Upload
ali-uenal
View
240
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
8/14/2019 Genetii Deitirilmi Organizmalar(GDO) ve Biyogvenlik Yasa Tasars
1/34
Ekonomi ve Sosyal Aratrmalar Dernei
Bykdere Cd. Naci Kasm Sk. No:3/1 Mecidiyeky ili stanbul
Tel: (212) 356 41 85-86 Faks: (212) 356 41 87
E-posta: [email protected]
Hazrlayan: Ali nal
Genetii Deitirilmi Organizmalar ve Biyogvenlik Yasa Tasars
8/14/2019 Genetii Deitirilmi Organizmalar(GDO) ve Biyogvenlik Yasa Tasars
2/34
Genetii Deitirilmi Organizmalar ve Biyogvenlik Yasa Tasarswww.ekopolitik.org
Ekonomi ve Sosyal Aratrmalar Dernegi | 2
indekilerGiri ............................................................................................................................................................... 3
Genetii Deitirilmi Organizmalar (GDO).................................................................................................. 4
GDOlu rnlerde Dnyada Mevcut Durum ........................................................................................... 4
GDOl rnlerin Potansiyel Faydalar ..................................................................................................... 7
GDOl rnlerin Potansiyel Zararlar .................................................................................................... 10
GDOlu rnlerin nsan ve Hayvan Salg zerine Olas Olumsuz Etkileri ............................................. 12
Avrupa Birlii ve Genetii Deitirilmi Organizmalar ................................................................................ 17
Trkiyede Durum ....................................................................................................................................... 18
Biyogvenlik Yasa Tasarsna Eletiriler ....................................................................................................... 19
Sonu ........................................................................................................................................................... 33
8/14/2019 Genetii Deitirilmi Organizmalar(GDO) ve Biyogvenlik Yasa Tasars
3/34
Genetii Deitirilmi Organizmalar ve Biyogvenlik Yasa Tasarswww.ekopolitik.org
Ekonomi ve Sosyal Aratrmalar Dernegi | 3
Giri
Molekler biyoloji ve gen teknolojinde sonyllarda ortaya kan gelimeler organizmalarn
genetik yaplarnn deitirilebilmesini olanakl
hale getirmitir. Bylelikle doal srete gen
deiimine uramayan canl trleri arasnda
gen deiimi ve organizmalarn genetik yaplar
belirli amalar dahilinde ekillendirilmeye
balanmtr. Bu almalar yardmyla daha
fazla miktarda ve daha kaliteli rn veren,
zararllara kar daha dayankl tarmsal rnler
elde edilmeye allmaktadr.
Tarmsal rnlerin retim miktarnda ve rn kalitesinde bu yntemler yardmyla art elde
edileceine ilikin beklentiler, zellikle son yllarda Genetii Deitirilmi Organizmalarn (GDO)
kullanmnda nemli oranda artlar yaanmasna neden olmutur. te yandan, GDOlarn
kullanmnn yaygnlamas ile birlikte, bu rnlerin evre ve insan sal zerinde olumsuz
etkileri olduuna ilikin iddilar bu alanda gerekletirilen bilimsel almalar ile desteklenmeye
balanmtr. Bu nedenle GDOlu rnlere kar lkemiz de dahil olmak zere pek ok lkede
bilinlendirme almalar balatlm ve bir ok farkl alandan sivil toplum rgtleri bir araya
gelerek kampanyalar balatmlardr.
GDOlu rnlerin risklerinin ortaya kmasyla bu rnlerin retimi ve tketiminde denetimi
salayabilmek asndan etkin bir biyogvenlik sisteminin kurulmas gerekmekte olup, bu
alandaki eksikliin giderilebilmesi iin lkemizde de Biyogvenlik Yasa Tasars hazrlanarak konu
TBMM gndemine tanmtr. yelik mzakelerin devam ettii AB lkelerinde GDOlu rnlerin
retimi ve kullanm alannda eitli kstlamalarn bulunmas, lkemizde de bu alandaki
mevzuatn AB ile uyumlu hale getirilmesini gerekli klmaktadr.
te bu noktada bu alma; GDOlu rnleri denetlemek amacyla oluturulan Biyogvenlik Yasa
Tasarsn deerlendirme kapsamna alarak, lkemiz tarmnn ve nesillerimizin gelecei iinhayati neme sahip olan bu yasa tasarsnn, daha etkin bir denetimi nasl salayabileceine
ilikin nerilerde bulunmay amalamaktadr. Bu hedefe ulamak iin; ncelikle dnyada
GDOlarn dnyada mevcut durumu, potansiyel yararlar ve zararlar zerinde durulmu
sonrasnda ise biyogvenlik kavramndan yola klarak ABde biyogvenlik alanndaki
dzenlemeler deerlendirlmitir. Yaplan bu analizler sonucu elde edilen veriler nda
Biyogvenlik Yasa Tasars zerinde deerlendirmelerde bulunulmutur.
