TÜRKİYE BANKALAR BİRLİĞİ

Gelişmiş ve Gelişmekte OlanSeçilmiş Ülkelerde

Kredi Sınıflandırmasıve

Karşılık Ayırma Uygulamaları*

* Dünya Bankası’nın izni alınarak Bankalar Birliği tarafından Türkçe’ye çevrilmiştir.Bank Loan Classification and Provisioning Practices in Selected Developed and Emerging CountriesCopyright 2003 by the International Bank for Reconstruction and Development/ The World Bank 1818 H Street,NW, Washington, D.C. 20433, USA.

1

Ocak 2004

Gelişmiş ve Gelişmekte Olan Seçilmiş Ülkelerde Kredi Sınıflandırması veKarşılık Ayırma Uygulamaları

İçindekilerÖnsöz

Özet

Teşekkür

1 Giriş

2 Düzenleme ve Denetim Otoritesi

3 Kredi Sınıflandırması

4 Çoklu Kredilerin Sınıflandırılması

5 Garanti ve Teminatlar

6 Kredilerin Bankalar Tarafından Gözden Geçirilmesi

7 Yeniden Yapılandırılan Sorunlu Kredilerin Sınıflandırılması

8 Karşılık Uygulaması

9 İzleme ve Yaptırım

10 Kredi Zarar Karşılıkları İçin Vergi Uygulaması

11 Kamuoyu Bilgilendirmesi

12 Bağımsız Denetçilerin Rolü

13 Sonuç

2

Önsöz

Bankaların kredi portföylerindeki kredi zararlarını hesaplama şekilleri, bankaların malibilançolarının sunumu açısından önemlidir. Bu nedenle, kredi zararlarının hesaplanması tümdünyadaki denetim otoritelerinin önem verdiği bir alandır. Ayrıca bankalar kredisınıflandırmasına veya kredi portföylerindeki kredi riskini yönetip kontrol edebilmek içinderecelendirme sistemlerine ihtiyaç duymaktadır. G-10 grubuna dahil olmayan birçok ülke de,yine bu tür sınıflandırmaları ayrılması gerekli zorunlu karşılıkları belirlemek içinkullanmaktadır.

Bununla birlikte banka denetim otoriteleri ile ulusal otoritelerin her zamanbaşvurabilecekleri güvenilir uluslararası standartlar bulunmamaktadır. Çok sayıda kredisınıflandırma kategorisinin mevcut olması, çoklu kredilerde bir kredi vadesindeödenmediğinde yapılacak işlem, kredi garantilerinin veya bir kredinin sınıflandırılmasındatamamlayıcı değerlerin çıkarılması veya eklenmesi, kredi inceleme sürecinde banka denetimotoritelerinin sürece ne ölçüde dahil olacakları, yeniden yapılandırılan kredilere uygulananişlemler, vadesi geçmiş kredileri tanımlamak için gereken gün sayısı, kredi zarar karşılıklarınailişkin vergi uygulamaları, karşılık ayrılacak zararların ileriye dönük veya geçmişe dönükyapısı ve genellikle bilgilendirme standartlarının zayıf olması konusunda uluslararası alandabir fikir birliğinden söz etmek mümkün değildir.

Bu raporda, Dünya Bankası’nın, Basel Ana İlkeler Bağlantı Grubu’nda temsil edilenülkelerde kredi sınıflandırması ve karşılık ayırma uygulamaları üzerine yapılan araştırmasonuçları yer almakta, konuya ilişkin daha yeknesak bir yaklaşımın geliştirilmesiamaçlamaktadır. Araştırma; farklı ölçeklerde ve farklı gelir düzeylerindeki ülkelerdekidüzenlemeleri ele almaktadır.

3

Bu rapor, bir yandan ülkeler arasındaki düzenlemelerin ve uygulamalarınfarklılıklarını ortaya koyarken, bir yandan da geçtiğimiz son 10 yılda araştırmaya konu olanülkelerde karşılık ayırma ve kredi sınıflandırmasına ilişkin düzenlemelerinin önemikonusundaki bilinçlenmenin arttığını göstermektedir. Bu bilinç; güvenli risk yönetimiçerçevesinde yer alan kredi sınıflandırılması ve karşılık ayrılmasına yönelik bir seri rehberilkenin belirlenmesi için önkoşul niteliğindedir.

Cesare CalariBaşkan Yardımcısı, Finans SektörüDünya Bankası

4

Özet

Bu raporda, büyüklükleri, coğrafi konumları ve finansal gelişim seviyeleri farklıülkelerdeki kredi sınıflandırma ve karşılık ayırma uygulamalarını incelemektedir. Raporunhazırlanması için yapılan araştırmada, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde uygulanandüzenlemeler karşılaştırılmakta ve yalnızca gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelere odaklanarakbu konudaki diğer bilgi kaynakları tamamlanmaya çalışılmaktadır.

Araştırmada, Basel Core Principles Liason Group 2001 yılı toplantısında sunulan 23bölge içerisinde sistem başarısı ile ilgili bilgi sağlanmaktadır. Araştırma kapsamlı bir listeiçermektedir. Listenin içeriğini, bireysel ve çoklu (multiple loans) kredilerin sınıflandırılması,garanti ve teminatların nasıl ele alındığı, bankaların kredi gözden geçirme uygulamaları,yeniden yapılandırılan sorunlu krediler, kredi zarar karşılıkları, kredi zararları için ayrılankarşılıklara vergi uygulamaları, bilgilendirme standartları ve bağımsız denetçilerin rollerioluşturmaktadır. Yasal düzenlemeler ve bunlara ilişkin yaptırımlar arasındaki tutarsızlıklarıtespit etmeye çalışmak anlamsızdır, zira yasal düzenlemelerin etkinliği ülkeden ülkeyedeğişiklik göstermektedir.

Karşılık ayırma ve sınıflandırma yaklaşımları arasındaki faklılıklar, banka vebankacılık sistemlerinin zayıflıklarının düzenleyici mevzuat çerçevesinde karşılaştırılmasınızorlaştırmış ve bu farklılıklar piyasa disiplinin etkinliğini azaltmıştır. Bazı durumlarda kredisınıflandırma ve karşılık ayırma uygulamalarının zayıf kalması, borç ödeme gücü konusundayanlış anlaşmalara neden olarak 1990’larda sermaye yeterliliği yüksek olan mali sistemleriniflasına yol açmıştır.

Bu nedenle düzenlemelerin uyumunun sağlanması için risk yönetimi uygulamalarınadayanan kredi sınıflandırması için asgari standartların oluşturulması, fakat bunu yaparken deulusal ekonomiler ve hukuki altyapı arasındaki farklılıkların göz ardı edilmemesigerekmektedir. Raporda söz konusu zor duruma katkıda bulunmak amaçlanmıştır.

Teşekkür

Bu dokümantasyon Alain Laurin ve Giovanni Majnoni’nin koordine ettiği, DünyaBankası ekibi tarafından hazırlanmış ve düzenlemeleri Gabriella Ferenez, Samuel MunzeleMaimbo, Rashmi Shankar ve Fatauma Toure Ibrahima Wane tarafından yapılmıştır. BaselKomite’nin, Core Principle Liason Grubu, Komite Başkanı Daniele Nouy ve katılımcıülkelerin banka üst düzey yöneticilerinin yardım ve tam desteği olmaksızın bu anketi yapmakmümkün olamayacaktı. Dış görüş ve yorumlar Core Principle Liason Grubu üyeleritarafından, Dünya Bankası ve IMF ile birlikte Basel Komite’nin Muhasebe Düzenleme Gücütarafından hazırlanmıştır. Bu dokümanın hazırlanmasındaki amaç 2001 yılı Aralık ayına kadarolan döneme ait verileri değerlendirerek katılımcı ülkelerin sistemleri üzerindeki hakimiyetiile ilgili geçerli bir sunum yaratmış olmaktır. Mevcut tüm hata ve eksikler tamamen yazarınsorumluluğundadır.

5

Türkiye Bankalar Birliği’nin Değerlendirmesi

Finansal piyasalar ve finansal kurumlar, piyasa mekanizmasının geçerli olduğu ekonomilerdeönemli işlevlere sahiptir. Finansal sektörün temel işlevi finansal tasarrufları toplamak vebunları vadesinde ödemek üzere borçlanmak yoluyla kullanmak isteyenlere kullandırmaktır.Bu sektörün sağlıklı olarak çalışması en küçük mali tasarrufların dahi ekonomik faaliyetinfinansmanına kazandırılmasına, etkin olarak sunulmasına, kaynakların doğru yerde ve verimlikullanılması da yatırımları ve üretimin artırılmasına imkan verecektir. Böylece, sürekli veistikrar içinde büyümeye katkı sağlanabilecektir.

Sermaye piyasası henüz gelişme aşamasında olan ülkemizde bankacılık geleneksel olarakfinansal sektörde çok önemli bir yer tutmaktadır. Bu nedenle, Cumhuriyet dönemindebüyümenin sürdürülmesi ve kalkınmanın sağlanması amacıyla bankalara çok özel görevleryüklenilmiştir. Bankalar yurtiçinden ve yurtdışından sağladıkları kaynakları, kredi vermekve/veya iştirak edinmek yoluyla özel ve kamu sektörüne kullandırmıştır.

Bankalar kredi kullandırırken, kredilerin geri dönebilirliği için, tasarruf sahiplerinintercihlerini yakından izlemek ve davranışlarındaki muhtemel değişikliklerin neden olabileceğiolumsuzluklar için önceden gerekli önlemleri almak durumundadırlar. Alacakların zamanındatahsil edilememesi bir banka açısından ciddi sıkıntılara yol açar, banka sistemi açısından isesistemik krizlerin ana nedenidir. Bankalar vadesinde tahsil edemedikleri alacakları içinkarşılık ayırmak zorundadırlar.

Alacaklarını zamanında tahsil edemeyen banka sistemi, 1999 yılından itibaren hem BankalarKanunu'nda yapılan değişikliklerden hem de ekonomide yaşanan krizlerdenetkilenmiştir. Düzenlemelerde yapılan değişikliklerde, tahsil edilemeyen alacaklarınneredeyse tamamı için bir yıllık sürede karşılık ayrılması istenirken, teminatların dikkatealınma oranları da düşürülmüştür. Yeni düzenlemelere uyum sağlamaya çalışan bankalar bukez Cumhuriyet tarihinin en ağır krizini yaşamışlardır. Bu krizde diğer kesimler yanındabanka sistemi de çok ağır olumsuz darbelere maruz kalmıştır. Bankalar sermayelerinin vealacaklarının önemli bir bölümünü kaybetmişlerdir. Krizin tüm ağır koşullarınarağmen bankalardan alacakları için karşılıklarını tam olarak ayırmaları talep edilirken,bankalar mümkün olduğunca kredi müşterilerine iyi niyetli davranmışlar, artan sermayekısıtına rağmen iyi niyetli müşterileri için, karşılıklı anlayış ve dayanışma içinde, borçlarınertelenmesine ve/veya yeniden yapılandırılmasına imkan veren uygulamaları (İstanbulYaklaşımı) hayata geçirmişlerdir.

Yakın dönemde yaşanan tecrübeler, temel bankacılık ilkeleri ve uluslararası alandakigelişmeler de dikkate alınarak bankaların faaliyeti, gözetimi ve denetimine ilişkindüzenlemelerde kapsamlı değişiklikler yapılmıştır/yapılmaktadır. Birliğimiz ekonomik hayatıyakından ilgilendiren ve etkileyen temel bankacılık düzenlemelerinde yapılan değişikliklereönem atfetmektedir. Bu düzenlemeler yapılırken, bankalara duyulan güvenin korunması,bankacılık sisteminde istikrarın sağlanması, bankaların ekonomik faaliyetin finansmanınaolan katkısının iyileştirilmesi, ekonominin ve finansal sektörün rekabet gücünün artırılması,özel kesimin bankacılık sermayesine yatırım yapmasının özendirilmesi ve uluslararasıtavsiyeler, kabul görmüş prensipler ve iyi örnekler dikkate alınmalıdır.

Türkiye Bankalar Birliği

6

Gelişmiş ve Gelişmekte Olan Seçilmiş Ülkelerde Kredi Sınıflandırması veKarşılık Ayrılması Uygulamaları*

I. Giriş

Kredi sınıflandırması; bankaların, kredi portföylerini gözden geçirmeleri ve kredilerinikategorilendirme ya da derecelendirilme süreçlerini ifade etmekte; bu süreçte kredi ile ilgilialınan risk ve diğer etkenler kredilerin karakteristik özelliklerini belirlemektedir. Bankalarınkredilere ilişkin sürekli olarak takip edeceği inceleme ve sınıflandırma süreci, krediportföylerinin kalitesini izlemede ve kredi portföyünde meydana gelebilecek kötüleşmedegereken çözümü üretebilmelerini sağlayacaktır. Bankaların, hem daha geçerli bir gözlemyapabilmek, hem de bankalararası karşılaştırma kriterlerini karşılamak amacıyla sıklıkla yasakoyucuların banka raporlamaları için aradığı standart sınıflandırma kriterlerinden dahakarmaşık bir sınıflandırma sistemi kullanması gerekmektedir. Bu raporda özelliklebelirtilmemişse iç sınıflandırma sistemleri değil düzenleyici sınıflandırma sistemleri esasalınmıştır.

Muhasebe açısından bakıldığında, kredi sözleşmesinde belirtilen koşullar uyarıncavadesi geldiğinde kredinin anaparası ve faizinin tahsil edemeyeceği muhtemel hale gelenkrediler tahsili şüpheli krediler (impaired loan) olarak tanımlanmalı ve bu krediler içinkarşılık ayrılmalıdır. Böylelikle kredi zarar karşılıkları bankaların kredilerinin değerlerindegerçekleşen azalmaların tanınmasında kullanılan bir yöntem olmaktadır. Banka yöneticilerininkredi portföylerindeki kredi zararlarını mevcut bilgileri temel alarak değerlendirmeleribeklenmektedir. Bazen bankalar, karşılıkların banka karlılığı ve hissedarlara dağıtılantemettüler üzerindeki olumsuz etkisi nedeniyle meydana gelen zararın tümünü hesaplamaktaisteksiz davranabilmektedir. Diğer durumlarda banka kredi zarar karşılıklarının vergidendüşülebildiği durumlarda sorumlu olunan vergi miktarını azaltmak amacıyla kredi zararkarşılıklarını olduğundan fazla göstermek suretiyle kar oranları üzerinde avantaj sağlanmayaçalışılmaktadır.

Hem kredi sınıflandırması hem de karşılık ayrılması bir çok ülkede kavramsalfarklıklara yol açtığı gibi uygulamada da farklılık göstermektedir. Bununla birlikte bellikavramlarda benzerlikler de mevcuttur, ancak uluslararası kabul görmüş tanımların mevcutolmaması sorun yaratmaktadır. Örneğin özel ve genel karşılık kavramları birçok düzenlemedemevcutken, birçok ülkede farklı şekilde yorumlanmıştır. Kavramlar arasındaki bufarklılıkların sonucu olarak düzenleyici sermayenin tanımı farklı kurumsal yapılardadeğişkenlik göstermekte, bu durum özellikle bankanın mali performansının uluslararasıkarşılaştırılmasında temel mali rasyoların yorumlanmasını güçleştirmektedir. Ayrıca birkredinin “tahsili gecikmiş” tanımına girmesi için ne kadar zaman geçmesi gerektiği ile aynırisk profilindeki tahsili şüpheli kredilere (impaired loan) ne kadar karşılık ayrılacağıkonularında farklılık bulunmaktadır. Bu farklılıkların bilinmesi, bankaların hem mali hem desermaye rasyolarının yorumlanmasında çok büyük önem taşımaktadır.

Kredi sınıflandırma ve karşılık ayrılması süreci mevcut kurallar ne olursa olsun çoğunluklabir yargı meselesi olarak karşımıza çıkar. Bu nedenle yapılan değerlendirmeler bankayöneticileri, bağımsız denetçiler, ve banka gözetim otoriteleri ile ülkeler arasında farklılık

* Dünya Bankası, (2003), “Bank Loan Classification and Provisining Practices in Selected Developed andEmerging Countries” , Working Paper, No: 1.

