадя галдыраг.

Шаир ушаг кими севиниб ял чалды. «Ура» гышгырды, сонрагядящини эютцрцб бир дя йавашдан: «ура» деди, ичди.Арада шаир телефон нюмрясини бир каьызда йазыб Талейяверди. Нюмрянин алтындан цнван да йазмышды. Бакы,Вагиф кцчяси...

—Бакыйа эяляндя мцтляг мяни тап, — деди шаир. Тале каьызы эютцрду, тяшяккцр яламяти олараг эцлцм -

сцн дц. Бейниндя «Бакы, Бакы» тякрар олунду. Мяжлисдянчюля чыхды. Щязин бир ахшам иди. Ай ишыьыны лал ахан Кцрцнцстцня сяпиб, ай ишыьындан бир жыьыр дцзялтмишди. Кцляк,мещ йох иди, амма аь говаьын йухарыдакы йар паг ларыеля шырылдайырды, еля бил йаьыш йаьырды. Талейя еля эялирди ки,бу ай ишыьындан йаранмыш жыьырын цстц иля, су йун цзцндящаражан десян эетмяк олар. Бир-ики аддым да гайатяряфя атыб, бир кютцйцн цстцндя отур ду. Ня дян ся Бакыныхатырлады. Бирдян-биря кюврялди. Она еля эял ди ки, инди отайдан, о ай ишыьындан йаранмыш йол ла Айнур эяляжяк.Эцля-эцля, бойнуну бцкцб она мялул-мялул баха-бахаэяляжяк. Цряйиндя еля бил нядися охаланды, ичдийининтясириндянми (арада хялвятя салыб бир ики йцз ичмишди),йохса еля доьрудан да Айнур кюнлцня дцшдцйцндянми,эюзц йашарды. Тез о йана-бу йана бахды, эюрян йох иди.Ичяридян гармагарышыг сясляр эялирди.

«Эежя дцнйаны бир аз да бюйцдцр, сяманы бцтцнязямяти иля ачыб эюстярир, эежя инсана эцндцздян мяр -

«Бу мяним ба лам ды» дейирди. «Онун тойуну эярякюзцм еляйям. Щям бажарыглыды, щям дя абырлы, щяйалыды.Алма дибиндян кянара дцшмяз. Нясил айры шейди». Кцргыраьында тикилян кичик павилйон катибин лап цряйиндянолмушду. Катиб шящярдян эялян бир шаир достуну дапавилйона апармыш ды. Шаир Талейин атасынын тарихчясини,юзцнцн мящяббят мажярасыны, катибин инди Талейя аталыгелямясини ешидян дя кюврялди, ямялли-башлы эюзляриня йашэялди. Сонра еля щямин ахшам жамаатын эюзцнцнгабаьында, столун цстцндя хяйала эетди, эюзцнц Кцрязилляди, бахды, бахды, ахырда беля бир шеир йазды:

Ахшам Кцр гыраьындаЙашыллыг гужаьында.Юмрцн эюзял чаьындаКатиб достум ШцкцрляЭюзял хяйала далдыг,Эюзялликдян зювг алдыг.Асимана ужалдыг.

Шаир шеири охуйан кими щамы ял чалды, Щцсейнов онуюпдц. Сонра щамы бир-бир шаири юпдц. Щамы шеири бир-бириндян кючцрдц. Щамы охудугжа шеири «бящ-бящ,ящсян» дейирди. Сайылов шеири бир дя авазла охуду,ахырда эюзц долду, дуруб шаири бир дя юпдц:

—Диля бах ей... Су кими ахыр. Хялгилик буду ей... щяммяна, щям дя эюзяллик, бящ, бящ...

Тале дя шеири кючцрдц, амма «бящ, бящ» елямяди.Щяля цряйиндя фикирляшди ки, бунун няйиня «бящ, бящ»дейирляр. Динмяз-сюйлямяз бир кцнждя отуруб бахырды.Онун беля сакит отурмасы диггяти даща чох юзцня жялбедирди. Шаир бир дя эялиб ону гужаглады, цзцндян юпдц:

—Машаллащ, ня тярбийяли, ня тявазюкар оьланды ей...

173172

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 88: Fi.Qoca 2009 Layout 1

—Бу ня сюздц, ай Ханым?—Аз дцз сюздц.—Кимнян?—Дядясинин кющня бир катибяси вар, оннан, ады да

Дурнады. — Ханым «кющня» сюзцнц дя, «дядясинин»сюзцнц дя хцсуси вурьу иля деди. — Щи, щи, щи... Жавандыда, йягин вахтыны кечирир. Ааз, гыз ондан чох бюйцколмаз, юзцнц горхузма.

Суьра бярк наращат олду. Таледян сорушмаьа биримкан да дцшмяди. Бакыдан, сессийадан йени эялмишди.Щяр ахшам да евя эеж эялирди. Амма бу эцн Айнурунадыны чякмяйи Суьраны севиндирди. Демяли, о няся жиддимясяля дейил.

***Тале мцдир столунун архасында эялиб отуран кими

гаршысында бир армуду стяканда чай эюрдц, йанындада зярли нялбякидя карамелляр. Юзцнц о йеря гоймады,эуйа бу чай да, стол кими, стул, телефон кими кабинетинбир щиссясиди. Чох тез баша дцшдц ки, стякан-нялбякитяк дейил, бунларын архасында Дурна адлы бир гыз вар.

О гыз да бу стякан, стол, стул, телефон кими бу каби -не тин ясас щиссяляриндян бириди. Тале биринжи курсда оху -йурду. Сонра биляндя ки, Дурна щямин институтун щяминфакцлтясиндя, икинжи курсда охуйур, Дурна кабинетдякияшйалардан хейли фярглянди. Талейин курс иши чай кимистолун цстцня гойулдугжа, Дурнанын ярки дя артды. Беля -ликля, Тале илк сессийайа эедяндя гатара билетляри Дурнасифариш еляди. Тапшырды ки, «СВ» олсун. Щардан та пыр сантап. Тале бир дя эежя купейя эяляндя Дурна иля биркупедя эетдийини билди. Талейи йолдашлары йола салмышды.Бир аз йейиб-ичмишдиляр. Дурнаны эюряндя тяяжжцблянди:

щямди, йахынды, сямимиди» фикирляшди Тале. «Инди няинкищяр шейим вар, бу гядяр, беля бюйцк архаларым, кю -мяк лярим вар. Амма ня олсун, щеч кясим йохду. Индимян ясл йетимям».

Щямин эежя Тале евя эялян кими пенжяйини чыхарыббир йана атды, айаггабыларыны о бири йана. Цзцгойлучарпайыйа дюшянди, бирдян-биря щюнкцрцб аьламаьабашлады. Анасы горхду, чалышды сакит елясин, сонра щисселяди ки, кефлиди. Онун атасы да ичян дейилди, арадакефляняндя щюнкцрцб ушаг кими аьламаьы олурду. ИндиТале атасына о гядяр охшайырды ки, Суьра бир аз горхду.

«Ираг олсун, бирдян бу да юзцнц юлдцряр...» Башынытумарлады. Тале гармагарышыг няся дейиб еля аьлайырды.Бцтцн сюзлярин ичярисиндян бирдян Суьра Айнурун адыныешитди:

— Сакит ол, оьул, йат, гадан алым, йат бала, щяр шейдцзяляжяк, йат.

Района сон вахтлар йайылан сюз-сющбят Суьраныгорхудурду.

Ханым бир ай бундан яввял эюзляри ишылдайа-ишылдайайеня эялмишди Суьранын йанына. Ханымын эюзляри ишылда -йан да Суьра билирди ки, Ханым мараглы бир хябярля эялиб.Юзц дя бу хябяри йа Бикя Ханыма дейиб, йа да Ханышюзц ешидиб, Бикяйя дейиб. Сонра да эялиб Суьранынйанына.

Ханым эцля-эцля эялиб отурду:—Щи, щи, щи, ааз, бир стякан чай вер, жийярим йанды.

Суьра чай сцзя-сцзя цряйиндя «аллащ хейир елясин» —деди. Эятириб чайы Ханымын габаьына гойду. Ханымчайы нялбякийя сцзцб, пцляйя-пцляйя бир гуртум ичди.

—Хябярин вар.... Бизим Тале эязир, щи, щи, щи...

175174

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 89: Fi.Qoca 2009 Layout 1

Хейли кечмишди. Тале дя, Дурна да щеч ня даныш мыр -ды. Щяр икиси дя няся фикирляширди. Бялкя дя щеч ня фикир -ляшмирдиляр. Беля вязиййятя дя Тале биринжи дяфя идидцшцрдц. Инди бирдян-биря щисс еляди ки, онлар икиси бирйеря сыьмырлар. Бура нежя пярчим олублармыш. Она еляэялди ки, Дурнанын аьзындан ий эялир, йох, дейясян буий онун юзцндян эялир. Цряйи буланды. Галхыб туалетягачмаг истяди, чатдыра билмяди. Еля купейя гусду...Дурна жялд галхыб ону сакит еляди:

—Юзцнц сыхма, гус. Тямизляйяжям, йа да пул веря -жям, правадник беш дягигяйя чичяк кими тямизляйяжяк.Юзцнц яля ал, — онун башыны сыхды. — Юзцнц тохдат...— Тале йазыг-йазыг зарыды:

—Гой мян йухарыда йатым.—Щя, ня олду, жаныны йейярям, галх, дайан — онун

кюй ня йини чыхарда-чыхарда — кюйняйин буланыб, тямиз -ля йярям. Галх, — Дурна она йухары галхмаьа кюмякеляди. — Ай маладес...

Тале галхан кими цзугойлу узанды, зарылтыйа охшайанбир сясля:

—Ордан, голтуг жибимдян пул эютцр, правадникявер, — деди...

Сящяр тездян Тале юзцнц мещманханайа верди, йерэютцрцб биринжи нювбядя душа эирди. Ахшамкы ий щяля дяонун бурнуна эялирди, еля о саат да юйцмяйя баш ла йырды.Йуйунду, бцтцн эцнц йатды, щеч института да эетмяди.

Бу щадисядян сонра Дурна Тале иля идарядя чохярк йана данышырды, ахыр вахтлар щяля бир-ики адамын ишининдцзялмяйиня дя сябяб олмушду. Сарыгайаларда сюз щечнядян дя чыха билярди, амма бурда сюзцн йаран ма сы -на йахшы зямин дя варды...

—Бащо... Мян йеня фырланыб кабинетимя эялдим?Дурна эцлцмсцнцб айаьа галхды. Яркля она йанашды.

Пенжяйини сойунмаьа кюмяк еляди. Гапынын далынывурду. Айаггабыларыны чыхартды, ону йары зорла узандырды,йанында отурду:

—Пулуну вермисян, демяли, сянин кабинетинди. —Талейин телини тумарлады, — щарда беля вурмусан?

Гадын ялинин истилийи, мещрибанлыьы, йумшаглыьы Талейилап яритди, хумар олду, эюзцнц ачмадан пычылдады:

—Йолдашлар йола салды.—Сян дя ки, биринжи катибнян-заднан отуруб-ду -

рурсан. — Талейя бир аз да йахынлашды. Галстукунубошалтды, кюйняйинин дцймясини ачды, бойнуну сыьаллады,— йаман йорулмусан дейясян?

Талейи гызын бядяниндян, няфясиндян, ялляриндян эя -лян исти самовар кими гайнатды. Щеч юзц дя билмяди ки,голу ня вахт гызын белиня доланды, ону юзцня тяряф чяк -ди. Гыз эуйа истямядян онун цстцня йыхылды. Ейни андада Талейи бярк-бярк гужаглады, титряк сясля пычыл да ды:

—Дайан, сябир еля, гой сойунум.Тале эюзлярини ачды. Дурнанын сачы онун цзцня

даьылмышды, ачыг йахасындан йарысы чыхмыш дцмаь дюш -лярини эюряндя Талейни бцтцн бядяниндян сызылты кечди.О, юмрцндя биринжи дяфя иди ки, гадынла бу гядяр йахынолурду. Бцтцн бядяни титряйирди. Дурна пычылдайырды:

—Дарыхма, гадан алым, дарыхма, жаныны йейим,дарыхма.

Тале цзцнц Дурнанын дюшляринин арасына сохуб юз-юзцня пычылдады:

—Ай аллащ, бу ня йахшыды, ня эюзялди, дцнйанын янэюзялиди. Сян ня ширинсян...

177176

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 90: Fi.Qoca 2009 Layout 1

—Дейирсиз йяни мян сизи баша дцшмцрям?—Йох, ай бала, мян еля билирдим индийяжян бу

жама аты баша дцшцрям. Инди эюрцрям ки, йанылмышам,биз щеч вахт бир-биримизи баша дцшмямишик.

—Сизи ким инжидиб?—Щамы.—Щамы ола билмяз. — Щцсейнов мещрибанлыгла

эцлцм сяди. — Щамы ола билмяз.—Сиз карвансараны эюрмцсцз? Абидяни.—Ялбят ки, бу района эялдийим биринжи эцн. Она

эедиб бахмышам. Нящянэ абидяди.—Мян орда, о абидянин ичиндя бир отагда йаша йы -

рам, бу нечя иллярдя дивара бир мисмар да вурма мы -шам, щяр шей стулларын цстцндя, дюшямядя олур. Ахы,абидяди. Она мисмар вурмаьа ялим эялмяйиб.

Щцсейнов кядярли-кядярли башыны булады:—Бяли, мянзил тикинтиси биздя йох дяряжядяди. Бир шей

фикирляшмяк лазымды. Учотда варсыныз?—Сиз мяни баша дцшмядиниз. Мян ев истямирям. Мя -

ним евим щазырды, мяни эюзляйир, рящмятлик кишинин йанын -да. Инди карвансараны сюкцрляр, щамы да эюзцнц йумуб.

—Нежя йяни сюкцрляр?—Ямялли-башлы сюкцрляр. Она эюря жамаатдан инжийи -

рям ки, щяйятиндян тойуг щинини учуртсан, адам юлдц -ряр, бу бойда абидяни, жанлы тарихи эюзляринин габаьындасюкцрляр, щеч кяс динмир.

Щцсейнов зянэи басыб катибяни чаьырды, катибягапыдан бахды.

—Мамедовлары, — катибя щямин анда йох олду.Дун йа бир ан сусуб сющбяти давам еляди:

—Щамы йазыб охуйур. Бу гядяр али тящсилли адам

***Сящяр Щцсейновун башы бярк аьрыйырды, ахшам

гоншу районун яразисиндя чох отурмушдулар. Еля башыаьрыдыьына эюря дя ганыгара эюрцнцрдц, шикайятя эялянбир-ики няфяр кянардан катиби ажыглы эюрцб щяря бирбящаня иля эетди. Биржя Дунйа хала катибянин йанындаотурмушду, фикри узагларда иди, щеч катибин эялиб ичярикечмяйини дя эюрмяди. Аз сонра зянэ олду, катибяичяри кечди.

Башыны йухары галдырмадан Щцсейнов сорушду:—О гары кимди? Ня истяйир?—Сизи эюрмяк истяйир, гары дейил!—Бяс няди? Жаван гызды? — Йорьун-йорьун катибя -

йя бахды, гыз юзцнц итирди, йазыг-йазыг эцлцмсцндц:—Хейр, Дунйа халады, ветеранды. — Гыз «ветеран»

сюзцнц тапдыьына севинди, еля о сюздян йапышыб юзцнцяля алды. — Партийа ветераныды. Районда щамы онащюрмят еляйир. Бизим дили чисти билир.

—Де эялсин. — Гыз гяфясдян гуш чыхан кими гапы -дан чыхды, дярин бир няфяс алды:

—Дунйа хала, кеч ичяри. Сизи эюзляйир.—Саь ол, бала. — Дунйа аьыр аддымларла ичяри кечди.

Щцсейнов галхыб иряли эялди. Она ял вериб эюрцшдц.Голуна эириб эятирди, стул чякиб ону яйляшдирди. Юзц дякечиб онунла цз-цзя отурду:

— Как вы себйа чувствуете?Дунйа она бахыб мещрибанлыгла эцлцмсцндц:—Ай саь олмуш, мясяля щансы дилдя данышмагда

дейил. Мясяля бир-бирини баша дцшмякди.Щцсейнов утандыьындан гызарды, еля бил башыным

аьрысы да кясди, эцлцмсцндц:

179178

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 91: Fi.Qoca 2009 Layout 1

Ики эцня бир ев тикибляр, беля тиксяйдиляр, районда мянзилмясяляси чохдан щялл оларды. Саь олун, — Дунйадейиня-дейиня эетди.

Ижраком эцнащкар ушаг кими кцнжя гысылыб галмышды.Башыны ашаьы дикмишди. Катибин цзцня бахмаьа горхур -ду.

—Дцшяндя намусдан, гейрятдян данышырсыз. Намусадамын гылчасынын арасында олмур, намусун да, гей -рятин дя о абидяди. Беля горуйурсан?

Мяммядов мясялянин беля жиддиляшдийини эюрцб,айдынлашдырмаьы юзцня борж билди:

—Йолдаш Щцсейнов, достунуз юзц ораны сечди.Мяжбур еляди, деди цч йол айрыжыды, щяр йердян эюрцнцр.Ян йахшы йерди. Мяним хябярим олмайыб, пракрорла...

Щцсейнов сон дяряжя ясяби сясини боьуб, онунсюзцнц кясди:

—Достум! Достум йох, лап атам ола, ихтийары йох -ду. Бяс сиз нясиниз? Кимсиниз? Азярбайжан торпа ьы нынясл сащиби еля о абидяди. Ону шащлардан, хаган лар дангылынжла горуйуб сахлайан жамаат эюр ня эцня галыбки, бизим кими цч-дюрд дыльырдан горуйа билмир. Бубойда чамаатын о гожа арвад гядяр гейряти йох ду, —катиб бирдян-биря сусду, цзцнц пянжяряйя тутубщяйятдяки аьажлыьа бахды, еля бил бир аз сакитляшди.Гайыдыб йериндя яйляшди. Сонра там сакитликля:

—Пракрора де ки, о алчаьы тапсын, мяним адымдандесин ки, ики саат ярзиндя бизим яразидян чыхсын, йохсабашына ойун ачарам. Бир дя чалышсын ки, мяннянрастлашмасын. Ким тикиб?

—Тикинти тямири идаряси.—Мцдцрцнцн мясялясини эялян бцройа щазырлайын.

вар. Зийалы йохду. Ай оьул, вятян буду да... Бу абидяди.Вятяни беля горуйарлар?

—Еля шей ола билмяз.—Йалан дейирям? Жанавар кими бир барыны парча -

лайыб лар, бир дцкан кими шей дя тикибляр йериндя.—Сонйа хала...—Сонйа йох, Дунйа...—Баьышлайын, Дунйа ханым, мян памбыг якян дейи -

лям, гойун эцдян дейилям, мян еля о абидяни, сизи,зийалы лары, щаггы-ядаляти, мядяниййяти горумаьа эялми -шям да...

—Ай оьул, хятриня дяймясин, онда ишин ющдясиндянэялмямисян. Бу карвансара замана, хаганларынгошун ларына, бяйлярин, ханларын тапдаьына синя эяриб,дюзцб, инди бир-ики алчаг ялиня балта алыб сюкцр.

Ижраком Мяммядов ичяри кечди, гапынын аьзындадайанды:

—Катиб Щцсейнов, катиб Мамедов узаг кяндяэедиб. Ешидирям сизи.

—О карвансараны сюкцбляр?—Хейр. Бяли, балажа бир йерини. Сайылов йолдашын

тяклифи иля йериндя аптек тикилир, тикилиб ей, щазырды.Щцсейновун эюзляриндян од парлады. Вар эцжц иля

йумруьуну стола чырпды.—Ня?! — дейиб еля гышгырды ки, Дунйа дик атылды.

Дун йанын горхдуьуну эюрцб юзцнц зорла сакитляшдирди.Эялиб Дунйанын голуна эирди.

—Баьышлайын, чох саь олун ки, эялмисиниз. Сизи йоласалым.

Дунйа айаьыны диряди, дайанды:—Йох, йола салмайын, саь олун. Эюр ня тез тикибляр.

181180

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 92: Fi.Qoca 2009 Layout 1

—Валлащ, ай Суьра, ня дейим. Юзцн билян йахшыды,бир ону билирям ки, бир сачыны аь, бир сачыны гара щюрцбону эюзляйясиди. Бир дя, бунун няйи эцнащ олур. Аравурмурсан, шяр демирсян, ики жаваны хошбяхт едирсян.Бундан да бюйцк саваб вар? Де да, эюряк ня олур.Мян дя Камала йалвар-йаьыш еляйим.

—Еля бялкя буну нытгыма салан рящмятлийин рущуду,ким билир. Эюрцр ки, биржя баласы язаб чякир. Она эюрябу сюзц нытгыма салыб.

—Олар, бажы, олар. Еля юзцнц ондан ютяри щялакелямяди?! — Бирдян йадына сюз дцшмцш адам кимиСуьрайа бахыб эюзц иля Ханымэил тяряфя ишаря еляди. —Сяни олар эюрмяди?

—Мян билян, йох.—Онларын йанында щяля щеч ня демя. Цряйи тямизди

ей, — лап пычылты иля ялавя еляди. — Дили, дили динждурмур. Бцтцн района бир эцндя зурна чалажаг.

Сонра йеня кюврялдиляр, хатырладылар, данышдылар, йенясакитляшиб тядбир тюкдцляр...

***Бакыда йазын кцляксиз эцнляри аз олур. Амма Бакыда

кцляксиз йаз эцнцнцн тайы-бярабяри йохду. Беля эцн -лярдя адам йухулу олур, щяр тяряф дя адамы юзцнятяряф чаьырыр. Кюнцл ейни анда дюрд сямтин дюрдцня дяжан атыр.

Еля бир эцндя Тале Бакыда Айнурэилин кирайя тут ду -ьу евин йанында дайанмышды. Гапыны дюймяйя жясарятелямирди. Дцнян анасы она йуху данышандан сонраТале дцнйанын ян хошбяхт адамы олмушду. Анасындантякрар сорушмаьа да горхду ки, бирдян анасы «зарафателяйирдим» дейяр. Анасы сюзцнц дансайды, йа да бу

Юзцн дя фикирляш, эюр ня ишля мяшьул олажагсан. Сян -дян щюкумят олмаз.

Ижраком горхмуш щалда катибя тяряф йериди, йазыгбир эюркям алды:

—Йолдаш Щцсейнов, бир гялятди елямишям. Мянибала ларынын башына чевир, валлащ, сизин горхунуздандинмямишик.

—Билирям ки, рцшвят алырсыз, юзцмц эюрмямязлийявурурам. Дейирям маашыныз азды, доланын. Амма адамнамусу да сатыб пул елямяз, ахы. Инди вязифяндян ютяриэюрцрсян дя, йалварырсан. О абидяни горумаг цчцн дабиржя кялмя сюз дейяйдин да... Рядд ол бурдан!

***Талейин щычгырыьы кясяндя Суьра бахды, эюрдц ки,

йухулайыб, дуруб сакитжя евдян чыхды. Ханымэилинщяйятиндян, ара гапылардан кечди.

Бикя ейванда айаьыны пиллякянляря саллайыб тякжяотурмушду. Янжир тяряфдя Суьраны эюрцб эюзцня инан -мады, бир дя диггятля бахды. Жялд галхыб щяйятя енди.Суьранын цстцня эетди. Гужаглашыб икиси дя аьлады. Еляорадажа, соьан-кешниш лякляринин йанында чюмялтмяотурдулар, цму-кцсцляшдиляр, аьлайыб сакит ляш диляр.Няща йят, Суьра ниййятини она ачды:

—Истяйирям бутцн эцнащлары эютцрям бойнума.Сабащ Талейя дейям ки, атан йухума эирмишди, деди,Айнурла евлянсин, щяйятиндя той чалдырсын, мян дя азадолум. Гой ондан ютяри жящяннямдя йанажамса, йа -ным. Лап йедди гат йаным. Тяки балам хошбяхт олсун.Индижя ичиб эялмишди. Аьлайа-аьлайа Айнурун адынычякди. Истяйир, бажы истякля зарафат олмаз.

Бикя севинжини эизлятмяйя чалышды, юзцнц фикирли эюстярди:

183182

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 93: Fi.Qoca 2009 Layout 1

гойуб Талейя «сусмаг» ишаряси еляди.—Эяляр, эюрярсян.Тале гапынын аьзында плашыны чыхардыб асды. Бу, бала -

жа бир отаг иди. Отаьа ики дямир чарпайы гойул муш ду.Чарпайыларын арасында галан балажа йеря ялдя дцзял дил -мя стол пярчим олунмушду Гапынын аьзы ися палпалтарасылан йер сайылырды, щям дя мятбях. Еля бурадажаикиэюзлц бир газ плитяси гойулмушду Бура йарыгаранлыгиди. Йалныз йанан газын ишыьы дцшцрдц. Эиряжякдя кюл -эя ляри эюрцб айаьа галхды. Тялям-тялясик йерини дц зялт -ди. Гапыйа тяряф эялди, гапыда Талейи эюрцб йериндяжядонуб галды. Тале тамам дяйишмншди. Яв вялжя Айнурбаш ача билмяди, бу кюкялдийиня беля щцндцр эюрц нцр -дц, йохса доьрудан узанмышды. Цзц, бойну щяттадодаглары да кюкялмишди. Отаьын щава сыз лыьын данмы,щяйяжанданмы, Айнурун бахышларынданмы Тале истилянди,тярляди. Йайлыьыны чыхарыб алныны, бойнуну, боьазыны силди.Тез юзцнц яля алмаьа чалышды. Юз-юзцнц данлады: «Сянядедим ки, киши ол! Ня ясирсян. Жибиндяки пулла шящярдякигызларын щансыны истясян аларсан. Беля горха-горхаевляниб ня кишилик еляйяжяксян. Беля олмаз, беля олмаз».Бу фикирдян Талейин бейни ачылды, тяри дя сойуду,Айнура бахыб сакит-сакит эцлцмсцндц. Яркля диллянди:

—Еля гапынын аьзындажа дуражам? Гойун ичярикечим! Эюрцм бир йер тапы1б отура билярямми.

Айнур бу ярки сыртыглыьа охшатды, динмяди. Лаля щяляинди айылды! Талейин голундан йапышды.

—Ай сяни хош эялмисян. Эюзцмя инанмадым. Юзцндемиш, эюр кечиб чарпайынын цстцндя отура билярсянми?

Тале чарпайы иля столун арасында юзцнц зорла пярчимеляди.

йуху нун зарафат олдуьуну десяйди, Талейин цмидлярийенидян сюнярди. Амма бу дяфя Тале бялкя дя бузярбяйя дюзмязди.

Еля щямин ахшам «Бакыда бир эцнлцк важиб ишимвар», — дейиб Тале Щцсейновдан ижазя алды. Ордан дабирбаш гатара йолланды. Бу эцн сящярдян шящяри эязирди.Вахты кечирирди. Билирди ки, сящяр-сящяр Лаля дярсдя,Айнур ишдя олур. Эцнортадан сонра Айнурун ишдянэялдийини дя кянардан эюрмцшдц. Йеня цряк еляйиб га -пы йа йанаша билмирди. Талейя еля эялирди ки, Айнур онабахан кими онун эюзляриндя, синясиндя, цряйининцстцндя Дурнанын кюлэясини эюряжяк. Тале бу эязин -мякля, вахты кечирмякля еля бил кцчялярдя Дурн а нынхяйалыны аздырмаг истяйирди. Она еля эялирди ки, о гапыйаДурна да онунла бярабяр эедир. Нящайят, цряйин дяюзцнц данламаьа башлады: «Бу ня горхаглыгды. Кишининсирри олар да. Мян юзцмц киши кими апармалыйам. ГойАйнур да эюрсцн ки, мян онун эюрдцйц Тале дюйу -лям. Мон районун биринчи катиби иля отуруб-дуран, пулгазанан, адам ишя гойдуран, адам ишдян чыхартдыранцч кишинин бирийям. Мяня горхмаг йарашмаз».

Тале юзцнц данлайа-данлайа еля бил юзцнцн йахасын -дан тутуб чякя-чякя Айнурэилин гапысина эятирмишди.Еля беляжя дя гапыны дюйдц. Гапыны Лаля ачды. ЯввялжяТалейи танымады. Тале эцлцмсцндц. Лаля инди ону таны -ды. Ири, гара эюзляри бир аз да бюйцдц. Дейясян язялгышгырмаг истяди, тез юзцнц яля алды, эцлцмсцндц:

—Ичяри эял.Евдян Айнурун сяси ешидилди:—Ааз, кимди?Лаля эцлцмсцнцб бармаьыны додаьынын цстцня

185184

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 94: Fi.Qoca 2009 Layout 1

Тале гярара алды ки, Лаля гайыдынжа сюзцнц дейибгур тарсын. Столун цстцня дирсякляниб Айнура тяряфяйилди:

— Айнур, жиъим ики эцн бундан яввял йухуда эюрцбки, дядям дейир онлары евляндир. Инди бизя юзц ижазявериб. Жиъим Бикя хала иля данышыб. Мяни эюндярдиляр ки,эет Айнурла даныш. Еля она эюря эялмишям. — Таледясмалыны чыхарыб, цзцнц, бойнунун тярини силди. — Ахырки, бизим дя цзцмцзя эцн доьду. Инди хошбяхтлик юзялимиздяди. Чыхаг эедяк, юзцмцзц пуч елямяйяк.

Еля бил Айнур Талейин дедиклярини ешитмирди. ЭюзляриТа ле дян о йана бахырды. Диниб-данышмырды. Бахышлары щар -да са лап узагларда намялум бир нюгтяйя зиллянмишди.

—Ааз, ня эюзцнц зиллямисян дивара? Динсяня?—Ня диним? — Айнур еля бил юзц Талейя демирди, юз-

юзцня дейирди. Еля бил Талейин бурда олдуьуну эюр мцр -дц, щисс елямирди. Бу Тале кюк иди, бойлу-бухунлу иди.Амма Айнурун бахышлары бу Таледян, рянэсиз шцшя дянкечян кими кечиб эедирди. Айнурун бахышлары бу адамдаилишиб галмырды, ону щисс елямирди, ону эюр мцр дц. БуТаледя Айнурун таныдыьы саф, тямиз, ажиз Тале дян ясяр-яламят йох иди. Бу, пуллу, ишэцзар, ня десян алмаьа, нядесян сатмаьа щазыр олан бир адам иди. Щисс еляди ки,щятта бу Талейин айаьындан да ий эялир.

«Юзц дя эюр нежя тярляйир?» Айнура еля эялди ки бутярлямяк дя щарынлыгла, тохлугла ялагядар бир шейди.Айнур сусдугжа Тале юзцнц итирирди, даща чох тярляйирди.Цряйиндя щирслянирди. Бир аз ясяби диллянди.

—Ааз, ня аьзына су алыб дурмусан? Динсяня? Сяняня олуб?

—Щеч ня, — деди Айнур. Щеч юзц дя билмяди ня

—Азз, ев буна дейирсиз? Бир йюннц ев тута билмир сиз?Лаля эцлцб тез дя бир яли иля аьзын тутду: —Машаллащ, кюкялмисян, лап ямялли-башлы кишийя охша -

йыр сан. Щардан эялирсян беля? —Дюнцб байагдан гапынын аьзында матдым-мат -

дым бахан Айнура ажыгланды. —Ааз, ня гурумусан, чай гой! —Йенидян Талейи нязярдян кечирди.—Евдя ня вар, ня йох?— Саламатлыгды.Айнур чай гойуб эялди. Лалянин йаныда отурду. Та -

ле йя еля эялди ки Айнур она йох, ондан о йана, бял -кя дя лап ютян илляря бахырды. Лаля арайа дцшянсцкут дан горхуб, ня олур-олсун, нядян олур олсун,даныш маг истяди:

—Дейирсян бу ня евди? Аьзын исти йердяди. БуБакыды ей? Еля билирсян асанды? Бакыда беля ев сарайкими бир шейди. Ев од гиймятиняди.

Тале бир дя отаьы нязярдян кечирди. Цзцндяки ифадяиля гясдян билдирмяк истяйирди ки, ев щеч хошуна эялмир:

—Бир эцнлцйя эялмишям. Ахшам гатарла гайыдажам.Амма ахшама кими эяряк сизин еви дяйишям. Сизи белягойуб эедя билмярям.

Лаля бяркдян эцлдц, айаьа галхыб гапы тяряфя кечди.Цзцнц Айнура тутуб деди:

—Ааз, бу еля билир ев тапмаг щалва кими бир шейди.Мян маьазайа дяйиб эялирям. Айнур, сян чайа бах!

—Нийя тапмырам. Эуйа биз чюряйи гулаьымыза йейи -рик? Пул оландан сонра ев юзц айаьы иля эяляр.

Лаля йеня эцлцб башыны булады:—Машаллащ, лап кишиляшиб ей, — деди, гапыдан чыхды.

187186

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 95: Fi.Qoca 2009 Layout 1

юзцмя щирслянирям.Бу сюзляри дейя-дейя Айнурун додаглары титряди.

Эюз ляринин йашы сцзцлцб ахырды. Айнур бир-ики дяфя эюз -лярини силиб эюз йашларыны эизлятмяйя чалышды.Тяслим олду.Щычгыра-щычгыра аьламаьа башлады. Тале горхмуш щалдасорушду:

—Ааз, сяня ня олду? Бай атоннан, ишя душмядик.Ня олуб сяня?

Айнур йалварыжы бахышларла пычылдады:— Сяня гурбан олум, а Тале, чых эет...

II ЩИССЯ

Лаля отаьа эиряндя Айнур тялям-тялясик эюзцнцнйашыны силди. Юзцнц эцлцмсяр эюстярмяйя чалышды. Лалячюряйи столун цстцня гойуб Айнурун йанында отурду.Чюряйи алмаьа да она эюря эетмишди ки, Айнурла Талеевдя тяк галсын. Талейин эетдийини эюряндян сонрагайытмышды. Инди отуруб бир хейли сусду. Сонра бажысынынбашыны сыьаллады.

—Ня тез далашдыз?—Далашдыг?—Бя ня олду?—Бу о Тале дейил.—Щялбят ки, дейил. Бюйцйцб, кюкялиб, кишиляшиб, гя -

шянэ ляшиб.—Йох ей, ондан йад адам ийи эялир, пис адама

охшайыр.—Нийя ийляйирсян ахы? — Лаля ясяби щалда айаьа

галх ды, яллярини гошалайыб Айнура сары чырпды. — А ейй!!Ий эялиря бах ща. Ааз, онун белиндя шалвар дур-майан -

бя щаня эятирсин, ня десин, бир ону билирди ки, бу адамдярдиндян эежя-эцндцз шам кими яридийи адам дейил.Айнурун йолуну эюзлядийи Тале иля бу Талейин щеч бирохшар чящяти йохду. Инди буну нежя дейясян? Нежябаша саласан? Адама дяли дейиб эцлярляр. Дейярлярсевиндийиндян шитлик еляйир. Айнурун сусмаьындан Таледаща чох щяйячанланыр, тез-тез тярини силирди. Онун белясойугганлы отуруб бахмаьы Талейи лап щювсялядянчыхарырды.

«Бунун пулуйла ловьаланмаьына бах. Пул оландансонра ев тапмаьа ня вар». Айнур бу фикирдян башыныйелляди.

—Башыны ня йелляйирсян? — Тале ясяби диллянди.Айнур бирдян-биря бярк эцлдц. Тале яввялжя тяяжжцб -

лянди, дурухду, нящайят, о да Айнурун эцлмяйинягошулду. Айнур еля бил индижя йухудан ойанмышды. ТалеАйнурун эюзцндя, цзцндя дирилик дуйду, щямишяки ишыьыэюрдц, севинди, Айнур еля эцлцмсцня-эцлцмсцня деди:

—Сян аллащ, баьышла, Тале...—Ааз, аллащ баьышласын, сюзя бах ей... еля бил ня олуб.—Йох, билирсян... Мян ики дяфя «Лейли-Мяжнун»а эедиб

бахмышам, икисиндя дя мяни бир йердя эиж эцлмяктутуб. Йанымдакылар ажыьындан аз галыб мяни дюйсцн.Яши, Мяжнун Лейлинин дярдиндян дцшцб чюля-бийабана.Бирдян сящрада Лейлийя раст кялир. Фикирляширсян ки,йцйцряжяк Лейлинин цстция. Амма бу башлайыр ки, «Эет,эет, ей Лейли, сян о Лейли дейилсян», ня билим ня... Индийадымда галмайыб. Тамашанын бу йериндя мяни бирэиж эцлмяк тутурду. Байагдан бяри бахырам сяня,фикир ляширям ки, сяня нежя дейим чых эет, сян о Таледе йил сян. Эюрцрям, о тамашайа охшайыр. Цряйимдя

189188

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 96: Fi.Qoca 2009 Layout 1

юз гулаьына дцшмцшдц. Эюзц апаратда галмышды. Индиишыг йанажаг, сяс эяляжяк. «Де, кечсинляр ичяри. Нежяжа ваб веряжяйям? Еля бу вахт ишыг йанды, сяс эялди.«Щеч кяси гябул елямяйяжяйям». Гыза еля эялди ки,цряйи хейли йухары галхыбмыш. Эуппултусу аьзыны, гула -ьыны, бейнини долдурубмуш. Инди цряйи йериня гайытды.Сяс-кцйдян жаны гуртарды. Дяриндян няфяс алды. Гапыдаэюрцнян райком ишчиляриня яли иля эюзя эюрцн мямякишаряси верди. Гапыдакылар да о дягигяжя йоха чыхдылар.Щцсейновла гайынатасынын арасында щяля беля сющбятолмамышды.

Гайынатасы шящярдян чыханда зянэ еляйиб Мцршцдядемишди ки, эцнорта йемяйиня «Бянювшя» ресторанынаэялсин. Бу ресторан Сарыгайалылар районунун яразисиндя,мешянин дяринликляриндя иди. Архада, аьажларын алтындаайры-айры балажа отаглары варды. Бу отагларын бириндятядарцк эюрулмцшдц. Мцршцд машыныны да мешяниничиня сцрмцшдц ки, йолдан эюрцнмясин. Юзц бинанынмешя тяряфиндя вар-эял еляйир, гайынатасыны эюзляйирди.Нящайят, гара «Волга» эялди. Мцршцд машынын гапысыныачды. Гайынатасы Нижат Нижатович машындан дцшдц, бумашын да мешяйя эириб аьажларын арасында эизлянди.Мцршцд ещтийатла онун голуна тохунду, гапысы ачыголан балажа отаьы эюстярди. Нижат Нижатович габаьадцшдц. Онун пейсяриндяки гырмызы ят бойунлуг кимипенчяйин цстцня чыхмышды. Отаьа эирдиляр. Чюлдя йазынилк эцнляри иди. Аьажлар чичяк ачмышды. Отагда столунцстцндя еля бил пайыз «сярэиси» ачылмышды. Нар, алма,армуд. Нижат Нижатовичин башынын ортасындакы дяйирмиишылты парылдады. Мцршцд щисс еляди ки, бу разылыг яла мяти -ди. Йяни йахшы тяшкил олунуб. Нижат Нижатович йеня

да, хястя вахтында дярдиндян юлцрдцн. Бир ялчя каьызйазмышдын мяня, цстц эюз йашларындан лякя-лякя иди.Инди шякил кими бир оьлан олуб, айаьына эялиб, ий эялир,бат я... аз, хошбяхтик ийиди да... Киши ийиди да... Пул ийидида, а эюрмямиш, а лцтцн нявяси, вар-дювлят ийиди.

—Йох, йох, — Айнур щюнкурцб аьлады, — йох, буайры адамды, — йеня щычгырыг ону боьду.

Лаля йумшалыб йеня Айнурун йанында отурду. Онунбашыны синясиня сыхды, тумарлады:

—Йахшы, йахшы, сакит ол. Сяндя эцнащ йохду, бажы.Бизим дя талейимизи аллащ беля йазыб. Бизя щавайы йерялцт ушаьы демирляр ки. Бизя эен-бол йашамаг олмаз.Тяк оьланды, ев-ешик, вар-дювлят, жаванлыг, бой-бухун,Йох, бажы, о бизим ожаьымыза, аьзымыза йарашмаз. ОнуМарусйадан, Эцлбадамдан бири ялиня кечиряжяк.

—Йахшы, ай бажы, Йахшы, вур юлдцр мяни. Нейляйим,юзц м нян бажара билмирям. Юлдцр мяни, жаным гуртар сын!

—Аьлама, аьлама. Щяля ушагсан, валлащ, ушагсан,Аьлама, щара эедяжяк, гайыдыб эяляжяк йеня, аьлама.

***Щцсейнов кабинетиня еля фикирли эялди ки, гапынын аь -

зын да кянара чякилиб она горха-горха, пычылты иля саламверянляри дя эюрмяди, сяслярини дя ешитмяди. Кабинетякечди. О, щяля гайынатасы иля эюрцшцн тясири алтында иди.Тясири йох, даща доьрусу, юзцнц гайнатасынын данлаьы,гапазы алтында щисс еляйирди.

Гябул отаьындакылар катиби нящянэ бир гара даша,йерийян даьа охшатмышды. Щеч кяс бу даьын алтындагалыб овхаланмаг истямирди. Ону ганыгара эюрян кимищяря бир йана чякилди. Гябул отаьында катибядян башгащеч кяс галмады. Щяйяжандан катибянин цряйинин сяси

191190

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 97: Fi.Qoca 2009 Layout 1

шыны эялиб йанында дайанды; о дягигя дя машынын гапысыачылды. Мцршцд гайынатасынын щавайа галхыб худащафизишаряси верян ялинин архасы, пейсяри, бир дя кяллясининортасындакы ишылты иля сяссиз-сямирсиз баш яйиб видалашды.

О пейсяр, о башын ортасында ишылдайан йер щяля дяэюзляринин габаьында иди. Бир дя боз эюзляр, Бакынынсярт пайыз кцляйини хатырладан боз эюзляр. Мцршцд Бакы -да пайыз ахшамларында чюлдя улайан кцляйин сясиндян,евдя о боз эюзлярин сойуг бахышындан сцмцкляриэизилдяйян эцнляри хатырлады.

Дцнянки эцн бир бюйцк селин, бир дярин чайын бурул -ьаны иди. Тале тянщалыг бцркцсцндян, щавасызлыгдан жангуртармаг цчцн айна суларда сяринлямяк истяйяркянбеля бир бурульана дцшмцшдц. Бурула-бурула галмышды,цзцб щеч щара чыха билмирди. Она еля эялирди, бу эцнщеч заман гуртармайачаг.

Тале Бакыда Айнурэилдян чыхан кими машын ахтарды.Дюйцлмцш ушаг кими цряйи аьрыйа-аьрыйа юзцнц тезанасына йетирмяк истяди ки, гязябини онун цстцнятюксцн.

О евя чатанда эеж иди, амма Суьра щяля йатма -мыш ды. Талейи эюрян кими билди ки, бярк щирслиди, ишлярдцз эятирмяйиб. Щеч ня сорушмады. Чай-чюряк верди.Суьра билирди ки, Тале йедикжя, гарны дойдугжа сакит ля -шяжяк. Тале чай ичяндян сонра дярин бир няфяс алды. Елябил сящярдян ону говурлармыш, индижя гачыб жаныныгуртара билиб. Стякан-нялбякини юзцндян кянара итяляди.Кцряйини стулун сюйкяняжяйиня вериб майхалланды.Суьра црякляниб стяканы эютурмяк бящаняси иля онатяряф яйилди, оьлунун дцз эюзляринин ичиня бахды. Бу,«щя, даныш эюрцм» демяк иди.

щяйятя чыхды, аьачларын арасына доьру эетди. Мцршцделя бил овсунланмышды. Онун архасынжа йерийир, динибданышмырды. Мцршцдя еля эялди ки, гайынатасынын сяси дяпейсяриндян чыхды.

—Бир ил кечиб, евя эюрцм-бахым елямирсян?—Мааш чатышмыр, щяр эцн эялян-эедян вар.—Эялян-эедян дя сяндян наразыды.—Чатдыра билмирям.—Саьында, солунда катибляр вар. Онлар маашы иля

гонаг да йола салыр, евя дя сахлайырлар щяля... Гоншундюрд отаглы кооператив тикдирир. Оьлуна ики илдя «Волга»алыб, маашыныз бирди да... Фярасят башга шейди. Нявямямашыны юзцм алажам. Арвадына алт палтарыны щечолмаса сян ал. Арвадын билсин ки, яри вар.

Мцршцд истяди бир сюз десин, амма гайынатасы гяс -дян она архасыны чевирди, о да кишинин кцряйиня нежямцражият етсин. Чашыб галмышды. Щисс еляди ки, НижатНижато вичин пейсяри жаваб эюзляйир. Йеня башга сюзтапмайыб:

—Маашларымыз азды.—Артажаг?Мцршцд билмяди, бу сюз нежя дейилди, суалды,

тясдигди, хябярди, сорушду:—Щя? Артажаг?—Мян билмирям, бялкя сян билирсян? Яэяр артмайа -

жаг са, долана билмирсянся, нийя ишляйирсян? — дейиббирдян-биря дюнцб онун эюзляринин ичиня бахды. НижатНижатовичин бомбоз эюзляри еля кинайяли, еля сойуг идики, Мцршцд йериндяжя донуб галды. Еля бил ейниля гызыМярйямин эюзляри иди. Нижат Нижатович ня вахт ишаряелямишдися, Мцршцд бир дя эюрдц ки, гайынатасынын ма -

193192

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 98: Fi.Qoca 2009 Layout 1

гаранлыгдан горхмасындан хябяри йох иди. Суьра далап горхудан юлся дя оьлуна билдирмязди. Еля билирди ки,онда Тале горха биляр.

Суьра гапыдан гяти щярякятля эери дюндц:—Йатмыш олар. Ня гача-гачды? Сящяр эедярям. Йат,

оьул. Эежди. Аллащ кяримди.Суьра хорузун лап биринжи банында ойанды. Пянжяря -

дян чюля бойланды. Щяля алагаранлыг иди. Эедяжяйи йолухяйалындан кечирди. Янжирин йаныны тясяввцр едяндяеймянди. «Йох щяля тезди. Бикя йатмыш олар». «Бикя йат -мыш олар» сюзц иля о юзцнц дя сакит еляйирди. Горхду -ьуну юзцндян дя эизлятмяк истяйирди. «Йох, мяналагаран лыгда янжирин йанындан кечмяйя горхмурам.Щяля тезди. Бикя йатмыш олар». Амма лап эцнцн эцнор -тасы да янжирин йанындан тякжя кечяндя ващимялянирди.Суьрайа еля эялирди ки, янжирин ири йарпаглары арасындакыгара кюлэядян щяр дяфя бир ял узаныб онун ятяйиндяндартыр. Суьра еймяниб бир-ики тялям-тялясик аддым атырды.Бу да Суьра цчцн юмрцнцн эярэин анларындан сайылыр -ды. Она эюря Суьра бу йолу чох аз вя надир щаллардаэедирди. Зянэ елямяк ися онун щеч вахт аьлынаэялмирди. Еля билирди зянэ елямяк киши ишиди. Бир дяСуьранын сяси юзбашына евдян чыхса, бу чятин йол лар даитяр-батар. Бу эцн о аз вя надир щаллардан иди. Суьрабу йолу эетмяли иди. Анжаг бир азжа ишыглашса йахшыдыр.

Бу фикирляр гойнунда тязядян мцрэцлямишди. Икинжихоруз банында дик атылды. Щавайа бахмадан ейвандандцшдц. Бир дя Бикяэилин пиллялярини чыханда хатырлады ки,янжир аьажынын йанындан ня вахт, нежя кечдийини щечбилмяйиб. Цряйиндя севинди, тез дя юз-юзцня цряйиндяажыгланды. «Йяни горхурам ки?»

—Ня бахырсан? Ня дейяжям ки?..Суьра динмяди сябирля эюзляди. Бирдян юзц цчцн дя

эюзлянилмяз гязябля диллянди:—Бикянин гызы деди ки, эет туллан! Мян сяни щеч

танымаг да истямирям.Суьранын тяяжжцбдян эюзляри бюйцдц:—Бой...Еля бу андажа Тале Айнурун аьлайа-аьлайа она «чых

эет» демясини, йалварыжы бахышларыны хатырлады, цряйийумшалды, пешманлады:

—Йяни щеля дя йох... Щеч башым чыхмады, валлащ...Дейир сян о адам дейилсян. Юзц дя кюврялиб аьлады.

Суьранын еля бил цряйи йериня дцшдц:—Демирям, о сяни дядясиндян чох истяйир. Аллащ

билир гыза сяндян ня дейибляр. Гыза жаду еляйярляр ей...—Ещ, сян дя жаду!.. Башым чыхмады. валлащ...—Мян бир Бикяйя дяйим.—Эежди.—Ня эежди? О да ниэаранды. Сяни эюзляйир. Бизя ня

йуху. Тяк-тянща байгуш кими шейлярик, щярямиз бирдамын алтында. Эедим дяйим.

Гапыйа йанашды. Йадына дцшдц ки, янжирин йанынданкечмяли олажаг. Ора гаранлыг олур. Суьра янжиринйанындакы гаранлыгдан бярк горхурду. Щясянаьа онубилирди, билирди ки, арвады гаранлыгдан горхур. Эежя Суьрачюля чыханда Щясянаьа да бир бящаня тапыб ейваначыхарды, щяйятя дцшярди. Бязян Щясянаьанын башы гары -шыг оланда Суьра она ешитдирмяк цчцн «Бир дцшцмбаьын айаьына дяйим» дейярди. Щясянаьа ялиндя ня ишолса, йарымчыг гойуб щяйятя дцшярди. Амма буну щечбири ачыб-аьартмазды. Она эюря дя Талейин анасынын

195194

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 99: Fi.Qoca 2009 Layout 1

цряйини дешян бир сющбятин вахты чатдыьыны йягин еляди.Сюзлц адам кими Суьранын йанындан галхды пянжярянингабаьына кечди. Суьрайа бир дя диггятля бахыб башыныйелляди. Ону баша салмаьа чалышды ки, мяндя дя сюзлярвар. Щяйятдя ара гапыдан о цздя тез-тез гаралан, итянбир шей диггятини жялб еляди. Аз сонра гапы иля диварынархасындан Ханымын башы эюрцндц, йеня итди. Бикяейвана чыхды:

—Ай Ханым, Ханым!Ханымын сясийля ара гапынын ачылмасы, щяйятя кеч -

мяси бир олду.—Щуйй—Аз, кишинин чай-чюряйиии веряндян сонра бизя дяй.

Ханым еля бил сюздян наразы галды. «Йахшы» — дейибчох щявяссиз-щявяссиз эери дюндц.

Бикя евя гайыдыб йеня пянжярянин габаьында да -йанды.

—Сянин бура кечдийини эюрцб, вурнуха-вурнуха галыб.—Инанмырам эюря, ня билим...—Ааз, Ханым ола, эюрмяйя? Горхдум барынын

дибиндя ниэаранчылыгдан цряйи партлайа. Она эюря де -дим ки, бир аздан бизя эял. Архайын олсун ки, сющбяти -миз дян хябяр тутажаг. Амма Суьра, она дейяжям ки,щяр шей йахшыды. Бу йахында той еляйяжяйик. Бу симсизтелеграфды, — бир ан сусду. — Сян дцз дейирсян, бажы,ушаглары башлы-башына бурахмаг олмаз. Сянинки лапйанындады, нейлямисян ахы?

