1

NATIONAL ASSEMBLY OF

SEYCHELLES

Tuesday 16th March 2010

The Assembly met at 9 am

National Anthem

Mr Speaker in the Chair

MR SPEAKER

(Part missing due to technical problem)

MR SPEAKER … pou nou kapab pran first and second reading the Penal Code (Amendment) Bill 2010.

HON BERNARD GEORGES Mr Speaker mon ti anvi raise en

matter of privilege lo sa pwen silvouple.

MR SPEAKER Oke.

HON BERNARD GEORGES Mersi Mr Speaker. Mr Speaker

parey ou fek dir nou vwar ozordi lo nou Order Paper ki Penal Code

(Amendment) Bill in ganny mete pou first and second reading e sa i al

kont order 64 parey ou konnen ki dir ki no Bill shall set down on the Order paper for second reading earlier than 7 clear days from the

first reading. Mon lir sa order konmkwa sa ki ti

devret lo Order Paper ozordi ti pou zis first reading e non pa second

reading, nou pe anticipate ki mosyon ki Leader of Government Business - nou ti pe premyermman antisipe ki i pou anmenn en mosyon

e dezyenmman ki son mosyon pou pase an metan second reading deza

lo Order Paper ki mon krwar ki i afekte privilez sa Lasanble pou li aksepte ou rezet en mosyon ki

ganny anmennen. Donk anba order 36 mon pe move ki privilez sa

Lasanble pe ganny afekte par lefet ki Order Paper i prezimen avan menm ki mosyon i ganny fer debat e pase

ki pou annan en second reading ozordi e sa technically i al kont order 64 nou Standing Orders 2009. Mersi Mr Speaker

MR SPEAKER Nou’n reflesir longman lo la e mon’n

santi ki en tel antisipasyon i kapab ganny fer anvi ki en mosyon pou

ganny mete e mon pa krwar ki privilez Lasanble in ganny afekte antan ki bann Manm i kapab vot

anfaver ouswa rezet mosyon. Desizyon final i dan lanmen

Lasanble limenm. A mon’n avi apre ki mon’n rod konsey legal lo sa size mon santi ki it is in order pou les sa

mosyon pase e Lasanble i pran en desizyon, en pozisyon lo la. Si i

kont, i kont, si i an faver, i an faver sansan i anmar nou lanmen avek sa ki ou ou pe propoze ki zanmen nou

pou kapab soz… so mon ruling is thus e si oule challenge li you can do it on a substantive motion at a later date or through the Standing Order

2

Committee, bring the proper, what you think should be right but for the time being se sa the ruling e mon pe envit Leader of Government Business

pou sispann sa lord. HON MARIE-LOUISE POTTER

Bonzour Mr Speaker, bonzour tou manm Onorab, bonzour Minis.

Msye Speaker anba order 91(1) mon move pou nou suspend order 64(1) pou allow second reading of the Penal Code (Amendment) Bill 2010 pou bann rezon national urgency

ki’n arive lo sa size pirat e ki Minis i ava donn plis detay dan son

prezantasyon. Alor mon demann Lasanble pou aprouv sa mosyon pou nou pran second reading of the Penal Code (Amendment) Bill 2010.

3

MR SPEAKER

Okenn ki segonn mosyon.

HON ANDRE POOL Mr Speaker Segonde.

(Interruption)

MR SPEAKER Non this is a procedural motion. Nou ava pran en vot lo la. Tou bann

ki an faver? Okenn ki kont? So, in dir ou the Minister will state the reason for…

(Interruption)

…this is a procedural motion ki zanmen in arive dan sa Lasanble, in

annan en deba lo en mosyon pou sispann order 63. I’m sorry, depi ler

nou la i annan 17an. Motion for second reading.

HON MARIE-LOUISE POTTER Mr Speaker mon move ki Penal Code

(Amendment) Bill 2010 i ganny lir en dezyenm fwa. Mon ava envit Minis

pou entrodwir son Bill. HON ANDRE POOL

Segonde Mr Speaker.

MR SPEAKER Oke. Introduce your Bill Minister.

MINISTER JOEL MORGAN Mr Speaker, Manm Lasanble

Nasyonal bonzour e mersi. Mr Speaker rezon ki gouvernman in demande pou fer sa Bill vin devan

Lasanble Nasyonal as a matter of

urgency i ki sitiasyon konsernan lapiratri dan zalantour Sesel pe vin

deplizanpli grav lo en lesel ki tre enkyetan e baze lo la Mr Speaker

paregzanp bann statistic ki nou annan pou sa dernyen 10 a 12 zour i montre ki nou’n annan en total 10

latak pirat dan zalantour Sesel e dan sa 10 i annan 2 bato ki’n ganny

pran deza e la weekend ankor in annan ankor plizyer latak ki’n take

place e i fer ki sitiasyon i pe agrave e ki nou bezwen komans prepar nou pou pran bann mezir tre sever kont

bann pirat e sa i mean ki nou bezwen amann nou bann lalwa pou

nou kapab anmenn sa bann dimoun devan lazistis dan en fason bokou pli efikas, dan en fason bokou pli

fasil viz-a-vi sa lalwa egzistan ki dan seksyon 65 nou kod Penal ki en

lalwa ki date bokou lannen pase e ki mon ava koz lo la en pti pe dan mon prezantasyon.

Msye Speaker seksyon 65 nou

kod Penal i fer resorti ki okenn dimoun ki ganny trouve koupab pou aksyon piratri ouswa komet okenn

krim ki ganny konnekte oubyen ki parey aksyon piratri i liable pou

ganny sarze e ganny pini a’n akordans avek lalwa Angle ki an fors an se moman. Dernyen fwa ki sa

lalwa Angle lo piratri ti ganny aplike ti an 1843, plis ki 176an pase e sa lalwa i alor arkaik e nepli pratik pou

fer fas avek defi lapiratri modern ki Sesel pe eksperyanse konmela.

An referans avek seksyon 65

kod Penal Msye Speaker lobzektif sa

amannman se pou entrodwir serten provizyon ki ganny retire dan

4

konvansyon Nasyon-Z-Ini pou lalwa lo lanmer oubyen UN Convention on the law of the sea ki fer resorti bann best practices e bann standards an

sa ki konsern lapiratri. Sa bann amannman ki pe ganny propoze i

enkorpor serten provizyon retire dan lartik 101 a lartik 107 sa konvansyon lo lalwa lanmer. I osi

annan en amannman konsekansyel lo provizyon kod pou prosedir

kriminel Cap 54 ki donn zirisdiksyon lakour Sesel pou ziz sa offender ki komet sa lofans andeor

zirisdiksyon teritwar Seselwa.

An prenan kont logmantasyon dan lakantite e osi severite sa bann lofans piratri ki pe ganny komet,

bann leta konsernen in pran aksyon pou asire ki lalwa enternasyonal i ganny ranforsi e set avek sa ki i osi

neseser pou nou isi Sesel met nou bann lalwa kriminel azour avek sa

bann devlopman. Sa bi se pou comply avek nou bann lobligasyon lalwa enternasyonal osi byen ki met

azour bann defayans ki annan dan sa lalwa egzistan ki dat depi 176an

pase. Sa bann lamannman Msye

Speaker ki pe ganny propoze se premyerman pou defini lofans

piratri anlinny avek bann lalwa modern enternasyonal, dezyenmman pou remet avek lakour

siprenm zirisdiksyon pou ziz bann ka piratri e trwazyenmman pou konsekaman amann kod prosedir

kriminel pou empower biro Attorney General pou pourswiv dimoun ki

komet bann tel lofans.

Mr Speaker baze lo la nou pe propoz bann lamannman swivan i

ganny fer lo seksyon 65 kodPenal. 65(1) Msye Speaker i kree sa lofans.

65(2) i donn zirisdiskyon lakour lo sa krim lapriratri menm si i an deor nou teritwar. 65(3) i penaliz bann

akonplis ki donn lanmen ouswa ki aid and abets bann dimoun ki pe

komet lofans lapiratri. 65(4) i defini sa krim lapiratri e 65(5) i kree en serten prezanpsyon lo ki si sa ki en

bato ouswa en avyon pirat. 65(6) i annan pou fer avek nasyonalite e flag state sa bato pirat ouswa sa

avyon pirat e 65(7) i donn pourvwar nou bann lafors sekirite

prensipalman Coast Guard avek lapolis pou apprehend ouswa pou

kaptir sa bann pirat irespektiv kote zot ete dan losean, zot kapab lo high

seas ouswa zot kapab dan nou EEZ, ouswa zot kapab dan nou zone teritoryal.

Finalman Msye Speaker en

konsekans sa nou bezwen fer en lamannman lo Criminal Procedure

Code e sa i ganny fer dan sou seksyon 3, 65(3) e la i donn Power Attorney General pou li kapab

pourswiv sa bann krim an deor Sesel. Mersi Msye Speaker

MR SPEAKER Deba i ouver. Okenn ki oule

entervenir? Onorab Derjacques.

HON ANTONY DERJACQUES Mr Speaker premyerman mon oule dir ki nou intervention pa’n ganny

ekrir e zot ava ekskiz mwan si i pa dan en fason ase swiv lozik

rezonnab me nou pe sey tou pour

5

tou akoz nou ti ganny sa Bill yer e nou’n ganny zis yerswar pour nou

prepar nou e son konsekans se nou bezwen regard papye e sey nou mye.

Ler mon get sa Bill Mr Speaker nou vwar ki wi SNP depi

okomansman ansanm avek bann lot Manm Lasanble dan sa Assembly ti

pas en mosyon inanim, en joint motion atraver Leader of the Opposition avek Leader of Government Business ki Sesel i sey

tou zefor pou tackle sa issue piracy ki pe afekte nou pei, nou lekonomi,

nou tourism. Nou ti fer sa avek bonn fwa e i ankor reste pwennvi SNP ki piracy dan nou EEZ, dan

nou delo teritoryal kot i afekte nou lekonomi nou bezwen tackle, nou

bezwen en response. Nou bezwen en response selman ki measured, ki

well thought out, ki ganny fer atraver konsiltasyon avek tou bann akter.

Dan mon State of the Nation

address reply mon ti dir e mon ti

demann Minis ki avan ki zot set up okenn bann lakour rezyonnal ouswa

okenn bann amannman lalwa ki i annan konsiltasyon, e mon ti dir

konsiltasyon avek sa Lasanble, konsiltayon avek bann lotorite profesyonnel parey zidisyer avek

BAR Association. Mon ti fer sa lapel e sa aprezan Minis in montre nou

klerman in ganny rezete, zis nou’n vwar en lalwa devan nou. En lalwa akoz mank konsiltasyon akoz nou

pe tay avek, nou vwar ki dan en fason fondamantal kont lentere sa pei. I kont lentere akoz i pe assume

zirisdiksyon worldwide pou en problenm ki rezyonnal, en problenm

ki devret ganny dealt with dan en fason ant bann pei dan rezyon.

Mr Speaker avan mon

kontinnyen mon a donn zis en pti bout listwar lo piracy avek extra jurisdiction kot bann pei i assume

zirisdiksyon partou dan lemonn pou zot prop lekor.

Enn bann legzanp ki pli

pertinan se ler Langleter ti al lager kont Lespanny e gouvernman Monarchy Langleter espesyalman

Queen Elizabeth the first ti donn bann mark bann bato avek bann

maren Angle pou al kont bann pirat e kont osi bann bato Lespanny partou dan Karaib, dan Atlantic,

partou kot i vwar e pou board zot, e anmenn zot, e pou try zot, e lager

kont zot. E Langleter ti pe vin the world super power e Langleter ti

annan sa abilite e kapabilite ek sa bann resours pou li kapab fer li. I ti assume worldwide jurisdiction e se li

ki ti promote e ti komans bann lalwa lo lanmer, the law of the high seas ki

ultimately in end up avek the United Nations Convention on the law of the seas.

Lanmerik ki pou le moman i sel pei dan lemonn ki assume worldwide jurisdiction lo piracy li osi

dan listwar i ti montre kimanyer President Truman ti anvoy son naval forces lo Barbary Coast savedir kot Libi anler laba Lafrik kot North

Korea e zot ti bonbard The Barbary Coast to get rid of piracy e ziska

ozordi, Lanmerik e ki’n klerman montre nou lannen pase ler i ti aret enn bann pirat Somalyen, ti

6

anmenn New York pou fer trial, i ankor pe assume worldwide

jurisdiction e Lanmerik i the world super power parey Langleter ti the

world super power dan 15th century. Lanmerik mon emphasize i sel pei e

prezan i vin Sesel koman dezyenm super power ki pe assume sa

zirisdiksyon worldwide kont piracy.

Ler mon komanse mon dir klerman piracy i en global criminal offence. Wi i ganny regarde koman

en akt kont limanite kriminel selman kimanyer bann pei dan

lemonn in tackle sa issue? Avan ki problenm mazer piracy ti antre dan

Western Indian Ocean son problenm mazer ti dan Malacca straits. Bann

pei dan rezon Malacca straits parey Malaysia, Brunei, Indonesia, Taiwan

ki zot zot in fer? Zot pa’n fer bann mezir parey Sesel pe propoze pou li fer, zot pa’n assume worldwide

jurisdiction pou anpes piracy partou on the high seas e an deor tou leta

dan lemonn, zot in vin ansanm pou zot fer en regional surveillance,

regional policing, zot in met zot larzan, zot in fer bann regional funds e zot in tackle sa issue koman en group pei dan sa rezyon. Zot in annan extradition kot pirat i ganny

tyonbo pe taye dan en jurisdiction kot in fer piracy dan en lot

zirisdiksyon, zot annan fasilite detansyon, zot annan fasilite ziridik

avek bann profesyonnel, bann ziz avek bann avoka e zot annan bann lareg lo levidans ek lo prosedir

kimanyer pou tackle sa issue. Anplis ki sa zot annan en special law lo piracy ki sa lalwa i debout lo

son lekor e i set up bann prosedir legal, levidans ek prosedir.

Sa bann pei in montre Sesel

kimanyer pou fer li e nou nou pa la pou envant larou.

(i) nou pa en super power parey Grann Bretanny ek Queen Elizabeth the first,

(ii) nou pa en super power

parey Prezidan Truman ek United States e

(iii) nou pa en super power parey Georges Bush e dernyenman

ki Lanmerik pe fer koman the world super power ki zis li pou le moman

la ki assume worldwide jurisdiction lo piracy.

Mr Speaker i annan en kantite

problenm avek sa Bill e prezan mon

a vin lo sa Bill limenm li. Premyerman ler mon get

konstitisyon, wi konstitisyon i dir ki Supreme Court i annan original jurisdiction e i dir ki Sesel i kapab proklanm son zirisdiksyon kot i oule. Alor konstitisyon pa dir ki i

annan en problenm avek sa Bill. Courts Act limenm li, Courts Act ki

(cap 52) li osi napa en problenm avek li akoz Courts Act i dir the jurisdiction of the supreme court in all the functions shall exist

throughout Seychelles apre i dir; provided that this section shall not be construed as diminishing any jurisdiction of the Supreme Court relating to persons being or matters outside Seychelles. Selman i annan en lot lalwa ki sa pa pe ganny amande ozordi e sa i klerman osi

7

afekte sa Bill e sa Bill osi i kapab ganny regarde lo sa clause

zirisdiksyon koman ilegal.

I annan cap 54 Penal Code section 6, territorial application of this code. Si nou anmenn sa Bill, sa Bill pou form parti the code, i pou

ranplas section 65, i pou vin nouvo section 65 of the code. Section 6 of the code ki gouvern zirisdiksyon the Penal Code of Seychelles i dir konm

swivan; the jurisdiction of the courts of Seychelles for the purpose of this code extends to every place within Seychelles. Alor zirisdiksyon Penal ler sa Bill si i ganny aksepte i vin

nouvo seksyon 65, sa clause lo outside Seychelles, elsewhere, high seas i an kontradiksyon avek chapter 13 ki gouvern zirisdiksyon

Supreme Court of Seychelles an sa ki konsern Criminal matters. Zot

kapab refer mwan prezan lo section 7. Section 7 i dakor ki si en lofans i

ganny komet wholly within Seychelles, ti pou en lofans selman i ganny committed partly within and partly beyond the jurisdiction, zirisdiskyon Sesel i akseptab.

Savedir en lofans ki komans dan Sesel paregzanp ou komans pran pwason dan nou delo EEZ apre bato

naval i vini ou taye, apre ou kontinnyen lapes ler bato naval i

disparet an deor EEZ. Ou’n komet sa lofans partly within, partly

without section 7 i save ou, savedir i kapab anmenn Sesel. Me sa Bill manyer i ete i koz lo bann lofans ki

ganny komet osi e an plis kot outside the territory of Seychelles, within Seychelles or elsewhere, outside the jurisdiction of the state,

of Seychelles I presume - committed within jurisdiction of Seychelles over which the courts of Seychelles have jurisdiction i assume outside. Members of the police and defense forces of Seychelles shall, on the high seas or maybe other places outside the jurisdiction of any state, savedir nou pe assume en zirisdiksyon lo

high seas outside Seychelles e an deor zirisdiksyon tou leta ki egziste

dan lemonn ozordi. E zirisdiksyon kriminel pou tou leta ki egziste ozordi an sa ki konsern piracy i zot

territorial waters ki apepre 12 nautical miles from the coast line

eksepte pou Lanmerik ki assume worldwide jurisdiction. Savedir

partou kot European Union, partou kot Cuba, Moscow, Japan tou pei dan lemonn an deor zot delo

teritoryal i annan sa bann lofans ki kont en bato, aircraft ouswa en

person ki anba sub- section 4 (a), (b) - subsection 2 (b) (c) tousala Sesel

prezan pe dir ki li ki annan zirisdiksyon.

Alor premyerman eski Minis i kapab klersi avek son draftsman ek

draftsperson ki konsekans sa Bill e si i incorporate dan nou Penal Code

viz a vi seksyon 6 ek 7 the Penal Code of Seychelles, sa premye pwen.

Dezyenm pwen se ki Mr

Speaker Sesel dan son zidisyer pe

pas dan en boulversman. Nou fek ganny en nouvo Sef Ziz e mwan koman Chairman Bar Association

nou pe sey rearanz nou zidisyer pou met anplas en sistenm ki pli efikas e

pli kapab pou deal avek issue pou le moman. Sa Lasanble limenm li i osi

8

pe deal atraver Human Rights Commissions report dan sa Lasanble

avek issue ki tous avek criminal justice system savedir nou prizon

Montagne Posée. Laba osi i annan boulversman, i annan en kriz, e i

annan en kantite sanzman ki bezwen arive. Anmenmtan nou pei pe pas dan en kriz ekonomik e nou

bezwen annan bann nouvo striktir reform ekonomik osi. Alor partou

kot ou gete Sesel i dan en boulversman.

An sa ki konsern lakour, lakour la oke le 6 Oktob Sef Ziz avek

Prezidan Lakour Dapel Onorab MacGregor pe al Lasin pou sey konstrir en nouvo Supreme Court. Akoz? Akoz nou Supreme Court kot i ete pa kapab deal avek sa kantite

kriminalite, sa kantite case ki annan an kour pou le moman. Nou

pe sey recruit e zidisyer a pe esey recruit ziz par grap. Pou le moman i

annan 6 e son dernyen, sizyenm napa ni en lakour, napa ni en lofis. Zot pe sey re-aranz kot registry kot

Madanm Lepathy pou sey fer sa vin en Supreme Court e pe anvoy Master of the Court kot vye Lasanble kot nou nou sorti Mr Speaker.

Nou pe esey regard nou

criminal procedure code, nou civil code e tou dimoun pe sey step up pou deal avek problenm aktyel, pa

pou deal avek sa kantite ka, sa kantite pirat ki kapab aprezan antre

dan nou pei sa pa dan plan e Minis pa’n konsilte avek Sef Ziz ki’n dir mwan personnelman dan nou bann

meeting ki nou fer tou le mwan e i pa’n konsilte avek lakour dapel ki

osi in dir mwan personnelman kot swearing in Ziz nouvo, Gustave

Dodin. Napa konsiltasyon e napa lenfrastriktir e Bar Association mon

kapab dir zot li osi i bezwen prezan komans taye pou li kapab pran kont sa bann nouvo lalwa, sa bann nouvo

lakour ki pou bezwen ganny set up sa bann nouvo pirat ki pou bezwen

ganny zize dan sa pei.

Mon dir avek zot ki pou annan en kantite plis ka, nou konsyan ki i annan 22 pou le moman ki la, ki pe

ganny zize, yer ti ankour. Nou konsyan ki i annan 34 lo en bato ki pe standby ki zot anvi debark isi

Sesel, i ankor annan en lot 6 lo en bato ton ki zot anvi debark isi Sesel

e la Minis i dir nou i annan ankor en kantite, in dir nou i annan 12 dan en semenn, dan 12 zour e dan

sa weekend ti annan plizyer.

Mr Speaker Kenya in ganny aprose pou fer regional court in

refize, Moris in ganny aprose pou fer en regional court in refize e Moris i annan bokou plis kapasite,

kapabilite, resours imen, larzan. Kenya i annan bokou plis, dernyen

sif i ti annan plis ki 120 pirat dan son sistenm, bann ki li i assume zirisdiksyon dan son EEZ e dan son

delo teritoryal. Selman Kenya in refize assume sa landrwa kot tou pei

enkli European Naval Forces China, India, Lanmerik, Lespanny i kapab

anmenn sa bann prizonnyen pou ganny zize. Akoz? Akoz bann pei partou dan lemonn pa oule al rod

dimoun pou anmenn dan zot sistenm pou zot ganny zize ouswa pou zot ganny dealt with paregzanp

9

imigrasyon Ostrali pa oule sa bann dimoun, i oule zot ganny dealt with

dan bann lot pei rezyonnal avan zot vin dan son pei kot i bezwen

depanse, kree bann detention centres, kree bann immigration courts, depanse, depanse, depanse, i apepre R300 par zour pou sak prizonnyen ki nou gard Montagne

Posée. Mazin sa, R300 par zour.

Akoz paregzanp bann pei parey European Union pe negosye avek North Africa enkli Libi partou

pou zot detenir bann dimoun ki pe sove ki anvi vin Lerop. Akoz? Akoz

zot pa oule fer sa bann regional courts dan zot landrwa? Akoz i kout

tro bokou, akoz ou bezwen annan bann resours naval, police, lakour, prizon ek ekonomik e sa lenpakt

sosyal i enorm. Sa lenpakt sosyal isi Sesel i pou 30an li si sa bann

santans 30an i ganny aplike, sa group 41 paregzanp si sa lalwa i pase e si zot ti kapab ganny zize la -

paregzanp mete ziz i kondann zot pou 30an zot mont la Montagne

Posée ki taler nou pou koz lo Montagne Posée e apre 30an bann vye bonnonm 60an, 70an kot pou

debarke? Ouswa si zot sove parey bann prizonnyen Seselwa ki pe sove, ki touy dimoun, zot sove pou zot

hijack bato, zot vole pou zot ganny larzan, zot raid bann police station

pou zot ganny zarm, pou zot pran bato pou zot retourn Somali, sa

problenm sosyal i avek nou pou 30an, ouswa 10an si zot ganny pas santans 10an, ouswa 30an si i

maksimanm. Zanmen oubliy sa. Tou sa bann pei dan lemonn a’n antye pa oule anmenn dimoun pou

ganny zize e met dan prizon dan zot pei.

La dan western Indian Ocean

ki konsern piracy personn pa oule anmennen, koman zot tyonbo pirat lo high seas zot large. Akoz zot

large? Demann nou lekor. Akoz Langleter i large? Akoz Lafrans i

large? Akoz Lanmerik in anmenn zis enn, i pa pe anmenn ankor? I

tro ser, i en problenm ekonomik, kiltirel, sosyal.

Mr Speaker lo sa pwen lakour ek resours legal mon kapab klerman dir avek sa Lasanble Sesel pa ankor

pare e ti a meyer si ti annan sa regional approach ki’n annan kot

straits of Malacca anba kot bann pei laplipar i dan Asian.

Mr Speaker son problenm

sekirite prezan. Problenm sekirite i

mazer, deza avek bann Seselwa ki’n komet bann pti krim robbery, bann

pti krim theft e plis ki sa nou annan bann problenm ler prizonnyen i sove. Nou annan problenm ki tou

dimoun i bezwen ferm laport ler nou tande i annan en Sopha on the

loose, nou tou nou taye, nou larg lisyen, nou efreye e si ou pe al pran en drink ou madanm deryer i dir ou

non i a vin ek ou ouswa reste. Napa sa bann zafer en lavi sosyal parey

avan ler prizonnyen sove i larg. Mr Speaker nou’n vwar kler ki

sekirite pa garanti Montagne Posée e dan nou pei an sa ki konsern

prizonnyen. Larme in bezwen intervene deryenman e lapolis. Seksyon prizon napa sa kapabilite e

10

pe esey recruit akoz napa dimoun. Aprezan nou pe anmenn bann

dimoun ki arme, ki konn zarm, ki pa arme ki’n ganny disarmed e bann

dimoun ki’n ganny trained e bann dimoun ki si zot dezespere zot

kapab take over sa prison, e i fasil take over. En kantite fwa Seselwa in

take over. Tou dernyenman zot ti take over. La nou pe anmenn bann

dimoun, bann Somalyen ki dan en larelizyon ki an se moman i anba presyon dan lemonn e dan en pei ki

deplizanpli pe vin anba lenfliyans terrorism. Lekel sa mouvman? Al

Shabaab? Nou tou nou konnen e plitar Lider Lopozisyon pou koz lo la. Nou tou nou konnen ki menm

gouvernman enterim Somali an Mogadishu pa kapab lager kont sa pourvwar, menm avek sipor 20 mil

lafors OAU, bann bann solda sorti Uganda zot fay e Somali in ganny

splintered an Puntland, en lot lafors bann Al Shabaab, interim

government Mogadishu e partou dan larestan i annan lawlessness ek piracy. Sa bann dimoun ki nou

kapab tyonbo lo high seas e anmenn isi Sesel i bann dimoun ki osi kapab

ganny sipor tou sa bann mouvman, tou sa bann teroris e anmenn sa

problenm sekirite isi Sesel e nou en pti pei touris vilnerab dan tou son sans nou pe fer nou en target pa zis

sa lenstitisyon, pa zis bann leaders dan kominote zot menm, nou menm

bann MNA, pa zis bann Minis be tou dimoun Sesel espesyalman dan bann vilaz, dan bann laboutik obor

lakot. Mr Speaker en lot bout kot

nou regarde ki pa bon sa lalwa e i

anmenn tro bokou defayans e danze pou nou pei se ler nou regard

tourism. Si Sesel i vin lo map koman en target pou sa bann

lorganizasyon ek sa bann pirate, zot kapab afekte nou dan en fason ki fasil pour zot e danzere pou nou pei.