7

gösterebilmektedir. Ayrıca yasal altyapı, kredi sözleşmesi hükümlerinin zamanındauygulanması durumunu da etkilemektedir. Örneğin, güçlü bir yasal altyapıya sahip olanülkelerde krediler, borçlu ödemesini geciktirdikten nispeten kısa bir süre sonra, “tahsiligecikmiş kredi” olarak sınıflandırılırken yasal altyapısı zayıf olan ülkelerde, kredininödemesinin gecikmesi ile, kredi sınıflandırmasının gözden geçirilmesi arasında geçen süredaha uzun olabilmektedir.

Kredilerin sınıflandırılmasında ve uygun karşılıkların belirlenmesinde teminatın gözönüne alınıp alınmayacağı ya da nasıl alınacağı konusunda da çeşitli yaklaşımlar mevcuttur.Bütün yasal çerçeveler aynı tür teminatları tanımadığı gibi rehin edilmiş aktiflerle ilgilikriterlerin - örneğin pazarlanabilirliklerine göre- değerlendirilmesi konusunda bir görüş birliğimevcut değildir. Bütün bu unsurlar kredi sınıflandırması ve karşılıkları konusunda ülkelerinbirbirleriyle karşılaştırılmasını güçleştirmektedir.

Uluslararası Muhasebe Standartları Kurulu (International Accounting Standarts Board)aktif değerlemesi ve bilgilendirme hususlarında standartları belirlemişse de, krediler içinkarşılık ayrılması konusunda detaylı kılavuzlar yayınlamamıştır. Bu nedenle, UluslararasıMuhasebe Standartları’nı uygulayan ülkelerde hala farklı karşılık ayırma düzenlemelerimevcuttur.

Basel Komite’nin, diğer kuruluşlarca hazırlanmış olan dökümanlarla ilgili olarak yaptığıanaliz ve yorumlar ile sağlıklı uygulamaların gelişimi üzerine hazırladığı raporlardan daanlaşılacağı üzere, muhasebe ve denetime verilen önem artmıştır.1 Bu kapsamda BaselKomite’nin “Kredi Muhasebesi ve Bilgilendirmede Sağlam Uygulamalar” (Temmuz 1999)isimli raporu özel önem taşımaktadır. Kredi muhasebesi kredi zararları ve açıklamaları ileilgili önemli bir yol gösterici olan bu rapor IAS 39’un “Finansal Araçların Tanımlanması veÖlçülmesi” ile uyumlu olacak şekilde hazırlanmıştır.

Basel Komite’nin raporunda yer alan prensiplerin kredi sınıflandırması ve karşılıkayrılması konusunda ülkeler arasında daha tutarlı ve bütünlük sağlayıcı bir kaynak olupolmayacağı konusunda bir yorum yapmak için henüz erkendir. Raporda da belirtildiği gibi,kredi sınıflandırması için tek bir teknik ya da kredi riskinin belirlenmesinde standart birprosedür mevcut değildir. Üstelik bazı kavramlar çeşitli yorumlara açıktır.

Basel Komite’nin girişimleri sonucu bankacılık düzenlemelerinde uyum sağlanmayaçalışılmakla birlikte, kredi sınıflandırma ve karşılık ayırma politikalarının karmaşıklığındandolayı bu alanda yapılması gerekli düzenlemeyle ilgili uluslararası bir görüş birliğinevarılması zor gözükmektedir.

Basel Komite şu sıralarda yeni bir Sermaye Uzlaşısı (Basel II) üzerinde çalışmaktadır.Söz konusu çalışma ile sermeye gereksinimin risk duyarlılığını arttırmak ve bankalara riskyönetimlerini geliştirme konusunda teşvikler sağlamayı amaçlamaktadır. Yeni SermayeUzlaşısı, bankaları temerrüt olasılığına dayanan kredi sınıflandırması sistemlerini uygulamayazorlayacağından daha iyi kredi sınıflandırma sistemlerinin oluşturulmasını sağlayacaktır.Böylelikle subjektif değerlendirmelerden çok, objektif faktörlere dayanan kriterlerinbenimsenmesi sonucu kredi sınıflandırma sistemlerinin sınıflandırma sistemlerinin dahahomojen bir yapıya kavuşması beklenmektedir. 1 Basel Komitesinin taslak muhasebe ve denetleme standartlarına ilişkin yorumları ile sağlam uygulamalarlailgili raporları BIS’nin www.bıs.org adlı sitesinde yer almaktadır.

8

Bu rapor, Basel Temel Prensipler Uzlaşma Grubu’nda2 temsil edilen ülkelerin kredisınıflandırma ve karşılık uygulamaları ile ilgili olarak yapılan Dünya Bankası araştırmabulgularını sunmaktadır. Rapor için yapılmış olan bu araştırma ulusal kredi sınıflandırma vekarşılık uygulamaları konusunda yapılan ilk çalışma olmasa da gelişmiş ve gelişmekte olanülkelerin konuya ilişkin olarak yasal düzenlemelerinin karşılaştırılması açısından önemtaşımaktadır. Sonuç olarak bu araştırma gelişmiş ya da gelişmekte olan ülkelere odaklanandiğer bilgi kaynaklarını tamamlayıcısı olarak düşünülebilir.Basel Temel Prensipler UzlaşmaGrubu’nun üyesi ülkelerin çalışmaya konu olması kapsamı sınırlamakla birlikte, rapordabüyüklükleri, coğrafi konumları ve finansal gelişim düzeyleri farklı ülkeler yer almaktadır.

Karşılık ayırma ve kredi sınıflandırması arasındaki farklılıklar, bankacılık ve bankacılıksistemindeki zayıflıkları düzenleyici çerçeve bağlamında karşılaştırmayı zorlaştırmakta ve bufarklılıklar piyasa disiplinin etkinliğini azaltmaktadır. Bazı durumlarda zayıf sınıflandırma vekarşılık uygulamaları, borç ödeme oranlarında yanlış bir güven hissi oluşturarak 1990’larda,görünürde sermayesi yeterli olan mali kuruluşların batması sonucunu doğurmuştur. Öteyandan bu farklılıklar her zaman denetim otoriteleri arasındaki yetersiz koordinasyondankaynaklanmamaktadır. Bazen bu farklılıklar farklı gelişmişlik düzeylerindeki mali sistemlerinözel gereksinimlerini göstermektedir. Bu nedenle düzenlemelerin uyumunun sağlanması içinrisk yönetimi uygulamalarına dayanan kredi sınıflandırması için asgari standartlarınoluşturulması, fakat bunu yaparken de ulusal ekonomiler ve hukuki altyapı arasındakifarklılıkların göz ardı edilmemesi gerekmektedir. Raporda söz konusu zor duruma katkıdabulunmak amaçlanmıştır.

II. Düzenleme ve Denetim Otoritesi

Ulusal otoriteler ve banka denetim otoriteleri herhangi bir uluslararası standartolmaksızın,düzenleyici çerçevenin kendi özel yapısı içinde kredi sınıflandırması ve karşılıkayırma konusunda kendi düzenlemelerini oluşturmuştur.

Bazı ülkelerde bu kurallar özel sektör hesap uzmanlarının standart belirleme prosedürünegöre, bazı ülkelerde kabine, maliye bakanlığı ya da bankacılık düzenleme otoriteleritarafından oluşturulmuştur. Muhasebe kurallarının banka düzenleme otoriteleri tarafındanoluşturulmadığı ülkelerde söz konusu otoriteler süreçte danışman olarak almakta, ya dakurallarda yapılan değişiklikler hakkında görüşleri talep edilmektedir. (Tablo 1)

Banka denetim otoriteleri kredi sınıflandırma düzenlemelerini yayınlamakta bağımsızolarak davranabilecekleri gibi, maliye bakanlığından (Güney Afrika örneği) ya da hem maliyebakanlığı temsilcilerinden ve hem de denetim otoritelerinden oluşan bir komiteden onayalmak zorunda olabilir. Ayrıca denetim otoriteleri genellikle bu kuralların uygulanmasınıdenetlemek konusunda da yetkilidir.

Günümüzdeki sınıflandırma düzenlemelerinin çoğu son on yıl içinde yasalaşmıştır. Budurum; banka denetim otoritelerinin, sınıflandırma sisteminin kredi karşılıklarının doğru 2 Basel Temel Prensipler Uzlaşma Grubu 1996 yılında Basel üyeleri ile G–10 dışı ülkelerin evrensel olarakuygulanabilir banka düzenleme standartları ile ilgili görüşlerini paylaşma amacıyla kurulmuştur. Bu girişim 1997yılında Etkin Düzenlemeler İçin Temel Prensiplerin benimsenmesiyle sonuçlanmıştır. O zamandan beri BaselTemel Prensipler Uzlaşma Grubu banka düzenleme konularını tartışmak üzere düzenli olarak toplanmaktadır. Bugrup ARJANTİN, Avustralya, Brezilya ,Şili, Çin , Çek Cumhuriyeti, Fransa , Almanya, Hong Kong, Hindistan,İtalya, Japonya, Kore, Meksika , Hollanda, Rusya, Suudi Arabistan, Singapur, Güney Afrika, İspanya, İngiltere,A.B.D., Doğu Afrika Parasal Birliği, Avrupa Komisyonu, Finanssal İstikrar Enstitüsü, IMF ve DünyaBankası’ndan oluşmaktadır.

9

olarak ayrılması için ne kadar önemli olduğunun farkına varmalarının bir sonucudur. Ayrıcason dönemde bilgilendirme standartlarına ilave hükümler getirilmiş, (Brezilya, Çin, İspanya)teminatlara ilişkin kurallar daha kısıtlayıcı hale gelmiş (Çek Cumhuriyeti) ya da sınıflandırmave karşılıklara ilişkin düzenlemeler güncelleştirilmiştir (Hindistan, İtalya, Japonya, İspanya).Genel olarak bakıldığında kredi sınıflandırmalarının ve karşılıkların banka iflaslarına sebepolması olasılığını azaltmak için bu tür düzenlemelerin uluslararası uygulamalara paralelolarak güncellenmesi gerekmektedir.

Tablo 1 : Banka Denetim Otoritesinin Kredi Sınıflandırma Kurallarını Çıkarma Yetkisi

Grup/Ülke

Denetim kurulu kredisınıflandırmasına ilişkinihtiyatlı düzenlemeleri

çıkarma yetkisine sahipmidir ?

Kredi sınıflandırmasıiçin özel bir düzenleme

mevcut mudur ? Nezaman yürürlüğe

konmuştur ?

Düzenlemenin yürürlüğegirmesinden itibaren büyük

bir revizyon yapılmış mıdır ?G-10Fransa Hayır, ama kuralların

oluşturulmasındadoğrudan ilişkilidir.

1994 Hayır, uluslararası bir uzlaşıbeklenmektedir.(Basle)

Almanya Evet 1994 Hayırİtalya Evet 1989 Evet, ‘standart altı’ ve ‘yeniden

yapılandıran’ kategorilerieklenmiştir.

Japonya Evet 1989 HayırHollanda Evet Özel düzenleme

bulunmamaktadır.a-

İngiltere Evet Evetb HayırAmerika Evetc 1979d Hayır, fakat sorunlu ticari

gayrimenkul ve bireyselkrediler için ilave sınıflandırmailkeleri yayınlanmıştır.

G-10 DışıArjantin Evet 1994 Evet, sınıflandırma sistemi

değiştirilmiştir.Avustralya Evet 1995 Evet, düzenleme 2000’de banka

dışı mevduat toplayan kurumlarıda içermek üzeregenişletilmiştir.

Brezilya Evet, ancak Ulusal ParaKonseyi’nin onayıgerekmektedir.

1999 Bilgilendirme politikalarındadeğişiklik yapılmıştır.

Şili Evet 1982 1997’de yapılmıştır.Çin Evet 1988 1988 ve 2002’de yapılmıştır.Çek Cumhuriyeti Evet 1994 1998’de teminatlara ilişkin

kurallarda değişiklikyapılmıştıre.

10

Tablo 1 : Banka Denetim Otoritesinin Kredi Sınıflandırma Kurallarını Oluşturma Yetkisi(Devam)

Grup/Ülke

Denetim kurulu kredisınıflandırmasına

ilişkin ihtiyatlıdüzenlemeleri

çıkarma yetkisinesahip midir ?

Kredi sınıflandırmasıiçin özel bir

düzenleme mevcutmudur ? Ne zaman

yürürlüğekonmuştur ?

Düzenlemenin yürürlüğegirmesinden itibaren büyük bir

revizyon yapılmış mıdır ?

Hong Kong Evet 1994 Evet, sınıflandırma sistemideğiştirilmiştir.

Hindistan Evet 1993 Evet, şüpheli aktiflerinsınıflandırılması için yeni kurallargetirilmiştir. Aktif sınıflandırmasıiçin 90 günlük gecikme normunailişkin yeni bir düzenleme 31 Mart2004’den itibaren geçerli olacaktır.

Kore Cumhuriyeti Evet 1999 HayırMeksika Evet 2000 HayırRusya Federasyonu Evet 1997 Bir çok değişiklik yapılmıştır.G-10 DışıSuudi Arabistan Evet 1994 Çerçeve yeniden gözden

geçirilmiştir.Singapur Evet 1983 Evet, sınıflandırma ve karşılık

ayırmaya ilişkin düzenlemeyapılmıştır.

Güney Afrika Evet, fakat MaliyeBakanlığı’nın daonayının alınmasıgerekmektedir.

2001 Evet, karşılıklarla ilgili düzenlemeyapılmıştır.

İspanya Evet 1981 Hayır, fakat birçok değişiklikyapılmıştır. İstatistiksel karşılık vebilgilendirme zorunluluğu 2000yılında ilave edilmiştir.

Batı Afrika Para Birliği Hayır, bu yetkibölgesel merkezbankasında olmaklabirlikte BankacılıkKomisyonu kurallarınçıkarılmasında yeralmaktadır.

1991 Evet (1996 ve 1999)

a Denetim otoriteleri bankaların sorunlu kredileri tanımlayan prosedürleri sürekli olarak uygulamalarını şartkoşmaktadır. İhtiyat açısından ülke risklerinin tanımlanması gerekmektedirb İngiltere’de firmaların kredilerini nasıl sınıflandıracaklarına ilişkin herhangi bir düzenleme bulunmamaklabirlikte denetim otoriteleri firmaların tahsili şüpheli aktiflerini (impaired assets) tanımlayan ve karşılıklarınınyeterli olduğunu gösteren bir mekanizmaya sahip olmalarını beklemektedirc Amerikan banka temsilcilikleri kredi sınıflandırma standartlarını başlı başına düzenlemek yerine incelemeprosedürlerinin bir bölümü olarak görmektedir.d 1938’de inceleme prosedürlerinde revizyon yapılmış ve 1949’da değiştirilmiştire 2003’de yeni bir düzenleme yapılması gerekmektedir.

III. Kredi Sınıflandırması

Kredi sınıflandırma yaklaşımlarında uluslararası bir fikir birliğinden bahsetmekmümkün değildir. Kredilerin sınıflandırılması ile ilgili yaklaşımlar ya yönetimsel bir

11

sorumluluk ya da yasal olarak düzenlenmesi gereken bir durum olarak düşünülmektedir. G-10ülkelerindeki banka düzenleme otoriteleri, ABD ve belli ölçüde Almanya belirli bir kredisınıflandırma yöntemi kullanılmaktadır. Detaylı kredi sınıflandırma düzenlemesi olmayanülkelerde normal olarak banka yöneticileri, kredilerin sınıflandırılması için gerekli iç politikave prosedürleri geliştirmekten sorumludur. Bu ülkelerdeki yaygın görüşe göre, denetimotoriteleri ve bağımsız denetçiler dahil olmak üzere üçüncü taraflar bu süreçte sadecebankalar tarafından geliştirilen politikaların yeterliliği ve bu politikaların tutarlı bir şekildeuygulanıp uygulanmadığı konularında görüş bildirmek suretiyle yer almalıdır.