—Ня олуб ки? Тале йяни...—Йох, щеч ня, дейирям да...—Йох, сян сюзлц адама охшайырсан.—Яши, жамаатды да данышыр. Йерин дя гулаьы вар. Гыз

Бикя дя йатмамышды. Суьраны лап щяйят гапысынданкечяндя эюрмцшдц. Юзцнц йенижя ойанмыш адам кимиэюстярмяк цчцн еля эежя кюйняйиндяжя гапыны ачды,артыг ейвана чыхмыш Суьраны евя дявят еляди.

—Хош эялмисян. Ичяри кеч. Хейир ола? — Юпцшцбэюрцшдцляр. — Шад хябярнян эялмисянми, ааз?

—Дайан бир, няфясими алым.Суьра бу цч-дюрд йцз метрлик йолу эялмякля ямялли-

башлы тювшцйцрдц. Щясянаьанын юлцмцндян сонра хейликюкялмишди. Бир дя Суьра юмрц бойу бу гядяр йолу бусцрятля жями бир-ики дяфя эетмиш оларды. Бикянинчарпайысынын цстцндя отуруб няфясини дярмяйя чалышды.

Бикя щяйяжанла Суьранын динжялмяйини эюзляйирди.Щисс елямишди ки, хейир хябяр дейил.

—Ааз, динсяня, цряйим партлады.—Ня дейим, ай Бикя. Гызын «йох» дейиб. Дейиб «Сян

о адам дейилсян». Башым чыхмыр. Бу эежя илан вуранйатыб. Мян йох. Беля иш олар?

Бикя горхмуш адам кими эялиб Суьранын йанындаотурду. Диггятля она бахыб ялини цзцня гойду. Сюзцнэерисини эюзляди. Суьранын сусдуьуну эюрцб:

—Бу ня дейир, ааз, — деди.—Щя бажы, еляди, — Суьра юз нювбясиндя Бикяни

дан ла маг истяди. — Бурахмысан, башлы-башына, отур му -сан якдийин цч-дюрд готур кялями, памидору горуйур -сан. Ярлик гызлар айры ев тутуб галыр. Ай гыз, эет отурбашларынын устцндя. Дярбядяр дцшмцсцз.

Суьра щисс еляди ки, ямялли башлы нитг ирад еляйир.Сусду. Тез ялавя еляди — хятриня дяймясин, сян аллащ...йандыьымдан билмирям, щеч ня дейирям.

Бикя разылыг яламяти олараг башыны йелляди Чохданды

197196

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 100: Fi.Qoca 2009 Layout 1

галхды. Еля бил дярисинин алтына истиот тяпмишдиляр. Дярисигызарырды, истиляширди. Аьзындан од чыхырды. Бядяни гашынды.Демяйя щеч бир сюз тапмайыб тялям-тялясик гапыйайюнялди:

—Мян эедим, — гапыдаин чыха-чыха: — Дилинизйансын сизин, щя, — деди.

Бикя сющбятдян разы галмышды. Гызын етираз етмяйинио, жидди шей саймырды. Амма бу, цряйиндя йыьылыбгаланлары демяк цчцн Бикяйя ян йахшы имкан иди,дцшмцшдц. Бикянин фикринжя, бу сющбяти иля Дурнаныбирдяфялик гызынын йолунун цстцндян алаг оту кимичыхардыб атмышды.

Суьра Талейи дюймяк цчцн эяляндя алча аьажындангуру бир будаг да гопармышды. Будаг ясяби Суьранынялиндя йелляндикжя щисся-щисся гопуб дцшцрдц. Яввялфикирляширди ки, йатмыш олса, еля йорьанын цстцндян онучырпажаг. Евя йахыналашдыгжа фикрини дяйишди «Лянятшейтана», йухулу-йухулу вурарам горхар, ираг олсунщаваланар. Яввял ойадарам, сонра бир-ики чякярям. Няолуб ей, ня щювсялясизликди. Ойанар, бир стякан чайдан-заддан ичяр, сонра ашынын суйуну верярям. Бирдянейванда габаьында Шошугу эюрцб йериндяжя донуб-галды. Щяким она бахыб мещрибанлыгла эцлцмсяйирди.Суьра горхмуш щалда евя тяряф бахды.

—Хейир ола, ай дохтур, Талейя ня олуб?—Ай бажы, щеч ня! Юзцм эялмишям. Сизин оьлана

ишим дцшцб.—Бой, башыма хейир. Хош эялмисиз, ай дохтур.—Юйдяди?—Щя, йатмыш олар. Эялин сиз ейванда яйляшин, мян

бу саат ону ойадым.

ушаьыды, бялкя гулаьына чатыб.—Сяня анд верирям балаларынын жанына, мяня

дцзцнц де...—Ня билим, валлащ, дейилляр онун Дурна адлы бир

катибяси вар. Цзляр эюрмцш шейди, щяля дейирляр. Талейисалыб жянэиня.

—Аз, бойу-бухуну чыхмаьына бахма, Тале ушагды.—Щя да, еля ушагды дейя, эядяни гойуб алтына,

отуруб цстцндя. Дейирляр мцдцрлцйц о еляйир. Адамишя гойур, адам ишдян чыхардыр, — бу сюзляри дейяндяБикя ачыг-ашкар щирслянди. — Мян еля эцнц бу эцнБакыйа эедяжям, оларын жанына. Амма беля дя олмаз.Аллащ елясин, Айнур ешитмямиш олсун.

—Ня данышырсан? Ааз, о кюпяк оьлунун вуруб белинигыражам. Бяс бу ня цзнян эедибмиш Бакыйа?! Щыйй???

—Беля ди да, ичимиз юзцмцзц йандырыр, чюлцмцзюзэяни; Сян чох аь елямя, эюр пишийим-пишийимнян,дяйняк-дяйняйя чыхма, щяняк-щянякля. Эюзц тутулмушжаванды. Баша сал. Аллащ билир. Тале цряйи тямиз ушагды.О ифритянин дилиня инаныб. Бялкя араларында щеч няйохду. О да цзляр эюрмцш шейди, истифадя еляйир...

Суьра еля бил бир аз сакитляшди.—Аззз, о ушагды ей... Сюз олар.Бикя гясдян, Дурнаны тамам сырадан чыхартмаг

цчцн чохдан щазырладыьы бир сюзц дя ортайа атмаьыюзцня борж билди:

—Валлащ, бабалы дейянлярин бойнуна, о Дурнайаман шейди. Дейирляр щяля о вахт ирящмятлик Щясянаьагардаша да эириширмиш. Жамаатды да, ня эялди дейир,бялкя йаланды. Бабалы дейянлярин бойнуна.

Еля бил Суьраны илан чалды. Чарпайынын цстцндян дик

199198

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 101: Fi.Qoca 2009 Layout 1

дцл мцш фотосу асылмышды. Шошуг шякля бахыб:—Аллащ рящмят елясин, деди, отурду.—Аллащ юлянляринизя рящмят елясин, хош эялмисиз, ай

гардаш. Сиз отурун, мян чай дямляйим, — Суьраотагдан чыхды.

Суьра гапыдан чыхан кими Шошуг бир дя шякля бахды.Юзцня, юз зяндиня ажы-ажы эцлцмсцндц. «Савадсыз, на -дан бир адам иди. Щяр шейи пулнан юлчцрдц. Эуйа щяршей мяня айдын иди. Бяс о прокурора вурулан гапаз няиди? Оьлуну дялиханайа гойандан сонра юзцнцюлдцрмяк ня иди? Яши, инсан, талейин баьлы бир бохчасыды.Щя ачырсан, ичиндян бир дцйцнчя дя чыхыр. Бу тижарятчикямсавад адам, она тохунан бир сюз цстцн дя халгынэюзц габаьында прокурора гапаз илишдирир. Бу, халгынгящряман сайдыьы Тящмяз прокурорун бир тапшырыьы иляхалгын абидясини сюкцб. Ди эял баш ач. Онун цчцн, щярадамдан щяр шей эюзлямяк олар. Сабащ мяним дящаггымда ня десяляр, жамаат инанар. Эяряк бу гялиздцнйада щярякятляримдя щеч бир гаранлыг йер гойма -йым ки, сонра ора-бура йозулмасын».

Тале юзцнц сялигяйя салыб евя гайытды. Инди обайагкы ушагдан ясяр-яламят галмамышды. Эюзляриайдынлашмышды. Эцлцмсцнцрдц. Эялиб Шошугла цз-цзяяйляшди. Она бахыб эцлцмсцндц. Бу тябяссцм ачыг-айдын гябулуна эялмиш адама щям щюрмят ифадяси иди,щям дя сизи динляйирям демяк иди.

Бу бир нечя дягигянин ичиндя адам нежя бюйцйяр -миш, аллащ... Инди дя Шошуг чашмышды. Щардан башла -йажа ьыны билмирди. «Бу ня тез беля дяйишди? Щя, байагйухулу имиш... Цзцнц йуйан кими сойуг су ону айылдыб,йадына салыб ки, бюйцк бир идарянин мцдириди. Мян дя

Суьра ялиндян чубуьу йана атды, тялям-тялясикейвана галхды. — Чохдан эялмисиз? Эюр ща, щеч евдянчыхан дейилям ей.

—Зярял йохду. Тязя эялмишям. Дедим евдя тутум.Важиб ишим вар, — дохтур Талейин кющня хястялийиняишаря иля сорушду — нежядир инди?

—Чох саь ол, ай дохтур, аллащ балаларыны сахласын,лап йахшыды, — евя кечди.

Аз сонра гапы тайбатай ачылды. Тале ейвана чыхыбушаг кими щякимин гаршысында фараьат дайанды:

—Хош эялмисиз, дохтур.Суьра чюля чыхыб Талейин щярякятсиз дурдуьуну

эюруб: — Ядя, кишини евя дявят еля, — пычылдады,тязядян евя кечди.

Тале юзцнц итирмишди, билмирди ня демяк, нечядемяк лазымды. Бир дя «хош эялмисиз» деди. Щякиминады Шошуг иди. Амма районда щеч кяс онун адыныдемирди. Щамы она дохтур дейирди. Галан щякимляринися яввял адыны дейирдиляр. Бязиня дохтур, йа да лягябиниялавя еляйирдиляр. Амма Шошуг щякимликдян ялавя елаьсаггалы иди. Щяким Талейи башдан-айаьа сузцб:

—Ай машаллащ, ямяля эялмисян. Дейирям юйякечяк, а бала.

—Щя, щя, буйурун, жиъим дя еля инди ону дейирди.Хош эялмисиз. Ай ана, дохтуру евя ютцр. Мян бирцзцмя су вурум, — щяйятя дцшдц.

Суьра гонаг отаьынын гапысыны ачды, стулун бирининцстцня ялини чякди:

—Отурун, дохтур.Шошуг щисс еляди ки, арвад ону гясдян Щясянаьанын

шякли иля цз-цзя отуздурду. Диварда Щясянаьанын бюйц -

201200

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 102: Fi.Qoca 2009 Layout 1

галдырыр. Дцздц, о гапаза эюря мящкямя гурулсайды,бу бойда районда атан рящмятлийин цзцня дуран,эюрдцм дейян бюйцк-кичик тапылмазды. Лап анонимчисидя, сатгыны да кишилик еляйярди. Чцнки щамынын цряйиндяниди. Атана эюря йох, а, ондакы гачаг кими эизлянибкющня кишилярдян галмыш хасиййятя эюря. Атан рящмятликдя билирди ки, ону динж гоймуйажаглар. Щярряйиб тяляйясалажаглар...

Тале эюрдц ки, Шошуг сюзц узадыр. Хятриня дядяймяк истямяди. Она эюря эцлцмсцнцб деди:

—Дохтур, мян еля ушаг вахтдан бир аз эеж анлайы -рам. Зящмят олмаса, бир аз айдын дейин.

—Йахшы. О Тящмяз дя атан ирящмятлик кими кишиляр -дян ди, Щяшими Ирана эюндяриб. Тикинти тямири идарясининряисиди. Прокурорнан испалком ону мяжбур еляйиб ки,абидянин бир щиссясини сюкцб аптек тик. Бу да тикиб.Инди бунун мясялясини катиб тапшырыб ки, бцройащазырласынлар. Щазырлайыблар. Сабащ бцрода бахылажаг.Катибя дя щеч кяс сюз дейя билмир. Дедиляр, бир сянинсюзцня бахыр. Мяни эюндярдиляр сянин цстцня...

Суьра чай эятирди, чай еля бил щякимин жаныны гуртарды.—Дохдур, конфет эятирим?—Саь ол бажы, мян еля гяндля ичирям. Бу оьланы

юйляндирмямисян щяля?—Йох.—Бя няйи эюзляйирсиз?"—Гисмят олсун, ай гардаш, эюряк да...—Дохдур, о Иран мясялясини баша дцшмядим — Тале

мювзуну дяйишди.—Билмирсян?—Йох...

онун йанына хащишя эялмишям».—Цзцнц сойуг суйла йудун? — Шошуг юзц дя

билмяди бу суалы нийя верди. Даща доьрусу, сюз ижазясизчыхмышды.

—Бяли, нежя бяйям дохдур? — Тале бир аз даШошуга тяряф яйилиб мещрибанлыгла эцлцмсяди.

—Йахшы еляйирсян, сойуг су йахшыды. Щя, ай оьул,мян бир хащишя эялмишям. Яввяла, ону дейим ки, бурдапул сющбяти йохду. Ня ишини дцзялтдийин Тящмяз сяняпул веряжяк, ня дя мян ондан пул алыб сянин йанынахащишя эялмишям.

—Бу ня сюздц, ай дохтур? Мян сизин кичийинизям.Ня пул, ня филан.

—А бала, дцнйа хараб олуб. Дедим билясян да... ОТящмяз щямин Тящмязди ки, кяртянкяля Щяшими Иранакечирдиб. Инди дя еля онун щесабына йашайыр. Жамаатда она эюря щюрмят еляйир.

—Щеч ня баша дцшмядим, дохтур.—Бах, ганун да, щюкумят адамлары да халгымызда

олан бязи сифятляри эерилик сайыр. О сифятляри халг арасындасцрэцн еляйир, ону жамаатын жанындан чыхардыр. Бязиадамлар да эюрцрсян о хасиййятляри цряйиндя щюкумя -тин, ганунун эюзцндян эизляйир, гачаг сахлайыр. Йери дяэяляндя кцчянин ортасында, жамаатын эюзцнцн габа -ьын да о гачаг цзя чыхыб прокурорун аьзына шилля олубйапышыр. Аллащ атана рящмят елясин бала, баша дцшдцн?

—Дейясян анламаьа башайырам.—Щя, бала, адам вурмаг эериликди. Прокурору вур -

маг жинайятди, эериликди. Амма эерилик дя олса, кишиликдида... Кишилийи дя мцдафийя еляйян олмуйанда, аракясмяеляйиб боьмаг, алчалтмаг истяйяндя, адам юзцня ял

203202

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 103: Fi.Qoca 2009 Layout 1

Анама юзц данышыб. Мян дя гулаьымнан ешитмишям.Чох мараглыды. — Суьра еля щявясля сюзя башлады, елябил еля сящярдян бу сющбяти елямяйя щазырлашырмыш.Щям дя бу Дурна ящвалатыны оьлуна ешитдирди, билдирдики, бу мясялядян даща бяс иди. Беля шейи чох гурда -ла мазлар. Цмумиййятля, о, сюзцн ужундан тутуб ахыракими чюзяляйян дейилди... Инди мювзуну дяйишмяк цчцнфцрсят дцшдцйцня севинди. Гайьанаг бишириб эятирди,сящяр йемяйиня отурдулар. Суьра еля йейя-йейя сющбятибашлады...

Тале райкомун биринжи катибинин гябул отаьынаэирян дя о мягам иди ки, щамы гачыб даьылмышды. Катибяайаг бармагларынын цстцндя она тяряф йанашды, пычылтыиля диллянди:

—Киши йаман ажыглыды.Тале истяди гайытсын, фикирляшди ки, «Дохтура сюз верми -

шям. Сонра бцройа кими ону тапмарам. Тящмязинталейи щялл олунар». Бир дя Тале Шошуьун думанлысюзляринин арасында баша дцшмцшдц ки, Тящмяз дяюзцнц юлдцря биляр. Эюрцшмяйи гярара алды:

—Де ки, мян эялмишям. — Тале пычылты иля диллянди.Гыз истяди гапыйа тяряф эетсин. Фикирляшди ки, «гой юзц

кечсин ичяри. Ишди щирслянся, дейярям, мян дящлиздяоланда эириб ичяри. Йа да дейярям, мяни алдадыб ки,юзц мяни чаьырыб».

—Юзцн кеч ичяри. Йанында щеч кяс йохду, —пычылдады, дящлизя чыхды.

Гайынатасынын сюзляри щяля дя Мцршцдцн бейниндядангылдайырды. «Башга катибляр машын алыр, кооперативтикдирир». Мцршцд чашыб галмышды, нейлясин ахы? «Йенягонаглыьы тапшырыр, кимся тяшкил еляйир. Танымадыьы

—Анан сяня данышар. Ону щамы билир.—Няйи, а гардаш?—О Тящмязин Щяшими Ирана йолламаьыны. Суьра

эцлцб башы иля тясдиг еляди:—Мян данышарам, йахшы билирям.Шошуг чайы нялбякийя сцзя-сцзя щеч Талейин цзцня

бахмадан сорушду:—Щя, ня дейирсян? Дейярсян?—Дейим да... Кюряк ня олур. Лап хащиш дя еляйя -

рям, эюряк да...Шошуьу ана-бала ейванда дайаныб йола салдылар.

Шошуг дарвазадан чыхан кими Суьра сясини галдырды:—Щаны мяним чубуьум? Вуруб башыны-эюзцну

язим! Утанырсан, утанырсан щеч, бизи жамаатын аьзынасюз елямисян?

—Ня олуб, ана?—Зящримар олуб, азар олуб. О Дурнады, зурнады,

няди, о кимди? Ня цзнян эетмишдин Бакыйа, утаныбйеря эирмядин? Алям зурна чалыр.

Тале еля бил Дурнанын ады чякилдийиня горхду, «бялкядоьрудан Айнура сюз чатыб, йох, йох, еля шей олса,щеч данышмазды да...» Еля бил Тале йухудан айылды. Тезанасыны сакитляшдирмяйя чалышды.

—Ана, сакит ол, бош сюзлярди. Сян аллащ, щяля бирданыш эюрцм о Иран мясяляси нядир! О Тящмяз кимди,Бялкя катибля данышмалы олдум. Яэяр мараглы шей олса...

Анасынын гязяби йадындан чыхды; ким билир бялкя дяюзц гясдян, тязя мювзуйа кечди.

—Нежя йяни мараглы шей? Юзц дя ону щеч дохдурда мяним кими билмир. Билирсян бала, Тящмязин анасымяним анамнан бажылыг олуб. Жанбир гялбдя олублар.

205204

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 104: Fi.Qoca 2009 Layout 1

эцж эюрмцшям, юзцнц сахлады:—Дцз дейирсян, оьлум. Эедяк. Мян йемяк тапшыр -

мышам. Эедяк, — гябул отаьына чыхды, катибяйя бахды.Катибя айаг цстя донуб галмышды. Рянэи дя аьармышды.Мцршцдцн бу гыза йазыьы эялди, эцлцмсцндц. Еля билгызын цстцня дирилик суйу сяпдин.

—Биз эедирик колхозлары эязмяйя, бялкя бу эцн щечолмадым. Мян Кцр зонасында олажаьам. О бириляря дямяним адымдан дейин, бу кабинетлярдя кцрт йатыблар,няди? Тясяррцфатлара чыхсынлар.

—Баш цстя.Катиб гапыдан чыхан кими катибя телефона ял атды: —

Дурна... аз, десям инанмазсан. Киши еля ганыгараэялмишди ки, щяря бир йана гачды, даьылды. Аазз, сянинкиэялди чыхды. Бирбаша кечди ичяри. Дедим щеч ня,говажаг. Жаным цчцн бир дягигядян сонра дейя-эцляотагдан чыхдылар, о даь зящмли киши мум кими олмуш -ду. Щай? Икиси эетдиляр. Ня? Щара олажаг, — сясини бираз да алчалтды, — йягин кефя эедибляр да...

Талейин катибля беля йахшы олмасындан еля билкатибяйя дя пай дцшмцшдц. О да севинирди. Инди юзцнцгябул отаьында даща сярбяст щисс еляйирди.

...Мешянин кянарында банкет отаьында гапысы да елякатибин гойуб эетдийи кими галмышды. Ичяридяки мейвяляргапыдан кечянляря эял-эял дейирди. Амма щеч кяс ощяндявяря фырланмырды да. Щисс елямишдиляр ки, катибгонагла йахшы айрылмады. Юзц дя ганыгара чыхыб эетди.Щяр дяфя банкет отаьынын гапысыны баьлатдырыб ачарыныда юзц иля эютцрярди. Бу эцн щеч дюнцб гапыйа дабахмады. Ресторанын мцдири бярк-бярк тапшырды ки,кишинин юзцндян бир хябяр чыхмайынжа щеч кяс ора

районду. Кимя десин ки, мяня пул вер? Буну нежядемяк олар ахы? «Бир йахын гощум, достум олса, йеняонун ялийля иш эюрмяк олар. Бунлардан адама достчыхар. Бу Мяммядовлардан эюзцм су ичмир. Дащаким галыр? Щеч кяс. Ди эял долан. Бу ажэюз кюпяйоьлугайынатам, о гядяр пулнан йеня эюзц доймур. Ахырдадили иля дя деди. Ола да, апарыб чырпасан столунунцстцня, дили эиря гарнына. Тыхыйасан гызынын боьазына,сяси кясиля». Бу фикирлярдян бейнинин аьрыдыьыны,эюйнядийини щисс еляди. Эижэащларыны овушдурду. Гапыжырылдады. Яввял еля билди жырылты да бейниндян эялди,гапынын аьзында ужа бойлу, жаван, сялигяли эейинмишйарашыглы бир оьлан дайанмышды. Сонра бейни ачылды,Талейи таныды. Эцлцмсцндц:

—Эял, оьлум, — деди.Мцршцд хошлайырды ки, Тале она «папаша» десин.

Буну Мяммядовлар да билирди, прокурор да. Юзц дящяр йердя, щарда эялди йох. Бунун цчцн ишаря катибинона «оьлум» демяси иди. Тале црякляниб иряли аддымлады.

—Эял, оьлум, бярк йорулмушам, щям дя ажмышам,— бирдян катибин йадына долу гойуб эялдийи банкетотаьы дцшдц.

—Папаша, мян щазыр. Щара дейирсиниз эедяк. —Талейин дилиндя бу сюзляр хцсуси бир утанжаглыгласяслянирди. Бу да катибя хцсуси ляззят верирди.

—Йахшы ки, эялдин. Лап ялдян дцшмцшдцм.—Папаша, бу гядяр ишлямяк олмаз, жанынызы да

горуйун. Сящярдян сорушурам, дейирляр колхозларыэязирсиниз. Инди эялян кими дя аж-сусуз башламысыныз ишя.Бир балажа динжялин. Эедяк чюряк йейяк.

Мцршцд эцлцмсцндц, аз гала дейяжякди ки, щансы иш-

207206

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 105: Fi.Qoca 2009 Layout 1

Катибин лап кефи кюкялди. Цряйиндя «гар» «щяр няйинвар» сюзляринин гафийя олдуьуна севинди, ащянэля дил лян ди.

—Нейляйирям гар! Эятир щяр няйин вар! Ресторанынмцдири юзц дя билмядян ял чалды. Сифяти еля бил тякжяаьыздан ибарят имиш. Додаглары чырманмышды. Ня чяняси,ня дя алны эюрцнцрдц. Цзцндя бир топа гызыл диш парыл -дайыр ды. Мцршцд бир ан она диггятля бахыб дцшцндц.«Залым оьлунун ич-ичалатынын еля бил щамысы гызылдандцзялиб».

—Бура бах, бу эцн биз динжялирик. Няйин вар, эятир.Щеч кяс билмир ки, биз бурдайыг. Сян дя билмирсян.Баша дцшдцн? — О, сцрцжцсцня дюнцб бахды, — ядяГуш! — ону щямишя беля чаьырырды. Арыг, гара оьланынбоьазы машынын пянжярясиндян гуш боьазы кими узанды.Ма шыны мешядя еля йеря сох ки, итнян ахтарсалар датапа билмясинляр.—Мцдиря деди. — Гушун да йемяйиниверин!

—Олду, Гушдан ниэаран галмайын. Бизнян йейяжяк,ресторан мцдири бядяниня йарашмайан бир жялдликлядюнцб гачды.

Сцрцжцнцн ады Гугуш иди. Еля биринжи эцн катиб онадеди ки, Гугуш чох узунду, Гуш дейяжям сяня. Буад еля щямин эцн бцтцн района йайылды. О эцндянбяри катибин сцрцжцсцнц щамы Гуш дейя чаьырырды.

—Эял, оьлум, ичяри,—Мцршцд банкет залына кечди.Кечиб баш тяряфдя яйляшди. Юзцндян бир стол о цздякийери эюстяриб — гапыны чяк, эял отур, — деди. — Ишябаш ла йаг, — эцлцмсцндц, — Еля билирсян ядябли йейиб-ичмяк асан ишди? Йох, оьул, ишлярин ян чятини бурданбашлайыр. Щя, щяля айыгкян де эюрцм, няйя эялмишдинйаныма?

йахын дурмасын. Эюзляйин, эюряк ня олур.Катибин машыны эюрцняндя ишчиляр лей эюрмцш

билдирчин балалары кими щяряси юзцнц бир йана сохду.Мцдир орта бойлу, кюк, эцмращ бир оьланды. Тювшцйя-тювшцйя гачыб ашпазын отаьына эирди, хидмятчи оьланычаьырыб йанына бир дцмсцк вурду.

—Ядя, эет, эендян бах, эюр нежя адамдылар? Ким -лярди? Гач бура! — Хидмятчи еля бил йох олду,мятбяхин истиси, кабабларын тцстцсц, ий-гоху еля билмцдири боьурду. Яйниндяки мави кюйняйи тярдянисланмышды. Аз сонра хидмятчи эялди:

—Еля икижяжийиди. Бири юзц, бири дя Таледи. Мцдир дясмалыны чыхардыб алнынын, бойун-боьазынын

тярини силди. Талейин адыны ешидиб цряклянмишди. «Йа аллащ»— дейиб ресторанын архасына, банкет залынын габаьынакечди. Бцтцн щярякятляри иля чох щюрмят елядийи, щяттагорхдуьуну да бцрузя вермяйя чалышан мцдир Талетяряфдян ещтийатла онлара йанашды. Яллярини гарнынынцстцндян чарпазлайыб Талейин йанында ямр эюзляйянадам кими дайанды. Онун бцтцн щярякятлярини катибизляйирди, еля она эюря дя мцдир имтащан верян ушаьабянзяйирди. Дайаныб щяйячанла сифариш эюзляйирди.

—Няйин вар, яя?!—Ня ямр елясяниз. Йер цзцндя олан щяр шейдян

сизин цчцн тапылар.Бу сюзляр катибин чох хошуна эялди, эцлцмсцндц.—Онда бу эцн сянин гонаьыныг.—Мяним сизя жаным да гурбанды, — ресторанын мц -

дири ялийля цзбяцздя эюрцнян башы гарлы даьлары эюстярди.— Онда эяряк о гарлы даьларын башындан сизя гар даэятиздирим.

209208

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 106: Fi.Qoca 2009 Layout 1

чякиб боьазына. Боьазынын дамарларыны кясиб. Кишибашла йыб о йана-бу йана чапаламаьа. Эядяни гантутуб, ялиндя ханчал гуруйуб галыб. Анасы юзцнц йетирибкишийя, бир-ики лапатка башына. Эядянин ялиндян ханчалыныалыб гычынын балдыр ятини йаралайыб, еля бил эядянин донуачылыб. Хцлася, кишини доьруйуб йыьыблар гуйуйа. Архынсуйуну да бурахыблар цстцндян. Ай бир эцн Щяшимйохду, ики эцн Щяшим йохду. Жамаат сюз чыхардыб ки,Щяшими Ирана йыьышыб эедяндя эюрян олуб. ЭуйаТящмяз эюрцб дямирйолунун гыраьында, чийниндя дячанта, дейиб ки, Тящмяз бала, чох ганлар тюкмцшям.Баш эютцрцб эедирям Ирана.

—Дайан, дайан, Тящмяз, бу ад мяня таныш эялир.Тящмяз щямян о он беш йашлы ушагды?

—Бяли.—Хорошайа леэенда.—Хейр, леэенда дюйцл. Тящмяз тикинти тямири

идарясинин ряисиди. Районда щамы билир бу ящвалаты. Буэцн дохтур эялмишди йаныма. О да ел аьсаггалыды.Мяня деди сиздян Тящмяз щаггында хащиш едим. Онунмясялясини бцройа гоймусунуз.

—Сян мяним ишляримя бурнуну сохма, — Мцршцдбу сюзляри чох ади, еля бил «о суйу мяня вер» кимидеди. Бир алма эютцрцб дишляди. Чейняйя-чейняйя сюзц -ня давам еляди: — Эял бир яфсаня дя мян сяня даны -шым. Бир гожа киши Гажар шащын йанына эялир ки, мянимбир оьлум вар, о да юз анасына эиришир. Арвад дейир ки,мяни боьаза йыьыб, ювлад ганына батмаг истямирям.Шащ саь олсун, апар, юзцн жязасыны вер. Шащ дейир, яши,архайын ол. Ону дюрд бюлдцряжяйям. Эялиб кишининоьлу ну апарыблар. Гарылы-гожалы ушаьын йасыны верирляр.

Тале утанжаг бир тябяссцмля яллярини овушдура-овушдура эялиб катибин эюстярдийи столда отурду.

—Сяня фикир верирям, ушаг да олсан, юз йерини билянадамсан. Адам юз йерини бился, щямишя чюряйи олажаг.Щя, де эюрцм.

—Ижазя версяз, яввялжя бир мараглы гыса ящвалат вар,ону данышым. Сонра мятлябими дейим.

—Де, де эялсин. щара тялясирик?—37-жи илдя кяртянкяля Щяшим вармыш. Дямирйолунун

йанындакы кянддя олурмуш. Бизим жамаат еля билир ки,илана зящяри кяртянкяля верир. Онунчцн бунун адыныкяртянкяля Щяшим гойурлар. О бала-бала мялумат йазыр -мыш, адамлары да апарыб басырлармыш дама. Гоншу сун -дан да йазыр ки, эизли тяшкилат йарадыб. Киши жоьрафийамцяллими имиш. Тутуб апарыблар. Евдя бир балажа оьлугалыб, бир дя жаван арвады. Щяшим бу дяфя эиришибэялиня. Эялин эюрцб ки, олмайажаг. Он беш йашы йенижятамам олмуш, эюзцнун аьы-гарасы бир оьлуна ящвалатыданышыб. Ушаг дейиб, ай ана, сян кяртянкяляйя архынгыраьында эежя саат цчя эюрцш вер. Ана-бала саат оникидян эедиб архын суйуну йана, шахтиканлыьа ачыб,архын ичиндя дярин бир гуйу газырлар, эюзляйирляр Щяшими.Ушаьын да атасындан галма бир ханчалы вармыш, вурурголтуьуна. Эядя эизлянир колун далында, эюрцр ки,Щяшим эялир. Эялиб арвада йахынлашыр, эюрцр арвад бирдярин гуйу газыб архын ичиндя. Юзц дя ялиндя лапаткадайаныб йанында.

—Бой, а Эюзял, бу няди беля? — Ушаг да архаданйахынлашыб ялиндя ханчал эялиб дайаныбмыш кишининбойнунун далында. Архадан ушаг дилляниб ки, а кяртян -кя ля, сяня гябир газмышам. Киши дюнян кими ханчалы

211210

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 107: Fi.Qoca 2009 Layout 1

Мцршцд юзцнц сахлайа билмирди, щей данышырды. Еля билданышмырды, узун иллярдян бяри чирклянмиш йарасы дешил -миш ди, чирки ахырды.

Тале горхмушду. Бир дяфя дуруб гапыны йохлады ки,гулаг асан олар, бир дяфя дя айаг сясиня галхыб тезчюля атылды, йемяйи юзц алыб эятирди ичяри. Гапыны юртдц.Катиб онун бу щярякятлярини изляйиб юзцня дя, она даараг сцздц. Юзц эюзлямядян араьы башына чякди. Йаьлыбир тикя эютцрдц, чейняйя-чейняйя диллянди:

—Фикир верирям баша дцшмяйя башлайыбсан. Йахшы,йахшы, эюряк сянин Тящмязиня нейляйирик. Мяним атамыотуз йеддидя тутублар. Атамы да, анамы да. Мянигоншу муз, индики гайнатам эютцрцб сахлайыб. Гызынынмяндян хошу эялирди. Бир йердя ойнайырдыг. О да мянигызындан ютяри чубуш сахлайан кими сахлайыб. Сонраохудуб. Ахырда да гызына алыб, алим еляйиб, нявяси олуб.Нявясиня дя мяним фамилими лайиг эюрмяйиб, юзфамилини йаздырыб. Онда щяля атам бяраят газан ма мыш -ды. Диня билмядим. Инди дя зяряр чякян эуйа онларды.Эуйа мяним бура дяхлим йохду. Онларын гудасыны,гайынатасыны тутуб эцлляляйибляр. Мяня дяхли йохмуш.Евимизи дя гайтарыб щюкумятдян алыблар, мяртябя олубонларын. Дедиляр, сян бу ушаьа ев тикдирян дейилсян,гой она бир эцн аьлайаг. Ушаг щяля 6-жы синфя эедя -жяк. Беля-беля ишляр, оьлум.

Талейин еля бил щавасы чатышмады, ону тяр басды.Йайлыьыны чыхардыб тярини силди. Мцршуд инди щисс еляди ки,бу сюзляри эяряк демяйяйди. О юз-юзлуйцня данышмыр.Тале дя бурдады, юзц дя ушагды, орда-бурда данышабиляр. Йумруьуну дуйцнляйиб эижэащына вурду, бейни -нин сящярдян эюйнцйян йериня:

Бир дя эюрцрляр шащын верэи йыьан жяза дястя сининбашында йараглы-йасаглы оьуллары дуруб чамааты гырыр,чалыр-чапыр. Киши гачыр шащын йанына. Шащ эцлцр: «Айаьлыны итирмиш гожа, мян бу ганунлары йериня йетирмяк -дян ютяри, бу юлкяни ялимдя сахламаг цчцн йцзлярлябеля анасындан уманы, анасына эиришяни тапмалыйам.Бирини тапмышам, дейирсян ону да юлдц рцм?» Бир шейбаша дцшдцн, оьлум?

Тале пярт олмушду, башыны ашаьы дикмишди, щеч башыныгалдырмадан чийинлярини чякди. Мцршцд онун пяртолдуьуну эюрмямязлийя вурду. Сюзцня давам еляди:

—Сян щяля анламазсан. Бизим бу заманы мярдляр,гящряманлар йох, анасынын ямжяйини кясянляр идаряедир. Бунлардан йетишдирмялийик. Сянин кими йар-йарашы -глы, аьыллы оьланлардан да рящбяр ишчиляр йетишдир мя лийикки, щям ялиндяки ихтийарла, щям дя эюркями, жазибяси,аьлы иля дя сойсун бу жамааты, торпагы сойсун Нясими -ни сойан кими. Йазыьы эяля-эяля йох, щеч уф да демя -дян, щявясля сойсун. Тящмяз абидяни сюкцб йериндяаптек тиксин сойсун, Тящмяз абидянин дамында рес -торан ачыб сойсун. Сядр мешяни гырыб памбыг яксин.Нефтчи торпаьын дамарыны ахырынжы дамласына кимисорсун, даьлары даш еляйиб, йыьсын вагонлара дашысын.Гушуну атын, балыьыны тутун, аманды тез-тез, сонращамысы дцшмяня галажаг, дцшмяня — баламыза, нявя -мизя. Эяляжяк, дярманла шоранлашдырдыьымыз торпагларыэюряжяк, эюряжяк йерин алтындан ганыны чякмишик,аловлу, няфясини, — газыны чякмишик. Дашыны, дямирини,филизини, мешясини дармадаьын елямишик. Эялиб тапажагдяб дябяли гябирляримизи, мярмяр щейкялляримизи сцруйцб,сюкцб тикяжяк, дейяжяк «тфу» сизя анасындан кясянляр.

213212

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 108: Fi.Qoca 2009 Layout 1

колхозстрой, пул галды, беля да... Инди бир аз кечсин, биршей фикирляшярик.

—Дарыхма эюряк. Гачщагач дейил ща... Юзцм дейи -рям, щяля пулум вар. Сян бу сющбяти Мяммядовларадемя.

—Мян сюз данышан дейилям. Йадымдан чыхыр. Сонралап юлдцр мяни, бурда олан сющбятляри йадыма салабилмирям.

—Эюзял йаддашын вар, щамынын беля йаддашы олсайды,дцнйа жяннятя дюнярди. Адам эяряк арада бир цряйиняйыьылыб галанлары цзцнц даьа-даша тутуб данышсын.Йохса, адамын цряйи дешиляр. Ахмаг сюз дя ахмагхасиййят кими бир шейди инсанын жанында, эяряк дейя -сян, жанындан чыха. Эяряк адамын бир хялвят йери олаки, адам атыла, дцшя, гышгыра, аьзына эяляни даныша,жанындан бцтцн ахмаглыглар чыха, эяля цряйи-рущу тяр -тямиз, йуйунмуш отура иш башында. Йахшы, бурнунусаллама. Эяряк сянин Тящмязини чыхардаг гуйудан.Яслиндя бизим ишляр беля гурулуб ки, пис иш цчцн бирадама жяза верилмялидир. Йяни мян дя жяза ала биля -рям. О кцчяни сцпцрян гадын да. Она дейярляр ки, щярэцн бураны сцпцрцрсян, эюрмцрсян сюкцрляр, нийя гой -му сан, нийя эялиб демямисян? Чох вахт жязанысцпцрэячи алыр. Йяни щяр шейя щамы жавабдещди, ейнизаманда щеч кяс щеч няйя жавабдещ дейил. Бу дабизим: гурулушун фокс-мокусуду...

Бикя Ханыма ев-ешийи тапшырды:—Бир-ики эцнлцк Бакыйа эедирям. Киши иля мяслящят -

ляшяк, гыза тядарцк эюряк.Ханым кимдян сющбят эетдийини бился дя, дягиг -

ляшдирмяк истяди.

—Эютцр, ичяк, — деди. Талейя бахды. Тале бадясиниэютцрдц.—Бу сющбяти орда-бурда данышмайасан ща...

—Щеч данышмалы сюздц ки?—Тале астадан пычылдады.—Ай машаллащ. Оьлум, щяр шей йахшыды, биржя мян

дейян гядяр пулум олса... Сохам эюзляриня.Тале ялиидяки гядящя диггятля баха-баха диллянди:—Ахырынжы дяфя йыьдыьымыздан жями ики ай кечиб.

Гой бир ай йарым да кечсин, бир дя йыьарыг.Мцршцд еля бил йухудан айылды. «Щя, мяним цчцн

пул йыьылыб. Юзц дя бунун ялиля. Ахырынжы дяфя, ахырынжы.Бяс бундан яввял нечя дяфя йыьылыб, ня гядяр? Пулларкимдяди?» Диггятля Талейя бахды.

—Ондан яввял ики дяфя йыьмышдын да? Тале онабахмадан башы иля тясдиг еляди.

—Йадында йохду ки, ня гядяр йыьылмышды?—Щамысы?—Щя.—Демяли, биринжи дяфя беш мин, беш мин Мям мя -

дов лара дцшдц, мян юз цч миними дя онлара бюлдцмвердим. Он беш дя сянинки. О бири дяфялярдя дя еля. —Бирдян аьлына эялди ки, бялкя Мцршцдя катиб Мяммя -дов аз вериб, о да сирринин цстцнц ачды. Амма йаланда дейя билмязди.—Нежя, йяни катиб сизя пулу аз вериб?

—Йох, йох! Дцздц. Щяр шей дцздц. Тале, мян щечсорушмадым, ону ня адла йыьмышдыныз?

Тале эцлцмсцнцб башыны галдырды: —Бящаня тапмаьа ня вар. Бири еля бу ресторанын

тикилмяси цчцн сядрлярин, бюйцк идаря рящбярлярининщярясиндян бир аз йыьдыг. Сонра рестораны тикдирдимколхозун щесабына. Тарла йанында колхозчулар цчцнйемякхана ады иля. Гонаг еви цчцн йыьдыг. Еви тикди

215214

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 109: Fi.Qoca 2009 Layout 1

Ханым щяйятя гайытды. Евдя тыггылты ешитди. Ейванагалхыб «ай ушаг, кимсян юйдя?» демяйи иля евя эирмяйибир олду. Балажа оьлу Щясян юйцн ортасында чашмышадам кими дайанмышды. Ханым оьлуну эюрцб севинди:

—Анан бойуна гурбан, хош эялмисян. Сяндян няяжяб? Районун о башындан бу башына эялмяк бирилликйола дюнцб, а бала — онун цзцндян юпдц — ушагларне жяди? — Нярэиз дя чарпайынын йанында чашыб гал -мыш ды. Чарпайынын алтындан йарысы эюрцнян чамаданыайаьы иля чарпайынын алтына итялямяк истяйирди. Ханымбуну эюрдц.

—Халхын чамаданыннан ня ишин вар, ааз?—Щеч ня! — эялиб Ханымын бойнуну гужаглады,

цзцн дян юпдц. — Щясян гаьам зимбаласы машыныалмаг истяйир. Бир аз юз пулу вар. Бир аз да мян вер -ми шям. Мин манаты чатышмыр, дедик бурдан алаг. Бир-ики айа кими мян дцзялдиб гойарам йериня.

Ханым еля бил щаваланды. Боьазынын дамарлары цфц -рцлцб галхды. Балажа гара эюзляри щядягясиндян чыхды:

—Ай аллащ, мяним башыма даш йаьдыр. А сянин ялингурусун, халгын яманятиня ял узадырсан? Инди гайтардынгойдун. Бяс мян о дцнйада ня жаваб веряжяйям айаллащ ляйаьынызы версин, мяни цзцгара елядиз!

Щясян гязябини эизлядя билмяйиб гышгырды:—Ай арвад, бир ай о пул бурда галды, йа мяндя —

ня фярги вар? Зато мян зимбаласы алажам, эялиб сяниэяздиряжям да... Оду ей... Сюз вермишям Нярэизя, щярсящяр эялиб ону ишя апаражам. Гой эюрсцнляр, эюзялликевинин директору эялди, зимбаласындан дцшдц.

Нярэизин эюзляри ишылдады...—Ня олар ей, ай ли, ли...

—Лаляйя? Аллащ мцбаряк елясин.—Аззз, йох, Лаля тярпянир ки, ня гядяр эюзлямяк

олар. Суьра да тякди, адамын даща бир аз да эюзлядемяйя цзц эялмир.

Ханым фикирляшди ки, «бу мяни лап ахмаг йеринягойуб ей, эуйа бу Суьрайа бир аз эюзля дейибмиш, айсян юлясян». Юз фикриндян эцлцмсяди:

—Дцз дейирсян, бажы, дуз дейирсян. Ня фярги вар,аллащ мцбаряк елясин. Балажаны вер. Бир дя эюрдцнбюйцйцн дя бяхти ачылды. Той ки бир гапыйа даданды,далы эяляжяк. Бунларын кябинини мялякляр эюйдя кясиб,адам хейир иши лянэитмяз.

—Нявяляриндян эюрясян. Эедим кишийя дейим,эядянин дя кими вар ки, ортайа дцшя.

—Щеляди, бажы... щеляди...—Ала, бу да бир топа ачары Ханыма узатды - щяйят-

бажанын, ев-ешийин ачарыды.—Ачарлары веряйдин Суьрайа да... Йа да юзцн апар.

Мян онсуз да бахажам.—Хятримя дяйирсян, Ханым, о ики баламын жаны

цчцн, сяня бажым гядяр етибарым вар. Ааз, Суьранытанымырсан? Она ачар версям, эуйа евя эялиб баханды.Азз, о юз юйцнцн ичиндя отуранда ейванындан хябяриолмур. Ялими цстцня хейирлийя гойум. Бу жаным щаггы,гоншулугда аллащ сяни бизя пай эюндяриб.

—Азз, йахшы, сян аллащ, чох тярифлямя. — Ханымачарлары алды. — Еля бил ки, юзцн бурдасан. Лап архайынол, юйцн цстцндян щеч гуш да учуб кечя билмяз. Елябеля йцксцз-задсыз эедирсян?

—Азз, ня йцк? Юйцн адамынын щамысы ордады. Мянбур да тякям. Юзцмц апарыб чыхарда билсям, бюйцк шейди.

217216

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 110: Fi.Qoca 2009 Layout 1

йуйуб сакитляшмишди. Чай гоймушду. Ейвана йастыг-дюшякчя гойуб эюзцнц гапыйа зилляйиб, кишинин эял мя синиэюзляйирди. Ханым кишинин ял-айаьына су тюкдц, дясмалверди. Щямид кечиб йастыьа дирсяк ляняндян сонраэцлцмсцнцб быьыны сыьаллады Ханыш чайы онун габаьынагойуб кянарда гуру тахтанын цстцндя отурду.

Щямид киши быьыны тумарлайа-тумарлайа эцлцм сцнцр -дц:

—Щя, арвад, де, де эялсин.—Ня дейяжяйям ки?—Де эюрцм, нийя аьламысан?Нярэиз йухары евдя бу сюзц ешидиб еля тяяжжцблянди

ки, сяс салмасын дейя башмагларыны чыхардыб пянжясицстя ейвана чыхды.

—Аьлайыб елямямишям.—Аьламысан. Дцздц, ял-цзцнц йумусан, эюзцнцн

гызартысы чякилиб, амма аьламысан.—Ким деди аьламышам?—Щеч кяс. Ялли илди сяни танымырам? Сян щямишя топ

кими олурсан, гыьырдаг кими, аьлайан кими дамарынбошалыр, лещмя кими олурсан. Бцтцн эцнц бяркийибюзцня эяля билмирсян. Ня олуб?

—Я, валлащ, щеч ня. Еля-беля олуб кечянляри йаделядим, кюврялдим.

—Щы... Буна бах ща, мян сяни аьлатмагдан ютярийарым саат дюйцб зящмят чякирям, щяля онда да мяндейян аьламырсан. Инди олуб кечянляри йад еляйиб. Мянкющня разветкайам. Де эюрцм, щы?

—Валлащ, щеч ня.—Йахшы, демирсян демя. Амма эюрдцн чекистям,

аьладыьыны нежя билдим. Йемяйими эятир. Сяндя щар дан -

—Жаныныза азар олар. Йетмиш илдя бир щарам тикяйяял узатмамышам. Инди бир айаьым эорда олан вахтыяманятя хяйанят еляйим? Йедди жящяннями сатыналым?

Щясян ясяби щалда боьула-боьула диллянди.—О дцнйанын бухалтерийасында щесаб дцз чыхажаг.

Она кими эятириб гойажам йериня. Сян дя архайынлыглащесаб верярсян.

—Сус, кцчцк, рядд ол бурдан. Бир о дцнйайасаташмамышдыз. Рядд ол. Оду ей евинизин бярякятийохду. Рядд ол. Мян дя дейирям мяни эюрмяйя эялиб.Рядд ол! — Итяляйя-итяляйя Щясяни гапыдан чыхартды.

Щясян пулдан ялинин чыхдыьын эюрцб ейвандан йеряатылды. Бир-ики аддым да кянара чякилиб, ичинин йаньысыныазалтмаг цчцн анасыны ажылады:

—Она бах, она бах, гызыл цстцндя йатан илан киминя фышылдайыр.

Нярэиз гардашынын цстцня илк дяфя иди бозарырды:—Гаьа ей, валлащ, сяня дишимин дибиндян чыханы

дейя рям!Ханымы сюз ток кими вурду, бир ан донуб галды.

Щятта щирсляниб гышгыра да билмяди, дюнцб эедянЩясянин кцряйиня тагятсиз щалда гарьыды:

—Сянин аьзында дилин парча-парча олсун. Эюрцм сянизялил оласан, бунун дедийиня бах. — Щясян гапы данчыхан кими Ханым йеря чюкцб ики ялляри иля бир диз ля риня,бир дя башына вурду — цзцнц эюйя галдырыб зарыды:

—Йаряб, аьзымдан чыханлары юз жаныма гайтар.Дилимдян чыханы юз башыма яндяр. Итиням аллащ, гар-ьышымы ешитмя, — дейиб щюнкцрдц.

Щямид киши эяляндя хейли кечмишди. Ханым ял-цзцнц

219218

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 111: Fi.Qoca 2009 Layout 1

мя тимдя, торпаьымда ишляйирляр.Халыг она бахыб эцлдц, «аь елямя» демяйя охшады.Мяммядов жиддиляшди:—Няди, дцз демирям? Ганун беляди да...—Гануна галанда ща... бир анекдот дцшдц йадыма.

Тцлкц жанавара дейир ки, хябярин вар? Тязя ганунчыхыб, щяр жанавара фермадан эцндя бир гузу верирляр.Да ща оьурлуг елямяк лазым дейил. Эет ферманынгабаьына, сяни эюрян кими юзляри бир гузу айырыб ютцря -жякляр. Жанавар севинжяк эютцрцлцр фермайа. Бунуэюрян чобанлар, итляри йахшыжа язишдирирляр. Жанаварынбаш-эюзц ган ичиндя эялир, тцлкцнц тапыр.

—Я, бя дейирдин ганун чыхыб?—Бу ня эцндц, я... Ганун чыхмаьына чыхыб ей...

Инди ганун щярляйян вар?.. — дейиб Халыг шагганагчякиб эцлдц. — Так што катиб дейир гач, гач, щеч ол -маса данланмагдан гачасан ки...

—Бу гачмаьын мяня бир дамжы да хейри йохду.Бу форманы биртящяр пяртяшдирмишдим яйнимя. Бу эцнэюрдцм, йахшы эялмир. Жялд юзцмц чякдим. Эюрдцмдюрд кило кюкялмишям. Мян балажалашмагданса формайекялиб. Щеч хейри йохду.

—Нийя, хейри олуб, идман формасыны дяйишмямисян,сахламысан. Йекялмясяйди, хярж чякиб дяйишяжяйдин.Щям дя анд ичя билярсян ки, формамы сахламышам.

Икиси дя эцлдц. Мяммядов Халыга бахды, няйисяйадына салыб тязядян эцлду:

—Ня олуб? — Халыг билди ки, бу эцлцш она аидди.—Щеч. Йахшы, биз гачырыг ки, арыглайаг, форманы сах -

ла йаг. Сян ки, айаг цстя цзцлцрсян. Сян нийя гачырсан?—Мян дя формамы сахламаг цчцн. Милис формамы

ды о пятяня, юзцн дейяжяксян?Нярэиз еля айагйалынжа йухарыдан ейвана дцшдц, евя

кечян анасынын далынжа жумду. Тялям-тялясик пычылдады:—Жиъи, башына дюнцм, гадан алым, дядямя демя.

Дилиндян гачырарсан ща...—Щеля шей олар, кишинин ялиндян хата чыхар. Юлдцр -

мяся дя, вурар сизи шикяст еляйяр.—Юзцн билирсян да, — Нярэиз архайынлашыб ейвана

чыхды. — Дядя нятярисян? Ишдя ня вар, ня йох?—Саламатлыгды, сюз сиздя олар, а бала, сизин о шейтан

карханасында.—Биздя саламатчылыгды. Дейирляр сизин мцдирин ишляри

йахшы дейил.—Щеля дейирляр, дейирляр иши фырыгды. Щайыф, йахшы оь -

лан ды. Бцройа гойажаглар дейир. Эеня сянин клийентляринбиляр йахшысыны.

