D. D.

dissertatio historica,DE

EFFICACIA C LIMA T UMAD

VARIAM GENTIUM INDOLEM,PRTCIPUE

INGENIA ex mores,

CUJUS PARTEM NONAM,VENIA AMPL.FACULT. PHILOS. UPS.

p r M s i d e

Mag. JAG FRED. NEIKTER,Eloqu. et Polit. Profess. Reg. et Skytt. Reg. Acad.

Litt. Hum. et Reg. Soc. Ups. Membro,

Publice Fentilandam Sifiit

OLAVUS KU,GEVALI4" GESTR1CIUS,

IN AUDIT. GUST. MAJ. D. XT. DEC. MDCCXCIIL

h\ A. M. S.

U P S A L I 'JE 9UTTER IS VJDU.E DIRECT. ]oH. EDMAN,

BRUKS-PATRONEN,

HÖG ÄDLE

HERR CJLMT JQMJLWS TMO IKMjLC1£s

Samt

HÖ G ÄDLA FRUN

mJLMGtJLM'JETJL CMJLMT-S TMO JMBJLCK ,

FÖDD ALFTIN.

För trenne 5r fedan, författ i en högft olycklig belägenhet , blef jagpå en gång et föremål för Edert förtroende och Edert välgörande;-bagge, lika få värdiga Edra adla tånkefått, fom kraftigt bidragandetil mit båfta. Huru fkulle icke mit hjerta låga af tackfamhet? — Mendet enda offerf jag förmår frambära, år, af ofienteligen erkånna Edravålgerningar. Om J behagen anfe detta fåfom et vedermåle af demupriktigafte vördnad, blifver det en ny förbindelfe för mig, at oupp¬hörligen framhärda

EUE R

ö'dmjukaße tjenare-G LOJ? KULLBERG*.

A

il

MONSIEUR

MICOIJLS TOTTIM,SEIGNEUR DES Ml NES.

JL^ia reconnoisfance, que Vos bienfaits exigent demoi, me fa.it accroire, que Vous voudriez bicn mepermettre d'orner ces feuilles de Votre nom. JeVous fupplie d^agréer cette marque de mon refpeä& de mon attachement* ffe ne fouhaite rien avecplus ddavidité, que de pouvoir Vous prouver, que jefuis & que je ferais toute ma vie,

MONSIEUR,

VOTRE

tres humble ferviteurOLAVE KULLBERG.

m ) $6 (

De Mingreliis, Circasfiis aliisque ejus tra&us populis, quiquotannis miikitudinem puellarum tributi nomine ad Tur-cas & Perfas mittere coa£li fuerunt, nullo ioco legi-mus, quod paucirate feminarum ad Pollyandriam reda£lifint. Latrones vero uxorum penuria abfonum hunccemorem aliquando amplexos fuisfe, minime repugnarecredimus r).

§. XXX. Quantum vero codi aerisque varia condi¬tio ad multiplicera indolem gentium faciat, adhuc lucu-lentiora habemus ex vario illo corporum habitu indicia,quo variae gentes, qua externam fpeciem, qua ftaturam,colorem, vuitum 8c formam , ram externam, quam inter-nam a fe invicem difcrepant. Experientia teftatur, quodanimalia ejusdem generis Sc ftirpis fub diverfo cceIo, fuc-cedentibus generationibiis, diverfiskma; formas fiunr; ad-eo ut naturam fuam, cum nova patria, quibusdam in re-