İngiltere’de denetim otoritesi bankaların belirli bir kredi sınıflandırma düzenine bağlıolmasını zorunlu kılmamaktadır. Yine de denetim otoriteleri, bankaların basiretli kredideğerlendirme kurallarını da içeren ve düzenli olarak güncellenen düzgün risk yönetimsistemlerinin olmasını beklemektedir. Bankaların kullanması gereken sınıflandırmakategorilerinin sayısı ile ilgili herhangi bir öneri bulunmamakla birlikte, denetim otoriteleribankaları sınıflandırma sistemlerini değiştirmeleri konusunda uyarabilmektedir. Hollanda’dabenzer bir yaklaşım izlenmektedir; tek fark düzenleyicilerin bankaları sorunlu kredileri süreklibir şekilde belirleme, ölçme ve izleme prosedür ve sistemlerinin oluşturulmasından sorumluve mecbur tutmasıdır. Bankaların uyguladıkları prosedür ve sistemler, düzenleyici tarafındanyapılan periyodik gözden geçirmelere tabidir. Fransa’da sınıflandırma ile ilgili herhangi birrehber düzenleme sunmamakla birlikte, kredilerin “şüpheli alacak” (impaired) olaraksınıflandırılmasına imkan tanıyan, minimum şartlara dayalı bir sistem kurulmuştur. İçsınıflandırma konusu bankaların inisiyatifine bırakılmıştır. Beş tür kredinin tanımlandığı,fakat uygulama konusunda sadece genel bir yönlendirmenin sağlandığı İtalya’da da benzer biryaklaşım söz konusudur.

Bazı G-10 ülkeleri, piyasa disiplini ve banka yönetiminin değerlendirmelerine önemvermekle birlikte, daha kuralcı bir yaklaşım seçmiştir. Örneğin Amerikan sistemi, kredilerideğerlendirirken borçlunun ödeme alışkanlıklarından, borç ilişkisinin geliştiği ortama kadaruzanan değişik kriterlere dayanan beş değişik kategori kullanmaktadır.

Bu sistemin birçok ülke tarafından uygulanması, denetim otoritelerinin banka krediportföylerini analiz etme ve karşılaştırmalarını kolaylaştırmaktadır. Böyle bir sistemde aynızamanda banka ve denetim otoritelerine yeterli karşılık ayrılıp ayrılmadığının belirlenmesihususunda yardımcı olmaktadır. Ancak, bu tür sistemlerin uygulanması benzer çerçevelerinortaya çıkması sonucunu getirmemektedir, çünkü denetim otoriteleri söz konusu yaklaşımlarıuyguladıkları düzenlemelere benzetmeye çalışmaktadır. Örneğin Alman bankalarının bellikredileri dört kategoride sınıflandırması gerekmektedir (görülebilir riski olamayanlar, artanoranda gizli risk taşıyanlar, tahsili gecikmiş alacaklar ve batık krediler). Japonya denetim vedüzenlemeyi kolaylaştırarak ülkenin mali sisteminin kredibilitesini artıracak yeni kredisınıflandırma yöntemleri geliştirmiştir.

G-10 ülkelerine dahil olmayan birçok ülke, artan risk ve firmaların iyileşmeimkanlarının azalması nedeniyle kredi kategori adedi üçten dokuza kadar değişen kredisınıflandırma sistemleri benimsemiştir. Sınıflandırmanın yetersiz olduğu durumlarda, bankadenetim otoriteleri basiretli davranışı teşvik edecek detaylı kurallar oluşturmaya çalışmıştır.

Brezilya dokuz kategorili bir sistem benimsemiş ve bankaların kredisınıflandırmalarında göz önünde bulundurmaları gereken faktörlerle ilgili bir listeoluşturmuştur. Liste her krediye borçluya ve borçlunun faaliyet gösterdiği ortama ilişkin nicelve nitel faktörleri içermektedir. Çek Cumhuriyeti kredi bakiyesi ve borçluyla ilgili

12

güncellenmiş bilgilere dayanan beş kategorili bir sistem benimsemiştir. 2003 yılındayürürlüğe girecek yeni bir uygulamaya göre belirli gruplardaki krediler için portföy bazındakarşılık ayrılmasıyla ilgili gereklilikler belirlenecektir. Çin, bankaların, düzgün kredisınıflandırma sistemi kullanmaları ve kredileri beş kategoride sınıflandırmaları için teşviketmektedir. İspanya çok basamaklı gözden geçirme prosedürü öngören altı kategorili birsınıflandırma sistemini benimsemiştir. Meksika’nın sistemi ise birkaç basamaktanoluşmaktadır; bu sistem borçlunun yedi kategoriden hangisinde sınıflandırılacağını belirleyenbir değerlendirme ile başlar. Bankalar daha sonra, önceki sınıflandırmalarını teminatlarınkredilerdeki iyileşme oranını artırmasına bağlı olarak değiştirmektedir. Singapur’unsınıflandırma sistemi beş dereceden oluşmaktadır. Bazı ülkeler bu tür kredilerin değişiközellikleri sebebiyle konut kredileri (Şili ve Meksika) ve kredi kartı borçları için özel kurallargeliştirmiştir.

“Tahsili gecikmiş alacaklar” birçok kredi sınıflandırma düzenlemesinde kullanılan birkavramdır. Öte yandan bu kavram başka anlamlarda da kullanılmaktadır. Bazı ülkelerdetahsili gecikmiş alacak, kredinin değerinin düştüğü anlamına gelirken, bazı ülkelerde deödemelerin zamanında yapılmadığı anlamına gelmektedir. Ancak bir ödemenin gecikmişsayılması için kaç gün geçmesi gerektiği konusunda uyuşmazlık bulunmaktadır. Özelliklebireysel krediler için genel uygulama, ödemenin 90 günü geçmesi halinde kredinin tahsiligecikmiş alacak olarak kabul edilmesidir. Bir kredinin tahsili gecikmiş olarakdeğerlendirilmesi kararının bankalara bırakıldığı durumlarda, tahsili gecikmiş alacaklarınkarşılaştırılması, bankalarca yapılan farklı tanımlardan dolayı güçleşmektedir.

Kredi sınıflandırma kriterleri genellikle kredi kalitesine ilişkin beklenen ve gerçekleşensinyallere dayanmakta ise de, ikisi arasındaki dengenin belirlenmesi oldukça güçtür.Gerçekleşen kriterler kredi ödemesinin geciktiği gün sayısı ile borçlunun mevcut durumunuiçermektedir. Araştırma kapsamındaki birçok ülkede ödemenin geciktiği gün sayısı kredisınıflandırmada minimum bir şart olmakla birlikte, bazıları daha ileriye dönük özellikleriiçeren başka kriterler de göz önüne almaktadır. İleriye dönük yaklaşımda temerrüde düşmeolasılığının çok iyi değerlendirilmesi önemlidir, bu nedenle çok yaygın değildir.

IV. Çoklu Kredilerin Sınıflandırılması

Bir bankanın bireysel müşterisi ya da ilgili diğer taraflarda maruz kaldığı riskler, değişikrisk profillerinde, kısa dönemli kredi tesisleri ile kredili mevduatları da kapsayan çeşitli kreditürlerini içermektedir. Aynı borçluya tahsis edilen farklı kredilerin farklı performanslargöstermesi normal olsa da, bir kredi ile ilgili zorluklar borçlunun finansal durumunungüçleşmesinin habercisi olduğu için diğer borçları da etkileyebilmektedir. Bu gibidurumlarda, denetim otoritelerinin yasal boşluklar yaratmaktan kaçınmaları ve bankalaraçoklu kredilerle (multiple loans) nasıl baş edecekleri konusunda yol göstermeleri önemkazanmaktadır.

Tek müşteriye verilen çoklu kredilerin sınıflandırılma yöntemleri ülkeden ülkeyefarklılık göstermekte ve değişik yöntemler karşılık ayrılmasında farklılıklara yol açmaktadır.Bazı ülkelerde (Brezilya, Çek Cumhuriyeti, Fransa, Hindistan ve Güney Afrika gibi) bir kreditahsili şüpheli kredi (impaired loan) olarak sınıflandırıldığı anda aynı müşterinin diğer tüm

13

Tablo 2 : Aynı Borçluya Tahsis Edilen Çoklu Kredi İçin Sınıflandırma Yaklaşımları

Grup/Ülke Çapraz kredisi olan bir borçlunun takipte kredisininolması diğer krediler üzerindeki etkisi nedir ?

G-10Fransa Diğer krediler benzer şekilde yeniden sınıflandırılmaktadır.Almanya Bu tür kararlar bireysel bankaların takdirine bırakılmıştır.İtalya Takipteki krediler toplam riske göre küçük olmadıkça veya

yeniden yapılandırmadıkları taktirde diğer krediler benzerşekilde sınıflandırılmaktadır.

Japonya Diğer kredilerin yeniden sınıflandırılmasına gerekbulunmamaktadır.

Hollanda Diğer krediler üzerindeki etkisi olay bazındadeğerlendirilmektedir.a

İngiltere Denetime ilişkin rehber bulunmamaktadır.Amerika Diğer krediler birinin veya daha fazlasının benzer şekilde

sınıflandırılması gerekip gerekmediğini belirlemek üzeredeğerlendirilmelidir.

G-10 DışıArjantin Aynı müşteriye olan bütün krediler aynı kategoride

sınıflandırılmaktadır.Avustralya Diğer krediler benzer şekilde yeniden sınıflandırılmaktadır.Brezilya Diğer krediler benzer şekilde yeniden sınıflandırılmaktadır.b

Şili Diğer krediler benzer şekilde sınıflandırılmaktadır.Çin Bankaların takdirine bırakılmaktadır.Çek Cumhuriyeti Diğer krediler benzer şekilde yeniden sınıflandırılmaktadır.Hong Kong Bu tür kararlar bireysel bankaların takdirinde olmakla birlikte

aşağı yönlü derecelendirme tavsiye edilmektedir.Hindistan Diğer krediler benzer şekilde yeniden sınıflandırılmaktadır.Kore Cumhuriyeti Diğer krediler benzer şekilde yeniden sınıflandırılmaktadır.

Yüksek kaliteli krediler için istisnalar belirlenmiştir.Meksika Diğer kredilerin yeniden sınıflandırılması gerekmemektedir.

Ancak, üç üst kategoride sınıflandırılamamaktadır.Rusya Federasyonu Diğer krediler benzer şekilde yeniden sınıflandırılmaktadır.Suudi Arabistan Diğer krediler benzer şekilde yeniden sınıflandırılmaktadır.Singapur Diğer krediler asıl borçlular için benzer şekilde

sınıflandırılmaktadır. Müşterinin müşterek borçlu olduğu vegeri ödemenin, krediyi geri ödeme kapasitesine sahipolduğunu gösteren diğer borçluya bağlı olduğu durumlardaistisnalar mevcuttur.

Güney Afrika Bireysel krediler dışında herhangi bir etki yoktur.İspanya Aynı müşteriye ait ödenmeyen kısmın toplam riskin yüzde

25’ni geçmesi halinde aynı müşteriye açılan bütün kredilerriskli sayılmaktadır.

Batı Afrika Para Birliği Diğer krediler benzer şekilde yeniden sınıflandırılmaktadır.a Aynı borçluya veya bir grup bağlı borçluya olan diğer kredilerin daha yüksek risk kategorisindesınıflandırılabileceğine ilişkin bir kanı bulunmaktadır.b Kredinin yapısına, teminatın likiditeye çevrilebilirliğine, değerine ve hacmine bağlı olarak istisnalarolabilmektedir.

kredilerinin de aynı kategoride sınıflandırılması gerektiğine inanılmaktadır. (Tablo 2).Avustralya, aynı gruptaki ilgili taraflara verilen tüm kredilere de aynı kuralların uygulanmasıgerektiği görüşü ile daha da katı bir tavır izlemektedir. Öte yandan, bu hüküm sadece çaprazteminatı olan krediler için geçerlidir.

Diğer tarafta, başka ülkeler (örneğin, Kore, Meksika ve Suudi Arabistan) daha esnek biryaklaşım izlemektedir. Bankaların kararları borçlunun diğer kredilerinin nasıl

14

derecelendirildiğine bakılmaksızın her kredinin performansı ile ilgili inceleme yapılarakverilmektedir. Hong Kong’da, çoklu kredilerin sınıflandırılması, herbir kredinin teminat vegaranti durumuna bakılarak kredi bazında yapılmaktadır. Ancak bir kredi ilgili diğerkredilerin şüpheli duruma düşmesine sonucunda bir kategori aşağıya çekilebilmektedir.İspanya’da, tüm kredilerin ödenmemiş bakiyelerinin toplamı toplam limitin yüzde 25’iniaşması durumunda, bütün krediler şüpheli olarak sınıflandırılmaktadır. Almanya’da ise,bankalardan borçlunun durumu üzerine konsantre olmaları beklenmekle birlikte bütünkrediler homojen bir şekilde sınıflandırılmamaktadır.

V. Garanti ve Teminatlar

Tahsili şüpheli krediler için karşılık ayrılmasında teminatların değerlemesi sorunoluşturmaktadır. Teminatlara değerlerinden çok yüksek değer belirlenmesi durumunda ayrılankarşılık yetersiz kalabilmektedir. Teminat alım satımı yapılabilecek durumda olsa bile,bankalar ve bir dereceye kadar denetim otoriteleri teminatları değerinden daha azhesaplayabilmekte ya da zayıf yasal sistemin yaratacağı engelleri göz ardı edebilmektedir.

Ülkeler garanti ve teminatların sınıflandırma sürecinde nasıl ele alınacağı konusundafarklı yaklaşımlar benimsemektedir. Bazı bölgeler (Çek Cumhuriyeti, Fransa, İspanya, ve BatıAfrika Para Birliği) garanti ve teminatı, sınıflandırma yaparken dikkate almamaktadır. Bununsonucu olarak, sınıflandırmalar teminat dolayısıyla kredinin iyileşme imkanından bağımsızolarak sadece kredinin kalitesini göstermektedir. Giderek daha çok ülke kredisınıflandırmasında teminatların değerini göz önünde bulundurmaktadır. Avustralya’da faiz veanapara ödemesi 90 gün geciken bir kredinin teminatının piyasa değeri, kredinin anapara vetahakkuk eden faiz ödemelerini karşılamaya yetmemesi durumunda kredi, tahakkuk etmemişkalem (nonaccrual item) olarak kaydedilmektedir. Teminatın piyasa değeri yeterli olduğudurumda kredi tahsili gecikmiş kredi olarak sınıflandırılmalıdır. Meksika’da, başlangıçtakikredi derecesi belli şartlar oluştuğunda periyodik olarak bir derece arttırılır bu şartlardan birigarantörün kredi derecesinin borçludan daha yüksek olmasıdır. Singapur’da, ödemesigecikmiş kredinin teminatlandırılmış kısmı standart altı olarak tanımlanırken,teminatlandırılmamış kısmı da şüpheli alacak ya da zarar olarak tanımlanmaktadır. Çin’de iseteminatın değerindeki düşüş, ya da garantörün mali durumunun bozulması normal kredilerinaşağı doğru derecelendirilmesine neden olurken kredinin değişik bölümleri için alınanteminatlar, teminatın krediyi karşılayabilme gücüne göre değişik sınıflandırmaya tabitutulmaktadır. Japonya’da hatta bankanın zarar yapma olasılığı arttığında müşteriler problemyaşadıklarında dahi en güvenilir teminatla güvence altına alınan aktifler tekrarsınıflandırılmazlar.

Birçok ülkede, garanti ve teminatlar kredi zararları için karşılık ayrılmasında dikkatealınmaktadır. Bu durum bankanın makul bir sürede teminata el koyup elden çıkarılması ileilgilidir. Bir teminatın değerinin hiç iskonto edilmemesi bankanın kredinin iyileşmesiçabalarının sonuçlarında belirsizlik olduğu durumlarda dahi hiç karşılaşılmamış bir durumdeğildir.

Teminatlarla ilgili olarak, rehnin paraya çevrilmesinin uygulanabilir olması veteminatların tahsil edilme imkanı olması önem taşımaktadır. Avustralya’nın düzenlemelerindekarşılıklarda garantilerin haczedilebilir olması dikkate alınmaktadır. Çek Cumhuriyetiteminatların tahsil edilmesinin bankanın sağlamlığı üzerinde yaratacağı olumsuz etkiyiortadan kaldırmak için, bankaların teminat olarak aldıkları gayrimenkulleri vadesi geçenkrediler için amorti etmelerini, ödemelerin gecikmesinin üzerinden bir yıl geçmesi durumunda

15

teminatın değerini gayrimenkulün değerini sıfıra düşürmelerini şart koşmuştur. Bu arada,Hindistan kredilerdeki gecikmiş ödemeler attıkça, ilk 3 yıl içinde, şüpheli krediler için karşılıkmiktarının yüzde 20’den yüzde 50’ye arttırılması şartını getirmiştir. Batı Afrika ParaBirliği’nde bankalar kredinin gayrimenkul gibi fiziksel teminat altına alınmış kısmı için ilk ikiyıl karşılık ayırmadan muaf tutulmuşlar, fakat üçüncü yılda en az yüzde 50 karşılık vedeğerine bakılmaksızın dördüncü yılın sonunda da kredinin tamamı için karşılık ayırmalarışart koşulmuştur.