8/14/2019 Genetii Deitirilmi Organizmalar(GDO) ve Biyogvenlik Yasa Tasars
4/34
Genetii Deitirilmi Organizmalar ve Biyogvenlik Yasa Tasarswww.ekopolitik.org
Ekonomi ve Sosyal Aratrmalar Dernegi | 4
Genetii Deitirilmi Organizmalar (GDO)
1996 ylndan itibaren Genetii Deitirilmi Organizmalara(GDO) sahip tarmsal rnlerin
dnya ticaretine girmesiyle birlikte GDOlar hakknda tartmalar, giderek artan biimde devam
etmektedir. GDOlar sadece tarmda deil tp alannda da (rnein baz alarda) kullanlmakta,
sanayi ve evre rnleri zerinde de bu tr rnlerin kullanma ilikin almalar devam
etmektedir. Konu zerinde yaplan tartmalar anlayabilmek ve deerlendirebilmek asndan
ncelikle, GDOnun ve karakteristiinin ne olduunun bilinmesi gerekmektedir. Genetii
Deitirilmi Organizmalar(GDO) en basit haliyle Dnya Saglk rgt(WHO) tarafndan,
Genetik kodlar (DNA) doal olmayan yollarla deitirilen organizmalar olarak
tanmlanmaktadr1. Gen teknolojisi veya genetik mhendislii (modern biyoteknoloji)
geleneksel ve slah edici yntemlerin tersine gdalarda rnn karakteristiini deitirmek iin
gen ve tr arasnda kopyalama ve transferler yaplmakta ve bylece gdalardaki organizmalarn
doal yaps deitirilmektedir. Organizmalarn bu yolla genetik olarak deitirilmesiyle ortaya
kan yeni trlere, genetik olarak deitirilmi organizma (genetically modified organisms-GMO)
denilmektedir. rnein, balktan alnan bir genin domatese nakledilmesiyle domatesin doal
yaps deimekte ve yeni bir zellik kazandrlmaktadr2. Dier bir ifadeyle, GDOlar;
biyoteknolojik yntemlerle canllarn sahip olduu gen dizilimleriyle oynanarak, mevcut
zelliklerinin deitirilmesi veya canllara yeni zellikler kazandrlmas ile elde edilen
organizmalara verilen isimdir.
GDOlu rnlerde Dnyada Mevcut Durum
ISAAA (International Service for the Acquisition of Agri-
Biotechnology Applications) verilerine gre; transgenik(GDO)
rnler ilk olarak 1996 ylnda retilmeye balanmlardr.
1996 ylndan 2008 yl sonuna kadar geen 13 yllk sre
ierisinde bu rnlerin toplam ekim alan 74 kat artarak 125
Milyon Hektara ulamtr. Bugn dnya genelinde 15 tanesi
gelimekte ve 10 tanesi gelimi lkeler arasnda olan toplam
25 lkede GDOlu rnlerin retilmesine onay vermi
1 World Health Organization. (Internet).(2009). Foods derived from modern technology: 20 questions on genetically modified foods.:http://www.who.int/foodsafety/publications/biotech/20questions/en/index.html
2Yanaz, S. (2008), Genetik Olarak Deitirilmi Organizmalar (GDO) Konusu ve Cartegena
Biyogvenlik Protokol. http://www.dtm.gov.tr/dtmadmin/upload/EAD/TanitimKoordinasyonDb/genetik.doc
8/14/2019 Genetii Deitirilmi Organizmalar(GDO) ve Biyogvenlik Yasa Tasars
5/34
Genetii Deitirilmi Organizmalar ve Biyogvenlik Yasa Tasarswww.ekopolitik.org
Ekonomi ve Sosyal Aratrmalar Dernegi | 5
bulunmaktadr. Bu lkelerin haricinde 30 lkede ise bu rnlerin gda ve yem amal kullanmna
ynelik ithalat onaylanm olup, bylelikle bu rnleri kullanan lke says toplam 55e
ulamtr.