—Валлащ, ай дядя, бу катибин баш-айаьыны тапан йох -ду. Ондан щеч кясин башы чыхмыр. Дейирляр, див гурба -ьайа ашиг олан кими биржя Тале гаьайа гулаг асыр.

Сящярин алагаранлыг вахты иди. Район ижраиййя коми -тя синин сядри Мяммядов вя милис ряиси Ясядов «виллис»машынында эедирдиляр. Щяр икиси дя идман формасы эей -мишди. Рулда Халыг Ясядов иди. Мяммядов юз-юзцнядейинирди:

—Бу вахт да адам йухудан ойанар? Ня вар, нявар гачажам. Бу катиб Мяммядовун да чыхармадыьыщогга йохду. Бунун да гулаьынын дибиня бир гапазву ран олсайды, сырадан чыхарды. Апаратда бир Мям мя -дов галарды. Еля яслиндя дя щюкумят мяням ей...Щамыныз мяндян асылысыныз. Сян щеч, сян мяним ишчим -сян. Катибляр дя мяндян асылы олмалыды, мяним щюку -

221220

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 112: Fi.Qoca 2009 Layout 1

Бир дя тяпинся, Мяммядовун рущу сцйрцлцб форма сын -дан чыхар, учар эюйя. Мян дя оларам йеэаня Маме -дов.

—Сян зарафат еля, сян юл, дедим дялинин бириди, аьы -на-бозуна бахмыр ща, дедим, чыхардыб атажаг чюля. Щабаьыр ки, ганун-гайда...

Ряис эцлдц:—Дейяжякляр ганун щяррийян кимди? Фазил жиддиляшди.—Щеля гайынатан оландан сонра дяли дя оларсан,

Короьлу да.Катиб эюзлярини овушдура-овушдура онлара тяряф

эедян ресторан ишчисини эюрдц. Йолдашларына сусмагишаряси еляди. Узагдан-узаьа йарыажыглы ондан сорушду:

—Я, ял-цзцнц йумусан?—Бяли, — дейиб оьлан йериндя дайанды.—Дейясян щеч йатанда да халаты чыхартмамышдын?—Хейр, чыхартмышдым, йолдаш Мяммядов. Индижя

эейдим.—Бура бах, биз гачыб гайыдана кими беш-он шиш

кабабын щазыр олсун. Ряис гонаглыг веряжяк.—Баш цстя, — дейиб оьлан ресторана гайытды. «Рес -

то ран» дейяндя, бу балажа, эюзя чарпмайан бир комаиди. Бинанын цстцндя щяр шейдян йамаг варды, тахта,дямир, шифер вя с. Амма йахшы дадлы йемяк верирдиляр.Бу ранын да юз мцштяриляри варды. Бу мцштяриляри дя щечкяс эюрмцрдц. Дахманын архасы щцндцр чяпяр иди.Чяпярин о цзцндян жаван аьажлар якилмишди. Аьажларынкюл эясиня столлар гойулурду. Бу мцштяриляря орда хид -мят эюстярилирди. Амма сящярляр Мяммядовлар щечузаьа эетмирдиляр. Еля бинанын архасында стол гойу -лурду. Орадажа архайын отурурдулар. Бу вахт эялиб-

яйнимдя сахламаг цчцн. Рящбярлик дейир гач, гачырам,— йеня дя шаггылдайыб эцлдц. Ресторанын йанында гара«Волга»ны эюрцб Мяммядов дейинди:

—Она бах, эялибляр. Биздян габаг эялибляр. Йягинпрокурорнан, нядися, биздян хялвят бир сюзц вар. Белятез эялибляр.

—Ай щай, катиб Мяммядовун щямишя хялвят иши вар.Ахырда да бир хялвят иши дя юзцйнян олур. Йорьаныбашына чякяндян сонра ону да юзцня пычылдайыр.

—Цзцня дейярсян?—Щя.—Оннан бир аз ещтийатлы ол! Йяни ня дейир, динмяз-

сюйлямяз йериня йетир.«Волга»нын йанында машындан дцшдцляр. Мяммядов

бир-ики аддым иряли атыб дайанды, эюзляди ки, онлар эялибйахынлашсын. Еля аралыдан сющбятя башлады:

—Балам, эежикирсиз?Халыг юзцнц биринжи йетириб эюрцшдц. Мяммядов ися,

эялиб чатынжа дейинмяйя башлады:—Балам, эимнастиканын да бир тящяри вар. Эялиб

даща эежяни дя бурда йатмайажайдыг. Формамяйнимдян тюкцлцр, цзцлмцшям. Мян беля ойнамырам.

Прокурорун ады Фазил иди. Мяммядовун сюзцня бяркэцлдц, эялиб эюрцшду. Бир яли дя Мяммядовун гарныныжолмадады. О да гыдыьы тутан адам кими щоггулдады.

—А залым, лап цзцлмцсян ки. Я, бир парашуту тапыбкечирмисян боьазына, дейирсян яйнимдян тюкцлцр?

Катиб бир ялини Халыгын чийниня гойуб Фазиля эюзвурду:

—Бизим дяли буна, о аптек мясяляси цстя биржя дяфяэю зцнц аьардыб, горхусундан шалвары белиндян дцшцр.

223222

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 113: Fi.Qoca 2009 Layout 1

ма бах. Малчишка.Катиб дя йеришя кечди.—Ремконтор кимин шефлийиндяди? Халыг йеришини дя йавашытды:—22 Мамедовун, 112 мяндя иди. Ону Мамедов

алды, 113 114...—Ядя, сайма эюряк, артыьымыз чыхмайачаг ки? Ма -

ме дов Тящмязин йериня кими дейирсян? Бу эцнбцрода о эетди. Де, еля бцродан чыхан кими гулаьынаохуйум.

—Ахтараг да, — Мамедов дайанды, — фикирляшяк,сянин адамын вар?

—Мяним щяля йох, йахшы йерди. Дюрджя мин дя пулалажам. Ямялли вязифяди да...

—Гой эцнортайа кими фикирляшяк. Кимдя бабатадам олса, мясяля тякжя пулда дейил ахы. Щям дяэяряк юз адамымыз олсун. Тящмяз йахшыйды, щайыф.

Халыг цзцнц архайа чевирди.—Еля бил кабаб ийи эялди... Мян билян мин метр олар.Катиб дюнцб эери бахды:—Ня эялмишик ки?—Биз гайыдаг, оражан сайаг. Биляжяйик да ня гядяр

олуб. Чатмайаныны йемякдян сонра йерийярик.—Беля эется, йаман сыныхарсыз, — дейиб Фазил эери

дюндц, — эцндя бир гузу йейирсиниз.Мамедов голларыны йана ачды, бир дяфя чюкдц, «йа

аллащ» дейиб айаьа галхды.—О катиб ки, биздя вар, биринжини дейирям ща...

Горхмайын кюкялмярик.—Катиб, сян билян чомаьынын бир ужу мяни тутмаз ки?—Йох яши. Бир адама жяза верярляр да... О да Тящ -

эедян олмурду.—Йеня шоту мян веряси олдум. Мяни щярифлямисиниз?Фазил ону долады.—Сян олан йердя бизим ялимизи жибимизя атмаьымыз

йахшы дейил.—Яши, жибимиз вар ки, щара салаг ялимизи? — Бу сюз -

ляри район ижраиййя комитясинин сядри Мяммядов, арха -сыны Халыга чевириб деди. Халыг щисс еляди ки, Мяммядовэцлцр. Истяди няся десин, йенидян Мяммядовун сясиешидилди. — Щя, беш йцз метря гачаг да.

Катиб онун сюзцнц кясди:—Ня беш йцз, мин метря. —Беш йцз дя бяри эяляжяйик, олажаг мин метря.—Йох, бяри эялмяйимизля олажаг ики мин метря.

Халыг катибин голуна эирди.—Инди ки, хяржи мян чякяжям, даща нийя гачырам,

онсуз да тяррийирям дя...—Йох, ряис, гачмалысан.—Онда мяни апарын, ордан бяри цзц рестонана тяряф

гачым. Щеч олмаса щявясля гачарам.—Эетдик, артистлик елямя, — катиб бир-ики дяфя йерин -

дя атылыб дцшдц. — Архамжа... — Аддымларыны сайа-сайа йериш сцряти иля гачырдылар, катиб ясябиляшди:

—Яши, бириниз сайды, бясди да... Халыг сайажаг.—89, йеня мян, 90, 91.—Щя, сян цряйиндя сай, Мамедов, дцнян ахшам

йеня Дяли Щясянаьанын йетимини йанына алыб мешяйячякилмишди. Юпцшцб аьлашырлармыш.

Фазил йеришя кечди:— Сян юлясян, адам щирсиндян партлайыр. Бу бойда

районун катибинин достуна бах, отуруб-дурдуьу ада -

225224

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 114: Fi.Qoca 2009 Layout 1

йын, аьыз ачмайын. Дядям дя жинайяткар олса, санксийаверяжям. Чалышын, материал столумун цстцня эялибчыхмасын.

Катиб эилейли-эилейли прокурора бахды:—Йох да... Фазил мцяллим, бу олмады. Ортада йейим,

гыраьда эязим йохду.—Мяним о кишийя (о биринжи катибя ишаря иди,

йолдашлары да баша дцшдц) белим баьлы дейил. Горхурам,гардаш. Ади бир шейдян адамы еля эютцрцб атар ки,юмцрлцк дцшярсян номнглатуралы ишдян о йана. Юзцдемямишди аптек ящвалатыны, одур ей, йазыг эетди...Йахын достуну да говду райондан. Йох, мяндянкечди, эюрмямязлийя вурарам да... Прокурорун щюрмятибундан артыг олмазки...

—Биз щамымыз бир адамыг, ай Фазил, — катиб онусакит елямяк истяди.

—Йох, гардаш, бир дейилик. Сиз Мамедовлар бирсиз.Сизин маштабыз башгады. Биз милисионер Халыгла щярямизбир-ики сядрдян, бир-ики идарядян доланышыг алырыг. Аммасизин йыьдыгларыныздан, бюлдцкляриниздян бизим дя хя бя -ри миз вар. Дцзцня галса, мян щеч инанмырам ки, онун(о йеня биринжи катибя ишаря еляди) пайы юзцня чатыб.

Мяммядову еля бил електрик вурду. Дюнцб катибябахды:

—Бу ня дейир, я... Катиб еля бил чашды:—Чох саь ол, Фазил. Беля олду да... Халыг арайа сюз

гатмаг истяди:—Кабаблар йанды дейясян.Бу ан щамы сусду. Прокурор вязиййяти йцнэцллятмяк

истяди:—Валлащ, ня дейим... Йохса, бу нийя беля елясин ахы.

мяз. Мян дюрд мин дедим, йяни цчц онун, биримяним, Ордан сяня чатан шей йохду. Сонра ишляйяндяшефи сян олажагсан, нежя аларсан — юз ишинди.

Халыг еля бирдян няйи ися хатырлады: —Йахшы йадыма дцшдц. Катиб, Гара Мямиш сянин

адамынды?—Щя, нежя бяйям?—Ондан аноним вар. Йазыр ки, чюряк дцканында

мебел сатыр.—Бош сюздц, о будкайа юзц сыьышмыр, мебел ня

эязир.—Юзцнцн ады ордады, ня вахт эедирик — булку

Гямяр отуруб...Катиб онун сюзцнц кясди:—Ахы нийя эедирсиз? Мяня демямиш орда ня ишиниз?

Сюз данышыгдан кечяр. Ади ит дя, пишик дя, вящши щей -ван лар да, юз тереторийасыны жызандан сонра ора айрыщей ван сохулмур. Вящши щейван гядяр дя ганажаьынызйохду да...

Халыг дедийиня дя пешман олду.—Яши, йахшы да... Тапшырарыг, даща эетмязляр. Беля

дя олмур ей... Эяряк, йаландан да олса, бир нязарятолсун, тапшырарам. Сизя дя сюз демяк олмур.

—Сонра да дейирсиз бу гачыш няйя лазымды. Эюрдцн.Мамедов, цч-дюрд эцн бир-биримизи эюрмясяк, арагарышыр, мяссяб итир.

Прокурор бирдян-биря айаьыны сахлайыб шярт кясянадам кими цзцнц щамыйа тутду:

—Бах, дейирям. Шярти шумда кясяк ки, хырмандайабалашмайаг. Мян эюрмцрям, ешитмирям, гарышмырам.Амма материал мяня эялиб чыхандан сонра цз вур ма -

227226

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 115: Fi.Qoca 2009 Layout 1

Мяммядов эялиб стулу чякди:—Сабащыныз хейир, — деди, отурду.—Сабащды? Инди дурмусан? — Мцршцд эуйа

ялиндяки бир вараьы охуйурду.—Хейр, биз лап алтыдан ойанмышыг. Сиз щяля лап тязя

эяляндя бизя идман еляйин, демишдиз. Мян дя йыьмы шамонлары. Щяр сящяр гачырыг. Щи, щи, форманы гору йу руг.

Мцршцд, нящайят, онун цзцня бахды, онун бахышын -да еля бил тяяжжцб варды:

—Йох яши? Щамыныз бир тяряфя гачырсыз? Мяммядовсуалы баша дцшмяди.

—Щай, ня буйурдуз, йолдаш Щцсейнов?—Дейирям, щамыныз бир сямтя гачырсыз? Йохса балыг,

юрдяк, хярчянэ кими щяря бир йана?Мяммядов юзцнц итирди. Еля чашдыьына эюря дя

йазыг-йазыг эцлцмсяди.—Хейр, щамымыз бир сямтя.—Яля дцшмямяк цчцн щяряниз бир сямтя гачсаныз

йахшыды. Ейни сямтя гачанда биринизи мцтляг яля кечиря -жякляр. — Йериндян дуруб Мяммядовун йанына эялди.Мяммядов онун йахынлашдыьыны эюрцб айаьа галхды.Мцршцд эялиб лап онунла цз-цзя дайанды, бир дядиггятля она бахды:

—Дейирсян, мяним сяндя гырх доггуз мин мана -тым вар???

Мяммядову еля бил илдырым вурду. Рянэи дцмаьаьар ды. Бир ан ичиндя, бейниндя бир нечя суал йаранды.Бир фикир гышгырды ки, «лянэимяк олмаз, тез жаваб вер».Тез, тез. Мяммядов зорла эцлцмсяди:

—Бяли, цряйимя бах ей... Дипломата йыьмышам. Аьзыда баьлыды. Бу эцн еля бил цряйимя даммышды. Ачарыны

Нийя бизя гошулмасын. Отуруб-дурдуьу бир малчишкады.Сян инжимя ей...

—Йох, дедин да... билдик — катиб гыпгырмызы олмушду— бу да мяним «саьол»умду...

Мцршцд йатыб галмышды. Айыландан сонра да щечтялясмяди. Юзцнц эцмращ щисс еляйирди. Цзцнц гырхды,йуйунду, даранды, эцзэцлянди. Бу эцн юзцндян дяхошу эялди. Ону ясас бир фикир мяшьул еляйирди. КатибМям мядова нежя десин ки, пулларымы эятир? Ажыг лан -сын? Зарафата салсын? Долайысы йолнан баша салсын? Ща -мы сынын сонрасыны юлчцб-бичирди. Щяр щалда биринжимягсяд пулу ондан гопартмаг иди. Пулу индийя кимивермяйибся ,ону йемяк цмиди артыб, щяля бир щиссясиниютцрмяйибся... Вермяк истяйян индийядяк верярди. Щечолмаса ишаря еляйярди. Ян йахшысы будур ки, она дцшцн -мя йя мажал вермяйим. Еля о дягигя дя эюндяримГушнан ону пулун далынжа. Гонаг евиндя гойсам,оьурлатдырар. Ондан ня десян чыхар. Бир адам ки,башгасынын пайыны йемяк истяди, о, жибэирди. Ондан нядесян чыхар. Щялялик апарсын Талеэиля. «Демяли бирбашасяндя филан гядяр пулум вар. Лазымды, Гушу эютцр,эет эятир. Вяссалам артыг сюз лазым дейил». Еля билэялдийи гярардан бир аз да йцнэцлляшди. Ити аддымларладцз юз кабинетиня галхды. Йериня кечди. Дцймяни басды:

—Катиб Мяммядову.Ики дягигя кечмяди ки, гапы араланды, гапынын

арасындан Мяммядовун башы эюрцндц:—Олар?—Эял, — Мцршцд столун цстцндяки вараглары о йан

бу йана чевирирди. Онун цзцня бахмадан отурмаьайер эюстярди.

229228

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 116: Fi.Qoca 2009 Layout 1

сатыб?» «Мцршцд чохдан билирмиш?», «Мяндян она нежядейибляр?», «Прокурорун ишидими?» «Фазил юзц ондангачыр», «Пул да ялимдян эедян кими онун эцжц биря-беш артажаг, эяряк вермяйяйдим, даща эежди. Бунунахыры нежя олачаг?»

—Мамедов, отур, отур машына!—Щай? — дейиб хяйалдан айылды. Инди баша дцшдц ки,

Гуш ону машынын йанына кими чякя-чякя эятириб.Гуш эцля-эцля йеня диллянди:—Машына отур.—Щя, эедяк да... — Мамедов машына отурду.—Мамедов, эюзцмя биртящяр дяйирсян. Азарла ма -

мысан?—Щя, бир балажа насазам. — Мамедов юзцнц яля

алмаг истяди. Гуш байаг онун голуна эириб эятиряндямилисионеря охшамышды.

—А Гуш, сяндон йахшы гаровулчу чыхар. Еля бил Гушун йарасына тохунду:—Па, бу мян юлцм. Мамедов, мян ясэярдя караул

батарейасында идим. Фяхри караулларда дурурдуг. Чятинслуъбады. Щямишя мяшг елийярдик. Яйнимиз-башымыз ишым-ишым ишылдайырды. Хрушшов эяляндя стадионда мян лапонун габаьына дцшмцшдцм. Беля цч-дюрд аддым ара -мыз варды. Бир бюйрцм жамаата, бир бюйрцм Хруш шовадайанмышдым. Автомат бош, цст айагда, ялим тятикдя.Эялди лцл дям. Башлады кякялямяйя. Бу мян юлцм,Азярбайжан дейя билмирди, фыс-фыс фысылдайырды, щеч дейя -сян, онун о чыхышыны радио-телевизийа да вер мя ди.Мамедов, бу мян юлцм, ики дяфя цряйимдян кечди ки,чюнцм автоматнан бир черед верим онун синясиня,щайыф, автомат бош иди — щяля гымзандым да, щяля бир

да эютцрмцшям.—Йахшы елямисян. Дцш, Гушу эютцр, эет. Дипломаты

вер она. Мяня лазымды, эет.—Баш цстя, — дейиб гапыйа эедяндя Мцршцдцн

сясини ешитди.—Дайан, мяня вер, — Муршцд ялини она узатды.—Няйи?—Ачары, ачары вер мяндя галсын.Мяммядов она йахын эялиб тялям-тялясик дюш жибини

гурдалады. Ачары тапды. О, йалан дейирди, ачары щямишяжибиндя эяздирирди.

Мяммядовун бойнунун далында эуппулту ямяляэялди, еля бил вурдулар. Ачарлары Мцршцдя вериб, тезгапыдан чыхмаьа тялясди. Гапы онун архасынжа юртцлянкими Мцршцд ялиндяки кичик дипломат ачарларыны щавайаатыб-тутду, юз-юзцня «маладес» деди. — «Адамынанасыны беля аьладарлар. Эюр ня эцня дцшдц, залым оьлуюлцб елийяр. Бары чамаданы веряндян сонра юлсцн». Бувахт арха гапы жырылдады. Бу Гуш иди. Мцршцд яли иляона йахын эялмяйи ишаря еляди. Гуш эялиб онунчянясинин алтында дайанды Мцршцд пычылты иля диллянди:

—Эет, сяня балажа чамадан веряжяк. Апар Тале -эиля. Де, мян эюндярмишям. Сахласынлар. Ди эет.

Мяммядов дящлиздя донуб галмышды. Гуш онунголуна эиряндя сяксянди. Дюнцб Гушун узун, гарадамар-дамар боьазыны эюрдц. Еля билди о, аьзында нясятутуб. Тез дя мцяййян еляди ки, йох, Гуш эцлцр,аьаран дишляриди. Инди онун бейниндя суаллар, йувада ажгуш балалары кими гышгырыб чырпынырдылар. Сясляри дцшмцш -дц Мяммядовун гулаьына. Гуш балалары бир-бирининбелиня дырмашыр, аьзыны ачыб жаваб истяйирди. «Мяни ким

231230

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 117: Fi.Qoca 2009 Layout 1

йорьун, язэин эюрцнцрдц. Гуш ону эюрцб фикирляшди«Мцдцр дя дейир балажа чамадан, эуйа мян о гядярсавадсызам, даща дипломаты да танымырам?»

—Гуш, — Мяммядов дипломаты она верди. Гушдипломаты атыб арха отурачаьа атмаг истяди, — йох,йанына гой. — Гуш дипломаты йанында гойду.

—Бяс сян эетмирсян?—Мян бир жцрям. Аьрыйырам.—Щя, щя. Эюрцрям да... Рянэин дя авазыйыб. Сян

йат, мян мцдиря дейярям.Дипломатын гиймятли олдуьуну Гуша баша салмаг

цчцн:—Гуш, ону гонаг евиндя еля йеря гой ки, эюз

габаьында олмасын.—Буну? Йох яши, инди апарыб веряжям Талеэиля, —

дейиб машыны ишя салды.Сон сюз аьыр бир зярбя кими Мяммядовун дцз

бейниня дяйди. Еля бил бейниндян гулаьына дангылты сясиэялди. Сяс назилди, жинэилтийя дюндц, сонра да йохачыхды... «Щя, Тале, Тале... беля де... Дцнянки юпцшцбаьлаш маг, ямишмяк щамысы бу щянэамя цчцн имиш. Айетимчя, бу да чюряк вердийи. Йахшы, мян дя Маме -до вам. А йетим, кими дишдийирсян — чюряк ве ря ни,йахшы, эюрярик. Мян дя мяням. Тцпцрцм о вязифяйя.Ашыьы йыьмышам ойнамаьа»...

Машын эедяндян сонра да бир мцддят Мяммядовгапынын аьзында дайанды. щеч щара бахмады, юз ичинябахды. Цряйини, бейнини кющнядян йыьылыб галмыш каьызгалаьы кими ешяляди. Ордан юзцня кюмяк, мяслящятахтарды. Щисс еляди ки, йухусу эялир. Евя гайытды...

Мцршцдцн кабинетинин архасында динжялмяк цчцн

аз она тяряф бурулдум да. Сонра дедим, ястяьфцрул -лащ... Яслими-няслими кюкцндян кялийяжякляр.

—Сянин няслини йох ей, а Гуш, бцтцн Азярбайчанымалалыйардылар.

—Инди чыхардыблар ки, Хрушшову. Инди олардым гящря -ман, щейкялимя эятириб эцл гойардыг? — эцлдц, — ще,ще, ще...

—Щеля ганырсан да... Онда дейяжяйдиляр гатырымюлуб, башы гызылдан, она щейкял гойажагдылар. Юзц дяБакынын тян ортасында. Юзцмцз дя олажагдыг башыгапазлы. Аллащ цзцмя бахыб.

—Йох яши. Она эюря ермяни дейиб ки, мусялманынсонракы аьлы мяним олсун. Эюр ей, щеч аьлыма эял мя -йиб. Чатдыг. Мамедов, — Мамедов бу бир аны йеняюз вурушмасына гярг олмушду. Гушун сясини ешитмяди— Мамедов, чатдыг, — Гуш онун голуна тохунду.Мамедов фикирдян айылды.

—Бу дягигя эялирям. —Мян юлцм, сянин щалын хошума эялмир. Сян бир аз

йат. — Мамедов жаваб вермяйиб эетди. Биринжи катибинсцрцжцсцнцн икинжи катибля беля данышмасы тябии иди.Катибдян сонра апаратда ян яркюйцн адам сцрцжцдц,ондан сонра катибя, сонра вязифялиляр башлайыр. Инди дя«сян бир аз йат» она эюря дейирди ки, йяни ижазявермяйя ихтийары вар. Йяни Мцршцдя Гуш юзц дейяжяйдики, евдя йатыб, хястяди. «Савадлы олмаг башга шейди,щеч аьлыма эялмяйиб. Ня йахшы о вахт юлдцрмямишямХрушшову — юзцм дя ара йериндя эедяжяйдим, го -щум-ягрябам да. Щейкяли дя чыхыб отуражайды щамы сы -нын башында. Йахшы гуртармышыг».

Мяммядов ялиндя гара бир дипломат эялирди. Бярк

233232

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 118: Fi.Qoca 2009 Layout 1

Пулу оьурлатдырар. Ня десян олар, — дайан!—Бяли, мцдцр.—Ахшама тяряф дипломаты эятирярсян, гойарсан

мяним отаьымда шифонерин ичиня, плашымын далына.Гуш ариф адамлар кими башыны йелляди:—Архайын ол, мцдцр. Эюрян олмаз...Ханымын сюз цряйини деширди. Эялиб дирянмишди боьа -

зы на, Щямидя демяк истяйирди. Щямид дя даща соруш -мур ду. Ахшамдан ейвана узаныб хяйал аляминя гярголмушду. Билирди ки, Ханымы аьламасынын сябяби дарых ды -рыр, бир йердя дайанан дейил. Сорушмурду ки, ана-бала юзишляриди. Нядирся гадын сющбятидир. Йягин мяня дейилмялидейил. Нярэизин дя анасынын далынжа евя чумдуьунуэюрмцшдц. Билирди ки, гыз она демямяйи тапшырыр. Онаэюря эирявя вермирди Ханыма. Щям дя киши Нярэизи чохистяйирди. Инди арвад гызындан шикайят еляся, Щямид гызыданламалы иди. Нярэизи данламаьа щеч гыймырды.

Ханымы сюз бцтцн эежяни йатмаьа гоймады, эялибдирянмишди боьазына. Эежяйары дюзмяйиб дуруб йерининичиндя отурду. Щямид тяряфя бахды. Астажа «Щямид»деди. Киши юзцнц йатмышдыьа вурду. Сонра цряйиндяэцлмяйя башлады. Горхду ки, эцлдцйцнц арвады щисселийяр, эуйа йухуда хырылдады, о бири бюйрц цстя чеврилди.Цзц дивара узанды. «Ня зцлцм чякир. Улгуму йохдуда. Сюз гарныны дешир. Бикя дя йохду. Сящяр тездянюзцнц веряр Суьранын йанына». Ханым да бир ба йаг -кындан да йаваш «Щямид» — пычылдады. Сяс эялмядийиниэюрцб тязядян узанды. Сящяр чай ичяндя Щямид эюзалтыарвадына бахыб быьалты эцлцмсцндц:

—Арвад, еля бил пис йатмысан?—Нийя, лап йахшы йатмышам, ня олуб, аллаща шцкцр.

кичик бир отаг вар, бурда бир диван, ики кресло, бир ъурналстолу, буфет вя буфетдя стякан, румка вя илахыр варды.Отагдан кабинетя гапы ачылырды.. Ачыланда бир балажажырылдайырды. Гуш гапыны азжа аралайыб, катибин гябу лун -да адам варса, гапыны йенидян юртцрдц. МцршцдГушун отагда ону эюзлядийини баша дцшцрдц. Имканеляйиб отаьа кечирди. Инди гапы жыьылдады. Катибгябулдакылара щеч ня демяйиб еля о дягигя галхыбгоншу отаьа кечди. Гуш креслода отурмушду. Мцршцдцэюрян кими дик атылды, дишляри аьарды.

—Ня олду? — катиб йарыпычылты иля сорушду. Гуш щяляинди анлады ки, дипломат жидди шей имиш. Жиддиляшди:

—Дипломаты апардым вердим Суьра халайа. Дедимкатибинди, эизлят, — эизлят сюзцнц инди ялавя еляди.Дипломат сюзцнц дя гясдян деди ки, мян чамаданладипломаты айыра билирям, йеня дишляри аьарды, — дедимсонра эялиб мян апаражам.

—Йахшы елямисян, ня деди бяс, шейи веряндя...—Щя, хястя кимидир, мцдцр, дедим, гайыт, эет йат.

Деди азарламышам. щя, деди ки, гонаг евиндя эюзгабаьында гойма, дедим Талеэиля апаражам.

Мцршцдцн гашлары чатылды. Гуш о саат сящв елядийинибилди.

—Йцз дяфя сяня демишям, чалыш, гулаг ас, дейиляниешит, жаваб вермяйя тялясмя.

—Баша дцшдцм, мцдцр, сящв елямишям.—Щя, ишя бах... О ня деди?—Щеч ня, рянэи авазымышды. Машынын эцзэцсцндя

эюрдцм, еля дайаныб далымжа бахырды.—Йахшы, эет, — еля бу ан аьлына эялди ки, кющня

гурдду, Таледян интигам алмаг цчцн ня десян елийяр.

235234

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 119: Fi.Qoca 2009 Layout 1

сонра адамы йер чякир. Еля отурмаг, узанмаг истя йир -сян. Эяряк адам мячбур ола эязя. Ону да ки, буэцн чыхардажаглар, сабащ эялян мцдир дя мянимдалымдан дяйяжяк.

Ханым айаьа галхды. Ейванын кандарында жцтлянмишчустларыны эейя-эейя:

—Онда мян эедим Суьрайнан эюрцшцм. Чайынытязяляйим? — Киши йох ишаряси олараг башыны булады.Йастыьы бир аз итяляйиб узанмаьа щазырлашды, — Гуруйердя узанма. Гой сяня бир дюшякчя эятирим.

—Сян аллащ, дяймя. Беля узананда еля бил тахтабядянимя цтц чякир. Ляззят еляйир мяня, ишин йохдумяннян, — дейя-дейя узанды. — Охгай! — узананкими дя эюзлярини йумду. Щямид киши эцндцз эюйя ба -хан да эюзлярини йумуб бахырды. Йеня хяйалынын дярин -лийиндяки улдузлу сямада, улдузларын аь карван йолунуэюрцрдц. «А киши, валлащ, биллащ, сянин дя тикдийин буинсан еви бир шей дейил. Яши, бу ня бинады гоймусан.Гар даш гардашдан оьурлайыр, оьул атадан оьурлайыр,ахы бу беля щара эедир? Ястяьфцруллащ, ялбятки, сянинэюрдцйцнцн миндя бирини мян эюрмцрям. Сянин сябриндярйады, йягин ки, мягсядин вар. Ахы бу инсан ювладысифятини дяйишир...»

Суьраэилин дарвазасы да, ев гапысы да эежя-эцндцзачыг оларды. Щяйятдя ня сяс эялсяйди, Суьра ейваначыхмазды, та чаьыран олмайынжа, чаьыран оланда да га -пы ны аралайар, «аз эял, юйдяйям» дейярди. Буну бил ди -йиня эюря Ханым ня чаьырмазды, ня дя гапы дюй мяз ди,бирбаша ейвана чыхыб, гапыны аралайарды. Суьраныэюряндян сонра сорушарды:

—Аз, юйдясян?

—Гыз щардады?—Ишя эедиб, — щяр икиси сусуб чай ичдиляр. Щямид

фикирляшди ки, инди башлайажаг. Гызы нащаг сорушдум.Дялинин йадына даш салдым. Ханым еля бу вахтфикирляшди: «Чох шцкцр, демядим. Киши вуруб эядяниюлдцрярди. Юзцнцн дя щирсиндян, щавасындан цряйипартлайарды. Чох шцкцр. Мян дя дюзяряммиш. Чятиниэежяди. Эцндцз сирр сахламаг асанды, адамын башыгарышыр. Инди дя демийяжям, эюзляйир ки, бу саат даныша -жам. Ай дедим ща... Сян щяля мяни танымырсан», — АйЩямид, дейирям, эедим Суьраэиля.

Щямид эцля-эцля тез тясдиг еляди:—Щя, эет, эет.—Я ей... Сян дя данышмаьа эцж вермя. Бир гулаг

ас, сонра де да.. Дейирям халхын нечя вахтды олан-олмазы биздяди. Гийамят щаггыды. Юлцб елийярик, тарашелийярляр. Гийамят боржлусу оларыг.

Щямид дикялди, жиддиляшди, стяканы ялиндян йерягойду:

—Щя... эюр ей, йаддан чыхыб. Юйдя олуруг, ол му руг...—Щарда олуруг ки, а киши?—Бахма, еля шейи чох сахламазлар. Эет даныш.

Апараг веряк халхын аманатыны.—Ишя эетмирсян?—Эедиб нейляйяжяйям. Ишим вар ки? Бу пир олмуш

адымы фящля йазыб, еля ортада аьсаггал кими фырланырам.Дедим, а бала, цзцня сюз эяляр, чыхарт мяни ишдян,тягацдля доланарам. Деди, яши, эяня эцндя бура эялибэедирсян. Ишдян чыхсан — еля бцтцн эцнц узана жаг -сан, бир вахт эюряжяксян ки, даща айаьа дура билмир -сян. Хястя дцшяжяксян. Ону дцз дейир. Бу йашдан

237236

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 120: Fi.Qoca 2009 Layout 1

гаьам юлмяйиб, саьды. Сян ня дейирсян. Мянимсяндян язиз адамым вар? Бикя Бакыйа эедиб, эялсин...

—Щя, билирям, данышды мяня, аллащ мцбаряк елясин.А гызым, онларын кябинини, о эцн дя демишям, эюйдямялякляр кясиб. Буду ей — Ханым туманынын няфясин -дян бир топа ачар чыхардыб жынгылдатды.

—Щя, гой Бикя эялсин, бир йердя дашыйыб эятирярик...Эцнортайа йахын иди. Апаратда катибянин сяси эялди:—Йолдаш Щцсейнов, Дунйа хала эялиб, сизинля

эюрцшмяк истяйир.Мцршцд жаваб вермяди. Юзц дуруб жялд гябул

отаьына чыхды. Авдотйа Ивановна катибянин йанындаяйляшмишди. Гары бир азда балажалашмышды. Рянэи солмушдонунун вахтиля мави олдуьу билинирди. Инди аь донаохшайырды. Щисс олунурду ки, йени йуйулуб цтцляниб.Донун йахалыьынын цстцндя тямиз, аь круъева салын -мышды. Сялигяли эейинмиш ушаьа охшайырды.

Катиб бюйцк ещтирамла она сары яйилиб голуна эирди:—А... Авдотйа Ивановна, хош эялмисиниз.—Ещ, адымы юзцм дя йадымдан чыхармышам. Адама

гярибя эялир. Ай оьул, Дунйа хала де.—Буйур, буйур, Дунйа хала - катибяйя: — А гызым,

бизя чай вер.Авдотйа Ивановна гыза тяряф дюндц: —Йох, бала, эятирмя. Ичян дейилям. Чох саь ол. Ики

кялмя сюзцмц дейиб эедирям.Мцршцд Авдотйа Ивановнайа йер эюстярди, юзц дя

онунла цзбяцз отурду.—А бала, йериня кеч.—Ейби йохду. Ешидирям сизи.—Ай оьул, мяним биржя дярдим вар — дирянди, ня

О да:—Щя эял, — дейиб йаныны тярпядярди. Айаьа галх -

маз ды. Ханыма йанында йер эюстярярди. Суьранын чайыщямишя газын цстцндя дямли олдуьуну билирди. Ханымда отурмамышдан газын йанындан стякан-нялбякиэютцрцб, яввял юзцня чай сцзярди. Сонра отурарды. Индидя, Ханым сцздцйц чайы сцфряйя гойуб отуранда, фикирверди ки, Суьра тохумур:

—Бый, аз, ня йахшы тохумурсан? Бяс еля-беля нежяотурмусан?

—Щеч демя, Ханым бажы, цзцм айаьынын алтында,ирящмятлик кишидян сонра еля бил тайкеш дцшмцшям. Щечбашымы-айаьымы бир йеря йыьышдыра билмирям. Цряйимдякимин сюздян икиси бир-бириня уйушмур, щяряси бир йанаэедир.

—Аз, юйдя бутцн эцнц тям-тяк, а йетимин баласы,щаваланыб-еляйярсян, щеч олмаса, арада бизим тяряфякеч, бир аз данышаг, ейнин ачылсын.

—Еля билирсян ярдямим вар? Истяйир мящля даьылсын,чыха билмирям чюля.

Ханым жиддиляшди:—Суьра, а бала, сизин о шейляр дцшдц галды биздя ахы.

Сянин жанын цчцн, билям йцз ил юмрцм вар, йцз илгоруйарам. Амма биз яр-арвад гожа адамларыг. Бирайаьымыз бурдады, бир айаьымыз эорда. Гийамятйцкцдц, а бала, буну бойнумуздан эютцряк.

Суьра йадына салды ки, чамаданлары сцрцйцбэятирмяк лазымды, аз гала цряйи сыхылды.

—Ай Ханым бажы, сяни аллащ гоншулугдан яскикелямясин. Щям анамсан, щям бажым. Мян сизи гоншубилмирям ща... Валлащ, Щямид кишини эюряндя еля билирям

239238

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 121: Fi.Qoca 2009 Layout 1

билмирсиз. — Гапы ачылды, Мяммядов ичяри кечди. Гача-гача онунла башынын ишаряси иля саламлашды. — Йахшы,мян эедим,.

—Эедяк, сизи йола салым, — гарынын голуна эирди,мян бурда сизин оьлунузам, ня вахт, ня сюзцнцз олдубуйурун эялин.

Авдотйа Ивановна пычылдады:—Йахшы дейил, кеч йериндя отур. Йанына эялян вар.

Мцршцд дя юз нювбясиндя она пычылдады:—Гой бу узунгулаглар эюрсцн ки, сизинля нежя

ряфтар елямяк лазымды.Авдотйа Ивановна эцлцб башыны булады:—Ай сяни... Саь ол, оьлум. Мян эедим. — О

юзцнун сакит хасиййятиня охшайан аддымлар иля гябулотаьындан чыхды.

Катиб кабинетиня гайыдыб юз йериня кечди, диггятляМяммядова бахды:

—Бу ня истяйир? — деди.—Яри юлцб, тяк галыб, дарыхыр. Онунчун тез-тез эялир

буралара. Ев шяраити дя писди. Мян эюрмцшям, амма индибу йашда аллащ юзц она ев версин. Бошалан йер йохду.

—Йа яр тап, йа да йер, ахыры ки, сакит олсун. Гожаарвадды. Ики эцндян бир эялиб бу икимяртябяни галхыр.

Бу сющбятин ащянэиндян Мяммядов бир аз цряк -лян ди. Мцршцдцн доьрудан да кефи дуру иди. Мям -мядов истяди фцрсятдян истифадя еляйиб, катибя гуллугэюстярсин. Сорушсун эюрсцн, Тящмязин йериня катибинюз адамы варса бцрода еля ону тяклиф елясин. Щям дяо бири Мяммядову бир аддым эери атсын.

—Йолдаш Щцсейнов, ремонтны кантора кими мясля -щят билирсиниз?

дейяжяйини фикирляшди. — Беляди да, биз гожалар беляйик.Мещрибан цз эюрян кими щяр шей йадымыздан чыхыр.Амма мян бура далашмаьа эялмямишям. Щя, абидямясяляси. А бала, о карвансара щайыфды ахы...

—Мян сизи баша дцшцрям. Сиз дя билирдиниз ки, щялябунун бярпасына башламаг цчцн эяряк милйонданартыг пул айрылсын. Юлкянин бу касыб вахтында. Индиюлкянин пис вахтыды. Эцндялийи чатдыра билмирик. Сиздянэизлин сирримиз йохду. Вязиййят беляди.

—Баша дцшцрям. Амма бир шейи анлайа билмирям.Ики-цч илдян сонра сосиализм гурдуьумуз ялли ил еляйир.Биз чесни ишлямишик, вязиййятимиз йеня аьыр олуб. Инди дяеля чесни ишляйирляр. Мян фящляляри дейирям ей... Йенявязиййят аьырды. Бя ня вахт вязиййят йцнэцлляшяжяк?

—Беляди да, — Мцршцд яллярини йана ачды — фактбуду.

—Галды эцндялийя. Эцндялик щямишя чатышмайажаг.Пул артдыгжа иштащ да артыр, эцндялик хяржин йери дяартыр. Дядя-бабадан беляди ей, бу эцндялик гуйусунупулнан долдурмаг олан шей дейил. Абидя щямишяликди,о, эцндялийя бахмыр.

—Эюряк да... Мясяля галдырмышыг. (Мцршцд бунуюзцндян уйдурду) — Ай гыз, испалком Мяммядову.Билирям, сизин ев мясялянизи дя щялл елийяжяйик. Мянябашга гуллуьунуз?

—Йох, мяня щеч ев дя лазым дейил. Мяня щеч ня.—Сизин гайдыныза галмаг бизим боржумузду. Чай

эятирсинляр?Авдотйа Ивановна айаьа галхды.—Йох, саь ол, онсуз да вахтынызы чох алдым. Эетдим.

Хятриня дяймясин оьул, сиз щяля онун ясл гиймятини

241240

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 122: Fi.Qoca 2009 Layout 1

—Дурма, тялясирям. Чай исидиб ичдим. Эедирям, ишимвар.

Талейин щеч бир еля важиб иши йох иди. Юзц евдянгачырды. Горхурду анасы йеня дцнянки Дурна сющбятинибашлайар. Тале бу сющбятя жаваб тапмамышды. Цму -мий йятля, о бу сющбяти щеч эюзлямирди. Еля билирди щечкясин аьлына да эялмязди. «Сюз дя жан кими шейди,гапыны, бажаны баьлайырсан, йеня чыхыр. Чыхандан сонрада гайтармаг олмур. Яэяр Айнурун гулаьына чатса,эяряк юлям, йеря эирям». Тале тялям-тялясик евдянчыхды. Кцчяйя чыхан кими дя аддымларыны йавашытды.Амираня эюркям алды. Эялиб кечянлярля саламлашырды.Биринин саламыны башы иля алырды, бириня ял верирди.Бязиляринин, ясасян гожаларын тяряфиня юзц бир-ики аддыматырды, ял вериб эюрушцрдц. Эялиб карвансаранын щцндцр,гырмызы кярпиждян тикилмиш бинасынын йаны иля эедяндяайаг сахлады, диггятля бахды. «Бу кярпижлярин дюрд йцзйашы вар?» фикирляшди. Бу щяр эцн йанындан кечдийибинаны еля бил биринжи дяфя иди эюрцрдц.

Кабинетя кими Дурна ялиндя бир стякан чай эялди.Чайы Талейин габаьына гойуб цзбяцз столда яйляшди.Еля о саат да сюзя башлады.

—Мяня хябяр чатды. Дцнян бир йердя олмусуз. Няоларды, бу Тящмяз щаггында бир-ики кялмя дейяйдин.Сянин сюзцндян чыхмаз.

Тале гашгабаьыны тюкдц, юзцнц Мцршцдя охшатды.—Сян мяним ишляримя бурнуну сохма, — деди. Юзц

дя еля билди ки, инди ейнян биринжи катибди. Дурна щечтутулмады. Дейясян, щеч онун эиддиляшмяйиня фикир дявермяди:

—Катибляр эялди-эедярди. Адама юз ели-эцнц, жама -

—Нийя?—Мцдцрцн йериня.—Мцдцрц чыхартмысан?—Бцродан сонра йягин ки, биз... Мцршцд онун

сюзунц кясди:—Щяля бцро щеч олмайыб, бир дя вижданыныз олсун.

Адамы мяжбур еляйиб, адыны ня гойурсуз? Утанмырсан?Онда эяряк биринжи сяни, икинжи прокурору ишдян дя,партийадан да чыхардаг, ону да она эюря чыхардаг ки,нийя сизин сюзцнцзя бахыб.

—Баьышлайын, Мяммядов мяня деди ки, онун ишигуртарыб. Йохса, мян Тящмязи чох истяйян адамам.Сиз демиш, дцзцня галса, онда ня эцнащ вар.

—Мамедов йягин сяня сящяр гачыш вахты дейиб.—Бяли.—Гачын. Беля ки, гачырсыз, вязифяниздян дя чанынызы

гачыб гуртарарсыныз.—Мяммядов деди ки, сиз тапшырмысыз бизим

гачмаьымызы. Ещ... кимиси, — о чашыб сюзцнц йарымчыгсахлады.

—Мяммядов, Мяммядов, — сясини ужалтды — мя -ним, тапшырыгларымы беля йахшы йериня йетирянсиз? Гал мыш -ды эимнастика. Фигураларыны горуйурлар. Еля бил, бунларыяря веряжям. Иш тюкцлцб галыб, бунлар гачыша чыхыр.

...Тале сящяр тездян ойанды, ахшамкы щайлы-кцйлцйейиб-ичмякдян сонра бир аз башы аьрыйырды. АрадаКцрцн сащилиндя ял-яля тутуб катибля йаллы ойнамагларыйадына дцшдц. Мян йетимям, — дейиб Мцршцдцнаьламаьыны хатырлады, юз-юзцня эцлдц. Арада анасынынсясини ешитди.

—Ня тез ойанмысан, ядя... Дайан, эялим чай верим.

243242

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 123: Fi.Qoca 2009 Layout 1

гызсан. Хошбяхт дя олажагсан, буна щеч сюз йохду.Инди мянимки беля эятириб. Эяряк инжимяйясян.

—Сян ону истийирсян? Амма, дцзцнц де, ща...—Дцзцнц? Дцзц будур ки, мян Айнуру билмирям,

мяни истяйир, истямир, мян онсуз юлярям. Билсям айрыадама яря эедиб щеля шей ола билмяз... Йох, олмаз.Арада ахшамлар эетдийим йердя эюрцрям дайаныбйолун гыраьында, йа да йолумун цстцндя, эюзцмяэюрцнцр. Сяни дя чох истяйирям. Йахшы гызсан, аммащеля йох... Инжимя ей, беля ачыг дедийимя, инжимя.

Дурна дуруб мат-мат бахдыьы йердя дупдуруэюзляри ики булаг кими гайнады. Йаш йох, йаш дамжы-дамжы олар, су ахды. Гыз додагларыны бир-бириня бярк-бярк сыхды. Юзцнц йыьышдырмаг истяйирди, олмурду.

—Щя, сяни дя аьлатдым.Дурна дясмал чыхардыб тез-тез эюзлярини силди.—Аьламырам. Мяндя бязян беля олур. Аьламырам.

Кечиб эедяр. Саь ол ки, дцзцнц дедин, алдатмадын.Адам цмид елийяндя пис олур. Щамысы кечир. Мян щяражыны эюрмцшям, мящяббят эюрмямишдим. Бу да беля-бир шей имиш. О да, аталы-аналыларынды. Дадыны ки, билдим,о да бясимди.

—Йахшы, юзцнц яля ал. Эялян олар. Адама нядейярляр? — Тале аз гала пычылты иля деди.

—Ня дейяжякляр? Дейяжякляр, мцдцр ишчисини данла -йыб. Бу щяр идарядя олур, щяр эцн олур. Онсуз да мянбу ишдян щеч ня уммурдум. Мян йашда да сяндянбир дюрд йаш бюйцйям. Онсуз да баш тутан дейилди.Адамды, адам йазыг шейди. Ян гяддар адам да,гяддар йох ей, реалист адам да, бир шейи лап чох истя -йяндя юзцнц алдадыр, юз йаланына юзц биля-биля инаныр.

аты галажаг, онда ола Тящмяз кимиси.—Сяня дедим ки, бурнуну сохма, — Тале щирсли

олдуьуну она чатдырмаг истяди.—Далашмысыз? — Дурна йеня онун щирслянмяйиня

ящя миййят вермяди, — барышарсыз. Ички олан мяжлисдящяр шей олур.

— Бура бах, о няди, щарда эялди аьзыны аллащ йолунагойурсан ки. Таленян мян беляйям-щеляйям?

Дурна щяля инди баша дцшдц ки, бу гязяблянмялярона эюря имиш вя тяяжжцблянди:

—Бой, ону ким деди, анам жаны, мяним дилимданчыхмайыб. — Дурна ушаг евиндя бюйцмцшдц.Техникум гуртарыб бура тяйинатла эялмишди. Щамы билирдики, о йетимди. Амма йери эялди-эялмяди, «анам жаны»дейиб дад еляйирди.

—Дцнян анам эюзцмц деширди. Вообше, сянмцщасибсян, юз ишини эюр дя... Биздя щеч катибя штатыйохду. Адына сюз чыхардарлар. Еля дейирляр да...

—Гой ня дейирляр, десинляр. Сяндян ютяри дашгалаголмаьа щазырам.

—Бый, йаваш! Сян билмирсян ки, мян ушаглыгдандейиклийям?

—Бостанда йемишин йахшысы чаггала гисмят олар,билирям. Билирям ки, сян мяни алмайажагсан. Мянвообше щеч кяся эетмяйяжям. Йяни сяня чай вермяйидя мяня чох эюрцрляр? Истяйирсян чыхым кцчядягышгырым ки, ай жамаат, ондан ютяри юлцрям, амманиэаран галмайын, о мяни саймыр, щеч ит йериня дягоймур. Архайын олун. Разысан?

—Аз, ахмаглама, — Тале йумшалды, эцнащкар ушагкими башыны ашаьы дикди, — ахмаглама. Сян йахшы

245244

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 124: Fi.Qoca 2009 Layout 1

—Йох, эяряк кцсяйдин дя. Адам ордан ял чякяр?—Анасы эетди, гызнан сющбят елямяйя.—Яши нейляйяжяк ей... Юля-юля, лап зарыйа-зарыйа

далынжа эяляжяк. Истяйир, гуртарды. Амма гыза йамяндян, йа башгасындан щеч вахт данышма. Щеч вахтюнун йарасы саьалан шей дейил.

—Мян Айнурдан эизлядяммярям.—Истяйирсянся, эяряк эизлядя билясян. Лап бился дя

ки, еляди, сян дан. Киши хейлаьысан, хялвят ишлярин олажаг.Чалыш билмясин. О саьалан йара дюйцл ща... Сян онубойнуна алмагнан еля бил ки, ону юмцрлцк хястясалмысан.

—Эюряк да, Бикя хала ня хябярнян эялир. Дцнянжиъим мяня бир салвей атды ки, о Дурна кимди? Биртящярарадан чыхдым. Бу эцн дя арвад айылынжа евдянгачдым.

—Яши, де ки, иш йолдашымды. Достду мяннян, оьланкими шейди.

—Щеля дейим? Оларсан достум?—Ялажым няди. Мяним кимим вар ки? Мян сяня дост

йох ей, ата да, ана да, бажы да, гардаш да оларам.Нийя олмайым ки — йеня кюврялди, бу дяфя додагларыясди, эюзц азжа йашарды, тез юзцнц йыьышдырды — кечди.Бунлар кечян шейди. Оларам, оларам Тале, лап ясл достоларам. Амма сян дя эяряк мяни айаьа салмайасан.

Талейин еля бил чийниндян даь эютцрцлдц. Дяриндянняфяс алды. Белини дцзялтди:

—Инди чайыны ичярям.—Дайан, чайыны тязяляйим.—Инди мяним цряйимдя цч язиз адамым вар. Анам,

Айнур, бир дя сян...

Мян дя щеля. Мян даш кими сойуг адамам, аммасяня гаршы йох. Чох реалистям. Билирям ки, мюжцзяолмур. щяр шейин яввяли-ахыры вар, ики цстя ики эялясян ки,эяряк дюрд ола. Амма сяня аид оланда юзцм-юзцмцалдадырдым. Мяндян, ниэаран олма, мян щеч щарда,щеч ня данышан дейилям. Беля шейлярдя гызлар оьлан лар -дан киши чыхыр.