VI. Kredilerin Bankalar Tarafından Gözden Geçirilmesi

Sınıflandırma ve karşılık amacıyla kredi kalitesinin düzenli olarak gözden geçirilmesiyönetimin, kredi portföyünün kalitesini güncellemesi açısından önemlidir. Muhasebedüzenlemelerinin sadece yıllık finansal raporların açıklamasından önce kredilerin gözdengeçirilmesini zorunlu tuttuğu ülkelerde, denetim otoriteleri kredilerin daha sık gözdengeçirilmesi şartının getirilmesine gerek görebilir.

Bütün G-10 ülkelerindeki denetim otoriteleri (İngiltere’dekiler hariç) bankalarınkredilerini ne zaman ve nasıl gözden geçirmeleri gerektiği konusunda kurallar yayınlamıştır.Fransa’da bankaların kredilerini düzenli olarak risk profillerini yeniden değerlendirebilmeleriiçin en az üç ayda bir gözden geçirmeleri gerekmektedir. Alman bankaları bütün kredileriniyılda bir kez gözden geçirmektedir. İngiliz bankaları karşılık politikaları gereği, değişik işalanları için yaptıkları gözden geçirmelerin çerçevesini çizmek durumundadır. Böylelikledenetim otoriteleri her tür kredi için derinlik ve sıklık değerlendirmesi yapabilmektedir.Hollanda’da bankalar ayırdıkları karşılıkları yılda iki kez rapor etmek zorundadır. Buraporlama zorunluluğuna ek olarak denetim otoriteleri bankaları, sistematik bazda maruzkalabilecekleri kredi riskleri ile ilgili analiz yapmaya ve sorunlu kredileri izleyebileceklerigerekli prosedürleri oluşturmaya zorunlu kılmaktadır.

16

Tablo 3 : Kredi Sınıflandırması ve Karşılık Ayrılması için Teminatların Değerlemesine İlişkin İlkeler

Grup/Ülke İlkelerG-10Fransaa Teminatlar, kredilerin sınıflandırmasında değil ama,

karşılık ayırmada bir rol oynamaktadır. Gayrimenkuldeğerlemeleri için detaylı ilkeler sağlanmıştır.

Almanya Karşılık ayırmada teminatların değerlemesi için genelilkeler getirilmiştir.

İtalya Teminat sınıflandırmada bir rol oynamamakta, kredikarşılıklarının ölçülmesinde etkili olmaktadır.

Japonya Teminatlar, hem kredi sınıflandırmasında ve hem karşılıkayırmada rol oynamaktadır. Değerleme için genel ilkelermevcuttur.

Hollanda Teminatlar karşılık ayırmada dikkate alınmaktadır.b

İngiltere Teminatlar karşılık ayırmada dikkate alınmaktadır.Amerika Bankalar teminatları piyasa değerinden satış maliyetini

çıkararak değerlemelidir. Bankalar kredisınıflandırmasında bütün garanti ve teminatları gözönünde bulundurmalıdır. Bununla birlikte, garantörünperformans geçmişi ile beklenen gelecek performansıaynı şekilde dikkate alınmalıdır.

G-10 DışıArjantin Teminat sınıflandırmada değil ama, karşılık ayrılmasında

bir rol oynamaktadır. Gayrimenkul değerlemeleri içindetaylı ilkeler sağlanmıştır.

Avustralya Değerlemeye ilişkin genel ilkeler getirilmiştir, fakat kredisınıflandırması teminata bağlıdır.c

Brezilya Değerlemeye ilişkin genel ilkeler getirilmiştir. Karşılıklarise sadece sınıflandırmaya bağlıdır.

Şili Bilgi mevcut değildir.Çin Teminat ve garantilerin borçlunun riskini azaltmadaki

önemi göz önüne alınarak, bankaların teminatlarınbelirlenmesi ve değerlemesi için gerekli politika veprosedürleri oluşturmaları talep edilmektedir.

Çek Cumhuriyeti Bankalar değerlemelerde kendi takdir yetkilerinikullanmaktadır. Kredi zararları için faiz ödemesi biryıldan fazla gecikmişse gayrimenkul teminatı göz önündebulundurulmamaktadır.

Hong Kong Değerlemeye ilişkin olarak özel kurallar bulunmaktadır.Bankalar özelliklerine bağlı olarak teminatlar üzerindeiskonto marjinleri oluşturmaktadır.

Hindistan Teminatlar karşılık ayrılmasında dikkate alınmaktadır.Değerlemeye ancak tasdik edilmiş muhamminlerce izinverilmektedir.

17

Tablo 3 : Kredi Sınıflandırması ve Karşılık Ayrılması için Teminatların Değerlemesine İlişkin İlkeler (Devam)

Grup/Ülke İlkelerG-10 DışıKore Cumhuriyeti Değerleme için genel ilkeler getirilmiştir. Kredi

şüpheli alacak veya zarar niteliğinde ise kredininteminatlandırılmış kısmı ‘standart altı” (substandart)’olarak nitelendirilebilir.

Meksika Kredinin teminatlandırılmış kısmı gayrimenkul veyaemtia ile teminatlandırılmışsa bir derece menkulkıymet ile teminatlandırılmış ise iki derece seviyesiyükseltilmekte, kredi kamu borcu formunda isestandart olarak sınıflandırılmaktadır

Rusya Federasyonu Resmi kritere göre, teminatlar, kredisınıflandırılmasında ve karşılık ayrılmasında dikkatealınmalıdır. Ayrıca, banka yöneticileri teminatsız veyeterli oranda teminatlandırılmamış kredileri teminatlıolarak sınıflandırmaya karar verebilmektedir.

Suudi Arabistan Değerleme için sınıflandırmada değil, karşılıkayırmada kullanılan genel ilkeler getirilmiştir.Takipteki krediler net gerçekleşen değerin kredinindeğerini aşması halinde düşük riskli olarakdeğerlendirilmektedir.

Singapur Değerleme ve takipteki kredileri için genel ilkelergetirilmiştir.

Güney Afrika Değerleme için genel ilkeler getirilmiştir.İspanya Teminatlandırılan kredilerin karşılıklarını tahmin

etmek için özel kurallar getirilmiştir.Batı Afrika Para Birliği Teminat kredi sınıflandırmasında bir rol

oynamamaktadır. Karşılıklarda sadece likit maliaktifler ve gayrimenkuller göz önündebulundurulmaktadır. Fiziksel teminatların değeri iki yılsonra yüzde 50 oranında, üçüncü yıldan sonra isetamamen iskonto edilmiştir.

a Commission Bancaire özel ilkeler çıkarmamıştır.b Yasal uygulanabilirlik ve likidite gerekli karşılığın seviyesinin ne kadar azaltılacağını belirlemektedir.c Teminatın piyasa değeri tahsili gecikmiş geçmiş anapara ve faiz ödemesini karşılamaya yeterli değilse, 90 günfaiz ödemeli bir kredi tahakkuk etmemiş kalem olarak kaydedilmektedir. Teminatın piyasa değerinin yeterliolduğu durumda kredi vadesi geçmiş alacak olarak kaydedilmelidir.

Birçok G-10 dışı ülke de benzer alışılagelmiş karşılık ayırma düzenlemeleri mevcuttur.Brezilya için gözden geçirme kredinin sorunlu olmasına bağlıdır. Tahsili şüpheli krediler içinayda bir, diğer krediler için ise yıllık gözden geçirme yapılmaktadır. Çin ve ÇekCumhuriyeti’nde, kredi gözden geçirmeleri üç ayda bir yapılmak zorundadır. Hong Kong’dabütün krediler yılda bir, büyük riske maruz krediler ise üç ayda bir gözden geçirilmektedir.Rus denetim otoriteleri aylık gözden geçirmeyi zorunlu kılarken, Batı Afrika Para Birliği altıayda bir gözden geçirme yapılmasını tavsiye etmektedir. Avustralya’da da, İngiltere’deolduğu gibi bireysel kredilerin dönemsel olarak gözden geçirilmesini şart koşan resmi birdüzenleme bulunmamakta, fakat bireysel olarak bankalar iç ve dış denetim süreçlerinin birparçası olarak kredilerini gözden geçirmektedir.

18

Tablo 4: Kredi İnceleme Prosedürleri

Grup/Ülke Krediler hangi sıklıkta gözden geçirilmektedir?G-10Fransa Üç ayda birAlmanya Yılda bira

İtalya Ölçüm amacıyla yılda iki defa; sınıflandırma amacıylaayda bir

Japonya Yılda iki defaHollanda Sürekliİngiltere Yılda bir defab

Amerika Bireysel incelemelere tabi krediler için en az yılda bir;kredi portföylerinin tamamı için ise üç ayda bir

G-10 DışıArjantin En az yılda birAvustralya Yılda birBrezilya Ayda birc

Şili En az yılda birÇin Üç ayda birÇek Cumhuriyeti Üç ayda birHong Kong Üç ayda birHindistan Üç ayda birKore Cumhuriyeti Üç ayda birMeksika Üç ayda birRusya Federasyonu Ayda birSuudi Arabistan Sınıflandırma amacıyla üç ayda birSingapur Düzenli olarak. Bankalar en az yılda bir defa kredileri

gözden geçirmektedir.Güney Afrika Devamlı olarak, sınıflandırma amacıyla ayda birİspanya Devamlı olarak, sınıflandırma amacıyla ayda bir ve

karşılık ayırmak için ise üç ayda bir.Batı Afrika Para Birliği Yılda iki defa; sınıflandırma amacıyla ise ayda bir

a. Riski büyük krediler için üç ayda bir değerlendirme yapılmalıdır.b. Bireysel kredilerin en az yılda bir, sorunlu kredilerin ise daha sık gözden geçirilmesi beklenmektedir. Ancakbu şekilde yapılmasını öngören bir düzenleme bulunmamaktadır.c.Vadesinde ödenmemiş krediler için ayda bir gözden geçirilmelidir. Tek bir müşteri ve ekonomik grubununtoplam banka sermaye tabanının yüzde 52’sini aşan kredi operasyonları için değerlendirmeler mümkünse altıayda bir ve bütün durumlarda yıllık olarak yapılmalıdır.

VII. Yeniden Yapılandırılan Sorunlu Kredilerin Sınıflandırılması

Basel Komite’nin 1999 Kredi Muhasebesi Raporuna (Loan Accounting Paper) göre;“alacaklının, ekonomik ya da yasal nedenlerle borçlunun içinde bulunduğu mali zorluklarıgöz önünde bulundurarak başka bir durumda uygulanmayacak olan borçlu lehine bazıödünlerde bulunduğu zaman bir kredi “yeniden yapılandırılan sorunlu kredi” halinedönüşmektedir. Kredinin yeniden yapılandırılması tahsili şüpheli bir kredinin iyileştirilmesisonucunu getirebilmektedir. Yeterli güvenlik çemberinin bulunmadığı ülkelerde bankanınyeniden yapılandırma çalışmalarından beklenen aktif iyileşmesi gerçekçi olmayabileceğindenhatta yanlış olabileceğinden dolayı aktiflerdeki kötüleşmenin derecesi gizlenebilmektedir. Bunedenle düzenlemelerin özellikle kredilerin sürekli olarak vadelerinin değiştirildiği ülkelerdeyukarıda belirtilen konuya ilişkin yol gösterici olması önemlidir.

Bankalar, örneğin; borçlunun, kredi anlaşmasına gereğince borcunu ödemediğidurumlarda- genellikle kredilerin ön şartlarını değiştirmek zorundadır. Bankalar borçluya,kredisini ödemesi için daha düşük faiz oranı veya vade uzatımı sağlayarak (ya da her ikisi de)

19

kolaylık sağlarken, böylelikle aktiflerini güvence altına almaktadır. Aynı şekilde borçlulariçin piyasa koşullarında iyileşmesine bağlı olarak kredi koşulları karşılıklı olarak tekrargözden geçirilebilir. Bu gibi yeniden gözden geçirmeler ihtiyatlı düzeltmeler için zorluklarortaya çıkarmasa da, örneğin, bankaların müşterinin zararlarını dikkate almalarının gerekliolup olmadığı gibi bazı şüpheli durumlar oluşabilmektedir. Sorunlu kredilerin tekraryapılandırılması çok daha karmaşık bir konudur. Bankalar ödeme güçlüğü içersindekimüşterilerine yeni şartlar önerebilir. Bu gibi durumlarda, yeni koşullar müşterilere geçici birrahatlama sağlamakta ve ek imtiyazların yolunu açabilmektedir. Bankalar imtiyazlarınboyutlarını gizlemeye çalışabilir. Sözleşmedeki faiz oranı iyileştirilmeksizin verilen krediimkanlarındaki artışları kapsayan bu tip sürekli uygulamaların düzgün çalışan bir raporlamasisteminin yokluğunda ve konunun banka denetim otoriteleri tarafından yerinde incelenmesiolmaksızın takip edilmesi güçtür.

G-10 ülkelerindeki birçok denetim otoritesi yeniden yapılandırılan sorunlu kredilereilişkin herhangi bir tanımlama getirmemekte ve bu tür kredilerin nasıl sınıflandırılacağınailişkin kılavuzlar yayınlamamaktadır. (Tablo 5). İtalyan denetim otoriteleri tarafından,yeniden yapılandırılan kredileri; daha önceki 12 aylık müzakerede geri ödeme içinmoratoryum verilen borçlunun kredilerinin, piyasa oranının altında bir faiz oranı ile yenidenyapılandırılması olarak tanımlanmaktadır. Bir yıldan uzun bir süre geçmesi durumunda;bankaların krediyi standart-altı veya zarar niteliğindeki krediler (bad debt) olarak tekrarsınıflandırılması zorunlu kılınmıştır. ABD’de denetim otoriteleri, genel kabul görmüşmuhasebe prensiplerinde yer alan yeniden yapılandırılan kredi tanımını kullanmaktadır. Butanım çerçevesinde; alacaklının, ekonomik ya da yasal nedenlerle borçlunun içinde bulunduğumali zorlukları göz önünde bulundurarak borçlu lehine başka bir durumda uygulanmayacakolan bazı ödünlerde bulunması halinde kredi yeniden yapılandırılan sorunlu kredi olaraköngörülmektedir.

G-10 dışındaki ülkelerdeki denetim otoriteleri ise, aksine, bankalara yenidenyapılandırılan kredi olarak sınıflandırılması için özel kriterler getirmektedir. Buna göreyapılan tanımlamalar çoğunlukla kredinin vadesinin tekrar düzenlenmesi veya faiz oranınındüşürülmesi (ya da ikisinin birlikte ele alınması) üzerinde odaklanmaktadır. Her ikisinde deamaç, borçlunun yükümlülüklerini yerine getirebilme kabiliyetini arttırmaktır. Avustralyalıdenetim otoritelerine göre, bir kredinin “yeniden yapılandırılmış” kabul edilmesi için anaparasında, vadesi gelen tutarda, faiz oranında (piyasa değerlerinin altına) veya tahakkuk etmişfaizde (faiz sermayelendirmesi dahil) bir indirim olmalı veya benzer riskte yeni kredi içinmevcut piyasa faizinin altında bir faiz oranı indirimi yapılarak vade uzatımına gidilmesigerekmektedir. Çek Cumhuriyeti’nde ise, bir kredi, tahsili şüpheli bir kredinin geri ödenmesiiçin banka tarafından yeni kredi açılması halinde yeniden yapılandırılan bir kredisayılmaktadır. Yeniden yapılandırılan bir kredinin üzerinden ancak 2 yıl geçmesi halinde sözkonusu kredi standart kredi olarak kabul edilebilmektedir. Avustralya’da yenidenyapılandırılan bir kredi bankanın ortalama fonlama maliyetine eşit getiri sağlamadığı takdirdetahakkuk etmemiş sayılmaktadır. Brezilya’da da, yeniden yapılandırılan krediler tahakkuketmemiş ya da yüksek risk taşıyan kategorilerde sınıflandırılmakta ve hali hazırdaki kredininkayda değer bir şekilde amortismanı sağlanmadıkça ve bunu kanıtlayacak yeterli veriolmadıkça kredi notunda bir iyileştirilme yapılamamaktadır. Batı Avrupa Para Birliği’nde ise,yeniden yapılandırılan kredi, borçlu bütün büyük alacaklıları ile yeniden yapılandırmaanlaşması yapana kadar şüpheli alacak olarak değerlendirilmektedir. Rusya Federasyonu’ndabir kereden fazla yeniden yapılandırılan bütün krediler standart altı veya riskli olaraksınıflandırılmaktadır. (ilk kredi anlaşmasında yapılan değişiklikle 2 kere vade değişikliğiyapılan krediler ise şüpheli olarak sınıflandırılmaktadır). Singapur’da, yeniden yapılandırılan

20

Tablo 5: Yeniden Yapılandırılan Sorunlu Krediler İçin Sınıflandırma Kuralları

Grup/Ülke Düzenlemelerde yenidenyapılandırılan sorunlu

krediler tanımlanmış mıdır?Yeniden yapılandırılan sorunlu krediler için

sınıflandırma kurallarıG-10Fransa HayırAlmanya Hayırİtalya EvetJaponya Evet Kredi verme koşullarının esnetilmesi veya değiştirilmesi hal

“özel izlemede (special attention)” kredi olsınıflandırılmaktadır.