Dnyada GDOlu Tarm rn reten lkeler ve Tarm AlanlarNo lke Tarm Alan rn Tr(Milyon Hektar)
1 ABD 62.5 Soya Fasulyesi,Msr,Pamuk,Kanola,eker
Pancar,Papaya,Alfalfa,Kabak
2 Arjantin 21.0 Soya Fasulyesi,Msr,Pamuk
3 Brezilya 15.8 Soya Fasulyesi,Msr,Pamuk
4 Hindistan 7.6 Pamuk
5 Kanada 7.6 Kanola,Msr,Soya Faslyesi, eker Pancar
6 in 3.8 Pamuk,Domates,Kavak,Petunya,Papaya,Tatl Biber
7 Paraguay 2.7 Soya Faslyesi
8 Gney Afrika 1.8 Msr,Soya Faslyesi,Pamuk
9 Uruguay 0.7 Soya Faslyesi,Msr
10 Bolivya 0.6 Soya Faslyesi
11 Filipinler 0.4 Msr
12 Avusturalya 0.2 Pamuk,Kanola,
13 Meksika 0.1 Msr,Soya Faslyesi
14 spanya 0.1 Msr
15 ili 0.1 Msr,Soya Faslyesi,Kanola
16 Kolombiya 0.1 Msr,Karanfil
17 Honduras 0.1 Msr
18 Burkina Faso 0.1 Msr
19 ek Cumhuriyeti 0.1 Msr20 Romanya 0.1 Msr
21 Portekiz 0.1 Msr
22 Almanya 0.1 Msr
23 Polanya 0.1 Msr
24 Slovakya 0.1 Msr
25 Msr 0.1 Msr
Kaynak: ISAAA- Clive James(2009) http://www.isaaa.org/resources/publications/briefs/39/executivesummary/default.html
1996-2008 yllar arasnda GDOlu rnlerin ekimi gerekletirilen tarm alanlarnn kmlatifbykl ise 800 milyon hektar gemitir. Kmlatif rakamn 2015 ylnda 1.6 milyon hektara
ulamas beklenmektedir. 2008 ylnda, Transgenik (GDO) tohumlarn Pazar deeri global olarak
7,5 Milyar ABD dolarna ulamtr. 19962008 yllarnda arasnda kmlatif olarak (GDO)
tohumlarn Pazar deeri ise toplam 50 Milyar ABD dolarna ulamtr. 2008 ylnda, 125 milyon
Ha. alanda Transgenik (GDO) rnleri reten 25 lkenin nfusu dnya nfusunun yaklak
8/14/2019 Genetii Deitirilmi Organizmalar(GDO) ve Biyogvenlik Yasa Tasars
6/34
Genetii Deitirilmi Organizmalar ve Biyogvenlik Yasa Tasarswww.ekopolitik.org
Ekonomi ve Sosyal Aratrmalar Dernegi | 6
yarsndan fazlasn (%55) oluturmakta ve bu alan dnya zerinde toplam 1,5 Milyar Ha. lk
ekilebilir tarm alanlarnn % 8 karlk gelmektedir. 19962007 yllar arasnda Transgenik (GDO)
rnleri reten reticilerin elde ettii ilave kmlatif ekonomik getiri ise 44 Milyar ABD
dolardr3. Yukarda yer alan tabloda Transgenik (GDO) rnleri reten 25 lke, retim alanlar
ve retilen bitki trleri yer almaktadr. ISAAA tarafndan GDOlu rnlerin 25 lkede retimiyapld ifade edilmesine ramen, yukardaki tabloda yer ald zere 12 lkede bu rnlerin
retiminin 100 bin hektar ve daha az alanda snrl rn eitlilii ile kontroll bir ekilde
gerekletirilmekte olduu grlmektedir. Ayrca dnyada gerekletirilen tarmsal ticari GDOlu
rn retimlerinin %96lk ksmnn ABD (%59), Arjantin (%20), Kanada (%7), Brezilya (%6) ve in
(%4) olmak zere sadece 5 lkede gerekletiriliyor olmas GDOlu rn retiminin kresel
boyutlarda olmadn ortaya koymaktadr4.