O bus

r) S?d in hacce materia ulteriores, ut jam diximus, obfervationes &futuri sevi diiigentiam defideramus.. Vereor, ne Philofophi hocce inomen,tum debita odliuc adfentione (k ex omni parte non coufiderarint. Mon¬tesquieu cpinionem de multitudine feminarum in plagis ouflralibus, utoiulcä alfa Bgdino debuit, qui eam in fno de republita opere, adfhuereconat-ur, exemplis tanten, quar non omni exceptione majora funr. Sicexinde, quod Aristoteles narrat, quod femmre Spartanse Lacedatmonetres fundorum partes ex quinque posfederurit, esrum pluraiitas hand evin-citur, cum hafce posfesliones imprudeuti cuidatn legi, non fno rinmero,debuerint; vide Paw Rech. Phil. Jur les Grecs T. II. p, Majori vero ad-tentione dignum videtur, quod Venetits fuo sevo, cenfu ibi inftitufo, femi¬nse aliquot inilllbus mares vicerunt, urhe licet peregrinis affluentisfima.Nec pinne ihdignum adtenrione f'hüofophorum arbittamur, fi fetus beftia*rum, qua nutnerum non folmn , fed etiam qua fexum obfervarenr. Bof-fom qoide.tn aliique annos pubertatis cujusque generis, & fecundatis, tem-pus quo utero geftant, & numerum fetuum referunr; fed prcbabile eft,naturam etiam certuml fequi ordinem , qua fexum in beftiis ; adeo ut quis-que fexus fe certa ratione ad alterum in q-uavis fpecie habent. Videndmnetiam eff, an baec ratio utriusque fexus in beftiis, olia aliis Ht in locis;in calidis fri g i disve.

$ ) 97 ( #

bus fe re exuisfe videtntur. Habet, ut jam mortuimus,quodcunqne animantium genus certum telluris tra£lum fusehabitttioni adfignatum, ubi aeris temperies Sc alimentaoptime cujusque naturae confentiunt, Sc ubi forma, ro-bore Sc vegetis inftinctibus, ceteris fui gen-eris, quae lo-ca alia habitant, longc praeftant. Hinc tot ejusdem gene¬ris varietares. Sunt quidem genera animanrium, quae latiushabirant Sc plures plagas occupanr, inter quae homo eminet,qui ferc omnes terras calidisfimas Se frigidislimas obtine-re poteft. At mulrum tarnen abeft, ut homo a commu-ni degenerationis lege exemtus fir, (i loca immoderaticceli incolat; etenini non fine infigni formet Sc viriumdifpendio plagam nimis frigidam, ealidam vel humidaminfider. H inc illa difcrimina, quae fpeciem humanamdiftinguunt, Sc recentioribus

HUMAN I GENERIS VARI ETAT ES

nuncupari folent. Quae varietates adeo fibimer invicemoppofitae funt, ut dubitario multis oborta fir, an animan-tia , adeo fibimet invicem disfimilia, ex una fiirpe Sc abuno parre defcendant; vel anne Deus certos hominescuique terrae pariter ac certa animalia dederit. Qui vcronaturam humanam adtentius confideraverunt, minime ne-cesfum judicarunt, ut ad plures humani generis au£tores-confugiamus, quo bafce generis humani varietates explice-mus, cum omnes a cceli Sc climatis efficacia, atque ab iis re¬bus, quae cl i ma concomitantur, facile derivari poslint

§. XXXI.

s) Multis inexplicabile vifnm eft, quomodo homines, tar» disfimilfs& qui terr&s adeo a fe invicem longoqne mori diftincies incolunf,

ex eadem defcendere posfiht profapia. Tbeopbrnßus Paiactlfus duos fuisfeAdbmns pufnbat, alferam Europteorum & veteris oibis incotauim, aiterumAmericanornm au&ovem. Hoc c hörda oberrarnnt etiam quidani noftri ae-vi Pkilofophi , ut Homs , cpai plures fpecies Iwminum fhuuit Deumque

# ) 98 ( #

§. XXXI. Sic dochdna de värietate generis humaniad argumentum rroftrum de efficacia climatum nd variamindolem genrium pertiner, & in Disfertatione, ubi haccdifcurienda eft, reticeri & rranscurri nequic. Sed inge-nue conficeri cogimur, nos hacce necesfirare, de Va-riecaribus hifee hominum agendi, peene addu£fcos fuisfe,ut negotii fufcepri, de climätum efficacia disferendi, nos-mer poeniteat. Perfpicimus enim tandem quam difficile& arduum opus adgresfi fimus , quod linc plurium feien«tiarum fublidio, in quibus vix hofpites verfati Turnus, tra-£lari nequear. Tentabimus tarnen aliorum obfervationes,cum novi quid iis adftruere nobis vix liceat, fuccin£te &naturali ordine enarrando, officio noftro qualitercunquedefungi. De cetero cum indifferens fit, a quanam hu¬mani corporis disfimilitudine ordiamur, aliorum exemplafecuti, initium facere juvat a gentium