Hollanda Hayırİngiltere HayırAmerika Hayır Diğer kredilerin sınıflandırılmasındaki aynı kurallar

geçerlidir.G-10 DışıArjantin HayırAvustralya Evet Kredinin getirisi fonların ortalama maliyetinden daha düşük

olması halinde kredi “tahakkuk etmeyen (nonaccrual)”olarak sınıflandırılmalıdır.

Brezilya Evet Aynı risk seviyesi veya daha yüksekŞili Evet Özel kurallarla ayrı analizÇin Evet Yeniden yapılandırılan krediler “standart altı” veya daha alt

kategoride sınıflandırılmaktadır.Çek Cumhuriyeti Evet Yeniden yapılandırılan krediler yeniden yapılandırma süreci

son 6 ay içinde gerçekleştiyse “standart altı” veya daha altkategoride sınıflandırılmaktadır. 6 ay ile 3 yıl arasındayapılandırılanlar “özel izleme”, 3 yıldan daha fazla süre ileyeniden yapılandırılanlar için “standart” kategorilerdesınıflandırılmaktadır.

Hong Kong Evet Yeniden yapılandırılan krediler “standart altı” veya daha altkategoride sınıflandırılmaktadır.

Hindistan Evet Yeniden yapılandırılan kredilerde uğranılan zararlar için tamkarşılık ayrılmalıdır.

KoreCumhuriyeti

Evet Yeniden yapılandırılan krediler ayarlanan faiz oranlarınagöre iskonto edilen şimdiki değere ve revize edilen sözleşmekoşulları göz önünde bulundurularak sınıflandırılmaktadır.

Meksika Evet Yeniden yapılandırılan kredilerin vadesinin geçmesi halindebankalar ödemeler düzenli hale gelince değiştirecekleri birön derecelendirme yapmalıdır.

RusyaFederasyonu

Evet Krediler uzatmalara ve teminatın kalitesine bağlı olarak1’den 4’e kadar olan risk grubunda sınıflandırılmalıdır

Suudi Arabistan HayırSingapur Hayır Yeniden yapılandırılan krediler “standart altı” şüpheli veya

zarar olarak sınıflandırılmaktadır. Fakat, en az bir yıl yenikoşullarla uyumlu olmaları halinde “değeri düşmememiş”(unimpaired) kategorisine yükseltilebilir.

Güney Afrika Evet Yeniden yapılandırılan krediler makul bir dönem içerisindeanapara ve faiz ödemelerinin düzenli olarak yapılmalarıhalinde en üst iki kategoride sınıflandırılmaktadır.

İspanya Evet İlave kabul edilen teminat ve faiz ödemesi dışında, şüphelialacak olarak kalmalıdır.

Batı Afrika ParaBirliği

Evet Bütün büyük mali kreditörleri de içermek üzere yenidenyapılandırılan krediler “standart altı” olaraknitelendirilmektedir.

a. Muhasebe standartlarında ve düzenleyici raporlama standartlarında tanımlanmıştır.

21

krediler standart altı olarak sınıflandırılmakta, ancak bir sene yeni yapılandırılan koşullarauyulduğu takdirde, kredi notunda bir iyileştirme yapılmaktadır. Rusya Federasyonu dışındakiülkelerde bir kredinin sınıflandırılması için kaç kere tekrar yapılandırıldığından daha çok kaçkere tekrar vade değişikliği yapıldığı daha önemli bir ölçüttür. Değerlendirmeler kredininperformansı ve iyileşme imkanı baz alınarak yapılmaktadır.

VIII. Karşılık Uygulaması

Birçok ülkede, kredi zararları için karşılık ayırma kuralları ile, zararların başlangıçtabelirlenmesi amaçlanmamaktadır. Bunun yerine, mali otoritenin kayda değer gördüğü ‘nesnel’etkenler dikkate alınmaktadır. Bazı ülkelerde, sadece karşılıkların yeterli düzeydeayrılmasının sağlayacak genel bir rehberi kapsayan ilkesel kurallar oluşturulmuştur. Buyaklaşım Avrupa Topluluğu’nda yaygındır (Tablo 6). Kredi sınıflandırılmasında detaylıdüzenlemelere sahip ülkelerde ise çoğunlukla ayrılması gereken asgari karşılık oranlarınıbelirlenmiştir. Gelişmekte olan birçok piyasa bu yaklaşımı benimsemiştir. Karşılık ayrılmasıkonusunda detaylı düzenlemelerin yapılmasının en önemli sebebi bankacılık düzenlemelerininuygulanmasını sağlamaktır. G-10 dışındaki ülkelerde, zorunlu karşılıklar genellikle 4 veya 5kategoride belirlenmiştir; Brezilya (9) ve Meksika’da (7) sınıflandırma için daha fazla sayıdakategori kullanılmaktadır.

Avustralya’da bankaların, ‘dahili bir model’ e dayanarak karşılıkları belirlemelerineizin verilirken, mevduat kabul etmeyen kurumların denetim otoritesi tarafından tanımlananparametrelere göre davranmaları zorunlu kılınmıştır. Bankaların; denetim otoritesi tarafındanbelirlenen parametreleri uygulamaları öngörülmesine rağmen karşılıkların seviyesinindeğerlendirmesinde, denetim otoritelerinin sunduğu ihtiyatlı gerekliliklerle paralel bir şekildepolitika ve prosedürleri oluşturmaları beklenmektedir.

Karşılık ayırma zorunluluğu birçok nedenden dolayı farklılık gösterebilmektedir.Birinci neden, karşılık ayırma zorunluluğunun kavramsal temelidir. Bu çerçevede karşılıkayrılmasında somut olaylar sonrasında meydana gelen zararlara göre mi ya da meydanagelmesi muhtemel zararlara göre mi karşılık ayrılacağı hususunun belirlenmesi önemlidir.Diğer bir neden, sadece özel karşılıkların mı kullanılacağı, yoksa genel karşılıklara da gerekolup olmadığına ilişkindir. Ayrıca kredinin tahsili gecikmiş sayılması için hangi nakit akışının(indirgenmiş/indirgenmemiş nakit akışı) dikkate alınacağı konusunda da farklılıklarbulunmaktadır Bir diğer önemli husus ise, bankaların teminatları değerleme yöntemi ileilgilidir. Birçok ülkede, ayrılması gereken gerçek karşılık miktarı teminatın değerinin, zorunlukarşılıklardan çıkarılmasıyla belirlenmektedir.

İkinci yaklaşımda, kredinin sınıflandırılmasında teminatlar dikkate alınmakta–ayrılacak karşılık miktarı buna göre belirlenmektedir. Araştırma sonucunda her ikiyaklaşımdan herhangi birine belirli yakınlıkta bir sonuç elde edilmemiştir. Teminatlandırılmışaktifler için zorunlu özel karşılık belirleyen ülkeler Arjantin, Hong-Kong, Hindistan,İspanya’dır.

Basel Sermaye Uzlaşısı, belirli koşullar altında, genel karşılıkların katkı II (Tier II)sermayeye dahil edilmesini öngörmektedir. Avrupa ülkelerini kapsayan araştırmada, Fransave İngiltere’nin genel karşılıkları sermayeye dahil ettikleri, İtalya ve Hollanda’nın ise dahiletmedikleri görülmektedir. (Tablo 7). Birçok G-10 dışı ülke –Arjantin, Avustralya, Brezilya,ve Güney Kore hariç- genel karşılıkları katkı II sermayeye dahil etmektedir. Bazı ülkeler,standart krediler için ayrılması gereken asgari karşılıkları belirlemişlerdir.

22

Bir çok ülkede Hong Kong, Hindistan, Meksika, Rusya, Güney Afrika ve İspanya-genel karşılıklar için zorunlu seviyeler belirlenmiştir. Genel olarak, bu karşılıklar kredikalitesini yansıtmak yerine gelecekte oluşabilecek olumsuzlukları önlemeye yönelik olarakayrılmaktadır.

1988’de Basel Sermaye Uzlaşısı’nın yayınlamasıyla kredilerin sınıflandırılması vekredi zararları için karşılık ayrılmasının önemi daha da artmıştır. Uzlaşı’da genel karşılıklarınkatkı II sermayeye dahil edilmesine izin verilmiştir. Ancak, ülkelerin bir çoğu SermayeUzlaşı’sında belirtilen düzenlemeden daha sıkı bir yaklaşımı benimsemiştir. Örneğin,Brezilya, Holanda ve İspanya genel karşılıkların katkı II sermayenin bir parçası olaraksayılmasını kabul etmemiştir. (Tablo 8). Genel karşılıkların katkı II sermayeye dahiledilmesine izin verildiği durumlarda limit, Sermaye Uzlaşı’nda belirtildiği üzere genelliklerisk ağırlıklı aktiflerin yüzde 1,25’idir. Sadece Arjantin normal ve standartize edilmiş aktifleriçin ayrılan karşılıkları yarısından fazla olmamak şartıyla düzenleyici sermayenin bir kısmıolarak saymaktadır.

Birçok düzenlemede- Avustralya, Çek Cumhuriyeti, Fransa, Hong-Kong ve BatıAfrika Para Birliği- özel karşılıkların ödeme gücü rasyolarının paydasında yer alan riskağrılıklı aktiflerin miktarını azalttığı açıkça belirtilmektedir. Başka hangi ülkelerindüzenlemelerinde, sermaye yeterliliğini hesaplarken özel karşılıkların aktiflerden düşülmesineimkan tanıyacağı kesin değildir.

Karşılık düzenlemelerinin temel özelliği daha önceden maruz kalınmış veyagerçekleşmesi kesin zararları dikkate almasıdır. Karşılık ayırma uygulamalarının belirlenmesigenellikle zordur. Örneğin, kredi zarar karşılıkları ilgili açık bir referansın mevcut olmadığıdurumlarda, denetim otoritelerinin desteklemesi ve mali ve muhasebe alt yapısının iyioluşturulması durumunda bankacılar ileriye dönük bir yaklaşım benimseyebilir. Genel olarak,diğer unsurların eşit kabul edildiği durumlarda standart krediler için asgari gereklilikler diğerunsurlar eşitken ekonomik büyümenin gerilediği dönemlerde daha çok karşılık ayrılmasınıgerektiren ileriye dönük bir yaklaşımın minimum gereklilikleri olarak kabul edilmektedir.İleriye dönük yaklaşım sadece İspanya’da uygulamaktadır. İspanya asgari düzeyde ayrılmasıgereken genel karşılıklara “istatiksel” karşılık zorunluluğu getirmiştir. İstatistiksel karşılıklarkredi kalitesinin bozulması durumunda kullanılmak üzere İspanyol bankalarının ABdüzenlemeleri ile uyumlu olarak karşılık ayırmalarına imkan tanımaktadır.

23

Tablo 6. Kredi Sınıflandırması ve Krediler İçin Ayrılan Karşılıklar

Grup/Ülke İhtiyati KrediKategorilerinin

Sayısı

Vadesi GeçenKrediler

Özel İzlemedeKarşılıklar Tahsili Gecikme Süresi (Ay)

Standart AltıKarşılıklar Tahsili Gecikme Süresi (Ay)

Şüpheli Karşılıklar Tahsili Gecikme Süresi (Ay)

ZararKarşılıklar Tahsili Gecikme Süresi (Ay)

G-10Fransaa Evet 3 - - 3 aya kadar - - 0-100 - - -Almanyab Evet 4 - - - - - - - - -İtalya Evet 5c - - - - - - - - -Japonya Evet 5 - -d 3 aya kadar 15 6 aya kadare 70d - 100 -Hollanda Evet - - - - - - - - - -İngiltere Evet - - - - - - - - - -Amerika Evet 5f - - - - - - - - -G-10 Dışı - -Arjanting

Teminatlı Teminatsız

HayırHayır

55

||

3 -5 -

12 -25 -

25 -50 -

50 -100 -

Avustralya Evet -h | - - - - - - - -Brezilya Hayır 9 - - - - - - - - -Şili Hayır 5 - 0-5 - 5-39 - 40-79 - 80-100 -Çin Evet 5i | 3 25 3 75 6 100Çek Cumhuriyeti Hayır 5 | 5 1-3 20 3-6 50 6-12 100 12 aydan fazlaHong Kong Tam teminatlı Yarı tem.ı/teminatsız

EvetEvet

55

--

- 12 aya kadar- 3 aya kadar

- 12 aydan fazla20-25k 3-6

- -50-75k 6 aydan fazla

- -100 -

Hindistan TeminatlıTeminatsız

HayırHayır

4-

0,25 - --

10 6-18- -

20-50l 18 aydan fazla100 -

100 mevcutdeğil - -

Kore Cumhuriyeti Hayır 5 - 2 - 20 - 50 - 100 -Meksika Hayır 7m - - - - - - - - -Rusya Federasyonu Hayır 4 | - - 20 - 50 - 100 -Suudi Arabistan Evet - - - - - - - - - -Singapur Hayır 5 - - - En az 10 3 ay veya daha

fazlaEn az 50 3 ay veya daha fazla

100 3 ay veya daha fazla

Güney Afrika Hayır 5 0,5 2 - 20 50 - 100 -İspanya Hayır 6 0,5-1,0 - 3 aya kadar 10 25-10 6 aydan fazla 100 36 aydan fazlaWAMU Hayır 3 - - - - 100 6 aydan fazla - -

24

a. Krediler bankanın kredinin geri ödemesinde muhtemel risk görmeleri halinde şüpheli olarak sınıflandırılmakta veya kredi yasal prosedürlere tabi tutulmaktadır. Özel izlemedeki krediler vadesi geçmiş kredilerolarak nitelendirilmektedir.

b. Farkedilebilir riski olmayan krediler , artan gizli riskli krediler, takipteki kötü kredi olarak sınıflandırılan kredi. (örneğin zararlar).c. Takipteki krediler kötü krediler, standart altı krediler, yeniden yapılandırılmakta olan krediler ve yeniden yapılandırılan krediler olmak üzere azalan derecede risk gruplarına göre sınıflandırılmaktadır. Yüksek

riskli ülkelerde teminatsız olarak verilen krediler takipteki kredi olarak nitelendirilmektedir. Kötü krediler ödeme güçlüğü içinde olan borçlulardan olan alacaklardır. Standart altı krediler riskin en az yüzde 20’si 6-12 ay’dan fazla vadesi geçmiş kredileri olan geçici ödeme güçlüğü içinde olan borçlulardan olan alacaklardır. Yeniden yapılandırmakta olan krediler birçok bankaya borcu olan ve geçen yıl borç ertelemesi içinbaşvurmuş olan borçlulara ait kredilerdir Yeniden yapılandırılan krediler geri ödeme için morotoryum verilen ve yeniden müzakere edilen kredilerdir.

