GENETİĞİ DEĞİŞTİRİLMİŞORGANİZMALAR - 5

DR. ONUR YILMAZ2017

Ziraat Fakültesi, Zootekni Bölümü, Biyometri ve Genetik A.B.D.

Agro-biyoteknoloji Üzerine Sosyal ve Etik değerlendirmeler

• Biyoteknoloji ve özellikle GDO’lar sosyal ve etik kaygıları da beraberinde getirmektedir.

AHLAK

• Ahlak: kelime olarak hulk'un çoğulu olup huylar, seciye, mizaç, tabiat ve

karakter anlamına gelir.

• Ahlak : Bir toplulukta yaşayan fertlerin ve grupların hayatını düzene koyan yaygın, genel davranış kurallarıdır.

• Kendimize özgü örf ve adetlerimiz, ahlak ve terbiye anlayışlarımız, bizi diğer milletlerden ayıran özelliklerimizdir.

• “Kişilerdeki İyi nitelikler, güzel huylar.’’ olarak tanımlanabilir.

• Yüzyıllardır bir arada yaşaya gelen insanların birlikte oluşturduğu temel değerlerdir.

Ahlak kanunlarını çiğnemeye hiç gelmez, hemen öçlerini alırlar.

Leo Tolstoy

Ahlakın olmadığı yerde kanun işe yaramaz

Napoleon Bonaparte

İnsanları yasa ve ceza ile yönetirseniz, onlar bir daha yanlış yapmayacaklar, ancak şeref ve utanma duygularına da sahip olmayacaklardır. İnsanları erdemle ve ahlak kuralları ile yönetirseniz, o zaman onlar hem utanma duygusuna sahip olacaklar, hem de doğruyu yapmaya çalışacaklardır.«

Konfüçyus

Bir Millet; zenginliği ile değil, Ahlak değeri ile ölçülür.

MUSTAFA KEMAL ATATÜRK

- Yol gösterici değerleri,ilkeleri ve standartları

- İnsanların değerlere dayalı kararlar verdiği yargılarını ve bu yargılara ulaşma sürecini

- İnsanların kurduğu bireysel ve toplumsal

ilişkilerin temelini oluşturan değerleri, normları,

kuralları, iyi- kötü, doğru-yanlış gibi durumlarını

ifade eder.

- Ödevler, erdemler,ilkeler, toplumun çıkarları bütünüdür.

ETİK

Günümüzde ETİK KAVRAMI, daha çok iş hayatı içerisindeki

davranış biçimlerini irdeleyen, düzenleyen bir disiplin olarak

görülmektedir.

AHLAK KAVRAMI ise, kişilerin sosyal yaşam içerisindeki ilişkilerini

düzenleyen bir disiplin olarak görülmektedir.

Ahlak bilimiBireysel davranış

kurallarını

EtikProfesyonel davranış standartlarını içermekte ve daha nesnel ve ussal anlam taşımaktadır.

ETİK DAVRANIŞIN TOPLUMSAL TEMELİNİ OLUŞTURAN ETKENLER

KÜLTÜRToplumun

Yaşam biçimiDili

Sanatsal EtkinlikleriFolkloru

DEĞERLERBireyin

Düşünce YapısınıObje

Etkinlikleri

NORMLAR-Yazılı;

Yasa,Tüzük,Yönetmelik-Sözlü;

Örf, adet, töre, gelenek ve görenekler

hhhhhhhh

GDOLAR İÇİN ETİK PRENSİPLER

Avantaj Zararsızlık

Otonomi

(Özerklik )

Adalet

AVANTAJ

• Avantaj =İyi şeyler yapmak; koşulsuz iyi niyet ve merhamet.

• GDO’lu ürünler açlığı giderebilir mi?

• GDO mühendisliği, teknolojisi ve tarım sürdürülebilir mi?

Karlı? Sağlıklı?

OTONOMİ (ÖZERKLİK)

• Otonomi = kendi kaderini tayin etmek; kişilere saygı.

• İnsan eylemini sınırlayan şey nedir: Tanrı'nın veya

Doğa'nın tasarımı? İnsan bilgisi (bilim) veya yetenek

(teknoloji)?

• GDO mühendisliği, teknolojisi ve tarımı hangi dereceye

kadar düzenlenmelidir?

• Etiketleme: Bireylerin bilgiye dayalı kararlar vermek için

bilgi sahibi olma hakları var mı?

ZARARSIZLIK

• Zararsızlık = kötülük yapmamak ya da zarar vermemek; risk-

fayda analizi.

• GDO'ların biyolojik, çevresel, sağlık ve ekonomik riskleri

nelerdir? GDO güvenli mi?

• Neler olabilir? Ne olmalı?

• Kim karar verecek?

• Riskler kabul edilebilir mi? Avantajlar risklerden daha ağır

basar mı?

ADALET

• Adalet = eşitlik; herkes için adil bir muamele.

• Özel kişiler veya şirketler, genleri veya canlıları

patentleme hakkına sahip mi?

• Avantajlar ve riskler ne derece adil biçimde

dağıtılacaktır?