I zis en mothership, enn de pirat i zis reste pou zot pran enn de nou bann

zil. Par egzanp zot debark North Island ouswa en zil bokou pli lwen e

hijack Denis island e pran enn de bann milyonner, enn de bann Franse - en Franse ase, en Angle

ase, en Ameriken ase. Si zot madanm e i annan zanfan ladan, pli

move, tourism Sesel i collapse. Mr Speaker mon vwar ki sa

lalwa pe envit sa latansyon sa bann dimoun e pe met nou fas a fas avek

zot e pe envit en lensidan parey kot nou nou ti kapab deal avek dan en lot fason ki mon ava vin lo la

aprezan.

Mr Speaker sa lalwa i permet bann lafors naval parey European Union, India, China aprezan pou

annan en dumping ground pou zot anmenn bann prizonnyen. Sel

dimoun ki kapab dir non se kekfwa Attorney General. I pou en

problenm aprezan legal avek enfrastriktir, i pou nepli en problenm politik. Si naval forces

European Union par egzanp prezan i ganny en lakor avek departman

lalwa kot biro Attorney General, prezan ler zot tyonbo, pli zot successful plis pou annan fardo dan

nou sistenm e Mr Speaker nou pou vin en dumping ground. Pa oubliye

11

Sesel dan nou listwar nou’n ganny kree akoz nou ti en dumping ground.

Ler slavery ti ganny aboli

atraver parlman Langleter mon pe dir, naval forces Langleter ti assume

extra jurisdictional powers, worldwide powers pou anpes

slavery. E ki zot ti fer avek bann dimoun ki ti’n ganny kaptir Lafrik, ki ti pe ganny anmennen dan Karaib

koman bann lesklav zot ti anmenn Sesel e Sesel ti vin en dumping

ground e Sesel prezan ti devlope.

La aprezan pou piracy ankor ennfwa sa bann naval forces ki enkli Langleter, European Union, Lasin,

Endyen zot ganny en landrwa kot zot pou kapab anmenn bann pirat

ki’n ganny arete partou dan losean endyen.

Mr Speaker tou dernyenman

nou’n vwar en legzanp kwa ki devret arive. I annan en ladministrasyon

dan en parti Somali ki apel Puntland, tou dernyenman Puntland in aksepte e in aksepte anmenn

ankour e met dan detention centre 21 pirat. Si Somali limenm li

atraver en seksyon son pei Puntland pe assume son responsabilite nou

devre ankouraz sa, Sesel i devret ankouraz atraver bann lorganizasyon rezyonnal parey

African Union, United Nations, European Union pou anmenn

stabilite plis ankor Somali e Puntland kot zot zot kapab assume sa responsabilite detansyon e ziz

bann pirat ki ganny tyonbo dan Western Indian Ocean.

Mr Speaker alor ki nou nou oule? Ki mwan mon oule? Ler mon

get sa lalwa mon ti a prefere ki Sesel….

MR SPEAKER 3 minit Onorab, 3 minit i reste ou.

HON ANTONY DERJACQUES ..Ou ti ava espere ki sa lalwa wi, i

ganny modernize selman zis pou delo teritoryal Sesel avek EEZ Sesel

apre pou bann krim kekfwa ki annan koneksyon avek Sesel, par egzanp bann bato ki pe vin Sesel

dan nou por, ouswa sorti dan nou por, ouswa ki ti pe anmenn cargo,

ouswa personn parey touris Sesel, ouswa away from Seychelles, ouswa at the most bann bato ki pe fly the

flag of Seychelles, ouswa ki pe pas atraver nou delo teritoryal. Me

selman pou assume worldwide jurisdiction sa nou totalman kont.

Nou ti a demande osi ki

gouvernman i rod tou resours ki i

kapab pou met an plas en sistenm pli efikas an sa ki konsern prizon,

en nivo prizon, en lakour kot i vin en sant pou lalwa ek lazistis, bokou plis training pou naval forces pou

lapolis ek pou larme.

Mr Speaker mon ti a demann Minis pou retir sa lalwa, pou re-antre dan konsiltasyon avek sa

Lasanble, avek zidisyer, avek bann lot lorganizasyon e pou vin avek en

lalwa comprehensive ki debout lo son prop lipye, ki tackle piracy, prosizyon levidans, prosedir

kriminel e en regional approach pa en go it alone approach ki sound and

12

fiery selman pa pou aport nou nanryen e dan en fason

fondamantal i kont lentere nasyonal Sesel. Mersi Mr Speaker.

MR SPEAKER Avan mon pas laparol avek Onorab

Lucas mon oule fer de obzervasyon. Bann manm ouswa menm bann

zofisye ki annan bann lenformasyon pou pase avek Clerk ouswa avek minis or whatever zot ava pas avek

sekirite ki pros avek zot e sekirite i ava pas ek Parliamentary Reporter e

Parliamentary Reporter i responsab. Non pa tou dimoun nek pe marse

me i responsabilite Parliamentary Reporter pou anmenn bann notes ek

bann whatever ki bezwen ganny fer la anndan.

Dezyenmman bann Bills ti ganny dispatch non pa Lendi me

Vandredi Arpent Vert 3er apremidi. Zis pou al lo rikord. Onorab Lucas.

HON WILBY LUCAS Mr Speaker mon ti a kontan fer en

lentervansyon e aport mon sipor pou sa lamannman ki pe ganny propoze devan sa Lasanble.

Mr Speaker si nou zet en

koudey a’n aryer e vizit seksyon 65 dan nou Penal Code nou vwar ki sa provizyon i koz lo piratri an selman

4 fraz e i fer referans avek lalwa Angle. Menm lenterpretasyon

piratri pa ti egziste dan nou kod Penal, la nou a pe koz 1955, plis ki 50an pase. Mr Speaker mon’n note

sepandan ki pandan sa letan e bann lannen ki’n swiv ti napa petet

lenportans pou met nou lalwa azour

avek aktivite kriminel bann groupman lo lanmer lefe ki nou pa ti

pe fer fas avek okenn menas oubyen latak. Mon’n osi note ki sa dan

limenm i pa ti neseserman rezon pou nou asize pa fer nanryen avek nou lalwa, espere ziska ler nou fer

fas avek bann latak bandi lo lanmer 50an plitar pou nou fer lamannman dan nou kod Penal.

Sepandan Mr Speaker nou’n

bouze, nou’n met nou pare pour nou prosekit aksyon teroris e serten akademik pe demande akoz nou pa

ti adres sa kestyon piratri ler nou ti pe revwar nou lalwa pou fer bann

aksyon teroris en krim e kapab prosekit zot anba nou lalwa an 2004 avek larive Prevention of Terrorism Act.

Mr Speaker ozordi i ankor

annan bokou largiman ki si sa en aksyon teroris. Sa i mon pwennvi, i kler, mon’n mezir aksyon piratri

avek aksyon ki ganny determinen koman aksyon teroris. Mon pa vwar gran diferans akoz tou le de zot pran

zot viktim otaz, zot met zot an kaptivite epi demann en ransom an

retour. Pandan mon lentervansyon kot senkannsenkyenm konferans Parlman Commonwealth CPA ki ti

fer Arusia, La Tanzanie an Oktob lannen pase mon ti anmenn menm

largiman ki Sesel pe fer fas avek bann latak teroris par bann bandi e kriminel sorti La Somali ki pe met

an danze nou lendistri lapes e nou lendistri touris.

Mr Speaker lasel diferans an

sa de group se ki aksyon bann

piratri an parantez i pa debord sa

13

laspe ransom ki vedir zot lobzektif sete bann aksyon kriminel pou

ganny larzan tandis ki sa lot group apard larzan zot target i kapab pou

de rezon politik oubyen relizye. Alor Mr Speaker mwan mon pe akey sa lamannman ki prezan i a fer li posib

pou prosekit sa bann kriminel ki krwar zot kapab vin donn bal dan

nou lanmer e teroriz bann bato lafason ki fer zot plezir. Lensidan kot bann kriminel sorti la Somali i

ganny atrape apre zot ganny large san zize nou espere pa pou ariv ankor e se sa ki piblik Seselwa i anvi

vwar.

Mon vwar ki seksyon 65(4) Mr Speaker in definir piratri dan en fason konpreansiv kot in sey kouver

tou bann lenvantyalite enkli lenplikasyon pa zis bato me osi

avyon kot i a fer li posib aprezan pou anmenn tou sa ki’n enplike devan lazistis enkli bann ki’n

planifye, bann ki’n finans sa loperasyon malgre zot an deor Sesel e osi bann ki pe ede pou sa bann

kriminel sove. Sepandan Mr Speaker nou note ki piratri i en

aktivite byen organize atraver en network ki pa pou osi fasil pou nou ariv kot sa enn ki pe master mind

oubyen pe finans loperasyon ki pa neseserman zot touzour baze la

Somali. Mon konvenki avek lapros ki Sesel in pran, nou pe anvoy en mesaz ki pou nepli annan pirat ki

pou met zot disponib pou vin fer misyon si a sak fwa ki zot ganny

atrape, Wi Onorab Derjacques, si a sak fwa ki zot ganny atrape zot ganny zize e zot ganny anprizonnen

parey sa lamannman pe demande.

Finalman Mr Speaker i

annan bokou piblik Seselwa ki mon’n koze avek pe kontinnyen

kestyonnen akoz ki sa bann Somalyen zot ganny avoka legal aid peye par gouvernman pou defann

zot? Malgre mekontantman piblik nou pa pou kapab anpes sa pou le

moman akoz sa i en drwa konstitisyonnel ki tou lakize i ganny drwa reklanmen me i toultan reste

en kestyon diskresyon ziska ler nou a deside pou nou fer serten lamannman dan nou lalwa pou

anpes sa arive.

Alor Mr Speaker mwan mon pou donn tou mon sipor lo sa lamannman. Mersi.

HON BERNARD GEORGES Mr Speaker mon krwar nou devret

fer en keksoz kler o komansman e sa se ki nou tou isi dan sa Lasanble nou’n vwar sa par lepase ler en joint motion kont piratri ti ganny anmennen pou en premye fwa

devan sa Lasanble ki nou tou antan ki Seselwa an premye dimoun ki

annan lentere e responsabilite nou pei dezyenm e lezislater an trwazyenm nou tou nou anvi vwar

en lalwa konpetan e en sistenm ziz pirat konpetan dan en fason ki sa nouvo lofans ki depi detrwa zan nou

komans vwar i kapab ganny eradike si pa met anba kontrol dan nou pei.

Sa se swe nou tou isi dan sa Lasanble. Mwan menm mwan dernyen fwa ki ti annan en deba lo

piratri mon ti propoz serten fason

14

pou nou kapab amann nou lalwa pou fer fas a sa nouvo seri lofans e

sa nouvo scourge ki pe arive lo nou pei.

Nou tou isi nou dakor ki en lalwa, en lamannman a nou lalwa ti swetab e kekfwa menm neseser.

Mon fer en parantez la pou dir ki lefe ki nou lalwa i dir ki se lalwa

Angle ki aplike, pa dan limenm fer ki nou lalwa i move akoz dan bokou lezot ka nou aplik lalwa Angle ozordi

dan son lentegralite. Mon a sit en legzanp difarmasyon kot in annan case ankour ki’n anmennen par en

seri dimoun zeneralman avek en loptik politik ki’n ganny zize anba

lalwa Angle e sonm konsiderab domaz in ganny donnen dan en kote oubyen dan en lot. I pa akoz se

lalwa Angle ki la ki fodre nou dir ki i pa ase bon oubyen i pa ase

performan, me nou tou nou dakor ki i swetab e i menm neseser ki nou annan nou prop lalwa lo sa size

piratri. Mon krwar nou tou nou dakor ozordi ki sa propozisyon lalwa

ki devan nou i en lalwa ki al dan sa direksyon ki nou pe rode.

Mwan mon lentervansyon ozordi an siportan sa ki mon koleg Onorab Derjacques in dir se ki sa

lalwa e se pou sa rezon Mr Speaker ou a konpran mwan ki mon’n lev sa

matter of privilege bomaten dan en serten sans se ki sa lalwa i vin, konpran mwan byen, tro vit e i

annan parey tou bann keksoz ki nou fer tro vit i annan serten inbuilt defayans e mon ava sey montre enn de ozordi.

Sa lalwa si nou pe al pas li parey i ete la bomaten mon santi i

vin tro vit san ase gran refleksyon par nou bann lezislater dan sa pei

akoz se zis nou ki lezislater dan sa pei. I posib ki gouvernman in pran son letan pou etidye sa propozisyon,

i posib ki biro Attorney General in pran son letan pou li anmenn sa propozisyon devan nou, me mwan

mon dir ki nou antan ki en Lasanble nou pa’n ganny e nou pa, ziska la

kot mon pe koze, annan ase letan pou nou etidye pour vwar si sa se meyer lalwa ki nou kapab

anmennen dan sa size piratri.

Mr Speaker mon ti ava swete i en swe, mon ti ava swete ki nou ti ava’n kapab pou sa lalwa parey mon

swete dan bokou ka annan en referral a en select committee anba

order 83, akoz mon krwar ki nou isi dan sa Lasanble, mon pa pe dir ki sa i devret pran en semenn oubyen

de semen, menm en zour oubyen de zour dan kouran sa semenn nou ti’n kapab asize avek bann expert ki lo

lot kote laba, mon vwar i annan non selman dan domenn lalwa me osi

dan domenn maritime e dan domenn lalit kont piratri e avek minister

vwar kimanyer nou ti a’n kapab annan en lalwa ki ti pou bokou pli performan. Mon vwar ki sa enn

devan nou nou’n mank en pa e kekfwa an mezir ki mon entervenir kekfwa mon ava santi nesesite pou

fer en propozisyon ki nou anvoy sa dan en Bills committee e ki nou

rankontre dan enn de zour pou nou pas sa lalwa apre mature reflection

ki mon krwar nou bezwen.

15

Mr Speaker mon pa satisfe avek sa Bill ki devan nou pou plizyer

rezon. Les mwan komans avek bann pti rezon senp avan. Si mon

regard sa propozisyon 65(6) ek (7) ki devan nou bomaten e ou ava ekskiz mwan, bann expert lot kote, mon pa

pe kritik zot, mon pa vwar kimanyer 6 avek 7 i antre - mon pa vwar

kimanyer 6 i antre dan sa lalwa, i pa paret mwan ki i annan nanryen pou fer avek sa propozisyon a’n antye, a

ship or aircraft may retain its nationality….. the retention of loss of nationality shall be determined by the law… i paret mwan ki sa set en, ekskiz mwan, en drafting

instructions ki Minis in anvoy anler kot biro Attorney General e ki’n glis

dan sa lalwa. Mon pa vwar kimanyer, ki pwen sa keksoz pe dir,

i normal me how does it help nou konbat kont piratri ler napa okenn mansyon dan larestan sa lalwa lo

kestyon nasyonalite. Alor ki nou pe sey dir avek sa pwen?

Ler mon regard dezyenm bout

clause 7; the Seychelles court shall hear and determine the case against such persons and order the action to be taken as regards the ships, aircraft or property seized, accordingly to the law. Of course

lekel ki pou fer si pa Seychelles Court? Lekel ki pou fer sa bann lord

si pa lakour Sesel? Si nou pe met en lalwa dan nou kod Penal Sesel. E lo sa pwen, what is the Seychelles Court? Eskiz mwan Mr Speaker, what is the Seychelles Court? Napa

en keksoz ki apel the Seychelles Court, nou ava dir e mon referans se

konstitisyon Sesel limenm nou ava

dir the Supreme Court of Seychelles shall hear akoz ler nou regard lartik

119 nou konstitisyon nou ganny dir ki nou annan sa bann lalwa swivan;

the Court of Appeal of Seychelles, the Supreme Court of Seychelles, such other subordinate courts as may be necessary. Alor pa vin dir mwan the Seychelles Court shall hear, i pa rent board ki pou ekoute, i pa magistrates court, i pa pou Court of Appeal i pou the Supreme Court of Seychelles. E si i the Supreme Court of Seychelles, annou dir, the Supreme Court of Seychelles akoz

nou konstitisyon in dir nou ki se sa. Mr Speaker se sa pwen ki mon

pe sey fer sorti. Marry in haste repent at

leisure, legislate in haste repent at leisure, sa se bann pti keksoz ki pa

devret pe trouble nou ozordi, tousala nou ti’n devret refase e meyer landrwa pou fer sa se parey

mon toultan dir, dan en Bills Committee after mature reflection.

Alors sa se, taler ler nou pou ariv dan sa pwen set en lamannman, en simple amendment ki mon pou

demann fer avek sa pwen.

Me Mr Speaker mon’n fer en pti soz la lo lartik 125 - lot pwen ki trakas mwan se lo clause 3 sa Bill ki

devan nou, kot nou pe sey fer en amannman avek CPC. Minis in apel

sa en consequential amendment. Mon pa telman vwar li koman en

consequential amendment, mon vwar li koman en lamannman ki swa i pa neseser ditou swa i vast. Akoz mon

dir sa? Seksyon 60 ki nou pe al rod amande, ozordi i lir; the Attorney

16

General is vested with the right of prosecuting all crimes and offences committing within Seychelles. Nou pe al extraterritorially alor nou pe

sanz within Seychelles pou met over which the courtS of Seychelles have jurisdiction. Be premyerman akfer

nou pe fer sa ler nou konstitisyon limenm anba lartik 76 i dir, e mon

site; 76(4)(a) - the Attorney General shall have the power to institute and undertake criminal proceedings against any person before any court in respect of any offence alleged to have been committed by that person. Akfer nou bezwen al sanz en

keksoz? Nou’n fini donn li en lotorite

vast anba Konstitisyon ki menm ozordi i permet li al kot i anvi dan lemonn, institute en criminal proceedings kimanyer li i anvi, devan nenport ki lakour, pou

nenport ki lofans. Si nou Attorney General demen i anvi mont Rwanda

e dir mon’n vin prosecute en bann krim ki’n arive isi an 1994 i annan full drwa anba nou konstitisyon.

Kekfwa Rwanda pou dir li be tenir enpe nou annan nou prop Attorney

General isi me nou’n donn li sa pourvwar, nou’n donn li en pourvwar vast. Mon pa vwar

nesesite pour nou sanz 60.

Me si zot dir mwan oke i en consequential amendment vomye nou mete ki nou pa mete mon ava

dir zot, tenir. Akoz? Ki nou pe al fer la avek Attorney General? Nou pe al

donn li pa selman pou piratri ler nou dir committed within Seychelles, nou pe al donn li pourvwar pou tou,

anba nou CPC, nou pe al donn li pourvwar pou li pourswiv tou case

ki Konstitisyon i prevwar me la nou pe al donn li actually sa pourvwar

pou li pourswiv tou case kot i anvi me pa zis case piratri. Si i anvi

pourswiv en case vol ki anba CPC oubyen anba Penal Code i kapab fer

li kot i anvi. Eski se sa ki nou anvi? Eski se sa pourvwar ki nou anvi donn nou Attorney General? Mr

Speaker mon’n fer sa bann pwen akoz se bann pti pwen ki mon krwar

nou ti an kapab, avek enpe plis letan arive sanze.

Mon retourn lo 65(4)(c) lo paz pti v. Mon’n lir sa byen. Anba seksyon 5(4) piratri i ganny definir

pou include en aksyon ki ou fer lo high seas kont en lot bato, ki en

bato i fer kont en lot bato oubyen kont son prop bato, oubyen en akt

partisipasyon. Me tousala i lo high seas oubyen an deor zirisdiksyon

Sesel. Anba 4(c) nou anmenn li dan nou zirisdiksyon nou dir en akt ki kapab ganny fer lo high seas oubyen

outside the jurisdiction of any state si i ganny fer kot nou i vin en akt of piracy ki toutafe normal e lozik akoz i pa zis an deor nou teritwar ki nou

devret al rode me i annan acts of piracy ki kapab ariv anndan. Be akfer nou bezwen tou sa bann parol

pou dir sa? Akfer tou sa bann which except for the fact eksetera?

Nou ti a’n kapab ariv menm

rezilta si nou ti’n dir, any act described in paragraph (a) or (b) committed within a maritime zone of Seychelles, fullstop, ti pou fer menm lefe. Akfer nou bezwen al mete

17

which except for the fact that it was committed within a maritime zone of Seychelles, would have been an act of piracy under either of those paragraphs. Sa se, nou pe al fer en lalwa ki extraterritorial ki nou pou ganny zize avek par lemonn.

Lemonn pou regard nou koman en pei ki pe bouz devan, annou

kantmenm propoz en keksoz ki nou kapab fyer avek dan nou fason fer. Annou met bann langaz ki pro-active

ki pa negativ, annou drafte li dan en fason pozitiv e nou non pa negativ e

ankor ennfwa mon pa pe fer okenn - mon bann koleg laba lot kote mon kontan zot, zot travay dir, zot oke,

me se nou bann lezislater, se nou ki la pou anmenn en pti pe lasistans

avek zot pou dir akoz nou pa fer sa koumsa so by the end of the day ler nou lalwa i sorti i en lalwa ki nou

nou fyer ki nou’n pas sa lalwa.

E mon vin finalman Mr Speaker lo pwen pli enportan e sa se sa pwen extraterritoriality. Mwan ki

ti dir dan sa Lasanble ki enn bann fason pou nou al rod pirat se reflesir

lo posibilite annan extraterritorial legislation e i kler akoz ki minister,

gouvernman, bann drafters eksetera in al dan sa direksyon, akoz fodre, ou bezwen donn ou lekor en serten

pourvwar pou ou al an deor ou teritwar akoz se laba kot lamazorite

sa bann keksoz i arive me mon krwar Mr Speaker dan nou lanvi al an deor nou’n al tro lwen e se la kot

mon partaz refleksyon Onorab Derjacques lo sa pwen.

Lo extraterritoriality manyer i ete, okenn lofans ganny komet

okenn par nou nou kapab ziz li isi. Eski se sa vreman ki nou anvi?

Mon poz sa kestyon. Eski nou anvi ki si en bato pirat Somalyen i target

en bato ki annan paviyon Endyen ki pe sorti Bombay e ki pe al Dubai e ki napa okenn Seselwa abor, eski

nou anvi ziz sa bann pirat. Si kestyon i wi, mon pa dakor. Si kestyon i non, mon dakor.

Pwen ki mon pe fer se ki nou

nou Sesel nou, nou lakour i Sesel, nou Attorney General i Sesel, nou lalwa i Sesel, mon dakor al an deor

zirisdiksyon Sesel, mon dakor al extraterritorially me fodre i annan en

lyen avek Sesel. Si i annan en boug abor sa bato dan sa legzanp ki mon fek donnen ki en Seselwa, en

crewman la mon krwar nou devret kapab annan zirisdiksyon, oubyen

si sa bato olye i pe sorti Bombay pe al Dubai, oubyen pe sorti Bombay pou vin Sesel avek en cargo ki pou

vin Sesel, la mon krwar nou annan zirisdiksyon, oubyen si sa lofans i

ganny komet dan delo Sesel la mon krwar nou annan zirisdiksyon. Me nou bezwen fer sir ki se sa ki nou pe

dir. Mon a donn zot largiman legal, zot largiman; l’avocat du diable.

Attorney General i annan full diskresyon ki case i pou anmennen,

lartik 65(2) i en lartik ki diskresyonner e non pa mandatwar. I dir; Seychelles shall have jurisdiction, nou annan jurisdiction me nou kapab deside, nou pou pran

jurisdiction dan sa case me non pa dan sa enn, oubyen nou pou pran dan sa enn e non pa dan sa lot.

Seksyon 65(2) pa obliz nou, i donn nou pourvwar e se sa largiman senp

18

me i annan en latrap dan sa largiman. I annan en latrap dan sa

largiman e latrap se presizeman akoz pou fer sa ou bezwen depann

lo en desizyon en dimoun e mwan mon pa dakor ki lalwa otan ki posib i devret les - akoz dimoun Mr

Speaker, mon pa target person, dimoun i sibir presyon.

Si demen gouvernman i krwar

ki i bezwen fer en zes anver en leta i

pou met presyon lo Attorney General pou li anmenn en prosekisyon, mon

ti prefere vwar ki nou fer li kler dan nou lalwa parey in ganny dir par Onorab Derjacques ki nou pou

assume jurisdiction extraterritorially me selman dan en ka ki i annan en lyen avek Sesel oubyen kot lentere

Sesel i ganny afekte. La mon ti ava dakor akoz mon pa krwar ki nou pti

pti ki nou ete, mizer ki nou ete nou kapab al deor e rod lager, al aste lager ki pa pour nou. Alor vwala

manyer mwan mon krwar mon lalwa dan sa Lasanble ti devret ganny

pase e i tro tar pou mwan kapab propoz en lamannman akoz i pou en substantial amendment ki pou

etablir sa link. I annan plizyer fason pou fer li, swa dan son definisyon

limenm anba 65(4) ouswa ou met dan en schedule, la la bann keksoz

dan lekel nou kapab assume jurisdiction. Mon ti a prefere vwar sa Mr Speaker.