d. Her kategoride son üç yıldan fazla sürede gerçekleşen gerçek zararlara dayanmaktadır.e. Sınıflandırmanın kullanılması kanunen bağlayıcı değildir ancak denetimsel bir tavsiyedir.f. Asgaride, bankalar bu 5 sınıflandırma kategorilerini kullanmalı, fakat başta vadesi geçen kredilerin sınıflandırılmasında olmak üzere daha fazla daha fazla kategori olması için bankalar teşvik edilmelidir.g. Kamu sektörü kredilerini hariç tutmaktadır. Bankalar kredileri değil, borçluları sınıflandırmaktadır.h. Değeri düşen aktifler tahakkuk etmemiş ve yeniden yapılandırılan kalemler olmak üzere gruplandırılmaktadır. Ayrıca anapara veya faizi 90 gün içinde ödenmemiş ancak çok iyi teminatlandırılmış krediler vadesi

geçmiş krediler kategorisinde sınıflandırılmaktadır.i. 9 kategori AA ( yüzde 0), A (yüzde 0,5)B (yüzde 1), C, (yüzde 3), D(yüzde 10), E (yüzde 30), F( yüzde 50), G (yüzde 70) ve H(yüzde 100)j. Şu anda yüzde 1’den yüzde 100’e kadar bankalar tarafından karar verilmektedir. Denetim otoritesi muhasebe prensipleriyle uyumlu olarakk. Sınıflandırılan kredilerin teminatlandırılmamış kısmı için özel karşılık ayrılmaktadır.l. Kredinin teminatlandırılmış kısmı için ayrılan karşılıklar yüzde 20 oranındadır, eğer tahsili şüpheli kredi ise bir yıla kadar, bir ila 3 yıl arası ise yüzde 30 ve 3 yıldan fazla süre için yüzde 50’dir.m. 7 kategori ülke riski, mali risk, sektör riski, ve ödeme tecrübesine dayanmaktadır. Teminatlandırılmamış A-I krediler için yüzde 0,5 karşılık, A-2 krediler için yüzde 0,99, B-I krediler için yüzde 20, C-I krediler

için yüzde 20-40, C-2 krediler için yüzde 40-60, D krediler için, yüzde 60-90, ve E krediler için yüzde 100 karşılık ayrılması gerekmektedir.n. Bankalara bağımsız denetçilere danışmak suretiyle karşılık politikasını belirlemelerine imkan tanınmıştır.o. Bankalara borçlunun mali gücü, kredi değerliliği, ve/veya geri ödeme kapasitesine dayanarak hesapları sınıflandırması zorunludur. Anapara veya faiz ödemeleri üç ay veya daha fazla geciken krediler takipteki

kredi olarak sınıflandırılmaktadır.p. Sadece geciken ödemeler değil, bütün aktifler 12 ay gecikmesi halinde şüpheli olarak sınıflandırılmaktadır.q. Yüzde 0,5-1,0 “jenerik” karşılık “ödeme güçlüğü için istatiksel karşılık” ile tamamlanmaktadır.r. Şüpheli aktifler için 3 ay geciken ödemelerde yüzde 10, 6 ayı geçen ödemelerde yüzde 25, 12 ayı geçen ödemelerde yüzde 50, 18 ayı geçenler için yüzde 75, ve 21 ayı

geçenlerde yüzde 100 oranında karşılık ayrılmalıdır. İpotekler üzerinde geciken ödemeler daha fazla bir zamana tabidir.s. Şüpheli krediler bir kredinin en az bir ödemesinin vadesinin 6 ay geçmesi şeklinde tanımlanmaktadır. Teminatlandırılmamış kısmı derhal tam karşılığa tabi tutulmalı ve geri kalan Tablo 3’de yer alan kurallara

göre ayrılmalıdır.

24

Tablo 7. Kredi Zararları İçin Genel Karşılıklar

Grup/ÜlkeGenel karşılıklarvergiden muaf mıdır?

Genel karşılıklardüzenleyici sermayeyedahil edilmekte midir? Zorunlu asgari karşılıklar

G-10Fransaa Hayır Evet YokAlmanya Evetb Evet Yokİtalya Evetc Hayır Sınıflandırılan kredilerin

yüzde 1’iJaponya Evet Evet Son 3 yıldan fazla bir süredir

gerçek zarara dayanmaktadır.Hollanda Hayır Hayır Yokİngiltere Hayır Evet YokAmerika Hayırd Evet Banka kredi portföyü ile

ilişkili olarak tahmin edilenkredi zararlarını ortadankaldıracak şekilde yeterlikarşılık ayırmalıdır.

G-10 DışıArjantin Hayır Evet Normal (standart) kredilerin

yüzde 1’iAvustralya Evet Evet Risk ağırlıklı kredilerin yüzde

0,5’i bankanın kredi riski içinayırdığı genel karşılıklarınyeterliliği konusunda kriterolarak kullanılmaktadır.

Brezilya Hayır Hayır YokŞili Evet Hayır YokÇin Evet, sadece zarar

niteliğindeki kredilerzarar yazıldığında

Kredi stokunun yüzde 1’i

Çek Cumhuriyeti Evet Evet HiçHong Kong Hayır Evet Vadesi geciken kredilerin

yüzde 1’i, özel izlemedekikredilerin yüzde 2’si

Hindistane Evet Evet Standart kredilerin yüzde0,25’i

Kore Cumhuriyeti Hayır Evet Normal (standart) kredilerinyüzde 0,5’i ve özel izlemedekiyüzde 2’si

Meksika Hayır Evet Standart kredilerin yüzde 0,5’iRusya Federasyonu Hayır Evet Standart kredilerin yüzde 1’ISuudi Arabistan Evet Evet Bilgi mevcut değildir.Singapur Evet Evet Vergisel nedenlerle bankalar

sınıflandırılan kredi veyatırımlarının yüzde 3'üoranında karşılık ayırmayateşvik edilmektedir.

Güney Afrika Hayır Evet Normal kredilerin yüzde 0,5’Iİspanya Kısmenf Evet Yüzde 0,5-1,0 oranında

jenerik karşılık acz hali içinistatiksel karşılık iletamamlanmaktadır.

Batı Afrika Para Birliği Evet Evet Bankaların takdirinebırakılmıştır.

25

a. Ülke riski için ayrılan genel karşılıklar hariçtir.b. Özel karşılıkları aşmamak kaydıyla sadece gerçek zararlar için ayrılan karşılıklar vergiden düşülmektedir.Gerçek zararların yüzde 40’ı net out ve bakiye krediye karşı ayrılan özel karşılıkla veya zarar yazılan kredininbir kısmı ile karşılaştırılmaktadır.c. Genel ve özel karşılıklar kredi portföyünün yıllık yüzde 0,6 ila kümülatif yüzde 5’i sınırları arasında vergidendüşülebilmektedir.d. Küçük bankalar vergi kanununda belirtildiği üzere “rezerv yöntemi”ni kullanabilirler. Bu yöntemde takiptekikredi vergi rezervi vergiden düşülebilmektedir. Takipteki kredi vergi rezervi kredi zararlarını kredilere oranının6 yıllık ortalamasına dayanmaktadır. Rezerv metodunu kullanmayan bankalar gerçek zararlarını bireyselkredilerden çıkarabilirler.e. Karşılıklar toplam gelirin yüzde 5’inden ve kırsal bankaların ortalama avanslarının yüzde 10’nundan fazlaolamaz.f. Sadece yüzde 1 “(generic) jenerik vergiden düşülmektedir.

Çoğu ülke (Avustralya, Brezilya, Çin, Hindistan, Almanya, Hollanda ve İngiltere)düzenlemelerinde bankaların uzun dönem özel karşılık ayırmaya izin verilmezken, bir kaçülkede bankacılık krizi yaşanması, (İspanya) süregelen banka yeniden yapılandırmaları,birleşme ve devralmalara (Arjantin) ilişkin düzenlemelerde basiretli uygulamalara izinverilmektedir. Bazı ülkelerde bu tür istisnalar için kanuni karşılıklar mevcutken, diğerülkelerde (Hollanda) bu durumların meydana gelmesini önleyen özel karşılıklar mevcuttur.

Tablo 8: Genel Karşılıkların Katkı I ve Katkı II Sermayeye Eklenme Limitleri

Genel karşılıklarkatkı I sermayeyedahil midir?

Genel karşılıklarkatkı II sermayeyedahil midir?

Basel Sermaye Uzlaşısı’ndaöngörüldüğü üzere genelkarşılıkların katkı IIsermayeye eklenmesi riskağırlıklı aktiflerin yüzde1,25’i ile mi sınırlıdır?

G-10Fransa Hayır Evet EvetAlmanya Hayır Evet Evetİtalya Hayır Evet EvetJaponya Hayır Evet EvetHollanda Hayır Hayır Mevcut değilİngiltere Hayır Evet EvetAmerika Hayır Evet EvetG-10 DışıArjantin Hayır Evet HayırAvustralya Hayır Evet EvetBrezilya Hayır Hayır Mevcut değilŞili Hayır Evet EvetÇin Hayır Evet HayırÇek Cumhuriyeti Hayır Evet EvetHong Kong Hayır Evet EvetHindistan Hayır Evet EvetKore Cumhuriyeti Hayır Evet EvetMeksika Hayır Evet EvetRusya Federasyonu Hayır Evet EvetSuudi Arabistan Hayır Evet EvetSingapur Hayır Evet EvetGüney Afrika Hayır Evet Evetİspanya Hayır Hayır Mevcut değilBatı Afrika Para Birliği Evet Hayır Mevcut değil

26

Özel zorunlu karşılıklar çoğunlukla küçük krediler (tüketici kredileri ve kredi kartları) veyaülke riskine maruz kalan krediler gibi özel kredi portföyleri için ayrılmaktadır. Bir çok ülke(Avustralya, Fransa, Güney Kore, Hollanda, Suudi Arabistan, Singapur) küçük krediler içinkarşılık ayrılmasını ve sınıflandırılmasını şart koşmamakta, bunun yerine toplulaştırılmışbazda ele alınmasını gerektirmektedir. (Tablo 9). Avustralya’da, düzenlemeler yönetiminküçük tüketici kredilerinin portföy bazında ele almalarına izin vermektedir. Genel mevcutuygulama, 180 günü geçen vade aşımında zarar yazılması ve dolayısıyla özel karşılık ayırmauygulamasına gidilmemesidir. Az sayıda ülkede (Arjantin, Fransa, Almanya, İtalya, Hollanda,İspanya) ülke riski için ayrı karşılık uygulamaları bulunmaktadır. Hollanda’da ülke riski içinözel karşılık uygulaması ve sermaye zorunluluğu bulunmaktadır

Tablo 9: Ülke ve Bireysel Kredi Riski

Grup/Ülke Ülke ve bireyselkredi riski için

kriterler mevcutmudur? Kriterin yapısı Diğer portföy bölümleri

G-10Fransa Evet 1995’den beri ihtiyari, karşılık ülke

riskinin yüzdesi olarak ayrılmaktadır.Tüketici ve küçük kredilertoplu olarak incelenmiştir.

Almanya Evet Ülke riskini hesaplamak için özelstandardize edilmiş risk karşılığıayrılmaktadır.

Benzer tüketici kredileriiçin toplu olarak standardizeedilmiş karşılıkayrılmaktadır.

İtalya Evet Düzenleyici sermayeden çıkarılacakülke riskinin değerini tahmin etmekiçin iki yöntem kullanılmaktadır.Basitleştirilmiş yöntem riskliülkelerde küçük riskleri bulunanbankalarda uygulanmakta olup, buyöntemde riskli ülkelerdekimuhabirlerinde teminatlandırılmamışbilanço içi ve dışı risklerin nominaldeğeri üzerinden standart bir indirimiöngörmektedir. Analitik yöntemülkeleri sıralama prosedürlerinedayanarak 7 kategoriye ayırmakta veher kategori için değer ayarlamayüzdesi belirlenmektedir.

Japonya Evet Karşılıklar beklenen kredi zararınagöre hesaplanmaktadır.

Krediler bireysel olaraksınıflandırılmaktadır.

Hollanda Evet Ülkeler dört risk grubundasınıflandırılmakta ve karşılıklaryüksek risk kategorisine göreayrılmaktadır.

Bireysel krediler toplubazda(pooled basis) değerlendirilirken, ticarikrediler bireysel bazdadeğerlendirilmektedir.

İngiltere HayırAmerika Evet Bir ülkenin politik, sosyal ve

ekonomik durumu borçlularınborçlarını ödemesinde engel teşkilediyorsa veya ödemelerde kesintiolması halinde Amerikan bankacılıkotoriteleri kredileri Diğer TransferRisk Problemleri olarak göstermekteve standart altı, değeri düşürülen veyazarar olarak

Bireysel krediler (tüketicikredileri, kredi kartları vegayrimenkul teminatlıkrediler dahil olmak üzere)vadesinde ödenmemiş(delinquency) statüyedayanaraksınıflandırılmaktadır.

27

Tablo 9. Ülke ve Bireysel Kredi Riski (Devam)

Grup/Ülke Ülke ve bireyselkredi riski içingeçici kriterlermevcut mudur?

Kriterin yapısı Diğer portföy bölümleri

sınıflandırmaktadır.AcentalarDağıtılmış Transfer Risk Rezervi(Allocated Transfer Risk Reserve)özel uluslar arası krediler içingerekli olup olmadığınıbelirlemektedir

G-10 DışıArjantin Evet Yatırım için derecelendirmeyen

(Noninvestment grade countries)ülkeleri için yüzde 100 sermayezorunluluğu yatırım içinderecelendirilen (investmentgrade countries) ülkeler içinnormal kurallar bulunmaktadır.

Bütün finansman bireyselolarak sınıflandırılmakta,toplu bazda bir uygulamabulunmamaktadır.

Avustralya HayırBrezilya HayırŞili Evet Tüketici kredileri ve

gayrimenkul rehni için özelkurallar bulunmaktadır.

Çin EvetÇek Cumhuriyeti Hayır Bankalar bir krediyi

sınıflandırırken dış politik veekonomik faktörleri göz önündebulundurmalıdır. Ülke riski desermaye zorunluluğu için riskağırlıklarında gösterilmektedir.

Hong Kong Hayır Bankalar tüketici kredileriiçin toplu bazda yaklaşımbenimsenmektedir. Örneğinkredi kartları.

Hindistan Hayır Merkezi hükümet tarafındangaranti verilen krediler içinkarşılık ayrılmamaktadır.

Kore Cumhuriyeti Hayır Küçük krediler (tüketici vekalkınma kredileri) toplubazda değerlendirilmektedir.a

Meksika Hayır Gayrimenkul rehni ve tüketicikredileri toplu (pooled) bazdadeğerlendirilmektedir.

Rusya Federasyonu Evet Ülke risk için özel bir zorunlulukbulunmamaktadır.

Sendikasyon kredilerindekarşılıklar garanti altınaalınmamış kısım içinayrılırken, garanti altındakikısım için yüzde 20 oranındakarşılık ayrılmaktadır.

Suudi Arabistan Hayır Bazı bankalar bireysel vekredi kartları da dahil olmaküzere tüketici kredileri içintoplu bazda yaklaşımıbenimseyebilmektedir.

28

Tablo 9. Ülke ve Bireysel Kredi Riski (Devam)

Singapur Hayır Bölgesel bankalar bölgeekonomilerindenkaynaklanan potansiyelrisklere karşı karşılıkayırmaktadır. Singapur’dafaaliyet gösteren yabancıbankalar ülke riskine görekarşılıkları genelliklegenel merkezlerininpolitikalarına görebelirlemektedir.

Bankalar genellikle bireysel kredileriçin genel karşılıkları toplu bazdaayırmaktadır.

Güney Afrika Hayırİspanya Evet Yüksek derecede şüpheli

olarak sınıflandırılanülkeler için karşılıklar ilkyıl yüzde 50’den , ikinciyıl için yüzde 75’den veüçüncü yıl için yüzde90’ndan az olmamalıdır.Şüpheli olaraksınıflandırılan ülkeler içinilk yıl için yüzde 20, ikinciyıl için yüzde 35’den azolmamalıdır. Geçicizorluklarla karşılaşılanülkelerdeki riskler içinyüzde 15’den az olmamakkoşulu ile karşılıkayrılmaktadır.

Batı Afrika Para Birliği Evet Yerel ülke riski içinkarşılık ayrılması ancak,belli koşullar altında isteğebağlıdır. Diğer ülke riskkarşılık ayırma kriterleribankalara bırakılmış,ancak 3 aydan fazlagecikmiş tahakkuk etmişfaizler için mutlaka tamkarşılık ayrılmalıdır.

Şüpheli müşterilere ait bilanço dışıyükümlülükler için de karşılıkayrılmalıdır.

a. Merkezi ve yerel hükümetlere açılan krediler, geri çağrılabilir krediler (call loans,) geri satın alımanlaşmaları kapsamındaki tahviller ve bankalararası krediler.