GDO rnlerinin en ok retildii ABDde zellikle soya ve msr ieren ilenmi gdalarn
%60ndan fazlas GDOlu rn iermektedir. GDOlu rnlerin ABDde yaygn kullanmnn,
rnlerin tketici tarafndan kabul edildiini gsterdii iddia edilse de gerekte ABDde
tketicilerin byk ounluu bu tr rnleri tkettiinin farknda deildir. GDOlu rn
reticilerinin ABDde yrtt etiketleme kart lobi, bu rnler iin arzu edilen etiketleme
taleplerini bastrmtr. ABDde 1997den bu yana yaplan pek ok anket, ABDlilerin etiketleme
istediini ve ayrca eer etiketleme yaplrsa, halkn byk ounluunun bu rnleri
yemeyeceini gstermektedir5. Avrupa
Birliinde yaplan bir aratrma sonular da
halkn bu rnlerin ak bir ekilde
etiketlenmesi konusunda ABDli tketiciler ile
benzer grlere sahip olduklarn ortaya
koymaktadr. Euro Barometer tarafndan
yaplan aratrmaya katlan tketicilerin
%74lik ksm GDOlu rnlerin ak bir
biimde etiketlenmeleri ynnde gr
bildirmiler ve hatta katlmclarn %53lk
3Ayrntl bilgi iin bkz. Global Status of Commercialized Biotech/GM Crops: 2008 http://www.isaaa.org/
4 Ayrntl bilgi iin bkz. Global Status of Commercialized Biotech/GM Crops: 2008 http://www.isaaa.org/
5 Cellini, F.ve digerleri(2004), Unintended Effects and Their Detection in Genetically Modified Crops, Food and Chemical Toxicology, 42, 1089-
1125,
8/14/2019 Genetii Deitirilmi Organizmalar(GDO) ve Biyogvenlik Yasa Tasars
7/34
Genetii Deitirilmi Organizmalar ve Biyogvenlik Yasa Tasarswww.ekopolitik.org
Ekonomi ve Sosyal Aratrmalar Dernegi | 7
ksm GDOlu olmayan rnleri satn almak iin daha fazla para deyebileceklerini ifade
etmilerdir6.
GDOl rnlerin Potansiyel Faydalar
Genetii deitirilmi organizmalar destekleyen zel endstri yeleri, gda teknolojisi
uzmanlar, gda ileyicileri, distribtrler, perakendeciler, gda uzmanlar, bilim insanlar, baz
tketiciler, Amerikal iftiler, dzenleme ajanslar, dnyadaki fakir ve a insanlar savunanlar
ile yeil devrim taraftarlar; genetik mhendislii teknolojisinin son yllarda ok kolaylatrldn
ve bu teknolojiyle, dnya populasyonunun giderek bymesi sonucu gerekli olan gda ve ilacn
byk boyutta retilebileceini dnmektedirler7. lave olarak, bu teknolojinin, hzl byyen,
hastalk, hava ve bceklere direnli, herbisitlere dayankl bitkisel rnlerin yan sra dahalezzetli, daha gvenli, daha verimli, daha besleyici, uzun mrl ve salk asndan daha faydal
bitkisel ve hayvansal rnlerin, endstriyel ve farmakolojik retime katk salayacak
organizmalarn elde edilmesi gibi potansiyel faydalara sahip olacan dnmektedirler8.
GDOlu rnlerin faydalar olup olmad konusunda bir gr birlii bulunmamakla birlikte, bu
rnleri destekleyenler tarafndan ortaya atlan potansiyel faydalar aada maddeler halinde
sralanmtr.
Besin Kalitesi ve Sala ynelik Faydalarn Artrlmas
Meyve ve Sebzelerin Raf mr ve Organoleptik Kalitelerinin Artrlmas
Bitkisel ve Hayvansal rn Veriminin Artrlmas
Yenilebilir A ve la retimi
Bio-fabrikalar ve Endstriyel Kullanm in rn Ham Materyali Olarak Kullanm
evresel Faydalar(Daha az tarm ilac kullanlmna olanak salamas vb.)
GDOlu rnlerin retilmesini ve yaygnlamasn destekleyen kurum ve organizasyonlarn
ortaya attklar iddialardan en nemlisi, hzla artan dnya nfusunun karlaabilecei alk
6 Ayrntl Bilgi in Bkz: http://ec.europa.eu/agriculture/publi/gmo/ch4.htm
7Uzogara,S.G(2006) The Impact of genetic Modification of Human Foods in 21.Century ,Biotechnology Advances,
18,179-206,200
8Trkiyede GDO, Bilim ve Teknik, 443, 36-43, 2004.
8/14/2019 Genetii Deitirilmi Organizmalar(GDO) ve Biyogvenlik Yasa Tasars
8/34
Genetii Deitirilmi Organizmalar ve Biyogvenlik Yasa Tasarswww.ekopolitik.org
Ekonomi ve Sosyal Aratrmalar Dernegi | 8
sorunlarna kar GDOlu rnler ile salanacak
retim artnn zm olabileceidir. Fakat bu
rnlerin retimine baland 1996 ylndan bu
yana GDOlu rn retilen tarm arazilerinde ve
elde edilen rn miktarnda art yaanmasnaramen, aln dnyann en nemli
problemlerinden birisi olmaya devam etmesi bu
savn okda doru olmadn ortaya koymaktadr.
Nitekim BM tarafndan getiimiz gnlerde
aklanan raporun verilerine gre, dnyada alk eken insan saysnn son yllarda hzla artarak
1 milyara ykselmi olmas, alk probleminin tarmsal retim miktar artndan daha ziyade
paylam problemlerinden kaynaklandn gzler nne sermektedir9.