IN^EQUALI STATURA.§ XXXII. Deus etfi hominem in ccetu animantium

principem esfe voluit, hunc tarnen erga nos fa voremmaxima, quam nobis dederit, ftatura non indicavir. Ha-

O 2 ber

cpique regioni & cli uati incolas , qui corpora crelo fno convenientia ha-bérénr, ingenerasfe. Maiixet in fuo Tclliiiwed (ou Entretiens d'ün Plii-loiophe, Sixiesne joumée) quot hominum fpecies tot fldmittit primos homi-nes. Nec Pbilouthiér valde ah hoc opinione abhorrere videtur, licet quidfentior candide aperire non auiir. H ß. des Celtes L. II, c. 2. Fami-geiaiisfimus Voi.taife, hanc opinionetn, ut labefacfanda; veritati Chrittia-ns fidel idoneam, non poruit non ampletli: "Leurs (des Negres) yeux"ronds, leurs nez eparés , kurs levres ton jours grosfes, leurs oreilles dif-"feremmenr figurés, l.i lainc de leurs te:e, la mrsfure ineme de leur in-"celligence mectent entre eux & les aurres hemmes des diftances prodi-"gieufes. — II n'efi permis qu'a un aveugle a dourer, qne les Chmois, les"Ncgr.es, les Albinos, les Hollandois fönt des races abfolument differen-"res." PhiloS. de i'Hjstoire, c. 2. Quid Sommering & Meiners de N«*gritis fentiant, in poÜerutn itferemus.

# ) 99 ( #

bet enim homo ftaturam inter majores Sc minores beftiasquaft mediam, nec balenae Sc elephanti molem, necmurium exilitarem.

Denique cur homines tnntos natura parareNon potuit, pedibus qui pontum per vada posfentTransire, magnos manibus dtvellere monteis.

Lucret. l, r.Tantum vero abeft, ut eapropter naturam incufemus, uthanc mediocritatem inter catifas prseftantiae noftree praebeftiis Sc quidem non minimam habeamus. Si enimin alterurrum ftarurae exrremum, maximum roinimumve,homo incurreret, vix fuum in ren am Sc cetera animaliaimperium obtineret, nec mens noftra pari facilitate fuasexfereret vires. Si maximas magnitudine beftias arqua-rent hornines, cerre non eadem frequentia Sc multitudt-ne vivere in terris posfent; praererea univerfus naturaeordo, ut mox demonftrabimus, hacce nimia magnitudinehumana inverteretur, pleraque animalia noftris jam ufi-bus accommodara inutilia forenr; alimenta deficerent3 Scfenfus, pro mole corporis crasfiores, licet forte fortiores,rebus cerre minutis examinandis obtuliores esfenr,multaque3quae jam videmus, aciem noftram fugerent; ut ex alteraparte, fi tenuitatem minimam haberemus, rebus majori-bus intuendis minus idonei esfemus, fenfibus acutioribus,fed fine dubio debilioribus. Jam vero homo, ftaturafua quali inter extrema pöfitus, compagem rerum, fal-tem qua fuis infervianr ufibus, mente facilius comple£li-tur; Sc licet robore corporis aliquot beftiis cedat, fatistarnen habet virium, ft illas ingenio fuo Sc aliorum fuigeneris jungat, ut omnibus belluis refiftere Sc eas fibi fub-jicere valeat. Nimis vero minud homines dominari, ar-cere Sc terrere beftias vix posfent, cum unica, hoc incafu, equina ungula vel roftrum fuis humana quaevis ope¬

ra

® ) IOO (

ra momento citius defirueretj nec maria transmirterent»nec juga montium fuperarent, nec meralla e terrae vifce-ribus vel ignem e filice elicerem, & quae Tunt cetera t).