—Сян инди цряйиндя мяня яжлаф дейирсян. Аммамян сяни алдатмамышам. Йаландан вяд елямямишям.Нейляйим — сясини лап алчалтды — хошума эялиб, гач -ма мышам сяндян. О эцн Айнурун йанына эетмишдим.Юз-юзцмдян щцркцрдцм. Еля билирдим о сянин кюлэянимяним цстцмдя, эюзцмдя, цзцмдя эюрцр. Еля дейя -сян эюрцрдц дя. Мяня деди ки, сян о адам дейилсян.Гов ду мяни. Эялиб эежяни ушаг кими аьламышам.

Инан ки, биржя дяфя сорушсайды, о кимди, щамысыныачыб данышажайдым. Арамызда оланлары да ачыб дейя жяй -дим. Мян лап ушаг вахтымыздан ондан щеч ня эизлядябилмирям. Йахшы ки, щеч ня сорушмады. Юзц аьлады. Чыхэет, деди.

Гыза бах ей, — Дурна юз дярдини унутмушду. —Йяни доьрудан щисс еляйиб эюрясян? Анам жаны, инанабил мирям. Ня десян олар, — дуруб гапыны ачыб чюлябах ды. Йенидян юртдц, — щеч кяс йохду. Яши, бир дяол сун. Мцдцрцмсян, сюз сорушурсан. Бяс сонра, сонраня олду?

—Щеч ня, деди чых эет, чыхдым эялдим.—Щы... «эялдим». Бах бурда кишилик елямямисян.

Эяряк дайанайдын, кюнлцнц алайдын. Арвад кими кцсцбэялмисян.

—Йох, кцсмядим.

247246

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 125: Fi.Qoca 2009 Layout 1

гачмаьымыз ону бярк ясябиляшдириб. Демя да, бирдястя эижик. Огтай да башымыза ип салыб щяррийир. Сянюл, киши деди, беля гачсаз, нятяри дедися, беля янтигячыхды, йяни мязмуну беля олду ки, бир дя билсям ки,гачыбсыз «тфу», щярянизин далына бир тяпик. — Ня? бяркхяс тя ляниб? Йатыр, евдя йатыр, — дястяйи асды «Йох, тяд -бир тюкмяк лазымды. Бакыйа эедиб через гайнатасы эял -мяк лазымды бунун йанына. Йохса, галан щавайы ишди.Аьыллы фикирляшинжя дяли бир мянзил йол кечир. Бу гу ру -лушда эяряк горунасан ки, сяни йыхмасынлар. Йыхдылармы,бир дя ужалтсалар, анжаг щейкялини ужалда билярляр.

Зянэ олду. Телефону эютцрдц: — Ало, щя мянямщя... Нежя, нежя юзц дя йаныб, инди давленийасы гачыр.ща, ща, ща, а кюпякоьлу, сяндян дя еля эцлмяли сюзлярчыхыр ки. Еля киши дя буна охшайан эцлмяли бир сюз дедией, йадымда галмайыб. Деди, я гачын ит ушаьы. Гачындеди, ахырда щярянизин далына бир тяпик гойажам щай?Лап еля беля йох. Беля чыхырды. щя... Я, дцз дейир дана...Бу бойда идаря мцдцрляри кцчянин ортасында локщалокгачмагнан мяшьул оланда адамын далына тяпийигойарлар да... Мяммядов щирсиндян, щавасындан щялядюня-дюня телефон нюмряляри йыьажаг, щяля юз башынанечя дяфя гапаз чякяжяк...

Ахшамкы бцронун сораьы топ сяси кими йайылды.«Катиб рящбяр ишчиляря «щавайы йейян» дейиб, дейиб ки,«она галса, эяряк рящбяр ишчилярин чоху партбилетинигойа!». Дейир «Тящмязин мясяляси лап щазыр имиш, ялли-айаглы эедирмиш. Дохтур эялиб Талейин йанына. Тале дядейиб, баш цстя». «Саь олсун, киши оьлуду». «Яши мейвядибиндян кянара дцшмяз». О ахшам чайханаларда,пивяханаларда, ресторанларда, йол гырагларында, дарва -

Мяммядов биринжи катибин кабинетиндян чыхыб истядицзбяцздя олан катиб Мяммядовун кабинетиня эирсин,катибя деди ки, «о йохду».

—Щара эедиб?—Билмирям, — катибя сясини алчалтды, — чаьырмышды

(Мцршцдцн гапысына ишаря еляди), ордан чыханда щалыюзцндя дейилди. Ону Гуш голуна эириб апарды. Индижязянэ елямишди ки, хястяди, бцройа эяля билмяйяжяк.Давленийасы галхыб, дейир.

Мяммядов баша дцшян адам кими башыны йырьалады:—Щя, галхар, галхар... Мян кабинетимдяйям,— Мям -

мядов жялд аддымларла ашаьы дцшдц. Район ижраиййякомитясинин бинасы йолун о бири цзцндя иди. Мяммядовйолу йцйцря-йцйцря кечди. Цряйиндя еля юзцнц сюйцр -дц. «Аьасы эцлцм оланын башына кцлцм олар. Бамбылыкими дцшмцшцк бу Огтайын далына, йолдаш Мяммядов,Йолдаш Мяммядов. Бир дястя рящбяр ишчи, башымызынаьаран чаьында эимнаст формасы эейирик, локщалокйолда гачырыг. Кцлц гойум сянин испалком олдуьунйердя башына». — Бу фикирлярля кабинетя эирян кими юзбашына бир гапаз чякди. — Бат, инди гойарлар далынатяпийи, йцзц гойарсан гулаьынын дибиня. Нюмряни йыьды:

—Ало, Халыг, достун азарлайыб дейир. Ким? Мянимфамилийамдан олмамыш. Бир зянэ еля эюр ня олуб.Мяндян бир сюз демя. Мяни эюрмямисян. Сонра мянязянэ еля. Щя, идарядяйям, йахшы, — дястяйи гойду,тязя дян эютцрцб йыьды. — Ало, Фцзули, мяням, Мям -мядов, щы. О Мещди кимди, сян щямишя мяни оннандяйишик салырсан? Йахшы, демирсян демя. Ишляр фырыгды.Киши бярк гязяблянмишди. Деди ону бцройа гойсаг,эяряк сяни дя, Фцзулини дя партийадан чыхардаг. Я,

249248

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 126: Fi.Qoca 2009 Layout 1

дяряжядя дцз олдуьуну щеч мян дя билмирям. Щярщалда дейирляр, од олмайан йердян тустц чыхмаз.Амма жамаат одсузлайанда ишылдагуйруг гыьылжымелийир, гыьылжымы од, сонра башлайыр тцстц чыхартмаьа.

Бу сюз-сющбятлярин дальасы катиб Мяммядовун даевиня эялиб чатырды. Чатдыгжа да Мяммядова бир шейайдын олурду ки, пул ящвалатыны катибя Тале дейиб. Яэярпрокурор демиш олсайды, даща ону нийя щядяляйирди.Цряйиндя чох эютцр-гойдан сонра Гара Мямиши йаныначаьыртдырды. Мямиш хястя йанына эялян адам кими эялибмер-мейвя иля долу щясир зянбилини гапынын аьзындаялиндян йеря гойду:

—Ай ушаг, буну бошалдын, — деди. Айаг устядуруб, тяклиф эюзляди.

Мяммядов чарпайыда узанмышды. Йанына бир нечястул гойулмушду. Стуллардан биринин цстцня гязет салын -мышды. Цстцндя йарыланмыш чай стяканы, гяндгабы варды.Мяммядов Мямишя лап йахындакы стулу эюстярди:

—Отур, хош эялмисян, Мямиш, отур.—Щюрмятин артыг олсун, катиб. Саь ол, — дейиб

отурду. Мяни чаьыртдырмысан демяди. Деди: — Ешитдимнасазсан, дедим, эюрцм кишийя ня олуб. Яши, юзцндянмуьайат ол. Бу ишдя-эцждя юзцнц щялак елямя. Кимдигядир билян. — Мямиш демяк истяди ки, катибин сяниданламаьыны мян дя ешитмишям. — Еля билирсян щейкялгойажаглар? Гядрини биляжякляр? Ай билдиляр ща...

Мяммядов да Мямишин ня демяк истядийини башадцшдц, пярт олду. Юз нювбясиндя о да баша салмагистяди ки, мяним ишим лап йахшыды.

—Эцндцз еля ишдя башымдан аьры тутду. Билдим ки,давленийады. Мяндя арада оланды. Эетдим кишинин йаны -

за ларын габаьында, евлярдя бу сющбят иди. Щям дя бусющбят щяр йердя данышылырса да, бири сирр кими пычылты илясюйлянирди. «Тале катибя дейиб ки, бу мян юлцм, эярякбу ишдян кечясян. Эяряк Тящмязин ады чякилмяйя.Катиб дя дейиб ки, йаман йердя йолуму кясдин,сяндян кечя билмярям. Галсын. Амма, эяряк сян дяМамедов барядя мяндян хащиш елямяйясян. Дейясянонун далындан дяйяжяк. Щеч бу эцн бцрода даолмайыб. Дейясян, эцндцз тяпиниб она. О да фитнянибаша дцшцб. Эялиб бцллетен йаздырыб, йатыб».

Сюз сакит суйа атылан дашын даиряляри кимиди. Эет -дикжя бюйцйцр. Ахырда щеч танымаг олмур. Анжагонун яввялиндя бир щягигят вар ки, суйа даш атылыб.Талейин ады да сюзля бярабяр бюйцйурду. Сюз бюйу -дцкжя Талейин щюрмяти дя артырды. Бу эцн онун эцнциди. Бундан щеч юзцнцн дя хябяри йох иди. Чайханадапычылдашанлардан бири о бириня дейирди:

—Эюзумнян эюрмцшям, бцро гуртармышды. Тале юзцишдян чыхыб юйляриня эедирди. Дохтур она йахынлашды.Ялини сыхды. Деди ки, саь ол, бала, сяндян чох разыйам.О да деди ки, дохтур, о ня сюздц. Сиз щамымызынбюйцйцсцз. Сизин сюзцнуз бизя ганунду. Боржумузду,щямишя сизин кичийинизик.

Гулаг асан щяйяжанындан йахшы ешитсин дейя, аьзыныда эениш ачыб гулаг асырды. Щямсющбяти сюзунцгуртаран кими ялини шаппылты иля дизиня вурду. Сясинибоьуб ещтирасла хырылдады:

—Пащ атоннан! Бярякаллащ, ушагда камала бах ей,машаллащ. Машаллащ, лап эюзцм долду я... А балам, суэялмиш архды, бир дя эяляр дейибляр, кимин оьлуду? Щеляолажаг да. — Бу сюзлярин, дейилянлярин чохунун ня

251250

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 127: Fi.Qoca 2009 Layout 1

Мямиш тутулду. Етираз да елямяк истямяди. Гараэомбул яллярини овушдурду, бойнуну бцкдц:

—Мян ора эедиб-эялян олмушам ахы. Ирящмятлийинсаьлыьында. Мяня йахынлыьы дяйиб. Валлащ щеч билмирям.

—Пул оларын дюйцл. Щеч мяним дя гейрятим эютцр -мяз ки, олара саташан ола. Юзцн билирсян ки, эядяни ишямян эютцрмцшям. Сарыгайалыларын пулуну йыьыб бир лотуапаражаг Бакыйа. Ордан Талейя дя чатан шей йохду.Гой эюрсцнляр, Сарыгайалылар да кишиди. Онларын пулунуйемяк асан иш дейил.

—Суьра арвад яфял шейди. Талейи нежя, ня биляк ки,евя эежя эяляжяк, йа да еля елямяк ола ки, щеч эялмийя.

—Амма ийирмиси мяня чатачаг ща...—Ахы мяним йанымда адамлар да олажаг.—Ики адам бясинди. Доггузу оларла бюлцш ийирми

сянин, ийирми дя мяним. Мян дя Халыга, прокурораверяжям.

—Талейи нежя елийяк?—Эюряк да, арада олар катибнян кефя эедирляр.

Кцрцн гараьындакы ресторана, буну тез елямяк лазымды.Пул арадан чыха биляр. Онлар ресторана эедяндя эежяйарысына кими отурурлар. Сизин орда йарым саатлыг ишинизвар.

—Гой бу эежя фикирляшим, план жызым. Гисмятдися,олар.

—Амма еля еля ки, сян бир-ики адамын шащидлийи илящямин эцн Ростова, Москвайа, — ахыры ки, билмирям,щара ися эетмиш оласан. Йяни сяня щеч ял йапышмасын,щеч аьылларына да эялмясин. Галан кимдян йапышырлар,гой йапышсынлар.

—Эюряк да... Гой фикирляшим. Щяр щалда мян дя

на ки, юзцмц йахшы щисс елямирям. Деди, эет динжял, еляо да сянин кими деди. Жанына бах, юзцндя муьайат ол.Дедим, бцроду ахы. Деди, яши, билдийин шейлярди. Чохсаь олсун. Деди, эет, юзцмцз ня лазымды елийярик.

Мямиш цряйиндя «йаланчынын атасына лянят», дилиндя:—Саь олсун, балам, чох саь олсун, — деди. О ки,

сизин гядринизи билир, ня еляся она щалалды — МямишМяммядова тяряф яйилди:—Ешитдим мяни ахтармысан.

—Щя, — гапыйа тяряф бахды, гапы бир аз аралы иди,дуруб ону юртмяйи ишаря еляди. Мямиш бармаьынынужунда гачыб гапыны юртдц, тез дя эялиб юз йериндяяй-ляшди. Мяммядова тяряф яйилди. — Мямиш, сяндянанонимка вар. Халыгдады.

—Пащ атоннан, жамаатын эюзц тюкцлцр дя, бирлохма чюряйим вар, дейнян юлцрляр да... Билирям ей...кимлярди йазанлар.

—Яши, о щеч, ня гядяр мян саьам, еля щеля йана -жаглар. Ажыгландым ки, ондан йазыланлары жыр тулла.

—Аллащ сяни бизим башымызын цстцндян яскик еля мя -син. Валлащ, а киши, бцтцн район дейир ки, о катибМяммядов олмаса, гырылыб батардыг. Чох саь ол.

—Бир мясяля вар.—Буйур.—Бир юйдя гара бир дипломатда, дцз гырх доггуз

мин манат вар, тязя пулнан ей... Юйдя дя бир гожаарвадды.

—Биржя арвад?—Оьлу да вар. Эяряк оьлу юйдя олмайанда эедя -

сян.—Кимди ахы?—Талеэил.

253252

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 128: Fi.Qoca 2009 Layout 1

габаьына эялдим, эюрдцм бир дястя адам оьланушаьынын башына топланыб, ушаг да юз щярякятини билмир.Еля гырыг-гырыг шейляр дейир. Ушаг эюзцмя ширин эялди,йадыма дцшдц ки, бу Щясянаьанын оьлуду. Мяктяббизим идарянин йанындады, ахы. Орада эюрмцшдцм.Гамыш кими узаныб, ушаг жансызлыгдан йеллянир. Чохуеля билир ки, ичиб. Йахынлашдым ки, а бала, Щясянаьаныноьлу дюйцлсян? Хястяляндийини ешитмишдим. Цзцмябахды, мяни танымады. Деди, дядям мяни сатды, ораэетмирям. Аьлыма эялян кими, Суьра бизим гоншумузолуб. Дедим, щям дя дягиг билим ки, о ушагдымы.Дедим, Суьранын, Суьранын да йанына эетмирсян?Ушаг башыны гойду чийнимя, деди, жиъим кюнлцмядцшцб. Инди аьлайыр. Дайы, бу адамлар мяни инжидир.Жамааты даьытдым. Ня иллащ елядим, ушаг деди, юллямпойуза тяряф эетмярям. Еля орданжа бир машын тутубэятирдим. Эежянин йарысы эялиб чыхдыг. Жанында щеййохду, амма тярслийини сахлайыб. Ня гядяр елядим, дедиюлдцр, евимизя эетмярям. Айнурэиля эедирям. Онларында дарвазасы баьлы. Бир дя чаьырыб халха ня дейясян.Юзц башлады дивара дырмашмаьа. Мян дя бир балажакюмяк елядим. Ашды, дцшдц эуппултуйнан йеря. Дедимщеч ня, сцр-сцмцкдц, ушаг гырылды, тюкцлду. Дырмашыббахдым. Бахтындан тязяжя беллянмиш йеря дцшмцшдц.Эюрдцм дуруб эедир. Тез якилдим ки, Камал газданайыг адамды, инди чыхажаг ки, буну ким эятириб тул-лайыб щяйятя! Щя, арвад, бунлары данышды. Мян дя онасонрасыны данышдым. Дейир, Щямид киши, инди бах, о вахтмян ону ваьзалын габаьында гойуб эялмиш олсайдым,бу эцн о ушаг мяни бу бяладан гуртармазды. Балыьыбурах дярйайа буду. Йахшылыг да итмир, йаманлыг да.

ушаг дейилям. О бойда пулун йягин ки, йийяси дя обойда адамды, щый ?

—Щеляди.—Щя да... Эяряк щяр шей чисти ола. Юзц дя индики

вахтда.—Щя да, ганан адама жан гурбан...Щямид киши ахшам ишдян эялян кими Ханым чай

вермяк истяди. Деди, ичмирям, Тящмязнян бир самоварчай бошалтмышыг. Ханым дюшякчя-йастыг туллады. Щямидкиши архасы цстя узанды. Узагда гара булудларын биртяряфиня еля бил эцлюйшя нар сыхмышды. Хяйалында онданда йухары узаьа бахды. «А киши, баьышла, дцнян дя сянинядалятиня шякк елядим. Дедим, бир ядалятсиз бинатикмисян. Сян Адил падшащсан. Кеч эцнащымдан».—Ахырынжы «кеч эцнащымдан» кишинин додаьында сяслянди.Сюзу Ханымын гулаьы чалды.

—Ня дейирсян, а киши?—Щеч, юз-юзцмя данышырам.—Дейирям ахы ня олуб ки?—Щеч, арвад. Дцнйа еля-беля шей дюйцл, буну бир

дцзцб-гошан вар, сахлайан вар.—Аллащ, сяня шцкцр. Саггалынын йеря дяйян вахты

баша дцшмцсян.—Йадындады, арвад. Тале хястялянмишди ейй? Бир кечи

Камалэилин ейванына эялиб чыхмышды. Бакыда итян хястяушаг щансы сирри-худайнанса эялиб бура чыхмышды.

—Щя, йадымдады.—Бу эцн Тящмязин кефи кюкялмишди. Ахы о, сюз

данышан дюйцл. Эялди ки, эял, сяня бир ящвалат даныша -жам. Инди иш-ишдян кечиб, данышарам. Деди ки, Ба-кыдайдым, назирлийя эетмишдим. Гайыданда ваьзалын

255254

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 129: Fi.Qoca 2009 Layout 1

еляйян адам кими сящяр Сарыгайалыйа эялмяли иди.Тясадцфян Талейя гызыл балыг тяклиф елямялийди. Тале дябу жцр йемяйи йягин ки, катибсиз йемяз. Демяли, ахшамресторана эедяжякляр. Катиб дя ресторандан тез чыханадам дейил. Эежя гоншу шящярдя олду. «Достларыны»тапды, гызыл балыг да тапды. Сящяр Талейин балыг алдыьыны,балыьы Кцрцн гыраьындакы ресторана эятирдийини дяэюрдц. Сонра эялди Дурнанын йанына:

—Мцдцр йериндяди?—Щя... Дейясян, киши иля данышыр. Важибся, эюзля.—Эюрсям йахшыды.Дурна ичяри кечди. Аз сонра чюля чыхды, башы иля

Мямишя ичяри кечмяк ишаряси верди.Мямиш гапыны аралайыб башыны ичяри салды. Еля яйил -

мишди ки, аеродром кепканын цстц эюрцндц. Тале онунцзцнц эюрмяся дя, кепкадан таныды.

—Олар, мцдцр?—Эял, эял. Мямиш дайы.Мямиш ичяри кечиб айаг цстя дайанды.—Яши, орда нийя дурурсан, кеч отур, отур эюряк. —

Тале она йер эюстярмяк цчцн айаьа галхды.Мямиш цряйиндя «бу дядясиндян ганажаглы адамды»

— фикирляшди. Тале ялини узатдыьы тяряфдя стулларын бириндяотурду. Ушаг кими яллярини дизинин цстцня гойду.

—Буйур.—Гардашоьлу, мяндян йазырлар. Йазаны билирям.

Дейирям, ишими ещтийатлы тутум. Сян билирсян ки, мян ойанлара эедиб-эялмясям, долана билмярям. Щям дячамаата истядиклярини тапыб эятирирям. Бу эцн ахшампойуз иля чыхажам. Билет дя алмышам. Дюрд-беш эцнягайыдарам. Еля Булку халан да деди ки, эет мцдцря

Икиси дя гайыдыб йийясини тапыр.—Щеляди, а киши, бя няди. Чай верим?—Йох дедим. Мян дя узанмышам, о кишийя (башы иля

йухары ишаря еляди) дейирям ки, яши, бу ня инсан юйцдцтикмисян, гардаш гардашы алдадыр, оьул атаны.

—Ай рящмятлийин оьлу, сян щардан билясян, онларчохдан олмушларын щагг-щесабыны еляйирляр. Эюрмцрсяннечя ил бундан габаг ваьзалын габаьында олунанйахшылыг, щарда эялиб ортайа чыхыб.

—Инан ки, бялкя районун йарысы она бу эцн эюз -айдынлыьына эялиб. Мясяля ишдя дюйцл. Йаны кишини сын -дырмадылар. Кишиляр вар да... Дохтур сян демя Тящмязядя щеч демяйиб, о бир ялжя ушаьын цстцня даь бойдакиши эедиб. О да машаллащ, киши оьлуду, дейиб, эюзумцстя. Инди дейнян, арвад, ня бу дохтурун йанына«саьол»а эетди, ня дя дохтур эялди ки, ай беля елядим,щеля елядим. Дедим, ай бала, бялкя бир тяшяккцр еля -йясян. Деди, Щямид дайы, о киши кюнлцндян кечяниеляйиб. Саь ол, десям, онун иши ужузлашар. Онун цчцнелямяйиб ахы.

—Сонра да дейирик дцнйа эядяляйиб. Вар, о киши,щяля вар. Сян ажындан юлдцн, чай-чюряк эятирим?

—Йох, чюряк дя йемишям. Демирям, бу эцн мянийанындан бурахмайыб. Щяйалы адамды. Эялян-эедянйанында тякжя сыхылмасын дейя, мяня деди ки, Щямиддайы, бу эун мяни тяк гойма. Еля йемяйи дя бирйердя йедик.

Мямиш эежяни йатмамышды. Ахшамнан гурдуьу«дащийаня» планы щяйата кечирмякля мяшьул иди. Юзцняйолдашы да бурадан гырх километер аралыда олан гоншушящярдян эятирмяли иди. Амма онлардан бири балыг алвери

257256

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 130: Fi.Qoca 2009 Layout 1

жаван, бюйцк бир шящяр иди. Гатар бурда да йарым саатдайанырды. Мямиш планына ясасян Гарабаьларда гатараминяжяк. Купедя йерини ращатлайажаг, йол йолдашларыиля таныш олажаг. Сарыгайалыларда йолдашларына дейяжякки, эедир ирялидяки вагона, орда йолдашлары вар. Сары -гайа лыларда йолдашлары ону машынла эюзляйяжяк. Эедибялцстц ишлярини эюрцб бирбаша Ишыглыйа эедяжякляр. О,тязядян купейя эяляжяк, йолуну давам елятдиряжяк.Мцтляг купе йолдашларындан бири иля достлашажаг, бир-бириня цнван да веряжякляр. Щяля ки, щяр шей план цзряэедирди. Дурна езамиййят вярягясини йазыб печат вурду,гол чякдирди. Мямишя верди.

—Йахшы йол.—Эяряк ялибош эялмийям. Юзун дейирсян ня алым,

йохса мян алым?—Сян, Мямиш дайы, билирям ки, мян дейяндян

йахшысыны алажагсан. Юзцн бах.—Пащо, онда эяряк бу дяфяки газанжымын щамысыны

сянин йолунда гойам.—Йох, йох, сян аллащ, бир гяшянэ духудан-заддан

бахарсан. Йахшы йол.Мямиш чякдийи лайищяни чох сялигя иля йериня йетирирди.

Бу дяфя эюрдцйц ишин сялигясиидян юзцнцн дя хошуэялирди.

Ахшам Сарыгайалылар стансийасындан кечян биргатарын сярнишини, Сарыгайалыларда ики йолдашы иля бир евиалт-цст елядиляр. Евя туфан кими эириб алями гатыб-гарышдырдылар. Гара дипломаты тапмадылар. Кцнжя гысылыбгалмыш арвад еви ешиб тюкянляря матдым-матдым бахыр -ды. Арада о йана-бу йана учан енни бир кепка онатаныш эялирди. Суьра щяля баш ача билмямишди ки, бунлар

де, ижазя ал, гой билсин щардасан. Гяфил йохлама оландамцдафия елийя билсин.

—Щя, олар, эет, йахшы йол. Ещтийатлы олун, инди Русийа -да бизимкиляря алверчи кими бахырлар. Тез-тез йохлайырлар.Лап дейнян бир бящаняйнян командировка дайазсынлар. Бурда да бир шей олса, мяня хябяр елясинляр.

—Ай сяннян аллащ разы олсун. Онда йаздырарамахшама тяряф эедяндя эялиб гол чякдирярям. Индигачым, ишлярим вар. Сян, гардаш оьлу, пулдан-параданлазым оланда мяня билдир ща...

—Йох, чох саь ол. Амма командировка эютцрцр -сян ся, тез йаздыр, гол чяким, ахшама гойма, бирдянбилмяк олмаз, бурда олмарам. Мяни тапмазсан.

—Олду, еля инди йаздырарам. Амма, бала, сян мяняоьлум кимисян. Билям ещтийажын олуб, айры адама аьызачмысан, юлцнжя сяни диндирмярям.

—Йох яши, щяля ещтийаж йохду.—Бу халахятрин галмасын дейил ща... Бах, Гямяр дя

газаныр, юзцм дя газанырам, ушаьымыз да йох. Кимягалажаг.

—Яши, аллащ бол елясин. Ня вар ки, машаллащ бир дястягардашын, бажын вар. Лазым олса, дейярям.

Мямиш отагдан чыхды, ишин щазырлыг щиссясини гуртар -мыш щесаб еляди. «Бу командировка лап яла олду».Галды ахшамын програмы. Сарыгайалыларын стансийасыкичик иди. Сярнишин гатары бурда жями беш дягигядайанырды. Йахшы йер алмаг истяйян адамлар яксяриййятийа ийирми беш километр Бакы тяряфя эялиб Гарабаьларстансийасында билет алырдылар, орда минирдиляр. Бурдагатар йарым саат дайанырды. Йа да Тифлис тяряфя гырхкилометр эедиб Ишыглы шящярдя минирдиляр. Бу шящяр

259258

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 131: Fi.Qoca 2009 Layout 1

дейинян адам кими:—Годуг еля гялят еляйир ки, — деди.—Юзцз билин, йахшы, тез еляйин. — Мямиш бу сюзляри

ейвандан дцшя-дцшя деди.Суьра она тяряф эялянляри эюрцб гышгырмаг истяди.

Сяси чыхмады. Горхудан дишляри бир-бириня дяйиб шаг -гал дады. Ушаг вахты дюйдцйц бир кцчцк эюзцнцнгабаьына эялди. Кцчцк она щцрцрдц. Амма аь хырдажадишляри бир-бириня дяйиб шаггылдайырды. Инди еля бил Суьраюз дишлярини кянардан эюрцрдц, сюзцня бахмайанчяняси титряйирди, дишляринин шаггалтысыны ешидирди. Онунаьзыны тутдулар.

—Сян дя она кюмяк еля дя... Ещ... Еля бил габа ьым -дан ит ясняйиб, — машына тяряф эетди.

Аз сонра о ики няфяр дя эялди. Машына отурубэетдиляр. Рулун далында щей дейинирди.

—Еля бил ев дюйцл, щамамды. Евдя щеч ня йохду.Милисонер, милисонер, буду?

—Зараза ялими нежя дишляди. О гядяр бычагладым,юлцнжя пулун йерини демяди. Мяня ня вар. Мян ишимиэюрмцшям. Долйамы алажам. Щяля началник лаэеря дядемишям ки, арвады эюрмяйя эедирям. Онун да юздаскасы вар. Йцзжя манат тездян овжуна гоймалыйам.Йеня дя сцкан архасындакы дейинди:

—Ай беля ишди, щеля ишди. Щяр шей мцфтя олажаг.Буду? Ачылса, батдыг — вышга.

Мямиш онларын сюзцнц кясди.—Ачылан иш дюйцл. Сиз мяни гатара чатдырын. Сцкан

архасындакы ясяби диллянди.—Чатмаьана чатажагсан. Ня олсун? Бизя ня? Ещ,

бу зящримар ялжякляри эяряк чыхардам. Гана бойаныб.

дювлят адамыды, йохса сойьунчудур. Анд-аман елядики, чамаданы эятирян эядя еля щямин эцн эялиб апарды.

—Бяс пуллар щаны?—Ня пуллар?—Кишидян галанлар.—Валлащ, биллащ йохду.Кянардан таныш сяс ешитди. О, Мямиш иди. Щирсиндян

унутмушду ки, ону таныйа билярляр:— Йалан дейир, юзцм зянбил-зянбил...«Зянбил» дейяндя Суьраны еля бил електрик вурду.

Дяйирман кепка, щяр ай ялиндя щясир зянбил эялянМямиши хатырлады:

—Мямиш гардаш, чюряйимиз бурнундан эялсин! Сян -сян?!

Мямишин ясяби сяси эялди.—Эежикирик, эедяк!—Бу бяс сяни таныды ахы?!—Баша салын ки, данышса, оьлуну саь эюрмяз.—Оннан ишиз йохду, — дейиб Суьра зарыды, валлащ

евдя щеч ня йохду, жанымы алын, юлдцрцн мяни, оннанишиз йохду, балама дяймяйин.

Эялянлярдян бири хырылдады:—Аля, мяни доламысан? Щяля щеч срокуму чякиб

гуртармамышам. Не зашто, бир зурна да бурдан чыхсын?Буну юлдцряк.

Мямиш дарыхмышды. Данышмаьа да щювсяляси йох иди.—Горхар данышмаьа, эял бу йана.—Милисйада юлцляр данышмыр, — йанындакы йолдашына

ажыгланды, — аля, сян щара эедирсян, мцтрцф? Бунубеля гоймаг олмаз.

Суьра горхуб диварын эцнжцня гысылды, юз-юзцня

261260

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 132: Fi.Qoca 2009 Layout 1

гызыл балыгдан ямяля эялиб, лянят шейтана. Бу ня фикир -лярди». — Катибяни чаьырды:

—Мяни Бакыда 92-09-08-нян чалашдыр. — Гайын ата -сынын нюмряси иди. Мцршцд гайынатасы иля данышажаьыныцряйиндя мяшг еляди: «Нижат Нижатович, салам! Мян ишинбу гызгын вахтында шящяря эяля билмярям. Беля йох,ишин бу гызьын вахтында мяним машыным шящярдяэюрцнмяся йахшыды. Сиз инди зоналара чыхырсыз. Бураданйолунуз дцшся, йох, гой билсин ки, бир шей эюндярирям,зящмят олмаса, йолунузу бурдан салын. Жащид Мцр -шцдо вичя бир дипломат алмышам. Онда баша дцшячяк.Гой щям дя ичиндя йансын ки, ушаьа бюйцк адамолса, щамы Жащид Мцршцдович дейяжяк. Фамили анжагрясми сянядлярдя олажаг. Орда да еля йеня Мцр шц -дович йазылажаг». Еля бу вахт катибянин сяси ешидилди:

—Бакы линийададыр.Муршцд дястяйи эютцрян кими телефонда гайына та -

сынын сясини ешитди.—Ало, ешидирям...—Салам, Нижат Нижатович, — Мцршцдцн щазырладыьы

сюзляр йадындан чыхды.—Салам, Мцршцд, ешидирям.—Бир йолузу бу йана салын да, — Мцршцд кобуд

данышдыьыны щисс еляйиб тез мятлябя кечмяк истяди:—Жащид Мцршцдовичя чатасы шейляр вар.—О кимди? — Нижат Нижатовичин сясиндяки сойуглуг

Мцршцдцн гулаьыны далады.—Бизим евдяки кишини дейирям.—Щя, — бир андан сонра гайынатасынын црякдян

эцлцшцнц ешитди.—Щя, щя, Жащид Мцршцдович? — йеня бир гядяр

—Гой араланаг райондан. Сонра сизя ня вар. Сизявердийим сюзц йериня йетиряжяйям. Цч эцндян сонраэялирям. Щярянизин дюрд минини юзцм эятиряжям, —Мямиш кибрит йандырыб саатына бахды.

Сцкан архасындакынын кефи дурулду. —Чатажайыг, Мямиш, чатажайыг. Сян алданан адам

дюйцлдцн ахы, Мямиш?—Мян юлцм сяни баьаъа гойублар.—Йох, бурда няся вар. О адам эяряк йалан даныш -

майа. Щяр щалда она да боржлу галмарам. Кюпяк гызымяни танымаьа вахт тапды да — фаьырын бириди.

—Ня фаьыр, ала, икимизин эцжцмцз чатмырды. Ялимидартыб йеди. Йалан олмасын, доггуз-он бычаг вур му -шуг. Юлмцрдц ща...

Мцршцд юзцнц пуллу щисс елийян кими йейиб-ичмякщявяси юлмцшдц. Дцнян бцрону да чох йцксяк сявий -йядя апармышды. Рящбяр ишчиляря ажыгланмышды ки,бурдан тез-тез лазымсыз эюстяришляр вериб йердя тясяр -рцфат башчыларыны ишдян-эцждян елямясинляр. Деди ки, ишингызьын вахтында бойнуйоьун тящкимчиляр эюндярирлярколхозлара. «Тясяррцфат башчысы да билмир тящкимчийягуллуг елясин, йохса памбыг йыьымы иля мяшьул олсун».Катибин бу сюзляри района, колхозлара эцлля сцряти иляйайылды.

Тале зянэ еляйяндя ки, йахшы бир гызыл балыг алыбйолламышам Кцрцн гараьына, Мцршцдцн гятиййян щявясийох иди. Амма бирдян-биря етираз елийя билмяди. Еля билтелефонун о башында Талейин севинжяк цзцнц эюрцрдц,«йох» демяйя цряйи эялмяди. «Ахшама» деди. «Гызылбалыг» — цряйиндя бир дя тякрар еляди. «Эцляндя аьзыбалажа гызыл балыьа охшуйур. Инди бюйцйцб, йох, о дишляр

263262

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 133: Fi.Qoca 2009 Layout 1

олурду. Щятта шцшясини эюряндя цряйи буланырды. Индищисс еляйирди ки, о вахт йахынлашыр. Талейин кефляндийиниэюрцб Мцршцд сорушду:

—Бу катиб Мамедов нежя адамды?—Бах... Онун жаныны йейим. Яла... Билирсиз, о ня

кишиди! Атамын досту олуб. Мяни сизя о тягдим елядида... Мян юлцнжя она боржлуйам.

—Бяс испалком?—О да яла адамды. Папаша, валлащ бизим жамаат

щамысы йахшыды. Юзцз эюрцрсцз да, сизи нежя чох истяйир -ляр. Щамысы сизи чох истяйир, балажа да, бюйцк дя, щамы.

Тале бу эцнлярини юмрцнцн ян хошбяхт чаьлары билди.О юзцнц хошбяхтлийин йеддинжи мяртябясиндя щисселяйирди. Мцршцд яввял йемяйя чятинликля башлады. Сонраняфяси эенялди, иштащасы ачылды. Йеня сющбят узанды.Онлары яслиндя евя сясляйян бир шей да йох иди. Мцршцдрайкомун гонаг евиндя галырды. Гонаг евиндя юзцняхцсуси бир отаг айырмышды. Яслиндя галан отаглар даонун ихтийарында иди. Анжаг шякярдян чох йцксяксявиййяли гонаг эялся иди, она отагларын бирини верярди.Бир сюзля, бюйцк бир мцлкдя юзц тяк галырды. Тале дяюз евиндя гонаг кими галырды. Ону да евя сясляйянщеч ня йох иди. Эеж чыхдылар ресторандан. Ресторанынмцдири, ашбаз, хидмятчи баш-баша вериб эюзляриниовушдура-овушдура ня ися мцзакиря еляйирдиляр. Талемцдиря йахынлашыб сайына бахмадан жибиндян хейли пулчыхартды. Пул гармагарышыг иди. Манат да варды, бир-икияллилик дя, яллилийин бирини эютцрцб тязядян жибиня сохду.Галан пуллары мцдиря верди:

—Бахмырам азды, йохса чохду. Эютцр.—Тале мцяллим, гонаьым ол. Бизя хяжалят вермя.

эцлдц.—Онун хятриня эялярям. Бу эцнляр онсуз дазоналара чыхырыг. Эялярям.

Мцршцд истяди йцкцн гиймятли шей олдуьуна ялавяишаря вурсун. Гайынатасынын кефини бир аз да дурултсун.

—Щеля аьыр шей дейил, балажа дипломатды. НижатНижатович онун сюзцнц кясди:

—Сясинин юткяминдян билирям ки, ишлярин йахшы эедир.Эяряк памбыьы биринжиляр сырасында верясян.

—Олду, Нижат Нижатович, — Мцршцдцн кефи кюкялди. —Уьурлар, уьурлар олсун. Ишляйин. Эялярям. Тез эяля -

рям, — о бир дя эцлдц. — Жащид Мцршудович, ща, ща, ща...Мцршцд гайынатасынын эюзляриндя ишыг ойнадыьыны

тясяввцр еляди. Сясиндян билирди ки, онун кефи сондяряжя йцксялди. Инди дуруб кабинетдя о баш-бу башаэцмращ аддымларла эязиняжяк. Сонра зянэ еляйибнявясини данышдырыб сясиня гулаг асажаг. Муршцд билирдики, гайынатасы пул эюрмямиши дейил. Дцздц, хясисди, пулучохду. Амма инди ону севиндирян башга шейди. О,Муршцдц фярсиз сайырды. Йягин индики севинжинин ясассябяби одур ки, зящмятинин бящрясини эюрцрдц. О,нящайят, Мцршцдц пул «газанмаьа» юйрятмишди...

Тале евя чох эеж эялди. Мющкям дя вурмушду. Илкдяфя иди Мцршцдцн йанында црякли ичирди. Мцршцд эюзалтыонун ичмяйиня фикир верди. Фикирляшди ки, «Беля эется,бунун ахыры пйанискя олажаг». Онун тарих институтун -дакы досту йадына дцшдц. Чох истедадлы оьлан иди.Гуршанды ичкийя. Сон вахтлар она-буна намизядликдиссертасийасы йазмагла мяшьул иди. Мугайися еляйибцряйиндя бир тясялли тапды ки, о, арыг, зяиф адам иди, бу,саьлам, бойлу-бухунлу оьланды. Мцршцдцн юзц исядалбадал ичяндян сонра, бирдян ичкидян ийрянмяйи

265264

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 134: Fi.Qoca 2009 Layout 1

Айаггабыларыны эютцрцб йеря гойду. — Жиъи, ай Ли, —бу дяфя бяркдян диллянди. Анасындан сяс чыхмадыьыныэюрцб тяяжжцблянди. Саата бахды. Сяккизя галмышды. Бувахт анасы айаг цстя оларды. Дуруб шалварыны эейинди.Дящлизя чыхды. Анасы йатан отаьын гапысы ачыг иди.Гапыйа йахынлашды. — Ай Ли, — деди. Жаваб ешитмяйиботаьын ишыьыны йандырды. Отагда щяр шей бир-биринягарышмышды. Суьра дюшямядя ган эюлмячясинин ичиндяузанмышды. Башынын тцкляри гурумуш гана йапышмышды.Ачыг аьзынын гыраьында, бир топа гара милчяк варды.Эюзляри дя ачыг иди. Тале бунларын щамысыны бир эюзгырпымында эюрдц. Она еля эялди ки, еви чалыб-чапыб,анасыны да апарыблар. Йериндя анасыдан дцшцб галан,гана гярг олмуш пал-палтарыды. Бу дюшямядя узананонун анасы дейил, чякдийи язабларды, ишэянжялярди.Анасындан дцшцб галанларды. Талейин цряйи буланды. Буэюрдцкляри, црякбуланмасы гярибя бир сяс олуб Талейинбаьрыны еля бил жырыб чыхды. Тале ейвана гачды. Еляжябюйцря-бюйцря гусмаьа башлады. Онун бирдян няфяситутулурду. Щисс еляйирди ки, бу няфяс гайытмайа биляр.Няфяс йеня гайыдырды, гайыдырды щямин бюйцртц иля.

***Бакыдан ахырынжы чыхан гатар Сарыгайалылара сящяр

тездян эялиб чыхырды. Бикя дя бу гатарла эялмишди. Обилирди ки, бу вахты Ханым чохдан ойанмыш олур. Намазгылан адамды. Инди щазыр чайы да вар. Дцз онларынгапысына эялди. Ханым еля таггылтыйа бянд имиш. Дарва -зайа эялиб ял гапысыны ачды, пянжяси цстя галхыб Бикянинбойнуну гужаглады:

—Аз, елим-эцнцм, сянсиз бураларын йарашыьы йохду.Эетдин, бакылы олуб галдын. Щарда галмысан, аз?

—Хяжалятли дцшмянин олсун, Эютцр.Мцбащисяйя Мцршцдцн сяси сон гойду:—Няйи бюлцшя билмирсиз? Оьул, эял эюрцм.—Эялдим папаша, — дейиб Тале машына гачды. Рес -

то ранын мцдири онларын архасынча бахыб эярняшди. Талеверян пулдан бир ийирми бешлик ашбаза, бир онлуг дахидмятчийя верди:

—Бу, бу шотданды. О бириляря дяхли йохду. Адампапаша тапанда белясини тапа ей... Йохса бизимкиляркими, хорултусуна юйдя йатмаг олмур. Йаныны гашыйыр -сан, ялини узадыр. Еля билир, она пул веряжяксян.

Щямишяки кими дарвазанын ял гапысы ачыг иди. Талегапыны баьлады. Ейвана галхды. Анжаг эиряжякдя ишыгйанырды. Анасыны ойатмамаг цчцн сакитчя юз отаьынакечди. О, йанындан ютцб эедян вагона атылан кимиюзцнц чарпайыйа туллады. Сонра цзц цстя чарпайыйадцшдцйц вязиййятдя бир мцддят дайанды. Чарпайы щяляйырьаланыб эедирди, сцрятини азалдырды. Нящайят, Талеэюзлярини йуманда чарпайы учурду...

Тале эюзлярини ачанда сящяр иди. Бурнуна гярибя ийэялди. Ятрафа эюз эяздирди. Пенжяйини, шалварыны дюшя мя -дя эюрдц. Щяряси бир йана дцшмцшдц. Айаггабыларыныникисини дя жцтляйиб сялигя иля столун цстцня гоймушду.«Бунлары столун цстцня ня вахт гоймушам?» Сонрайадына эялди ки, евя эяляндя сяс салыб анасыны ойат -масын дейя айаггабыларыны ейвана чыханда чыхардыбялиня алмышды. Йягин еля чарпайынын йанына кими эятириб.Истяди айаьа галхсын, эюрдц башы еля бил йастыьа йапышыб.Башынын аьрысыны щяля инди щисс еляди. Йавашжа:

—Ай ли, — деди. — Ли,— зарыды. Жаваб эялмядийиниэю рцб айаьа галхды. Чарпайынын цстцндя отурду.

267266

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 135: Fi.Qoca 2009 Layout 1

—Зарафат еляйирям, а гызым. Сяня чохлу салам вар.Йухарыда Ващид ики дяфя юскцрду. Бу о демяк иди ки,мян дя ашаьы дцшцрям, ай гадынлар. Онун кишищярякятиня Бикя эцлцмсцндц, биж-биж Нярэизя бахды.Нярэиз дя эцлцмсцнцб зарафатла юзцну чякди. Ващидашаьы енди, утана-утана:

—Бикя хала, хош эялмисян, — деди Баьын айаьынаэетди. Ханым чай эятириб гойду. Юзц дя Бикяйля цз-цзяотурду:

—Аз, бир даныш эюрцм нейлядин? Онлары бир йеряйыьдынмы?

—Дейирдиляр, ев тапылмыр. Биржя эцня ев дя тапдым,щамысыны бир евя кючцртдцм дя. Кишийя бу йахынлардаев веряжякляр. Дедим, лап бир эцн дя гоймарам. Ата -сы сан, башларынын цстцндя дур. Дейир, щеч аьлымаэялмяйиб. Дейирям, бяс еля шей олар, йекя гызларды.Хцлася, йыьылдылар. Аз, юзцнцн дя йекяжя вязифяси вар -мыш. Кабинетиндя дюрд рянэ телефон вар. Кабинети,йалан олмасын, бу мящяллянин йарысы бойда... (Бикякабинети щеч эюрмямишди, амма Камал демишди ки,цч телефонум вар, бири дахилиди, икиси шящяр) иши йахшыды.Амма чох ишляйир.

Кабинетин чох ири олмасы Ханымы ачмады. Сющбятийайындырмаг истяди.

—Аз, гызлардан даныш. О жейран балалар нейляйир?Еля бу вахт щейбятли бир сяс ешидилди. Щамы дурухду.

Сяс Суьраэилин щяйятиндян эялмишди. Бир ан кечмяди ки,бир дя эялди, сяси ешидян Бикя, Ханым, Нярэиз орагачдылар. Бикя щяйятя эиряндя Талейи ейванын габаьыначюмялтмя отуруб юйцйян эюрдцляр. Бикя гачыб онунбашыны тутду, галдырыб цзцня бахды. Онун эюзляри ган

—Сизи йухудан елядимми? Ачарлары... Ханым онун сюзцнц кясди:—Аз, бясди, эял ичяри, щазыр чайым вар. Аз, щамымыз

сяннян ютяри тамарзымышыг. Эял эюрцм, — Бикянин ялиняэюз эяздирди, гапыдан башыны йола чыхардыб бахды,ялиндяки капрон базар зянбилини эюстяриб деди: — Аз,йцкцн еля буду?

Бикя эцлдц.—Бя ня олажаг. Мянимкиляр щамысы ордады. Бурда

бир мяним гуру жанымды да...—Бый, валлащ дцз дейирсян. Сян дя баласыны унутмуш

гарангуш кими цзцнц о йана тутмусан.—Йох, ай Ханым бажы — онлар эялиб ейванын гыра -

ьын да дайандылар. — Мян онлара йапышмырам.Ханым евдян дюшякчя эятириб ейванын гыраьына

гойду:—Аз, йаныны гой эюрцм. Чай эятирим. Даныш эюряк

ушаглар нежяди.Йухары мяртябядя чыьырты ешидилди. Бикя ялини сяс

эялян тяряфя узатды.—Ушаглары да йухудан елядик.—Аз, чохдан ойаныблар. Йухарыдан Нярэизин сяси

ешидилди:—Бикя хала, хош эялмисян, — Бикя жаваб вермяйя

мажал тапмамыш, Нярэиз ашаьы енди. Онун бойнунасарылды. О цзцндян, бу цзцндян юпдц, — адам ямялли-башлы дарыхыр.

—Эяряк Бакыйа тез-тез эедям, гядрими билясян. Аз,он эцнлярнян гапыдан эирмирсян?

—Яши, бурда оланда адам дейир ки, бурдасан да... Нявар ки, ня вахт истясям эюрярдим, валлащ дарыхмыш дым.

269268

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 136: Fi.Qoca 2009 Layout 1

—Анасынын ня эцнащы вар?О, бу суалы юзц дя билмядян верди. Тез дя йерсиз

суал олдуьуну баша дцшдц. — Йахшы, эялиб ятрафлымялумат верярсиз, — деди. Дястяйи гойду. Дурубшифонери ачды, плашынын далында гара дипломата бахды.Тязядян плашын ятяйи иля онун гаршысыны кясди. Шифонерингапысыны юртдц. «Мяним цряйимя даманларын щамысы дцзчыхыр, — фикирляшдим-фикирляшдим, амма инанмырдым ки,онун ялиндян беля шейляр эяляр. Демяли, эялирмиш. Нежясцбут еляйясян? Лап тутаг ки, елядин. Ахыры эялиб чыхдыгара дипломата. Бяс сонра? Щеч сцбут елямяк дяолмаз. Одур ей, евдя хястя йатыр. Тале юзц щавадарлыгеляйиб. Йох, бу мян дцшцняндян дя жидди мясяляди.Бу мафийады. Мян бунлара гаршы дура билмярям.Эюрцнцр, Тале мяня гошулмагла, даща доьрусу мяняархаланыб онларын кругундан чыхмаг истяйиб. Бялкя еляонун юзцнц дя арадан эютцрмяк истяйибляр? Евдяолмайыб. Бу гузуйа охшайанларын ичини билмяк олмур».Шифонери тязядян ачды. Динломаты эютцрдц. Эизлятмяйяйер ахтарды. Чарпайынын алтына, тумбочканын далынабахды, эюзцня трцмо саташды, отаьын кцнжцня кюн дя -лян гойулмушду. Дипломат диварла трцмонун архасын -дакы бош йеря сыьырды. Дипломаты ора гойду. Кечди оцздян, бу цздян бахды. Чякилиб архадан, гапынын йанын -дан бахды, яйилиб ашаьыдан да бахды. Йох, эюрцнмцрдц.Шифонерин дя, евин дя гапысыны баьлады. Кабинетиняэетди. Аз сонра прокурор, милис ряиси, район ижраиййякомитясинин сядри Мамедов онун гаршысында дайан -мышдылар. Онлара бахыб цряйиндя фикирляшди. Щя, инди башадцшцрям сиз цзц щара гачырсыныз. Цзцнц ряися тутду:

—Ня мясяляди?

чанаьы кими газармышды. Бикяни эюрян кими додагларытитряди, бир дя баьырды. Голуну Бикянин бойнуна салыб:

—Бикя хала, жиъим, — дейиб бир ялини евя сары узатды.Бикя Талейи бурахмаг истямяди, башыны синясиня сыхыб

бир яли иля ушаьы охшайан кими охшады:—Ааз, бир эюрцн ня олуб? — деди. Ханым да, Нярэиз

дя йериндян тярпянмирди.—Ааз, буну тут, — Нярэизя деди. Юзц евя эетди.

Ханым да онун далынжа.Тале юйцдцкжя башы Нярэизин ялиндян чыхырды Нярэиз

йеня онун башыны тутуб алныны овхалайырды. Ващид дящяйятя эялди. Эялян кими Нярэизи кянара итяляйиб юзцТалейин башындан йапышды. Бу вахт евдя вай-шцвянгопду. Нярэиз дя йухары гачды. Тале бир ан сусду. Елябил щяля анасынын саь олмасына цмиди галмышды. Инди буаьлашма онун сон цмидини дя гырды. «Юлцб» дейиб бирдябюйцрду. Щеч нядян баш ачмайан, щяля дя бир азйухулу олан Ващид Талейин башыны гужаглады:

—Горхма, гардаш, горхма... щеч ня йохду, —деди... Аз сонра бу щяйятдя адам ялиндян ийня атсан,йеря дцшмязди. Бикя Талейи юз евляриня апармышды.Щяким эялиб она ийня вурмушду.

***Катибя хябяри милис ряиси Халыг верди. Идаряйя зянэ

еляди, катибя деди ки, йолдаш Щцсейнов щяля гонагевиндяди, отаьындады. Ряис ора зянэ еляди.