Alor mon anvi vwar en lalwa

pase, mon pa anvi vwar sa enn ki devan nou pase kimanyer i ete. Vwala mon dilenm e mon konnen ki

sa dilenm i ganny partaze par bokou nou dan sa Lasanble lo sa kote

sertennman me mon ti a swete krwar lo zot kote osi. Nou anvi en

lalwa ki performan, nou anvi en lalwa ki annan ledan, nou anvi

kapab fer keksoz me fodre at the same time ki nou lalwa i the best ki nou kapab fer e i met bann balizaz

kot fodre.

Mr Speaker mon ava pause la e mon ava rezerv enn de

propozisyon ki mon ti ava swete fer si plitar sa lalwa i kontinnyen e i pe al pase ler nou ariv dan en lot

komite, me mon sirpliy avek Minis, mon sipliy avek nou tou isi ozordi e avek bann experts ki’n drafte sa

lalwa pou zis donn en pti pe plis letan, annou pran ankor en zour,

annou re-ekrir sa lalwa si mon annan rezon. Mon annan rezon dan enn de pwen ki mon pe dir lo bann

minor amendments me si mon annan rezon lo the substantive part annou pause la, aranz li e apre pas li a linanimite, napa pli gran mesaz

ki nou pou kapab anvoye ki nou’n pas en lalwa unanimously ki nou

tou nou krwar i bon e ki i devret al devan. How do we do this? Mon pa konnen, sel fason ki a mon

dispozisyon ozordi se fer mosyon Mr Speaker, propoz en mosyon anba

83(1) ki nou anvoy sa Bill through a select committee e ki kekfwa nou repran li at the end of the working

day today si nou kapab travay lo la kouran lazournen e retourn avek en

keksoz ki ti ava meet mon barenm. Mr Speaker mon remersye ou.

Mersi. MR SPEAKER

19

Onorab Ramkalawan i annan 15 minit, i pou sifi. Avan mon donn

ou….

HON WAVEL RAMKALAWAN Mon krwar mon ava prefere koz apre break, a mwen i annan en lot

dimoun ki anvi koze …

MR SPEAKER Mon napa personn lo mon lalis pou lemoman.

HON WAVEL RAMKALAWAN Sinon mon pou limite avek 15 e si

mon anvi al plis mon pa pou kapab.

MR SPEAKER Onorab Georges ou mosyon i kapab ganny entertain si selman i annan

en by-partisan agreement, so mon ti ava demann le de whip pour zot

zwenn e gete kimanyer zot oule proceed. Nou napa en mosyon

formel devan nou. Onorab Ferrari. 15 minit.

HON FERRARI Non mon ti pe dir ou mon osi mon lo

lalis. MR SPEAKER

Ou osi ou lo lalis.

HON WAVEL RAMKALAWAN Mr Speaker si ou ti kapab ekout mwan, lefe ki mosyon Onorab Pool

in ganny deferred, mwan personnelman mon ti ava pare si lot

kote i dakor e si Minis li osi tou i dakor pou defer mon mosyon akoz the piracy motion, the Piracy Act i

sitan enportan mon ti a menm pare pou mwan sede pou ki si lot kote i

dakor pou annan sa select committee ki Onorab Georges pe

propoze pou zwenn imedyatman e pou pran an konsiderasyon tou sa

bann diferan pwen parski parey mon dir i sitan enportan me nou bezwen ganny li byen. Mersi.

MR SPEAKER

Mon pozisyon i reste parey, si napa en by-partisan agreement mon

krwar it will be a waste of time e devan mwan napa en mosyon formel ki nou al dan en komite of the Bill. Aprezan mon pou pran en break, zot de dan break zot ava fer zot bann

diskisyon apre zot ava les mwan konnen lo kwa ki zot in tonm dakor.

Ok thank you.

(Break) MR SPEAKER Vi ki in napa okenn konsansis lo sa

mosyon mon ava demann Onorab Ramkalawan pou fer son

entervansyon. Onorab. HON WAVEL RAMKALAWAN

Mr Speaker mon anvi premyerman dir ki premye fwa ki Lasanble ti fer

en special sitting sete lo en propozisyon ki lo nou kote, ki SNP ti fer avek lo kote mazoriter, e sa

special sitting sete lo en mosyon ki konsern piratri. Dezyenm fwa ki

Lasanble ti pare pou set aside bann standing orders pou nobou pran en

size ki’n ganny debat dan mwens ki 1an, sete lo size piratri e ti vin lo en joint motion.

Pou mwan ozordi i tris parski

lasanble lo tou le de kote as far as

20

issue piracy i konsernen toultan nou’n pran en lapros bi-partizan e

ozordi letan nou pe diskit lalwa ki konsern piratri legzekitiv i

entervenir e ozordi letan nou lo nou kote nou ankor pe dir sa i en size ki toultan nou’n pran en lapros bi-

partizan, annou kontinyen dan sa menm lespri, ozordi sa i ganny met

dekote e gouvernman pa enterese pou koz lo la. Me nou pa pou tonm dan sa latrap. Pa sa ki pou anpes

nou lo nou kote isi dan SNP pour nou eksprimen parey egzakteman Mr Speaker mon ti fer lannen pase

letan nou ti anmenn sa joint motion lo piratri, e sete sa ki mon ti dir,

mon ti dir; Mr Speaker lopozisyon i angaze 100 poursan dan lalite kont piratri. Sa size i enn ki konsern nou

tou e napa plas pou okenn politik. Sesel nou pei pe ganny atake, nou

lendistri lapes i anba menas. Ozordi bann bato lapes i bezwen annan dimoun arme e sa pe anmenn bann

kou anplis ki kapab dekouraz zot lapes dan nou losean’. Mon ti osi al

pli lwen pou dir; nou lendistri touris i anba menas li osi, sa i vin prensipalman dan nou lendistri

cruise ship. Dapre rapor cruise ship line Seaborne in deza deside aret vin

Sesel, e mon’n ale pou koze lo ki manyer akoz piratri nou por, bann port calls ti’n ganny redwir par 30%.

E Mr Speaker ti osi annan en

keksoz ki mon ti dir letan mon ti koze, mon ti dir; deswit lalwa i bezwen ariv devan nou Lasanble, e

sa sete 2009 sa, sa pa komansman 2010 sa, sa sete 2009. Mon ti dir

deswit lalwa i bezwen ariv devan nou Lasanble. Mon a menm dir avan

ki nou pran recess. Akoz? Pourki nou kapab pran aksyon imedyat la

ki nou dan sezon vann-nor savedir sezon pirat. Si lalwa i vin lannen

prosenn pou tro tar, e se egzakteman sa ki Minis in vin dir nou bomaten, set egzakteman sa ki

Onorab Potter in vin dir nou, e se pour sa rezon ki, regarde lannen

pase mon dir sa, ozordi nou Lasanble nou bezwen sispann premye lalwa ki pase Mr Speaker, e

sa mon anvi ki i ganny mete lo rikord - premye lalwa ki pase dan sa nouvo Lasanble, nou sispann lalwa

Lasanble limenm, nou sispann standing orders pou fer first and second reading. Mon espere ki sa i pa vin en move tandans ki sa

Lasanble i pran, mon espere ki sa konmdir granmoun pa vin en malediksyon lo nou Lasanble.

Mon ti dir Mr Speaker si lalwa i vin lannen prosenn pou tro tar, i pou vedir ki pirat i ava ganny en

sezon antye an tout liberte, alor nou bezwen lalwa toudswit, sa bann

lalwa i bezwen annan vre ledan ki mordo. Lalwa i bezwen fer kler lekel ki i ganny targete e ki kalite

konportman ki pou ganny konsidere ilegal.

Mr Speaker mon ava dir ou,

ozordi letan nou pe koze e letan nou

koz lo nou bann coast guards, wi i vre zafer i sal laba deor - Dimans Mr

Speaker in annan en latak pirat 10,000 notik avek Denis Island. Dimans Mr Speaker letan bato in

notifye coast guards pou vin ed zot, coast guard ti’n sorti Viktorya in al

deryer Silhouette. Letan zot in ganny demande akoz zot pa vini

21

parski sa bato ton ti pe aprezan swiv bann pirat zot ti ganny dir nou pa

kapab vini akoz nou napa fuel. Mr Speaker mon pa pe koz manti, mon

a pe dir devan sa Lasanble sa ki’n arive Dimans le 14 Mars.

Mr Speaker i vre keksoz i sal, i vre zafer i serye me selman fodre ki

nou fer atansyon, e se sa ki nou nou pe sey dir lo sa kote, annou letan i annan bann keksoz ki nou bezwen

fer annou fer li byen e Sesel fodre pa ki i vin dan en sitiasyon kot nou bezwen tay deryer dimoun, nou

bezwen vin parey Onorab Derjacques in dir en dumping ground e se sa ki nou pe vini la Mr Speaker. E mwan mon demann kler,

parski mwan letan mon zwenn Anbasader Franse, letan mon zwenn Okomiser Angle mon demann zot

klerman, mon dir wi, sa lalit i pa zis Sesel sa, Sesel i ganny afekte, be sa kantite bato ki ganny targete sa

bann bato pa tou ki’n vin Sesel, sa bann bato pa tou ki annan

koneksyon avek Sesel e EU Navfor letan ou al lo son website i dir avek ou ki poudir enn zot bann bi se pou

zot escort bann bato pou zot fer en safe passage la devan kot zot ganny

atake.

Alor toudswit i kler ki poudir bann Eropeen zot annan vested interest la parski se zot bato

prensipalman ki pou ganny targete, sa bann lezot nasyon ki la, akoz

Lasin i pou sorti laba i pou anvoy bato pou vin la. Akoz Lenn pou fer sa, akoz Linyon Eropeen pou fer sa,

akoz Lanmerik pou fer sa. Se parski there is vested interest. E dan sa

vested interest ki zot annan, nou Sesel nou pa kapab anmas tousala,

nou pa kapab vin sa dumping ground pou pirates. Sesel pa kapab

al pas bann lalwa ki pou donn li sepa ki pouvwar ekstra e apre sa

nou isi nou pou vin zis landrwa pirat.

E mwan ti fer kler ankor ennfwa Mr Speaker, Sesel dan sa

lalit, fodre ki sesel i fer li ansanm avek bann lezot. E ki fason pou li fer li? Oke Sesel i ava kapab ansanm

avek sa bann lezot nasyon fer en lalwa ki enplik tou sa bann lezot nasyon. Akoz ki nou nou bezwen

zwe cowboy Losean Endyen? Nou pa kapab vin zwe cowboy Losean

Endyen nou. Nou pa kapab nou konmsi vin, zis akoz presyon, akoz

lotrezour Linyon Eropeen ti ankoler avek nou an Oktob akoz ti atrap enpe pirat e apre ti large e apre ti

aparet 2 lartik lo the Independent ki ti dir Sesel pe kolabor avek pirate, la

aprezan nou nou bezwen taye e zis pran sa fardo lo nou? Non, mwan mon krwar ki, toultan mon pou dir

sa, mwan mon krwar ki Sesel i bezwen pran en lapros kot toultan son latet i anler e i fer keksoz byen.

Me malerezman nou vwar ki poudir Sesel li toultan i bend over backwards, e letan nou bend over backwards nou ki ganny afekte. E

kestyon Mr Speaker, nou nou pe donn nou lekor, nou pe donn nou lakour sa zirisdiksyon pou nou al

aret sa - 65(2) whether the offence is committed within the territory of Seychelles or outside the territory of Seychelles.

22

Annou nekzis pran en legzanp Mr Speaker. Lannen pase korvet

Franse Nivose ti ganny atake par bann pirat. Pirat ti krwar ki poudir

sa korvet Franse sete en bato cargo, zot ti atak li e letan zot in ariv pre prezan zot in vwar ki poudir, korvet,

letan zot pe sey retournen Nivose avek son helicopter e tou keksoz i

aret sa bann pirat, met zot lo bato, under arrest. Apre sa ki ti arrive?

Korvet Franse ti larg sa bann pirat e zot ti ale, kestyon, be akoz li La Frans i pa ti pran sa 35 or whatever kantite pirat ki ti’n atak son bato, anmenn zot Paris, ziz zot. Li i large

selman letan ou ou large i regard ou, i nerve, i regard ou gro lizye. E mon krwar ki se sa bann kalite

keksoz ki devan nou la. E parey nou pe dir Mr Speaker i annan pirat

ozordi dan bato ton an deor port ki pe espere pou ganny anmenn isi, i annan 35 pirat dapre letan ou

regard bann website EU Navfor, lafors Atalanta i annan 35 pirat ki lo

Nivose e anplis ki sa i annan pirat ankor ki’n ganny atrape Vandredi

pase par korvet Franse. Eski nou ti ava kapab dan sa

Lasanble ganny en konfirmasyon avek Minis Mr Speaker ki poudir

letan nou pas sa lalwa, parski mon pa konnen akoz nou pe taye parski lannen pase nou ti annan tou letan

e ti menm ganny dir ki Linyon Eropeen ti pe donn 30 mil ero pour ed nou drafte bann lalwa apropriye

e sa sonm ti ganny konfirmen par bann Anbasader e tou. Sesel ti pou

ganny li 30 mil dolar pour li drafte en lalwa apropriye.

Donk eski nou ti ava kapab ganny en konfirmasyon ki poudir sa

bann pirat pa pe zis aprezan ganny espere pou nou pas sa lalwa e apre

pou ganny dump isi Sesel. Mon ti ava kontan ganny sa.

Mr Speaker, wi Sesel, Seselwa i annan lakoler, e toultan nou’n dir

sa dan sa Lasanble. E la ankor ennfwa mon ti dir Seselwa i ankoler letan zot aprann ki poudir pirat i

ganny atrape apre i ganny large. E mon ti osi azoute ki dan sa lalit fodre ki nou obzerv bann lalwa

enternasyonal, fodre nou kontinyen obzerv bann lalwa enternasyonal e

nou prop konstitisyon dan sa lalit. E mwan Mr Speaker parfwa ennler mon enpe per pou koze akoz i

annan en kantite keksoz ki mon dir apre i arive. I byen zot riye. In

annan Somalyen ki’n ganny arete la ki’n pas an kour bomaten, i annan Somalyen ki’n ganny atrape dan

nou lanmer fully armed e, lekel avoka? Ou vwar Mr Speaker.

MR SPEAKER Order order, proceed Onorab address the chair.

HON WAVEL RAMKALAWAN Mr Speaker Sir, mon ava dir avek ou

this is the problem avek sa Lasanble e se sa en lot problenm avek Sesel. Biro Atorni Zeneral e la ozordi zot pe

dir lekel avoka parski zot anvi fer en konotasyon politik. Biro Atorni

Zeneral in apros Mr Tony Juliette, en Avoka Seselwa pou defann, pou pran legal aid pou defann sa 11

pirat. E Mr Tony Juliette wi i en SNP fervan, for, terib, e alor la

23

ozordi zot vin rode lekel ki avoka. Mr Speaker this is why sa pei pa pou

avanse, pa pou avanse anba SPPF. E Mr Speaker sa ki pli gou se ki biro

Atorni Zeneral letan zot in apros sa msye e zot in menm apros li e dir ek li be fer en keksoz vit vit nou ava

nobou parski nou zis anvi en kondannasyon. Vwar zot koze

parfwa zot pa tro konnen ki zot dir. Mr Speaker, wi i annan bokou

plis menas ki pe arrive. E pli boner Onorab Derjacques ki’n mansyonn bann menas ki pe arive within Somali limenm li, Somali land, Puntland lot, lot, tou sa bann zafer.

E bann lenformasyon enkyetan ki nou bezwen nou osi tou koman en

pei pran konsiderasyon se sa ki Minis Morgan limenm li letan i ti pe koz lo sa lalwa i ti fer resorti, letan i

ti a pe dir ki nou Sesel nou bezwen pran sa lead e anplis ki sa bann

dimoun i ava servi zot santans akoz pour le moman laba Somali i annan dezord e alor si ti kapab fer en

exchange ti ava kapab ganny fer. Be mwan mon osi tou, Letan ti annan

bann otaz Seselwa, mon ti tann gouvernman pe koz anterm zot annan negosiasyon avek

gouvernman Puntland. Letan mon’n al asiste sa CPA conference avek

Onorab Volcere nou ti vwar bann dimoun ki zot pa ti oule ganny apele

bann dimoun ki sorti Somali me plito bann dimoun ki ti sorti Somali Land, parski zot dir avek ou laba zot

annan en gouvernman. E mon ti osi antann Minis Morgan letan sa 3 otaz

Seselwa ti pe ganny large mon ti tann en interview ki Minis Morgan ti

donnne lo SBC atraver telefonn kot i

ti pe koz avek en Minis laba Somali Land. e alor si nou deza annan en

serten koze avek sa gouvernman e nou anvi ankouraz sa ki nou apel en

lord an Somali Land atraver sa bann keksoz ki pe arive e menm madanm

Hilary Clinton letan i ti fer son vizit Lafrik i ti resevwar sa Prezidan laba. Eski i pa posib pour nou letan nou

atrap bann pirat isi olye nou al rod fer prizon pou nou met zot isi pou

nou fer en exchange avek, anvoy zot laba Puntland e fer zot al servi zot santans Puntland olye ki nou isi nou

abrit zot.

Me Mr Speaker i annan en devlopman enkyetan ki pe arive an Somali a ler aktyel, e nou tou ki pe

swiv bann nouvel nou konnen ki poudir par egzanp lannen pase letan

ti annan serten bann Minis dan gouvernman Puntland ki ti pe asiste en graduation ceremony an

Mogadishu kot bann ekstremis ti met en bonm e ti annan en kantite

zot ki ti ganny touye. Ozordi sa ki pe ganny raporte se ki sa mouvman ki

Onorab Potter ti koz lo la letan i ti fer son prezantasyon, sa mouvman ki apel Al shabaab, Al Shabaab ki

en brans Al Qaeda ozordi i a pe donn training bann pirat e zot pe

servi piracy koman enn bann fason pour zot raise funds pour zot

mouvman terorist. E alor efektivman sa ki pou arive se ki bann pirat pou vin pli sofistike e parski deryer zot

pou annan bokou plis larzan e sa rapor i sorti spesifikman dan en

dokiman ki the Canadian Intelligence Service in prodwir. E zot

dir; the Somali militant group al shabaab has been arming and

24

training pirates in exchange for a share of their spoils. Al shabaab has formed a relationship of convenience with one of the two main pirate networks operating off the horn of Africa, the top secret document says. The report describes an Islamists extremism-piracy nexus that involves al shabaab providing weapons, combat training and local protection.

E sa bann group ki pe ganny sa se bann group pirat ki dan southern

Somalia, e southern Somalia obviously i prensipalman sa bann

group ki pe operate dan nou rezyon e ki fer li vin terib.

So Mr Speaker mon krwar ki

nou koman en pei nou bezwen osi

port tou sa bann keksoz a nou latansyon. E annou pa bliye ki

poudir ziska aprezan Sesel in ganny konsidere koman en safe haven. Bato Ameriken i rantre e nou menm

nou dan sa Lasanble, dan Lasanble avan nou’n deza dir ki avek prezans

Ameriken dan en fason pli for dan nou pei i osi met nou dan en pozisyon kot nou kapab pli ganny

targete, e annou pa bliye ki poudir Al Qaeda - e letan Kenya ti pe donn

plis proteksyon se pour sa rezon ki an Nairobi zot ti fer bann latak terorist.

Rezon ki mon pe dir tousala

se pou nou letan nou pe pas en lalwa pour nou be very careful ki nou pa, parey mon’n servi sa

lekspresyon pli boner, pour nou pa zis vin koman en cowboy dan

Losean Endyen, me pou nou fer sir ki nou defann nou lentere, nou defann keksoz ki annan pou fer

avek Sesel me ki nou pa zis met nou dan en pozisyon kot nou vin en

dumping ground lo en kote, e apre sa nou nou osi fer travay ki lezot pa

oule fer. E Mr Speaker mon ava dir

avek ou, enn bann rezon akoz Lanmerik i vey tre byen sa bann

zafer- nekzis vin isi pou vin fer enpe gro lebra, zot provide en kantite fasilite, sirveyans, oke la zot in vwar

ki poudir zot bann avyon baze isi i tro lwen e alors zot in plito move to

Djibouti. Zot fer tousala senpleman akoz pou zot pran pirat anmenn dan

zot pei e kot Somali i kontinyen annan dezord, zot lafreyer se ki letan sa bann pirat in servi zot letan

e zot trouv zot koman bann dimoun ki napa en pei as such parski

kekfwa zot ava kapab servi leskiz poudir la si zot retournen zot pou ganny touye ensidswit tousala, the next step se asylum. E se pour sa rezon ki La France osi tou pa oule,

se pour sa rezon ki sa bann pei Eropeen pa oule. Akoz ki sa bann pei zot prefere parey Onorab

Derjacques in dir, travay an etrwat kolaborasyon avek bann pei ki bord

avek lanmer Mediterane pourki zot ganny arete laba olye les zot arive dan zot pei, se parski zot pa anvi sa

bann dimoun vin laba kot zot, parski apre sa bann dimoun pou vin rod lazily. Be nou eski nou pe regard

sa long term effect. E annou pa oubliye ki poudir nou antoure avek

lanmer e i annan bokou keksoz ki pase dan nou pei ki pa toultan ki nou ganny raporte. Lensidan bato

ton Larisi ki ti ganny pran e apre Larisi in al rod son bato ton, e lo

25

bato Larisi i annan sa bann pirate. Tousala se bann keksoz ki nou

konnen me selman ki pa tou ki ganny raporte lo nouvel. I annan en

kantite keksoz ki pe arive Mr Speaker. I annan en kantite keksoz ki pe arive me ki pa toultan ganny

raporte. SBC i limit li avek serten keksoz ki i anvi donn nou.

Dan milye tou sa bann keksoz ki pe arrive, mwan mon pe

senpleman e nou lo nou kote nou pe senpleman dir annou fer sir ki sa lalit ki nou anmennen, sa bann

lalwa ki nou pase se bann lalwa ki pa pou met nou dan bann pozisyon

anbarasan, pa pou met nou dan bann pozisyon difisil, e rezon ki mon’n mansyonnen ki nou ganny

antoure avek lanmer, demen nou annan nou en prizon whatever high security i ete, dimoun i sove dan high security prison Mr Speaker. Partou dan lemonn dimoun i sove

dan high security prisons, nou bezwen aksepte sa. E Sesel i pa en

leksepsyon. Nou’n gannyen dimoun ki’n sove dan high security prison isi

Sesel. E ou annan ou dimoun ki sove e sa se bann Somalyen, bann maren, bann dimoun ki konn

lanmer e zot komans pran keksoz depi isi menm isi. Kot nou pou ete?

Alor mon pe zis dir, annou pa les nou vin en dumping ground silvouple, pa les Sesel vin en

dumping ground.

MR SPEAKER 3 minit Onorab.

HON RAMKALAWAN

Mwan mon dir klerman sa lalwa ki nou pe pase ozordi i pa vreman

konpreansiv i pa vreman kouver tou bann aspe e mwan mon krwar parey

mon bann lezot koleg in dir, nou krwar ki Sesel nou pe met nou an en pozisyon, konmsi nou pe al enpe

tro lwen. Sa lalwa mon krwar ki plitar nou pou bezwen vin amann li, e nou ava amann li letan fodre e

mon konnen tou pou bat lanmen. E oke letan pe dir shall be liable to

imprisonment for 30 years and a fine of 1 million, sa 11 boug ki la la zot

dan legal aid, Sesel ki bezwen donn zot en avoka, ki en milyon ki zot pou pey ou.

Mr Speaker annou rezonnab e

avek sa mon ava dir i malere ki nou pa’n kapab, parey nou ti fer avek lalwa taks letan ti pe pase fer en

komite pou regarde, pou netwaye kot fodre netwaye pou nou come avek keksoz ki nou ti ava kapab vot lo la dan en fason bi partizan e montre ki poudir nou tou nou

konsernen avek sa lalit. I malere Mr Speaker. Lo sa not mon pou dir sad

ki nou komans koumsa. Mersi bokou.

HON JEAN-FRANCOIS FERRARI Mersi Msye Speaker. Msye Speaker

mon pa pou tro long, i annan bokou keksoz ki’n ganny dir deza me de pti pwen ki mon santi i mon devwar

pour mwan fer.

Premyerman mon santi ki

mon bezwen eksprim lo lapar tou manm isi lo sa kote latab nou

profon latristes, nou profon sagren ki ler nou remarke poudir lo en size

26

ki sa pei in rod en konsansis pandan tre lontan e in ganny en

konsansis gouvernman e parti mazoriter in deside they will go it alone from now on. Me vi ki nou nou napa okenn kontrol lo medya, i kler ki pou arive se ki zot zot pou dir ki

SNP ki pe go it alone e ki pa pe siport sa lalwa lo piratri.

In annan bann entervansyon

ase pasyonnen dan sa Lasanble kot bann manm, Onorab Georges, Onorab Derjacques, Onorab

Ramkalawan, in plede pou en pti morso letan, pour en demi zournen, pour en moman kot nou kapab

asize, kot nou defer tou lezot biznes e nou asiz otour en latab e nou sey

rod meyer lalwa ki nou kapab gannyen e malerezman rikord i ava montre ki zot in refiz sa lanmen ki’n

ganny extended, sa lanmen ki ti kapab fer sa lalwa en pli bon lalwa.

Pou mwan sa i trist e mon realize ki finalman sa ki pli enportan pou zot se non pa ki pei i rod bann lokazyon

kot i kapab ini otour en size enportan me sa ki pli enportan pou

zot se pou dir ki SNP i kont, e sa ki anmenn bann rezilta politik. Anfen zot krwar, me kontinyen krwar.

Finalman i fer mwan mazinen ki a sak fwa ki mwan personnelman e

lezot bann manm isi in ganny apele pou nou montre nou prezans otour en size nasyonal finalman nou’n

vwar poudir lot kote i ase anbarase vwar nou la e zot plito konmsi kanmenm zot envit nou ti a pli bon

konmsi nou pa vini akoz ler nou vini konmsi politikman i pa bon.