IX. İzleme ve Yaptırım

Bu bölümde, denetim otoritelerince raporlanan yaptırımlar incelenmektedir. Bunedenle üçüncü kişilerin değerlendirmelerine yer verilmemektedir. Düzenlemelere ilişkinyaptırımlar denetim otoritelerinin günlük olarak karşılaştıkları hassas bir konudur. Yönetimsadece idari kuralların uygulanmasından ibaret değildir, banka denetim otoritelerinin sesüreçte etkin bir şekilde rol alması gerekmektedir. Denetimin etkin olması için sözlü ikna(moral suasion) ile müeyyide ve cezalar dahil olmak üzere denetimsel gücün doğrubileşiminin yapılması gerekmektedir. Denetim otoritelerinin kuralların uygulamasında esnekdavranmaları, kendi kredibilitelerinin ve piyasa disiplininin azalmasına neden olabilmektedir.

29

Bir çok ülkede, kredi sınıflandırması ve karşılık ayırma süreci, subjektifdeğerlendirmelere tabidir. Özellikle bankaların kendi sınıflandırma ve karşılık ayırmakriterlerini kullandığı durumlarda söz konusu subjektif değerlendirmeler daha çokyapılmaktadır. Bankalara tanınan bu esneklik, kredi sınıflandırmasının ve kredi zararları içindoğru karşılık ayrılmadığı durumlarda müeyyide ve cezaların kısıtlı olarak uygulanmasınaneden olmaktadır. Denetim otoriteleri bu durumda sınıflandırma ve karşılık ayırma kurallarınıyürütülmesinde ceza ve müeyyide uygulamak yerine daha çok sözlü ikna ya da yaptırımuygulayacaklarına dair tehditle yetinmektedir.

Bir çok ülkede, denetim otoriteleri kredi sınıflandırması ile karşılıkların yeterlidüzeyde ayrılıp ayrılmadığı hususlarını değerlendiren ve izleyen mekanizmalara sahiptir. Birçok denetim otoritesi aylık ve üç aylık bağımsız denetim yaparken, iç denetimlere daha çokgüvenilmektedir. Bazı düzenlemelerde yıllık denetim yapılması öngörülürken, çoğudüzenlemede bankanın büyüklüğüne veya ekonomik koşullara göre daha esnek hükümlermevcuttur.

İngiltere gibi ülkelerde, denetim otoriteleri bankaların manüellerini, iç kontrolsistemini, operasyonel politikaları ile kredi kontrol ve izleme sistemlerini periyodik olarakgözden geçirmektedir. Değerlendirme aşamasında genellikle Çek Cumhuriyeti, Almanya,İngiltere’de olduğu gibi bağımsız denetçiler de yer almaktadır.

Arjantin, Brezilya, Fransa ve İspanya’da uygulanan bir başka ilginç yaklaşım ise,örneğin, kredi kayıtlarının, kredi portföylerinin izlenmesi ve takibinde kullanılmasıdır. Birörnek vermek gerekirse, Arjantin bankaları kredi portföylerinin gelişimi ve içeriği hakkındaher ay kredi kayıtlandırılması için raporlama yapmak zorundadırlar. Brezilya’da merkezbankası, en az 2500$ yükümlülüğü bulunan bütün banka müşterilerinin kredi operasyonbilgilerini aylık bazda toplamak için bir kredi risk merkezi kullanmaktadır. İspanya merkezbankası da, toplam 76,000 peso üzerinde işlem yapan bütün müşterilerin kredi operasyonbilgilerini aylık bazda toplamak için bir kredi risk merkezini kullanmaktadır. Fransa veİtalya’da hem iç hem de bağımsız denetim için kredi kayıtları bir denetim aracıkullanılmaktadır.

Kredi sınıflandırılması ve karşılık ayrılmasının doğru şekilde yapılmaması denetimotoritelerinin, hissedarların ve genel olarak piyasanın yanlış bilgilendirilmesine nedenolmaktadır. Bir çok düzenlemede söz konusu duruma karşı özel yaptırımların bulunmadığıgörülmektedir. Bundan dolayı denetim otoriteleri Bankalar Kanunu, Ticaret Kanununda yeralan hükümler uyarınca yanlış yapılan eylemlerin düzeltilmesine yönelik olarak belliyaptırımlar uygulayabilmektedir.

Şirketler Kanuna göre, müdürlere ve denetçilere, mali bilançoların, bankanın malidurumunu açıklıkla yansıtıp yansıtmadığını belirlemek için belli haklar tanımaktadır.Bankacılık ve mali sektörle ilgili mevzuatta ihtiyatlı düzenlemelerin ihlal edilmesi halindebelirli müeyyideler getirilmiştir. (Tablo 10). Hong-Kong’da diğer bir çok yerde olduğu gibi,Bankalar Kanunun herhangi bir hükmünün ihlalinde para cezası, hapis cezası veya her ikisibirlikte uygulanmaktadır. Fransa’da, karşılıkların gerekenden az ayrılması, 1966 TicariŞirketler Yasasında yer alan hükümler uyarınca kamuoyuna adil ve doğru bilgilendirmeyapılmasını etkilediğinden suç teşkil etmektedir. Meksika, Rusya, Suudi Arabistan, ve BatıAfrika Para Birliği Ticaret Kanunu ve Bankalar Kanununda benzer hükümler yer almaktadır.

30

Denetim otoriteleri tarafından uygulanacak cezalar suçun ağırlığına göre belirlenmekteve çeşitlilik göstermektedir. Eğer suç küçük kabul edilirse sadece sözlü ikna ileyetinilebilirken, özellikle, bankanın varlığını sürdürmesine ilişkin bir tehdit içeren daha büyüksuçlarda- bankanın lisansı iptal edilebilir. Diğer cezalar, para cezaları -sermayehesaplamasında bankanın genel karşılıklarının ayrı tutulması-(Fransa), düzeltilmiş bilançonuntekrar yayınlanması, zorunlu sermaye miktarının yükseltilmesi, bankanın lisansınındondurulması, bankanın koruma altına alınması olarak sıralanabilir.

Bazı ülkelerde, cezalar banka yöneticileri ve müdürlerine de uygulanmaktadır. Bu gibidurumlarda cezalar, para cezaları, geçici yetki alımı, rütbe indirimi, işten çıkarma veyatutuklama olabilmektedir. Buna ek olarak nihai mali bilançonun hazırlanmasını etkileyen birihlal meydana geldiğinde denetçinin de sorumluluğu olduğu kabul edilmektedir. (Almanya’daolduğu gibi). Bu gibi durumlarda, para cezası uygulanmakta ve denetçilerin ileriki tarihliişlerden ihracı söz konusudur.

Tablo 10. Yaptırım GüçleriÜlke/Ekonomi Kredilerin tam olarak

sınıflandırılamamasından veya karşılıklarındoğru tahminedilmeyişinden dolayıhangi tür yasalcezalandırmalarmevcuttur?a

Kanun ihlali malicezalara yol açmaktamıdır? Yöneticilerinişten atılmasına yolaçmakta mıdır? Diğercezalar nelerdir?

Bu tür cezalar son 5yılda uygulanmışmıdır?

G-10Fransab Genel Evet EvetAlmanya Hedeflenen Evet Hayırİtalya Genel Evet (sadece mali cezalar) EvetJaponya Genel Evet HayırHollanda Genel Hayır Hayırİngiltere Hedeflenenc Hayır Mali ceza yoktur.Amerika Genel Evet, kanun ihlali

güvenilir ve emin olmayanuygulamalara yol açacakkadar önemli ise.

Evet

G-10 DışıArjantin Genel Evet Mevcut değil.Avustralya Genel Evet HayırBrezilya Genel Evet EvetŞili Genel Evet HayırÇin Genel Evet EvetÇek Cumhuriyeti Hedeflenen Evet EvetHong Kong Genel Evet HayırHindistan Hiçd Mevcut değil Mevcut değilKore Cumhuriyeti Hiç Mevcut değil Mevcut değilMeksika Genel Evet EvetRusya Federasyonu Genel Evet EvetSuudi Arabistan Genel Evet EvetSingapur Hedeflenen Evet HayırGüney Afrika Genel Evet Hayırİspanya Hedeflenen Evet HayırBatı Afrika Para Birliği Genel Evet Eveta. Genel cezalar yanlış bilgilerden, hedeflenen cezalar sınıflandırma ve karşılık ayırma hatalarından kaynaklanmaktadır.b. Fransa’da denetim otoritesi sınıflandırma ve karşılık ayırma gerekli görüldüğünde bir bankayac. İngiltere’de doğru yapılmayan sınıflandırmalar 1 Aralık 2001’den geçerli olmak üzere para cezasına tabidir.d. Bankalara Haziran 2001’den itibaren Bankacılık Düzenleme Kanunu çerçevesinde yanlış sınıflandırma ve karşılık oranlarının yanlıştahmin edilmesinden kaynaklanan para cezalarının Hindistan Rezerv Bankası tarafından uygulanacağını belirtilmiştir.

31

X. Kredi Zarar Karşılıkları İçin Vergi Uygulaması

Kredi zararlarının vergiden düşülebilmesi kredi zararları için yeterli düzeyde karşılıkayrılmasında teşvik edici olmaktadır. Buna bağlı olarak kredi zararlarının vergidendüşebilmesine bağlı olarak ayrılan karşılıklarda büyük artış olması ile çok kısıtlayıcı vergikuralları getirilmek suretiyle kredi zararları için düşük karşılık ayrılması arasındaki dengeniniyi kurulması gerekmektedir. Sermaye düzenlemeleri için banka kredilerinin risksınıflandırması konusunda uluslararası entegrasyonun artması daha etkin muhasebe ve kredikarşılıklarının vergilendirmesi ile ilgili düzenlemelere uygun ortamı hazırlamaktadır. Bankadenetim otoriteleri ve maliye yetkililerinin banka portföylerindeki kötüleşmeyi doğru birşekilde değerlendirme konusundaki ortak çıkarları kredi zarar değerlemesine ilişkin ihtiyatlıve mali düzenlemelerin yapılmasına imkan tanımaktadır.

Kredi zararlarının vergiden düşülebilmesi için genel olarak 3 yaklaşım mevcuttur:

“zarar yazma yaklaşımında”, kredilerin tahsil edilemeyeceği kesinleştiğinde ve bankahesaplarına zarar olarak kaydedildiğinde vergiden düşülebilmektedir. .

“özel karşılık yaklaşımında” özel karşılıklar tam ya da kısmen vergidendüşülebilmektedir.

“genel karşılık yaklaşımında” bankalar seçilmiş krediler üzerinden daha öncedenbelirlenmiş oranlar kapsamında ayırdıkları genel karşılıklar için vergi indirimialabilmektedir.

Zarar yazılması yaklaşımı, düzenlemelerin bankalara kredilerini yazmalarına izinvermediği durumlarda çok kısıtlayıcı bir yaklaşım olabilmektedir. Çoğu ülkede yargısistemlerinin etkin olarak işlemeyişi zararların gelir tablolarında yansıtılmasınıerteleyebilmektedir. Kısmı zarar yazmaya izin verilmesi bu düzenlemenin özel karşılıkyaklaşımına benzemesine neden olacaktır.

Zarar yazma ve özel karşılık yaklaşımları en yaygın kullanılan yaklaşımlardır. Zararyazma yaklaşımı Avustralya, Kore, ve ABD’de kullanılmaktadır (Tablo 11). Özel karşılıkyaklaşımı bu araştırmaya konu olan ülkelerin hemen hemen tamamında kullanılmaktadır.Karşılıkların vergiden düşülmesini sınırlayan düzenlemelerin olduğu bir kaç ülke dışındakarşılıkların miktarı konusunda esneklikler mevcuttur. Karşılıkların vergiden düşülmesinisınırlayan ülkeler arasında, Hindistan, yıllık gelirin yüzde 5’ine kadar, veya Hindistan MerkezBankası tarafından şüpheli görülen veya zarar olarak kaydedilen aktiflerin yüzde 5’ininvergiden düşülmesine imkan tanımaktadır. Kore’de asgari düzenleyici rasyo kadar, GüneyAfrika’da sermayenin ve şüpheli kredilerin faizlerinin toplamının yüzde 25’i vergidendüşülebilmektedir. Çin’de toplam kredilerin yüzde 1’i vergiden düşülebilirken bu oran tekrargözden geçirilmektedir.

Genel karşılık yaklaşımı çok yaygın değildir. Bu yaklaşım Çek Cumhuriyeti’nde,Almanya’da, İtalya’da ve Singapur’da kullanılmaktadır. Genel karşılıkların vergidendüşülebilmesi için her zaman limitler tanımlanmaktadır. Almaya özel karşılıklar için bir limitbelirlemezken, genel karşılıklar için son 5 yıldaki ortalama kredi zararlarının yüzde 60’ınıgeçmeme şartını getirmiştir. İtalya kredi zarar karşılıklarının toplam kredilerin yüzde 5’indenaz olmaması kaydıyla özel ve genel karşılıkların vergiden düşülmesi için toplam kredilerinyüzde 0.5’ine eşit kümülatif bir limit belirlemiştir. Fransa’da ülke riski kategorisinde yer alanyabancılara verilen krediler için ayrılan karşılıkların vergiden düşülmesine imkan tanınırken

32

genel karşılıklar hariç tutulmuştur. Genel olarak anlaşıldığı üzere tahakkuk etmiş aktiflerüzerinden alınan gelirler vergilendirilmemektedir.

G-10 ülkeleri dışında, Çek Cumhuriyeti’nde kredi toplamının ve kredi garantisininyüzde 2’si tavan olarak kabul edilip kredi sınıflandırmasına bağlantılı olarak özel karşılıklariçin vergi indirimi için bir cetvel kullanılır (Tablo 11). Genel karşılıklar için vergi indirimiyoktur. Singapur’da banka kredileri ve yatırım portföylerinin yüzde 3’ü oranında genelkarşılıklar için vergiden düşebilme limiti mevcutken, özel karşılıklar tümüyle vergidendüşülebilmektedir. Suudi Arabistan ve İspanya’da özel ve genel karşılıklar için banka denetimotoriteleri tarafından verilen herhangi bir limit bulunmamaktadır.

Banka denetim otoritelerinin talebi üzerine kredi zarar karşılıkları artışları her zamanvergiden düşülememektedir. Banka denetim otoriteleri ve maliye otoriteler arasındakikoordinasyon çerçevesinde bankanın gelir tablosunda ve bilançosunda işlemiş olan, ilavekarşılıkların vergiden düşülmesine ilişkin herhangi bir kural bulunmamaktadır. Karşılıklarınvergiden düşme limitleri genellikle vergi kesintisindeki limitler genel olarak banka denetimotoritelerinin ilave karşılık ayırma taleplerine bakılmaksızın belirlenmektedir.

XI. Kamuoyu Bilgilendirmesi

Bankalara aldıkları riskler, gerçekleştirdikleri faaliyetlerinin sonuçları ve gelecektekiprojeleri için bilgilendirme zorunluluğu getirilmesi, bankaların daha ihtiyatlı davranmalarınısağlayacağı düşünülmektedir. Bununla birlikte bilgilendirmelerin kapsamı ve piyasa disiplini,ekonominin derinliğine ve piyasa kurallarına açık olmasına bağlıdır. Bu çalışmada yer alankredi sınıflandırması ve karşılık ayırma kuralları arasındaki farklılıklar göz önündebulundurularak, bankaların muhasebe, risk yönetim politikaları ve maruz kaldıkları risklerhakkında kapsamlı bilgilendirme yapmaları büyük önem taşımaktadır.3

Bu çalışmaya konu olan ülkelerde kredi kalitesine ilişkin yapılan bilgilendirmelerdefarklılıklar olduğu görülmektedir. Çoğu G-10 ülkesinde bankalar kredi portföylerininnitelikleri hakkında kamuoyuna detaylı bilgilendirme yapma sorumluluğu bulunmamaktadır.Çoğunlukla özel sınıflandırma yapılması gerektiğinde, denetim otoriteleri bankaların bunlarıaçıklamasına gerek görmemektedir. (Tablo 12). ABD ve Japonya’da bankaların

3 Basel Komite bu konu üzerine yoğun bir dikkatle eğilmiştir ve bankalara ve denetim otoritelerine konuyla ilgilibir çok yayını referans olarak sağlamıştır. ‘Banka Şeffaflığını Artırma’ , Eylül 1988; ‘Kredi Risk AçıklamalarıÜzerine Geçerli Çalışmalar’, Eylül 2000; sermaye için gözden geçirilen ve teklif edilen Pillar 3, 2001; ‘KrediSınıflandırmaları ve Açıklamalarının Üzerine Güvenli Çalışmalar’, Haziran 2001). Komisyon,borçlanmaportföylerinin kredi riskleri üzerine bankaların bilançolarındaki açıklamalarının açık ve kısa olmasını talepetmektedir ve bu konuyla ilgili 4 alan belirlemiştir: hesaplama politikaları, kredi risk yönetimi, krediaçıklamaları ve kredi nitelikleri.