—Йолдаш Щцсейнов, щадися баш вериб...Мцршуд еля бил бу хябяри эюзляйирмиш. Сакитликля

башыны тярпятди:—Анасыны юлдцрцбляр, — дейяндя катиб онун сюзцнц

кясди;

271270

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 137: Fi.Qoca 2009 Layout 1

дейил. Инди дя бу бойда дящшяти эюзунля эюрясян. Деди -ляр ки, ясяб спазмалары верир, еля спазмалар, аз галыр,няфясини кяся. Хейли ийняляр вурублар, икинжи дяфя эялян -дя йатыздыра билмишдиляр. Щяр щалда вязиййяти йахшы дейил.

—Йахшы, эедин, — дейиб катиб айаьа галхды. Онларынархасынжа бир мцддят еляжя айаг цстя дайаныб бахды.Арха отаьа кечди. Бир стякан су сцздц. «Чыхардыбдипломаты гойасан орталыьа. Дейясян щадисянин сябябибуду. Ня дяйишяжяк? Онсуз да олан олуб. Юзумц дячякяжякляр мяшщяр айаьына ки, нийя яввялжядяндемямисян. Лап яввялдян десяйдим дя, бу фактын юзцписди. Мяня дя «саь ол» демяйяжякдиляр. Зянэ еляйибНижат Нижатовичля дя данышдым. Эяляжяк кабаб ийиня,эюряжяк ешшяк даьланыб. Атама од вурар. Бир дя дащахейри няди? Юлян дирилмяйяжяк... Олмуйайды гайнатам,беля мцнасибятляримиз олмайайды, мян ян тямизкатиблярдян бири олардым, халга хидмят елийярдим», —фикирляшди. Тез дя цряйиндя юзцня етираз еляди. «Гайна -там Нижат Нижатович олмасайды мян щеч катиб дяолма йажайдым. Азды бяйям Бакынын кцчяляриндя мян -дян бажарыглы, мяндян истедадлы оьланлар? Йох йцз дяфяимама аьлайанда бир дяфя дя Йезидя аьла. Гудурубжызыьындан чыхма. Бу бойда районун аьасы сан. Аьада сянин йанында гялят елийяр. Мяннян яввялкы катибмяндян бажарыглы адам иди. Чыхартдылар, мяним цчцнйер бошалтдылар. Беш-алты аноним мяктуб кишинин тале йинищялл еляди. Комиссийа эялди. О да материал тап маьаэяляндя лазым олан материалы тапыр. Аноним, эюрясянмяндян дя йазырлар? Эяряк Нижат Ни жато вич дянсорушам. Беля-беля ишляр, щюрмятли Мцршуд мцял лим,танрына тяпик атма. Башыны ашаьы сал ишля. Бирдян мяня

—Ялжякнян ишляйибляр. Эюрцнцр, няся ахтарыблар.Арва да он ики бычаг вурулуб. О гядяр инжитмякдяйягин ня ися арваддан юйрянмяк истяйибляр. Талеахшам эялиб йатыб, бир дя сящяр билиб. Инди дя о щалдадейил ки, евя бахдыраг, десин эюряк, евдян итян шейлярвармы? Сойьунчулугду. Жамаатда мядяниййят дяйохду, криминал мядяниййяти. Сяс дцшян кими алямдолушуб евя. Щяр йаны тапдаг-тапдаг еляйибляр. Сащиб -сиз евди, щяля аллащ билир, бялкя эирявяйя салыб юзляри дябир аз ешибляр. Орда из ахтармаг бош ишди.

Муршцд йорьун бахышларла онлары бир-бир нязярдянкечиртди. Эюзлянилмядян сорушду:

—Бяс катиб Мяммядов щаны?Щамы дюнцб бир-биринин цзцня бахды. Мяммядов

диллянди:—О, хястяди, — деди, — сиз билирсиз.—Билирям, — деди Мцршцд. Сонра цзунц Халыга

тутду — Бяс сонра?—Сонра щяля ки ялимиздя ясаслы бир шей йохду.

Мяним бир аэентим хябяр верди ки, дцнян ахшамрайонда буранын олмайан бир «победа» машыны эюрцб.Машын дюрд йола тяряф эедиб. Бу щеч ня дейил. Нюмрясибилинмир, дюрд йолдан щансы йола бурулуб, ону да билянйохду. Сыфырдан башламалыйыг.

—Еля-беля галажаг? — Мцршцд цмидсиз сорушду.—Йох, бу юлцм ишиди, мцтляг ачажаьыг, эежи-тези вар

— ачылажаг.—Тале нежяди?Мяммядов еля бил бу суалы байагдан эюзляйирмиш: —Сящярдян ики дяфя эетмишям. Яввял йахшы дейилди.

Ахы, онун ясябляри яввялдян дя чох щеля мющкям

273272

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 138: Fi.Qoca 2009 Layout 1

тез йериня эирди, башына аь баьлады. Гуш тез отагданчыхыб катибин гаршысына гачды. Мцршцд щяйяти колхозтясяррцфатыны эязян кими эязирди. Отаьа галхмаьатялясмирди. Мяммодовун йолдашы да ейвана чыхмышды.Мяммядов дюзмяйиб гужаьында йорьаны пянжярянингабаьына эялди. Эюрдц катиб щяйяти эюздян кечирир.«Хейир олсун, йа ятаьа, Бакыйа эяляндя гябрин цстцнябир ийирми бешлик гойарам. Мяни сындырма, худайа»,гачыб йериндя узанды. Мцршцд бу лянэимякля юзцнцдахилян сялигяйя салырды. «Эяряк ясябиляшмяйям. Мянхястяйя дяймяйя эялмишям».

Ейванда ев сащибяси кянардан эцлцмсцнцб:—Сиз хош эялмисиниз, Огтай о отагдады, — гапыны

эюстярди, — сяфа эятирмисиниз, кечин ичяри.Мцршцд эцлцмсцнцб гадына тяряф бахды:—Кишини азарратмысыз, йахшы бахмырсыз, — зарафат

еляди, отаьа кечди, —бащо, бу ямялли-башлы хястяди ки.Бащо галхмаг истяди.—Йох, йох, узан. Олмаз, узан. Давленийа ахмаг

шейди.—Эюр ня йахшы гонаьымыз эялиб. Яши, давленийа-зад

гялят елийир. Сизи эюряндян сонра адамда хястяликгалар? Беля шей олар? Эяряк биляйдим. О гапыда айаьыналтында гара гоч кясяйдим.

—Яши, саь ол, кясярсян дя... Ня гачщагачды.—Валлащ, эюзцмя инанмырам. Яйляшин, азз, Зящра,

— йолдашынын ады Зящра иди, ялиндя балажа дюшякчяотаьа эялди. — Аз, эюр ким эялиб? Дайанын, отур му -йун, гой стулун устцня дюшякчя гойсун. — Зящрагачыб стулун цстцнц яли иля тямизляди, цстцня дюшякчягойду.

дя эиришярляр? Катибя баша салажам ки, билирям, динми -рям. Олажаг гулум. Арамыз да ачылыб. Онсуз дажамаааты сойур. Эятириб мяним дя пайымы версин. Щярщалда, мян дцнйа дцзялтмяйя эялмя ми шям. Еля билимхариждя ишляйирям. Африкада-задда. Эяряк доланам. Ойазыг ушаг ара йердя бядбяхт олду. Чох ахмаг иди.Мян бура дядя-бала ойнамаьа эял мямишям ахы.Гудурмушам. Евдя щяр эцн Эцлйадан йазыг йазыгпапирос пулу алдыьым вахтлар йадымдан чыхыб? Киши кимищярякят елямяк лазымды. Щяйат щямишя мцщарибяди.Йолда юлянляр дя олажаг, эяряк кечиб эетмяйи бажа ра -сан. Атам, анам юлдцрцляндя мян дя онларла юлмя -дим ки? Хумар-хумар гоншумузун йорьан-дюшяйиндяйатдым. Меъду прочим, онда мяни Нижат Нижатович рискеляйиб щяйаты бащасына сахламышды. Щеч ону демирям.Йох, щяр шей йахшыды, — о йенидян кабинетя гайытды.Катибядян сорушду:

—Гуш ашаьыда эюрцнмцр ки?—Бурдады, йолдаш Щцсейнов.—Орда олсун!

***Машын Мяммодовун гапысы аьзында дайанды. Машын

дайанан кими Гуш машындан дцшцб:—Мян гачым хябяр верим, — дейиб жаваб эюзля мя -

дян щяйятя жумду. Пиллякянляри галхыб, гапыны дюймя -миш евя эирди. Мамедов арвады иля отуруб чай ичирдиляр.Арвад гапынын гяфил ачылмаьына дик атылды.

—Гуш? — дейиб катиб дя тяяжжцбля айаьа галхды.—Тез йериня эир, киши эялир сяня дяймяйя, мушту лу -

ьум сяндя.Арвад тялям-тялясик столун цстцнц йыьышдырды. Огтай

275274

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 139: Fi.Qoca 2009 Layout 1

йасы да юзцм орда олуб, юзум йола вермялийям.Щясянаьа рящмятлик достум иди. Инди онларын цздя оланеля бир бюйуйц дя йохду.

—Щя, еля йахшыды. Йахшы, мян дурум эедим, ишбашдан ашыр. Щяля Нижат Нижатович дя бу эцн-сабащэяляжяк. Эяряк она бир йахшы колхоз эюстярям.

—Исрафил кишинин колхозу йахшыды. Ийирми илди сядрди.Щямишя сизинян эюрцшмяйи арзулайыр. Йахындан танышолмаг истяйир. Ганан адамды. Щямишя тязя эялянбиринжийнян о биринжи таныш олурду. Инди сизнян нечявахтды эирявя дцшмяйиб. Ямялли башлы киши ону дярделяйиб цряйиня салыр. Даща ижласлара да эялмир. Беш-алтыкилометрлик йолду.

—Эедярик, еля ора эедярик. Аьсаггал адамды. Эедя -рик айаьына, кюнлцнц аларыг.

Мяммядов щисс еляди ки, катиб йас йериня эетмякистямир:

—Бу цздян наращат олмайын. Эедярям, еля инди эе -дярям ора, щяр шей лайагнан олар. Ушаьы баша саларамки, бюйцк адамлар эялир Бакыдан, Москвадан, киши оларыгаршыламагнан мяшьулду, башыны гашымаьа вахтыйохду. Тез-тез хябяр тутур. Билир ки, биз бурдайыг.

—Йахшы, мян эедим, азарлама... Мяммядов чарпайыдан душдц:—Яши, шаир йахшы дейиб:Киши гапы ачан ярди, Ким ня якди, ону дярди. Севинж ейляр аьыр дярди, Гапымыза дост эялиши — дейиб, гачыб евин гапысыны

ачды. Онун йорьанын алтындан шалварлы чыхдыьыны эюрцбМуршцд эцлцмсундц.

—Яйляшин, — деди, — отагдан чыхды.Гуш гапынын аьзында сюйкяниб айаг цстя дайан -

мышыды. Мцршцд яйляшди, гапы тяряфя бахды. Гушу эюрдц:—Сян эет машында эюзля, гойма тядарцк эюрсцнляр.

Чох отурмуйажам. Эяряк тясяррцфатлара чыхам.—Бу олмады ки.—Йахшы бир вахт отурарыг, — Гуша тяряф бахды,

сцрцжц о дягигя гапыдан чыхды. — Нятярисян?—Башымда бярк аьрылар вар.—Кечяр эедяр, эюрцрсян дя...—Демя, бу бядбяхт ушаьынкы щеч эятирмир. Беля дя

шей олар?—Яши, олуб да... Амма Мяммядов, дипломаты мян

ордан еля щямин эцн эютцрцб эюндярмишдим.Мяммядов каьыз кими аьарды. Няся демяк цчцн

аьзыны ачды, сяси чыхмады. Бейнинин эурултусу гулаьынадцшдц, гулаьыны бармаьыйнан гурдалады. Нящайят,юзцнц яля алыб диллянди:

—Ня дипломат?—Сян верян.—Ещ... Аллащ кюмяк олмуш, еля билирсян щеч о йа -

дыма душцр? Юз щалал малынды. Нежя истясян, еля дяеляйярсян. О сянин юз ишинди.

Йох, дедим ниэаран галмайасан. Арада имкан еля,эет отур о ушаьын йанында. Сян ахы она ями явязисян.Мяня дя ону сян тапшырмышдын. Щяр щалда, бу Щясян -аьанын кющня дцшмянляринин ишиди. Гапазын жавабыныинди верирляр.

Мяммядов еля бил дирчялди, удгунду, диггятля ка ти - бя бахды. Эюрдц кинайя йохду, йериндя дикялиб отурду:

—Щя да, йохса онларнан кимин ня иши... Яслиндя лап

277276

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 140: Fi.Qoca 2009 Layout 1

бир лохма чюряк йейяк?Тале истяди етираз елясин:—А доктор, мян...—Мяни тяк гоймуйажагсан ки, бишир, бажы. Бикя

баша дцшдц ки, щяким Талейи йедиздирмяк истяйир.—Баш цстя, дохтур. Бир дягигяйя щазыр олар. — Бикя

эетди.Шошуг диггятля Талейя бахды.—Дур, оьул, дур, эял отур бурда. Йанымда отур,

дярд ляшяк. Бу сюзляри щяким еля сакитликля, архайынлыгладеди ки, Талейин айаьа дурмагдан башга ялажы гал ма -ды. О да ейни сакитликля йериндян галхды. Алнын дакы нямдясмалы эютцрцб гыраьа атды. Дярин бир кюкс ютцрцб,эялиб щякимин йанында яйляшди. Бу отаг Айнурун щямйатаг отаьы иди, щям дя бурда дярслярини щазырлайырды.Она эюря дя стол чарпайыйа йахын иди, амма щякимгясдян юз йанындакы стулу эюстярмишди, ону чарпайы -дан кянара чякмяк цчцн. Тале яйляшди. Щяким бир ялинионун чийниня гойду.

—Аллащ сябир версин. Бу дунйады, щамы яввял-ахырата сыны да итирир, анасыны да. Адам вар бир йашындайетим галыр, бюйцйцр. Сян, машаллащ, ел архасысан.

—Юлцм щахды, дохдур. Мян ня дейирям ки, бу юлцмдейил, зцлцмдц, дохтур.

—Бала, бу адамлардан хялвятди, аллащдан хялвятдейил ки, зцлмц аллащ ижад елямяйиб. Адамлар ижаделяйиб. Анан о зцлмц щисс елямяйиб. Юлцб-зцлм галыбдцнйада, зцлцм, зцлцм елийяня галыб. Инди о зцлм онуизляйяжяк, сонра ювладларыны изляйяжяк. Юзц чякяжякйаратдыьынын жязасыны. Дейибляр, ня тюкярсян ашына, ода чыхар гашыьына. Бу дцнйада щяр кяс юз йаратдыьынын

Мяммядов юзцну о йеря гоймады. Зящра гапыдаэюрцндц. Ялиндя мяжмяйидя чай дясэащы:

—Бой, ня тез эедирсиз? Бу олмады. Чайынызы ичмядиз.Беля шей олар?

—Иш чохду, бажы. Башга вахт. Кишидян муьайат олун.—Арвад, ишин бу вахтында вахт тапыб, бюйцк ишди.

Чох саь олун, бу бизя бюйцк щюрмятди.—Йох, сян чюля чыхма, чыхма. Саь ол, — катиб ону

итяляйиб гапыны чякди. Юзу бу дяфя ити аддымларла гапыйайолланды. Зящра бир-ики аддым катиби йола салан адамкими эетди... Катиб дарвазадан чыхан кими мяжмяйинийеря гойуб евя жумду. Огтай евин ортасында чыртмачала-чала ойнайырды.—Арвад, бахтымыз силкяляниб галхдыайаьа. Инди Мяммодовэилляр гапымыза ня тяпиляжякляр.Цч эцндц йоха чыхмышдылар. Инди билярляр мянимэцжуму. О, Фцзулийя дя эяряк сюзлярими йедиздирям.

Зящра эцлцб:—А киши, йахшы... Бу ня ойунду?—Ня йахшы, аз, бундан ня йахшы?.. Яла!-Вышшы! —

Зящраны гужаглады.***

Шошуг эяляндя щяля Тале тязяжя эюзцнц ачмышды.Ялини алнына гойуб дярдя батмышды. Бикя Шошугу эюрцбсевинди. Ону жялд евя дявят еляди:

—Ай доктор, ня йахшы олду эялдин. Белимиз сыныб, айдоктор. Бу ушаг да беля. Гяфил эюрцб горхуб. Юйцйя-юйцйя дурмушду. Инди ийня вурублар, бир аз мцрэцляйиб,бабатды.

—Аллащ сябир версин сизя, — дейиб щяким яйляшди. —А бажы, мян ажындан биртящяр олмушам. Юйдя йу -мурта олмаз ки, адама бир дяня йаьда бярк биширясян,

279278

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 141: Fi.Qoca 2009 Layout 1

Ващид севинжяк эетди. Щяким онун архасынжа баха-баха:

—Бах, бу ушаг сяни истяйян адамды. Эюрдцн, сяниэцмращ эюрцб севинди, юзц дя дирчялди.

—Бизим гоншуду. — Тале хейли эцмращлашмышды.—Щя, бала, сяни истяйянляр — эцжцндц, голунду,

ганадынды. Сян онлары эцмращ сахла. Гойма сянябахыб кор-пешман олсунлар. Бикя эялди:

—Йемяк дейясян аз олуб? Аллащ сяни пир елясин, адохтур, — Талейя цзцнц тутду. — Дедим жюнэяницчцн дя кясярляр. Инди кяссяляр, галар, аьырлашар.

Щяким Бикянин дедийини тясдиг еляди:—Кимди инди йейян, дцздц, йаса гарын дойуздур -

маьа эялянляр дя олур. Олсун да, инди йцнэцлвары,пендир, чюряк, эюйярти верин.

—Да мяним кимим вар ки? — деди. Талейин эюзляридолду. Щякимдян утаныб цзцнц йана тутду. Дярин бирняфяс алды. Ялини-аьзыны силмяк бящаняси иля эюзлярини дягурулады.—Бикя хала, щяр шейи юзцн еля, мяня пул лазымоланда де... Сялигяни-сащманы мян ня билирям ки.

—Бизя бир чай да вер. Эедяк о бири мящляйя. Ма -ьарда отураг. Жамаат Талейи эюзляйир. Ел-алям тюкцлцбэялиб, — дейиб щяким юзцндян разы щалда Бикяйя бахды.Бикя баша дцшдц ки, щяким «эюрдцн нежя дирчялтдимТалейи», дейир.

—Ай дохтур, аллащ сизи яскик елямясин. Валлащ, щярохуйан Молла Пянащ олмаз. Бу саат чай верим, елямян юзум дя орада олмалыйам.

***Щяйятдя адам гарышга кими гайнайырды. Дарваза

тайбатай ачылмышды. Бюйцк маьар гурмушдулар. Бир

бящряси иля йашайыр. Кими дя башгасы цчцн йаратдыьыязабы юмрц бойу юзц чякир. Мян, щякимям, эюрмц -шям, адам вар уч эцн, беш эун, бир щяфтя жан верир.Анан рящмятлик, мян билирям ки, гуш кими учуб. Щечаьрылары щисс елямяйиб. Рущ йашайыр. Инди сян аьласан,юзцня язаб версян, анан цчцн бах бу язаб олажагЭяряк сян инди ортада эязинясян, — Бу вахт Бикя икибошгабда гайганаг эятирди, гойду столун цстцня. Биртяндир чюряйини яли иля ики йеря бюлцб гойду столунцстцня. — Эяляни-эедяни еля разы саласан ки, анан дабахыб фярящляня. Киши бюйцтмцшям. Йасымы той кимийола салыр дейя.

—Атан рящмятлик, ай дохтур, гызыл сюзлярди. Чянэялэятирим?

—Йох, яши, ялимизя ня эялиб, адам эяряк йемяйиндадыны бармаьыйнан биля. Бисмиллащ еля. — Щяр икиси йе -мя йя башлады. Щяким йейя-йейя данышырды. — Юзцн ща -м ыдан тез ойан, щамыдан да мющкюм йе ки, бутцнэцнц адамларын эюзц габаьында олажагсан. Сяни цз эцнэюрцб атанын дцшмянляри севинмясин. О яли ганлы дцш мянбялкя дя отуражаг бурда, жамаатын арасында. Сяни цзэцнэюряндя кам алажаг. Сян ортада еля гыв раг, еля эцмращэяз ки, онун эюзцня бычаг кими батасан.

Бу вахт Ващид гапыда эюрцндц. Талейи йемяк йейянэюрцб севиндийи ашкар щисс олунду:

—Тале гаьа, Тящмяз ями жюнэя эюндяриб, кишилярдеди, соруш эюряк, инди кясяк, йохса галсын сорайа?

Тале бир ан дурухду. Тикясини чейняйиб удду, эюзцкимися эязди.

—Бикя халаны тап, ондан соруш. Дейнян о шейляряБикя хала юзу бахсын.

281280

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 142: Fi.Qoca 2009 Layout 1

эюрдц. Онун йанаглары бойу йаш сцзцлцб ахырды.«Бунун ки, щеч атасы, анасы олмуйуб. О нийя аьлайыр?»фикирляшди. Маьара эирдиляр. Башы сющбятя гарышанларынчоху Талейи щяля инди эюрдц, пычылтылар бирдян хырп —кясилди. Молла тяряфдя башда адамлар сыхлашыб щякимя,Талейя йер елядиляр. Щяким щяр ики тяряфя башыны тярпя -дя-тярпядя, адамларла саламлаша-саламлаша Талейинголуна эириб ону баша апарды. Йанашы отурдулар. Моллаонлара йахынлашанда бир даща йаныны тярпятди, йеня дящякимин ялинин ишаряси иля йериндя яйляшди. Аз сонрайеня аьызлар тярпянмяйя башлады. Додаглар пычылдады.Маьар нящянэ бир газан кими пыгщапыг гайнады.

Арада Бикя Нярэизи тапыб кянара чякди.—Аьыз, о щяйасызы гов, бурдан чыхыб эетсин. Цзя бах бир.—Кими дейирсян, Бикя хала?—О зящлям эетмиши. Эюзцм аьрыйыр ону эюряндя.—Ким ей?—Аз, о Дурнады — няди, нямяняди, ня билим...—Бой, нежя демяк олар ки, сян чых эет. Нейляйиб

ки, йазыг.—Бяс ешитмямисян?—Валлащ бош сюзлярди. Тале гаьа гыз кими тямиз

адам ды.—Бяс о?—Валлащ, о да пис гыз дейил. Цряйи тямиз адамды.

Мяним клийентимди, йахшы таныйырам. Ишин йохду. Сабащбир тящяр баша саларам, эялмяз.

—Ещ, ону тямиз йеря сохум. Таленян бир купедяэедиб Бакыйа.

—Бир институтда охуйурлар. Фикир вермя, Бикя хала.—Бу да сян. Щя, бу да юзцмцзцнкц.

дястя жаван щяля дя маьара стуллар дашыйырдылар. Буй -руг, тапшырыг эюзлямядян щяйятя эялян щяр жаваноьлан тез бир ишин гулпундан йапышырды. Еляжя дя гызлар,эялинляр щяйятя эирян кими голларыны чырмайыб ишябашлайырдлар. Чай гойур, габ йуйур, щяйят сцпцрцр,гянд доьрайырдылар. Йашлы гадынлар ейвана галхыбаьламаьа башлайырды. Бязян аьлашма сянэийирди, бирмцддят мызылтыйа, пычылтыйа, данышыьа дюнцрдц. Бирдянод алыб йенидян галхырды. Демяли, мяжлися йени сайыланадам эялиб. Бир аз сонра йенидян сюнмяйя башлайырды.Маьарда да бир уждан жаванлар стул дашыйыр, кишиляротурурду. Отуран кими дя йанындакы иля сющбятяэириширди. Бутцн маьар башдан-баша пычылдайырды. Арадамолланын сяси ужалырды. «Фатещя» — сясляр кясилирди. Икидягигядян сонра ялляр цзя салават чякян кими пычылтыбашлайырды. Молла да эюзалты адамлары нязярдян кечирир,бязи танышлара башыны азажыг яймякля йанашы азажыгтярпятмякля салам верир, додаьынын алтында нясямызылданыр, тясбещ чякирди. Щякими эюрян кими моллайаныны хейли галдырмалы олду. Щякимин ялинин ишарясилямолланын йаны йенидян дюшякчянин цстцня енди. Ейван -дакы арвадлар Талейи эюряндя гайнашдылар. Аьлашматязядян аловланды. Бир-икиси истяди жумуб Талейи гужаг -лайыб аьласын. Щякимин тярс-тярс онлара бахмасыщцжумун гаршысыны алды, сясин дя устцня су чиляди.Щяким Талейин ешидя биляжяйи бир сясля:

—Адамлар башгасыны аьладыб тамаша елямякдянютяри юлцрляр. Хцсуси иля арвадлар. Лап аьызлары суланыр ки,сяни ортайа гойуб аьлашма гурсунлар. Юзц дя щярясиюз юлцсцнц аьлайажаг, эял бу йана.

Тале эюз ужу баханда арвадларын арасында Дурнаны

283282

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 143: Fi.Qoca 2009 Layout 1

—Щара?—Киши демяди ки, йас йериня дяй.—Сян юлясян, щамы чекистди ей, щардан ешитдин, аз?

— Гапыдан гулаьым чалды, — дейиб Зящра эцлцмсцн -дц, эцнащкар адам кими бойнуну бцкдц. — Пусмур -дум ща... Еля бярк данышырдыз, сяс юзу эялирди...

—Нятяри шейдися, бутцн хялвят пычылтылар сянин гула -гы на юзц эялир. Гулаг дюйцл ки, лакатырды.

—Йахшы, сян аллащ... Палтары эейин.—Аз, йыьышдыр. Щяля эюзляйяжям. Инди эюрярсиз он

дягигя кечмяйяжяк, сандыг туласы кими цчц дя гапы -дан эирячяк. Онларын да лакатыры кишинин бурда олду ьу -ну тутуб. Щамысы бура гачыр. Эюр, инди гуйругларыйелляня-йелляня мящля сцпцряжяк. Эютцр бу палтарлары.Онлар эяляндян сонра эятирярсян. Дейярсян ки, кишихащиш еляди ки, йас йериня эет дяй, бу да тярслийи тутуб,узаныб. Олду?

—Баша дцшдцм, — дейиб Зящра палтарлары йыьышдырыбо бири отаьа гачды.

Доьрудан, бир аз кечмиш дарвазада Мяммядов,прокурор, милис ряиси эюрцндцляр. Юз араларында нясядейиб эцлцрдцляр.

Зящра гачыб отаьа эирди.—Валлащ, киши сян билмяйян шейя гурд дцшцб. Еля бил

суйа бахыб демисян. Оду ей... цчц дя. Мян чыхымгаршылайым.

Зящра ейвана чыхды. Яллярини гарнынын цстцндячарпазлайыб онлара бахыб эцлцмсцнцрдц. Бу дуруш, бубахыш «щя... беля эялярсиз ей» дейирди.

—Сиз хош эялмисиниз... Гардашыныз нечя эцндц йатыр,эюрцнмцрсуз?

—Бикя хала, мян Айнуру жаным гядяр истяйирям.Дырнаг бойда бир шей билсям, бунлардан дейирям,алями даьыдарам. Сян о деди-годулара фикир вермя. Йасйериди, айыбды. Бурда щеля шей елямяк олмаз. Йасданадам говмазлар.

—Йахшы, онда де, сабащ эялмясин. Аз, о мяни йан -дырыр ки, эюр о нежя эюйнцйя-эюйнцйя аьлайыр. Сорушанэяряк, аз, няйинди рящмятлик?

—Цряйи пис олур да... Йетим олуб, «Детдомда»бюйцйцб. Эцзяраныны йадына салыр, аьлайыр.

—Бура бах, малалама, сабащ онун пучуну елябурарсан ки, бир дя бураларда эюзя эюрцнмяз. Бизи елэцлцнжц елямясин.

—Дейярям, дейярям, Бикя хала. Бир йолнан дейя -рям. Айнурун адындан дейярям. Сонра еля биляр ки,Айнур ону гысганыр. Айнурун адына кюлэя дцшяр. Буда гцрряляняр ки, Айнур мяни Талейя гысганыр.

—Аллащ вуруб ону ки, Айнур ону бир гысгана да.Айнурун о щеч бир тулланты дырнаьына дяймяз, Айнурону гысганыба, бах ща?

—Бяс ня, щеля дейяжякляр дя... Йохса ону говмаганя вар.

—Аз, лазым дюйцл, мян щеч ону фикирляшмямишям.Щеч юзцну о йеря гойма. «Гарьа, мяндя гоз вар»няйя лазымды?

—Ай саь ол, мян дя ону дейирям да...***

Зящра тязя цтцлянмиш кюйняк эятирди, стулун устцнятязя жораб гойду.

—Ону нейнирсян, аз?—Эейин да, эетмирсян?

285284

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 144: Fi.Qoca 2009 Layout 1

щамысы эцлдц. Мяммядовдан башга. О, гарнына бахды.—Гарныма ня олуб ей, лап йахшыды, хейли балажалашыб.Халыг ялини йелляди:—Ай чатды ща, она.Мяммядов йеня о йана, бу йана бахды.—Ня?..—Бу кишийя ян эцлмяли лятифяни данышырам. Дейирям

тякрар еля, еля данышыр — аьламаьым эялир — Халыгбуну жидди деди.

—Бу да мяним ишчим.—Бура бах, арайа сюз гатма, нийя йоха чыхмышдын?

Йохса гулаьына сяс дяймишди? — Огтай Мям мядов -дан сорушду.

—Халыга мян демишдим сяня зянэ елясин, еляди?—Елядим, зянэ елямишдим да...—Дцзду, — Огтай тясдиг еляди, — бя нийя эюрцн -

мя дин?—Мяним йаланла ишим йохду. Ешитдим киши сяннян

далашыб, чыхдым арадан. Нийя сяня салам вериб сонраишя дцшцм. Щяля мяня дя деди ки, ешитдим гачырсан.Гач, гач, ялимдян щара гачассан? Тяпийи гойарамгарнынын цстцня. Я, мяним ня ишим вар сянин йанында.Шоферим индижя эялди ки, киши сяня дяймяйя эедибмиш.Мян дя о саат будей бурдайам, беш дягигя кеч мя -йиб. Мян юлцм, инжимя. — Бу ачыг етирафа Огтай да,Ха лыг да, Фцзули дя эюзляри йашарынжа эцлдцляр. Мям -мядов ися дюйцлмцш ушаг кими сакит-сакит бахырды.Фцзули жиддиляшди:

—Зарафат бир йана, — деди. — Мян эяряк о эцнсюз ляря эюря сяндян цзр истяйим. Юзц дя бунларынйанында. — Галхыб Огтайы юпдц. — Баьышла мяни. Мян

—Валлащ, щаглысыз. Яши, иш-эцж бизи няфяс алмаьагойур ки, — Мяммядов юзцну данлыйан кими дейинди.

—Яши, бир гардаш тапшырдыг сизя, йыхдыз йорьан-дюшяйя, — бу Халыг иди. Щазыржаваблыг елямяк истяди.Бу дяфя тутмадыьыны юзц дя билди.

—Валлащ, евя гойуласы адам дейилик. Щяля бир эюрякбизи евя гойажагмы?

—Бой, о ня сюздц? Дцнян дедим ки, Огтай, гар -даш ларын эюрцнмур. Деди онларын юз яли, юз башы олса,инди бура ялли дяфя дяймишдиляр. Йягин башларыны гашы -маьа мажаллары йохду.

Огтай арвадынын данышыьына цряйиндя ящсян деди,евдян сясини ужалтды:

—Кимди о эялянляр?—Ким олар? Нечя эцндц йолларыны эюзляйирсян. Буду

ей...Онлар евя кечдилр. Бир-бир Огтайы юпдцляр. Халыг ялини

онун кцряйиня чякди:—Формадан дцшмцсян!—Аз, сян о бири евя кеч, — Огтай билди ки, зарафат

ола биляр.Зящра о бири отаьа кечян кими, Халыг о йан, бу

йана бойланыб сясини алчалтды. Огтай тяряфя яйилди:—Я, району сясин башына эютцрцб «галхыб, галхыб»

дейиб баьырырсан. Ня олар кишинин давленийасы галхар да,а эюрмямиш. Биринжи юзц эялиб ки, а эюрмямиш, оланшейди, катибин дя бязян галхыр, — хейли паузадан сонрабяркдян — давленийасы, деди. Щамысы эцлцшдцляр.

—Сян Мяммядов ешитмисян, амма о мян дейи -лям. О йанындакы, гарны гужаьына сыьмайанды. Он бешилди гарнындан ашаьыны эюрмяйин цзцня щясрятди, —

287286

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 145: Fi.Qoca 2009 Layout 1

чякилди. Еля щямин анда башга адамлар айаьа галхыбщякими вя онунла бир айаьа галханлары яйляшмяйядявят етдиляр. Щамынын эюзц, гулаьы тязя эялянлярдя иди.Хцсусиля «щяря юз жязасыны алажаг» сюзц йаваш дейил мя -си ня бахмайараг, щамынын гулаьына чатды. Жамаатонлар отуран тяряфя сыхлашды. Щятта онларын арха тяряфин -дя бир дястя гожалы-жаванлы адам топлашыб айаг цстядайанды. Бу мараьы щисс еляйиб катиб Мяммядов щамыотуруб йербяйер оландан сонра цзцнц Халыга тутду:

—Нежяди вязиййят, Ряис? — О, «Ряис» сюзцнц хцсусиайырды.

Халыг ятрафа эюз эяздирди, щисс еляди ки, бу щесабаткими бир шейди:

—Мяни киши юзц дя чаьырмышды, сорушду, — щяртяряфдяи пычылты сясляри ешидилди. Ряис дя хцсуси паузаверди. Бу ан онларын гаршысында да бир дястя айаг цстядайанмыш адам еля бил йердян чыхды. Молла да тахтынцстцндя яллярини йеря вериб имякляди. — Дедим вязий -йяти... Дедим бу юлум ишиди. Мутляг ачылажаг, — йеняпычылтылар башланды. — Инди щяля билмирик евдян ня эедиб,бу вязиййятдя —Талейя ялини узатды — ондан щяля щечня сорушмамышыг. Амма мян билян бу, сойьунчулугмягсяди иля олмайыб. Гисаса охшайыр. Дялилляр топлайырыг.Уста адамларды. Чох эцман ки, айры йердян эялибляр.Бялкя еля онун учун Талейин евдя олан вахтыны бил -мяйиб ляр. Гожа арвадла кимин ня иши. Мягсяд айры имиш.Бялкя еля Талейин йерини юйрянмяк цчцн арвада чохбычаг вурублар. Бялкя дя еля-беля — йанмыш дыг дан. —Еля бил ары тящнясинин аьзыны ачдын.

Адамларын арасында эурулту, уьулту, выйылты галхды.Тале башыны ялляри арасына алыб дайанды. Халыг буну

ня билим, гардаш, залым оьлу Мяккядян эялян Моллакими юзцнц чякиб. Диняня бир аьыз «щарт» еляйир. Дедимщяр шейин тящри вар. Яввялляр эяня арада бир йердяотурурдуг. Инди кцчясиндян кечмяк олмур. Жамаатынаьзыны боза верирмиш да... Йахшы отуртдун йериндя. Индиэядянин йасына да эетмир.

Бу вахт Зящра голунун устцндя цтцлц кюйняк,галстук эялди:

—Бу гардашыза сиз дейин. Киши ондан хащиш еляйиб ки,эет бир аз йасда отур, мяним явязимдян де, дил-аьызеля. Бу да юзцнц наза гойуб.

Мяммядов айаьа галхды:—Йох, йох, бу саат бажы, сян палтары гой, эет. Еля

щамымыз эедярик. Еля шей олар? Эейин, эейин, дейирам.Аз сонра районун дюрд рящбяр ишчиси йолун ортасы иля

еля зящмли, еля язямятля аддымлайырды ки, адамларынчоху онлара салам вермяйя чякинирди. Онлар йас йериняэедирдиляр. Онларын йас йериня эетмяк хябяри онлардангабагда евляря эедирди, кцчялярдян кечирди. Бу хябярбашына дястя-дястя адамлар топлайыб онлардан габагйас йериня чатырды.

Онлары эюряндя еля бил Талейин эюзцня ишыг эялди.Жялд йериндян галхыб, Мяммядовлары гаршылады. Огтайистяди голуну Талейин бойнуна салсын, бахды ки, бойучатмайажаг. Ялини Талейин белиня бир-ики дяфя вурмаглакифайятлянди:

—Аллащ сябир версин, гардашоьлу, сябирли ол, дярдщамымызынды. — Истяди десин гатилляр, дейя билмяди. —Щяря юз жязасыны алажаг, — деди.

Талейин онлары индижя айаьа дурдуьу йеря эятирдийиниэюрцб Шошуг вя бир нечя адам ордан галхды, кянара

289288

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 146: Fi.Qoca 2009 Layout 1

—Щя, щя. Бикя бажы щаны? Мян бир оннан сющбятелийим. Эял, Тале, эюстяр, — онлар маьардан кянарачыхдылар. Ушаглардан бири Бикянин далынжа гачды. Индибутцн бахышлар бу йени мараглы мянзяряйя дикилмишди.Узагдан боьазыны узадыб бир-биринин башынын цстундянбойланан адамлар Талейин Мяммядову Бикяйя тягдимелядийини щисс елядиляр. Мяммядовун башсаьлыьы верди -йи ни, дил-аьыз елядийини анладылар. Бикянин нежя дирчял ди -йини, жамаатын эюзц габаьында мяжлис аьбирчяйинядюндцйцнц эюрдцляр. Бязинин эюзцндя бу лап елчилийяохшайырды:

—Бажы, мян рящмятлийин йахын досту идим, — билдики, Бикя онун достларыны таныйа билярди, тез ялавя еляди.— Дцздц, бир-биримизя о гядяр дя эялиб-эедян дейилдик.Амма ишдя щямишя эюрцшярдик. Еля Камалында Ишыглыйабюйцк вязифяйя кечмясиндя мяним дя иштиракым олуб.

—Аллащ сиздян разы олсун.—Еля Талейин рящмятлийин йериня гойулмасыны да

кишидян мян хащиш елямишдим. Тале юзц демиш олар.—Дейиб, сиздян щямишя разылыг еляйир, чох саь олун.

Онун да кими вар ки, аллащ сизи башымызын цстундяняскик елямясин.

—Камал эялмяйиб?—Щардан билсин? Хябяри вар ки? Щяля, щяля сящяр ишя

зянэ еляйярик.—Яши, биз бурдайыг. Ня чатышмамазлыг олса, мян

билим. Яркнян дейин.—Чох саь олун, щяр шей вар.—Киши дя мяннян хащиш еляди, сизя башсаьлыьы верим.

— Бу, Тале цчцн йени сющбят иди. Белини дикялдиб дцзОгтайын эюзляриня бахды, ня дейяжяйини эюзляди. Огтай

эюрцб юткям сясля ялавя еляди.—Тутулачаглар, —жама ат сакитляшди, — ахтарыш давам едир. — О бу анюзцнц телеекранда, трибунада щисс еляди, — щяр кясжязасына чатачагдыр, — деди.

Билмирям, бу сон сюзляр жамаата инам верди, йохсабу сюзляр адамлара о гядяр таныш иди ки, артыг мараглыэюрцнмцрду. Айаг устя дайананлар бу сюзляри ешидян -дя щяр кяс юз йериня чякилди, даьылышды. Даща бу дюрд -лцйя мараг да итди. Даьылышанлар гайыдыб щякиминятрафында сыхлашдылар. Онлар инди рящбяр ишчилярин дедийинищякимин фикринжя йохламаг истяйирдиляр. Рящбяр ишчилярщяля инди щякими эюрдцляр. Ишаря иля онунла салам -лашдылар.

Талейин бир эюзц дарвазада галмышды. Тале онларынэялишини биринжинин эялишиня гарангуш саймышды. Огтайда буну щисс еляйирди. Гясдян щяля щеч ня демир,«щяля гой эюзлясин» дейиб онун оьрун-оьрун дарвазайабахмаьындан щязз алырды. Дейясян, адамларын даяксяриййяти ясасян бу щадисяни эюзляйирди. Аммадарваза тяряфдя сакитлик иди.

Огтай йарыпычылты Таледян сорушду:—Бура ким аьсаггаллыг едир?Тале жаваб вермяйя чятинлик чякди. Яллярини йана

ачды: — Кимим галыб ки, бир ямим варды, кечян ил рящ -мя тя эедиб, — бир ан сусду. — Бикя хала. Ортада оду.

—Бикя? — дейя Мяммядов о бири Мяммядовунцзцня бахды.

О да юз нювбясиндя щяр шейдян щалы адам кимибашы иля тясдиг еляди:

—Щя, Камалын йолдашы. — Огтайын йадына дцшмяди йи - ни эюрцб: — Нийя е... угрозоск йох иди? Биз бюйцтдцк ей...

291290

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 147: Fi.Qoca 2009 Layout 1

лямир ди. «Щятта Мяммядовун давленийасы галхыб онаэедиб дяйир. Мяним анам юлуб, эялиб «башын саь олсун»демяйя вахты олмур». Ян аьыр зярбя бу иди. Етибарсызлыг.Бу да «Папаша». Тале даща маьара гайыда билмяди.

—Бикя хала, мяним башым аьрыйыр. Эедим бир азузаным.

—Эет оьул, эет, аьрын алмы. Йерин щяля ачыгды. Эетйат. Бурдан ниэаран галма.

Тале Мяммядовун она йцклядикляринин алтындаикигат олуб евя эетди. Эетди ки, узаныб бу дярдляриэювшясин, яритсин.

Бикя бу сющбятлярдян сонра там гол-ганад ачды.Еля бил сусуз галмыш балыг иди, ону индижя дярйайабурахмышдылар. Мяжлисдяки гадынлар, кишиляр дя ону бусаат йеэаня, там сялащиййятли аьбирчяк щисс едирдиляр.Гадынлардан бири йуйгат йериндян эялиб Бикяйя йанашды:

—А Бикя, бунлары — овжундакы бир дястя хырда ачарыэюстярди, — рящмятлийин нифясиндян ачмышыг. Эютцр,сяндя галсын. Азз, йазыьы ня эцня салыблармыш бычагнан,эюзляр олсун эюрмясии.

Щяр икиси эюзлярини силди. Бикя ачарлары эютцруб овжун -да онлара бир дя бахды. Ачарлардан ирпянди. Билмядищара гойсун. «Щамысы чамадан ачарларыды», фикирляшдиО дягигя дя бир нечя ил бундан яввял Суьраэилдянахшам Ханымэиля чамадан дашындыьы йадына дцшду.Еля бу фикирлярин ичиндя ачарлары гойнуна гойду. «Эюря -сян чамаданлары гайтардылар?» — фикирляшди. «Нечячамадан иди?» Ханым бир, Суьра бир, ики Щямид, о дабир, беш, точну беш. Бир йолнан сорушмаг лазымды.Кечярляр чамаданларын далындан. Еля бу эцн ахшам, йада сабащ, сабащдан о йана гоймаг олмаз. Еля бу

гясдян бир аз да сюзцня фасиля вериб йекун лаш дырды —деди Бакыдан гонаг эялясиди. Бязи хырда-пара ишляри вар.Она эюря эяля билмяди. Биз бурдайыг да... Мян лапйорьан-дюшякдян галхыб эялмишям. Киши мяня дяй мя -йя эялмишди. Деди эюр имкан елийя билсян, ора дяй!Валлащ мян щеч билмирдим. Киши мяня дейиб. Сонрабунлар эялди йаныма, дедим а, бу ня олан ишди? Дедилярбяс беля. Дедим, йох яши, о бойда мцсибятди, лап няолса эетмялийям.

—Аллащ сиздян разы олсун, — деди. Бикя Талейин пяртолдуьуну щисс еляйиб: — Ещ эюзцмцзя ня эюрцнур ки,ня зящмятди чякмисиз. Бизя олан олуб, эялян дя саьолсун, эялмяйян дя, — деди.

—Йох яши, еля шей олар? Елик, эцнцк, жамаатыг, даняйя лазымыг ки... Юзцм дя бурда олажам, ня лазымолду, мян билим ща...

Талейин еля бил башына далбадал зярбяляр вурулмушду,аьзыны ачыб даныша билмирди. Эирявяйя салыб Бикя онунятяйиндян чякди. Тале вар эцжцну топлайыб:

—Ня лазым олажаг ки, Огтай дайы. Сизин саьлыьыныз.Шцкцр аллаща, щяр шей вар.

—Евдян чох шей апарыблар?—Дюрд дивар галыб да... Евдя евлик галыб ки, — деди

Бикя.—Валлащ, ня билим. Щеч евляря ондан сонра эирмя -

ми шям. Онда да еля эюрдцйцм о олду ки, ешибтюкмцшдцляр.

Бу эюрцш Талейин дцнйайа, инсанлара бир аз инамы,эяляжяйя бир аз цмиди вардыса да, ону гырды. Инди юзцнцтамамиля кимсясиз щесаб еляди. О, Мцршцддян бирдян-биря, онун бу аьыр эцнундя етинасыз мцнасибят эюз -

293292

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 148: Fi.Qoca 2009 Layout 1

апарды евиня. Бу фитил кими шейди, алтымыза гойуб отур -мушуг цстцндя.

—Йахшы дцшмяз ей, дейярляр горхдулар.—Яши, атыб юлдцрярсян, бу гожа вахтында сяни дя

тутарлар ки, адам юлдцрмцсян. Тысбаьаны йа юлдцрдцн,йа да далы цстя чевирдин, бир шейди. Рящмятлийин оьлу,юлц олмагдан, горхаг олмаг йахшыды.

—Кимди билян, гой бир-ики эцн кечсин.—Йерин дя гулаьы вар, — истяди Щясянля эюрцшцнц

данышсын, биртящяр юзцнц сахлады. — Нярэиз билир. Ушагды,бялкя о вахт дилиндян гачырыб. Ня биляк. Инди кцря кя ни -миз дя билир ки, евдя юзэянин малы вар. Нийя галсын...Йаны онун бизя бир истиси вар?..

—Юзцн бил, арвад.Бу сющбят эцнорта олмушду. Ханым ахшам душмя -

йи ни сябирсизликля эюзляйирди. Нечя дяфя истяди ки, Бикянибир кянара чякиб ящвалаты десин. «Ястяьфуруллащ» еляди.Хцсусиля Бикя онун овжуна пул басыб ону гызларын,эялинлярин устуня аьбирчяк тяйин еляйяндя, аз галдысюзя башласын. «Йяни мян дя аз ашын дузу дейилям.Эюр индийя кими няйи горуйуб сахламышам». Юзцнцбиртящяр сахлады. Бир дя Щямидин «ова чыхыблар» сюзцн -дян сонра ахшам йахынлашдыгжа онун жанына ващимядушцрдц. Арада юзцнц евя вериб, сандыгдан ешибпатронлары тапды, Щямидя верди.

—Ал, яши, бош тцфянэ дяйяняк кими шейди. Эюйяатарсан. Гачарлар. Бирдян Бикя горхду эютцрмяйя.Деди гой бир аз галсын. Бя мяним жаным жан дюйцл?Эядяни апарыб салмысан евя. Апар да, бу да онунжещизиди, — фикирляшди. Гяти гярара эялди ки, бу ахшам -дан о йана гоймайажаг. Юзц дя евя щужум елийян

фикирлярля Ханыма йанашды:—А Ханым бажы, сян бу газанларын, ня билим, бцтцн

бу шейлярин цстцндя долан. Мяни эюзлямя. Юзцнаьбирчяклик еля — жибиндян хейли цчлцк, бешлик, чыхардыбона узатды. — Хырда-пара чатышмайан шейя ушагларапул вер эюндяр, алдыртдыр.

Бу онун цчцн иди ки, Ханым билсин ки, Бикя гуру-гуру аьбирчяклик елямир, пул да хяржляйир. Инди бу евиндя бюйцйц оду. Ханым истяди пулу эютцрмясин. Бикяяркля пулу онун овжуна дцртду:

—Ахшам жамаат даьылышандан сонра юзумцз йыьышыбмяслящятляшярик. Щямид гардаша да дейярсян, бурдаолсун.

Юз нювбясиндя Ханым да она айрылан вязифядянхейли разы галды. Ял-гол ачды. Чай дямляйянляря дяйди.Гянд гычалайан гызлара, пендир доьрайанлара башчякди. Бирини сахлайыб сорушду ки, «бах, эюр чюряк бяселяйярми»..,

***Бу щадисянн ешидян кими Щямид киши диварда йцкцн

арасында эизлятдийи тяклцля кющня ов тцфянэини чыхартды.Тозуну алды:

—А Ханым, мян билян сяня цч дяня патронвермишдим. Йадында дюйцл ки, щара гоймусан?

—Сандыгда эизлятмишям. Ешим тапым?—Йох яши, тцфянэин долусу бир адамы горхузур, бошу

ики адамы.—Сонра сясини алчалтды, — арвад, аьлым белякясир ки, о ирящмятлийин пулларынын далы иля ова чыхыблар.Бизим юйдякиляр барядя сюз чыхса йахшы олмайажаг.

—Яши, эцнц бу эцн Бикяйя дейяжям, эялиб дашы сын -лар. Рящмятлик дя дейирди. Бикя эялсин. Эядяни дя

295294

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 149: Fi.Qoca 2009 Layout 1

ляшиб ахшам олары дашыйаьын.—Ня дейирям, валлащ... щеч билмирям.—Аз, ня билмирям. Горхуб да елямя. Киши туфянэи

долдуруб, гойуб гапынын далына. щуй елясян, биргошуна жаваб веря билян кишиди.

—Йох яши, нядян горхажам. Йахшы, дашыйаг да.—Бикя юзуня мяяттял галмышды. — Цряйимдя кечирдийимиаллащ гаршына чыхардар, юзц дя о саат. Ишя бах ей... Йох,тез гызы эятириб кябинини кясдирмяк лазымды. Кюпяк гызы«щяля тезди» дейир. Бошанмаг щямишя олар, кябинкясдирмяк бир дя эюрярсян кечди. Бяс онда... Йох, буиши лап тез, тез щялл елямяк лазымды.

Ахшам ял-айаг йыьышандан сонра Ханым эялибЩямидин йанында отурду. Щямид йеня узанмышды.Амма йухары иля данышмаьа щявяси йох иди. Щяля ясаслыбир иш дя эюрмямишди, йорулмушду, юзц дя лап ямялли-башлы. Ону йас йериндя адамын чохлуьу, сяс-куй,эялян-эедян, данышылан сюзляр йормушду, ахырда даахшам чамаданлардан икисини Бикяэиля о апармышды.Ващид истяди икисини эютцрсцн, Киши юзцня сыьышдырабилмяди. «Сян бирини эютцр» деди. Ханым сорушду.

—Чай сцзцм?Щямид киши башыны булады.—Хошума эялмирсян. Гыздырман йохду ки? —

Ханым ялини онун алнына гойду.—Йох, азз! Йохду. Еля беля, кефсизям.—Щя, бу ишлярдянди да... Валлащ, аллаща аьыр эет мя -

син, бу аьыр эцндя еля бил чийнимдян даьдан аьыр йцкэютцрцлцб.

Щямид баша душмяйиб тяяжжцбля она бахды. —Я, бу шейляря эюря дейирям ей, чох шцкцр, сала -

олан кими дейяжяк: «Ай балам: вермишик чамаданларыгоншуйа. О гоншу, о да сиз. Вяссалам».