Anyway la i la sitiasyon ki nou ladan ozordi e malerezman

Sesel pou erit li en lot move lalwa e parey Onorab Ramkalawan in dir tre

byento lalwa pou retourn devan Lasanble pour bann amannman.

Mon dezyenm pwen Mr Speaker se lo sa kestyon en lafors, e

en mouvman, en zefor rezyonal pour nou kapab tackle sa problenm. Parey bann lezot manm lo mon kote

latab ki’n pran laparol, mon ti kontan dir san okenn dout, san

okenn lanbigite ki nou lo sa kote latab nou vreman konsernen avek sa problenm piratri e nou vreman

anvi ki Sesel e la rezyon i trouv en solisyon pour sa problenm. Nou angaze dan sa process e nou ti a

kontan anmenn tou nou zefor ki nou kapab anmennen. Me selman

nou nou krwar poudir pti Sesel avek tou son bonn volonte i pa pou kapab fer en gran diferans dan sa

problenm konpleks rezyonnal.

Ozordi nou’n kit akote tou bann lezot partner ki nou ti kapab fer en zefor diplomatik pou anmenn

zot otour en latab pou kapab ganny en solisyon e vi ki nou’n ganny met

anba presyon par bann lorganizasyon enternasyonal tel ki Linyon Eropeen, e la manyer mon

konpran IMF osi in mele ladan poudir ki Sesel i bezwen fer sa lalwa. Ozordi nou anba presyon pou

nou fer en lalwa ki pa en bon lalwa, ki en lalwa ki pou fer nou stand out pa koman bann pei respektab dan lemonn me ki pou fer nou stand out koman en pei ki’n dir parey Georges Bush ti dir bring them on menm si

27

Nasyon Zini pa oule, menm si Indian Ocean Commission pa donn son

approval nou nou pou ale e nou pou atak Iraq. Sesel sa mesaz ki i pe

anvoye se ki li tousel i pou ale i pou al lager kont Somali. I en desizyon brav me selman i en desizyon fou e a dead hero is worth nothing. Nou pe zis envit bann problenm lo nou ki nou menm nou

nou pa konnen ki son konpleksite e ki son lanpler ler i pou vin apoz lo

nou pei. Finalman nou nou’n vin sa sant kot tou sa bann pirat pou regarde poudir, be lezot pei zot pa

tro tro enterese avek nou zot, Sesel konmsi ki pli anvi deal avek nou,

alors la i la kot nou bezwen fer sir e nou bezwen gete ki manyer nou nou pou deal avek zot si zot anvi deal avek nou.

Mon krwar sa i en sitiasyon trist, i en sitiasyon ki nou ti kapab evite, e nou ankor kapab evite se

pour sa ki mon lapel se ankor pou dir annou pran en pti pe letan,

annou reflesir ankor en pti morso, annou dir avek nou bann partner etranze ki pe met presyon lo nou ki

nou pe fer sa travay e ki nou bezwen ankor 24erdtan pou nou fer li, annou fer li pou nou pa regrete

demen. I annan bokou keksoz dan sa lalwa Mr Speaker, dan sa proze

de lwa ki mwan mon pa en ekspert legal, mon de koleg in koze isi me selman i annan bann keksoz ladan

ki vreman enpe drol ki mon pa tro konnen kote nou pe ale avek. E enn bann keksoz ki pou mwan koman

en dimoun ki pa ekspert dan lalwa ki mon demande se akoz dan sa

lalwa napa okenn clause ki mansyonn detansyon bann dimoun

ki pou ganny kondannen.

Dan seksyon 7 i dir; the Seychelles court or the court of appeal of Seychelles shall hear and determine the case against such persons and order the actions to be taken as regards the ships, the aircraft, property, all according to law, e dan tou sa bann sa zot pa pe

dir nou ditou kote sa bann dimoun ler zot pou’n ganny kondannen si

zot pou ganny met dan prizon isi, si zot pou al Montagne Posée, si zot pou al dan en detention centre lo zil,

si zot pou ganny repatriye dan zot pei, ki manyer sa pou marse. E se la

kot mwan mon krwar ki sa Lasanble finalman anyway mwan mon pou

sorti la avek mon konsyans kler ki mon konnen ki ler mon pran en vot mon vot lo lenformasyon ki mon

annan. Me mwan mon krwar ki i annan lenformasyon ki pa’n ganny donnen avek Lasanble isi. I pa’n

ganny donnen akoz tou sa bann keksoz kot sa bann convicts, bann

pirate pou ganny detenir nou pa konnen, nou’n tande dan lepase poudir i annan bann agreman,

nou’n vwar poudir nou ti bezwen charter en avyon pou nou anmenn

en group pirat Puntland avek en briefcase larzan. Be se sa ki nou

pou fer toultan? Ler pou annan tro bokou nou pou bezwen charter avyon anmenn zot laba? Kote nou pou met zot? Mon krwar lepep Seselwa i anvi konnen tou sa bann

keksoz. Nou pe fer lalwa lo piratri lepep Seselwa ti a kontan konnen kote sa bann dimoun pou ganny

28

detenir, akoz person parmi nou isi e mwan mon enn ki reste zis par anba

montanny, anba Montagne Posée mon pa ti a kontan vwar pirat

Somalyen ki’n ganny kondannen 30an e ki napa okenn sans revwar son pei laba anler, akoz koman i

pou ganny premye lokazyon i pou sove e i pou al dan fore.

Pou al lo zil, nou konnen ki manyer i pase lo zil, ler bato i koste

ek dan Sid Coetivy sa bout ki dan Nor personn pa vwar zis i pran li i al avek. Tou sa bann kestyon i bann

kesyon ki fondamantal ki mwan mon ti ava ekspekte ki zot lo lot kote

latab parey nou isi nou demann nou lekor, nou demann avek Minis, nou demann avek bann lotorite, dir nou

tousala avan ki nou kapab pran an informed decision lo sa size.

Finalman nou pa’n ganny dir okenn keksoz.

Onorab Leader of Government Business bomaten in move en

mosyon pour nou sot prosedir san dir nou okenn rezon akoz. Minis ti sipoze dir nou me pirat i irzan depi

1an, i pa kapab irzan le 14 Zanvye, oubyen le 14 Mars, irzans i pa sa.

Depi 1an isi lo nou kote latab nou pe demande sa lalwa e nou pa pe gannyen e la ozordi nou vwar poudir

i vin bouldoz dan sa Lasanble.

Mon bann koleg dan lasanble,

mwan mon ti a kontan terminen an dizan ler dimoun deor i regard nou

travay dan Lasanble e i kritik nou i annan tou kalite parol ki zot dir lo nou, mon ti a kontan dir avek zot

we bring it onto ourselves, nou

annan zis nou pour nou blanmen nou napa okenn lezot dimoun ankor

pou nou blanmen. Tou bann kritik negativ ki vin lo nou se akoz nou ki

anmenn sa bann kritik, nou pa swiv bann prosedir, nou pa respe bann lalwa e nou fer bann lalwa ki

finalman apre nou bezwen re anmennen, rezize, resanze ankor. Se sa ki dramatik dan nou travay isi. E

mwan sa i fer mon tris. Mwan mon’n pas 8an mon lavi pou mwan

dir avek tou dimoun ki ti anvi tande poudir mwan mon pa kapab siport en dimoun oubyen kontan en

dimoun parey Georges Bush, ozordi nou pe vin pran menm kalite latitid

pou nou annan en lapros Georges Bush vizavi sa sistenm piratri there is no way ki mwan mon kapab

siport en kalite moman koumsa.

Mwan mon konnen ki pou arrive, zot ava ale zot ava dir; ‘la i la la SNP, i annan pirat pe vin atak

nou, SNP pa enterese. Pirat pe vin atak nou e avek sa lalwa manyer zot

pe fer la vi ki napa okenn zone deor ou ganny tyonbo, dan delo enternasyonal ou ganny tyonbo, dan

delo Sesel dan 200 kilomet ou ganny tyonbo, dan 12 mil otour nou lakot

ou ganny tyonbo, menm roten pour whatever you do, napa okenn

keksoz ki pe dir avek sa pirat reste laba anler lo kannal pa koste ek nou later. I parey en dimoun ki i antre

kot li 5er, son madanm i dispit, i antre kot li 8er, son madanm i dispit i dir li i tro tar, i antre kot li 1er

bomaten, son madanm i dispit i dir li i tro tar. E alors i deside antre 4er

tou fason i pou dispit. Ki pou antre 5er, ki mon antre 4er.

29

Nou pe fer menm keksoz avek

sa bann pirate, nou pe dir avek zot kot ou ete laba anler, pli lwen ki ou

kapab ete nou pe vin rod ou e nou pou tyonbo ou e nou pou met ou dan prizon pou 30an. Savedir menm

risk ki sa dimoun i pran si i 300 mil andeor Sese,l ki i 12 mil andeor lakot ile Denis i menm risk. E sa zot

konnen ki i pou arrive? Mwan osi mon parey Onorab Ramkalawan

ennler mon per dir keksoz, en zour avek sa kalite latitid enn sa bann skiff pou annan la dan port

Viktorya, trankil, pou koste enn sa bann bato ki dan port e pou dir

mont lank nou pe al Somali akoz napa okenn - nou pa pe fer okenn distenksyon nou pe fer latak global

san sey mezir nou bann reponse e sa se bann keksoz ki pa marse.

Lalwa i montre nou ki parey sa bann Iranyen ki ti vin Sesel nou pa ankor ganny dir nou, nou tande zot

ti annan paspor Israel nou pa ankor tro, tro konnen ki pe arrive. Be

sanmenm sa bann keksoz. Ler nou pa sible e nou pa reflesir lo sa ki nou annan pou fer i anmenn

katastrof. Mwan mon leker i kler mon’n

fer mon bout mon dir sa ki mon annan pou dir, prezan sa ki oule dir

son bout, sa ki oule fer sa ki i annan pou fer fer zot zafer. Mersi Mr Speaker.

MR SPEAKER Onorab Potter 20 minit i oke?

HON MARIE-LOUISE POTTER

Mersi Mr Speaker. Mr Speaker apre preske 3 erdtan mon a dir filibuster lo sa size, en size sitan enportan mon kontan ki lider lopozisyon dan

son lentervansyon limenm li in finalman rekonnet urgency sa lalwa ki la devan nou an servan son

menm parol, bann menm keksoz, bann menm demann ki i ti fer

lannen pase kan nou ti met en mosyon konzwent an Novanm 2009. Me sa ki mon ti a kontan Onorab

Lider Lopozisyon i fer se refer en kopi son prop diskour e sirkil avek

son bann lezot manm akoz i sanble mwan son bann manm in fini bliye ki in dir, zot in fini bliye ki i ti

demande e zot nepli krwar petet dan sa ki i ti demande then. If that is the case spell it out e nou a konpran. Mr Speaker Lider Lopozisyon

in remind nou ki limenm li ki ti demann en lalwa pli vit lannen pase,

pli vit posib devan nou Lasanble, en lalwa ki ava annan en lofans pli sever devan nou Lasanble, en lalwa

ki ava deal avek pa zis pirate me tou bann dimoun ki konplis, ki donn

lanmen bann aksyon piratri dan nou delo e limenm li i ti demande ki nou anmenn sa bann pirat isi, nou

ziz zot, i ti menm propoze ki nou pran enn nou zil e ki nou met en

prizon pou nou ziz pirat lo la. Mr Speaker i ti dir; ‘Sesel i kapab provide menm en landrwa tel ki en

zil’. I annan serten dimoun ki’n menm nonm Ile Plate kot bann

mersener ti ganny garde. Mr Speaker nou kapab fer li avek led kominote enternasyonnal. Nou

konnen deza ki Linyon Eropeen in mansyonn en sonm 1 milyon ero

30

pou donn nou, pou ed nou dan sa demars anvi ki nou nou pa kapab

fer li nou tousel. Msye Speaker tou sa ki sa lalwa ki ozordi zot zwe

sourd e aveg lo la pe propoze i bann swe e bann demann ki sa Lasanble ti fer lannen pase dan 2 mosyon

konzwent. Nou nou pa en gouvernman ki

vin lav nou lanmen koman pilat ler zafer i sal. Nou nou en gouvernman

e kote mazoriter nou pou standby nou gun e nou pou go all the way

pou deal avek sa size pirat. Si lalwa pa ase for nou a retourn la dan sa Lasanble e nou ava amann li si i

neseser. Me ozordi nou pou anvoy en mesaz tre for avek lopozisyon ki

dan nou demars pou lit kont pirat zot pa pou vin may nou zanbek e nou pou siport pozisyon

gouvernman.

Mr Speaker Lider Lopozisyon

in dir ki nou pa devret fer politik lo sa size pirat, efektivman sa ki

Onorab Derjacques anplis ki in vin donn nou en lektir lo history, in konfiz listwar avek piratri avek

antropolozi avek zeografi, tousala in melanz ansanm, e nou konpran.

Kontradiksyon apre kontradiksyon ki bann ki’n swiv li e kimanyer zot in kontradwir zot prop lider. Ler

ennn i dir nou rezon akoz i pa pou vot kont sa Bill set akoz kote

lopozisyon pa’n ganny ase letan pou etidye pou konpran sa Bill, lot i vin dir nou ki sa Bill pa bon. Me

kimanyer ou konnen ki sa Bill pa bon si ou’n napa ase letan pou ou

etidye sa Bill? Pourtan Msye Speaker, pep Seselwa sa Bill i zis 4

pti paz A5, napa nanryen ki konplike ladan, i pa ti pou pran

Onorab Derjacques koman en avoka swadizan renonmen, ni menm

1erdtan pou li go through sa Bill e gete egzakteman kwa ki sa Bill pe amande, al dan Penal Code e eksplik

sa 10 lezot lopozisyon kwa ki sa Bill pe fer.

Mr Speaker sa lalwa - e mon a

remind lopozisyon e pep Seselwa lo akoz nou pou standby sa lalwa pe

fer 4 keksoz fondamantal parmi ot. Enn, i pe kree lofans anba nou lalwa pou permet nou kapab deal avek sa

problenm pirate, dan nou lalwa aktyel lofans pa ti kler e pa ti spelt out.

Dezyenmman zot in koz bokou lo nou’n vin Georges Bush, nou pe al atak dimoun eksetera, non nou

pa pou fer li me sa lalwa pe donn nou lafors, nou coast guard zouti e

ledan pou morde lo kannal e se pou sa rezon ki sa lalwa pe donn zot pourvwar pou zot kapab azir menm

an deor nou zirisdiksyon. Nou pa pou asize la dan Por Victoria e les bann pirat fer kaos oplenn mer,

harass tou nou bann bato ton ki pe vin isi oubyen ki pe sorti e ki pe al

laba e nou nou lebra i krwaze akoz nou lalwa pa permet nou al an deor nou zirisdiksyon. Sa lalwa pou

permet nou al kot pirat dan nenport ki trou ki i ava antre e se sa ki nou

nou pou siporte. Mr Speaker sa lalwa pe osi

met penalti, pe permet nou deal pa

zis avek pirat me avek bann akonplis pirat. Lannen pase ti

annan en pake rimer ki ti annan

31

John ek sepa lekel ki ti pe koz avek pirat pou dir demann Sesel ranson.

Mr Speaker nou pa pou kapab les sa denonmen John walk free in future

ler i deside anpes sabotaz sabotaz nou zefor pou nou deal avek bann ki pran Seselwa otaz.

Trwazyenmman sa lalwa pe

kree prezanpsyon akoz pirat i sanble mwan i bokou pli malen ki sa 11 pirat lopozisyon ki annan ozordi…

MR SPEAKER

Non, non, Onorab, order, order. Retract sa 11 pirat lopozisyon.

HON POTTER Mon retract. Mr Speaker ozordi nou

tou nou konnen e nou bann zofisye dan coast guard in dir nou ki

souvannfwa zot pa kapab apprehend en bato, en skiff en sepa kwa lo lanmer akoz ler sa bann boug in fini

vwar ki zot pe al ganny atrape zot pran tou zouti, tou zarm, tou zafer

zot zet dan delo e ler ou atrap zot zot in drive, bann peser sorti lapes. E nou pa kapab fer nanryen akoz nou

napa laprev ki zot ti bann pirat. In menm arive isi ziska deryer La Digue laba. Avek sa lalwa nou pou

ganny pourvwar aprezan pou nou atrap sa bann ka koumsa si nou

presume ki sa bann dimoun ti pe komet oubyen was about pou al

komet en akt piratri e nou pou deal avek sa sitiasyon.

Mr Speaker tou bann prekosyon ki lider lopozisyon in dir

zot annan lo sa lalwa, lo sa lamannman ki devan nou in ganny pran an konsiderasyon dan sa bann

lamannman e Minis i ava donn detay dan son summary. E Mr

Speaker mon ti a kontan dir avek lopozisyon ki sa zafer ki in napa

konsiltasyon lo sa size e ki nou pe go it alone eksetera.., Msye Speaker in ler pou nou aret koz lo sa zafer

konsiltasyon dan sa Lasanble. Mon krwar lepep Seselwa pa pou bliye ki

si i annan en gouvernman, en Prezidan, en parti mazoriter ki’n believe dan sa size konsiltasyon e

ki’n envit zot pandan 1an antye pou konsilte lo bann size nasyonal se

byen nou. Me ki nou’n vwar? 25 sez vid dan 25 distrik, 11 sez vid dan 11 forum e konbyen sez vid

nou’n vwar dan sa Lasanble? E semenn pase nou’n fek vwar en seri

sez vid la in komans ankor dan nou nouvo Lasanble. Alor ki konsiltasyon lopozisyon pe vin fer

Seselwa krwar zot anvi konsilte lo la.

Mr Speaker lopozisyon i

bezwen konpran ennfwa pou tou lo

sa zafer pirat, si zot leker i tro feb pou deal avek pirate, pour nou pa

feb. Nou bezwen annan en leker dir pou nou deal avek sa sitiasyon barbar parey piratri e nou nou pou

go all the way e lepep Seselwa i kapab kont lo nou lo la.

Mwan mon pa konn okenn

pei, ni okenn demokrasi sivilize ki

even an plis ki nou nou’n en gouvernman ki montre bonn volonte

lo sa size konsiltasyon mon pa konn okenn pei ki’n fer enn si ki nou nou’n fer lo size konsiltasyon e de,

mon pa konn okenn pei ki sak fwa i prepar en lalwa oubyen i anvi

32

prezant en lalwa i bezwen al demann lopozisyon permisyon e

konsiltasyon avan. Mon pa konn okenn pei ki fer sa Msye Speaker.

Mon krwar lopozisyon i bezwen ennfwa pou tou aksepte ki dan en vre demokrasi while they may have

their say dan serten keksoz me the majority must have its way. E lo sa

Bill mon ti a kontan demann mazorite annou pa perdi plis letan lo

sa zafer pirat. Nou’n koz ase lo sa zafer pirat, mosyon parti mosyon, debat parti debat, lartik parti lartik

ozordi in ler pou nou met a’n aksyon sa ki nou prese e nou parti i en parti

action e lo sa baz mon a demann mazorite pou siport sa proze delwa. Mersi Mr Speaker.

MR SPEAKER

I reste nou 5 minit e napa personn lo mon lalis. Minis ou krwar ou pou pran plis ki 5 minit pou ou fer ou

rezimen? Yes, so nou ava adjourn e zwenn 2er apremidi.

(break)

MR SPEAKER Nou bezwen nou en mace enpe pli

pti. Bon nou a kontinyen avek deba lo Bill e nou ava envit Minis pou fer son reply. MINISTER JOEL MORGAN

Bon apremidi Mr Speaker, Manm Lasanble Nasyonal. Mr Speaker dan serten parti Lafrik i annan en gro

zwazo ki apel en ostrich e sa zwazo ler zafer i sal i pran son latet i bour

dan disab e i hope ki otour li tanpet i pase e ki nanryen mal pa arive

avek li.

Mr Speaker sa Bill ki devan

nou i pa en Bill ostrich, i en Bill ki fer Sesel pran son responsabilite

koman en leta souveren vizavi tou son bann partner lo nivo rezyonal e lo nivo enternasyonal. Mr Speaker

nou annan serten lobligasyon enternasyonalman kontrerman a

serten largiman ki’n ganny mete bomaten e mon ava zis lir brievman; United Nations Convention on the Law of the Sea Part 6 - high seas lartik 100; duty to co-operate in the repression of piracy. All states shall co-operate the fullest possible extent in the repression of piracy on the high seas or in any place outside the jurisdiction of any state. Answit Mr

Speaker lartik 105 sa menm konvansyon i dir; seizure of a pirate ship or aircraft, on the high seas, or in any other place outside the jurisdiction of any state, every state may seize a pirate ship or aircraft, or a ship or aircraft taken by piracy and under the control of pirates, and arrest the persons and seize the property on board. The courts of the state which carried out the seizure may decide upon the penalties to be imposed, and may also determine the action to be taken with regard to the ships, the aircraft or property, subject to the rights of third parties acting in good faith.

Mr Speaker Repiblik Sesel i en

manm sa konvansyon e i sipoze konform avek sa lalwa lo United Nations Convention on the law of the sea. Anplis ki sa Msye Speaker i annan en lot konvansyon ki depi

1978 Sesel i en party to e ti ganny ratifye an 1999 i apel Convention for

33

the Suppression of unlawful Acts against the safety of maritime navigation. E dan sa konvansyon Mr Speaker lartik 3 i dir klerman any person commits an offence, if that person unlawfully or intentionally seizes an exercises control of a ship by force and threat thereof or any other form of intimidation. E Mr

Speaker sa konvansyon anba lartik 6 i donn bann leta bann sovereign states sa drwa pour li aret pouswiv e pran aksyon neseser kont okenn dimoun ouswa okenn bato ouswa

avyon ki komet en tel lofans. Mr Speaker mon’n dir sa akoz

mon santi i neseser ki nou sitiye nou dan konteks enternasyonal e nou pa kapab regard zis anndan me

nou bezwen regard enpe andeor osi nou pei akoz sitiasyon la piratri i pa

en keksoz entern pou Sesel me plito i en keksoz ekstern pou Sesel ki annan en gran lenpakt lo Sesel.

E baze lo la Msye Speaker i annan serten komanter ki’n ganny fer ki mon ava reazir lo la brievman.

Mon pa pou dakor ki sa lezislasyon ki devan nou la i kont lentere nou

pei, okontrer Mr Speaker sa lezislasyon ki devan nou la i anlinny avek nou bann responsabilite e an

konformite avek lalwa enternasyonal anba UNCLOS. I pa kapab al kont

lentere nou pei pour la rezon ki pirat pa pe operate dan delo teritoryal Sesel an grann parti. Pirat pe

operate lo sa ki nou apel the high seas e tou dimoun, tou bann maren,

tou bann dimoun ki pe servi lanmer dan en fason ou dan en lot, si pou tourism, si pou martime trade, si

pou anmenn delwil dan nou pei, si pou anmenn manze dan nou pei, si

pou bann super yachts ki pe vin isi zot tou zot target bann pirat ler zot

pe fer sa traze dan Was Losean Endyen e konmela osi dan Lest

Losean Endyen, lesl avek Mahe. So si nou pran sa lapros Msye

Speaker ki nou bezwen limit nou

avek nou zone teritoryal e nou zone eksklisiv ekonomik i pa pou marse, i

parey ki ou pe dir konmsi ou pa pou kapab aret en voler de ki in sorti

dan ou lakour akoz in tonm lo grann rout ki piblik.

Msye Speaker sa lalwa lafason

ki in ganny formile i permet nou bann lafors prensipalman gard lakot ek lapolis pou fer hot pursuit kont en

bato ki’n komet en aksyon either dan nou teritwar ouswa an deor nou

teritwar e kont par egzanp en bato ki anba nou paviyon e anba ki nou

annan serten responsabilite koman en flag state pour nou protez e pou nou defann lentere bann dimoun

abor sa bato e propriyete sa bato limenm.

I osi permet nou Mr Speaker ki si demen en group pirat i anmenn serten aksyon kont en bato Seselwa

dan nou EEZ e nou pa ganny sans atrap zot e zot sove, i permet nou Mr Speaker at any point in time dan

lavenir si nou revwar zot ankor pou nou pran aksyon kont zot

kantmenm zot dan Nor Madagascar kantment zot dan Was Aldabra, nenport ki landrwa nou pou annan

sa drwa ek sa lalwa pou pran aksyon kont zot. E mon krwar sa i

tre, tre enportan akoz sinyal ki nou bezwen anvoye se ki Sesel pa pou stand up, pa pou les li ganny afekte,

i pa pou les sa bann dimoun fer manyer zot anvi pou threaten nou

34

lekonomi e threaten lavi nou bann dimoun parey zot ti fer lannen pase

ler nou ti annan nou bann otaz ki ti ganny pran e ti ganny anmennen La

Somali. Mr Speaker i annan posibilite

par egzanp demen enn nou bann

tanker dan Gulf ouswa dan Red Sea prensipalman dan horn of Africa i

ganny pran ouswa i ganny atake par pirat, e si nou nou konnen lekel sa

group pirat e zot vin dan zanmerant Sesel sa lalwa i permet nou pou pran aksyon kont zot a nenport ki

moman ki nou santi li apropriye pou nou fer li.