GDOlu rnleri destekleyen kurum ve kurulular, bu teknolojinin, hzl byyen, hastalk, hava
ve bceklere direnli, herbisitlere dayankl bitkisel rnlerin yan sra daha lezzetli, daha
gvenli, daha verimli, daha besleyici, uzun mrl ve salk asndan daha faydal bitkisel ve
hayvansal rnlerin, endstriyel ve farmakolojik retime katk salayacak organizmalarn elde
edilmesi gibi potansiyel faydalara sahip olacan dnmektedirler. Genetii deitirilmi
organizmalar destekleyenler, insanla faydalarnn snrsz olduuna ve GDOlarn dnyann
nemli tarm, salk ve ekolojik problemlerini potansiyel olarak zebileceine inanmaktadrlar.
Ayrca, GDO kart dncelerin salk, evre ve gelimekte olan lkelerdeki iftilerin geimini
salamas gibi gereki olmayan korkulardan ziyade mantksz korkular ve ticareti koruma
siyasetinden kaynaklandn dnmektedirler10.
te yandan, Avrupa Birliinin yapt GDOlarn Tarm ve Gda Sektr zerindeki Ekonomik
Etkileri isimli bir aratrmann sonularna gre; GDOlar iddia edildii gibi tarmda verimlilik ve
retim art salamamaktadr. Aratrmada Bt msr ve GDOlu soya verimliliinde geleneksel
rnlere oranla yllara gre (1997-1999) %3-9 arasnda art ve azallar olmutur. Bunun, hava
durumu, ila kullanm gibi ok eitli sebepleri olabilecei ifade edilmektedir. Anlan almada
iftilere verimlilik asndan ciddi bir katk salamayan bu rnlerin ekim alanlarnn zellikle
ABDde niin hzla genilediinin yant aratrlmakta ve nedenler yle sralanmaktadr:
9Ayrntl Bilgi in Bkz: UN: World Hunger Reaches 1 Billion Mark,
http://abcnews.go.com/International/WireStory?id=7879289&page=1
10 Trkiyede GDO, Bilim ve Teknik, 443, 36-43, 2004.
8/14/2019 Genetii Deitirilmi Organizmalar(GDO) ve Biyogvenlik Yasa Tasars
9/34
Genetii Deitirilmi Organizmalar ve Biyogvenlik Yasa Tasarswww.ekopolitik.org
Ekonomi ve Sosyal Aratrmalar Dernegi | 9
Teknolojinin vaadettikleri: Teknolojiyi kontrol edenler iftilere ileride tm geleneksel
tarm rnlerinin yerini transgenik rnlere brakacan vaadetmektedirler. Bu vaat,
teknolojinin tohum tekellemesi ve rn patentlerine uygun gelimesi de dikkate
alndnda reticileri cezbetmektedir. Ayrca, teknoloji olumsuz iklim ve toprak
koullarnda retim vaat etmektedir.
Tohum irketlerinin tekellemenin boyutunu tohum kontrol ve rn patenti ile
snrlamayp spesifik GDOlar iin spesifik kimyasal ilalar retmeleri ve alcy bu
rnlerden almak zorunda brakmalar da nemli bir etken saylabilir. Nitekim 10 byk
tarmsal kimya firmasnn 6s (Novartis, Monsanto, Du Pont, Zeneca, AgrEvo ve Rhone
Poulenc) ayn zamanda ana tarmsal biyoteknoloji firmalar arasnda yer almaktadr.
Byk biyoteknoloji firmalar pazarlama stratejisi olarak dnyann en byk tahl ve gda
toptanclaryla ibirliine gitmekte (Monsanto/Cargill) ve bu yolla tarladan sofrayadatm zincirini kontrol etmeyi hedeflemektedirler.
ABD ynetimi GDOlarn gerek aratrlmas-gelitirilmesi, gerek retilmesi ve
pazarlanmas iin ciddi tevik ve kolaylklar salamaktadr.