Нящайят, ахшам адам сейряляндя Ханым Бикяни биркянара чякди:

—Дцнян ирящмятликнян эюрцшмцшдум, — о йана,бу йана басыб сясини алчалтды. — Ахы онларын олан-олмазы биздяди.

Бикя щеч нядян хябярсиз адам кими тяяжжцблянди:—Йох ааз?—Щя, щя. Щяля Щясянаьа гардаш прокурору дюйян -

дя, о вахт эятирдиляр ки, ишди, бирдян юйдя ахтарыш олар.Гой галсын сиздя. Дедик о ня сюздц, галсын. Дцнян буйазыгла эюрцшдцк. Дедим, ааз, гожа адамларыг,башымыза иш эяляр, малыз итяр-батар. Гийамат щаггыды,гой эятиряк. Деди, гой Бикя эялсин. Бу эцн-сабащ эялир.

Сюзцн бу йериндя Бикя аьлады:—Бажын юлсцн, ай Суьра... Оьул тойуна щясрят

эедян...—Демя, демя, — дейиб Ханым да кюврялди. Юзцнц

тохдатды. — А бажы, бу ахшам о шейляри дашыйаг сизя.Дейирям, гисмятя бах ей, дцнян ора дашымыш олсайдыг,щамысы эедяжяйди.

—Аллащын бу йетимя рящми эялиб да... Эюрмцрсцзюзц дя юйдя олмайыб. Валлащ, билмирям бизя эятирсякйахшы дюйцл ей, — горхду Ханым разылаша, тез ялавяеляди. — Дцзц, Тале даща биздя олажаг. Ушагды, ордагоймаьа цряйим эялмир. Юзц дя о вахтдан сцмцйцгорхулуду.

—Йох, ай бачы, йох. Ираг олсун эяня азарлайар. Юзцдя ким ня дейяжяк. Ким билир ки, азз, ата малыды, юзюйцндц. Сян дя юзэя дейилсян ки. Эял, бажы, кюмяк -

297296

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 150: Fi.Qoca 2009 Layout 1

—Демямяк еля билирсян асанды. Цряйим дешилирди.Щазыр инди дедим. Бир аз да сян чапала... щи, щи, щи, —Ханым хырылтылы бир сясля эцлдц.

***Бцтцн эцн ярзиндя Мцршцд бир нечя дяфя кабинетиня

эялди, гонаг отаьына гайытды. Гонаг отаьы идарянинщяйятиндя иди. Онун йемяйини дя гонаг отаьындащазырлайыб верирдиляр. Ахшам йемяйиня дя щеч щарачыхмады.

Мцршцд онлары мцлайим гаршылады. Огтай йас йерин -дян ятрафлы мялумат верди. Нежя иштирак етдикляриндянданышды.

—Щяр шей тяшкил елямишик. Дедик, бизи киши юзц эюн -дя риб. Дедим, мяни шяхсян йорьан-дюшякдян дур ьу -зуб, эюндяриб бура. Дедим, башыныз бярк гарышыгды.

Бир дя ора сизин сявиййя дейил. Бир бюйцкляри дяйохду. Тале юзц нежя олса да ушагды. Аьбирчяклийи дящяля щеч рясмиляшмямиш эяляжяк гайнанасы еляйир.

Мцршуд онлары диггятля динляди. Мцршцдя еля эялирдики, Огтай арада эюз эяздириб гара дипломаты ахтарыр:

—Чамаат ня данышыр?Онлар бир-биринин цзуня бахды. Щисс олунду ки, суалы

йахшы баша дцшмцйцбляр. Мцршцд айдынлашдырды:—Бу щадисялярдян...Халыг фикирляшди ки, бу суал бир ба -

ша она аидди, она эюря дя щеч кяся мажал вермядяндиллянди:

—Беля ясаслы бир сющбят йохду. Амма йолдашЩцсейнов, мцтляг ачажаьыг. Мцтляг.

—Йахшы, саь олун. — Бу она ишаря иди ки, эедябилярсиниз.

Огтай жясарятлянди:

мат лыгла ютцрдцк, — Ханым чамаданлара ишаря еляди.—Ня олажайды ки?—Ня десян оларды. Сянин хябярин йохду. О эцн

Щясян эялмишди ки, ач, ордан мяня бир мин манат вер.Мян дя сюйдцм, говдум. Дейир бир айа эятиряжям

да — Ханым Нярэизин дя онунла олмасыны демяди.Щямид илан вурмуш адам кими дуруб дик отурду:—Бу ня дейир я...—Олуб кечмиш ишди, — Ханым ону сакит елямяйя

чалышды, — деди, жавабын да алды. Вермиш олсайдыг, индибиабыр олмушдуг. щаны, беш эцн кечмяйиб.

—Азз, сянин башын хараб олуб? Юзэянин аманатынаял дяймяк олар? Сян юл, кюпяк гызы, сян о эядяни айрыадамдан дузялтмисян.

—Бой, дядямя нийя сюйурсян я... эетдикжя лапхарабын чыхыр ей...

—Бя мяня нийя демядин?—Яши, говдум эетди, сяня ня дейяйдим ахы. Нечя

эцн иди уряйими деширди.—Мян дя дейирям, бу йумуртасы тярс эялян тойуг

кими ня вурнухур. — Щямид тязядян ез йериндя узан ды.— Оьул бойуну йеря сохцм. Оьула бах да... Пул газан - маг данса, эялиб жиъисинин цстцня ки, эял оьурлуг едяк.Тфу! Сянин затына. Йахшы, ялимя кечярсян, а кцчцк...

—Я, сян аллащ, йахшы. Сянин дя йанында сюз демялидюйцл. Барыт кими партлайырсан. О деди, мян дяжавабыны вердим. Еля бил щеч билмирсян.

—Демяйяйдин да... «Еля бил щеч билмирсян», —Щямид киши Ханымы йамсылады.

Ханым дедийиня пешман олмушду. Инди Щямидийумшалтмаг истяди, эцлцмсцндц:

299298

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 151: Fi.Qoca 2009 Layout 1

Атам да, анам да. Мяня башсаьлыьы верян чох иди?Мян она щеч ещтийаж дуйурдум? Юзц дя буна няолуб, ки, еля мяннян дост олдуьуна эюря ора ел-алямтюкцлцб. Бцтцн рящбяр ишчиляр эедиб. Онун там камайетмяси цчцн биржя биринжи катибля йас йериндя гужаг -лашыб аьлашмасы чатышмыр. Юзцмцн чяк ди йим язаблар,«дцшмян оьлу» дейиб эюстярилдийим эцнляр йадымданчыхыб? Бурах сентименталлыьы. Дур, ял-цзцнц йу. Идманеля! Галх!» — Мцршцд айаьа галхды. Кюнцлсцз-кюнцлсцзики дяфя яйилиб дикялди. «Бу дцнйаны дяйишмяк мцмкцнолан шей дейил. Билирям ки, жаниди, бири-биримизин цзцняэцля-эцля отуруб чюряк йейяжяйик. Бу адам мянигязайа да сала биляр. Йашамаг лазымдыр».

***Талейи чаьырдылар ки, анана бурда сяндян мящрям

адам йохду. Ону мязара гоймаьа кюмяк еля мя ли -сян. Гябирдя дайаныб молла Гуран охудугжа жяназя -йя ялини вурмалысан. Тале йахын дура билмяди. Йох,горхмурду. Гябир газыланда бахмышды, йер ням иди.Анасыны ора гоймаьа цряйи эялмирди. О, анасынынйараларыны эюрмямишди. Амма ешитмишди ки, бядянибычаг йарасы иля долуду, фикирляшди ки, «бирдян ялими онавуранда ялим йараларына дяйяр». Тале кянара чякилди.Дедиляр ушаьы инжитмяйин. Тале йеня башынын аьрысыныбящаня еляйиб евя гайытды. Чарпайыйа узанды. Цзцнцйастыьа басыб булуд кими аьлады. Гярибя дя олса, индиаьлайанда анасыз олдуьуну щисс еляди. Щямишя о беляанларында анасыны башынын цстцндя, йа да башыныанасынын дизинин цстцндя эюрмцшдц. Инди Тале анасыныаьлайанда да умурду ки, эяряк анасы башынын цстцндяолайды. О щяля бу айрылыьы бцтювлцйц иля тясяввцр едя

—Дейирям бялкя ахшам йемяйиня бир йеря эедяйин.—Галсын башга вахта. Бир аз йорьунам.Бу жавабын юзц дя Мяммядову асимана галдырды.

О, йанындакылара сцбут еляди ки, бизим арамыз ачыгды.Юзц дя бу мцнасибят щеч шейля дяйишян дейил:

Онлар чыхдылар. Фцзули юзунц иряли верди:—Бу ахшамын хяржи мяним бойнумады.Муршуд бу эцн юзцндян баш ача билмирди. Бцтцн

эцнц юзц иля мубащися еляйирди. «Горхурду? Йох! Бяснийя онда йаса эедя билмяди? Тале ону эюрцб аьлайабилярди. Бойнуну гужаглайыб, цзцндян юпцб тясялли дяверя билмязди. Биринжи катибди. Бцтцн жамаат ордаолажаг, йахшы чыхмаз? Еля бу? Йох, сян бир аз даюзцнц эцнащкар щесаб еляйирсян. Бир аз йох, ямялли-башлы. Йох, мяним уряйимя даммышды. Мян нябиляйдим цряйимя даман дцз чыхажаг? Мян индинейляйя билярдим? Щяр щалда сян достлугда, йолдаш лыг -да чох пис иш тутдун. Ону ян аьыр айагда гойуб,кянара чякилдин. Бу намярдликди! Намярдликди нийя?Биз щардан достуг? О ушагды. Мян бир районун биринжикатиби. О мяннян йахын олмагдан газаныр. Гой газан -сын. Ону да эяряк ки, мян дя оннан йахын олдуьумаэюря итирмишдим. Щюрмятими мян юзцм горумасам,ким горуйажаг. Мян партийа рящбярийям. Мяндян щечкяся дост олмаз. Сабащ бунларын щяр бирини жязалан дыр -малы ола билярям. Бу да достлугла дцз эялмир, йолдашМцршцд мцяллим. Онда ола ки, тижарят рящбяри, жаванбир ушаг. Мяним оннан ня достлуьум? Анасы юлцб ахы,дцнян бир йердя чюряк йедийимиз адамын бу эцн анасыюлцб. Эедиб адам кими башсаьлыьы вермяйя ня? Мяниманам юляндя алты йашым варды. Икиси дя бирдян эетди.

301300

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 152: Fi.Qoca 2009 Layout 1

— Эежян хейря галсын. Бикя хала. Мян йатым.—Йат, халан гаданы алсын, йат

***Щяр шейдя бир мянтиг ахтаран Камал бу юлцм

ишиндя мянтиг тапа билмирди. Камал щямишя фикирляширдики, ян долашыг ишин дя бир ужу олур. Ону ахтарыб тапмаглазымды. «Щясянаьанын пуллары цчцн идися бу щадися,Щясянаьа эюр нечя илди юлцб, индийя кими оларды.Прокурор гисас алмаг истясяйди, о вахт аларды. Оьлун -дан гисас аларды. Суьраны бяс нийя юлдцрсцнляр?»

Онун фикринжя щеч вахт тясадцфи жинайят олмур. Щяржинайятин бир кюкц вар, башланьыжы вар. Ола билсин ки,сябяб чох ящямиййятсиз бир шейди. Ола билсин ки, бюйцкбир жинайят кичик, ящямиййятсиз бир шей цстцндя олсун.Бу башга мясяляди. Амма онун башланьыжы мцтлягвар. Бу ящямиййятсиз шейин вахтында гаршысы алынсайды,жинайят тюрямязди. «Бурда ня ола билярди?»

Камал бу суалы юзцня бцтцн эцнц, Айнура ижазяалмаьа эяляндя дя, юзцня ижазя аланда да, йол бойуда вермишди. Инди эялиб маьарда отурмушду, бу суалыцряйиндя дюня-дюня тякрар едирди. Онун бахышлары йасйериндя отуранлар арасында жинайяткары ахтарырды. КамалТалейи эюряндян сонра гяти гярара эялди ки, бужинайятин цстцнц ачмалыды.

Тале Камалын онун цстцня эялдийини эюрцб айаьагалхды, она тяряф эетмяк истяди, йерийя билмяди. Юзцн -дян асылы олмадан додаглары титряди, эюзляри долду.Талейин ушаглыг илляри, еля бил атасы, язиз эцнляр цстцняэялирди. Бу эцнляр ярзиндя илк дяфя иди ки, Тале юзцнягалиб эяля билмяди. Щеч юзцнц эцжя дя салмады. Ка -ма лын синясиня башыны сыхыб щюнкцрдц. Бу щюнкцртц

билмирди, достлуг елядийи, «папаша» дедийи адамын буэцн онун беля вахтында эялмямясини дя бир ананасынын юлцмц иля баьлыды. «Щя, даща анасы йохду. Буда о саат цз дюндярди». Сонра юз фикринин жылызлыьына,мянтигсизлийиня йазыьы эялди. Анасыны аьлады. Сонраюзцнц еляжя жяназядя тясяввцр еляди вя ону щеч кясинаьламайажаьыны эюрдц, юзцня дя аьлады. Сонра тясяв -вцр еляди ки, еля бир мянзяряни анасы эюрся, нейлярди.Еля бил шивян гопаран анасынын сясини ешитди, ешитди,кюврялди. Онун да явязиня аьлады. Йастыгдан еля билАйнурун ятри вурду ону, няфясинин истиси еля бил цря-йинин ичиндян, йанаьындан, кирпикляриндян кечди. «Сянщарда галмысан, ай етибарсыз» деди. Буну да фикир ляш -мяк истяйирди, анжаг пычылдады. Юз пычылтысындан юзцсяксянди. Дуруб йеринин ичиндя отурду. Эюзлярини силди.Гапыны астажа ачды ки, ейвана чыхсын, эюрдц эежяйарыды. Еля бу вахт о бири гапы ачылды. Бикя чыхды:

—Няди, атам? Ня истяйирсян?—Щеч ня, Бикя хала... Жамаат даьылышыб?—Чохдан, чохдан, эежя кечиб. Истяйирсян чай эяти -

рим? Газын цстундяди, истиди. Йа да бир шей биширим,йе... Ажсан.

—Йох, щеч ня истямирям, саь ол. Эялян-эедян чохиди?

—Бой, Сарыгайалылар щяля беля шей эюрмямишдиляр.Ел-оба ахышыб эялиб. Юзцмцз дя олмазын базарлыьыныелядик, лайигли дя мяжлис кечди. Щалал хошу олсун. Гябринурнан долсун. Щалалды она, мяляк кими адам иди. Жанбала, чайдан, чюрякдян... Юзцнц аж гойма.

—Валлащ, иштащам йохду, — Тале щисс еляди ки,гайыдыб йериндя узанмагдан башга чаряси галмайыб.

303302

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 153: Fi.Qoca 2009 Layout 1

—Нийя онун башына бу мцсибятляр эялир? Дунйанынбцтцн бялалары онун башына эялир, щя?.. Нийя? Ахы цряйипартлайар, ахы дюзмяз.

—Гызым, еля демя. Еля демя, бала. Сонра ираголсун... йанмаг бизя дцшмцр.

Айнур бу сюзц ешидян кими сясини кясди. Анасыныбярк-бярк гужаглады. Она еля эялди ки, анасыны ялиндянала билярляр.

—Йох, йох, эедяндя сяни апаражам. Сяни бир эцн дягоймарам галасан бурда. Бу ня мцсибятди, ай ана...

Бу мянзяряни эюряндя, нящайят, арвадларын ялиняэирявя кечди ки, ким няйя гадирдися, нцмайиш етдирсин.Бикянин щяйятиндя бирдян-биря аьлашма галхды, маьар -да кылар щисс еляди ки, кимся эялиб. Юзц дя бу «кимся»ади адам дейил. Эюзлямяйя сябри чатмайыб о бирищяйятдян кечянляр дя олду. Бязиляри Бикянин щяйя тинякечмяйя утаныб, еля барыдан бойланды. Эялянин кимолдуьуну эюрмяйя чалышды.

Щямид киши маьарда отурмагдан йорулуб йенижя юзевиня эялмишди. Ейванда узаныб бир аз динжялмякистяйирди. Сяс-кцй гопду. Щямид айаьа галхыб отурду:

—О няди, я?—Йягин кимся эялди,—Ханым Бикя тяряфя бойланды.—Олмуйа Камалэилди, я?..Ханым балаьыны ялиня йыьышдырыб ейвандан дцшдц:— Эялирям, сян узан.Ханымын гайытмадыьыны эюрцб Щямид киши дя айаьа

галхды. Ейвандан бойланды. Гармагарышыглыгдан щеч нябаш ача билмяйиб, о бири щяйятя кечмяйя мяжбур олду.

Камалын йаса эялмяйи жамаат цчцн йени мювзуларверди. Кими деди «яши, халх гощумду. Ики юйцн бир башы

эилей иди, тяклийиндян, йазыглыьындан, башына эялянлярдяншикайят иди. Бу эцнляр ярзиндя Тале илк дяфя урякдолусуаьлады. Камал онун башыны тумарлайыр, гырыг-гырыг сюзлярдейирди:

—Сакит ол. Кишисян. Йахшы, йахшы, сакит ол. Аьла, аьла,йахшы.

Талейин башыны сыьаллайан ял, о ялин истиси, эцжц,мещрибанлыьы оьланы даща да кюврялдирди. О, ушаг кимищычгырырды. Талейин бирдян-биря дюнцб беля ушаг олду -ьу на щамы мат галмышды. Ким билир, бялкя биринжи катибэялиб онун йанында отурмуш олсайды, Тале инди Камалыэюряндя тямкинля дуруб ону гаршылайарды. Юзц нццрякли, достлу, архалы киши щесаб еляйярди. Инди Мцршцдцнбеля кянара чякилмяси, щятта башсаьлыьыны да сифаришляелямяси ону баша салмышды ки, адам тайыны тапар. Онабаша салмышдылар ки, сян ушагсан, бизим тайымыз дейил -сян. Амма бядбяхтликдян Талейи юз тай-тушларынданда досту йох идн. Онларла щеч йолдашлыг елямямишди.Ушаглыг йолдашларыны да итирмишди. Инди юз доьма йерин -дя, юз елинин-эцнцнцн ичиндя о, гяриб, тянща иди. Индибирдян-биря онун вятяниндян, онун доьма иллярин дянбир доьма адам эялиб чыхмышды. Она ушаглыг иллярини,доьмалыьыны, атасыны, анасынын щярарятини, онларын хатиря -лярини дирилдиб эятирмишди. Инди Тале тяк олмадыьынацрякляниб аьлайырды.

Айнур Талейи бу вязиййятдя эюряндя ялляри иля цзцнцтутуб юз отаьына гачды. Бикя дя онун далынжа юзцнцйетирди. Айнурун сяси чыхмырды, бцтцн бядяни титряйирди.Бир-бириня дяйян дишляринин шаггылтысыны анасы ачыг-айдынешидирди. Бикя ону баьрына басды. Бярк-бярк юзцнясыхды. Айнур боьула-боьула, гырыг-гырыг сюзлярля дейирди:

305304

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 154: Fi.Qoca 2009 Layout 1

бир оьлан эялди. Гара узун боьазынын дамарлары чюлдяиди. Эюзляриндя гярибя бир дирилик варды. Йериши дяйцйцрмяйя охшайырды. Ону эюрян кими щяря юз йанындаона йер эюстярди, яркля йанына чаьырды. О адамларынбязиси иля саламлашыб дцз Камалын йанына эялди:

—Камал дайы, аллащ сябир версин!—Саь ол, бала.Камалын йанындан кимся кянара чякилди:—А Гуш, отур, — деди.Гуш она тяклиф олунан йердя отурду, отуран кими дя

сющбятя башлады:—Мцдирин гонаьы вар Бакыдан, онун машыны иля

Исрафил кишинин колхозуна эетдиляр. Дедим бир аз бошвахтым вар. Эялдим Тале гаьайа башсаьлыьы верим. Ощаны?

—Базара эедиб, базарлыг елямяйя, — Камал онадиггятля бахды. — Сяни танымадым?

—Танымазсан, Камал дайы. Сян бурда оланда мянбалажа идим. Сонра ясэяр эетдим. Орда да дцшдцмхцсуси ахранайа. Ики илди эялмишям, шофер ишляйирям.Мяни танымазсан.

—Кимин оьлусан? Гуш эцлцмсцндц:—Валлащ, дядями дя танымайажагсан. Дядям

Гараьачлы кяндиндя сучу иди. Чаван юлцб.—Мцдцрцн кимди?—Щя... Гуш эцлдц. — Биринжи катиб. Мянимки —

Гугуш ду — сясини алчалтды. — Мцдцр деди ки, узундуадын. Адымы Гуш еляди. Мян она мцдцр дейяндяэюрдцм бир жцр олур, мян дя гясдян дейирдим. Дедим,инжимяйин, биринжи катиб демякдян мяним цчцн мцдцрдемяк асанды. Бир дя мяним иш йерим бу машынын

папаглысы Камалды да... Эялиб йасы эютцрсцн...» Кими дягяти етираз едирди. «Яши ня гощум, щардан щара?Ушаглар ня вахтса бир-бирини истяйиб. Ортада щеч няйохду. Бу башга мясяляди. Камал еля Бакыда да янйахшы ахтарыш ишчисиди. Назир чаьырыб йанына, дейиб юзйеринди, эет, бу мясяляни ач. Евдян килойнан гызылапарыблар дейир». Кимся дя демишди ки, «бунлар щамысыбош сющбятди. Киши эялиб ки, цчц версин, ушаглары сяссиз-сямирсиз салсын юйлярин бириня, гайыдыб эетсин». Щяря юзбажарыьына, габилиййятиня эюря сюз уйдуруб данышырды.

Суьранын цчц иди. Бу эцн дя хейли адам эялмишди.Камал маьарын баш тяряфиндя дурмушду. Эялян-эедянонунла эюрцшцб, башсаьлыьы вермякдян чох щал-ящвалтутурду. Йашлылардан бязиси онун йанында бир аз даайаг сахлайыб, нящайят, цряйиндя фырладыьы суалы верирди:

—Камал, сян дя башынын тцкц саны ишляр эюрмцсян.Бу ишдян аьлын ня кясир?

—Ня дейим, валлащ. Эеня сиз йахшысыны билярсиз. Мянорда, бунлар бурада. Ня билим.

—Баш ачыласы иш дейил.Тяхминян щяр ики адамдан бири бу суалы йа беля, йа

да долайысы йолла верирди. Ахырда Камал жаваб вермякявязиня чийнини чякирди.

Бири лап Камалын да гулаьы ешидя-ешидя онданайрыландан сонра йолдашына дейирди:

—Я, она Камал демярям. Билир, лап йахшы билир. Оадамын бу цзцндян баханда о цзцнц эюрцр. Юзцдемир. Дцз дя еляйир. Йахшы билир ки, она етираз елямяк,еля данышанын фикрини тясдиг елямякди.

Камал юзцнц ешитмямязлийя вурду.Маьара гара, боьазы эюзя чарпан дярячядя узун

307306

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 155: Fi.Qoca 2009 Layout 1

—Йох, йох. Бир яризя йазынжа баьрым партлайыр,Данышмаг ня гядяр истяйирсян, йазмаг йох.

—Бизим ишдя дя йазы-позу чохду.—Билирям, о айры йазы-позуду. Ону бажарарам.

Будей — ялини жибиня атды, бир аь вяряг чыхартды. Йанын -дакы адам вяряги эюрмясин дейя она кцряйинидюндярди. Вараьы ачыб гойду Камалын гаршысына. — Бахбу еля бу ишини планыды, — каьызда гара гялямля цч евшякли чякилмишди, бир дя бир квадрат. Квадратын цстцня«дипломат» йазылмышды.

—Бу няди?—Камал сорушду.—Бу ишин планы — бармаьыны евин биринин цстцня

гойду — дипломат бу евдян эялди бу евя — Талегаьа эиля. Еля щямин эцн дя дипломат хялвятжя эетдицчцнжц евя. Щелями? Биринжи евдя билдиляр ахы дипломатикинжи евдяди. Еля билдиляр еля орда да галыб. Ики эцнкечди, бу щадися баш верди.

Гушун архасында галмыш оьланын цряйи дюзмяди,галхыб онун чийнинин цстцндян каьыза бахды. Гуш бунущисс еляйиб каьызы гамарлайыб жибиня басды.

Камал мараьыны эизлятмяйя чалышды:—Йох, Гугуш. Беля олмаз. Милис ишиндя щяр шей

эяряк айдын олсун. Ев кимин евиди? Дипломат киминди?Ким верди, ким апарды? Еля билирян асанды?

—Ону мян дя билирям:—Сясини алчалдыб архадакылараишаря еляди. — О адлары бурда чякмяк олмаз. Камалдайы, жаным цчцн, бу иши еля бил мян ачмышам.

—Иш ачмаг еля билирсян, асандыр, ай Гуш. Онданютяри эежя-эцндцз баш сындыран оьуллар вар. Сяня асанэялир? Мин суал чыхажаг.

—Бурда демяк олмаз. Бир йана чякиляк.

ичиди, бурда, мцдирим сизсиз. Катиб эцлдц, деди йахшы,мцдцр де. Инди о мяня Гуш дейир, мян дя она мцдцрдейирям. Амма щамы биринжи катибин дили иля мяня Гушдейир, щеч кяс она мцдир демир. Щамы она «киши» дейир.Булар беляди дя, Камал дайы. Мян дя дейирям, зярярйохду...

—Щеля олан шейди, ганын гаралтма...—Йох, нийя ганым гаралыр ки, анд ичмишям ушаг

вахтдан ей, сизин балешикиниз идим. Демишям эяряк милисолам. Мцдиря дейяжям, кюмяк елясин, эедим,мяктябя, милис мяктябиня.

—Щя, ня олар, ясэярлийи дя елямисян.—Билирсян нежя «грамотам» вар.—Щя, лап йахшы.—Гой мян пагону тахым, эюряк булар мяня «Гуш»

дейяжякляр? Валлащ, дейянин ялини сыхарам. Она кишидейярям — йох еля ки, пагону чийнимдя эюрдцляр,щамы мяня «киши» дейяжяк.

—Нийя милис олмаг истяйирсян ахы? — Камалсорушду.

—Ба... Мяним хцсуси габилиййятим вар о барядя.Яввяла, цряйимя дамыр ки, бу иш беля олуб. Еля дя чыхыр.Бир дя адамлары еля таныйырам. Бир дя — Гуш еля билданышмаьа тялясирди. Билдикляринин щамысыны Камаладемяк, юз бажарыьыны эюстярмяк истяйирди. Бир дя нявахт Камалла сющбят елямяйя эирявя тапажаг —щадисяни ки, эюрдцм ща, о саат фикирляширям ки, бу нежяола биляр. Камал эцлдц:

—Йох яши? Марагланды.—Бя ня... Башлайырам фикримдя щадисяни гурмаьа.—Онда сяндян йазычы олар.

309308

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 156: Fi.Qoca 2009 Layout 1

—Щя... Еля мцдцр дя ону сорушду. Мяня деди ки,эет, эютцр, эятир, гой гонаг евиня. Мян дя эятирдим.

—Инди бундан сян ня мяна чыхардырсан?—Ики эцн сонра да бу ишляр олду.—Ня олсун?—Мян билирдим ки, дипломат орда дюйцл, мцдир дя

билирди. Амма Мамедов билмирди. Демяли, о аьзындангачырдыб.

—Щя... Мясяля буду. Щарда гачырдыб?—Щя, буну фикирляшмямишям. Тярс кими дя хястя иди.

Евдя йатмышды.—Эюрдцн? Йолдаш полковник Гугуш. Сян йапанлар

кцт эетди.—Яши Суьра халайнан кимин ня иши?—Ня билмяк олар, бялкя кющня дцшмянчиликди?

Бялкя еля оьруларды? Бялкя Щясянаьа вуран прокуро -рун гощумларынданды? Халг йер йарылыб йердян чыхма -йыб ки? Онларын да йягин бир гощум-яграбасы вар да,— Камал вар гцввяси иля чалышырды ки, Гугушун фикриниМяммядовдан йайындырсын. Ону башга сямтя йюнялт -син. — Щя, Гугуш, йахшы юлч-бич, тялясмя.

—Амма мян бу «дипломат» ящвалатындан йаманшцбщялянирям. Мамедовдан адам сорушса, биляр ки,кимин йанында дейиб.

—Гугуш, мяним сяня мяслящятим...—Ешидирям, Камал дайы.—Сян милис мяктябиня эет. Чалыш, эедиб охуйасан.

Амма беля шейляря гарышма. Ону милис юзц ачажаг.Мамедовун да хятриня дяйяр, о бойда рящбяр ишчиди,вобше сян гарышма, олду?

—Олду!

—Йахшы, эедяк о бири щяйятя, эюряк Тале эялибми?Сян дя йолда сющбятини еля.

Маьардан чыхыб Щямид кишиэил тяряфя йюнялян кимиГугуш ятрафы бош эюрцб тялям-тялясик башлады:

—Мцдцр дипломатын далыйнан йоллады.—Кими? — Камал айаьыны сахлады. — Бизим ишдя

щяр шейин ящямиййяти вар. Тутаг ки, сян полковниксян,мян дя сяням. Мцдирин шофери. Олду?

—Олду, — Гугуш юзцнц чякди.—Мян дейирям ки, мцдир дипломатын далы иля

эюндярди. Сян о саат сорушмалысан, кими эюндярди?-Мяни да...—Щя, мян жаваб верирям ки, мяни сян о саат

сорушмалысан, кимин юйцня эюндярди?—Катиб Мамедовэиля.—Щя, мян дя жаваб верирям. Тез сорушурсан—

дипломатда ня варды?—Билмядим.—Эюрдцн... иш ачмысан, о саат эяряк сорушасан,

бащалы шейя охшуйурду?—Щя, щя, Мамедов деди, дала туллама, йанында

сахла.—Эяряк сорушасан, дипломаты щара апардын?—Тале гаьаэиля.—Кимя вердин? Бунларын щамысыны сян сорушасан

эяряк.—Суьра халайа. Тале евдя йох иди.—Юзц дя буну сорушдугжа эяряк щамысыны да

йазасан. Еля билирсян полковник оланда адам анжагямр верир? Сорушмалысан ки, Мамедов билирдими онущара апарырсан?

311310

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 157: Fi.Qoca 2009 Layout 1

—Щесабладым, дедим, гырх доггуз мин сянин пайын -ды. Амма мяним цряйимя эялди ки, о йохламаг истя йиб,Мамедов она пуллары дцз вериб, йа йох. Мян демякдя,йягин ки, дцз елямямишям. Елями, Камал дайы?

—Йох, нийя, — Камал фикирли-фикирли диллянди,—пулу сянйыьмышдын?

—Щя.—Кимлярдян?—Сядрлярдян, бюйцк идарялярин мцдирляриндян.—Сян нийя?—Ня билим, Огтай дайы деди ки, сян биздян

жавансан. Катиб цчцн йыьырыг.—Мамедов Огтай? — Ня.—Сян билирсян ки, бу жинайятди?—Мян юзцм гяпик дя о пулдан эютцрмядим. Бир дя

о бойда адамлар дейян йердя ня жинайят?—Сян йяни о гядяр ушагсан, билмирсян ким дейир-

десин, гануну позмаг жинайятди?Бирдян еля бил Тале йухудан айылды:—Дайан, дайан! Дейирсян, йяни бизим евя о

чамадана эюря басгын елийибляр?—Ким дейир ону? Мян еля сюз дедим?—Еля чыхды да...—Юзцндян сюз чыхартма. Аьзына эяляни дя данышма.

Гой башымызы ашаьы салыб йасымызы эютцряк.***

Илк дяфя иди ки, Мцршцд гайнатасынын эялишиня севи нир -ди. Гонаг евиндяки «дипломат» онун ращатлыьыны ялиндяналмышды. О, гайнатасыны гонаг евиня дявят еляди.Эцнорта йемяйини еля бурда йедиляр. Арада йатаготаьына кечиб тцрмонун далындан дипломаты чыхартды.

—О каьызы да жыр, тулла.—Юзцм чякмишдим ки, сизя эюстярим. Плана охша -

мыр, щеля?—Щя... Охуйуб гуртаранда щяр шейи юзцн юйряняр -

сян. Сян беля шейляря гарышма. Мяня бу данышдыьыныда, даща щеч кяся данышма.

Бу сонунжу сюзц Гугуш хцсуси алды. Фикирляшди ки,щя, мяним планым ялады, истяйир ки, щеч кяся демяйим.Юзц ачсын, юз ады олсун ки, Камал эялян кими щяр шейитапды. Алдатдым демязсян ки? Мян дя мяням. Сян«щя-щц» еляйинжя мян иши ачарам. Ня галыб ки, билмяклазымды Мамедов кимин йанында «дипломат» щаггындадейиб. Мясяля мялум олажаг.

Камал Гугушдан айрылды. Талейин базардан гайыт -ма ьыны сябирсизликля эюзляди. Нящайят, Тале эялди, Камалону чякиб евя салды:

—Инди сяндян сорушдугларымы щеч щарда щеч кимядемя. Йягин бунлар бош шейлярди, амма мяним цчцнмараглыды. Катибин сцрцжцсц сизя «дипломат» эятир-мишди?

Тале фикря эетди:—Щя, жиъим деди ки, бир гара оьлан чамадан эятир -

миш ди. Мян щеч чамаданы эюрмямишям. Тез дя эялибапарыб, нежя бяйям?

—Щеч, эюрясян онда ня ола билярди?—Ня билим, валлащ.—Катиб Мамедовэилдян биринжи катибя ня эяля

билярди? Мамедов ня эюндяря билярди катибя?—Оннан бир эцн яввял биз Мцршцд мцяллимнян бир

йердяйдик. Йейиб-ичмякдя... Пулдан шикайят еляди.Дедим, тязя йыьмышыг, гой бир аз кечсин, йеня йыьарыг.

313312

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 158: Fi.Qoca 2009 Layout 1

дя она дяхли йохду буну ня йолнан газанмышам.«Оьул», ахыры ки, «оьул» да олдум,—фикирляшди.

—Планымыз нежяди? — Нижат Нижатович сорушду. —Планымыз? Щя, йахында бир колхоз вар. Сядри кющнякишиди. Ики Ленин ордени вар. Ийирми илди сядрди. Мяшщуртясяррцфатчыды.

—Исрафил кишини дейирсян?—Щя, таныйырсыныз?—Шяхсян йох, растлашмышам. Кющня сядрди. Ону

щамымыз таныйырыг. Дейирляр яла бир клуб тикдириб.—Щя... Тязяликжя бир гонаг еви дя тикдириб. Мян дя

щяля эюрмямишям.—Бу гядяр вахтда? — Тяяжжцбля сорушду.—Юзцм интизарда сахлайырдым, ясябляри дюзмяйиб,

дейинирмиш. Мцршцд «Интизарда сахлайырам»ы вязиййятдянчыхмаг цчцн деди.

—Йяны мян сяни щеч танымырам? Мяни лап чашдыр -мы сан. — Мцршцд буну комплимент кими гябул еляди,утанжаглыгла башыны ашаьы дикди:

—Нижат Нижатович, эедякми?—Гонаг юй сащибинин дявясиди. — Нижат Нижатович

кефинин кюклцйцндя юзцнц эюйцн йеддинжи мяртя бя -синдя щисс еляйирди. — Баша дцш ки, мяним кефими одип ломат дцзялтмяди. Мян сянин юзцнц бирдян-бирякишиляшмиш камил бир адам кими эюрцрям. Севиндим,щеч севинжими эизлятмяк дя истямирям. Киши аздыдунйада — Нижат Нижатович айаьа дурмаьа тялясмирди.Еля билирди айаьа галхса, кефинин кюклцйцндян нясядцшцб галажаг бу отагда. Бу щяззи узатмаг истяйирди— щя, еркяк демирям. Еркяк кефин истяйян гядяр,амма эял ки, киши азды дцнйада, щяр арвада бир киши

Эятириб гайнатасынын йанына гойду. Гайнатасы арададипломаты галдырыб яли иля онун санбалыны йохлады,эцлцмсцндц:

—Ня гядярди?—Гырх доггуз мин олмалыды.—Щм, — кишинин разылыьы йумру додагларындан,

ишылда йан эюзляриндян йаьырды. Ишылдайан балажа бурну -нун шиш ужу да еля бил Мцршцддян разылыг еляйирди.Сцрцжцсцнц чаьыртдырды. Апар буну машына. Эюзцнцстцндя олсун, жидди сянядлярди.

—Олду, — оьлан дипломатын ял тутуланындан тут -мады. Дипломаты галдырыб папка кими голтуьуна вурду.Буну еля бил Нижат Нижатовичя гясдян эюстярирди. О даюз нювбясиндя бахыб разылыг еляди:

—Щя, щя, беля, эет — сцрцжц эедяндян сонракцрякяниня яркля: — Сян дя балажа бала дейилсян ща.Беля сянядляри, беля йердя сахлама. Ону нийя гырхдоггуз елямисян. Чалыш, щямишя бцтюв еля.

Мцршцд тяжили бир шей уйдурмаьа чалышды: — Бцтюволанда еля билирсян щяр шей гуртарды. Йарымчыг еляйирямки, «продолжение следует».

—Ща, ща, ща — Нижат Нижатович црякдян эцлдц.Кцрякяни инди онун эюзцндя там дяйишмишди Бойлу-бухунлу, йарашыглы, ян гярибяси бу иди ки, Мцршцд буэцн щям дя щазыржаваб, суйуширин бир адам олмушду.Бялкя дя бу, Нижат Нижатовичя еля эялирди. — Сян мяникечян дяфяйя эюря баьышла, оьул. Ганым бярк гара иди.Эедяндян сонра пешман олдум ки, сяни дя ажыладым.

Мцршцдя бу «оьул» сюзц шапалаг кими дяйди. «Мяняцзцнц чевириб данышмаьа да ийрянирдин. Пулун эцжцнябах, данышыр, эцлцр, щятта мяня «оьул» да дейир. Юзц

315314

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 159: Fi.Qoca 2009 Layout 1

—Йох, бир ушаг вар. Онун (буну Мцршцд инди фи-кирляшди, гайынатасынын мяслящятиндян сонра Ялийнян бушейляри — пула ишаря еляди. — алырам. Щеч кясин аьлынада эялмир. Бир шей дя оланда «ушагды, ганмайыб,адымдан истифадя еляйиб. Жязасыны верярик».

Нижат Нижатович дик галхды. Гапыйа йюнялди:—Эедяк, мян гуртардым. Даща сяня щеч бир мясля -

щя тим йохду. Лазым оланда, юзцн эяля билмийяндязянэ еля, йолуму бурдан салым.

Ана йолдан кянд йолуна буруланда, йолайрыжындабир нящянэ гараьаж варды. Гараьажын кюлэясиндя бир«Газ-21» дайанмышды. Аьажын кюлэясиндя ири гара бирдаш варды. Онун цстцндя отуран киши дя еля гара дашаохшайырды. Машын кянд йолуна дюнян кими кишининйанында айаг цстя дайанмыш жаван оьлан машынынгабаьына гачды. Ял еляди.

Нижат Нижатович:—Сахла, — деди.Оьлан гачыб машынын шофери тяряфиня кечди. Пянжя -

ря дян ичяри бахыб эцлцмсцндц:—Хош эялмисиз, — деди. — Гара дашын цстцндян

дцш мяйя чалышан кишини эюстярди — Исрафил дайы сизиэюзляйир.

Мцршцд дя, Нижат Нижатович дя машындан дцшдцляр.Исрафил киши онлара тяряф эялирди. Онун гярибя эюркямиварды. Еля бил ойнаг эюркями, жялд щярякяти кюклцйц иляузлашмырды. щяля чатмамышдан саламлашмаг цчцн ялиниузатмышды:

—Ай хош эялмисиз, сяфа эятирмисиз. Байагдан эюзля -йи рям, дедим кишиляря ня олду беля? — Яввялжя Мцр -шц дя ял узатды. — Ня йахшы беля?

дцшмцр. — Дейясян, бу фикирдян юзцнцн дя хошуэялди, бяркдян эцлдц — ща, ща, ща... дцшмцр да... Еляона эюря бязи арвадлар, гызлар башга арвадларын яриняэюз дикир. Хяйанятлярин чохуна да сябяб буду.

Мцршцд еля билди гайнатасы ону баша салмаг истяйирки, башга гадынлара эиришмясин.

—Нижат Нижатович, бурда, балажа районду, щяляшейляр ола билмяз.

—Йахшы ки, олмаз! Сюзцм онда дейил. Маладес. Эюз -дян кирпик чякирсян. Маладес. Амма йох, деми рям.Билирсян, гадынлар еркяк аждыьындан хяйанят еля мир.Гадына еркяк щямишя тапылар. Тапылмаса да, дярд дейил.Мян буну чох фикирляшмишям. Гадынлар киши ажы олур.Киши хасиййятинин, газана билян, дашдан чюряйини чыхардабилян, одда йанмайан, суда боьул майан, дяйирманынбоьазындан дири чыха билян киши. Беля кишинин ихтийары варки, евдян архайын чыхсын, еви бцтюв галажаг.

Сющбятин бу йери Мцршцдцн хошуна эялмяди, цзявурмаг да истямяди. Бир балажа йаныны галдырды: —Эедякми? Нижат Нижатович щисс еляди ки, Мцршцдтутулду.

—Бунун сянин евиня дяхли йохду. О евдя сяндянгабаг мяним кими киши вар. Отур. Мяним тяжрцбямидарячилик сарыдан чохду: эюрцрям, машаллащ, юзцн дяаз билмирсян, щяр щалда гулаг ас. Сянин бязи ишляринибилян адамы щямишя табечилийиндя сахла. Юзц дя еля-беля сахлама. Имкан вер, бир аз йесин, долансын. Сонрасых сахла. Билсин ки, сян ону щяр ан дама басдырабилярсян. Буну достуна да, дцшмяниня дя тятбиг еля.Аноним вар, бир ушаьа гошулмусан, йейиб ичирсян, иштюкцлцб галыб. Билирям ки, бош шейди.

317316

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 160: Fi.Qoca 2009 Layout 1

Мцршцд дя, Нижат Нижатович дя «ушаг-мушаг» сюзц -нцн щара атылдыьыны билди.

Мцршцд сющбяти зарафата дюндярмяйи гярара алды:—Хейр! Хейр! Исрафил киши. — Нижат Нижатович гяти

етираз еляди. Мцршцдя цзцнц тутду. — Харижи гонаг ла -ры мыз эяляндя эюндярярик бура. Гой эюрсцнляр кянддямядяниййят ня сявиййядядир. Бу, клуб дейил, кяндмядяниййятиня абидядир, щейкялдир. Амма эярякгонаг лар эяляндя бурда бир аз адам да эюзя дяйсин.

—Эюндярин эялсин, — Мцршцд деди.—Эюндярин. Мцршцд мцяллим габагжадан дейяр,

беш-алты жаваны ишдян айырарам, эейиниб эялиб клубдафырланарлар. Эюндярин. Бунун мярмярини мян алынжакимин айаьына эетмямишям. О Мяштибадда Мяштибадысойурлар ей, беш мяня, Мяшяди, он мяня,... Бах мянидя ортайа гойуб щеля сойурдулар. Ахыр ки, тикдирдик.щайыфды, батар. Щеч олмаса эюндярин, эялиб бахсынларбура. О йекя, цстц тахт кими пианинолардан алмышам.Ян бащалы шейляр алмышам. Щамысы о бизим арвадларынжадар-жадар ялиндян чыхыб, щамысы гоза-гоза йыьыланпамбыьын пулунады.

Мцршцд индийя кими эялиб бу клубу эюрмядийиняэюря юзцнц данлады. «Цмумиййятля тясяррцфатлары эязми -рям. Дцз дейирляр, гошулмушам ушаг-мушаьа. Беляолмаз» фикирляшди:

—Исрафил дайы, мян дя она эюря сизин йаныныза евинбюйцйцнц эютцрцб эялмишям. Индийяжян юзцм эялмир -дим. Хасиййятини билирдим. Гайнатамы эятирмишям.

Сюз Исрафил кишинин гулаьында топ атылан кими сяслянди.—Йох яши, гайнатанды? — Эцлцб Нижат Нижатовичя ял

узатды. О да эцлцб Исрафил кишийя йанашды, — Бащо... бу

Мцршцд Нижат Нижатовичи тягдим еляди:—Мяркязи комитянин шюбя мцдири Нижат Нижатович.—Бащо, хош эялмисиз. Адызы чох ешитмишям.—Телефоннан да данышмышыг, — Нижат Нижатович

эцлцб ялавя еляди. Сядрин ялини сыхды. — Гийаби танышыг.Ади сядр дейилсиз.

—Еля сиз дя ади шюбя мцдцрц дюйцлсцз. Еля катибвар орда, адыны да билмирик. Амма сизи щамымызтаныйырыг. Сиз иш эюрян адамсыз. — Ялини узадыб ятраф-дакы памбыг тарласыны эюстярди. — Тясяррцфат еля бур -дан башлайыр. Памбыьын да йахшысы бурдады. Гонаглараэюстярмяк цчцн бурда йахшысыны якмишик. Щцндцрбойлусуну, голлу-будаглысыны. Сиз дя о бириляр кими елябурдан бахыб гайыдырсыз? Йохса мяним гонаьымолажагсыз?

—Олажаьыг, мцтляг олажаьыг — дейиб Нижат Нижато -вич ятрафы эюздян кечирди, — биз о бирилярдян дейилик.

—Бу башга мясяля, — Исрафил киши юз сцрцжцсцня: —Ядя, далымжа эял. Мян бу кишилярнян эедяжям. Йох,сян эет габагда, эет ора. — Сцрцжц оьлан юзцнцнбцтцн сцрцжц мящарятини, жялдлийини эюстярмяк цчцнимкан. тапмышды. Бир ан ичиндя машын тоз галдырыб йохачыхды. Нижат Нижатович машына яйляшмяк истяйяндя Исрафилкиши ялавя еляди, — эедярик, гой тоз йатсын, — Мцршцдямц ра жият еляди. — Мян бцтцн биринжилярнян дост ол му -шам. Онлара ещтийажым олмуйуб ща... Юзц мцн, хошумэялир ки, биринжилярнян отурум-дурум. Еля йал ва рырам.Даща цз тутум башлайым ки, йа он ики имам, йа ийирмидюрд мин пейьямбяр, филан демирям. Лап бир юйдяндя адам чаьырмаг лазым оланда юйцн бюйцйцнцчаьырырам. Даща ушаг-мушагла отуруб-дурмурам.

319318

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 161: Fi.Qoca 2009 Layout 1

Вахт вар ки? Жамаат ишдян йорьун эялир. Чай гойур,хюряк биширир. Ушаьынын, яринин яйин-башына бахыр. Дедиляртик, тикдик. Бу да клуб. Памбыг якиб-бежярянинойнамаьа щалы галмыр.

Щяйятя эиряндя гапынын далындан ики жаван оьланчыхыб бир гойуну йолун ортасына йыхдылар.

—Нижат Нижатович, айаьыны гойунун цстцня гой, —дейиб Исрафил киши Нижат Нижатовичин голундан йапышды.

Нижат Нижатович бир ан ичиндя ятрафа эюз эяздирди,шякил-зад чякян йохдур ки, провакасийа дейил ки...Ятрафда щеч кяс йох иди. Бир-ики балажа ушаг дайаныббахырды.

—Йох, йох, — дейя эцлцмсцндц, — мяним йаным -да тойуг кясяндя цряйим гысылыр. Ганы эюрян кимибашым эижяллянир.

—Бу тойуг дюйцл, гойунду. — Биж-биж Исрафил кишиэцлцмсцндц.

—Билирям. Йаман адамсан.—Мцршцд мцяллим, бу эцнкц гонаьымыз Нижат

мцяллимди. Сиз юзцмцзцнкцсцнцз.—Ялбят ки, ишизи эюрцн.—Нижат мцяллим, сиз айаьынызы гойун кечин. Ушаглар

сонра гойуну кясярляр. Сиз ганы эюрмяйяжяксиз.Мяним гапымда эяряк айаьынызын алтында гурбанкясиля, кечясиз.

Гуш фикирляшди ки, бу бош вахты варкян ясас шейляриайдынлашдырсын. щям дя Камал бурда икян сцбут елясинки, Гугушун да билдийи бир шей вар. Онун фикринжябурда еля бир чятин шей дя галмамышды. ЛянэимядянМамедовла эюрцшмяк лазымды.

Гуш Огтайэиля эяляндя ахшама тяряф иди. Гушу

башга мясяля. — Мцршцдя: — Бажыоьлу, мян удуз -дум. Яши, бу олду эябя цстцндян эябя йапмаг. Эе -дяйин. Бундан сонра дайанмазлар. Бу башга мясяля...

Нижат Нижатович йолда евя эетдиклярини щисс еляйибдеди:

Яввял бир клуба дяйяк. Дейирляр, сизин эюзял бирдваресиниз вар.

—Щя, ня олар, эедяк. Бала, ордан сцр. О гцллясиэюрцнян клубду. Яши, клуба сцпцрэячи тапмырдым.Бирдян аьлыма эялди ки, нийя сцпцрэячи дейирям.Дедим, вязифянин ады «клубун хозейкасыды», клубуначарлары олур онда. Щяр шейя рящбярлик едир. Клубунтямизлийиня жавабдещ юзцдц. Ишин цстцндя дава дцшдц.

Онлар эялиб язямятли бир бинанын гаршысында дайан -дылар. Клубун щцндцр аь мярмярдян сутунлары варды.Мярмяр пиллялярдя адамын якси эюрцнцрдц. Щяр тяряфтяртямиз, сялигяли иди.

—Бурда мяшьул оланлар вармы? — Нижат Нижатовичсорушду, — эюзял бинады.

—Ким мяшьул олажаг? Ишдян сонра адамда щал олурки, щяля бир клуба да эялсин. Артистляр эяляндя дяэюндярирям тарлайа. Бир ятяк пул верирям, зящмят чякинэялин жамаатын айаьына. Щеч олмаса жамаатын да ишйерини эюрсцнляр. Бир дя бизим жамаатын лап гядимдюврдян ики жцр йыьынжаьы вар. Бири тойду, бири йас.Йыьышыр данышыр. Бу клуб-зад артыг шейди.

—Бурда дярнякляр вар? — Мцршцд Исрафил кишидянсорушду.

—Ня дярняк?—Рягс дярняйи, драм дярняйи.—Йохду, йохду. Лазым олса, оннан да дцзялдярик.

321320

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 162: Fi.Qoca 2009 Layout 1

—Олду. Бу иш ачылса, кишийя де, мяни эюндярсин дямилис мяктябиня.

—Мцтляг, мцтляг, ай Гуш. Сяни эюндярмяк мянимбойнума. Оьулсан, валлащ.

—Саь ол, Огтай дайы. — Гуш щяйятдян чыхды.Огтай ейвана галхыб, алныны овушдурду. Евя кечди.

Евдя столун архасында Мямиш отурмушду. Армудустяканы овжунда бярк-бярк сыхмышды.

—Ешитдин?Мямиш башы иля тясдиг еляди:—Бу чох ахмаг иш олду. Мешядя чаггал аз иди, бири

дя эямийнян эялди...—Инди инандын ки, пулун орадан эетдийиндян мяним

хябярим олмайыб?—Щя, ня олсун? Мян юз пайымы истямирям. Цч адам

апармышдым, онларын пулуну вермялийик.Огтай сясини алчалтды:—Я, ашыьы йыьарлар ойнатмаьа. Юмрцн бойу га за -

ныр сан. Арвадын да бир тяряфдян эятирир. Бир аз да хяржлядя... Бир гарынын цстцня гошун йыьыб эетмисян,утанмырсан данышырсан да?