§. XXXIIF. Natura quodcunque animantium genusad certum modulum it) ftaturae exigere videtur, quem ta¬rnen non anxie fequitur» fed ab illo, inträ certos ramenlimites, evagatur; quare rot habemus in plurimis fpecie-bus, qua proceriratem, varierares. In aliquot tarnen ani¬mantium ipeciebus ftaturn multo magis quam in hominevariar. Nulla enim inrer genres tanta ftaturae insequalitas,quanta ex. gr. inter canern Maftivum 8c Melitenfem, &vix quanta inrer maximos equos, 8c Strdos arque Oelan-denfes incercedit. Humana natura hane ftbi legem pofi-

O g tam

t) Legatar Disfertatio in Engei. Phtlofnphie für die Welt, T. I- p.

# ) *01 ( #tam habere videtur, ut vix inträ quatuor pedes cum quadran-te fublidar, nec fupra {ex pedes facile adfurgar; qui vero in-fra duos pedes funt Sc fupra feptem, ad monftra, ad nanosSc gigantes, reierri folent. Humani corporis magnitudodiverlis quidem in locis aliquantum variat, Ted plerum-que nori ultra jnm memoratos terminos. Hic corporisnofh'i habftus idem omni tevo fuisfe videtur, licet nonpauci, nefcio an infcitia vel invidia, contenderint, quodfua aeras prifco sevo deterior efl, Sc quod natura efter aSc in fenium vergens noftro tempore non nifi exiles Scdebiles homines, /i veteribus comparentur, profert v~).

Hoc

v) A refnotisti na inde antiquirate de fenefcentibus naturs viribus que-agirnrs funt , & juniores patres .fuos Gbimet majores fuisfe femper

putarunt :Nim genus hoc vivo jam decrefcebat Homer o*

Po£'is fncile condonari posfunt qusvis in fua fecula opprobria. Pumusvero nliique Phyfici, qui eadern fentierunt, minus excufandi videntur. Hicetiam fuo svo credidir, ftaturam cunelo humtno generi indies muntrem fe.ri, confumente überteuern feminum exuftiotle, in cujus vreer nunc vergit a.vum. Nec ipfe Buffon vehementer ab hac plebeji fuperftitione abliorrer,quod genus non folum humanuni fed etiam animantia qua via a primitivamagnitudine decreverint, ut ex fceletis effosfis animalium & hominuinprobare liititnr. Gigantes quidem 24 pedum & liiprn, fivdera apud tum vix in-veniunt, fed de quindscim peduni vix dubitare audef. Ne vero fenfmnejus corrumpere videamur, ipfius verbs ex variis locis collifla & excerptatransferibere liceat: II efi presque certain, que dans les premiers dges de /,1ihiture vivatite, qu'il a exifté non feulemtnt des iudtvidus gigantesques engrand nombre, m.xis meine quelques rcices conflantes b1 fuecisfves des géans,dont les Patagons ejl \

# 5 ( #

Hoc autem modo fi continua ferie ab Adamo decrevisfe-mus, humani generis parens, «t Rabbini contendunr,.immanis fuisfet gigas. Sed huic opinioni obloquitur ipfanatura, obloquunrur eriam , quse ex monimentis antiquishabcmus ftaturae humanas ex prifcis faeculis indicia. Fa-bulae quidem referunt, homines olim fuisfe C plurium-qlue cubitorum. Sed fi hoc modo dirninuta esfet humanaftatura, vei totam naturam oportuir eodem modo & eademproporrione decrefcere, vei ut om nes res, quae natura ho-minum ufibus aecormrrodasfe videtur, inutiles rcdderen-tur. Hornir.i 20 pedurh ne elephanti quidem pro jumen-tis esfent; nec equus nos portare jr), nee cetera animalia eo¬dem modo , quo nunc ^nobis infervire posfent; nec terrafacis copiofe rVuges ad vi£lum daret, nec armenta car-nern tam monilrofis hominibus fufiicerenr. Docet Hal¬