Bu itibarla, GDO teknolojisinin kimyasal ila kullanmn azaltarak evreye byk katkda
bulunduu sav daha fazla aratrlmaya ve kantlanmaya gereksinim duymaktadr11. GDOlu
rnler ile ilgili olarak ne srlen savlardan birisi de bu rnlerin GDOlu olmayan rnlere
gre olduka byk maliyet avantaj salad ve iftinin lehine olduudur. Bu iddialara
ynelik olarak Iowa State niversitesinde 377 msr tarlas ve 800 ifti ile yaplan ciddi bir
akademik almann sonularna gre; transgenik msrda tohumluun GDOlu olmayan msra
gre %32 orannda daha pahalya mal olduu belirlenmitir12. GDOlu rnlerin verimlerinin
klasik rnlere gre daha yksek olduuna ynelik iddialar zerine gerekletirilen bilimsel
almalarda, bu rnlerin verim art salamadn gzler nne sermektedir. Wisconsin
niversitesi tarafndan ABDnin 8 kuzey eyaleyetinde gerekletirilen ve GDOlu soya faslyeleri
ile yaplan 40 verim denemesi sonucunda, GDOlu soyann veriminin klasik soyaya gre %14
11 Yanaz, S. (2008), Genetik Olarak Deitirilmi Organizmalar (GDO) Konusu ve Cartegena Biyogvenlik Protokol.
http://www.dtm.gov.tr/dtmadmin/upload/EAD/TanitimKoordinasyonDb/genetik.doc
12 Duffy M.(1999) Who Benefits from Biotechnology?, Iowa State University
http://www.econ.iastate.edu/research/webpapers/Who_Benefits_from_Biotech.pdf
8/14/2019 Genetii Deitirilmi Organizmalar(GDO) ve Biyogvenlik Yasa Tasars
10/34
Genetii Deitirilmi Organizmalar ve Biyogvenlik Yasa Tasarswww.ekopolitik.org
Ekonomi ve Sosyal Aratrmalar Dernegi | 10
orannda deiim gsterdii, ortalamada ise GDOlu soyann veriminin klasik soyaya gore %4
orannda daha az olduu kantlanmtr13.
GDOl rnlerin Potansiyel Zararlar
GDOlu rnlerin yaygnlamas ile birlikte, bu rnlerin evre,ekosistem ve insan salg
zerinde zararlar olduu ynnde gr ileri sren gruplardan bazlar bitki ve hayvanlardaki
genetik mhendisliinin her ekline tamamen kar olup, GDOlarn yasaklanmas konusunda
olduka kesin hkmlere sahiptirler. Dier bir kesim ise bu rnlerin insan ve evre saglna
olas olumsuz etkileri nedeniyle, retim ve ticaretinin sk bir ekilde denetlenmesi gerektiini
ifade etmektedirler. zellikle Avrupa Birlii lkelerindeki muhalifler GDOlarn dnya tarmn,
salgn ve ekolojisini tehdit edeceini dndklerinden bu gdalar franketayn gdalarolarak nitelendirmektedirler. Nitekim bu alanda gerekletirilen baz deneysel almalar GDOlu
rnlerin kullanm ile doal evrede olumsuz etkiler olabileceini ortaya koymaktadr14.
Bu almalarda elde edilen bulgular gnda GDOlu rnlerin evre ve doaya olumsuz etkileri
aada sralanmtr.
Gen Ka, Yabani Tozlama Yapay Gen Transferi ve Hibritleme
Sper Yabani Trlerin Ortaya kmas
Bitkilerde Dayanklln Gerilemesi
Zararllarda Dayankln Artmas
13 Oplinger, E.S., M.J. Martinka, and K.A. Schmitz( 1999) Performance of transgenetic soybeansnorthern U.S. p. 7477. In K.A. Kelling and
J.A.Wedberg (ed.) Proc. 1999 Wisconsin Fert., Aglime, and Pest Manage. Conf., Madison, WI. 1921 Jan. 1999. Coop. Ext., Univ. ofWisconsin
Ext., and College of Agric. and Life Sci., Madison, WI.
14 Aada Yer Alan Makaleler GDOlu rnlerin evre ve Doaya Olumsuz Etkileri Hakknda Gerekletirien
Akademik almalara rnek Olarak Gsterilebilinir.
Altieri,M.(2001). The Enviromental Risks of Transgenic Crops: An Agroecological Assesment, Department of
Environmental Science, Policy and Management, University of California, Berkeley, USA.
P.E ve N.C Ellstand(1996) Crop-to-Weed Gene Flow in the Genus Sorghum(Poaceae): Spontaneous Interspecific
Hybridization Between Johnsongrass, Sorghum halepense and crop sorghum, S.bicolor. American Journal of Botany
83:1153-1160
Palm C. ve digerleri(1996) Persistence in Soil of Transgenic Plant Produced Bacillus thuringiensis. Kurstaki delta
Endotoxin. Canadian Journal of Micro Biolology 42(12),1258-1262
8/14/2019 Genetii Deitirilmi Organizmalar(GDO) ve Biyogvenlik Yasa Tasars
11/34
Genetii Deitirilmi Organizmalar ve Biyogvenlik Yasa Tasarswww.ekopolitik.org
Ekonomi ve Sosyal Aratrmalar Dernegi | 11
Genetik Kirlenme Riski
Organizmalarn Genom Yapsndaki Etkileimden Doabileek Riskler
GDO Genlerinin Toprak ve Su Ekosisteme Geiinin Dourabilecei Riskler
Biyo eitlilie Etkileri
nsan ve Hayvan Salnda Meydana Gelebilecek Riskler.