—Дедин каланды, мян дя эетдим.—Йахшы, чамадан эетмишди, бяс Щясянаьанын йыь -

дыг лары нежя олду?—Мян дя мяяттял галмышдым. Юзцм ора зянбилнян

пуллар дашымышам. Еля бил билирлярмиш эяляжяйик. Еви елясилиб сцпцрмцшдцляр ки, еля бил щамамды.

—Мясяля пулда дюйцл. Бу кцчцйц нейляйирсян?Айынын йадына даш салар.

—Ишя дцшмямишик? — Мямиш фикря эетди. — ЩяляИшыглыйа халхын пулуну апармалыйам.

пянжярядян эюрцб Мяммядовун рянэи гачды, тезевдян чыхды, тялям-тялясик щяйятя дцшдц:

—Киши эялир?—Йох, Мамедов, юзцм эялмишям. Киши кянддяди. —

Хош эялмисян. Хейир ола?—Бир шей сорушмаг истяйирям.—Щя...—О чамадан ящвалаты варды ща?—Ня чамадан, а Гуш?—«Дипломат» да, кишинин «дипломат»ы.—Щы...—Сян о барядя бир адама бир сюз демишдин?—Мян? Щардан? Мян азарлы идим да...—Билирям. Щяр щалда эеня бир йадына сал. Билирсян

нийя, о «дипломат» Тале гаьаэиля эедяндян сонра оларабасгын олуб? Щый?

—Маладес, Гуш, сяндя кялля вар ща...—Бя ня...—Бялкя киши бир сюз дейиб?—Йох, киши билирди ки, «дипломат» даща орда дейил.

Амма сян билмирдин. Еля билирдин ордады.—Дцздц, Гуш, сяндян ясл чекист чыхар ей...—Ня билмишдин. Бир йадына сал да, Огтай Дайы! Эюр бир.—Эяряк фикирляшям. Мяня дяймяйя о гядяр адам

эялиб, ня билясян. Еля бири сян, бири кишинин юзц, эярякйадыма салым. Маладес, Гуш. Амма данышыб щярифищцркцтмя. Изля, бирдян гамарла.

—Щя, мян дя о фикирдяйям. Йохса арадан чыхар.—Бу эежя мян фикирляшим, сян бир сабащ мяня дяй!—Юйя?—Нийя? Ишдя олажам. Еля эял кабинетя.

323322

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 163: Fi.Qoca 2009 Layout 1

***Йасын цчцнжц ахшамы адам сейрялдикчя сюнмякдя

олан тонгала охшайырды. Тякжя ишыьы, истиси йох, сяс-кцйцдя азалырды. Камал деди ки, «Бикя Айнурла йатар, ТалеАйнурун отаьында йатсын. Мян дя Щясянаьаэилдя йата -жам». Бикя истяди Камалы орда йатмаьа гоймасын.Камалын тярс бахышы Бикяни лазыми сявиййядя етиразелямякдян чякиндирди. Бикя дя юз нювбясиндя бажар -дыг жа йатмаг вахтыны лянэитди. Эежя йарыдан кечяндянсонра даьылышдылар. Камал ямялли-башлы йорул муш ду.Фикирляр она ращатлыг вермирди. Нежя елясин, бу жинайятинежя ачсын? Эцжц чатармы? Назиря Мяркязи Комитядянзянэ еляйяндя нежя реаксийа веряжяк? Сонра ортадатяк галар. Ялбят ки, тяк галажаг. Назир щамыны атыбмяндян йапышмайажаг ки? Сонрасы да ки, лап ачдым,мялум олажаг ки, бир авара оьру евя басгын еляйиб. Пултапмайыб, щирсляниб, арвады юлдцрцб. Сонра? Сонра щечня! Суьра дирилмяйяжяк. Ясл оьрулар тутулмайажаг.Арада бу ушаьы тутуб дама басажаглар. Дейяжякляррящбяр ишчилярин адындан истифадя еляйиб сядрлярдян пулйыьыб. Бу да олажаг мяним ортайа чыхардыьым щягигят.Бу фикирляр Камалын бейнини йордуьу кими эюзгапагларыны да аьырлашдырырды. Эюзляри йумулурду. О нявахт йухуйа эетдийини щисс елямяди. Еля билди ки, елящямин фикирляринин давамыды. Щясянаьа архасыны оначевириб ейванын гыраьында отуруб. Аз сонра эюрдц ки,Щясянаьанын гойнундан, голтуьундан, башынын тцк ля -ринин арасындан тцстц галхыр. Бцтцн бядяни тцстцлянир.Камал Щясянаьаны чаьырмаг истяйирди, амма ня гядярчалышырдыса, сяси чыхмырды. Бирдян чарпайысынын арха тяря -фин дян Суьранын сясини ешитди. Суьранын цзц эюрцн мцр -

—Буну чох узатмаг олмаз, орда-бурда чярянлийя-чярянлийя эязяжяк. Камалын гулаьына чатса бясди.

—Камал эялиб?—Щя, йаса эялиб.—Бащо, о, щавадан ий билян кюпякоьлуду. — Бирдян

ня ися хатырлады: — Щя, бу йахында Щямидин бир дялиэядяси вар. Мяндян мин беш йцз борж истяди. Машыналмаг истяйир.

—О щансыды?—Зибил машыныны сцрян. Ахшамажан райкомун

габаьындакы зибилляри йыьыр.—Бирдян дедин, елямяди, сонра...—Яши, аллащын бяласыды. Мин беш йцзя дядяси Щямид

кишини дя машын алтында гойар.—О эядя щямишя нарушенийа едир, райкомун

шофериди. Еля елясин ки, эцнащкар еля Гуш олсун. Юзцдя гачмасын. Гуртарарыг.

—Мян дя бураларда йохам. Камал эетмяйинжярайона эялмийяжям.

—Я, буну щялл еля.—Олар, о щеч.—Артыг-яскик данышмаз ки?—Йох, яши. Бир дя Щясян мяни йахшы таныйыр. Сян дя

гойма ону тцрмяйя эирсин. Дюймясинляр — артыг сюздемяз, мян эетдим. — Мямиш щясир зянбилинн гапынынйанындан эютцрцб щяйятя дцшдц. Огтай отурдуьуйердян бир мцддят тярпянмяди. Алныны овушдурду:«Району ялдя сахламаг чятин мясяляди, аьыр ишди.Эяряк баш сындырасан» фикирляшди. «Бяс республиканы,юлкяни ялдя сахлайанлар эюр ня чякир ей... Валлащ зорадамларды» — дцшцндц.

325324

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 164: Fi.Qoca 2009 Layout 1

Юз ейванларына тяряф бойланды. Ейванын ишыьы йанырды.Ишыьын алтында Тале иля Айнур айагларыны ейванынгыраьындан саллайыб йанашы отурмушдулар. Данышмырдылар,щеч бир-бириня бахмырдылар да. Камал яввял щирслянди.Сонра онларын еляжя лал-динмяз йанашы отурмасы онутяяжжцбляндирди. Бир хейли бахды, онлардан щеч биритярпянмяди, еля бил еляжя йухуйа эетмишдиляр. «Мянябах, ушаглары пусурам» — еля бил бу фикирдян она истиэялди. Тез эери дюндц. Эялдийи кими дя сяссизжя щяйятягайытды.

Бикя йас мящлясиндян Айнурла Талейи эютцрцб эялди.Бир гядяр дя ейванда отурдулар. Щеч кяс диниб-даныш -мырды. Бирдян-биря Бикя айага галхыб юзцнц гярибя биройунун щакими кими апарды:

—А бала, Тале, сян кеч о бири отаьа... юз йериня.Айнур бала, дур эедяк биз дя йатаг. Беляжя бюлцш дцляр.

Бир гядяр кечмишди. Бикя щисс еляди ки, Тале ейваначыхды. Аз сонра Айнур чарпайысында гурдаланды. Бикягызы онун йатдыьына лап архайын олсун дейя йцнэцлжяхырылдады. Айнур бир дя йериндя гурдаланды. Сонрачарпайыдан дцшцб ещтийатла гапыдан чыхды. Бикя еля одягигя дя галхыб пянжярядян бойланды. Тале ейванынгыраьында айагларыны ашаьы саллайыб отурмушду. Айнурда сакит аддымларла эялиб онун йанында отурду. Икисидя башыны ашаьы дикмишди. Дейясян, щяря юз айаьынабахырды. Бикя бир хейли беляжя бу вязиййятдя дайанды,онлара бахды. Онларын йанашы ейни позада дайаныб,диниб-данышмадыьыны эюрцб лап цряйи дарыхды, йериняузанды, цряйиндя дейинди: «Бу да тязя жыхыб ей...»

***Айнур билирди ки, Тале эежя ейвана чыхажаг. Юзцня

дц. Гаранлыгдан ганлы ялляри чыхмышды. Бармагларынынцстцндян ган дамырды, бир дя сяси ешидилирди. Сяс еляайдын иди ки, Камалын гулаьында жинэилдяйирди:

—Баламы сиздян истяйирям. Онун башына бир иш эялся,байгуш олуб сящяря кими евляринизин цстцндя улайажам,Ит олуб евизин башына доланажам. Улуйажам, сизи йухуцзцня щясрят гойажам.

Камал йухуда фикирляширди ки, «бу йухуду», еля билбуну Суьра да баша дцшдц. — Йох, йуху дюйцл, —деди, — эюрцрсян ганадларымы? Эюрцрсян? Камал —чарпа йынын архасында ики нящянэ гара ганадларын эярил -ди йини эюрдц. Гярибя бурасы иди ки, о, архайа дюнмядянбойнунун далы иля эюрцрдц! «Баламы, баламы» дейя-дейяганадлар ону боьурду. Камал фикирляшди ки, «бу йуху -ду, биржя эюзлярими ача билим, щяр шей дцзяляжяк».Нящайят, ойана билди. Ган-тяр ичиндя иди. Йеринин ичиндяотурду. Цзцнцн, бойун-боьазынын тярини силди. «Йягинотагда щава азды» дцшцнцрдц. Дуруб пянжяряни ачды.Пянжярядян тямиз, сярин щава эялди. Юзцндя гярибя бирйцнэцллцк щисс еляди, эярняшди. Тязядян гайыдыб чарпа -йынын цстцндя отурду: «Йатмаг лазымды» деди. Узанды.Бир аздан сонра йеня щямин Щясянаьа ейванын гыра -ьын да архасы она отурмушду тустцлянирди. Йеня Суьра -нын сяси жинэилдяди. «Байгуш олуб дамынызын цстцнягонажам, сящяря кими улайажам» Камал йеня чарпа -йынын архасында эярилмиш ганадлары эюрдц. Вар эцжцнцтоплайыб, гяфилдан ял атыб ганадларын бириндян йапышмагистяди. Еля щямин ан да йухудан ойанды. О сол ялинивар эцжц иля дивара вурмушду Ялинин тини сызылдайырды.Ялини овхалады. Дуруб ейвана чыхды. Щяйятя дцшдц.Щямид кишиэилин щяйятиня кечди. Щяр йанда сакитлик иди.

327326

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 165: Fi.Qoca 2009 Layout 1

бир бящанядир. Онлар бир-бирини еля таныйырдылар ки, щечвахт жидди данышмаьа ещтийажлары олмамышды. Ютян дяфядя Талейин еля фяаллыьы, юзцнц ишэцзар эюстярмясиАйнуру щювсялядян чыхартмышды. Амма Талейя гаршы ощеч вахт сярт ола билмядийиня эюря аьлайыб «чых эет»дейя йалвармышды.

Айнур бир ан атасынын о бири бинада йатмаьынданнаращат олду.

Башыны галдырыб Талейя тяряф бахды. Тале еля бил бунущисс еляди. Щеч башыны галдырмадан:

—Эяряк Камал дайы орда йатмайайды, — пычылдады.Айнур бу пычылтыдан аз гала горхду. Дюнцб Талейябахды. Тале яввялки кими ашаьы, айагларына, ордан дайеря, йердян дя лап йерин дибиня бахырды. Ейни замандада Айнур щисс еляйирди ки, Тале онун бахдыьыны, щяттаня демяк истядийини дя эюрцр. Айнур йенидян бахыш ла -рыны ашаьы, торпагдан да ашаьы, эяляжяйин гаранлыьыназилляди. «Эюрясян биз юмрцмцз бойу бир-биримизинцряйин дян кечяни биляжяйикми? Юмрцмцз бойу беляжяданышмаьа ещтийаж олажаг? Сцбут елямяйя, бир-биринибаша салмаьа ещтийаж олажаг? Йохса щиссимиз,дуйьумуз да гожалажаг? Йяни биз дя юляжяйик? Икимиздя бирдян? Йох, бяс ким яввял? — Тале. О, Талейябахды — йох, йох, йох, мян. Яввял мян. Бяс сонрамян Талейи эюрмцйяжям? Апарыб басдыражаглар,галажам торпаьын алтында, — еля бил бу фикирдян няфясидарыхды — йох, йох, мян орда гала билмярям. Чыхарам,эялярям. Нежя ола биляр ки, адам юлсцн, гуртарсынэетсин? Даща йохду. Йох, олмаз! Щеч олмаса адамдюнцб бир шей олар. Йарпагдан, гушдан, кяпянякдян.Бахар эюряр адамлар нейляйир. Инди Суьра хала эюрясян

сюз вермишди ки, эяряк Талейин йанында аьламасын.Билирди ки, аьласа, Таленин онсуз да гайсагланмышйараларыны ганадажаг. Ону да билирди ки, данышса,кювряляжяк. Она эюря гярара алмышды ки, эяряк щечданышмасын. Бир дя ня данышсын, щяр шей мялумду.Еляжя йанашы отурардыг. Он ил, он беш ил, ийирми ил яввялотурдуьумуз кими. Талейин дя ян горхдуьу шейданышмаг иди. Горхурду данышсалар, кювряляр, аьлайар,сонра юзцнц сахлайа билмяз, Камал кишини эюряндяаьладыьы кими аьлайар, жамааты ойадар, биабыр олар.Айнур няся демяйя ещтийаж дуйду:

—Баьышла, онда эюзцмя биртящяр дяйдин. Щеч билми -рям нийя щирсляндим? Бакыда ей, — пычылдады.

Тале билмяди ня жаваб версини. Тамам дяхли олма -йан шейляр данышмаг истяйирди. Бир аз сусандан сонрапычылдады.

—Зяряр йохду. щя, биртящяр идим, истийди,—онлар бир-биринин цзцня дя баха билмирдиляр.

«Истийди» сюзцнц ешидяндя Айнур аз гала севинди,цряйиндя тясдиг еляди: «Щя дя... истийди... щяля тярлямишдидя. Мян дя еля она эюря щирслянмишдим». Аз сонрайеня юзцня етираз еляди. «Ня олсун истийди?»

Айнур о вахтдан бяри няйя эюря Талейя «чых эет»демишдися, сябябини щяля дя тапа билмирди. Инди биранлыьа бу «истийди» сюзцндян йапышды. Тапдыьына севинди.Севинжи «ня олсун истийди?» суалы иля йоха чыхды.

—Кясирин йохду ки? — бу нювбяти суалы да Айнурюзцнц юз суалларынын ялиндян хилас елямяк цчцн верди.

—Йох, вахт олса, чятин дюйцл.Тале дя, Айнур да йахшы билирдиляр, бу сющбят дейил.

Данышмаг цчцн ейни заманда йанашы отурмаг цчцн

329328

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 166: Fi.Qoca 2009 Layout 1

щамысыны тцрмяйя йыьа билмярик ки. Цч манат оьурла -йа ны цч ил дама салаг? Бир дяфя горхуз, бялкя бир дяелямяди. Сян чох сяртсян, гардашым. Мян сяня бюйцкгардашын кими дейирям. — Камалы еля бил дюймцшдцляр,цряйи аьрыйырды. Дейя дя билмирди ки, мян дя эюрдцк ля -римин цчдян бириндян йапышырам. Бу жамаат мянимцряйимин йумшаглыьыны нийя эюрмцр? Мян Мцслцммцяллимдян дя чох йахшылыг елийирям. Щеч гядир билян,данышан йохду. Щамы ону тярифляйир. Йахшы дейибляр,адыны чыхарт, эет дяйирманда отур.

Инди дя Камал арада юзцнц данлады. «Мафийа» дейибдурмушам, бялкя щеч еля дейил? Бялкя бу юлцм ишитясадцфи, ики авара ушаьын тюрятдийиди? Щяр шей олар.Амма щяр щалда Талейи апара билсяк, йахшыды. Бурдадолашажаг. Эетсин, ади бир йердя ишлясин. Институт битирсин.Ян чятини бу фикри Талейя нежя демяк иди. Фикирляширди,Бикя деся цзя дцшяр, ажыьа дцшяр, етираз елийяр. «Эярякюзцм дейим, баша салым».

Бикя эцнорта йемяйи щазырлайырды. Айнур палтарйуйурду. Камал ейвандан дцшян пиллякянин сонунжупиллясиндя отуруб бярк фикря эетмишда. Тале ишдянгайыданда она юз фикрини нежя десин? Шцбщялярини онаданышсынмы? Ушагды, бирдян интигам алмаг фикринядцшдц? Йох, демяк олмаз. Онун райондан чыхмасынынважиб олдуьуну нежя ясасландырсын? Бу фикирдян онуэежя эюрдцйц йухулар йадына дцшцб йайындырды. Сонрачох йадына салмаг истяди ки, цчцнжц дяфя йухуда няэюрдц? Щеч ня йадына дцшмяди. Дейясян сонра щечйуху эюрмямишди.

Еля бу вахт ара гапы ачылды. Гармагарышыг сяслярля,бир-бирини ютцб кечя-кечя, Ханым, Нярэиз, Щямид киши,

бизи эюрцр? — Айнур юзцнц йыьышдырды. Тале бунуАйнурун эетмяйя ишаряси кими баша дцшдц:

—Эет йат, — деди — мян дя йатажам...***

Камал тапшырыг вермишди ки, йыьышсынлар. Эялмишкяневини дя йыьышдырыб апармаг истяйирди. «Бурда мцбаризяелямяйя сябри дя, эцжц дя чатмайажаг». Камал бугярара эялинжя чох юлчцб бичмишди. О, назирликдян дяюзцнц чох црякли щисс елямирди. Щятта хятрини чохистяйян адамлар да ону мцдафия елямякдян йорулмуш -ду лар. Буну юзляри демясяляр дя, Камал щисс еляйирди.Инди дя дейяжяйдиляр ки, йаса эетмисян, бир гужагхябярля эялмисян.

Назирликдя щамынын щюрмят елядийи бир милис полков -ни ки бир эцн Камалы йанына чаьырыб щал-ящвал тутандансонра демишди:

—Камал, мян шяхсян сяни чох истяйирям. Камалутана-утана:

—Чох саь олун, Мцрсял мцяллим, — демишди.—Сян мяня инанырсан?—О ня сюздц, Мцрсял мцяллим. Щеч буна шцбщя

олар? Бир мян йох, бцтцн системдя сизя инанмыйантапылмаз.

—Онда гулаг ас мяня. Бу щюрмяти тякжя дцзлц йц -мя эюря елямирляр. Тямиз, дцз адам олмаг щамынынборжуду. Милисин хцсусиля. Эяряк адамлара жанын дайана. Онлары баша дцшмяйя чалышасан. Бизим о гядяркющнялмиш ганунларымыз вар ки, щяр бир совет адамыевдян чыхыб евя гайыдынжа, бир-ики йердя айаьыны ганунжызыьындан чюля гойур. Ещ, о гядяр ганун веририк, сон -ра гануну ляьв елямяйи унудуруг. Бу жамаатын

331330

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 167: Fi.Qoca 2009 Layout 1

—Лап райкомун габаьында. Эялирмиш катиби эютцр -мяйя. Кечиб бизим эядянин йолуна ки, дюнсцн, эядя дяэялирмиш. Юзцнц сахлайа билмяйиб чыхыб машынын цстцня.

—Райком шофериди, онун далында яждащалар вар —Ханым дил дейиб аьлайырды.

Щямид киши Ханыма эюз аьартды:—Сус, ай арвад, нейвят-нейвят данышма. Дейир о

катиб Мамедов еля биринжинин йанында ряися тапшырыб ки,иши дцз апарсын. Юзц дейиб ки, бизим сцрцжцляр гуду руб,ганун-гайда билмир. Бу да беля. Йахшы ки, киши машындаолмайыб. Щирслянибмиш. Тапшырыб ки, иши дцз апарсын.

—Гурбан олум йерлимизин лап писиня. Нежя олмаса,йерлиди да. Гейрят боьур ахы.

Нярэиз цряклянди:—Дцзцня бахсан, Щясяня щеч ня елямязляр.—Дцзцня бахарлар, — дейиб Камал йенидян пил ля -

кян дя отурду.«Йох, зора салыб Талейи апармалыйам. Апармамыш,

эетмярям. Щеч бир изащат да вермяйяжям. Вахт эяляр,она данышарам. Апармалыйам. Вяссалам». — Дцшцндц,гятиййятля айаьа галхды. О еви дя, Талеэилин евини дейи -рям, бу еви дя йыьышдырын, эетмяли ня вар габлайын. Мянмашын тапым. Сящяря йахын райондан чыхарыг. Ханымбажы, сиз дя кюмяк еляйин.

—Еляйярям, аьрын алым. Сян билярсян, бизим эядяйяиш верярляр? — Ниэаранчылыгла бахды.

—Лап архайын ол, Ханым бажы. Щясяня гашын алтдаэюзцн вар, дейян олмаз.

—Аллащ балаларыны сахласын. — Ханым эюзлярини силди.—Эюрцм сяни пир оласан.

—Доьру дейирсян? — Щямид киши сорушду.

лап архада ися Нярэизин гызы эялирди. Нярэизин гызынданбашга щамысы данышырды. Бикя дя, Айнур да ишини йарым -чыг гойуб ейвандан дцшдцляр. Онлары гаршыладылар.Камал отурдуьу йердяжя эюзляйирди. Сяслярин гарышыьын -дан щеч ня анламаг олмурду. Ханым аьлайырды. Камалгарышыглыьын узун чякяжйини дуйду. Айаьа галхмаьы иляажыгланмаьы бир олду:

—Сакит, — сясляр хырп кясилди. Нярэизин гызы горхубана сынын архасына кечди. Камал ону эюрцб эцлцм -сцндц, йумшаг сясля: — Щямид киши, де эюряк ия олуб?

—Гойуллар ки, аьзымызы ачаг. Ня олажаг. Бизим эядяаварийа едиб. Райкомун машыныны вуруб.

—Щансы?—Балажамыз, Щясян. Онун онсуз да яйсиси тцстц -

лцду. Басажаглар дама. Эцнащ райкомун шофериндяди.Камалын рянэи гачды:—Щансы райкомун шофериди?—Биринжинин, эядянин дя биртящяр ады вар. Гоч.

Нярэиз дцзялиш верди:—Гоч йох, Гуш.—Ай бала, Гуш да адам ады олар? Гоч олар.—Гушду, ай дядя. Гуш. Кишиди ки? Бу райкомун

шоферляри юзлярини райкомдан бетяр апарыр.—Юлцб? — Камал фикирли-фикирли сорушду. — Щя дя,

юлмцш олар, — юзц дя жаваб верди.—Йох, юлмцйцб, дири дя дейил. Язим-язимди. Балниса -

дады. Щя, эцнащ онда олуб дейирляр.—Баламын юйц йыхылды. Ики баласы аьлар галды.

Тутажаглар. — Ханым сызылдайа-сызылдайа, башыны йеллийя-йеллийя аьлайырды. — Райком шофериди, буну тутажаглар.

—Щарда вуруб?

333332

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 168: Fi.Qoca 2009 Layout 1

сюзляри Бикяйя деди. Бикя дя Ханымын габаьына дцшцбэетди. Нярэиз онлардан хейли аралы ялиндя сцпцрэяни йел -лийя-йеллийя эедирди. Жыьырын цстцндя раст эялдийи йарпаьы,каьыз парчасыны сцпцрэя иля вуруб гыраьа атырды.

Айнур ачыг-ашкар анасыэилин онлары тяк гойдугларыныэюрцб гызарды. Бурдан тез чыхыб эетмяйя чалышды:

—Отаьы баьлайырсан?—Щеч гыфыл вар ки, евдя?—Ня билим. Онда эедяк, юзляри эялиб баьлыйар. Тале щисс еляди ки, Айнур бюйцклярин онлары ачыг-

ачыьына беля тяк гоймаьындан утанды. Она эюрятялясир. О да юз нювбясиндя билдирмяк истяди ки, мяндя йас ичиндяйям. Гулаьыма беля шейляр эирмир. Нащагсиз мяни беля аьылдан йцнэцл сайырсыз. Мяни зянбилягойуб апармаг истяйирляр. Анамын гырхыны вермяйинжябурдан тярпянян дейилям.

—Эедяк о бири щяйятя. Гой ачыг галсын. Костйумуда гой ичяри. Мян анамын гырхыны вериб эялярям. Гырхывермясям, адама ня дейярляр?

Аз сонра Камал Огтайын кабинетиндя иди. Онлар бирмцддят цз-цзя отуруб сусдулар. Камал, нящайят,мятлябя кечди:

—Огтай, сян мяни таныйырсан да?—Йахшы, лап йахшы таныйырам.—Мян дя сяни яла таныйырам! Сюзцмя гулаг ас.—Ешидирям.—Тале анасынын гырхыны веринжя бурдады. Сонра

эедяжяк Бакыйа.—Ня олар? Лап йахшы.—Йяни бу вахт ярзиндя тутулса, евиндя бычагла

вурулса, Гуш кими аварийайа дцшся, хцлася, башындан

—Лап йцз фаиз.—Ня йахшы, а бала. Эюзцмцз горхуб ей... О гядяр

дцзцн дюйцлдцйцну эюрмцшцк...***

—Сяни бир саат да, бир дягигя дя бу райондагоймайажам галасан! — Камал бу сюзляри Талейя елящюкмля, еля гятиййятля деди ки, Талейин етираз елямякщеч аьлына эялмяди. — Эет, йыр-йыьыша кюмяк еля.Сябябини сяня сонра, бир вахт дейярям. Эет!

Тале юз евляриня эетди. Эюрдц щяр шейи йыьыб баьла -йыблар. Бикя Ханымла щяйятдя сющбят еляйирди. Нярэизейваны сцпцрцрдц. Евин гапысы тайбатай ачыг иди. Щисселяди ки, Айнур еви йыьышдырыр. Тале Ханыма дил-аьыз еляди:

—Ханым хала, бу ня ишди башыза эялиб?—Демя, ай бала, ай башына дюнцм, евимиз йыхылыб,

— сяся Айнур евдян ялиндя Талейин костйуму чыхды.Нярэиз ялиндя сцпцрэя ейвандан дцшцб онлара йанашды.

—Сян бир шей билмирсян ки, Тале гаьа, дядям дяэедиб, щяля гайытмайыб.

—Эядя ня тящярди? О юйц йыхылмамыш? — Ханымсорушду.

—Мяня дя лазым иди. Фикирляшмишдим, Гушу бу эцнэяряк эюрям. Бу да эюрмяк.

—Эюрдцн? — Бикя марагланды.—Щя... Сарыгдады да, башдан-айаьа сарыг ичиндяди.

Щалы юзцндя дюйцл. Щяким дейир, сцмцклярини тяхминидцзцб сарымышыг. Бу гядяр сыныьын аьрысына цряйи дюзся,бялкя жаван организмди, саьала.

—Йазыгды, жаванды, аллащ имдадына йетсин. — Ханымбу сюзляри дейя-дейя Нярэизя эетмяк ишаряси еляди. —Эедяк, а бажы, бурда даща биздик иш галмады. Бу

335334

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 169: Fi.Qoca 2009 Layout 1

—Утанмырсан, щара бахырсан? — Ушаг гачды. Нярэизюз йериндя отурду. Онлара бахды. Башыны йелляди. — Мянгызым бойда идим. Онлар орда отурмушдулар. Инди бубойда гызым отуруб онлара бахыр. Онлар щяля дя ордаотурублар. Индийя кими бир жцжя дя чыхармайыблар, —ялини йелляди — ай щай... Йахшы ки, бу «Лейли-Мяжнун» -ларын цмидиня галмамышыг. Йохса инсан нясли цзцлярди,дцнйа хараба галарды.

бир тцк яскик олса, сяня сюз верирям, эялиб бурдакабинетиндя сяни эцлляляйяжяйям. Сонра щюкумятяжаваб веррям.

—Мяни щядялямяйя эялмисян? — Огтайын рянэиаьарды.

—Йох, сяня демяйя эялмишям, йяни билясян.— Сян билирсянми, мян горхан адам дюйцлям. Юзц

дя мян она о гядяр йахшылыг...Камал онун сюзцнц кясди:—Сяни чох йахшы таныйырам. Горхан дейилсян. Еля -

дик лярини дя билирям. Ону да билирям ки, эцллягорхмайан адамы да юлдцрцр. Эялиб ушаьы саламатапарсам, билдиклярим галар юзцмдя. Мяндян сяня завалэялмяйяжяк. Ня вахт ачылар, ачылар. Онда да бил ки,мяним иштиракым олмайыб. Архайын эедим?

Огтай башыны ашаьы дикди:—Данабаш ушагды, эет. Амма сюзцмцз сюздц.

***Нярэиз щяйятя эирди. Гаш гаралмышды. Тялям-тялясик

анасына йанашды.—О батмыш щардады?—Ким?—Нявян.—Сяня охшайыб да. Ахшамдан чыхыб йухары отаьа.

Йягин йатыб.Нярэиз айаггабыларыны чыхардыб сяссизжя йухары галхды.

Гапыны ещтийатла ачды. Ичяри бахды, гыз пянжярянингабаьында дайаныб эюзцнц янжир тяряфя зиллямишди.Нярэиз дя ора бахды. Эюзляриня инанмады. Тале иляАйнур орда еля щямишяки йерляриндя отурмушдулар. О,гызына бир шапалаг вурду:

337336

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 170: Fi.Qoca 2009 Layout 1

щазырдыр. Тяки бу щяйятя дюнмясин. Чцнки бурда онутяклик эюзляйирди. Ня йахшы бу армуд аьажы вармыш.Баьын айаьындакы гожа сюйцд дя йыхылды. Сюйцд бир илиди ки, гурумушду. Ону кясмяйя Щцсян кишинин ялиэялмирди. Бир щяфтя бундан яввял Щцсян киши сящярдурду, эюрдц ки, сюйцд йыхылыб. Даща щеч йахынлашмадыда. Ейванын йанында отуруб айагларыны ашаьы саллады.Эюзцнц сюйцдя зилляди, цряйиндя «Адамда цзя бах,сяни дя йыхдым, ай сюйцд», — деди.

Бу нящянэ адам щаггында кянддя чох рявайятлярданышырдылар. Щяря бир гящряманлыг уйдуруб Щцсянкишинин айаьына йазырды. Амма Щцсян киши щеч вахт,щеч ня данышмазды. Онун ня эцлдцйцнц, ня дяаьладыьыны кянддя эюрян олмамышды. Жями бир дяфя онугапана галдырмышдылар. О да ясэяр эедяндя. 135 килоэялмишди. Сонра жамаат дцзялдиб данышырды ки, эуйаЩцсян киши гапана галхан кими гапан сыныб. Йахшычякя билмяйибляр. Йохса чох олармыш.

Балажалар, йенийетмяляр цчцн Щцсян баба наьылларгядяр сирли бир дцнйа иди. Жаванларын, йашлыларын исямяслящят йери, аьсаггаллары иди.

Щярдян бир ахшам Щцсян киши орайа — йола чыхандаархын йанйюрясиндя отуруб сющбят едян ушаглар,жаван лар, йенийетмяляр щяля узагдан ону эюрцб айаьагалхыр, сющбяти йарымчыг сахлайыр, Щцсян кишинин сала -мыны алмаьа, щал-ящвал тутмаьа щазырлашырлар. Папиросчякян бязи жаванлар папиросу эизлядир. Идарядя дя няиш, ня ижлас олса Щцсян кишийя башда йер эюстярилир.

—Щцсян ями, буйур.—Щцсян ями, бизя даир гуллуьун?—Щцсян ями, бир гуллуг?

ГОЖА СЮЙЦД ДЯ ЙЫХЫЛДЫ

Бу кяндин ортасындан кечян бир бюйцк йол вар.Адына да «Ана йол» дейирляр. Йолун йаны иля арх эедир.Кяндин суйу бу арха бахыр. Архын да адына «Ана арх»дейирляр. Арх да кянди ики йеря бюлцр кечир. Кянддяевляр дя бу архла йолун о тяряф-бу тяряфиня сяпяляниб.Щяйятлярин йаны бюйцрткян коллары иля чяпярлянибдир.Чяпярин тязялийиндян, кющнялийиндян щяйятдя йашайанадамын вязиййяти айдын билинир. Эцндцзляр щамы чюлдяолур. Кянддя ушагдан, гожадан башга щеч кяся растэялмязсян. Тязяжя йумуртламыш тойугларын щяйасызлыьыолмаса бцтцн эцнц кянддя сакитликдян гулагжинэилдяйяр. Итляр дя истидян, тякликдян дарыхыб, юзляринийа аьаж кюлэясиня, йа да чяпяр дибиня верир. Йери ешиб,юзцнц ляззятля ням торпаьа сярир. Мцрэцляйирляр.

Беля эцнлярдя Щцсян киши кющня килими ейванынгабаьындакы нящянэ армудун дибиня салыр. Юзц дяархасы цстя узаныр. Щцсян кишинин йашы йетмиши ются дя,щяля жаны сулуду. Бели шахды. Узун, ятли голлары щяля дяпящляван гцввясини сахлайыб. Ики илдир ки, Щцсян кишинитягацдя чыхарыблар. Яввялляр чох дарыхды. Сонра йаваш-йаваш вярдиш еляди. Инди чох вахт ахшамлар йола —идарянин габаьына да чыхмыр. Бцтцн эцнц онундилиндян биржя жцмля сюз чыхыр. О да килими армудундибиня салыр. Сонра узананда юз-юзцня: «щя... узаныбэюзляйяк язрайылы» — дейир Сонра, эюзлярини йумур.Ялбят ки, йатмыр, кечян эцнляря эедир — юзцнцн жа -ван лыьына, арвады Фатманын саьлыьы вахтларына. Мцщари -бя дян гайытмайан ики оьлунун саь эцнляриня, юзцнцндюйцшдцйц йерляря, щара десян хяйалында эетмяйя

339338

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 171: Fi.Qoca 2009 Layout 1

ачыб йана атды. Ейни анда да йумруьуну галдырыбонун башына ендиряжяйди ки, горхмуш оьлан дюнцб дцзонун эюзцня бахды. Ири гара эюзляри варды. Быь йеритязяжя тярлямишди. Жаван забит бу нящянэ адамы вябашынын цстцндя топпуз кими галхмыш йумруьу эюрцбдодаглары титряди. Додаьы титряйяндя ейни иля Щцсянкишинин балажа оьлу Аслана охшады. Дяжял Асланы бирэцнащына эюря Щцсян киши ажыгланыб йанына чаьырандаАслан атасыны ажыглы эюрцб, горха-горха она тяряфэялярди. Йахынлашанда додаглары ясярди. Юзц дя беля.Ейнян беля ясярди. Щцсян кишинин голу бошалды. Гейри-ихтийари бир яли иля жаван забитин гулаьындан йапышды. Солялийля онун йанына бир шапалаг илишдирди. «Рядд олбурдан, кцчцк!» Забит щеч ня анламайыб Щцсян кишийябаха-баха бир нечя аддым далы-далы чякилди. Сонрабирдян дюнцб гачмаьа цз гойду. Аз араланмышды ки,автомат ачылды. Оьлан синясини тутуб эери дюндц.Щцсян кишийя бахды. Йеня дя автомат сяслянди. АтанЩцсян кишидян беш-алты метр аралы дайанмыш Бандарен -ко иди. Оьлан отлуьа йыхылды. Бир мцддят отлар тярпянди,ешилди, сонра дайанды. Щцсян киши эюзцнц ордан чяк -мя ди. Сонра дюнцб Бандаренкойа бахды. О да отла рабахырмыш. Щцсянин она тяряф дюндцйцнц эюрцб, эюзлярирастлашмасын дейя, ялиндян автоматы йана тул лады. Саьяли иля цзцнц овушдурду. Няся демяк истяди. Демяди.Махорка чыхарыб бир дцрняк ешди. Йандырды. Бир-икигуллаб вурду. Эцнащкар адам кими Щцсяня бахды.Сонра чарясиз адам кими аьаж кюкляриня охшайандамар-дамар яллярини йана йеллятди:

—Нелзйа, Гасан, нелзйа, — деди.О бу сюзлярля Щцсяня чох шей деди. Щцсян баша

Щамы да билирди ки, щяля Щцсян киши юзцндян ютяри,юз иши цчцн щеч кяся аьыз ачмайыб, ачан да дейил.

Инди дя Щцсян киши армуд аьажынын алтында узан -мышды. Эцн эюйдян од яляйирди. Жыржырамалар да арагызышдырмагда ялиндян эяляни ясирэямирди. Сяс-сясявермишдиляр. Онларын жыр сясиндян исти еля бил, бир аз даняфяс тянэидирди. Щцсян киши эюзлярини йуммушду.Щцсян киши бу эюркями иля мящяллянин айаьындакы,йыхылмыш гожа сюйцдя даща чох охшайырды. Бу сящяристяди эедиб башласын сюйцдц доьрамаьа. Исти тездцшдц. Кишини тянбяллик басды. Балта далынжа ейванагалхды. Фикрини дяйишди. Килими эютцрцб щяйятя дцшдц.Йеря сяриб узанды. «Яши сюйцд гачмыр ки, ахшам доьру -йа рам», — дейиб юзцня тяскинлик верди. Эюзцнц йумуб,ютян илляря гайытды. Эюзцнцн габаьына мцщарибя илляриэялди. Ясэярлик йолдашыны хатырлады. Жанлы киши иди, бойданэюдяк. Амма эцждя Щцсяндян эери галмазды. Ясэярйолдашлары хялвятдя онлара «Юкцзляр» — дейирдиляр. Ода азданышан иди. Бялкя еля Щцсянин хошуна Бандарен -ко нун аз данышмаьы эялирди. Щцсян русжа билмирди.Амма Бандаренко данышанда баша дцшцрдц. Онунда дедийини Бандаренко баша дцшцрдц. Тапшырыьа даонлары бир эюндярирдиляр. Бир эцн ики кяшфиййатчыдан бирияля кечмишди. О бири ися мешядя иди. Ону мцщасиряйяалмыш дылар. Ахтарырдылар. Щцсян Бандеренко иля дцшмцш -дц. Йорулуб бир эюлцн архасын да отурмушдулар. Бирдяншырылты эялди. Бир-бириня ишаря вериб сусдулар. Ялиндя шырылты,йахасы-башы ачыг бир жаван алман забити иди. О кяряля-кяряля дцз онларын цстцня эялирди. Арыг оьлан иди.Щцсянин лап йанындан кечяндя бир эюз гырпымындаЩцсян галхыб онун бойнундан йапышды, автоматыны

341340

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 172: Fi.Qoca 2009 Layout 1

Еля бил ушаглар йеня няся демяк истядиляр, аммацряк елямядиляр. Бир-биринин цзцня бахыб щяйятя чыхдылар.Онлар эедяндян сонра бир мцддят Щцсян киши елячяотурду. Сонра эцлцмсцнцб йеня ещмалжа узанды.Армуд аьажына да, йыхылмыш гожа сюйцдя дя эюзцнцйумду. Гясдян йох. Еля-беля. Исти иди. Юзц дя яринирди.Дурсайды эяряк балтаны эютцрцб сюйцдц доьрайайды.Бир хяряйя вурайды. Нечя эцн иди ки, сюйцд орадайыхылмышды, Щцсян киши дя бурада —армудун дибиндя.О, йашында яринмяк няди билмязи. Инди фикирляшди ки,дейясян бу гожалыгды. Дейясян щюку мят бир шей билирки, адамлары пенсийайа чыхарыр. Гожа сянин бабандыр.Истяйирсян дурум армуду буруб кюкцндян чыхарым.

Бирдян йадына арвады Фатманын сюзц дцшдц. Щялялап жаван идиляр. Фатма бойлу иди. Щцсян эежя йаманмещрибан олду. Щцсян пис йуху эюрмцшдц. Фатма илябир гайанын тини иля эедир. Фатма бирдян йыхылды. Щцсянонун архасынжа атылды. Фатма даш кими щара ися дибиэюрцнмяйян бир дяряйя дцшдц. Щцсян ща чалышды, оначатаммады. Чцнки Щцсян учурду. Ашаьы енмяк истяйир -ди, шыьыйыб йенидян йухары галхырды. Щяр ашаьы атылдыгжа;«Фатма, Фатма, — дейиб гышгырырды. О эежя Фатма онудцмсцкляйиб ойатмышды.

—Ня олуб, а киши?—Щя... щеч... йат...—Йухуда гышгырырдын ей...—Йыхыл йат, — деди. Амма йухусу тамам даьыл -

мышды. Фатма ялини онун алнында эяздирди.—Тярлямисян. Су эятирим?—Щы...Фатма айаьа галхды. Лампанын ишыьыны артырды. Су

дцшдц ки, бурахмаг олмаз. Ики эцндц мешядя бунуахтарырыг, авара олмушуг, гачыб хябяр апарса, бизи топатутажаглар вя илахыр.

Щцсян кишинин гулаьына сяс эялди. Эюзцнц ачдыАрмуд аьажы айаг цстя эцнцн алтында дурмагдан елябил йорулмушду, йарпаглары салланмышды. Исти аьажы ялдянсалмышды. Ушаг сясляри ешитди. Башыны ев тяряфя дюндярди.Бир дястя гырмызы галстуклу ушаглар ейванын габаьындадайанмышдылар. Йанларында бюйцк бир гыз варды. Щцсянкишинин онлара бахдыьыны эюрцб ушаглар юзлярини дцзялтди.

—Салам, Щцсян баба, — дейиб гыз иряли дурду.—Салам оьул, хейир ола?..—Биз сизи шефлийя эютцрмцшцк.—Щя, няйя эютцрмцсцз?—Щамилийя!Гыз даща да чашды. Ушаглардан хялвятжя пыггылдашаны

да олду. Гыз изащ елямяйя чалышды.—Билирсиниз, бизим мяктябин пионерляри кяндимиздя

олан гожалары, сащибсиз, ялсиз-айагсыз... — гыз додаьыныдишляди. Сюзцнц йарымчыг гойду. Жялд сюзцнц дцзялт -мя йя чалышды — Бах, эялмишик ки, сизин ев-ешийи силяк,сцпцряк, палтарынызы йуйаг, кюмяк еляйяк.

—Щм... — Щцсян киши тянбял-тянбял галхыб отурду—щм... Хоруз йох иди сабащ ачылмырды? Истиди оьул, эюр нятящяр пюртмцсцз. Эедин евя, сяринляйин. Гыз йеня дяюзцнц иряли верди:

—Баьышлайын, Щцсян баба, биз тяшяббцс галдырмышыг.— Щцсян киши онун сюзцнц йарымчыг гойду.

—Ня олар. Зяряр йохдур. Мян онсуз да йатма мы -шам. Галдырмасан да дуражайдым. Эедин бала, эединойнайын. Чайы юзцм дя гойарам.

343342

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 173: Fi.Qoca 2009 Layout 1

йя жяк. Бялкя дурум сюйцдц доьруйум».Щцсян киши еля бил сюйцдц доьрамагла юз-юзцнц

щядяляйирди. Йяни дурарам да, доьрайарам да, мянщяля гожалмамышам, ялдян дцшмямишям. Щяля эюрцлясиишим дя вар. О бойда сюйцдц доьрайыб дашымалыйам.Бир вардан дцзялтмялийям.

Щцсян киши билирди ки, тез-тез хатиряляря гайытмаг юзцдя гожалыг яламятиди.

Щцсян киши нечя илди ки, хатиряляря гайытмырды.Мцщарибядян гайыдан кими колхозун ишиня гуршанмышды.Сядр гоймаг истядиляр, разы олмады. Деди савадымйохдур. Ня ишиня буйурдулар, эетди. Сучу, нахырчы, пам -быг дашыйан, памбыг гурудан, кечян ил тягацдя чыхма -сына бахмайараг йеня иш тапды. Ишляди. Бостанга ро вул чусу олду. Бу ил бостан йериня дя памбыгякдиляр. Юзц дя эедиб щямишяки кими айаьыны диряйиб ишистямяди. Еля щяйятдя-бажада эирлянди. Истиляр дцшяндянора хейли аьырлашмышды. Сюйцд ишляри лап дцзялтди. Бцтцнэцнц аьажын кюлэясиндя узанмыш Щцсян кишинин йадынаеля бил щяр шейи сюйцд салмышды. Щцсян сюйцдц юзц юзялийнян якмишди. Яслиндя якмямишди. Зящраэилин мящ -ля си иля юз араларында билэя олсун дейя, бир йекя сюйцдбудаьыны кясиб йеря пайа кими санжмышды. Аьаж дащяйасызлыьына салыб битмишди. Щцсян кишинин йолу, дог -газы да сюйцдцн йанындан иди. Фатма Щцсяни ордан —сюйцдцн йанындан ясэярлийя йола салмышды. Щцсяноту руб чарыьынын баьыны бяркидирди. Фатма аьламады да.Ушаглары йола саланда аьламышды. Амма инди щеч дин -мирди. Гоншу Зящра да эялмишди, о юз яри Сялими йа ды -на салыб аьлайырды. Онун яри цч ай иди ки, эетмишди.Фат ма архайын иди ки, Щцсяня мцщарибядя щеч бир

эятирди. Щцсян суйу ичди. Арвадына диггятля бахды.Йухусу йадына дцшдц. Она еля эялди ки, арвадынын цзцсапсарыдыр. Ялини галдырыб арвадынын цзцндян сарылыьыещмалжа силмяк истяди. Арвадын цзц онун нящянэовжунда эизлянди. Овжу исти иля долду. Еля гярибя истииди ки, йох, исти дейилди, мещрибанлыг иди. Еля бил Щцсяниновжунда юзц дя яриди. Балажалашды. Лап арвады бойдаолду. Ону синясиня сыхды. «Бой сяня мян ня дейим,дцнйа» — деди.

Фатма бир мцддят цзцнц Щцсянин синясиня сыхыбсусду. Цряклянди.

—Щцсян.—Щы...—Бу арвады юлян кишиляр нийя юйлянирляр ей...Щцсян еля бил горхду. Бир йандан эюрдцйц йуху,

бир йандан да беля сюз.—Аз, сяряк олма...—Валлащ Щцсян, еля бил мян бу ушагдан саламат

гуртармайажам.—Лап сарсагладын ща... — дейиб, Щцсян цзцнц

Фатмадан чевирди. Юзцнц йатмышлыьа вурду. Сящярягядяр киши йата билмяди. О, эежя юзцня сюз верди ки,Фатма юлцб еляся, евлянмяк йохду, вяссалам!

Щцсян киши йеня эюзцнц ачды. Кюлэя йана бурул -муш ду. Истяди дуруб килимини кюлэяйя чяксин. Сонрабахды ки, аз сонра йеня бура кюлэя эяляжяк. Армудунбюйцк будаьынын, ев тяряфя яйилян будаьынын эюлэясиэяляжяк. Дурмады. Бирдян йадына пионерлярин сюзцдцшдц. «Ялсиз-айагсыза бах ща. Гожайа бах ща, щярясимяним бир ялим бойда йохду. Йазыг эцнцня, Щцсян,эюр ня эцня галмысан, бу жыртданлар сяня кюмяк еля -

345344

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 174: Fi.Qoca 2009 Layout 1

дцнйадан. Пялянэлярля, ширлярля, дявялярля, филлярля вурушуб,щамысыны да йыхыб юлдцрцб. Гоншуларын балажа ушагларыда Мямли иля Щцсян киши чюряйя яйляшяндя чяпярляриндибиндян хялвятжя эизляниб бахырдылар. Ушаглар Щцсянкишидян горхурдулар. Ейни заманда да бу нящянэ адамонлары магнит кими юзцня чякирди. Бу жазибя ушагларычякиб Щцсян кишинин чяпяринин дибиня кими эятирирди.Чяпярин дибиндя ушаглар колдан, аьаж эювдясиндянйапышыб бахыр, Щцсян киши иля Мямлинин нащар йемяйинятамаша едирдиляр. Ушаглар цчцн Щцсян киши сирли бир дцнйаиди. Мямли дя ушагларын бу сирли дцнйайа эедиб-эялянМяликмяммяди иди. Мямли дя юзцнц ушагларын йанындабюйцк адам кими апарырды. Ушаглар биринжи дяфя кинодафил эюряндян сонра Мямлийя дедиляр ки, Щцсян бабадансорушсун эюряк фили йыхыб, йохса йох. Мямли еля орадажа«йыхмыш олар» деди. Сонра Щцсян кишидян сорушду. Щцсянкиши деди ки, щеч дцзцня галса, фил эюрмямишям. Бир дяфил чох йекя щейванды, мяним она эцжцм чатмаз.Мямли йаман пярт олду. Сонра ушаглара дцзцнцдемяйя цзц эял мяди. Еля олса Щцсян баба ушагларынэюзцндя балажа лашар. Деди «Щя йыхыб, ясэярликдя йыхыб».

Инди дя килимин цстцндя бардаш гуруб отурмушдулар.Кятя йейирднляр. Мямли еля иштащла йейирди ки, Щцсянкиши йавашыды. Чалышды ки, ушаг чох йесин. Щцсян киши илкдяфя юзцндян сюз уйдурду:

—Ясэярликдя бир йолдашым варды — Бандаренко —урус иди, ики мяним бойда оларды.

Ушаг тикяни аьзына апардыьы йердя дурду. Щцсян ки -ши ни бир дя башдан-айаьа щейрятля сцздц, эцлцм сцн дц.

—Щя, щя, сян йе, йе... Мян ондан сорушдум ки, я,Бан да ренко, сяня ня олуб ки, бу бойда олмусан?

горху йохдур. Яксиня, ушаглара арха олажаг.***

—Щцсян баа, щой!Щцсян киши башыны галдырмаса да, Зящранын нявяси

Мямлинин сясини таныды. Ушаьын ады Мямиш иди. ЩамысыМямли дейирдиляр. Йедди йашында иди. Щцсян киши дикгалхды. Мямли ону эюрцб сойцдцн йанында, чяпяринбасылмыш йериндян кечя-кечя:

—Щцсян баба, няням дейирди ки, Щцсян бабан кятяйейянди.

Ушаьын бир ялиндя сцфряйя бцкцлц няся варды. О бириялиндя балажа су бардаьы варды. Бардаьын гулпунданйапышмышды. Ашаьысы еля бил йеря дяйирди. Еля бил ушагбардаьы йернян сцрцйя-сцрцйя эятирирди.

Щцсян киши ейванын йанындакы афтафайа йахынлашыб,голуну чырмалады. Ялини йуду. Еля бил ки, юзц дя буушаьын сясини эюзляйирмиш. Сон вахтлар щяр эцн бу вахтыМямлинин сяси эялир. Зящра гары ня биширмиш олса, онданЩцсян кишинин пайыны айырыр. «Щя, Мямли балам, Щцсянбабан довьа йейянди, Щцсян бабан долма йейянди,Щцсян бабан хашыл йейянди.»

