1

TSUNAMTSUNAMİİ

DALGALARI NELER OLUŞTURUR?

• Rüzgar• Deniz Araçları (Gemi, tekne vb)

• Denizaltı Heyelanları• Depremler• Volkanik Patlamalar• Göktaşları• Topografya ve akıntılar

2

TSUNAMİ NEDİR ?

Tsunami Adı ilk kez1896 yılında Japonya’dakiSanriku Depremi’nden sonra kullanılmaya Başlamıştır.

Endonezya’nın bazı adalarında Smong, Güney Amerika Ülkelerinde

ise Maremoto adı verilir.

3

Tsunami teriminin Türkçe karşılığı yoktur.

Depreşim Dalgası (A. C. Yalçıner) Bu terimin Türkçe karşılığı

olarak yeni yeni kullanılmaya başlamıştır. Deniz Taşması,

Süpürgen Dalga, Kıyı Yutan Dalgadiğer Türkçe adlardır.

TSUNAMİ DALGALARITsunamiTsunami JaponcadaJaponcada tunamitunami diye okunur. diye okunur. Liman dalgası anlamına gelir.Liman dalgası anlamına gelir.

OluşumOluşumNedenleriNedenleri•• DepremDeprem•• Volkanik patlamaVolkanik patlama•• HeyelanlarHeyelanlar•• GöktaşıGöktaşı

Dalga boyu 150 km varabilir.Dalga boyu 150 km varabilir.İlk dalga yüksekliği 50 cm kadardır.İlk dalga yüksekliği 50 cm kadardır.Kıyıda 30 metreyi aşabilir. İlk hızıKıyıda 30 metreyi aşabilir. İlk hızıSaatte 800 km ye çıkabilir. Dalga periyotlarıSaatte 800 km ye çıkabilir. Dalga periyotları5 5 –– 60 dakika arasında değişir60 dakika arasında değişir

4

DALGA SPEKTURUMUPeriyodlarına göre dalga tipleri

TSUNAMİ

JAPONYA’DA DEPREM BÜYÜKLÜĞÜ İLE TSUNAMİ DALGAYÜKSEKLİĞİ ARASINDAKİ BAĞINTI

7’den büyük depremlerde tsunami büyüklüğü 1’i aşabilir

5

•• Çok uzunÇok uzun, L , L 100 km den fazla•• Açık denizde Açık denizde H H az (0.5 m)az (0.5 m)•• T = T = 55--660 0 dkdk, C = 760, C = 760--800800 km/km/saatsaat•• Sığ su dalgaları gibi davranırSığ su dalgaları gibi davranır•• KıyıdaKıyıda: :

•• deniz düzeyi aniden düşerdeniz düzeyi aniden düşer (10(10--15 15 dkdk))•• Bunu devasa bir yükselme ve karasalBunu devasa bir yükselme ve karasal

hasar takip eder hasar takip eder •• Kıyıdan uzaklaş, Kıyıdan uzaklaş, •• Yüksek bir yer KOŞYüksek bir yer KOŞ!!

Tsunami Anatomisi

6

1755 Lizbon Depreminin neden olduğu tsunamiİspanya ve Portekiz kıyılarında yüzlerce insanın ölümüne neden olmuştur.

1883 de Endonezya’da Krakatoa volkanı patlamasıyla meydana gelen tsunamidalgaları kıyıdan 3 km içeriye girmiş ve 36 000 kişi hayatını kaybetmiştir

1946 da Alaska, Aleutiançukurundaki depremin neden olduğu tsunami 8000 km uzakta 30 m.lik dalgalarla Havai adalara ulaşmıştır

2200’ den fazla ölü. Maddi hasar çok fazla.Deprem15 m Papua Yeni Gine17/7/1998

12 ölüDeprem5 mPeru Kıyıları21/2/1996

161 ölüDeprem7.7 mIrian Java17/2/19969 ölüDeprem3.4 mSulawesi Adası1/1/19961 ölüDeprem11 mJalisco,

Meksika9/10/199549 ölüDeprem7 m Mindoro Adası14/11/1994

238 ölüDeprem14 mDoğu Java2/6/1994239 ölüDeprem31 mOkushiri12/7/1993

170 ölü, 500 yaralı ve 13,000 insan evsiz kalmıştır.Deprem10 mNikaragua2/9/19921000 den fazla kişi ölmüş ve bir çok köy hasar görmüştür.Deprem26 mEndonezya2/12/1992

Kaliforniya’da 119 kişi ölmüş ve 104 milyon $ hasar oluşmuştur.Deprem6 mAlaska28/3/1964