ler

qui leur convenoierit k m iettx, tant po ur Ia c bo leur qut pour lo filubrité dt'l'hire & des eaux. 1 Is nuront fixé leur demeur a tine bauteur mediocredons les montngncs — d?' cc>nme ils avoient peu d'occafions de fe mefillier, puis-que toutrs les ttrres voißnes etoient defer tes, ou du tnnins tojites ausf nou-xselkmmr peupléés par un petit nombre d'hemmes fort inferieurs en force; leurrace gigantesqut s'eft propagée presque fans obfiaele fe? presque fans mélangeieile a duré & fibfifté, jtisqu' a nos jours; tandis qu'il y a nombre de [te-cks, qu'elle ä eté detruite dans les lieux de fin or igin e en Afe. Etc. To¬ta luecce hypothefis fabuiofo illo , jsm vero explofo rumore infiftit d.* Gigan-teo in Atnericn Auftraü populo & cum illo corruit, de cetero Buffomauofiublimi ingenio, me quidem judice, indigna. G'orioläm refcio quam incorpore magno & foliram excedente ftatnram pofuerunt veteres. Alexan¬der Magnus «X India reverfurus jusfit erigi XII aras ex .qOadrato lexo, mo-nimentum expedifionis fu»; munirneota quoque caflrorum jusfit extendi,cubiliaque amplioris form», quam pro corporum liabitu relinqui; ut fpé-c/em omnium ougeretr polUritat-i fallax- miraculum präcporan», Curt»L. IX. c. 3.

*) In 5. Olofs Saga narrftur, quod Hrof, qui dein Rober tus appel-latus Dux Normsndi» faflus ett, tanti foit corporis, ut fqeum, qui fe-met veheret dorfo, reperire neqpiciir,, quamobrem CUnge- Hrolf diftus>vei Rollo pedeßrisi-

© ) iö3 ( •

ler y), quod homo novem pedum, fi omnia ejus mem-bra jufta esfent proportione, pondus haberet ad noftrum,ut 727 ad 216, plus triplo raajus; åc alimenta eaaem ra-tione requireret. Poma maxima baccarum loco vix esfenr,alrisfimae arbores pro domibus adiri nequirent, corpus admesfes demittere homo non posfet, & innumera alia ab-fona. quae exinde fequerentur. Muschsnbroick vero Decoheefione corporum (cit. Hallero 1. c.) demonftrar, quodosfa ut firmitatem retineant, deberent cum certa propor¬rione duplicata crasfiorä reddi, fed ad ejusmodi osfa re-genda artus iterum oporteret crasfiores fieri , Sc mufculosquadrata racione torofiores. Sic majoribus animantibusmajor eft crasfitiei ad longuudinem proportio ; quam obrem etiam animalia non posfunt in immenfam altitudinemcrefcere, Kirci^rus ipfe, qui mukis fepius ob credu-litatem male audiit, gigantibus tamen iftius molis omnem

* fidem denegavit. Quceritur, an Jaltem vertfimile ßt, velposfibile, naturam carmas moles tam vaftas (centum & am-plius, vel fexaginta aut inginta cubitorum) producere potuisfe.Ego fane uti moderatum ultra naturalem hominum ftaturamexcesfum facile tolerarim, ita difficulter induci ppsfUm, utaliquando tantce magnitudinis hmmnes fats/e credam. — Fierinon poteft, ut organicum corpus majus & majus in infinitumab anima , quee certos (ibi conßitutos terminos habet, animaripos/it. Membra nec posfent cobeererc — nec pedes tantam mo-lem ftßinerent, neque brachiis uüam violentam dBionem ho¬mo cxercere posfat (ine convulfione totnts. Difcimus bxc emarmoreis colosßs hic Romce, qnorum exßititia membra fmefulcro confißere non posfunt, quin pondere tawtum divelluntur.Quod fl verum eß in marmoreis ßatuis, quanto magis in hu¬mana ßatura prodigiofa* magnitudinis verificabitur zj.

XXXIV.

y) Element. Phyfiol. L. XXX. S. 1»z) Mundus fuhtcr. P, 1, p, 50. ff.