Sa kestyon worldwide jurisdiction Msye Speaker ki ti ganny leve bomaten, i vre ki sa lalwa

lafason ki in ganny worded i donn nou sa posibilite pou nou pran

aksyon dan nenport ki landrwa dan lemonn. Me an pratik nou pa pou fer sa, mon krwar zot tou zot realize

ki Sesel i pe focus lo la piratri dan larezyon. Nou pa en super power parey in ganny fer resorti bomaten, nou napa bann assets, bann

mwayen pou nou al fer bann aksyon dan straits of Malacca me Mr Speaker nou annan sa preogativ

pou nou pran aksyon anba sa lalwa kont nenport ki ki oule vin threaten

nou sekirite nasyonal, ki oule vin destabilize la rezyon e ki pe kree en kantite problenm ekonomik pour

nou pei parey zot tou zot sirman okouran. Lannen pase nou’n vwar

en diminisyon dan reveni ki Port Viktorya i obtenir, nou’n vwar en bes dan nonm cruise ships ki antre

dan nou por, nou’n vwar en bes dan nonm super yachts ki vini pou servi

bann fasilite kot Eden, nou’n vwar

en bes osi dan reveni lapes, tousala akoz la piratri. E si nou limit nou

lekor Mr Speaker dan nou zone teritoryal e nou exclusive economic zone mon krwar ki la nou pe anmar nou lanmen e nou pa pe donn ou sa

posibilite pou egzers nou drwa souveren pou nou pourswiv sa bann dimoun a nenport ki letan e a

nenport ki moman kot zot ete si nou mwayen i permet li e si nou ziz li

apropriye pou nou fer li. Mr Speaker nou’n koz lo lezot

pei par egzanp Moris, par egzanp

Kenya. Natirelman moris pa pou oule pran pirat pou zize a sa moman donnen akoz Moris pa pe ganny

telman afekte ek la piratri. Son lentere nasyonal pa pe ganny afekte

en kantite avek sa kestyon la piratri. So mon konpran parfetman akoz gouvernman Morisyen ziska prezan

in dir ki poudir zot pa pare pou pran pirat lo zot teritwar pou zize. Me selman mon ti a kontan enform sa

Lasanble ki gouvernman Morisyen in deza apros gouvernman Sesel pou

ofer en avyon, en dornier aircraft pou sirvey nou zone ekonomik

komen Sid avek Mahe a’n alan Agalega e nou pe fer bann negosiasyon pou nou annan en

sirveyans konzwent dan sa area e akoz zot pe fer li senpleman pour zot

protez zot lentere ekonomik dan sa landrw. Alor nou vwar ler en pei i annan en lentere ekonomik pour li

proteze, i pran aksyon e se sa ki Sesel pe fer, nou pe protez nou

stabilite, nou pe protez nou lavenir e nou pe protez nou lekonomi atraver sa lezislasyon ki devan nou ozordi.

Mr Speaker in annan en propozisyon bomaten ki akoz nou pa

35

zwenn, nou pa fer parey sa groupman rezyonal ki apel RECAAP dan Malacca Straits pour zot konbat la piratri akoz nou pa servi sa

model. Mon ti a kontan enform Lasanble Nasyonal ki wi Sesel in servi sa model Mr Speaker, nou

form parti Djibouti code of conduct e Djibouti code of conduct i regroup

tou sa bann pei dan la rezyon anba en menm formil anba en menm

sistenm pour nou konbat la piratri around the horn of Africa e Mr Speaker sa pe al byen, nou involve

tre prosman dan travay Djibouti code of conduct lo nivo rezyonnal e

osi lo nivo Nasyon Zini New York. Mr Speaker nou’n koz lo Sesel

vin en dumping ground pour bann lafors naval a letranze. Sesel son

pozisyon depi komansman sa bann zafer problenm piratri in toultan mentenir ki nou pa en dumping ground pou nenport ki pei vin dump zot bann dimoun isi, bann

Somalyen, bann pirate isi pou nou anmas zot e fer tax payer Seselwa

pey sa burden pou fer sir ki zot reste dan prizon. Nou pozisyon toultan Msye Speaker e mon’n deza eksplik

sa dan medya se ki Sesel in dir ek son bann partener, wi nou pare pou

pran nou responsabilite, wi nou pare pou ziz zot dan bann ka kot nou santi kot levidans i sibstansyel

e i annan en koneksyon avek Sesel pour nou ziz zot isi Sesel, me non

nou pa pare pou nou pran en gran kantite Somalyen isi, pirat Somalyen e kit zot dan nou sistenm peniter at the cost of the Seychellois tax payer. So pozisyon Mr Speaker in toultan

sa e sa lalwa pa sanz sa pozisyon.

Mr Speaker mon kapab enform sa Lasanble ki atraver

UNODC (United Nations Office for Drugs and Crime) nou annan en

lakor ki bann dimoun ki pou ganny try ki pou ganny anmenn devan lakour isi Sesel ler zot in ganny zot

santans si zot koupab zot pou fer enpe letan isi ziska ler ki bann

prizon PuntLand avek Somali Land ki UNODC pe batir in pare, e

lenformasyon ki mon annan se ki ver lafen sa lannen Novanm/Desanm at least enn sa

bann prizon ki kapab pran plis ki 400 dimoun pou’n pare Somali land

e lentansyon se ki si I annan okenn pirat ki ganny kondannen isi sa bann dimoun pou ganny transfer

laba pou zot servi larestan zot santans dan zot pei akoz nou krwar

fermeman ki Somali i bezwen pran responsabilite pou son bann sitwayen e si i annan en state of lawlessness ek anarchy dan Somali zot still bezwen rod en fason pou zot

bann dimoun accountable dan zot pei. Sesel pa kapab pran sa

responsabilite, nou napa mwayen nou napa sa resours e nou pa merit

fer li from the point of view of son prensip sa zafer.

Mr Speaker i pa en go it alone approach ki nou pe pran, sa lapros ki nou pe pran i en lapros konserte,

koordine avek tou bann lafors enternasyonal ek bann lafors

rezyonnal enkli Kenya dan la rezyon. Nou’n annan en kantite diskisyon avek Kenya, nou’n annan

diskisyon avek bann lezot pei parey Djibouti, nou annan diskisyon avek

bann lafors ki pe operate dan la rezyon, nou’n sinny plizyer

36

lagreman militer avek plizyer pei, tousala avek en lobzektif komen,

protez nou pei kont latak piratri e abord bann resours ki bann lezot

pei i annan anterm bann resours bato, lekipman, avyon and so on pou ed nou sofgard nou bann

lentere ekonomik e stabilite dan nou rezyon. So nou pa pe go it alone Mr

Speaker e nou napa lentansyon pou nou azir dan fason cowboy pou nou

fer sa parey the wild west parey in ganny dir bomaten.

Mr Speaker in annan en

Manm Lasanble ki’n dir ki napa problenm avek lalwa Angle ler i ti pe

fer son eksplikasyon as it stands today. Me Mr Speaker mon pa pou dakor avek sa, akoz lalwa Angle

aktyelman, e sa i lopinyon biro Atorni Zeneral, i annan de problenm

prensipal avek sa lalwa ki manyer i ete ozordi ki’n fer nou osi bezwen sanz sa lalwa e prezant sa nouvo

lalwa ki devan zot. Mon ava lir pwennvi biro Atorni Zeneral, i dir;

Section 65 of the Penal Code as it stands contains a number of constraints which can be summarized as being interalia.

(i) the section refers to the law on piracy which is for the time being in forced; there two schools of thoughts as to what this means, some case law has ruled that for the time being in force means the law of England as it stands on the 29th of June 1976. As this is the date that Seychelles was given independence

and given our sovereignty, the parliament of England would not be able to legislate in our favour and another school of law which applies the doctrine that the law is always

speaking has ruled that for the time being in forced is at the time when one reads the law, and that as such it applies as it stands amended post 1976, in other words as it stands today. So I annan en konfizyon ouswa en konplikasyon lo sa

eleman. This puts us in a protection dilemma do we prosecute under the law of England as it stood in 1976 or in its present form. This decision is vital for if we make the wrong

decisions the charge would be dismissed as being unknown to law.

Dezyenm pwen Atorni Zeneral

Mr Speaker se ki; the second challenge which the section as it currently stands is that the law of England itself is not very clear on the issue of crime of piracy. In England they have the common law of piracy and the statutory piracy, and both laws seem to co-exist in some areas and it has been interfaced for over the years. It is difficult to know what is the common law of piracy and what is statutory piracy. It is vital for this to be known in order to draft the charge. The last case law goes back to 1834 so the issue is very complex. Vwala pwennvi legal biro Atorni

Zeneral lo sa kestyon lalwa Angle aplikab konmela seksyon 65 nou Kod Penal MsyeSpeaker.

Msye Speaker nou’n koz lo

terorism e nou’n dir poudir si nou met sa lalwa ouswa nou’n fer en ensinyasyon ki si sa lalwa i vin an

fors nou pou riske vin en target bann terorist ki pe operate dan la

rezyon prensipalman Al Shabaab ki annan lyen ouswa ki’n dir i annan

37

lyen avek Al Qaeda. Me Mr Speaker si nou pa fer nanryen osi nou pou

vin en target terorism akoz atraver la piratri terorism pou propaze. Si

nou pa fight pou nou anpes la piratri dan la rezyon nou pe ankouraz devlopman terorism dan

Somali e dan la rezyon.

So pou mwan Msye Speaker i pa fer la diferans si nou pe pran

aksyon kont bann pirat ouswa si nou pe ankouraz terorism akoz mon santi ki the lesser of the two evils se

pour nou pran aksyon kont bann pirat ler ou pran terorism an

konsiderasyon. Natirelman i annan en risk, tou keksoz i annan en risk dan lavi Msye Speaker me i annan

en pli gran risk a mon’n avi si ou pa fer nanryen e mon krwar si ou pa fer nanryen nou permet terorism

atraver la piratri pou kontinyen spread e kontinyen devlope dan la

rezyon e Sesel pou en viktim terorism atraver sa bann aksyon.

Mr Speaker i annan sa kestyon asylum pou bann pirat, i

annan sa lenkyetid ki’n ganny eksprimen si sa bann pirate ler zot in fini servi zot santans isi zot pou

demann asylum. Msye Speaker pozisyon gouvernman i kler lo la,

napa okenn kriminel ki ler in fini servi son santans dan nou pei i ganny asylum dan nou pei. E

atraver sa mekanism pou transfer bann pirat back to Somalia avek

UNODC mon krwar ki nou kapab asire ki pou napa Somalyen ki reste

isi pour zot demann asylum dan nou pei, e si zot demande as a matter of policy nou pou refize.

Mon ti a kontan demanti, Msye Speaker sa alegasyon ki IMF in

met presyon lo Sesel pou fer nou anmenn sa lalwa devan Lasanble

Nasyonal as a matter of urgency. I pa vre, mon napa sa lenformasyon, mon’n zwenn IMF 2 fwa pandan zot

vizit isi dernyenman e Msye Speaker a okenn moman, mwann koman

chairman komite responsab pour la piratri a okenn moman IMF in

demann mwan pou fer sa lalwa pase akoz nou bezwen sa lalwa pour nou kapab les bann lezot pei anmenn

Somalyen isi dan nou pei. Mr Speaker eski nou pou al

lager kont la Somalyen? Kestyon ti ganny demande bomaten e larepons

se non, Sesel napa kapsite, Sesel napa mwayen e nou tro pti pou nou lager kont la Somalia. Me selman

Msye Speaker Sesel pou lager lo son losean.

Msye Speaker lenformasyon lentelizans i montre nou ki menm a

sa moman ki nou pe koze dan sa Lasanble la i annan omwen 2500 pirat dan lanmer dan Was Losean

Endyen e si nou pa azir, si nou pa rod partener, si nou pa rod bann

dimoun ki kapab ed nou e siport nou, e nou a nou tour donn zot sa sipor e ed zot osi nou pou vwar nou

tousel dan sa lalit e nou pou vwar nou pei ganny anvair, nou pou vwar nou zone teritoryal ganny anvair e

nou lekonomi i riske collapse akoz problenm la piratri. Pou mwan Mr

Speaker pou gouvernman nou napa en swa nou bezwen azir nou bezwen

pran nou responsabilite pou nou deal avek sa sitiasyon.

38

Mr Speaker UNODC pe ed

Sesel atraver finansman Linyon Eropeen e lezot pei ankor pou nou

build en maximum security facility Montanny Posée pou detenir nou bann maximum security prisoners. E

Mr Speaker dan sa konteks ozordi parey zot konnen prizon i napa

segregasyon ant bann dimoun ki konsidere danzere e bann dimoun ki

konsidere koman bann dimoun mwen danzere e sa maximum security facility ki nou pe konstriy i

ava permet nou pou met bann kriminel danzere dan sa nouvo

fasilite. Anmenmtan Msye Speaker i ava permet nou pou met lo en baz tranzitwar en serten nonm pirat ki

nou anmenn isi, nou zize e ki lakour i trouv koupab pour aksyon piratri

ziska ler zot evantyelman ganny repatriye dan bann prizon la Somali.

Mr Speaker in annan koze

bomaten lo Topaz e pirat ki ti apros, nou’n ganny dir 10 mil notik avek Ile Denis e Topaz pa ti kapab swiv

zot, pa ti kapab pran latak kont zot akoz ti napa fuel. Mon krwar i

neseser Msye Speaker ki mon defann lafors Sesel e mon defann nou coast guard klerman dan sa

size, e mon eksplike egzakteman ki ti arive.

Mr Speaker Topaz ti’n fek sorti

Aldabra e Cosmoledo kot i ti pe fer

patrol akoz zot ti’n ganny rapor poudir ti annan bann pirat dan sa

bann zalantour ki ti pe threaten serten bato dan zanmerant Cosmoledo ek Aldabra. Dimans,

Topaz ti Nor Silhouette, i ti pe retournen sorti Aldabra e i ti annan

zis 7500 lit fuel reste abor. Msye Speaker ler latak ti pran lye ti

apepre 35,000 notik avek Ile du Nord non pa 10000 e zot ti atak en

bato Espanyol, en tonye Espanyol. Topaz ti move pou vin koman en buffer ant Ile Denis avek sa latak

akoz by the time ki topaz ti’n ariv on scene latak ti’n fini terminen e sa

bann pirat ti pe move dan direksyon Nor. Topaz ti napa ase fuel pou li fer

hot pursuit sa bato e nou ti mobiliz Andromanche sorti por Viktorya pou

fer pursuit sa skiff ek sa mothership ki ti’n atak sa bato Espanyol. E Mr

Speaker Dimans swar ver minwi sa bann pirat ti ganny atrape par Andromanche.

Msye Speaker i montre poudir nou lafors defans, nou navy i kapab

reazir e in reazir pou fer sir ki nou protez nou teritwar, me lefe ki topaz

pa ti kapab al fer hot pursuit sa bato i parfetman konpreansiv akoz i ti napa ase fuel, me Mr Speaker nou’n

kapab akonplir nou misyon pou nou apprehend sa bann pirat.

Si mon pa ti dan Lasanble

apremidi mon ti pou fer en press conference akoz ti’n progranmen

depi 11.30 bomaten pou mwan fer en press conference pou mwan eksplik serten aksyon ki

gouvernman Sesel pe pran enkli sennla ki’n arive Dimans swar so

that is the reason ki nou pa ankor fer lanons Mr Speaker.

Msye Speaker zot kapab verifye ki depi yer nou’n fer laranzman ek SBC, bann ki anvi

verifye ki sa i leka. Nou’n koz lo seksyon 2, (4) (c) ki lir; any act described in paragraph (a) or (b)

39

which, except for the fact that it was committed within a maritime zone of Seychelles, would have been an act of piracy under either of these paragraphs. E nou’n dir poudir i annan en amannman ki devret ganny anmennen, i devret ganny

rephrase.

Mr Speaker pou mwan sa i kler, lafason ki sa text in ganny

redize par biro Atorni Zeneral, in ganny fer dan en fason spesifik pour la rezon swivant; Ler ou annan en

aksyon piratri dan ou delo teritoryal i ganny konsidere koman armed robbery e non pa piratri. Enn wa ki ou dan 12 nautical mile territorial zone limit si i annan pirat ki azir pou

pran en bato e zot fer aksyon piratri, zot komet serten aksyon piratri i

ganny konsidere koman armed robbery. E sa text la i fer ki armed robbery i vin piratri e i ganny pini anba menm lanmann anba menm

penalti ki in ganny donnen anba 65 (1) e 65 (2), 65 (3) Msye Speaker. E se pour sa rezon ki sa in ganny

worded dan sa fason olye ki armed robbery i ganny konsidere koman en

act of piracy anba sa lalwa.

Msye Speaker nou’n koz osi lo Seychelles court, anba seksyon 7 sa text lo paz 5 nou’n koz lo sa zafer

Seychelles Court. Mr Speaker lenformasyon ki mon’n gannyen

avek biro Atorni Zeneral se ki rezon ki sa in ganny mete koumsa se ki Penal Code i pa specify supreme court, i en rezon legal, Penal Code pa specify supreme court dan son text e

se pour sa rezon ki sa mo Seychelles Court in ganny ensere dan sa text

olye ki supreme court of the Seychelles.

Mr Speaker mon krwar ki sa lalwa ki devan nou i konpreansiv, i

modern, i anlinny avek UN convention on the law of the sea

seksyon 101 ziska seksyon 107 e mon kapab enform sa Lasanble ki Linyon Eropeen, UNODC, e Leta Zini

in felisit Sesel lo sa lalwa modern e sa lalwa efikas ki nou pe anmenn

devan Lasanble Nasyonal ozordi koman enn bann lalwa pli modern Mr Speaker dan la rezyon pou deal avek sa problenm piratri e in montre poudir Sesel in pare pou limit sa

problenm head on e deal avek sa problenm parey i devret ganny deal Msye Speaker.

Mr Speaker mon ti a kontan

reasir Manm sa Lasanble ki Sesel pou pran son responsabilite, Sesel pou fer tou sa ki i neseser pou nou

kontinyen deal avek sa bann pirat, pour nou apprehend zot e anmenn

zot devan lazistis, e zot pou ganny trete severman akoz zot pe cause en

kantite dega ekonomik, materyel e zot pe koz ensekirite dan nou larezyon e zot pe afekte nou

popilasyon tre seryezman atraver pran otaz, atraver pran bato ki pe

anmenn marsandiz dan nou pei e atraver tourism, maritim ki zot pe dekouraze dan nou pei.

Lannen pase Msye Speaker por Viktorya in vwar en bes 30% son

reveni akoz la piratri. Seypec in vwar en bes apepre 30% osi reveni akoz menm problenm. I annan en

lefe ekonomik sever lo nou e nou pa kapab afford asiz e pa fer nanryen e

zis limit nou tou nou zone teritoryal

40

ouswa nou zone ekslisiv ekonomik akoz pirat li i pa konnen, i pa

enterese si nou dan zone teritoryal, si dan nou zone ekonomik. Li i

enterese avek son kriminalite e son bann aksyon kriminel ki i pran kont

nou bann resours e kont nou bann sitwayen dan la rezyon e dan nou pei.

Msye Speaker avek sa bann mo mon ti a kontan sum up e dir ki

mon panse ki sa lalwa i modern i anlinny avek konvansyon Nasyon Zini ki mon’n fek koz lo la, i

efektivman pran tou bann paragraf enportan lo sa seksyon la piratri

dan sa konvansyon e in enser li dan sa text e Msye Speaker mon krwar ki i met Sesel lo en bon semen pour

nou deal ek sa sitiasyon dan tou fason ki nou kapab dan lavenir e i

ede pou protez nou pei, protez nou resours e protez nou bann dimoun. Mon ti a kontan rekomann li ver

Lasanble Nasyonal. Msye Speaker. Mersi.

MR SPEAKER Nou ava pran en vot lo merit e deba

zeneral. Tou bann ki an faver, okenn ki kont? Bill in pase. Mon a ganny

mwan en formal second reading. ACTING CLERK

A Bill of an Act to amend the Penal Code (Cap 158).

MR SPEAKER In ariv ler pou al dan Committee Stage an prensip, mon napa okenn amannman devan mwan. In annan

plizyer pti amannman ki’n ganny propoze sirtou par Onorab Georges

pandan son lentervansyon me i kler

ki kote mazoriter, kote gouvernman pa pe bouze lo la. So eski mon ti

kapab therefore ganny en mosyon pour nou sot Committee Stage.

HON MARIE-LOUISE POTTER Mr Speaker anba order 91(1) mon

move pou nou suspend orders 65 to 70 anvi ki napa nesesite pou nou al

dan Committee Stage. Mersi bokou.

MR SPEAKER Onorab, met on. Ou vwar akoz nou

annan en sistenm anfir ki ou pe koze la nou pe fer verbatim. Se

enportan ki ou koz dan micro…

HON ANDRE POOL Mr Speaker mon ti koz dan micro, mon a rekoz ankor, mon pou segonn

sa Msye Speaker.

MR SPEAKER Tou bann ki an faver, okenn ki kont. Mon a ganny en motion for third reading.

HON MARIE-LOUISE POTTER Mr Speaker mon move ki the Penal Code (Amendment) Bill 2010 i ganny

lir en 3enm fwa.

MR SPEAKER Okenn ki segonde. Esper vin rouz Onorab..

HON ANDRE POOL

Mr Speaker in vin rouz, mon pou segonde.

MR SPEAKER

41

Nou ava pran en vot lo la, tou bann ki an faver, okenn ki kont? Donk Bill in pase mon a ganny mwan en third reading. ACTING CLERK This Act may be cited as the Penal Code (Amendment) Act 2010. MR SPEAKER Bill in pase nou ava remersye Minis

pou pas preski en lazournen ek nou, nou ava ekskiz li parmi nou li ek son teknisyen. Mersi bokou.

Premye mosyon ki nou annan par Onorab Pool in ganny deferred, so nou al lo dezyenm mosyon par Onorab Ramkalawan.

HON WAVEL RAMKALAWAN

Mr Speaker mosyon i lir koumsa; sa Lasanble i demande ki Prezidan James Michel i etablir en komisyon

lanket pou devwal bann sirkonstans ki’n okazyonn polisyon delo La Misere an rezilta proze devlopman

par Sheikh Khalifa lo sit ansyen ‘Tracking Station’. Mr Speaker pandan sa bann dernyen semenn bokou zabitan

enpe partou dan Sesel, i nepli zis zabitan La Misere, enpe partou dan

Sesel pe soufer lo size polisyon. Ozordi non selman ki zabitan La Misere i bezwen ganny delo dan

bowser me zot pe ganny dir diferan keksoz. Pou lenformasyon Mr

Speaker, i menm annan zabitan Barbarons ki komans ganny delo dan bowser, e dapre dernyen rapor i

annan bokou plis bakteri ki pe ganny trouve dan bann delo. Par

egzanp bakteri salmonella in ganny trouve pli anba e i menm annan

serten dimoun ki travay dan bann lendistri kot zot bezwen fer medical test, en keksoz ki ou konn tre byen Mr Speaker, ki zot in fail zot test akoz - e bann dimoun ki reste dan sa rezyon bor laba akoz salmonella.

Ozordi i menm annan – ou konnen Mr Speaker i annan en sitiasyon kot dimoun pa konnen

egzakteman kwa ki pe arive, i annan en eleman dout. Par egzanp ozordi letan PUC i dir avek ou delo i safe,

Minister Lasante i dir avek ou delo pa safe. En kote i dir avek ou sa

kantite klorin ki zot in servi i ok, lo lot kote Minister Lasante in raporte

ki i annan serten dimoun ki pe ganny rash e zot in menm dir ki sa

kantite klorin ki PUC in mete dan delo i pa bon pou lasante e i menm kapab vin plitar en gran lakoz pou

kanser. Mwan mon koz koman en layman dan sa bann zafer me letan

ou ekout bann lotorite, bann dimoun ki konnen, i trakasan.

Mr Speaker tou sa bann dout

i fer ki ozordi dimoun pa konnen egzakteman kwa ki pe arive me selman en keksoz ki nou konnen se

ki in annan en devlopman e sa devlopman ki Prezidan Michel dan

son dernyen ‘moman avek Prezidan’ lo SBC limenm li in aksepte ki poudir kontrerman avek sa ki Minis

ki’n fek sorti la ki’n koz avek nou lo politik sa gro zwazo dan Lafrik ki’n

dir avek nou ki manyer tou keksoz ti ok, Prezidan li in vini in dir ki in aksepkte ki poudir in annan serten

konfizyon ant bann diferan lazans. E sa i fer ki finalman i annan en

nespes leta la kot dimoun pa

42

konnen, e letan nou pe regarde Mr Speaker e rezon akoz mon pe

demande ki en komisyon lanket i ganny etabli se pour nou zisteman

koman en nasyon regarde ki bann problenm ki’n arive dan nou pei pou fer ki sa sitiasyon ki pe ganny dekri

non pa par lopozisyon me par bann ozofisye dan bann diferan minister enkli minister lasante koman pli

gran aksyon polisyon ki’n arive dan Sesel.

Kote bann konfizyon i ete Mr Speaker? Lo en kote nou’n tann koz lo sa zafer liminite diplomatik,

liminite diplomatik in ganny servi par bann zofisye ki’n al laba pou

anpes zot nobou rantre pour tackle sa problenm head on e Minister Zafer Etranzer, reprezante par

Anbasader Barry Faure in vin lo televizyon pou eksplik sa zafer

liminite diplomatik. E in vini in donn en leksplikasyon e sa leksplikasyon in konfirm lafreyer ki

bann zofisye ti annan. Apre sa nou’n tann Prezidan limenm ankor

ennfwa dan son progranm ‘en moman avek Prezidan’ lo SBC in vini in fer kler apre ki nou isi dan

Lasanble nou ti fer kler ki liminite diplomatik napa nanyen pou fer avek en konstriksyon, e li in

konfirmen ki poudir wi napa koneksyon ant liminite diplomatik

avek en konstriksyon. Pour donn liminite diplomatik i vin apre ki konstriksyon in ganny fer. Sa i en

kote, parey mon pe dir ou Mr Speaker konfizyon mon pe koz lo la

e akoz nou bezwen koman en pep ganny tou sa bann keksoz byen kler.

Liminite diplomatik i en problenm, lo lot kote aprezan in

annan en SI spesyal ki’n ganny sorti baze lo sa zafer liminite diplomatik

ki’n donn en GST exemption total, pour ki fer aprezan ki tou keksoz ki’n antre anba sa clause iminite

diplomatik ki’n fer ki tou keksoz in antre dan pei libreman, ki aprezan

ou pa konnen egzakteman kwa ki’n antre dan pei e petet en komisyon

lanket i ava ede pou montre ki lezot keksoz ki’n antre dan sa pei e ki’n kapab ede pou okazyonn sa

polisyon. So in annan sa kalite problenm.