Akademik almalar sonucu ortaya konulan bu riskler, GDOlu rnlerin ekolojik dengenin
bozulma tehlikesini artrmakta olduunu gstermektedir. Doal trlerde genetik eitliliin
kaybna, ekosistemdeki tr dalmnn ve dengenin bozularak genetik kaynaklar oluturan
yabani trlerin doal evolsyondan sapmalarna neden olabilecek bu riskler ayn zamanda,
lkemizinde arasnda bulunduu genetik kaynaklar zengin lkelerin gen kaynaklarnn tehdit
edilmesine yol amaktadr.
Bu rnlerin ekosistem zerinde yarataca olumsuz etkilere ek olarak, sosyo ekonomik
alanlarda bu rnlerin kullanmnn yaygnlamas ile baz riskler ortaya kmaktadr. GDOlu
retim alannda tarmsal biyo teknolojinin byk lde ABD kkenli firmalar tarafndan
gerekletiriliyor olmas, gelimekte olan lkeleri tarmsal alanda zamanla da baml hale
getirebilecektir. GDOlu tohumlarda uygulanan patent haklar, iftiye tohum alkoyma (seed
saving) imkan vermeyen szleme ve terminator gen teknolojisi uygulamalar yoluyla dnya
iftilerinin btnyle tohum reticisi birka ulus tesi irkete baml klnmasna neden
olabilecektir. Getiimiz on yl boyunca GDOlu bitkilere ilikin olarak alnan her drt patentden
be firmaya Dow, Dupont, Syngenta, Aventis ve Monsantoait olmas ve dnyada ekilenGDOlu tohumun % 90 tek bir firmann, Monsantonun tohumu olmas tohum gvenliini
olduka azaltan bir durumdur. Bylece, insanlk tarihinde belki de ilk kez GDOlu tarmsal rn
ve retim boyutunun genilemesi halinde- kresel gda arznn kontrol tohum tekelleri ve rn
patentleri yoluyla snrl sayda reticinin (firmann) eline geebilecektir15.
15 Yanaz S.(2006), Genetik Olarak Deitirilmi Organizmalar(GDO) Konusu ve Cartgena Biyogvenlik Protokol,
D Ticaret Mstearl thalat Genel Mdrl,
http://www.dtm.gov.tr/dtmadmin/upload/EAD/TanitimKoordinasyonDb/genetik.doc
8/14/2019 Genetii Deitirilmi Organizmalar(GDO) ve Biyogvenlik Yasa Tasars
12/34
Genetii Deitirilmi Organizmalar ve Biyogvenlik Yasa Tasarswww.ekopolitik.org
Ekonomi ve Sosyal Aratrmalar Dernegi | 12
GDOlu rnlerin nsan ve Hayvan Salg zerine
Olas Olumsuz Etkileri
Bitki zararllar ve haerelerden bitkilerin
korunmas amacyla GDOlu Msr ve Pamuk
tohumlar kendi bcek ilalarn ihtiva edecek
ekilde retilmektedirler. Bitki zararllar GDOlu
Msr ve Pamuk bitkilerinden bir srk bile alsalar
bu rnlerin ierisinde bulunan zehir bu zararllar ldrmektedir. Bu tr tohumlar reten
biyoteknoloji irketleri, tohumlarn genetik kodlarna ilenen bcek ilalarnn zararsz
olduklarn iddia etmektedirler. te yandan, GDOlu bitkilerin ierisine bceklerden koruma
salamas amacyla yerletirilmi olan biyoteknolojik toksin maddelerin konsantre olmalarndan
dolay, dier ilalama yntemlerine gre binlerce kat fazla oranda toksit madde
bulundurmaktadrlar. Yzeysel ilalama yntemlerinde ykama sonucu bu toksin maddelerin
byk ksm temizlenmesine ramen, GDOlu rnlerde toksin maddelerinin genlerde
bulunmasndan dolay temizlenme ans olmamaktadr. Bilimsel almalar toksit miktar
GDOlu rnlere gre ok daha az oranda bulunan ilalamalarn bile insan salna zararl
olduunu ortaya koymaktadr. ABDnin kuzeybat eyaletlerinde ingene gvesi olarak
adlandrlan zararly ldrmek iin uakla yaplan ilalama sonrasnda, blgedeki yaklak 500
kiinin alerji ve nezle problemleri yaam olduklar tesbit edilmitir16.