Şili kıyıları boyunca 909 kişi ölmüş ve 834 kişi kaybolmuştur. Japonya ise 120 kişi ölmüştür.Deprem>10 mŞili23/5/1960

Hilo’da 150 kişi ölmüş, Havai’de 25 milyon $ lık hasar oluşmuş.Deprem10 mAleutian Adası1/4/1946Dalgalardan dolayı 3000 kişi hayatını kaybetmiştirDeprem>20 mHonshu2/3/1933

Yaklaşık 26,000 ölüDeprem24 mSanriku, Honshu15/6/1896

30,000’den fazla ölüVolkanik40 mKrakatau27/8/1883

Havaii’ye zarar vermiş ve Yeni Zelanda da gözlenmiştir.Deprem>10 mPeru-Şili13/8/1868

İspanya ve Portekiz kıyılarında yüzlerce insan can vermiştirDeprem5-10 mPortekiz1/11/1755

Akdeniz ve Yunan kıyılarını harap etmiştir.Volkanik?Santorini1628 M.Ö

YorumOluşum Sebebi

Dalga YüksekliğiKaynak BölgesiTarih

En Büyük Tsunamiler

7

ATEŞ ÇEMBERİ

TÜM DALGALAR GİBİ TSUNAMİLER DEKIYIYA YAKLAŞTIĞINDA

KIRILIR,SÜRÜNÜR (SÖRF YAPAR),VE TIRMANIR

8

KIYININ ŞEKLİ

VE DENİZALTI BATİMETRİSİ

TSUNAMİYİ KONTROL EDER.

BU NEDENLE

KIYILARI HER YERDE

AYNI ŞEKİLDE ETKİLEMEZ

9

10

DÜNYA DEPREM KUŞAKLARIDÜNYA DEPREM KUŞAKLARI

TÜRKİYE

ENDONEZYA

Simuelue Nias

Banda AcehMedan

2005

11

TSUNAMİNİN KIYIYA OLAN ETKİLERİ1. Dalga boyu çok uzun olduğundan deniz tabanında

erozyona neden olur

• Kıyıdaki kumullar ve kum sedleri zarar görür• Deniz tabanından aşındırılan kum ve çamurlar

karanın iç kısımlarına taşınır• Sular geri çekilirken karadaki malzemeleri denize

taşır ve önemli bir erozyona neden olur2. Tuzlu deniz suları ilerleyen dalgalarla kara içine doğru

birkaç kilometre kadar girebilir.

• Bu alanlarda tuza duyarlı bitkilerin tümü etkilenir. Kıyıdaki tarımcılık uzun yıllar yapılamaz. Ağaçlar kurur. Kısacası ekolojik koşullar uzun süreli olarak değişebilir.

TSUNAMİNİN KIYIYA OLAN ETKİLERİ3. Can ve mal kayıplarına yol açabilir

• Pekçok insan hayatını kaybeder ya da yaralanır. Olay kalıcı travmatolojik sonuçlara yol açabilir.

• Kıyıdaki liman, iskele vb deniz yapıları işlevlerini yitirebilir

• Kıyı turizmi ciddi zararlar görür. Toparlanması uzun yıllar alabilir. Bu da çok önemli ekonomik kayıplara yol açar

4. Hem tsunami, hem de onun yol açtığı güçlü kıyı boyu akıntılar su sularındaki ekolojiye zararlar verir

• Özellikle sığ sulardaki balıkların, mercanların yaşam koşulları etkilenir. Ayrıca, Balıkçılık olumsuz etkilenir

12

TSUNAMİHİNT VE PASİFİK OKYANUSUNU

ÇEVRELEYEN ÜLKELER KADAR

TÜRKİYETÜRKİYE KIYILARI İÇİN DE

BİR TEHLİKEDİR

13

BÖLGENİNJEOLOJİK VE TEKTONİK

DURUMU

DÜNYA’NIN EN ÖNEMLİ MERCAN RESİFLERİNİN BAZILARI BU BÖLGEDE BULUNMALKTADIR

14

Dünya’daki Kırıntılı Çökellerin kaynakları

Fig. 4-9b

Ganj, Bragmaputra gibi nehirler her yıl 3228 milyon ton çökel malzemeyi Himalayalar’dan akaçlayıp Hint Okyanusu’na ulaştırmaktadır.

Kıta yamaçlarında kararsız biçimde asılı olarak duran çökeller depremlerle tetiklenerek denizaltı heyelanlarına neden olabilir. Bunun sonucu olarak tsunami dalga yüksekliği artabilir.

15

16