Lo lot kote Mr Speaker, en lot konfizyon ki’n antre se letan bann zofisye zot menm zot in dir lo

televizyon ki poudir zot pa ti konnen ki poudir i annan sa kantite dimoun ki pe travay laba, alors sa i vin en

kestyon i annan en problenm avek employment, i annan en problenm

avek GOP parski an prensip tou dimoun ki rantre dan sa pei i bezwen annan en GOP e alors nou

bezwen konnen lekel ki’n donn lotorizasyon pourki i annan - la

dernyenrer nou’n tande poudir i annan 2000 dimoun ki ti pe travay lo sa site. Donk i annan en lot aspe

la ki bezwen ganny klersi pourki parey mon dir nou kapab ganny

keksoz dan en fason kler. Lo en lot kote ankor ennfwa planning li osi tou i annan serten problenm akoz

letan i sipoze annan en konstriksyon ki ganny fer - en group

konstriksyon lo sa nivo, an relasyon avek lanvironnman i sipoze annan en EIA ki ganny fer pou regarde ki

manyer sa bann sours pou ganny afekte e parey nou’n vwar in napa

43

tou sa bann zafer ki’n ganny fer donk in annan en polisyon

ekstraordiner ki’n arive laba anler.

Donk Mr Speaker lo nou kote e sa mosyon ki mwan mon pe anmennen se zisteman pour ki tou

sa bann keksoz i kapab ganny mete o kler avek bi ki plitar napa menm keksoz ki ganny repete. E la ankor

ennfwa i vin en lot size konfizyon parski tou dimoun ti krwar ki nou

pe viv dan en leta kot letan i annan bann gran konstriksyon tou sa bann keksoz, tou sa bann lazans i travay

an etrwat kolaborasyon me malerezman nou vwar atraver

leksperyans ki nou’n pas ladan e atraver demann ki isi menm dan sa Lasanble in ganny fer lo kote

mazoriter e demann ki’n ganny fer lo kote Prezidan limenm ki poudir i annan en sitiasyon ki pa akseptab,

en sitiasyon ki anmenn bokou konfizyon e en sitiasyon ki kapab

annan bann konsekans pli grav. Akoz ki sa size Mr Speaker i

devret konsern nou dan en fason pli pre ankor. Mr Speaker enn, anler La Misere i en catchment area, set en

catchment area ki’n ganny afekte. En catchment area i pran son delo, i

anmenn li dan en landrwa kot i fer tretman, e ozordi i annan bokou

dout par bann ozofisye dan Minister Lasante si nou sistenm delo a’n antye pa’n ganny afekte, parski zot

pe dir ki menm si i pas dan sa treatment plant i annan serten

bakteri ki kontinyen ale menm, e donk i for posib ki tou dimoun ki reste Mahe, bann ki reste Praslin zot

sanse, tou dimoun ki reste Mahe ki

zot tretman delo i pas atraver Hermitage ki nou tou nou’n gout en

pti git sa zafer ki sorti laba anler, e ki diferan dimoun in ganny afekte. E

parey mon pe dir Mr Speaker set en komisyon danket kot tou bann diferan lotorite i ava ganny

kestyonnen ki ava etablir serten keksoz kler ki ava permet nou pou nou regard pli devan.

E la ozordi Mr Speaker koman

mon pe koze i annan serten lotorite ki dir avek ou - PUC par egzanp i dir avek ou tou bann keksoz in fini oke,

Minister Lasante i dir avek ou i kapab pran ant 3 a 10an pou met

tou keksoz a’n ord me selman i kapab pran bokou plis letan ankor. Lo lot kote, parey nou konnen i

annan travay ki’n arete laba anler e la ankor ennfwa i annan bann lezot konplikasyon. E letan tou sa bann

keksoz i ganny mete o kler e nou kapab vreman trouv gravite sa

problenm, eski sa pa i ava osi ed bann dimoun ki’n lo front line e la nou pe koz prensipalman bann

dimoun direkteman La Misere pour zot nobou ganny en claim ki

apropriye parski sa bann dimoun laba anler zot pe fer zot claim e la

pour le moman ankor ennfwa i annan serten – ou konnen poudir i annan en komite ki’n ganny formen

me i kontinyen annan konfizyon. Alor Mr Speaker vi ki sa

problenm - etan donnen ki sa problenm i ankor la avek nou e sa

problenm i resanble i pou reste la dan en fason dormant e i kler ki poudir gouvernman i kapab

fasilman pran en latitid sa gro zwazo

44

ki lo kontinan Lafrik ki kontan met son latet dan disab, nou lo nou kote

nou pe demande ki sa gro zwazo i tir son latet dan disab e ki keksoz i

ganny mete o kler. Nou pe koz dan lentere lasante piblik, mon pe koz dan lentere lavenir, kot letan i ava

annan sa bann gro proze i pa apre ki sa bann proze in ganny fer ki la aprezan nou ava vin komans koz lo

serten problenm, serten polisyon serten konplikasyon me ki nou ava

pe fer li imedyatman e en komisyon danket i ava permet Sesel kapab annan en blueprint lo ki manyer

keksoz i ava kapab deroule a lavenir.

Donk Mr Speaker set avek sa

bann diferan pwen antet ki mwan

mon pe move ki Lasanble Nasyonal i demann Prezidan James Michel pou

etablir en komisyon lanket pou regard tou bann sirkonstans ki’n okazyonn polisyon dan delo La

Misere e pour nou kapab, koman en pei, once and for all fer fas avek sa

sitiasyon and move on. Mersi bokou Mr Speaker.

MR SPEAKER Okenn ki segonn mosyon.

HON BERNARD GEORGES Mr Speaker mon ti a kontan segonn

sa mosyon, e pran laparol ler lezot dimoun in ganny sans koze. Mersi.

MR SPEAKER Oule pran laparol plitar. Oke mon

napa personn lo mon lalis i annan okenn dimoun ki oule entervenir? Onorab Dyer, yes.

HON COLIN DYER Mr Speaker mon krwar demann ki

Onorab Lider lopozisyon pe fer i en demann lezitim vi ki bann problenm

ki’n arive La Misere avek nou sours delo ki’n okazyonnen par sa proze devlopman ki pe arive La Misere.

Mr Speaker nou konpran e

nou’n vwar bann dilenm ki zabitan

La Misere in viv avek e bann dout ki dan lespri nou pep a’n antye. La

Misere i annan en kominote fermye ki ase konsiderab e nou tou nou konnen ki sa bann bakteri ki’n

ganny vwar dan sours delo La Misere i polye tou bann legim ver ki

ganny prodwir, e nou konnen osi ki serten parti Lenn legim ver pa ganny konsonmen senpleman akoz zot

ganny kontaminen par sa menm kalite bakteri ki in vwar dan nou sours delo La Misere. E alor i annan panic parmi nou popilasyon ki bann legim ver ki ganny prodwir La

Misere i kapab transmet maladi avek bann konsomater ki konsonm sa bann legim.

Semenn pase menm i annan

en dimoun ki’n malad pandan en semenn antye e in fer bann vizit dokter, bann tes, in montre

lendikasyon apre ki i ti’n konsonm kreson ki’n prodwir La Misere, in montre ki i annan serten

konplikasyon ki’n devlope avek li, bann bakteri, bann mikrob avek sa

legim ki’n ganny prodwir La Misere. E alor ozordi bann fermye ki prodwir La Misere zot pe vwar zot reveni pe

koupe e zot livelihood i dan risk akoz konsomater pa pe aste legim avek

bann fermye ki prodwir legim La

45

Misere. I annan serten dokter ki’n menm dir avek dimoun ki even

bann fri ki’n tonm ater La Misere pa anmase pou manze, alors i montre

poudir i annan en serten sitiasyon ki nou bezwen port atansyon avek.

E demann Onorab Ramkalawan i zistifye ki en

komisyon lanket i ganny etablir pou ennfwa pour tou pou Seselwa konnen ki pe pase, ki’n arive, ki pe

pase e donn bann mezir apropriye ki kapab ganny pran pou reasir nou nasyon, pou donn zot konfyans

ankor e pou fer konnen ki vreman pe pase, ki bann risk zot ladan. Mon

santi osi ki mon bezwen tous lo la se pa zis konpansasyon pour bann dimoun ki’n konsonm sa delo e

bann fermye zot osi si sa problenm i agrave, parey mon’n dir zot

livelihood i at risk zot bezwen konpansasyon konsiderab pou ed zot refer zot lavi, rerod en lot laferm

pour zot kapab ganny zot lavi e sonny zot fanmiy. Tousala i bann

konsiderasyon ki nou pei ozordi i bezwen ganny pran par bann neglizans ki’n ganny koze par bann

lotorite dan nou pei. Mr Speaker Onorab Lider

Lopozisyon in koz lo nou catchment e nou sours delo, e tousala osi i

bann lenkyetid ki pe pase. Minister Lasante in deza fer sorti poudir i annan de bakteri dan delo an

zeneral dan Mahe, eski i annan koneksyon avek sa? Eski napa

koneksyon avek sa? E tousala i bann panic ki nou pep pe pas ladan ozordi ki bezwen ganny rezourd enn

fwa pour tou.

Mr Speaker alor mon ti a

demann Lasanble pou konsider sa mosyon e annou donn li nou

konsiderasyon pourki ennfwa pour tou laklerte ava ganny mete lo sa sitiasyon e sa problenm pa ava

ganny repete ankor pou anmenn panic dan nou pei. Sa komisyon

lanket i ava etablir ankor ennfwa, bann rezilta ki ava montre bann problenm ki’n arive e ankor ennfwa

dan nou pei serten dimoun, serten group pa ava annan privilez pou fer serten konstriksyon oubyen

devlopman san ki i ganny pase par bann lalwa pei apropriye e nou’n

vwar sa proze La Misere ki’n ganny fer san ki EIA i ganny etablir e prezante parske en proze sa groser i

pa kapab ganny zis met an plas san ki en EIA (environmental impact assessment) i ganny fer. Mon eskize pour sa.

Mr Speaker e tou bann monitoring i bezwen ganny fer

apropriye, tou bann zofisye i bezwen ganny akse lo sa bann site ki bann

monitoring apropriye i kapab ganny fer pourki bann konplikasyon pa devlope e Seselwa i viv dan panic.

Sesel nou bezwen devlopman me nou pa bezwen devlopman ki pou fer

nou ditor, Sesel nou bezwen devlopman me nou pa bezwen bann devlopman ki fer matir e anmenn

soufrans lo nou pep. Sesel nou bezwen devlopman me nou pa

bezwen bann devlopman ki met retar nou sosyete e lepanouisman nou pep, Sesel nou bezwen bann

devlopman ki sen, bann devlopman ki friktye nou pei e nou pep, bann

46

devlopman ki anmenn prosperite pour nou nasyon a lavenir e dan le

fitir ki pe vini.

Mr Speaker ankor ennfwa mon enplor nou Lasanble pour donn konsiderasyon sa mosyon ki devan

nou e ki en komisyon lanket i ganny etablir e ganny fer lo sa sitiasyon e laklerte ava ganny mete ennfwa

pour tou parmi nou nasyon, nou popilasyon an zeneral. Mersi Mr

Speaker.

HON ANTONY DERJACQUES Mr Speaker mon pa pou tro long

akoz mon pa oule repet sa ki’n fini ganny dir par Lider Lopozisyon e Onorba Dyer.

Mr Speaker Lider Lopozisyon in demande ki Prezidan James

Michel i etablir en komisyon lanket pou devwal bann sirkonstans ki’n

koz sa problenm ek sa katastrof polisyon La Misere resaman. Anba Commissions of Enquiry Act (Cap 39) Prezidan i annan tou pouvwar legal pour li etablir en commission e

kapab apwent en commissioner ouswa detrwa commissioners, e i

kapab fer li par egzanp anba seksyon (e) any matter in which an enquiry would be for the public welfare e osi public concern, public purpose, e i osi fer referans, any matters relating to the public service osi.

Mr Speaker resaman dan nou listwar nou’n annan 4 komisyon lanket; premye comme nou tou nou

konnen ti lo bann levennman le 3 Oktob 2006 kot Judge Reilley ti fer

son rapor e i ti premyerman regard law and order sirkonstans lapolis ek

son prosedir e i ti get the Public Order Act e i ti fer en kantite

rekomandasyon. E sa bann rekomandasyon ti byen itil, ti ed

bann lot komisyon ki pe review bann lalwa pou gete si zot an konpatibilite avek konstitisyon e sa

commission ki annan tou le de parti politik lo la avek bann avoka lo la in

fer son rapor avek Prezidan. E in fer en kantite rekomandasyon ki a lavenir nou pou vwar pou ariv dan

nou bann lalwa e sa i bon pou pei.

I annan bann lot commissions ki’n ganny fer an respe avek lapolis kot bann rekomandasyon pou sanz

bann prosedir investigation detentions dan ban kordgard in

ganny fer e sa i bon. Enn dernyen ki fek ganny fer i lo lasante e sa i pou

fer avek medical negligence e bann prosedir dan lopital e nou ti ava kontan ki Viktorya avek Minister

Lasante i pran konsiderasyon sa ban rekomandasyon. Sa Mr Speaker

i montre nou ki bann komisyon lanket si i fer son travay byen, si i ganny son terms of reference byen e

klerman pou regard tou sa bann sirkonstans ki’n lead to sa katastrof

nou kapab ganny en kantite. Mr Speaker pour la premyer

fwa le 7 Mars 2010 lo SBC Prezidan ti admet ki ti annan fot ki ti arive

dan son gouvernman e i ti dir sa laplipar se pou fer avek lenformasyon e kordinasyon ant

bann departman ek minister. Avan sa si ou ti ekout bann MNA dan sa

Lasanble dan reply to the state of the

47

nation e si ou ti ekout sa 4 minis ki ti donn press conference le 5 mars

pou anticipate ki i ti pe al ganny dir dan sa Lasanble ou a krwar ki tou

keksoz in ganny fer dapre regilasyon, ki tou keksoz prezan pe

ganny sirveye, bann rektifikasyon in ganny fer e personn pa devret enkyet dan sa pei. Be ler bann minis

in fini koze, 4 zot, ler MNA in fini fer son tapaz Prezidan limenm li in

vwar ki son pep in kontinyen fer tapaz, e sa bann problenm i ankor la, i ankor reel e i pe kontinyen e

pour la premye fwa in admet fot son gouvernman.

Sa komisyon lanket i kapab get ennfwa pour tou akoz sa

lensidan vreman in arive. Nou tou nou konnen ki i devret annan en investigation dan tou sa bann

departman 8 ki mon pou nonmen la. Nou komans avek Employment, sa komisyon lanket i devret get dan bann rekomandasyon akoz Minister Lanplwa pa’n swiv Employment Act espesyalman an referans avek fixed terms contracts pou bann

expatriates.

Dan weekly nou fek ganny en let kot in montre ankor ennfwa an

Oktob 2009 Director General pou lanplwa ti pe al allow 1260 travayer

sorti deor pou vin travay lo sa proze e i ti’n mete nil GOP, zot pa ti pou pey GOP. Sa komisyon lanket i ava

gete anba ki sirkonstans a lavenir ki nou les bann travayer sorti deor,

bann investors, bann business, bann kontrakter antre dan pei e pa

pey GOP.

Mr Speaker ler ou get GOP pour sa 2000 travayer ki deza dan

pei e sa 1260 ki’n ganny permisyon antre depi Septanm 2009 e nou pa

konnen si zot in arive ouswa pa ankor, fer krwar i annan 3,000 zis pou sa proze e GOP i R700 par

mwan pour sak travayer. Sa i fer ki gouvernman in donn sa kontrakter

ek Sheikh Khalifa en subvertion, en don 21 milyon roupi par mwan,

R700 par mwan, times 3000 i fer 21 milyon par mwan - pou 1an konbyen i fer, i desot 250 milyon

roupi GOP.

Mr Speaker fer zot matematik konte 700 par mwan times 3000 Mr Speaker. Times pou mwan nou a

gete.

MR SPEAKER I fer 210 mil pa 2 milyon, 210 mil.

HON ANTONY DERJACQUES Mr Speaker Hon David Pierre i a

konte. MR SPEAKER

Onorab Pierre ki ou dir.

HON DAVID PIERRE 2.1 million.

HON ANTONY DERJACQUES Ok 2.1 million per month. Mr

Speaker mersi bokou.

Lo imigrasyon sa komisyon

lanket i ava investigate ki manyer PS Lanvironnman pa konnen

konbyen travayer etranze ti annan pe travay lo sa proze dan sa pei, akoz imigrasyon pa pe enform bann

48

departman dan son prop gouvernman konbyen travayer in

antre kot zot pe reste, ki zot pe fer, konbyen letan zot pou isi, si 6

mwan, si 1an e ki bann kondisyon pour zot reste dan sa pei. Mr Speaker sa komisyon lanket i ava

gete ki ti pe arive avek nou departman Immigration.

Mr Speaker nou kapab get

avek public health, akoz ki public

health pa’n swiv sa kantite travayer ki’n antre dan sa pei e zot lenpakt lo

nou bann vilaz ek dan nou bann distrik. Mon konnen ki ou Mr Speaker ou’n Direkter Zeneral dan

public health pour en kantite lannen e ou konnen ki ler ou get GOP e ou

get bann travayer ki sorti partou dan lemonn zot kondisyon lasante,

sa ki zot anmenn dan ou pei i kapab anmenn en lenpakt lo nou public health service, lo nou primary health care dan sa pei. Nou bezwen egzaminen akoz public health pa’n

swiv sa kantite travayer dan sa de proze Barbarons avek La Misere e sa

in occasion sa dezas ki nou’n temwanny nou tou.

Mr Speaker nou devret gete akoz en EIA pa’n ganny fer e mon pa

ava al pli lwen akoz sa in ganny kouver. Environmental Impact ler ou

met bann gro gro proze dan en pti vilaz i mazer e tousala ti merit ganny fer, en proze ti merit ganny

submit e sa ti’n devret ganny swiv, bann kondisyon, bann prosedir an

sa ki konsern lanvironnman. Mr Speaker nou devret gete osi sa laspe sekirite, sekirite swivi par larme,

lapolis akoz dan sa 3000 dimoun i

annan en kantite ki bann security officers ki la pou sirvey pale Sheikh

Barbarons e en kantite ki la pou sirvey proze La Misere, nou aprann

laplipar i sorti Nepalese, en bann i bann Gurkhas e nou konnen ki en

kantite i annan zarm avek zot. Menm ler Prezidan i al vizit Sheikh Barbarons i anmenn zis en body guard, body guard i ganny mete lo baro deor, ni anba sa pti twa obor

baro i pa antre la dan guard house i asiz lo sez ek son pti pistol deor.

Mr Speaker i enportan pou

nou konnen ler i annan en lewa ek

son 2 pale dan sa pei, ki kalite sekirite e menas sekirite i annan

pour sa leta, konbyen solda i annan, konbyen commandos i annan, ki kalite kominikasyon i annan ek

lenterferans dan kominikasyon nasyonal i kapab fer e osi son

lenpakt lo nou por ek nou erport. I devret annan klerman bann sirkonstans ek bann prosedir kot i

konsern lapolis, larme, lentelizans, ek sekirite.

Mr Speaker sa komisyon osi i

devret gete ki’n arive avek Town and Country Planning, akoz sa 2 pale ek sa bann vilaz 52 lasanm Barbarons

par egzanp ki’n ganny konstriy pour bann travayer pa’n ganny fer dapre Town and Country Planning Act,

akoz napa sa bann kondisyon ki’n ganny mete lo zot e nou’n oubliy tou

nou bann polisi lo skyline, lo grander, lo delo, elektrisite, e lo son lenpakt lo semen ek dan vilaz, e

malgre ki Minis Lloyd in dir ti devret annan en social impact osi study, mon dir ki Town and Country

49

Planning li osi in fail, li osi in ignore sa bann plan, li osi pa’n pran kont

lenpakt lanvironnman, social impact cultural impact tou sort ki zot devret

pran konsiderasyon ler en plan mazer i ganny soumet avek zot, e zot

zot bezwen konsilte avek tou lezot ki enkli fire brigade, lapolis and so forth.

Mr Speaker sa komisyon osi i

devret get PUC. PUC i annan en obligasyon anba PUC Act, nou fatige met PUC an kour. Dernyen ka ti

lannen pase, sa ti case Gilbert Eliza kont PUC. Ziz Renaud in fer kler ek

PUC ki zot annan en obligasyon statutory anba lalwa pou fer sir ki tou dimoun, son bann konsomater i

ganny delo prop e a en nouvo e en standar ki ganny dirize par WHO, e

PUC ler in vwar sa proze i pa’n enquire akoz sa catchment area i

deor son control, i lo en later prive e i pa’n kapab anvoy bann dimoun pou al get sa bann fason ki sa

landrwa ti pe ganny servi vizavi sa catchment area ek bann pti larivyer,

bann streams tout-o-tour La Misere, tout-o-tour sa proze e PUC ti’n ganny alert ler dyezel ti pe koule dan

delo e plitar ler later rouz ti pe koule dan delo sorti kot China pe fer

lanbasad pour Chinese Embassy en pti pe pli ba. PUC in fail dan son

obligasyon e PUC i devret annan en lanket lo ki i bezwen fer prezan.

Dan meeting resan PUC in

menm dir ki i bezwen 60 milyon

roupi pour li rektifye e sanz tou sa bann pipes pour li kapab prezan

fulfill son obligasyon e donn delo trete konvenab e a en standar WHO

avek son bann dimoun ek son bann konsomater ek piblik Seselwa.

Mr Speaker finalman dan sa 8

i annan Foreign Affairs. PS Foreign Affairs in mont lo televizyon e in senm en kantite konfizyon, menm

Prezidan le 7 Mars ti’n bezwen koriz son prop PS e dir li ki zis ler en

striktir en lanbasad ouswa en landrwa prive rezidans en

lanbasader i ganny rann avek sa dimoun apre konstriksyon e sa dimoun i ganny akredite ki la

prezan i atrakte diplomatic immunity. In vwar e in trouve ki sa

ki ti pe arive avan ti mal, e alor PS Foreign Affairs i devret osi koriz li e

met li up to date lo Diplomatic Immunity and Privileges.

Mr Speaker ki sa i montre

nou? Sa i montre nou ki si nou

annan en komisyon lanket dan tou sa bann departman ek minister e si nou pran kont ki tou nou

popilasyon i annan en pwennvi e i kapab vin dir kwa ki zot krwar ki ti

pe arive e kwa ki ti devret arrive, nou kapab annan en plan pou lavenir. En plan ki ava pran kont

bann lot konstriksyon par egzanp pti malere pou ekout Onorab

Charles De Commarmond kot i ti pe welcome 2000 etranze dan en vilaz dan Cascade e i ti’n dir limenm li ki

sa bann dimoun zot pou ganny mete e anfermen anndan e zot pa pou

kapab sorti ler zot sorti travay zot pou antre anndan e tou keksoz pou anndan, zot pa pou kapab marse

dan distrik, savedir Onorab Charles pa ti’n, Mr Speaker rekonnet ki i ti pe propoze pou al vyol drwa imen

50

2000 a 3000 sitwayen en lot pei, alor i ti’n aksepte en propozisyon ki

ti pou al kont konstitisyon, kont lalwa e alor zis ou ti pe taye pou

enplimante. Pour le moman nou konnen ki sa i lo hold, nou konnen keksoz pa pe mars byen e la i sa

moman pou annan sa komisyon danket.

Mr Speaker mwan mon pa

pou demann Bondye beni Sheikh

Khalifa parey Onorab William i ti oule nou fer, mwan mon pou dir ki Bondye i beni nou pep Seselwa e

parey lider lopozisyon in demande mon demann Prezidan Michel pou

fer sa komisyon lanket. Sa enn la pa pou tous zis en fanmiy ek zot bann zanmi be i pou tous Seselwa a’n

antye. La nou’n tande ki problenm in ariv Barbarons kot zot lider Msye

France Albert Rene prezan pe pran delo dan bowser osi e i pe tous tou bann zabitan Grand-Anse Onorab

William i devret pran kont, i pe tous bann dimoun Belle Vue e i pe tous

en kantite dimoun. Pli ale sa problenm pe eparpiye dan nou sistenm. Nou devret once and for all dan sa pei si nou anvi vin en pei rule of law annou aplik nou lalwa,

annou aplik nou bann regilasyon e annou rod en prosedir ki ferm kot

nou tou nou swiv kot napa diskresyon pour en zonm be nou tou nou ganny gouvernen par lalwa.

Mr Speaker mon move ki sa

Lasanble i adopte sa mosyon e nou demann Prezidan pou etabli en komisyon lanket. Mersi Mr Speaker.

HON MARIE-LOUISE POTTER Mr Speaker mon’n ekout 3

entervenan sorti lo lot kote latab lo sa mosyon ki devan nou. E

fransman mon pa’n tann nanryen nouvo lo sa sitiasyon malpropte ki nou ti tande 2 semenn pase dan

state of the nation address. Napa nanryen nouvo ki lopozisyon in dir

nou lo sa mosyon devan nou ozordi ki zot pa ti dir dan 11 diskour, sakenn en demi erdtan lo sa

problenm malpropte ki zot in fer, napa nanryen nouvo ozordi ki zot in vin dir nou e ki mon krwar bann ki

pa ankor koze pou vin dir nou lo sa size polisyon La Misere.

Sa ki zot pe fer la ozordi pou nou i déjà vu or same old stuff. Non

mon pa pou dir FOS mon a dir SOS. Mr Speaker sel keksoz nouvo petet

ki mon’n remark bomaten, apremidi, se en lezitasyon lo lapar Onorab Georges pour li vin koz lo sa size. E

mon konpran akoz Onorab Georges i ezite koz ankor lo sa size, akoz mon

pa krwar Onorab Georges i oule kontinyen ganny asosye li avek sa kalite politik ki lopozisyon pe

anmennen lo sa lensidan regretan e malere ki’n arive La Misere.