Явялляр Щцсян киши йаман сыхылырды. Сонра вярдиш еляди.Щяр эцнорта Мямли иля армудун алтында сцфря ачыб ширин-ширин нащар едярдиляр. Мямли дя эцнорта нащарынысябирсизликля эюзляйирди. Щцсян киши иля диз-дизя отурмаьы,бирликдя нащар етмяйи севирди. Ушаьа еля эялирди ки, юзцдя щцндцр бир кишиди. Щцсян кишийя бахыб о да цзцня биржиддилик верярди. Щцсян кишинин ялинин щярякятини, йеришинитякрар етмяйя чалышарды. Мямлийя еля эялирди ки, Щцсянкиши еля дцнйайа бу бойда эялиб. О щеч вахт балажаолмайыб. Юзц дя щарданса лап узаглардан, наьыллардакы

347346

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 175: Fi.Qoca 2009 Layout 1

—Адам достуйнан эцляшмяз, эцляшся дя адамдостуну йыхмаз.

Ушаг севинди, севинди ки, ня йахшы эцляшмяйибляр.***

Щцсян кишинин ганыны гаралдан мал эялян вахты иди.О вахт адамлар ишдян, мал-гара юрцшдян гайыдырды.Ана йолдан щяйятляря пайлана-пайлана эедирдиляр. Анаархын суйу кими. Амма ана архын суйундан Щцсянкишинин щяйятиня гол айрылмырды. Амма ана йолданЩцсян кишинин гапысына ня адам бурулурду, ня дя мал.

Бязян Щцсян киши юзц бу вахтлар ана йола чыхырды.Жаванларын ондан папиросларыны эизлямяси, кишиляринсющбяти йарымчыг гойуб айаьа галхмалары Щцсян киши,бизя тяйаллыг гуллуьун?» демяси Щцсян кишинин юзцнцдя наращат едирди. Щал-ящвал тутуб тез араланмасынасябяб олурду.

Ахыр вахтлар Щцсян киши бцтцн эцнц йатса да, ах шаммал эялян вахты юзцня щяйятдя бир иш тапарды. Ана йолтяряфдян чяпярин йапыхмыш йерини дцзялдярди. Чцрц мцшпайаны дяйишярди, хяндяйин пцштясини дцзял дярди. Бувахт эялиб кечянляр Щцсян кишийля саламлашыб, щал-ящвалтутар, киши бу йолла кянддяки йениликлярдян хябяр тутарды.

Бир эцн дя ахшам тораны дцшяндя Щцсян кишибалтаны эютцрцб багын айаьына йюнялди. Щцсян киши буэцн гара булуд кими долмушду. Арвады Фатма кюнлцнядцшмцшдц. Утанмасайды евя жумар, дойунжа аьлайыбцряйини бошалдарды. Амма аьламага утанырды. Юз-юзцн -дян дя утанырды. Щяля йашында аьламамышды. Юмрцн дябир дяфя дя кюврялмямишди. Онда да ясэяр лик дян гайыт -мыш ды, кяндя щай дцшдц, ону кянддян хейли аралыгаршыладылар. Гаршылайанларын арасында ня Фат ма, ня дя

Деди ки, мян ушаг вахты мющкям йейярдим. Йадымадцшдц ки, мян бир аз ондан аз йейярдим.

Ушаг ялиндяки кятяни бошгаба гойду. Йадынанянясинин сюзц дцшдц. «Сян аз йе, гой Щцсц бабанйесин. Сян она гара вер, ахы, сянин евдя дя пайын вар.Щцсян бабанын биширяни-дцшцряни йохду, тяк адамды.Гожа кишиди. Аллаща аьыр эедяр».

—Щя, ня олду? Сян еля-беля, балажа галмаг истяйир сян?—Мян евимиздя дя йемишям. Няням дейирди ки, —

ушаг сюзцнц йарымчыг сахлады, сонра жялд ялавя еляди.—истяйирсян эедим пайымы эятирим, йейяк.

—Йох. О бардагдакы няди?—Айранды. Няням дейир ки, Щцсян бабан айран

ичянди. — Киши айраны башына чякди, бир азыны сахлайыбушаьа верди.

О да бюйцк бир щявясля айраны башына чякди. Айрангара кюйняйи бойу синясиндян ики-цч золаг ачды.

Мямли бирдян жидди ишини йарымчыг гойуб йадына сюздцшмцш адам кими Щцсян кишинин цзцня бахды. Щцсянкиши сцфряни йыьышдырды. Ушаьын бахышыны щисс еляди.

—Щя, няди?—Щцсян баба...—Щя.—Сян ону йыхмышдын?—Кими?—О йекя урусу.Габлары ич-ичя гойуб, сялигя иля сцфряйя бцкдц.—Бунлары голтуьунда бярк тут. Салыб сындырма.Ушаг йахшы демяк явязиня башыны тярпятди, сцфряни

голтугуна вуруб айаьа галхды. Йеня Щцсян кишининцзцня бахды.

349348

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 176: Fi.Qoca 2009 Layout 1

деди. Гулаьынын жинэилтиси кясилди. Адамлар йериня гайыт -ды. Бир гадынын сясини ешитди «Сянин дилиня гара йарачыхсын, эядя».

Щцсян киши адамлара бир дя нязяр салды. Щеч кясонун цзцня баха билмирди. Щисс еляди ки, бир балажакюврялся, вай-шивян башланажаг, онсуз да щамы йаралы -дыр, щяря бир щимя бянддир. Щцсян киши гашыны чатды.Айаьа галхды. Юз щяйяти тяряфя аддымлады. Адамлар исящяля дя аьлашма аныны эюзляйирдиляр. Щяр бири цряк до -лу су эюз йашы щазырламышды. Щцсян киши айаьыны сахлады,бирдян лап йахында Зящраны эюрдц, голлу-будаглынящянэ сюйцдя бахды.

—Дейирям аьаждакы цзя бах ей, мян буну пайакими йеря санждым, цзя салыб битди. Инди эюр ня бойдааьач олуб.

Зящра йайлыьынын ужу иля эюзлярини силди. Дяриндянкюкс ютцрдц.

—Ещ, ай Щцсян, бизим цзцмцз ондан да писди.Щцсян киши бир-ики аддым да мящялля тяряфя атды,

эюрдц адамлар ня даьылыша билир, ня дя онун далынжаэедя билир. Билди ки, бир аздан сорьу-суал башлайажаг,бизим кишини эюрмядин, бизим ушаьы эюрмядин, бизимки -ля ри нежя? Амма инди онун щеч тящяри йох иди. Истяйирдибир аз тяк галсын. Адамлара тяряф дюндц.

—Ай жамаат, аллащ щамынын эедянини саь-саламатгайтарсын. Йолуну йахын елясин. Он эцндц йол эялирям,бир аз мян дя йатым.

Адамлар кюнцлсцз даьылышдылар. Щцсян киши евиняйюнялди. Эюзцнцн габаьына додаглары титряйя-титряйягачан алман забити эялди, эюзц, гашы, цзц, сачы Асланадамжы да охшамырды. Амма додаглары титряйяндя дюн -

оьланлары варды. Евляриня чатанда ону юз евиня йох —Зящраэиля апардылар. Щцсян киши алынды, цзя вурмады.«Щя, Фатма юлцб» — деди. Отурдулар. Щамы еля билнаращат иди, ещтийатла данышыб-эцлцрдц. Щцсян кишижамааты наращатчылыгдан гуртармаг цчцн диллянди:

—Щя... Ай Зящра, билирям ки, Фатма юлцб.Еля бил щамынын цстцня су сяпдин, щеч кяс чынгырыны

чыхартмады. Щцсян киши жаваб алмайыб, сюзцня даваметди.

—Йяни ажындан юлцб эюрясян?Мясялянин ачылдыгындан йцнэцлляшмиш адамлар щамы -

сы бирдян гарылдады. Еля бил ары пятяйиня гарьы сохду.—А киши, ня данышырсан?—Бяйям биз юлмцшдцк?—Сян аллащ буна бах ей.Кяндин щям молласы, щям дя дялляйи, мяслящятчиси

гожа Мустафа киши боьазыны арытлады, щамы сясини кясди.—Аллащ рящмят елясин Фатмайа, юмрцнц бизя баьыш -

лады. Амма сятялжямдян юлдц, а бала, сятял жям дян.Бурда гыш да бизя бир йаьы олмушду, чюлдяки чюлдягырылырды, евдяки евдя. — Кяко Жяфяр юзцнц иряли верди,о, кяндин почталйону иди.

—Валлащ Щцсян ями мям-мя-мял щяр эцн эя-эя-эялиб эюрцрдцм. Зя-зя-Зящра арвад щямишя йанындаиди. Йаландан де-де-дейирдим ки, сяндян мя-мя-мяк -туб вар, йаландан бир каьыз охуйурдум, щеч-щеч-щечушагларын гара каьызыны да вермядим она.

Щцсян кишинин еля бил башына аьыр бир даш салдылар.Бейни силкялянди. Эюзц гаралды, адамлар еля бил йохолдулар. Гулаглары жинэилдяди. Бир нечя дяфя цряйиндяюзц юзцня «сакит, сакит, сакит, юзцнц яля ал, сакит» —

351350

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 177: Fi.Qoca 2009 Layout 1

БИР ЭЕЖЯ

Шошугзадянин мцстянтиг ишлядийи идарянин пянжярясииля цзбяцз бинада мцалижяхана йерляширди: щяр сящяряйниндя аь халат олан ортайашлы, эюзял бир гадын еля билтямиз щава цчцн йох, Шошугзадяни эюрмякдян ютрцпянжяряни ачар, хейли щейкял кими дайанар вя дальынбахышларла чякилиб эедярди. Ахыр вахтлар Шошугзадяйя еляэялирди ки, онлар чохдан танышдырлар, щятта узун-узадысюз-сющбятляри дя олуб. Сон заманлар онлар ишаря илясаламлашмаьа башламышдылар.

Бир эцн Шошугзадя ишдян чыхыб евя эедяркянкцчянин тининдя щямин гадынла растлашды. Саламлашдылар.

—Ишдян ня эеж чыхыбсыныз?—Башым гарышыб, ахшам дцшцб.—Щарада олурсунуз?—Кюрпцдян о тяряфя.—Узагдыр. Кедяк, сизи йола салым.—Истямяз, ишиниз олмуш олар...Онлар бир мцддят диниб-данышмадан аддымладылар.

Гадын щяйяжанлы иди. Буну айдын щисс едян Шошугзадя:—Ня цчцн бикефсиниз, бир щадися-зад баш вермяйиб

ки? — дейя сцкуту позду.—Щеч... щеч... Айдын, ня щадися олачаг ки?... Бялкя

о бири сякийя кечяк? Ора бир аз ишыгдыр.О бири сякийя кечдиляр. Шошугзадя дя онун адыны

чякмяк истяди. Ща фикирляшди, йадына дцшмяди.—Баьышлайын, мяним адымы щардан юйрянмишсиниз?—Марагланан юйряняр, — дейя гадын эцлцмсцндц.Щяля ахшамдан олса да, йолда адам эюрцнмцрдц.

Бирдян Айдынын йадына дцшдц ки, ряфигяляри ону

дц олду ейнян Аслан, Щцсян кишинин эюзляри йашарды. Бал -та ны галдырыб гейзля йыхылмыш гуру сюйцдцн эюв дя синячалды. Щисс еляди ки, додаьыны дишляди, ялини балтадан чякибещмалча додаьына вурду, бахды. Бармаьында ган варды.«Кечди, сакит, аьлама, гожа мцрдяшир. Гурднан гийамя -тя галмагда эюряжяйин вармыш. Биржя аьламаьын галыб,сакит! — цряйиндя буну дейя-дейя сюйцдц доьрайырды.щяр дяфя балтаны чаланда цряйиндя «сакит» дейирди. Малыння вахт эялдийини, адам ла рын ня вахт кечиб-эетдийини дябилмяди. Щяйятлярдя ишлярин, мал-гаранын сяси йавашыйырды.Щцсян киши гожа сюйцдц доьрайырды. Щяр балта чаландада цряйиндя «сакит, сакит, сакит» дейирди.

— Щцсян баба, ай Щцсян баба!Мямли Щцсян кишинин он аддымлыьында дайанмышды.

Ялиндя каса варды, Щцсян киши ялини сахлады, белинидцзялтди. Ган-тяр ичиндя иди. Цзцндя су щисс еляди. Ялиницзцня атды. Эюз йашлары иди. Йанаьы бойу сцзцлцбчянясиня ахмышды. Еля бил юз-юзцндян горхду. Кюйня -йи нин ятяйи иля цзцнц силди. Дярин бир няфяс алды.Кютцйцн цстцндя отуруб Мямлийя бахды. Мямли ялин -дя ки касанын даьылмасындан горхуб ещтийатла, кюрпяаддымларла она тяряф эялирди.

—Няням дейир ки, Щцсян бабан су ичяндир.Щцсян киши щисс еляди ки, йеня дя йанаьы исланды,

йеня дя цзцнц силди, узун иллярдян бяри щулгумунда няися йумруг бойда бир шей даша дюнмцшдц. Инди еля било ярийиб ахырды. Щцсян киши синядолусу няфяс алды. Юзц-юзцня «сакит, сакит» дя демирди. Еля бил бир аз йцнэцл -ляш мишди.

353352

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 178: Fi.Qoca 2009 Layout 1

асылмышды. Машын силкяляндикжя, голунун агрыдыгы щиссолунурду. Ясэяр динмяз-сюйлямяз алт додаьыны чейня -йирди. Рейщаня онун йанындан кечяндя, еля бил ки,цзцнцн бир тяряфи титряди, аьзы азажыг яйилян кими олду.Гонуб ял чякмяйян сыртыг бир милчякдян горунурмушкими caь ялини цзцня тохундуруб башыны силкяляди.Автобусдакы цчцнжц адам ися йашы кечмиш, нимдашэейимли бир гары иди. О, Айдынэиля йахынлашыб, ялини узатды.Шошугзадя онун овжуна ики дяня он гяпиклик гойду.Гадын гязябляниб онун цзцня бахыб гяпикляри Айдынынцстцня атды.. Ялини жибиня салыб, бир дцрэяж автобусбилети чыхартды.

—Билет алын! — дейя гурурла Айдынын цзцня бахды.Рейщаня дя, Айдын да пярт олду. Икиси дя бирдян:

—Багышлайын, ана, — дедиляр.Шошугзадя билет алды. Гары онлардан айрылыб цч-дюрд

кялмяйнян цряйини бошалтды:—Цст-башларыны тязя эюрцбляр. Дава да бу эцн-

сабащлыгдыр, гуртарар, оьлум эяляр, эюрярсиниз...Онлар дайанажагда дцшдцляр. Гаранлыг тинлярин

бириндя дайандылар. Эежя кечирди. Рейщаня Айдынынголундан еля йапышмышды ки, еля бил ондан айрылмагистямирди. Айдын юз-юзцня фикирляширди: бялкя бир щадисябаш вериб? Бялкя бу щяким ондан бир мцстянтиг кимиистифадя едир? Бир сюзля, Шошугзадянин цряйиня жцрбяжцрфикирляр эялирди. Рейщаня гаранлыгда шам ишыьы кими зяифвя титряк эюрцнцрдц. Еля бил ки, йандыгжа аьлайырды.Амма щяр щалда бу зяиф ишыг ону тутмага чалышан ялийандырмага гадир иди. Онлар бир гапыдан ичяри эирибпилляляри галхдылар. Гадын тялясик гапыны ачды. Щяр икисиотаьа эирди. Гадын ишыглары йандырды. Инди о чох гярибя

«Рейщаня»м — дейя чаьырырдылар. Гяфилдян кцчя фана -ры нын зяиф ишыьы алтында бир пишик эюрцндц. Рейщаня «вай»— дейиб Айдынын голундан йапышды.

—Эетмя, эял фырланыб о тяряфдян кечяк, — деди.—Сян буна инанырсан? — Айдын сорушду.—Инананда ня олар ки?Айдын жаваб вермяди. Шошугзадя яслиндя чох щазыр -

жа ваб адам иди, амма цряйиндя, щямишя цряйиндяфикирляширди. Бязян цряйиндякиляри демяйя юзц утанырды.Бязян дя дейиб башгасыны утандырмаг истямирди. Онлардоланыб о бири сякийя кечдиляр. Аз сонра пишик дяйаддан чыхды. Амма Рейщаня Шошугзадянин голунубурахмады. Шошугзадя инди ачыг-айдын щисс еляди ки,гадын титряйир. Няфяси еля бил алышыб йаныр. Айдын гят етдики, щяр щалда бир щадися баш вериб, озц дя пис щадися.О, йахшы билирди ки, беля анларда адам гялбиндякилярибириня данышыб, дярдини даьытмаг, бир тяскинлик алмагистяйир. Ону да баша дцшцрдц ки, инди сорушса, гадынщеч ня демяз, еля дярдли олдуьуну билдириб, сусар. Онаэюря дя Айдын диниб-данышмамаьы гят етди. О билирдики, эеж-тез Рейщаня юзц ачыб дярдини данышажаг.

Гадын Айдынын голуну силкяляйиб, йахынлашмагдаолан машыны эюстярди:

—Автобуса отурагмы?Автобусда цч гаралты эюрцнцрдц. Фанарын зяиф ишыьы

Рейщанянин цзцня дцшдц. Онун долу бядяни, гыврымсачлары, эирдя сифяти ишыгланды. Айдын эюзужу бахмагнанонун зяриф додагыны, щятта, алт додагында чапыгабянзяр батыг йери дя эюрдц.

Автобуса отурдулар. Машында яйляшянлярин икиси ясэярэейимли адам иди. Биринин голу тянзифля бойнундан

355354

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 179: Fi.Qoca 2009 Layout 1

щюнкцртц иля аьлады. Айдын билирди ки, беля эур лейсанларчох чякмир, тез совушур. Одур ки, бир хейли сусду,синясиня сыхылмыш гыврым шабалыды сачлары сыгаллады. Шо -шуг задя еля мцщарибянин яввялиндян йараланыб гайыт -мыш ды. Евя эяляндян сонра нишанлы гойуб эетдийиЭцлдястя иля евлянмишди. Сонра бу илляр ярзиндя Эцл дяс -тяни итирмиш, балажа бир Эцлдястя атасы олмушду. Инди ода юз дярдлярини хатырлады. Щяля кцряйиндя галан мярмигялпяси дя еля бил санжды. Рейщаня щычгыртылар арасындагырыг-гырыг «мян горхурам, гор...ху...рам!» дейиб, Айдыныдаща мющкям гужаглады. Рейщанянин бядянининщяраряти Айдынын цряйини одландырды. Онун гялбиндянечя иллярдян бяри баьланмыш тяклик бузу инди еля билбащар эюрмцшдц. Гадынын алов кими няфяси онунбойнуна, боьазына тохундугжа бядяни титряйирди. Айдынщисс едирди ки, ялляри, дизляри ясир. Юзцнц тохтат маьачалышды. Рейщаня ися дайанмады. Инди данышырды.Дейясян аьламаьы да унутмушду...

—Мян горхурам. Валлащ горхурам. Сраьаэцн гай -нанамын евиндя йатдым. Онун эюзляри бцтцн эечянибир жцт шцшя кими парылдайырды. Баьрым йарылды.

Рейщаня сусуб, цряйиндя фикирляшди:«Мян беш ил эюзлямишям, намусла эязмишям. Амма

инди дейясян чятиндир. Дейясян бу беш эцнц дюзябилмяйяжяйям. Нежя йяни дюзмяйяжяйям? Йох, юзц -мц юлдцрярям, дюзярям. Эюзлярям». О, беля дцшцнцр,амма Айдындан айрылмырды. Эежя йеня дя тяк галмаг?Йеня дя гайнанасынын эюзляри она дикиляжякди.

Йох, о, даща тяк галмаг истямирди. О кимя исягысылмаг, горхудан цшцйян гялбини киминся исти няфясииля иситмяк истяйирди.

эюрцнцрдц. Айдына еля эялирди ки, щякими кимяся охша -дыр. О, щямишя Рейщаняни аь халатда эюрмцшдц. Индиися онун чох гярибя эюркями варды. Еля бил ки, о индийякими Айдынын эюрдцйц адам дейилди. Рейщаня цзцнцбойлама эцзэцйя тутуб фикря эетмишди. Бирдян Айдынынэюзц дивардан она бахан беш кишинин зящмли симасынасаташды. Бири лап жаван иди. Юзц дя эцлцмсцнцрдц.Айдын юзцнц бу евя сохулмуш оьруйа бянзятди.

«Эеждир, даща мян эетдим» — демяк цчцн о, Рей -ща няйя тяряф дюндц. Рейщанянин йанагындан сцзцлянэюз йашыны эюрцб, сусду. Йеня шякилляря эюз эяздирди.Она еля эялди ки, гадын дивардакы шякиллярин бахышыалтында аьлайыр. Еля бил быь йери тязяжя тярляйян жаваноьланын да тябяссцмц бирдян-биря йох олду. О кинайялибир эюркям алды.

Рейщаня Айдынын шякилляря бахдыьыны эюрцб изащатверди:

—Гайнатамдыр, о да бюйцк гайнымдыр — Бу сюзцдейяндя онун йанаьында йаш, додагында гярибя биртябяссцм ойнады: — Йатанда щямишя хорулдайарды, —деди.

О, бу сюзц еля деди ки, еля эцлцмсцндц ки, еля бил«Инди бурада олайды, сящяря кими йатайды, хорулдайайды»— демяк истяйирди.

Инди Шошугзадя гызын щяйяжанлы олмасынын сябябинибир нюв айдынлашдырды. Тясялли вермяк истяди:

—Ейби йохдур, дарыхмайын. Мцщарибянин гуртар ма -сына даща ня галыб ки, эялярляр. Щамысы эяляр.

О, бу сюзляри дейя-дейя гадына йахын эялди. Ялинионун сачына тохундуруб гайьы иля тумарлады. Рейщаняеля бил буна бянд имиш. Башыны Айдынын синясиня сыхыб

357356

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 180: Fi.Qoca 2009 Layout 1

Алажаланмыш ири эюзляр щяйяжан вя горху иля долу иди.О, еля бил санки билдийи бцтцн йахшы сюзляри унудуб,анжаг бир эялмяни йадында сахламышды: «Рядд ол!»

Айдын гапыдан чыхды. Еля бил бцтцн дцнйа она гаршымцщарибя елан елямишди. Айдын ися тяк иди. Еля бил аьырбир шейля онун башына вурмушдулар. Гапыдан чыханкими, чюлдя дивара сюйкяниб бир хейли щеч ня дцшцнябилмяди.

О гапыдан чыхан тяки Рейщаня гуруйуб галды.Тямиз дюшямядя Айдынын чякмясиндян галмыш тозлуайаг излярини эюрдц. Няся дцшцндц, додаглары ясди,эюзляри долду. Бах бу дяфя Рейщаня бцтцн гадынларкими аьлайырлы. Инди онун гашлары да, киприкляри дя,цзцнцн ифадяси дя, чийинляри дя аьлайырды. О, бирдяндюшямяйя сярилди. Еля бил ки, киминся айаьыны гужаг ла -йыр мыш кими щычгырыглар ичиндя боьулду. «Мцщарибянитякжя ясэярляр апармыр, биз дя мцщарибядяйик. Онлараня вар ки, сянэярдян-сянэяря атылырлар. Вурушурлар.Няинки фикирляшмяйя, щеч йатмаьа да вахтлары йохдур.Дярд бизимкидир. Тяк-тянща галан биз гараэцнарвадларын. Мян тяк галмаг истямирям, безмишям,истямирям».

О, галхыб чарпайыйа йыхылды вя бир хейли еля-белячя,динмяз-сюйлямяз цряйиндя аьлады...

Шошугзадя жясарят едиб ня гадыны баьрына басабилирди, ня дя ондан айрылмаьа эцжц чатырды. Одла суарасында галмышды. Бир хейли беляжя кечди. Еля бил щярикиси црякляриндя эютцр-гой едирди. Адятян ещтирас вягорху бир-бириня бянзяйир. Бир аз аьыллы дцшцняндя горхуда, ещтирас да йоха чыхыр. Рейщан еля бил йухуданойанды: «юз отаьында йад киши иля... эюрянляр, ешидянлярня дейяр? Демязлярми башгасынын кябинли арвады ола-ола йад кишийля ня едирсян?» Бирдян Рейщанянин Айдынаажыьы тутду: «Бяс бу ганмыр ки, мян гадын хайлаьыйам,ярим мцщарибядядир, щеч дя ондан пис киши дейил. Нийямяним зяифлийимдян истифадя етмяк истяйир?»

—Рядд ол!!! — дейя о, гяфилдян Айдынын цстцнягышгырды... Гадынын симасы биржя анда тамамиля дяйишди.Мяляк эюркяминдя эюрцнян гадын еля бил цзцндянмасканы эютцрцб пялянэ цзцнц эюстярди, дишляринигыжады. Айдын дик атылды. Тез ялини жибиндяки тапанжайаатды. Амма аз кечмямиш юз щярякятиндян хяжалятчякди. Сонра да гадына йазыьы эялирмиш кими бир мцд -дят гапынын аьзында дайаныб она бахды. Рейщаняйяеля эялди ки, Айдын бу бахышларла санки она демякистяйир: «Сян ажизсян, мянимля йанашы отурмагдангорхурсан?» Она эюря дя сон дяряжя ясяби:

—Рядд ол! Рядд ол! — дейя йенидян чыльынжасынагышгырды.

Айдын юзцнц сакит апармаьа чалышса да, яслиндячашмышды. Щирслянмяк онун тябиятиндя йад иди. Аммадаща дюзя билмирди. Беля бир щадисяни наьыл кими онаданышсайдылар, йеня дя инанмазды, адам да бу гядяртез вя беля дяйишя билярдими? Бялкя дя бу дялиликяламяти иди? Гадынын эюйярмиш додаглары титряйирди.

359358

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 181: Fi.Qoca 2009 Layout 1

Кцряйи тярляди. Яллярини дизинин цстцндян эютцрцб йанынасалды. Йеня наращат олду.

Яллярини синясиндя чарпазлады. Йеня олмады. Цзцнцпянжяряйя чевириб, пянжярянин йанына дирсяклянди.Пянжярянин габаьындан йеня дя дирякляр, кол топалары,йеня дирякляр, евляр, кол топалары Шещсабанын аьлынаэялян ани фикирляр кими бири-бирини явяз едирди. Эцняшинпарасы дямирйолунун алтына батыб йох олмушду. Цстягалан парасы ися даща да ишыгланмышды. Лап узагдакыгара булудларын бир тяряфиня од вурмушду. Булудларйанырды. Гатар да Бакыдан эцняшя доьру атылмыш сиврибир оха бянзяйирди. Шещсаба цзц пянжяряйя доьруотурса да, инди щеч няйи эюрмцрдц. Инди о, юз цряйининдяринликляриня бахырды. Юз йаддашыны бир китаб кимиачмышды, вараглайырды. «Мян бу оьланы щарда эюрмц -шям. Бизим заводда ишляйирми? Йох, бялкя ютян вахт -ларымын танышыдыр. Аллащ елямясин! Йох, мяним кечмишимюлцб». Шещсабайа еля эялирди ки, юз кечмишини яввялжяюз пешманчылыг эюз йашларында боьмуш, сонра исяйашадыьы тямиз щяйаты иля дяфн етмишдир. Инди щяр шейалт-цст олду. Инди она еля эялирди ки, инсанын кечмишиархада йох, юз цряйиндя йыьылыб галырмыш. Бир эирявятапан кими бу кечмиш баш галдырыр. Бах, о оьлан кимиэюзцнц адамын эюзляриня зилляйир. Шещсаба бир дядюнцб оьлана бахды. О, бахырды. Онун бахышларынданщеч ня анламаг олмурду. «Йох, о, мяни о вахтдантанысайды, инди цзцмя иришярди. Дюнцб йанындакыйолдашына бир сюз дейярди. Мяндян данышарды. Сонращяйасызжасына эялиб йанымда яйляшярди. Бяс нийя белябахыр?» Шещсаба сумкадан йайлыьыны чыхарыб, алнынынтярини силди (щава исти дейилди). «Бялкя... Йох, бундан

ШЕЩСАБА(Новелла)

Електрик гатары тярпянди. Шещсаба пянжярянин йанын -да яйляшди. Пянжярядян чюля зиллянмиш бахышларыны архайашцтцйцб кечян дирякляр кясирди. Аз сонра Шещсабанынэюзц алышды. Чархларын мцнтязям таггылтысы, биналар,диряк, йеня биналар... Инди юз вахтында диряк эялиб кеч -мя сяйди, гыза еля эялярди ки, дцнйада няся чатышмыр.Еля бил эцняш дя эюйдян цзцлцб, щардаса лап узагдабу релслярин цстцня дцшмцшдц. Эцняш щямишя олду -ьун дан йекя, гырмызы иди. Еля бил ону боьмушдулар.Щяля бир аз да гара-гырмызыйа чалырды. Йох, эцнцн гаршы -сында дидим-дидим олмуш бир парча гара булуд варды.

Шещсаба пянжярядян айрылыб, вагона эюз эяздирди.Лап о бири башда ики гадын цз-цзя отурмушду. ЦзцШещсабайа дцшян гадын данышдыгжа щяр сюзцн шяклинияли иля чякирди. Вагонун ортасында жаван бир оьлансяксякяли щалда тез-тез гапылара бахырды. «Йягин билетийохдур» — дейя Шещсаба дцшцндц.

Галан адамлар бир-бириня бянзяйирдиляр. Щамысы сакит,щамысы йол эедирди. Шещсабанын эюзляри ики сыра аралыдаотурмуш оьлана саташды. Енли кцрякли гара гыврым сачлыоьлан бойнуну дцз тутуб, ири, гара эюзлярини Шещсабайазиллямишди. Пянжярядян гызын цзцня бахмагдан оланэцнцн хястя шцалары дцшцрдц. Гыз бу шцаларданцзцндя, алнында няфяс кими зяриф бир исти щисс едирди.Шещсабайа еля эялирди ки, бу исти, оьланын бахышларыдыр.Оьлан еля бахырды ки, еля бил гызын цзцндя эцжля сечилянбир шейи сечмяк истяйирди. Бу бахышлар алтында Шещсабаюзцнц наращат щисс етди. Йанаьынын йандыьыны дуйду.

361360

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 182: Fi.Qoca 2009 Layout 1

дя йенилмяз бир гадын вцгары баш галдырмышды. Щечдюнцб эери бахмаг да истямирди. Бялкя дя оьланйанашыб, юз ешгини она ачса, щеч гяти жаваб да вермя -йя чяк. Шещсаба йаваш-йаваш аддымлайырды. «Индийанашажаг, ким билир ня дейяжяк. Бялкя дя лап ади бирсюз. «Бу фикирлярля гыз архадан эялян айаг сясляри ичиндяоьланын айаг сяслярини сечирди. «Тып, тып, йекя айагларывар. Бядяниня эюрядир дя... Гяшянэ оьланды. Йахынлашды.Яввялжя эяряк юзцмц еля апарам ки, эуйа щечмянимля дейил. Йахынлашды. Щя, бах, беля». Бу вахт гызынайаьына няся тохунду.

Ток вурмуш адам кими эери дюндц. Щямин оьланиди. Бир ялиндя яса, о бири яли иля щаваны йохлайырды. Индидя онун ири, гара эюзляри донмуш щалда щара исяШещсабанын башы цстдян лап узаглара зиллянмишди.

—Ай адам, дцшмяйя кюмяк ет! — дейя оьланмцражият етди.

Шещсаба титряйя-титряйя онун голуна эирди. Перронатяряф апарды.

сонра да мяни бир адам севярми? Йох, ахы, мян юзхошбяхтлийими гаранлыг тинлярдя, хяфиф пычылтылар мягамын -да салыб итирмишям. Мян юз хошбяхтлийими шяряф долубадялярдя ичмишям. Хошбяхтлийими таныдыьым оьланларюз додаглары, аловлу бахышлары иля парчалайыб апарыблар».Бирдян Шещсабанын гялбиндя тамам башга бир фикирцсйан етди. «Йох, йох. Мян кющня Шещсабаны юзялляримля боьуб юлдцрмцшям. Инди тамам башгаадамам. Беш илдир ки, ишляйирям. Мян инди чохларындантямизям. Инди мян дя истяйирям ки, киминся шалварыныцтцляйим, хюряйини щазырлайым, сящяр ишя йола салым,ахшам гапыйа сюйкяниб, ишдян эялмясини эюзляйим.Ушаг сяси ешитмяк истяйирям. Кюрпя аьлайа, мян дя«жан» дейиб гужаьыма алам, баьрыма басам, эюзлярин -дян юпям, дойунжа юпям». Шещсаба беля фикирляшдикжяадамлар йоха чыхырды. Еля бил ки, вагонда бир юзц, бирдя гыврым сачлар, чатма гашлар, она зиллянмиш бир жцтири гара эюзляр галмышды. Она еля эялирди ки, оьлан онунцряйиндя дцшцндцклярини ешидир, онунла разылашыр. «Мянсяня етибарлы оларам. Валлащ оларам. Щамыдан етибарлыоларам».

Шещсаба дцшяжяйи дайанажаьын йахынлашдыьыны щиссетди, дцшмяк цчцн айаьа галхды. Оьлана ютяри нязярсалды. О да айаьа галха-галха йанындакы адамданняся сорушурду. «Елядир, елядир. О, да мянимля дцшмякистяйир. Йох, даща она тяряф бахмайажаьам. Сонра елябиляр ки, мян дя она эюз гойурам. Гой еля билсин ки,мян онун щеч бахдыьыны да эюрмямишям. Гой юзцйанашсын». Гыз бу дцшцнжялярля гапыйа тяряф аддымлады.Гярибядир. Индижя цряйиндя аиля гурмаг цчцн йалварырды.Оьланын она бахдыьына юзцнц инандырдыьындан, гялбин -

363362

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 183: Fi.Qoca 2009 Layout 1

мян щарда эюрмцшдцм? Щя, йадыма дцшдц. Бакыдантяййаря иля эяляндя ашаьыда беля аь, беля йумшагбулудлар варды. Эюзляринин аьы гызармышды. Кирпикляриаьырлашмышды. Йухусуз адама охшайырды. Инди зяриф, одтутуб йанан додагларындакы, эирдя йанаьындакы тябяс -сцм, тябяссцмдян чох кядярли бир ящвалата, эилей-эцзара бянзяйирди.

—Щя, сянядлярими йохладын? — дейя гыз ани сцкутупозду.

—Ня сянядляри?Она беля диггятля айагдан-баша бахдыьыма эюря

мяни мязяммят еляйирмиш кими, саь ялини цстдян ашаьыйелляйиб юз бойуну эюстярди, эцжля сезилян бир истещзаиля:

—Йарыйыр? — деди.Цряйимдя дедим ки, «ня ишя дцшдцк». Сющбяти

дяйишмяйя чалышдым.—Щя, дейирсян еля бурадажа охуйурсан? — дайан -

дыьы мыз йеря ишаря елядим.—Бяли. Бурда. Буэцнкц дярсим сяни юйрянмякдир.—Бура бах, бирдян беля данышмагда йазычы-зад

оларсан ща?—Йох яши. Йахшы, бурда чох дайанажаьыг? —Щара эедяк?—Сян билярсян.Истядим «ресторана» дейим йадыма дцшдц ки, тялябя

бабайам. Жибимдя жями цч манатым вар. Тягацдц дящяля сабащ эцнорта алажаьыг. Сящяр йемяйим дя буцчлцйя бахыр. Эюйдян дцшдцм йеря. Олдум щямишякитялябя. Эюрдцм кино-театр «Российа»нын йанындайыг.Ахшамтяряфиди. Аь, гара, лап зил гара, сапсары, гыпгырмызы

НАЬЫЛ ЭЕЖЯСИ

Салам! Дейясян ахы сиз мяни таныйырсыныз?—Ыы!! — гыз етираз яламяти кими башыны йырьалады.

Додаьында йеня байагкы эцлцш, эюзляриндя яввялкимараг.

—Бяс нийя беля бахыб эцлцмсцнцрсцнцз?—Танымаг истяйирям.—Кими?—Сяни. Баьышла «сян» дедим.—Ня олар, де!—Мяним «сиз» демякдян хошум эялмир. Адамлар

онда узаглашыр, пис олур.Троллейбус дайанды. Дцшянляр дцшдц, минянляр

минди. Биз жамаата мане олмамаг цчцн нювбядянкянара чыхдыг. Гыз ялимдяки китаблара эюзужу бахды:

—Дейясян тялябясян?—Щя.—Щарада охуйурсан?—Ядябиййат институтунда.—Бяс сян?—Ня?—Щарда охуйурсан?—Еля бурда — дейиб гыз бир айаьыны сякийя ещмалжа

вурду. Айаьына бахдым. Аь туфлиси варды. Амма еля билайаьыны тапдаламышдылар. Туфлидя хятляр, лякяляр варды.Аь йубкасы язиэ иди. Еля бил щарадаса палтарыны чыхарма -мыш йатмышды. Яйниндя йери йашыл, цстцндя аь йекяйарпаглар чякили голсуз кюйняк варды. Голлары дцмаь,йумшаг. Кюйняйин йухарыдан бир дцймяси ачыг иди.Бойну, синяси аь, лап аь иди. Йупйумшаг иди. Беля аь

365364

Ôèêðÿò Ãîúà Òàëeéèí àüûð òàëåéè

Page 184: Fi.Qoca 2009 Layout 1

—Щя, бу да жаванлар. Эюр кимдян ситат эятирир.Дцнйанын ян фырылдаг адамындан. Талейрандан. Вахтвар иди беля сюздян ютяри адамы...

Архайа сяс эялян тяряфя бахдыг.Биздян арха сырада яйляшмиш кюк, йашлы бир киши

йанында яйляшмиш ортайашлы бир гадынла данышырды. Онларабахдыьымызы эюрцб дцз эюзцмцн ичиня бахды. Ясябищалда:

—Бу идейа, бу ягидя иля сиз щара эедяжяксиниз, ахы?! Нядянся фикирляшдим ки, «йягин бу киши йцз кило олар».Йох, йцздян чох олар, еля тякжя бухаьы бир кило

олар».—Щара эедяжяксиниз, щай? — дейиб киши сон

сюзлярини бир дя тякрар етди.Сакитжя — «Йатагханайа» — дейиб цзцмц чевирдим.

Щеч кяся бахмадым. Кимлярся пычылдашды. Киши йериндягурдаланды. Мян китаб ачыб охумаг истядим. Киши няися дейинди. Чалышдым ки, ешитмяйим.

***Отаьа эирян кими гыз кечиб столцстц лампаны

йандырды. Мящрябаны стулун башындан эютцрцбчарпайынын башына сялигя иля гойду. Мян бюйцк ишыьыйандырмаг истядим. Фикрими баша дцшцб столун цстцнцтямизляйя-тямизляйя «Йухары ишыьы йандырма. Столцстцбясдир» — деди. Чарпайынын цстцня тулланмыш пенжяйимиэютцрцб гапынын йанында шифонердян асды. Еля бил щяршейин йерини билирди. Бир анда даьыныг китабларымы,варагларымы да сащмана салды. Онда гярибя бир яркварды. Бу ярк еля имкан верирди ки, мян онунлаистядийим тярздя данышым. Щяля байаг йатагхананынйанындакы тялябя йемякханасында чюряк йейяндя дя

367

Òàëeéèí àüûð òàëåéè

цзляр, нювбянюв эейимлиляр щяряси бир йана тялясир.Нящянэ кинотеатр нящянэ бир балыг башы кими аьзыныПушкин мейданына ачыб рекламларда йцз жцр рянэчапалайыр. Мцштяри чаьырыр. Адамлар нящянэ аьыза ахышыр.«Йох, кинойа да эедян дейилям. Щя, щя, йатагханайаэедян троллейбусумуз эялир.

—Эедяк! — дедим.—Щара?—Бизим йатагханайа. Мян тяк йашайырам.—Сонра?—Сонра, бир чахыр да аларам.—Сонра?—Мяним щейвяря адамдан хошум эялмир —

йадыма дцшдц ки, бу гызла щяля инди таныш олмушуг.Кобуд сюз дедим. Цзцня бахдым ки, цзр истяйим. Гызынцзцндяки ифадядян мяня еля эялди ки, бу сюзцм онунхошуна эялиб. Цзр истямяк фикриндян дашындым.

— Бу троллейбуса миняжяйик?Троллейбус дайанды. Йер тапыб яйляшдик. Бир мцддят

сусдуг. Йох, щяр икимиз дя няся дцшцнцрдцк. Бирдянгыз фикрими гырды.

—Сянжя адамлар сусанда чох щейвяря олур, йохсаданышанда?

Мяним цмумиййятля беля сющбятлярдян хошумэялян дейил. Ганадлы жцмлялярдян, юзцнц аьыллыэюстярмякдян лап зящлям эедярди. Амма инди гыз белябашлайанда эюздян дцшмяйимдян еля бил горхдум.Эялиши эюзял сюз демяк истядим.

—Мянжя адамлар сусанда данышыр, данышанда нябарядя ися сусмаг цчцн щейвярялик еляйир. Талейрандейир ки, дил инсанлара юз фикрини эизлятмяк цчцн верилиб.

366

Ôèêðÿò Ãîúà

Page 185: Fi.Qoca 2009 Layout 1

Гялбиндян бир шцбщяни говмаьа чалышыр.—Атан-анан Таллиндя олур?—Йох,—дейя о йанцстя, цзц мяня тяряф чеврилди.—

Йох, Рйазанда йашайырлар. Мян яримля кечян ил Таллинякючмцшдцм. Ярим механикдир.

—Бяс инди ярин...—Бошанмышам.—Нийя?—Ярдян хошум эялмир. Щеч билмирям буну ким

фикирляшиб тапыб. Яр ол, арвад ол. Бир гапын олсун. Башда -шына адын, фамилин йазылан кими гапысына да адынйазылсын. О евдян кянарда юзцнц тясяввцр етмя.Билмирям ким бу адамлары мяжбур еляйиб ки, дири икянюлц юмрц сцряк, — бу сюзляри дейя-дейя архасы цстячеврилди. Йеня дя эюзлярини тавана зилляди. Щисс еляйирдимки, бу сюзляри дя црякдян демир. Няйи ися демяк цчцн,юзцнц аьылдан йцнэцл бир адам кими гялямя вермякистяйир.

—Сян йорьунсан, йухусузсан. Истяйирсян йат!—Щя, йухусузам. Гатарда щеч вахт йата билмирям.

Еля бил тякярляр релсдя йох, бейнимдя эедир.—Бир дя ки, евдян айрылмаг. Онун фикри, ахы аиля

ширин шейди.—Сян дя евлисян? — дейиб башыны галдырды, цзцмя

бахды.—Йох!—Йох яши, айрылмаг... ону щеч вечимя дя алмырам

— йеня дя узаныб йорьунму, кядярлими, фикирлимиэюрцнян эюзлярини йумду. — ону щеч вежиня дя ал мы -рам. — О, бу сюзляри пычылты иля деди. «Йягин бяркйухусуз дур, гой мане олмайым», — китаб ачыб оху -

369

Òàëeéèí àüûð òàëåéè

мяня еля яркля «дур, эет ялини йу» деди ки, няинки пяртолдум, яксиня, бу доьмалыгдан щязз алдым.

Инди дя о, отагда еля эязинир, сялигя йарадырды ки,мян кянар адам кими евин ортасында айаг цстя гал -мыш дым. Кечиб китабларымы иш столунун цстцня гойдум.

—Дейясян узагдан эялмисян?—Jоx! Таллиндян.—Щачан?—Бу эцн, — дейиб пал-палтарлы чарпайынын цстцндя

узанды. Яллярини чарпазлайыб башынын алтына гойду.Эюзлярини тавана зилляди. Юз-юзц иля данышырмыш кими —щя, орда йашайырдым.

—Инди Москвайа эялмисян йашамаьа?—Йох! Билетим вар, сабащ Новосибирскийя эедя жя -

йям. —Орда ня вар?—Гощумларым. Эедиб ишляйяжяйям. Охуйажаьам.— Бяс горхмурсан?— Нядян?— Узаг йол. Тяк гыз ушаьы.—Щы... — Эцлцмсцндц. — Нядян горхурам ахы.

Руси йа мяним вятянимди, евимди. Адам да юз евиндягорхар?

Истяйярям Мурманскийя эедярям, истяйярям Иркут -ски йя, йа да Петропавловскийя. Бурда чятин ня вар ки,шящярляря эедян тяййаряляр мялум. Шящярлярдя кцчя -лярин адлары цстцня йазылыб. Щяр йердя дя ишлямяйя ишвар. Адам аьаж дейил ки, кюкляри иля бир йеря баьланыбгалсын. Йа да трамвай дейил ки, бир йолдан чыха бил мя -син. Адам адамды.

Мяня еля эялди ки, гыз бу сюзлярля юзцня тясялли верир.

368

Ôèêðÿò Ãîúà

Page 186: Fi.Qoca 2009 Layout 1

—Йахшы, — дуруб пянжяряйя йанашдым. Йолда адамэюрцнмцрдц. Ишыг дирякляриня гонуб лампалар мцрэц -ля йирди. Эениш сакит йол чохмяртябяли биналарын айаьынабашыны гойуб, ширин-ширин йатырды. Мяня еля эялди ки,йолун мышылтысыны ешидирям.

—Щя, эял — йорьанла йанларыны бярк-бярк басдырыбкянара чякилди. Йанында йер эюстярди:

—Отур, — деди.Йанында отурдум, няфясим тыхлашды. Мяндя йатмыш

вящши еля бил мяня цсйан еляйирди. Юз ичимя сыьмырдым.«Йазыгды, йухусузлу, дярдлиди» — юз-юзцмц сакитляш дир -дим. Эюряндя ки, ещтирасым аьлыма эцж эялир. «Буэцнцн сабащы да вар. Сабащ сяни юлдцрярям. Сабащйадыма дцшяндя ки, беля бир адамын ялажсызлыьынданистифадя елядим, юзцндян щара гачажагсан?» — бусюзлярля юз-юзцмц щядялядим.

—Билирсян. Сян мяним сачымы тумарла. Йаваш-йаваш.Мян дя йатым. Йорулмушам.

Мян онун ипяк кими йумшаг сары сачларыны тумар -ладым. Еля билдим ялим истидян ярийиб ахыр. О, ялими тутубюпдц. Эюрдцм ки, эюзляриндян йаш ахыр. Сяси титряйя-титряйя пычылдады:

—О йахшы адамды. Гяшянэди. Амма мяни адамсаймыр. Эцндцз ишляйир, ахшам ичир. Еля щей ичир. Мянимдя евдяки юмрцмдя бюйцк бир бошлуг галырды. Елябошлуг ки, щяр эежя еля билирдим бу бошлуьу, бу сящраныкечиб сящяря эедиб чыха билмяйяжяйям. Бошлуг йаманшейди. Онун бу бошлугдан хябяри йох иди. Дейирдимдя анламырды. Айрыланда щеч билмяди нийя айрылырыг. Сяневляняндя мцтляг, бах буну унутма, баш сыьалламаьы,няся пычылдамаьы, цмид вермяйи, йашатмаьы. О, бир дя

371

Òàëeéèí àüûð òàëåéè

маьа башладым. Билмирям ня гядяр вахт кечди. Эюр -дцм йухум эялир. Чарпайы бир иди. Кечиб гоншу отагдайолдашларымын бири иля йатмаьы гярара алдым. Амма онуда ойадыб «сойунуб ращат йатсын» демяли идим.Бармагларымын ужунда чарпайыйа йанашдым. Она тяряфяйиляндя гыз сакитжя эюзлярини ачды, ялимдян йапышыбйанында отуздурду.

—Бяс мян еля билирдим йатмысан? — дедим боьа -зым гурумуш имиш. Сясим хырылдады.

—Йох. Мян фикирляшяндя щямишя эюзлярим йумулур.Сян билян адам йатыб йуху эюряндя эюзляри йумулур?

—Ялбят ки.—Бяс онда йухуну нежя эюрцр? Мян эцлцмсцндцм:—Ня билим.—Билирсян мяним бир ряфигям дейирди ки, гафгазлылар

ажы бибяр кими тцнд олурлар.—Бяс мяня нийя йанашдын?—Мян чох бибяр йейяням.—Бяс мяндян горхмадын ки, бирдян лап тцнд бибяр

оларам?—Йох, сянин ялиндя китаблар варды. Китабларын йанын -

да адам горхмаз.—Сян дур сойун йат.—Бяс сян?—Мян гоншу отагда йатажаьам. Орда йахшы йер вар.—Онда мян йатынжа эетмя. Мян йухуйа эедим,

сонра.—Йахшы, мян чыхым, сян сойун.—Нийя чюля чыхырсан. Цзцнц пянжяряйя тут. Чюля

бах, мян дя...

370

Ôèêðÿò Ãîúà

Page 187: Fi.Qoca 2009 Layout 1

МЦНДЯРИЖАТ

Талeйин аьыр талейи.....................................................................................................................................5Гожа сюйцд дя йыхылды ........................................................................................................338Бир эежя ................................................................................................................................................353Шещсаба ................................................................................................................................................360Наьыл эежяси ...........................................................................................................................................364

373

Òàëeéèí àüûð òàëåéè

ялими юпдц. Йох, о мяним ялими юпмцрдц. О, киминсяона ян язиз олан бир адамын, илк ешгинин, йахуданасынын ялини, мещрибан бир яли юпцрдц. Юзцмц яллийашында киши кими щисс елядим. Еля билдим бу да мянимкюрпя гызымды. Яркля сачларыны гарышдырдым.

—Ди йахшы, йахшы, йат! — дейиб айаьа галхдым.Кюврял мишдим. Отагдан чыхдым. Бирдян йадыма дцшдцки, ня адыны сорушмушам, ня дя она адымы демишям.Гайытмаг истядим, «Яши, сящяр сорушарам» — дедим.Сящяр мян ойананда эцн хейли галхмышды. Дярсяэежикмишдим. Юз отаьыма жумдум. Гапыны дюйдцмсяс чыхмады. Гапыны ачдым, йер сялигя иля йыьылмышды.Гыз йох иди. Иш столунун цстцндя бир каьыз варды. Ойазырды:

«Ещ... ай гафгазлы баласы. Йеня бцтцн эежяни йатабилмядим. Бу дяфя ращатлыгдан. Сяни таныдыьыма эюря.Бир вахт сяндян щамы цз дюндярся, сяня щамы писдеся, йадында сахла ки, щардаса йер цзцндя бир гыз вар,сяни дцнйада ян йахшы адам кими таныйыр. Сяни севир.Йахшы тясяллидирми? Йох, жаваб лазым дейил. Саь ол».

О да адыны йазмаьы унутмушду.Чарпайыйа узандым. Эюзцмцн габаьына эялди. Цч

нюмряли троллейбусун дайанажаьы. Аь туфлили, аь йубкалы,йашыл кюйнякли, ири гараэюзлц, сары ипяксачлы, эирдясифят,эюзял бир гыз мяня бахыб, кющня таныш кимиэцлцмсцндц. Она йанашдым.

372

Ôèêðÿò Ãîúà

Page 188: Fi.Qoca 2009 Layout 1

Fikrяt Qoca.Талейин аьыр талейи.

Bakı, Nurlan, 2009, 374 səh.

Nəşriyyat redaktoru:Məlahət Qənbərova

Компйутер тяртибаты вя дizayn:Sevinc Hüseynzadə

Éûüûëìàüà âåðèëèá: 18.06.2009.×àïà èìçàëàíûá: 18.07.2009.

Ùÿæìè: 23 ÷.â. Ôîðìàò:70õ100 1/32Ñàéû: 500.

Îôñåò ÷àï öñóëó

Ãèéìÿòè ìöãàâèëÿ éîëó èëÿ

“Íóðëàí” Íÿøðèééàò Ïîëèãðàôèéà Áèðëèéè