DÜNYA DİNLERİNİN KLONLAMA VE TRANSGENİK

HAYVANLARA YAKLAŞIMLARI

• Güç elde etmek ve bencillik dışında insanlara fayda

sağlamak amacıyla kullanılıyorsa

• Hayvanların bilimsel deneylerde yaşadıkları acıları

ortadan kaldırmak amacıyla uygulanırsa

• Başka bir çıkış yolu yoksa

Hayvanların bilimde kullanılmasında, Budistler 3 faktörü

düşünmeniz gerektiğini söylüyor:

• Uygulamanın niyeti

• Kullanılan araçlar ve sonuçları

• Hayvan biyoteknolojisinde, eğer niyetler iyise ve

sonuçların gerekli ve faydalı olması durumunda,

kullanılabilir

• Hastalıkların iyileştirilmesi Yahudi geleneğinde zorunlu bir

durumdur.

• İnsanların faydasına olması koşulu ile bir çok uygulama

kabul edilmektedir.

• Klonlamanın başlangıcında, neredeyse hiç Hıristiyan

hayvan klonlamasıyla ilgili herhangi bir itirazda

bulunmamıştır.

• Sonraları, hayvanların klonlanmasına karşı çıkmışlardır

çünkü talep üzerine hayvanlar yaratmak Tanrı'nın

biyoçeşitlilik planına aykırıdır.

• Ancak bazı küçük çaplı klonlama çalışmaları bazı kiliseler

(GM sığırları gibi) tarafından onaylanmıştır.

• Ekonomi, kolaylık veya insan tercihi için yapılan klonlama

ve biyoteknolojik uygulamalar kabul edilemez.

• Roman Katolikliği: embriyoların ahlaki statüsünden ötürü hem terapötik klonlama hem de üreme klonlamasına karşı çıkıyorlar çünkü başkalarına fayda sağlamak için hiçbir canlının tahrip edilemeyeceğine inanıyorlar

• Protestanlık: Bazıları hem üreme hem de terapötik klonlamaya karşı çıkıyor, ancak ana hatlarıyla Protestanlar terapötikklonlamayı kabul etmekte ve üreme klonlamasını reddetmektedirler.

• İslam, yaratılış gücünün tek başına Allah'a ait olduğuna

inanmaktadır.

• Bilim yaradılış gerçeklerini anlaşılır kılmalıdır.

• İnsanlar, doğaya müdahale ederek, insan sağlığını iyileştirmek

için aktif olarak mülkiyet alanını genişletebilirler.

• Şii Müslüman dini liderler, hayvan klonlamasına izin verdiler,

ancak insan üreme klonlamasını yasakladılar.

• Buna karşılık, Sünni Müslüman dini liderler, hayvanlarda bile

klonlamayı tamamen yasakladı.

GENEL DEĞERLENDİRME

• GDO’larla ilgili sağlık üzerine yapılmış olan bilimsel araştırma sayısı sınırlıdır (215 adet).

• Olasılıkla GD gıdaların toksikolojik yönden değerlendirmesinde olumsuz sonuçlarla karşılaşıldığında bilimsel dergilere gönderilmediği iddia edilebilir.

• Çünkü büyük üretici firmalarla baş etmek kolay değildir.

• WHO’ya göre her bir gıdanın duruma göre değerlendirmesi gereklidir (case by case) ve bütün GD gıdaların güvenliğine yönelik genel değerlendirme yapmak mümkün değildir.

• GDO’larla ilgili toksisite çalışmalarında maruz bırakma süresi kısadır.

Dolayısıyla tam bir değerlendirme yapmak için daha uzun süreli maruz

bırakma çalışmaları gerekir.

• Toksisite testlerinde daha fazla hayvan kullanılmalıdır.

• GDO’ların toksisite testleri, ilaçlara uygulanan toksisite testleri için

uygulanan rehbere uyumlu olmalıdır.

• GD gıdalar her insan tarafından tüketilebileceği için ilaçlardan daha ciddi

bir şekilde test edilmeli ve olası toksisite çalışması ve tam sonuç için daha

çok araştırma yapılmalıdır.

• Ayrıca bunların mutagenezis ve kanserojenezis yönünden testleri mutlaka

yapılmalıdır.

• Satış sonrası gözetimler, özellikle yenidoğan ve alerjik ailelere mensup

ailelerdeki bireyler gibi yüksek risk gruplarında mutlaka yapılmalıdır

• İnsanlardaki protein allerjisinin değerlendirilmesi yalnızca alerji geçmişi

olan bireylerde değil immun yetmezliği olan kişilerde de

araştırılmalıdır.

• Ağızdan alınan DNA’nın küçük miktarlarının sindirim işlevi sırasında

parçalanmadığı ve özellikle kronik sindirim sistemi bozukluğu olan

kişilerde kan dolaşımına geçebileceği düşünülerek yan etki yapma

olasılığı yeniden değerlendirilmelidir.

• İnsan, hayvan ve çevrede olası sonuçları tam olarak anlamak ve

önceden tahmin etmek için, bağımsız araştırmacılar tarafından

bunların bilimsel araştırmalarla kanıtlanması zorunludur

SONUÇ

• Yasaklamalar çözüm değildir

• Risk değerlendirmesi yapmak ve güvenli olduğu kanıtlandıktan sonra

teknolojinin nimetlerinden yararlanmak insanlığın yararına olacaktır.