Mr Speaker mon ti a kontan

remind Lasanble ki anba

Commissions’ Enquiry Act ki Onorab Derjacques in site Cap 39, Prezidan

La Repiblik i annan diskresyon, li ki deside kan i neseser, kan i dan

lentere nasyonal pou li commission en enquiry lo en size. In fer li dan lepase, in fer li kan in annan

lensidan lanmor en pti zanfan Bel Ombre, in fer li kan in annan

51

problenm tris ankor ki’n pase kot lasante, in fer li dan bann lezot

sirkonstans, e li i a deside si i neseser, kan i neseser pou li fer en

enquiry lo sa size. Pour Prezidan deside pou li fer sa enquiry ou non i pa bezwen pran lord avek

lopozisyon, mon krwar lopozisyon i bezwen ganny sa byen kler,

Prezidan La Repiblik pa pran lord avek zot.

E Mr Speaker byen ki lo non la tolerans, lo non la demokrasi, rule of law nou ava ekout zot, Prezidan i ekout zot, i ava ekoute sa ki zot

annan pou dir me i pa pou pran lord avek zot. Li i a deside anba lalwa ki donn li lotorite pou li deside si e kan

i ava fer en enquiry parey.

Sepandan Msye Speaker les mwan dir lopozisyon ki zot enn pti pe an retar avek en demann pou en

lanket lo sa ki’n pase La Misere, zot enn pti pe an retar. Zot an retar akoz depi ki sa lensidan in ganny

raporte, depi le 12 Fevriye ler lensidan polisyon ti ganny port a

latansyon lotorite set egzaktman sa ki bann lotorite in fer lo ki’n arive La Misere. Investigation! Depi le 12

Fevriye lasante in fer son lenvestigasyon, lanvironnman in fer

son lenvestigasyon, devlopman kominoter in fer son lenvestigasyon, MND in fer son lenvestigasyon e se

pour sa rezon ki Prezidan La Repiblik dernyenman kan ti pronons

li lo sa size in les konpran, in dir nou ki in annan en mank kordinasyon lo sa size, set akoz in

annan lanket e envestigasyon ki’n ganny fer lo sa size.

Me depi le 12 Fevriye nou pa’n

zis fer en lanket e investigate, nou’n pran aksyon imedyat pou kapab

mitigate bann lefe, bann move lefe negativ ki sa pe annan lo popilasyon La Misere e nou’n osi - gouvernman

in osi pran bann mezir prevantiv pour ki a lavenir sa ki’n arive La

Misere pa ganny repete a lavenir dan okenn lezot distrik.

Alor fransman Msye Speaker mon pa vreman konpran ki sa dead horse ki bann la i kontinyen vin flog dan sa Lasanble lo sa size polisyon

La Misere. Mr Speaker tou bann mezir ki’n ganny pran depi le 12 Fevriye pou kapab adres sa

sitiasyon, tou bann aksyon ki gouvernman in pran, tou Seselwa in konnen atraver medya. Desizyon

pou relocate sa bann travayer sorti La Misere pou anmenn zot lo zone 6

in lo medya, desizyon pou etablir en pos permanan lotorite distrik,

lotorite lasante, lotorite lanvironnman ki pou baze Souvenir pou kapab asiste bann zabitan dan

en fason pli direk, tou dimoun i konnen. Desizyon pou etablir en nouvo sewerage plant La Misere pou

evite ki bann polisyon parey i kontinyen, in ganny dir lo medya. E

dayer mon’n fek aprann ki sa sewerage plant in fini ganny enstale

depi yer lo sa sit La Misere. Tou sa ki gouvernman pe fer, tou sa ki lasante pe fer preski every other day

pep Seselwa ki swiv medya, ki swiv nouvel i konnen, in swiv.

Zabitan La Misere zot menm

zot in form en komite reprezante kot

52

zot in swazir zot reprezantan pou negosye lo zot behalf lo sa size pou

get bann zafer konpansasyon e pou propoz bann solisyon ki zot zot

krwar i ava ede rezourd sa problenm. Mon konpran ki Onorab Geroges e lezot siporter ou dirizan

dan lopozisyon i osi form parti lo sa komite ensi ki MNA Grand Anse

Mahe. Msye Speaker sa bann zabitan

zot menm in fer en seri propozisyon e mon ava les MNA Grand Anse Mahe, taler si i koze, dir nou ki sa

bann propozisyon ki bann zabitan La Misere in fer. So sa sitiasyon

mezir apropriye pe ganny pran dimoun ki konsernen i pe ganny enplike dan rod solisyon e se pour

sa rezon Prezidan Michel ti deklar li e ti dir let’s move on.

Me mon konpran akoz

lopozisyon i an retar lo sa size fer

investigation, akoz si pandan ki - nou depi le 12 Fevriye nou pe sey

travay pou rode ki’n ariv mal, kote ki’n al mal, ki solisyon nou bezwen pran, ki aksyon nou bezwen pran, ki

lopozisyon ti pe fer? Zisteman zot ti pe pas zot letan zis fer politik lo sa

size malpropte, zot ti pe pas zot letan fer en politik malpropte lo sa lensidan.

Mr Speaker dan sa politik

malpropte ki lopozisyon in esey fer, dan sa bal ki zot in esey donnen lo maler sa bann zabitan La Misere zot

pa’n eparnye personn. Depi Prezidan in ganny akize, in ganny atake, in ganny denigre, depi nou isi

dan Lasanble nou’n ganny akize,

nou’n ganny atake, nou’n ganny denigre, depi MNA Grand Anse

Mahe in ganny akize, in ganny atake, zot in fer zot politik zenofobik

lo sa size pou fer pep Seselwa revolte kont envestisman etranze, revolte kont bann Arab, revolte kont

envestiser, napa kalite kalomni ki zansla pa’n esey anvoy avek nou. E se pour sa rezon ozordi pa nou tou

ki pou koze lo sa size, akoz nou pou les zot prezan kontinyen zwe dan sa

malpropte ki zot pe zwe ladan. E mon a demann lo nou kote apard MNA distrik ki petet i ava annan en

keksoz pou dir, pa antre dan sa mud fight ki lopozisyon pe antrenn nou

ladan. Mr Speaker mwan mon ti a

kontan dir ek lopozisyon ki nou isi lo sa kote nou regrete, nou regrete

me nou pa vwar okenn senserite dan sa demann ki zot pe fer apard kontinyen fer sa politik donn bal lo

maler dimoun, donn bal lo en sitiasyon tris, lo en sitiasyon

regretan ki menm nou nou’n pronons nou regre, nou’n pronons nou senpati, nou’n pronons nou

tristes lo sa ki’n arive, e nou dan sa bal sal nou pa ladan. E mon ti a kontan profit sa lokazyon reasir pep

Seselwa, reasir zabitan La Misere ki ler nou ti vot pou met Prezidan

Michel ansarz nou pei nou ti vot pour li akoz nou ti annan konfyans dan sa ki i ti dir i pou fer, dan sa ki i

anvi fer pou Sesel. Nou annan konfyans dan desizyon ki i pran pou

anmenn envestiser ou non, nou ti annan konfyans dan lafason ki i pe diriz Sesel, e nou pou gard sa

konfyans o de la prosen eleksyon.

53

Msye Speaker e mon a

terminen par dir lopozisyon, konmdir Onorab ki pa la, ki ti en pti

pe pli emosyonnel lo sa zafer malprote i pa la, Onorab Prea ki ti pli vokal lo la too little too late, sorry

zot demann pou en komisyon lanket, zot demann pou

envestigasyon i too little too late. Mersi bokou.

MR SPEAKER

Nou annan 2 opsyon devan nou, nou ale ziska 4er ouswa nou break nou rezwenn ziska 4er. I reste 3

entervenan Onorab Georges, Onorab William ou pa ankor lev lanmen

mon’n ganny lendikasyon ou pou leve, ou annan lentansyon koze? Onorab Williams, ou annan

lentansyon koze. Mon krwar nou pran en break nou rezwenn 4er.

(Break)

MR SPEAKER I reste 3 entervenan, Onorab

Georges. HON BERNARD GEORGES

Mr Speaker, Minis Morgan ki’n pas, dan ou prop mo, preski en zournen

antye avek nou isi dan sa Lasanble in fer nou rapel avan i ale ki en pei ki demokratik avek en gouvernman

ki responsab i anann serten aksyon ki i bezwen fer. Bann pei demokratik i bezwen pran zot responsabilite fas

a bann sirkonstans ki ariv devan zot. I regretab ki sa Minis pa la akoz

mwan mon ti a fer li rapel ki dan en pei demokratik avek en gouvernman

responsab, ler en pli gran katastrof lanvironnman i arive dan en

minister, premye keksoz ki sa Minis i fer se pran son let demisyon e

anmenn kot Sef Deta imedyatman. Se koumsa Mr Speaker ki pei

demokratik avek gouvernman responsab i azir, pa parey nou’n vwar isi dan sa problenm. Me sa ki

pli pir se ki non selman napa lasonpsyon responsabilite me o

kontrer egzakteman le kontrer i arive. Nou rapel ki apre lensidan le 3 Oktob ki ti en lensidan pli pir ki’n

arive avek bann responsab politik dan nou pei, bann dimoun ki ti

responsab pou anvoy plizyer dimoun lopital e enn dan kaso pa ti ganny sanksyonnen me ki ti ganny

promosyon, e la nou vwar menm zafer. Sa Minis ki anba son responsabilite pli gran katastrof

lanvironnman in arive dan nou pei olye ganny sanksyonnen, ki arrive? I

ganny met ansarz en lot komite ankor ki donn li plis responsabilite.

Mr Speaker sa se pa fason ki en pei demokratik avek en gouvernman responsab i azir, e se

dan sa loptik ki mon vwar merit dan sa mosyon ki Onorab Lider

Lopozisyon in anmennen pou demann en komisyon lanket.

Annou pa zanmen bliye Mr Speaker ki en komisyon lanket i pa

sel mwayen pou trouv en solisyon, i annan en kantite fason pou trouv en solisyon, me en komisyon lanket i

annan en fakter ki tou lezot napa e sa se latransparans, louvertir konplet. Ler en dimoun i ganny

54

trouve pann oubyen i ganny trouve mor dan en landrwa, i annan, ou

plito ti annan - nou nepli vwar konmela en inquest ki ti ganny fer e

dan bann lezot pei sa se en coroner ki fer en lanket dan lanmor sa dimoun. Tou dimoun i konnen, ler

ou’n vwar en boug in pann, ki manyer in mor. Ou pa bezwen al fer

en lanket pou konn sa. Dokter i konn sa e i kapab met sa lo son sertifika lanmor. Me se pa sa

kestyon i annan en gouvernman, i annan en responsabilite pour li fer

sir ki ler i annan en keksoz ki arive ki abnormal, piblik a’n antye i ganny met devan sa bann fe e i

annan en posibilite pou piblik vin partisipe menm si sa i zis ekoute sa ki pe arive pou konnen ki si sa ki’n

anmenn ou ki’n antrenn lanmor sa dimoun oubyen ki fason sa in arive.

I malere pou dir e i tris ki kantmenm 3-4 legzanp in ganny donnen ki Prezidan La Repiblik dan

sa bann dernyen letan pe fer komisyon lanket ki rikord SPPF e

Parti Lepep lo sa zafer i tris. I annan plis lanket ki zot pa’n fer, ki zot in fer e sa zot bezwen aksepte sa

responsabilite. Ler en dimoun i ganny touye

par, oubyen prizonnyen par egzanp i ganny touye par lafors larme ou

kapab fer ou lanket, larme i kapab fer en lanket oubyen lapolis i kapab fer en lanket, toultan zot fer, me

laswaf piblik pou konnen ki’n arive eski i ganny met, eski i ganny

akonpli par sa keksoz? Non, i posib ki lenformasyon i reste dan gouvernman me se pa sa ki en

gouvernman i devret fer. En

gouvernman i devret fer tou keksoz ouvertman avek tou responsabilite.

Alor i pa byen pou dir e mon trouv sa menm tris pou dir ki parey in

ganny dir par leader of the House apremidi ki tou sa bann keksoz pe ganny fer.

Mr Speaker tou sa bann

keksoz i devret ganny fer e tou sa bann keksoz i normal pou zot ganny fer me laswaf piblik i merit, i

demann en keksoz pli for ki sa, i demann en keksoz pli ouver, en keksoz pli gran. Sel keksoz ki ou

kapab fer se fer en komisyon lanket tel parey Lider Lopozisyon pe

demande. I ti fasil pou konnen ki manyer sa msye ki’n mor dan kaso Beau Vallon in mor. I ti fasil pou en

medical council ouyen bann dokter pou dir ki manyer sa madanm

Elizabeth in mor avek son de zanfan, nou pa ti bezwen fer en komisyon lanket. Akoz Prezidan in

trouv li bon pou fer en komisyon lanket dan sa bann sirkonstans, se

akoz ti annan en lentere piblik pli gran ki lentere sa madanm oubyen son fanmiy, oubyen lentere fanmiy

sa msye ki’n mor dan kaso. Se pour sa rezon ki komisyon lanket i telman merite dan sa enn ka.

Mr Speaker wi i annan plizyer

komite ki’n ganny set up e mon bezwen tous lo la brievman malgre ki mon pa pou koz lo sa ki sa komite

pe fer. I annan en komite ki’n ganny fer La Misere wi, e i pe fer en travay,

selon mwan ki’n asiste a enn sa bann komite valab me se pa sa rezon, se pa en komite La Misere ki

devret konnen ki pe arive e mon ava

55

dir zot zis en keksoz, parey mon’n dir nou pa kapab devwal, sirtou pa

mwan akoz mon pa en manm lo sa komite, mon’n al laba par laverti e

mon ava eksplik zot taler akoz mon’n al laba. E donk i pa up to mwan pou vin devwal sa ki sa

komite pe fer, se responsabilite sa komite. Me mon a dir zot en keksoz,

menm sa komite limenm i pe aprann serten keksoz atraver bann expert ki vin devan li e si sa komite i

bezwen aprann, eski piblik Seselwa napa en merit osi pour zot konnen?

Sa bann expert ki vini Mr Speaker, zot konn egzakteman ki pozisyon i ete me what’s the point of zot

konnen ki si sa ki in kapab arive, konbyen letan i pou pran, si piblik

pa konnen. Mwan sa ki mon pe dir ozordi

se ki rezidan La Misere a’n antye i annan en drwa pour zot konn tou

laverite lo sa lensidan ki’n afekte zot. Rezidan Les Mamelles i annan e se lo zot non an parti ki mon’n al

dan sa komite e ozordi mon pran laparol, zot annan en drwa pou konn tou laverite ki’n arive anler La

Misere e lepep Seselwa a’n antye i annan tou drwa pour zot konn tou

detay lo sa ki’n arive La Misere, pa sa ki en minister ler i santi i bezwen vin lo televizyon vin dir, pa sa ki

SBC ler i santi li apropriye, vin lo televizyon pou vin dir e sertennman

pa sa ki nou isi dan sa Lasanble nou santi nou devret pe dir. Ki sa i apel zwe dan sa malpropte ou non

se pa sa ki lepep Seselwa i bezwen, Lepep Seselwa i bezwen konn tou laverite e rien ki laverite lo sa

lensidan.

Mr Speaker mon koz lo Les

Mamelles, mon annan devan mwan la en map ki mon’n rode pa akoz sa

deba ozordi, mon’n rode pou mwan reponn en alegasyon Onorab Charles de Commarmond ki mon

ava fer dan en lot sirkonstans. E devan mwan la mon annan sa map, e sa sours larivyer ki’n ganny polye

si ou swiv li, larivyer i swiv kolin, zot konnen kote i al end up, Les

Mamelles. Cascade li i en lot larivyer par deryer. Li i paret mwan, mon pa ekspert i paret mwan pour

le moman zot ankor dan bon, mon pa tro sir. Mwan sa ki konsern mon

distrik kot tou sa ki sorti anler i ariv borlanmer, mon distrik mwan in fini ganny afekte par sa sours. Alor mon

annan en drwa, e mon responsabilite anver bann dimoun

ki’n elekte mwan se apremidi pou sey demande ankor ennfwa ki tou lalimer i ganny klere lo sa sitiasyon.

Mr Speaker mon’n koz taler lo

sa ki Minis ti’n devret fer. Katastrof

lanvironnman pli gran ki nou pei in deza sibir, nou kapab argye lo la, i

annan plizyer pwennvi. Mwan mon’n lir dan en zournal lotrezour ki se sa enn La Misere, me admeton ki se pa

katastrof pli gran ki’n deza arive isi. Sa keksoz ki i ete se ki se katastrof lanvironnman pli gran ki ti a’n

kapab ganny evite ki’n arive dan nou pei Sesel, e sa se pli gro

problenm e se pour sa rezon ki lider lopozisyon pe demann en komisyon lanket e ki Prezidan i devret ekout

nou, pa nou lopozisyon, pa nou ki vin donn li lord me i devret ekout sa

Lasanble akoz nou osi nou form

56

parti dan sa Lasanble. Ler nou koz isi nou pa pe koz parey lopozisyon

nou malgre ki nou tou nou koz parey, nou pe koz koman Manm

Lasanble ki annan en responsabilite anver nou pei a’n antye e nou popilasyon konplet pour nou

demann avek Prezidan silvouple anvoy otan lalimyer ki posib lo sa sitiasyon.

Minis nou ti ekspekte akoz sa

lensidan ti telman grav Minis Lanvironnman ti pou’n demisyonnen. Mwan mon ti ava

ekspekte vwar sa. Les Prezidan dir li non, les Prezidan dir avek Minis

Morgan mon pa pe aksepte ou resignation akoz mon bezwen ou pour bann lezot keksoz, ou pe fer en

bon travay dan piratri. Les li fer sa, sa se preogativ Prezidan la Repiblik,

me sa ki i ti’n devret fer koman en dimoun ki koz for lo la demokrasi, lo latransparans avek lo responsabilite

gouvernman, pou pa mansyonn gro zwazo ki reste Lafrik, se fer egzakteman sa. Ou pa kapab vin

koze e pa fer aksyon ki swiv. Ou pa kapab dir akoz sa lensidan in arive

mwan mon pou vin chair en komite ki pou fer sir ki i pa arive ankor. Ou bezwen pran ou responsabilite

ansanm avek responsabilite sa pouvwar ki’n ganny met dan ou e ou

devret demisyonnen. Se sa ki Minis Joel Morgan ti’n devret fer. Parey mon’n dir Prezidan ti ava annan

posibilite pou dir li be gete mon ava tir responsabilite lanvironnman

avek ou me mon oule ou reste koman en Minis akoz mon krwar ki ou pe fer en bon travay dan bann

lezot sekter. Sa se fason ki nou ti a

kontan vwar sa pei pe marse alor la nou ti a konnen ennfwa pour tou.

Mwan Mr Speaker parey zot

tou isi avek benefis sa hindsight ki nou vizyon i 100% 20/20 vision parey nou dir, mwan mon krwar ki

Prezidan ti’n devret azir koumsa. I ti’n devret aksepte oubyen pa

aksepte resignation son Minis e anmenmtan ouver en komisyon

lanket lo sa size. Pa ekout 1 semenn, 2 semenn, 3 semenn avan vin fer sa ki mwan mon apel en

timid acceptance lo televizyon ler i pa kapab ganny kestyonnen in any event lo sa ki i pe dir. Mr Speaker mon krwar ki nasyon Seselwa i merit at least sa.

E sa ki sa komisyon lanket

apard tou sa bann keksoz ki’n ganny dir apremidi, ti ava kapab osi met ledrwa lo la se lekel ki

responsab pour sa keksoz ki’n arrive? Ou pa kapab Mr Speaker fer

mon krwar ki en katastrof sa grander i arive e ki personn pa kapab, apard Prezidan ki’n fer li dan

en serten fason, personn pa kapab aksepte responsabilite. Ziska ozordi

napa en dimoun, ki se swa en Minis, ki se swa en PS, ki se swa PUC, napa en dimoun ki’n vini ki’n dir

sorry i nou lafot, nou’n tir nou lizye lo sa problenm e se koumsa ki’n

arive. Pep Seselwa pa kapab aksepte sa, pep Seselwa pa kapab aksepte ki premye taye, premye ledrwa ki

ganny montre, kontrakter, i responsabilite kontrakter. Dezyenm ledrwa i responsabilite Arpent Vert

avek Fairview. Trwazyenm ledrwa iminite diplomatik. Nou pa kapab

57

tay an ron e sakenn montre ledrwa lo son kanmarad. E mwan sa ki

mon fek realize e an tout limilite mon pe realize ki annefe vizavi bann

rezidan La Misere sa dimoun ki responsab se PUC, akoz se PUC ki’n pran sa delo kontaminen ki’n

anmenn dan zot tiyo, e mon pa ti menm konnen me annefe i fer sans pour nou dir ki se PUC ki responsab

vizavi bann rezidan. Me eski responsabilite i pou PUC a’n antye?

Eski PUC se zis li ki responsab? Eski Minister Lanvironnman i napa en serten responsabilite li? Eski

Minister Lanplwa i napa en responsabilite li? Kontrakter, eski se

zis kontrakter ki responsab? Mr Speaker annou regard en

sel keksoz. I kler ozordi ki gouvernman pa ti konnen ki kantite travayer ki ti annan laba anler, i osi

kler ki gouvernman pa ti’n prevwar ki ti pou bezwen annan en tenk pou

pran sa bann effluent ki ti kapab al ganny zete regilyerman, e i kler ki ler menm zot in anvi fer en lot

landrwa obor erport ki ti napa fasilite adekwat. E tousala se pa en

mankman kek par? Lekel ki pou vin dir sa? Se nou ki pou vin fer zot konpran sa? Mwan mon krwar e

mon konvenki ki sel fason pou fer sa se annan en komisyon lanket akoz sa komisyon lanket i pou kapab fer

3 keksoz, i pou donn lenformasyon avek nou pep, i pou montre

responsabilite kot i devret ete e i pou kapab fer en progranm, en prosedir pourki sa keksoz pa ariv

ankor, e se sa sel fason pour nou kapab bouz devan e kit sa zafer

deryer akoz tou dimoun i anvi kit sa zafer deryer.

Anler La Misere en travay pe

ganny fer vizavi bann rezidan pour konnen ki manyer zot pou ganny lenformasyon, ki manyer zot pou

ganny en serten lasistans pour zot ganny delo prop e ki manyer zot pou ganny rekonpanse plitar. Sa i en

keksoz e sa i konsern zabitan La Misere ki’n ganny afekte, me pep

Seselwa a’n antye Mr Speaker i merit ganny lenformasyon, i merit konn responsabilite e i merit ganny

met devan li en prosedir pour le fitir. E se pour sa rezon ki mon pe

demann zot silvouple pa fer nou en faver, nou nou abitye koze e pa ganny aksyon, nou i oke. Fer zot

prop lekor en faver, fer nou pep Seselwa en faver, fer Sesel en faver, pa ekout sa ki zot lider in dir zot

silvouple. Apremidi an arm e konsyans vot pour en keksoz ki pou

fer nou pei bouz devan. Avek tou respe ki mon annan

pou Onorab Potter, inyor li apremidi la akoz zot konnen ki ler zot inyor sa ki i demann zot fer zot pou pe azir

dan lentere Sesel. Fer sa silvouple e nou pei i ava bouz devan, pa fer li, e

ankor ennfwa nou pou’n mank en loportinite fer en keksoz ki napa politik ladan, ki se pa akoz nou ki’n

demande ki fodre zot tap kalot ladan ki sa i ava en linisyativ kot nou ava

demann Prezidan atraver en Lasanble fer en keksoz me ki i ava Prezidan limenm li ki ava fer li.

Mr Speaker mon remersye ou. HON WAVEN WILLIAM

58

Mr Speaker lo sa mosyon mon annan konm swivan pou dir;

Premyerman mon krwar poudir lider zafer gouvernman in etablir baz

akoz ki nou pa pou siport sa mosyon. Koman en manm sa komite ki ti ganny formen pou asire ki

prosesis pou rezourd problenm, asire ki kominote afekte i ganny rekour e ki lotorite i pran bann

mezir neseser ki sa sitiasyon pa repet ankor. Swivan komitman

personnel ki mon’n pran e pe fer pou swivre aksyon opre bann minister konsernen, mon satisfe ek

prosesis anmars. Mon pa santi ki mon devret siport sa mosyon akoz

malgre si lentansyon par deryer sa mosyon i paret bon, mon osi konn bann lentansyon malisye e en

kanpanny pou dramatiz sa size pou fer pep tir latansyon lo aksyon pou deal ek sa problenm par

gouvernman e target serten minister e denigre nou Prezidan.

Mr Speaker mon annan zanmi kot lorganizasyon mondyal lasante

ki’n telefonn mwan e nonm mwan non en Onorab lo lot kote latab ki

anvi sali zimaz Sesel ek sa size san vreman pran kont lentere nasyonal parey ti ganny fer kont nou lendistri

ton dan Linyon Eropeen. Kestyon Mr Speaker se ki

vreman lentansyon lot kote latab? Tou ki devret ganny fer a mon’n avi

pour sa lanket ki loter mosyon pe demann sa Lasanble pou aprouve pe ganny fer e en seri mezir anonse pe

ganny aksyonnen e pe kontinyen pou asire ki sa problenm i ganny

met anba kontrol e ki zabitan afekte i ganny zot konpansasyon.

Mr Speaker mon’n fer li mon

devwar e pas kot plizyer zabitan ki’n ganny afekte. Zot mekontan ek sa sitiasyon me anmenmtan apresye

zefor ki pe ganny fer par gouvernman pou met sitiasyon anba control. Sepandan zot pa kontan

lafason ki serten politisyen pe fer vizavi sa size e senpleman anvi ki

rekour i ganny pran a la limit posib. A sa pwen Msye Speaker mon

senserman remersi lo zabitan kominote afekte tou sa bann

travayer dan minister konsernen depi teknisyen dan laboratwar e lo teren ziska sa drayver ki pe fourni

delo zabitan depi ki stop notice pou pa servi sa delo ti sorti. Permet

mwan raport ek sa Lasanble an bref kwa ki pe ganny fer;

Swivan meeting piblik La Misere komite distrik ti ganny

formen e in zwenn a 3 repriz. E tou kalite kestyon ki ou kapab imazinen Mr Speaker in ganny demande.