33

Tablo 11: Özel ve Genel Karşılıklar Vergiden Düşülebilir mi?

Grup/Ülke Özel karşılıklarvergiden düşülebilir mi?

Bu tür indirimler içinlimit var mıdır?

Genel karşılıklarvergiden düşülebilir mi?

Bu tür indirimler içinlimit var mıdır?

Diğer karşılıklarvergiden düşülebilir mi?

Fransa Evet Hayır Ülke riski dışında hayır EvetAlmanya Evet Hayır Evet Son 5 yılda ortalama

kredi zararlarınınkredileri oranı yüzde 40oranında azalmıştır.

Evet, eğer ilave özelkarşılıklar gerekirse.

İtalya Evet Hayır Evet Her yıl krediportföyünden

Japonya Evet Evet Evet Son üç yıldan fazlasüredir gerçek zararlarüzerindenhesaplanmaktadır.

Evet

Hollanda Evet, sadece iyileşmeimkanı olmayan vak’alariçin

Hayır Hayır Hayır

İngiltere Evet Hayırd Hayır Mevcut değil n.aAmerikaa Mevcut değil Mevcut değil Mevcut değil Mevcut değil n.aG-10 DışıArjantin Evet Evet Hayır Mevcut değil n.aAvustralya Evet, fakat sadece zarar

yazmak içinHayır Hayır Hayır

Brezilya Evet, fakat sadece Hayır EvetŞili Mevcut değil Mevcut değil Mevcut değil Mevcut değil n.aÇin Sadece krediler zarar

yazıldığı zaman. Yenipolitikalarincelenmektedir.

34

Tablo 11: Özel ve Genel Karşılıkların Vergiden Düşülebilir mi? (Devam)

Grup/Ülke Özel karşılıklar vergidendüşülebilir mi?

Bu tür indirimler içinlimit var mıdır?

Genel karşılıklar vergidendüşülebilir mi?

Bu tür indirimler içinlimit var mıdır?

Diğer karşılıklarvergiden düşülebilir mi?

Çek cumhuriyeti Evet Evet Kredi ve kredigarantilerinin yüzde2’sine kadar

Hayır

Hong Kong Evet Hayır Hayır HayırHindistan Evet Gelirlerin yüzde 5’ine,

aktiflerin yüzde 3’ünekadar

Hayır Evet, sınırlamalara tabidir.

Kore Evet Asgari düzenleyicirasyoya kadar

Hayır Hayır

Meksika Evet Hayır EvetRusya Federasyonu Evetb Hayır Hayırc Vergi kanunlarına tabidir.Suudi Arabistan Evet Hayır Evet EvetSingapur Evet Hayır Evet HayırGüney Afrika Evet Şüpheli kredilerin faiz ve

sermaye de dahil olmaküzere yüzde 25’inekadar,

Hayır Evet

İspanya Evet Hayır Kısmen n.aWAMU Evet Vergi otoritelerinin

kontrolüne tabidir.Olay bazında Evet, eğer ilave özel

karşılıklar bankacılıkkomisyonu tarafındangerekiyorsa.

a. Küçük bankalar vergi kanununda tanımlandığı üzere rezerv metodunu seçebilirler.b. 2.3 ve 4. Kategoride sınıflandırılan zarar karşılıkları vergiden düşülebilmektedir.c. Grup 1’deki karşılıklar (genel karşılıklar) emre yazılı senetler üzerinden ayrılan karşılıklar, devlet tarafından garanti verilen krediler, Maliye Bakanlığı, Rusya

Federasyonunun , yerel otoriteler, ve teminatlandırılmamış krediler (interbank kredileri ve mevduatları hariç) vergiden düşülmemektedir.d. Aşırı olmamak kaydıyla.

35

sadece tahakkuk ettirilemeyen kredilerin miktarını açıklama zorunluluğu bulunmaktadır.Kredilerin nitelikleri ile ilgili yapılan detaylı bilgilendirmeler gizli olarak kabul edilmekte-sadece piyasa koşullarının zorlaması halinde yatırımcılara ve piyasaya daha fazla bilgiverilmektedir. Bir çok ülke daha önceden belirtilen Basel Komite tavsiye kararlarına uyumsağlamak için bilgilendirme kurallarını geliştirmek zorundadır.

G-10 dışı ülkelerde, kredi kalitesine ilişkin yapılan bilgilendirmeler çeşitlilikgöstermektedir. Halen bankalar kredi portföylerine ilişkin bazı bilgileri kamuoyunaaçıklamakla yükümlü olmakla birlikte, söz konusu bilgilendirmelerin içeriği denetimotoritelerine yapılan raporlamalar kadar kapsamlı değildir. Örneğin, Çek Cumhuriyeti’ndebankaların 3 ayda bir kredi portföylerindeki standart ve sınıflandırılmış krediler ile bunlar içinayrılan karşılıklar hakkında bilgilendirme yapmalarını zorunludur. Hindistan ve SuudiArabistan’da ise bankaların takipteki krediler hakkında bilgilendirme yapmaları zorunlututulmuştur. Singapur’da bankaların takipteki kredileri de kapsamak üzere sınıflandırılmışkrediler ile canlı ancak borçlunun mali durumu ve para akışındaki zayıflıklara bağlı olaraksınıflandırılmış krediler hakkındaki bilgilendirme yapmaları zorunludurlar. İspanya’da kredisınıflandırılması ve karşılıklar hakkında 2000 yılı bilançolarında açıklama zorunluluklarıgetirilmiştir. Diğer düzenlemelerde (Rusya Federasyonu, Batı Afrika Para Birliği)bilgilendirme yapılmasına ilişkin bir zorunluluk getirilmemiştir. Avustralya ve Kore’demuhasebe standartlarında bankaların kredi portföylerinin dağılımının açıklanması zorunluolması öngörülmüştür. Genellikle, kredi portföyleri hakkında banka denetim otoritelerineyapılan bilgilendirmeler piyasa ile paylaşılmamaktadır.

Karşılıklara ilişkin yapılması öngörülen bilgilendirmelere ilişkin düzenlemelerin dahahomojen bir yapıda olduğu gözlemlenmektedir. Çoğu ülkede, bankaların ayırdıkları karşılıkve yıl içinde tahakkuk eden miktarlar için karşılık ayırmaları şart koşulmaktadır. Bankalarınayrıca zarar yazdıkları kredilerin detayları ile zarar yazılan kredilerden geçen yıla göreiyileşme miktarları hakkında bilgilendirme yapmaları talep edilmektedir. Güney Afrika’nınmuhasebe standartları hakkındaki bilgilendirme standartlarında -bankalar dahil bütünşirketleri içermektedir- muhasebe politikaları ve kredi nitelikleri hakkında kapsamlı ve detaylıbilgilendirme yapılmasını zorunlu kılınmıştır.

Banka denetim otoritelerine banka bilgilendirmelerini düzenlemeleri için yetkiverilmediği halde, bu otoriteler bilgilendirmelerin yeterliliği ve kredi kalitesi hakkındakibilginin doğruluğunun incelenmesi sürecinde yer almaktadır. Bağımsız denetçiler bankanınmali bilgilendirmelerinin yapılmasında önemli bir rol oynamalarına rağmen, banka denetimotoriteleri de bankanın gerçek mali durumunun bilgilendirmede yansıtılmasını sağlamaktadır.G-10 ülkeleri arasında, sadece Fransa, Birleşik Devletler ve Japonya’da düzenleyicilerbankaların bilgilerini periyodik olarak kontrol etme yetkisine sahiptir. Ayrıca Fransa’dadüzenleyiciler, bankaların hataları düzelttikten ve eksiklikleri tamamladıktan sonradüzeltilmiş bilançolarını tekrar yayınlamaya zorlayabilir. Çek Cumhuriyeti ve İspanya’dabanka denetim otoriteleri sadece bankanın muhasebe standartlarıyla uyumunu kontrol etmeklekalmayıp, bilgilendirme için gereken hususları da düzenlemektedir. Ayrıca şeffaflığınsağlanmasına ilişkin hususların düzenlenmesinden de sorumludur.

36

Tablo 12. Kredi Sınıflandırmasına İlişkin Kamuoyu Bilgilendirmesi

Grup/Ülke Kredi sınıflandırmasına ilişkinkamuoyu bilgilendirmesi gerekli

midir?Eğer gerekli ise, ne kadar

sıklıkta yapılmalıdır?G-10Fransa Evet Yılda bir kereAlmanya Hayır -İtalya Evet 6 ayda birJaponya Evet 6 ayda birHollanda Hayır -İngiltere Hayır -Amerika Hayır n.aG-10 DışıArjantin Evet Ayda birAvustralya Evet 6 ayda birBrezilya Evet 6 ayda birŞili Hayır -Çin Evet, seçmeli olarak yapılmaktadır

ve bilgilendirme yapılması içinönemli teşvikler mevcuttur.

-

Çek Cumhuriyeti Evet 3 ayda birHong Kong Hayır -Hindistan Evet 3 ayda birKore Cumhuriyeti Evet 3 ayda birMeksika Evet Mevcut değil.Rusya Federasyonu Hayır -Suudi Arabistan Evet 3 ayda birSingapur Evet Değişmektedir.a

Güney Afrika Evet Yılda bir kereİspanya Evet Yılda bir kereBatı Afrika Para Birliği Evet Yılda bir kere

a. Yerel olarak bankalar bu tür bilgiyi yılda iki kere raporlarken, yabancı banka şubeleri yıllık bazdayapmaktadır. Ayrıca, bölgesel ülkelere ait toplam riski ile yerel bankaların takipteki kredi rasyolarına ilişkinbilgilendirmeler üç ayda bir yapılmaktadır.

Bir çok ülkenin Bankalar Kanununda (Kore, Meksika, Rusya Federasyonu) bankadenetim otoriteleri doğru olmayan bilgilendirmeleri yapanlar hakkında cezauygulayabilmektedir. Pratikte bir çok G-10 veya G-10 dışı ülkelerdeki banka denetimotoriteleri bilgilendirme zorunluluklarını ihlal edenlere ceza uygulamamaktadır. Temeldediğer yasal otoriteler bankaları yükümlülüklerini yerine getirmemekten dolayı davaedebilmektedir.

XII. Bağımsız Denetçilerin Rolü

Bu çalışmada yer alan bir çok ülkede bağımsız denetçilerin kredi portföyleri veşüpheli aktifler için ayrılan karşılıkların yeterliliğini incelemeleri yasal bir zorunluluktur.Genellikle bankalar bağımsız denetçiler tarafından yılda bir defa denetimden geçmektedir.

Bağımsız denetçiler tarafından yapılan denetimler her düzenleyici sistemin çok önemlibir unsuru olmasına rağmen, bunların niteliği ve güvenirliliği giderek daha çok sorgulanmayabaşlanmıştır. Bağımsız denetçilerin müşterilerinden hizmetleri karşılığı aldıkları ödemeler

37

Tablo 13. Bağımsız Denetçilerin Rolü, Sorumlulukları ve Uygulanan Cezalar

Grup/ÜlkeBağımsız denetçilerin

kredi zarar karşılıklarınınyeterliliklerini

değerlendirmelerine yasalolarak gerek var mıdır?

Bağımsız denetçilerkarşılıkların yanlış

denetiminden dolayıcezalandırılabilir mi?

Herhangi bir bağımsızdenetçi son beş yıldakarşılıkların yanlış

denetiminden dolayıcezalandırıldı mı?

G-10Fransa Evet Evet EvetAlmanya Evet Evet Hayırİtalya Hayıra Evet Mevcut değilJaponya Evetc Evetd HayırHollanda Hayıra Evet Hayırİngiltere Hayıra Evetb Mevcut değilAmerika Hayıra Evetb Mevcut değilG-10 DışıArjantin Evet Açık değil Mevcut değilAvustralya Evetb Evet HayırBrezilya Evet Evet EvetŞili - - -Çin Hayır Açık değil HayırÇek Cumhuriyeti Evet Evet EvetHong Kong Evet Evet HayırHindistan Evet Açık değil Mevcut değilKore Cumhuriyeti Hayır Mevcut değil Mevcut değilMeksika Evet Açık değil HayırRusya Evet Evet Mevcut değilSuudi Arabistan Evet Evet HayırSingapur Evet Evet EvetGüney Afrika Evet Evet Hayırİspanya Evet Evet Mevcut değilBatı Afrika Para Birliği Evet Evet Eveta. Kanunda belirtilmemekle birlikte dış denetimin gerekli bir parçası olarak görülmektedir.b. Profesyonel denetçilerin profesyonel yöntemleri kullanması zorunludur.c. İlgili kanunlarda bağımsız denetçilerin rolü özel olarak belirtilmemekle birlikte kredi zarar karşılıklarının

doğru bir şekilde değerlendirilmesi kanunun genel bir zorunluluğu olarak belirtilmektedir.d. Bağımsız denetçiler belli durumlarda cezalandırılmaktadır. (örneğin, kasten yanlış bir fikrin kullanılması)

nedeni ile gerektiği şekilde bağımsız davranamadıkları düşünülmektedir. Bu durum özelliklebankacılık krizinin yaşandığı dönemde bağımsız denetçilerin müşterilerini ihtiyatlı bir şekildekredi sınıflandırması yapmaya ve kredi zararları için yeterli karşılık ayırmaya yöneltmelerineengel olmaktadır.

Bağımsız denetimlerin doğru bir şekilde yapılmaması ihtimalinin bulunması nedeniylebir çok ülkede cezai yaptırım uygulandığı sanılmaktadır. Oysa son 5 yıllık dönemde, sadecebir kaç ülkede (Brezilya, Çek Cumhuriyeti, Fransa, Almanya, Batı Afrika Para Birliği) kredisınıflandırmalarına ilişkin yapılan hatalı bağımsız denetimlere karşı ceza uygulanmasıöngörülmüştür. (Tablo 13). Bir çok ülkede bağımsız denetçilerin kredi sınıflandırması vekarşılık ayırma incelemelerinde uygun hareket etmediklerine dair kanıt olmaksızıncezalandırılamamaktadır (bu durum bağımsız denetim standartları ile uyumlu değildir). Bazıülkelerde ise bağımsız denetime çok daha fazla güven duyulmakta; bağımsız denetçilerinunvanlarına olan güveni korumak ve ticaret hayatının getirdiği profesyonellik çerçevesindedaha kaliteli denetimler gerçekleştirileceklerine inanılmaktadır. İngiltere gibi ülkeler, denetim

38

veya zorunlu karşılık ayırma kuralları oluşturmak yerine muhasebe ve denetim kurallarınagüvenmektedir.

XIII. Sonuç

Bu çalışmaya konu olan ülkelerin bir çoğunda kredi sınıflandırması ve karşılıkayrılmasına ilişkin olarak son 10 yılda bir çok düzenleme gerçekleştirilmiş ve bir çokgelişmekte olan ülkede Amerikan modeline benzer modeller uygulamaya konulmuş olmasınarağmen, tüm ülkelerin bu konuda uygulayabilecekleri uluslararası bir standart mevcutdeğildir.

Çeşitli sayıdaki kredi sınıflandırma kategorileri, bir kredi vadesinde ödenmediğindeçoklu kredilerin durumu, bir kredinin sınıflandırılmasında garanti ve teminatların dahiledilmesi veya çıkarılması, yeniden yapılandırılan kredilere ilişkin uygulama, tahsili gecikmişkredilerin vadesi geçmiş olarak tanımlanması için gereken gün sayısı, kredi zararkarşılıklarına ilişkin uygulama ve genellikle zayıf bilgilendirme standartlarına ilişkinuluslararası bir konsensüs bulunmamaktadır.

Ülkelerde düzenlemelerde görülen bütün bu farklılıklara rağmen, araştırma, son 10yılda kredi sınıflandırmasının doğru yapılması ve zararlar için yeterli karşılık ayrılmasınailişkin politikalara verilen öneminin arttığı gözlemlenmektedir. Önümüzdeki dönemdeyayınlanacak olan Sermaye Uzlaşısı çerçevesinde daha sağlam risk yönetim politikalarınadayanan karşılık ayırma politikaları, kredi riskinin daha sistematik bir şekilde ölçülmesine vebeklenen ve öngörülmemiş zararlara karşı daha bütüncül bir yaklaşımın benimsenmesisonucunu getirecektir.