Mon kapab osi dir ki komite pe ariv preski alafen son manda, e nou pe get posibilite osi rod en lot manda

pou kontinyen sa travay. Akoz lefe ki diskisyon in ariv lo aprouv mod

konpansasyon ek lasistans konseye legal vi ki komite ti vwar sa neseser. Komite in osi ganny lasistans

ekspert dokter leta e prive pou asir liniformite dan lenformasyon.

Demann ki’n ganny met devan

lotorite preski lamazorite in ganny e

pe ganny aplike e serten i anba

59

konsiderasyon. Pour sit serten legzanp;

- ki tou travayer pa reste lo sit pou dormi me zis

travay, laranzman i an mars pour zot deplasman dan en kourt dele letan; ki

en serten nonm travayer ki reste lo sit a en nenport ki moman aprouve par bann

teknisyen diferan minister konsernen pou kontrol

aksyon polisyon in fini agree par tou lede parti;

- ki kontrakter i met an plas bann mekanism pou asir

kontrol lo fason fer travayer lo sit e kot zot pe al reste lo zone 21. Ekspert

i dan pei pou met an plas striktir pou asir bann aksyon e prosesis neseser.

E Mr Speaker mon kapab dir ki anviron 20 ekspert e

de par kontrakter avek developer in ariv isi depi sa lensidan e pour le moman i

annan 7 dan pei ki pe travay;

- ki bann sistenm tretman i ganny met an plas pou asir

sa tretman desarz e ki kontraker i met a dispozisyon teknisyen pou

sirvey zot enstalasyon ki i fonksyonn byen. Lekipman i dan pei, enn in fini

enstale La Misere e pe al ganny commission. Ekspert

i dan pei pou asir ki zot tou zot fonksyon byen;

- Ki lotorite i kapab fer bann spot check regilye pou asir

sekirite proteksyon. In fini agree par tou le de parti,

mwan menm mwan mon’n ganny lokazyon pou al fer en vizit e plitar komite osi

pou ganny sa lokazyon pou fer vizit pou ganny sa

konfyans ki sistenm antye delo La Misere i ganny ranplase depi sistenm

stokaz e distribisyon prensipal enkli kot bann lakour afekte baze lo

lenformasyon donnen par departman lasante.

Demann in ganny parsyelman agree e pe ganny disktite pou tonm

dakor lo en time frame Mr Speaker;

- Ki rakor ki anmenn delo pou trete depi dan larivyer

ziska basen i ganny sanze lokasyon e ranplase konpletman. Sa

gouvernman in antyerman dakor e pe apiye;

- ki tes i konstaman ganny ganny fer e ki tou sa 7

sours delo ki sorti dan sa rezyon i ganny teste e swivre pou donn sa

lasirans zot konteni pou konsomater.Departman

PUC ek lasante pe pran li an konsiderasyon pou redonn konfyans nou pep;

60

- ki kontrakter i rekonnet gravite sa problenm e agree

pou pey pou restor lanvironnman afekte,

depans ki en endividi in fer i adisyonnel pour son lasante, kontrakter in

ofisyelman rekonnet e demann lekskiz piblikman e in pare pou pey domaz e

gouvernman pe met lanfaz lo la ek sa kontrakter, pran

kont domaz moral ensidswit. Tousala Mr Speaker pe ganny pran an

konsiderasyon. Pey bill delo ziska pour serten mwan

kot departman lasante i konfirm sekirite delo a en nivo akseptab, pe ganny

konsidere ziska ler lasante i konfirm sa sekirite;

- ki gouvernman i negosye en sonm ki a met dekote

pou pran ka ek okenn evantyalite ki annan pou fer ek sa sitiasyon lo

lasante endividi. Sa Msye Speaker pe ganny

konsidere. Mr Speaker mon aprouve ki

gouvernman in angaze ver sa problenm malgre ki lopozisyon pe dir otreman pou rezon fer krwar pep

ki pa ase, pep ki pe ganny fer, ki zot abitye fer a sak lokazyon ki zot vwar

en loportinite pou esey ganny popilarite lo febles. Par lefe ki 4 minister pe dedye resours pou asire

ki sitiasyon i ganny met anba kontrol e progre e aksyon ki ankour,

mon vwar komitman e sa dezir pou rektifye sa bann problenm.

Mr Speaker resaman travay

konstriksyon ti’n ganny fer arete ek bi pou ganny sa garanti ki kontrakter i met a’n aplikasyon

demann fer par lotorite. Mon konfirmen ki plizyer teknisyen lo lapar kontrakter e devloper zot dan

pei e pe travay kot a kot ek teknisyen ek ekspert lokal pou fer le

neseser pli byen. Sa ek bi pou asire ki zot respekte norm nasyonal avan ki okenn desizyon i ganny pran ki

reprezant en potansyel menas lo lanvironnman.

Mr Speaker la mon anvi dir ki

komite distrik in kontribye bokou

ver sa bann aksyon pran par lotorite mon anvi sezi sa lokazyon pou felisit tou sa bann endividi ki’n vin devan

pou ofer zot servis e zot letan pou ansanm ek gouvernman adres sa

problenm. Mon rekonnet korperasyon minister lanvironnman, lasante, devlopman nasyonal, e

devlopman kominoter pou ekoute. Komite i bi partisan e balanse akoz nou annan partisipasyon dokter leta

e prive, ensi ki lo kote konseye legal tou le de parti I reflekte lo sa komite

ki pe travay dan en fason bi partizan pou en menm koz ki sey rezourd sa problenm Msye Speaker.

Swit a tou sa ki mon’n dir

Msye Speaker mon vwar ki sa demann pou en komite lanket pa fer sans vi ki bokou aksyon pe ganny

fer e ki nou konn lakoz e aksyon i ankour e an mars. Mon dir sa menm si pou ganny dir ki mon pe defann

61

arab, defann gouvernman i pa enterese ek soufrans zabitan La

Misere parey zot pe ekrir lo zot zournal malapropo. Mon anvi dir

senpleman parey Prezidan in toultan dir, se dimoun ki pou ziz mwan par mon aksyon e mon parol

e ki mon konnen ki zabitan La Misere zot konnen.

Ek sa de mo mon ankor enn fwa mon pou dir ki mon pa pou

aport sipor pour sa msoyon. Mersi. MR SPEAKER

Right of reply, Onorab Ramkalawan.

HON RAMKALAWAN Mr Speaker premyerman mon ti a

kontan remersye tou bann dimoun ki’n pran laparol e ki’n fer en

kontribisyon dan sa deba e letan mon dir sa mon ekskli Onorab Potter akoz i pa’n fer okenn

kontribisyon dan sa deba.

Mr Speaker mon mosyon i pe

demann en komisyon lanket, e dan en serten sans mon pran legzanp ki

Onorab Georges in servi konsernan en dimoun i pann e apre sa i annan en inquest. Mon ti ava kontan osi

kapab servi sa legzanp en letopsi, en dimoun i mor e souvannfwa en

dimoun i kapab mor apre ki in la, in admit lopital, in la dan lopital, dokter ti a pe donn li tretman, ti

annan bann diferan sentonm ki zot ti a pe trete me selman letan sa

dimoun i mor zot santi i enportan pou fer en letopsi. Pou al regarde anndan sa dimoun egzakteman kwa

ki’n al mal, pou al regarde si sa

bann sentonm ki zot ti a pe sey trete si zot pa ti pe ganny anbete par sa

bann sentonm pourki la prosenn fwa zot kapab met ledrwa lo serten

keksoz. E la deswit Mr Speaker mon

ava kapab dir ou ki depi sa dernyen commission of enquiry lo sa lanmor

sa madanm, i malere avek son de pti baba, deswit in annan en nouvo protokol ki’n ganny adopte kot

maternite. Akoz? Parski zot in aprann serten keksoz from sa ki’n

arive. E mon krwar ki apremidi se

sa kot serten dimoun in bloke, zot in bloke akoz zot pa’n kapab al pli devan. Onorab William osi tou in

bloke Mr Speaker. In bloke akoz i dir komite La Misere. Be komite La

Misere i pa en komite nasyonal amwen ki ou apel li en komite nasyonal dezorme, i pe rod nouvo

manda - be letan i annan tou bann konstriksyon annou apel zot komite

La Misere vin fer tou bann keksoz neseser. Annou aret pri, liber nou, larg nou, avans pli devan e dan sa

fason nou ava kapab regarde. E tou sa bann keksoz ki

Onorab William in sey dir nou ‘ar i annan ekspert sorti laba, i annan

ekspert sorti isi, i annan ekspert sorti laba dan sa lakonpannyen ensidswit. Be sa pe vin donn

latizann apre lanmor sa. Annou sey regarde nou koman en pei, ki

manyer nou pou anpese arive sa bann zafer.

62

E Mr Speaker mon trouv li tris ki Onorab Potter - e sa pou mwan i

sokan, Onorab Potter i donn en sel lord tou son bann manm eksepte

Onorab William si i anvi koze i ganny drwa koze, i dir ek zot tou reste trankil, e zot tou zot reste

trankil. Mr Speaker nou lo nou kote mon anvi dir avek Onorab Potter nou nou pou koze e toultan nou pou

dir Pezidan Michel sa ki i annan pou dir e i pou ekout nou. Nou pou koze

e i pou ekoute parey toultan i fer e i pou retourn lo bann desizyon. Se sa nou rol dan sa Lasanble, se sa nou

rol dan sa pei e sa 46% Seselwa ki’n vot pour SNP nou pou koze toultan.

Mr Speaker parey nou pe dir

nou anmenn en mosyon pou

demann en komisyon lanket e dan sa mosyon i napa ni menm sa mo malpropte, se polisyon ki’n arive. E

akoz rezon ki mon’n servi sa mo polisyon? Monn servi sa mo polisyon

parski anler La Misere zisteman in annan diferan polisyon. In annan polisyon dyezel, a bon, zot pa

konnen, in annan polisyon dyezel dan premye tenk pour Onorab Tape ki pa konnen kekfwa akoz i ti laba,

kot premye kou zot ti zet dyezel dan larivyer kot in annan sa polisyon,

apre sa in annan sa bann lezot polisyon. Onorab Potter i vwar zis malpropte e i akiz nou dan

lopozisyon konmkwa nou’n pri dan politik malpropte. Mr Speaker

parfwa dimoun i vwar sa ki zot zot in pri ladan lo lot dimoun. Onorab Potter efektivman Mr Speaker dan

sa Lasanble i fer politik malpropte, e mwan mon ti ava demann son bann manm pou ouver zot lizye oubyen

plito pou ouver zot nennen e pou santi ki kalite politik ki zot Lider pe

fer.

E Mr Speaker in akiz nou zenofobik. Mwan mon ava dir ou Mr Speaker apremidi Onorab Minis in

servi en lekspresyon ki pli zenofobik. Be Sesel pa i form parti Lafrik li, akoz ki nou bezwen konmsi pran

zwazo, konmsi i annan en zwazo Lafrik ki pli enbesil. Eski sa, pa

sanmenm sa ki ou apel zenofobi - konmsi Afriken ki viv lo kontinan zot konmsi zot pli a’n aryer zot, nou

Sesel akoz nou lo sa zil - sanmenm sa ki nou apel zenofobi letan ou

oubliye ki poudir ou osi tou ou form parti kontinan Lafrik e ou denigre Lafrik zis akoz i annan en zwazo e

set egzakteman sa kalite politik ki nou’n osi trouve.

Mr Speaker sa size en komisyon lanket, en komisyon

lanket pou regard lo en size ki enportan, en size ki pe trakas dimoun. Onorab Derjacques in

mansyonn bann fermye, e la ankor ennfwa mwan Mr Speaker mon koz koman en layman, ou ou en dokter,

Dokter Gedeon li osi tou i en zofisye medikal, letan i dir avek zabitan

kontrerman avek sa ki PUC i dir, par egzanp letan PUC i dir zot kapab servi sa delo pou bros zot ledan. E li

koman en dokter ki ansarz sa seksyon i dir pa bezwen servi sa

delo pou bros zot ledan akoz zis par bros ou ledan avek sa delo ki’n ganny kontaminen ou kapab ganny

serten mikrob. Letan sa menm dokter i vire e i donn en leson lo

bann green vegetables parey Onorab

63

Derjacques in dir, e i dir atansyon parski green vegetables, e sa i enn

zot karakteristik Onorab Speaker ou konn sa pli byen ki mwan, ki poudir

letan zot pran sa delo zot non selman ki zot pran sa delo me zot osi pran bakteri, e sa en keksoz ki

nou de Onorab Georges nou konn tre byen, lo bann komite legliz, letan

ou al Madagascar, dernyen keksoz ki ou fer se manz en green salad, parski i annan tou posibilite pou ou

resevwar kontaminasyon parski sa bann greens par egzanp leti, leti li i

pli terib, pa bezwen touse akoz tou son bann bakteri i reste ladan. E kreson osi tou menm zafer menm,

enkli bann lezot green vegetables.

Mr Speaker nou lo nou kote letan nou pe koze nou a pe koz bann size ki konsern lasante piblik,

e nou lo nou kote nou napa lentansyon kasyet nanryen. Nou ava

mazinen par egzanp letan premye ka Seselwa ki ti mor, sa madanm Anse Royale ki ti Silhouette e ki ti mor

avek tifoid nou nou ti bezwen ekrir lo la e apre sa ki minister lasante ti vreman pran bann aksyon neseser,

e apre sa ki’n arrive? Nou’n dekouver enn de bann lezot ka.

Mr Speaker nou bezwen pran

en latitid responsab dan sa pei. E sa

Lasanble Nasyonal i bezwen pran en latitid responsab, nou pa kapab zis

vini, i annan problenm anba nou nennen, e nekzis nou dir, a sa lopozisyon ki pe anmennen alor

annou arete, sa lopozisyon ki abitye annou... Silvouple Mr Speaker mwan mon pe demande ki dan sa

pei nou pran keksoz pli serye, e

apremidi Onorab Potter avek son politik malpropte in fail pou pran

keksoz o serye, e se sa ki afekte sa pei, se sa ki anpes sa pei al devan,

se sa ki anpes sa pei fer progre kot i devret fer. E nou dan sa Lasanble annou bouz dan en lot direksyon.

Onorab Potter i dir Prezidan li

i a servi son diskresyon letan li i anvi. Mr Speaker wrong attitude, Prezidan la Repiblik in ganny elekte

par sa pep pou fer sa ki sa pep i demande i fer. Eski akoz Onorab

Joseph Francois pe anmenn en mosyon ki pe dir Lasanble pe demann gouvernman ki alors

konmsi i bezwen ganny met dekote senpleman akoz sa Onorab pe.. - be non, be sa onorab i santi serten

keksoz alors i vini e Prezidan i la pou li ekout sa ki sa pep i demann li

– e sa Mr Speaker mon espere ki Prezidan i ava pran note of sa. I montre nou ki manyer Onorab

Potter finalman in dir avek nou ki tou sa bann meeting konsiltativ ki

Prezidan i fer, kot i sipoze pe kout lepep Seselwa, i pa pe ekoute akoz Onorab Potter i dir avek nou;

Prezidan pa la pou ekout sa ki nou nou dir, Prezidan pa la pou ekout sa

ki dimoun i dir li, li i ava deside ki i pou fer’. Se sa, sanmenm sa Mr Speaker ki apel politik malpropte.

Mr Speaker Onorab William i

dir lentansyon i bon selman ou pa konnen ki pe arive par deryer. Be ankor ennfwa i montre ou - mon pa

konnen mwan, tanzantan zot koz lo mindset me selman nou vwar kot sa

blokaz i ete, e i en major blokaz e mon pa konnen ki kekfwa nou

64

kapab demann Sheikh Khalifa en latizann kekfwa sa .. centre ki i pe

fer la i a kapab deblok sa, me i annan en gro problenm blokaz e

mon krwar ki premye dimoun ki bezwen - mon pa ava dir sa akoz mon ava pe fer en latak tro

personnel, mon pa pou fer. Me Mr Speaker i annan en

blokaz, si lentansyon en mosyon i bon be pa nou ki pou vin komisyon

lanket, komisyon lanket se bann dimoun konpetan ki vin lo la, e sa son lot kote. Menm si lopozisyon

atraver mwan i anmenn en mosyon, mon napa okenn lenfliyans lo lekel

ki vin lo sa komisyon, e definitivman Mr Speaker, Onorab William i pa pou lo sa komisyon li, akoz sa set en

pli o nivo, e sa komisyon i ava fer son travay. Kwa ki zot per avek sa komisyon? Kwa ki zot pe per avek

en sa komisyon lanket? Eski konm dir kreol se parski zot in lo la. E

mwan Mon krwar se egzakteman sa. Gouvernman, e mwan en ozofisye ki travay State House menm ki ti pe dir

avek mwan lo korvet Ameriken i dir avek mwan definitivman in annan

en kantite fot ki’n arive, en kantite fot pe tay isi, pe tay laba, zis pe rod satisfer isi, pe rod satisfer laba, e en

kantite fot in ganny komet. Be annou asize nou ava regard byen sa bann fot. Annou asiz byen nou ava

regarde parski tro souvan apre sa nou vin keksoz an tayan. Absoliman

parey nou’n vwar bomaten, olye pran letan pou nou fer en bon lalwa, nou vini nou tay avek e apre sa la

prezan nou pou vwar tou bann fot ki arive. Letan nou vini nou koze, la

aprezan lensidan ki’n ariv Dimans la

aprezan i dir avek ou ozordi Mardi ki pe al fer konferans de pres,

senpleman akoz nou nou a pe donn lenformasyon.

Mr Speaker i malere pou dir

me depi sa lensidan in arive La

Misere e la mon ava aport ou latansyon lo la, Onorab William ki’n koze limenm li letan premye fwa i ti

ganny loportinite pou mont anler La Misere apre sa i ti anmenn SBC pou

filmen en lot landrwa Grand Anse, ti dir be la osi tou i annan polisyon bann dimoun pe konplent. E depi sa

Mr Speaker regard la kantite landrwa ki zot pe koz lo polisyon

ki’n ganny anmennen par sa bann travayer konstriksyon kot napa okenn kontrol.

Reef Estate pe ganny fer

resorti ki poudir la i annan en larivyer ki pas laba in ganny polye. Kot lotel Four Seasons anler Anse

Soleil pe ganny montre ankor enn fwa kot i annan en group travayer

pe reste ki pe ganny polye. I annan en kantite landrwa kot souden sa sitiasyon, akoz in ganny leve la

aprezan dimoun pe pran konsyans. E Mr Speaker eski vreman, lozikman en pep i napa - son

gouvernman napa en responsabilite anver li pou fer en proper lanket

atraver en komisyon lanket pou etablir egzakteman kote ki in annan bann diferan problenm e pou vwar

ki manyer pou rezourd sa bann problenm. Letan Onorab William pe

dir avek nou sa problenm pe ganny rezourd zot pe al reste lo zone 21. Mr Speaker be sa i pa dir nou

poudir i annan problenm avek zone

65

21, ou trouve ki manyer nou kapab fasilman senpleman akoz zot SBC

pour donn zot tou zot letan pour zot koze, i annan problenm ek zone 21

senpleman akoz sa lakonpannyen ASCON li ki sipoze son bann travayer pou al reste laba e li i

annan 2000 travayer isi gouvernman in deside pran

Laxmanbhai pou fer sa rezidans in donn li en bill e sa boug i dir tyonbo

en kou mon pa pe peye. E Mr Speaker i annan

problenm i kontinyen annan problenm partou kote, e ziska aprezan travay laba anler in arete

pour diferan rezon. I annan en kantite konplikasyon dan sa zafer ki

ankor la, e absoliman parey e ozordi bann dimoun lot kote an swivan sa ki zot sef in dir zot atraver son kalite

politik ki i anmennen Mr Speaker i fer mon mazin egzakteman le 4 Oktob 2006.

Le 4 Oktob 2006 zour mon ti

sorti lopital, aswar mon ti ekout en interview fer par Prezidan ki ti’n fek retournen sorti Vatikan kot i ti’n

rankontre Lepap. E i ti dir lapolis in byen fer son travay, nou pa pou

toler dezord, mon felisit zot tou zot bann zafer ki manyer zot ti fer. E zot tou zot ti ganny promosyon.

Sirentandan Roucou ti vin Sef Sirentandan pour lapenn ki i tin kas

mon latet, e pour lapenn i ti’n kas latet plizyer dimoun, pour lapenn i ti’n diriz en loperasyon devan

Lasanble Nasyonal. Me ou konnen ki ti arive plitar Mr Speaker? Apre ki ti’n fer tou sa bann gran

deklarasyon ti bezwen anmenn en

ziz ki ti apel Reilley e depi sa nou’n tann diferan keksoz. E a menm

deklarasyon ki poudir lapolis ti’n fer en travay fantastik son rezilta sete

devan lakour siprenm Sesel kan Atorni Zeneral atraver son reprezantan ti debout e i ti dir leta

Seselwa, gouvernman i aksepte liability e alors dir konbyen pou peye

e zot ava peye. Se sa kalite latitid Mr Speaker

ki fodre pa i arive dan nou pei. E ozordi se sa latitid, sa gro zwazo ki reste lo sa kontinan ki Sesel i

apartenir se sanmenm sa kalite politik ki zot pe fer, zot pe pran zot

latet zot pe met dan disab, e i pa pou anmenn nou tro lwen.

Mr Speaker i annan en kantite keksoz ki ti’n devret ganny fer pli

avan. Parey mon’n dir pli boner en letopsi parfwa, e en letopsi toultan i pa reviv sa dimoun, i pa redonn li

lasante, i pa redonn li lavi, me i anpese ki en lot lavi i ganny perdi pour menm rezon. E sa komisyon ki

mon ti pe demande, e la mon relir ankor sete pou devwal bann

sirkonstans ki’n okazyonn polisyon delo La Misere an rezilta en proze devlopman. Me zot si en senp

keksoz parey ki senp e Onorab William in dir avek nou i annan 7 sours delo ki sorti laba anler, e alor

nou kapab mazinen ki kantite polisyon in annan parski i annan 7

sours delo e letan mon mazinen ki manyer Onorab Minis Morgan in sey parey Onorab Ferrari ti fer kler dan

son prezantasyon ki manyer in sey tay apre en fermye ki ozordi apre

tou son bann lesey mon trouv li lo

66

televizyon pe eksprimen ki manyer son manze ki i pe fer vini i meyer

manze e ki manyer fermye si i servi sa bann manze i kapab fer desann

zot pri, ki manyer in tay avek sa boug pandan sepa konbyen letan pou anmenn li ankour e ozordi letan

polisyon i flote ki manyer konmsi keksoz i vin sitan difisil.

Zot vre ennler konmdir koze Mr Speaker pli fasil pou ou dissect

en lelefan, en lelefan zis koman ou ouver son vant ou trouv son leker kot i ete, ou trouv son lefwa kot i

ete, ou trouv tou keksoz anndan li. Letan pou ou dissect en fourmi ou a

rod son leker ziska ki ou ava fou, i annan leker li, ou a rod son leker ziska ou ava fou, ou ava bezwen

servi electronmicroscope pou ou rode kot son leker i ete, selman i la. E

vreman Mr Speaker nou bann koleg lo lot kote letan ou donn zot en lelefan pou dissect zot pa vwar son

leker kot i ete pourtan son leker i de fwa, i 4 fwa en pli gro keksoz ki nou

kapab trouve, nou pa vwar li. Donn zot en fourmi e zot dir avek ou tou bout kot i ete.

Mr Speaker vreman e o

komansman Lasanble ou ti sey dir annou sey mont enpe pli o, me malerezman Mr Speaker mon

mazinen ki poudir nou dan en latas vreman terib akoz bann ki sipoze an

mazorite dan sa Lasanble zot pe anmenn en politik malpropte alors nou pa pou ariv tro lwen. E mwan

Mr Speaker etan donnen ki vreman en loner pou mwan dan sa Lasanble vin premye dimoun pou koze, pou

fer en speech e apre premye manm

Lasanble pou prezant en mosyon, mon kapab dir i malere, i malere ki

keksoz senp, Onorab Potter in dir avek nou serten deklarasyon solid e

mon anvi ki lepep Seselwa i konn sa byen. Onorab Potter in dir avek nou klerman i pa enterese pour li koz

avek lopozisyon, mon espere ki poudir sa i marke e konmdir gran moun in fer serman lo son lonbri

parski nou’n ekoute sa parol ozordi ki’n ganny dir dan sa Lasanble. E

alor pa bezwen sot anler, pa bezwen plere, pa bezwen plennyen, laprosenn fwa ki ou vin demann

lopozisyon pou sey tir zot dan zot problenm e nou dir nou pe reste

trankil. Tenir pa plennyen. Sa i premye.

Dezyenmman Mr Speaker e lepep Seselwa i devret tann sa tre byen, Onorab Potter in dir avek nou

Prezidan pa ekoute lepep Seselwa, Prezidan i fer sa ki li i anvi e i fer

son prop diskresyon, i fer keksoz ler i anvi. Me mwan Mr Speaker mon anvi termin koumsa parey mon ti

komanse; Nou lo nou kote dan sa

Lasanble koman en lopozisyon nou pou koze, nou pou fer tande nou

lavwa e Prezidan James Alix Michel pou tann nou. Mersi bokou.

MR SPEAKER In ariv ler pour nou pran en vot lo

sa mosyon. Avan mon demann zot pou vote mon oule zot konnen ki sa gro zwazo ki Minis pe fer referans lo

la bomaten mon krwar zot tou zot konnen i ti pe refer a en Ostrich. En

ostrich in met son latet dan disab i

67

senpleman vedir i pe sey run away from en problenm. In ler pou nou

pran en vot, tou bann ki an faver lev zot lanmer, okenn ki kont. Mosyon

in ganny defet. Nou meeting i adjourn ziska Mardi prosen 9er

bomaten.