Yaplan almalarda GDOlu rnlerin ksrlk ve sakat doum riskini artrdna ynelik bulgular
elde edilmitir. Bu alanda Avrupa Gda Gvenlii Kurumu(European Food Safety Authority)tarafndan 2007 ylnda gerekletirilen aratrmada, GDOlu soya ile beslenen dii farelerden
doan bebek farelerin dierlerine gre daha kk olduklar ve byk bir ksmnn hafta
ierisinde ldkleri tesbit edilmitir17. GDOlu rnler alannda en nemli uzmanlardan olan Dr.
Arpad Pusztai, bu alanda gerekletirilen bilimsel almalarn tamamnda GDOlu rnlerin
almalara konu olan hayvanlarn baklk sisteminde deiikliklere yol atnn tesbit
edildiini aklamtr. Dnyann en byk GDOlu tohum reticilerinden olan Monsanto
tarafndan yaplan almada MON 863 olarak adlandrlan GDOlu msrlar ile 13 hafta boyunca
fareler beslenmi ve ad geen GDOlu rnn etkileri tesbit edilmitir. Bu almann
sonucunda MON 863 tohumu ile retilen msrlarn insan ve hayvan sal zerinde olumsuz bir
16Washington State Department of Health(1993), Report of health surveillance activities: Asian gypsy moth
control program, (Olympia, WA: Washington State Dept. of Health, 1993.
17Irina Ermakov(2007) Experimental Evidence of GMO Hazards, Presentation at Scientists for a GM Free Europe,
EU Parliament, Brussels.
8/14/2019 Genetii Deitirilmi Organizmalar(GDO) ve Biyogvenlik Yasa Tasars
13/34
Genetii Deitirilmi Organizmalar ve Biyogvenlik Yasa Tasarswww.ekopolitik.org
Ekonomi ve Sosyal Aratrmalar Dernegi | 13
etkiye sahip olmad ifade edilmekle birlikte, alma srasnda farelerin baklk sistemleri
zerinde deiiklilerin ortaya kmas GDOlu rnler hakknda phelerin artmasna neden olan
olduka nemli bir bulgudur18.
Monsanto tarafndan 2002 ylnda gerekletirilen alma sonularnda bu rnlerin insan vehayvan sal zerinde olumsuz bir etkiye sahip olmad ifade edilmi olmasna ramen, yine
MON 863 kod numaral tohumlarn etkileri zerine 2007 ylnda Fransz Caen niversitesi
tarafndan gerekletirilen almann sonular bu rnn salk zerinde ciddi olumsuz etkileri
olduunu gzler nne sermektedir. Caen niversitesi Bnyesindeki (Independent Research
and Genetic Engineering) aratrma entstitis tarafndan gerekletirilen almada, 90 gn
boyunca MON 863 ve NK 603 tohumu ile retilen GDOlu msrlar ile beslenen farelerin
hormonlarnda deiimler olduu gzlemlenmi ayrca bbrek ve karacigerlerinde zararl toksit
maddelerin olutuu tesbit edilmitir. almann sonunda erkek farelerin ortalama olarak
vuctlarnn %3.3 orannda kilo kaybna uradklar, yine vctta nemli oranda sodyum
kaybnn gerekletii, damar sertligine neden olan triglyceride ya orannn ise %24-%40
arasnda artm olduu tesbit edilmitir19. Bu aratrmaya ilikin sonularn aklanmasnn
ardndan Greenpeace tarafndan bu rnn bata Avrupa Birlii olmak zere hibir lkede
onaylanmamas gerektiini ifade eden bir aklamada bulunulmutur20. Yine ayn alanda talyan
hkmeti tarafndan 2008 yl Kasm aynda yaptrlan benzer ynde almada da, GDOlu
msrlarn farelerin baklk sistemi zerinde etkileri olduu ortaya konulmutur21.
2006 ylnda Hindistanda yaanan bir baka olay da GDOlu rnlerin lmcl etkilerini
ortaya koymaktadr. GDOlu Pamuk retimi yaplan tarlalarda hasattan sonra koyunlarn
otlatlmasn takiben binlerce koyun lmleri gereklemitir. l koyunlar zerinde
18John M. Burns(2002) 13-Week Dietary Subchronic Comparison Study with MON 863 Corn in Rats Preceded by a
1-Week Baseline Food Consumption Determination with PMI Certified Rodent Diet #5002, December 17,
2002 http://www.monsanto.com/monsanto/content/products/technicalandsafety/fullratstudy.pdf
19Ayrntl Bilgi in Bkz. Committee for Independent Research and Information on Genetic Engineering, Report on
NK 603 GM maize produced by Monsanto company
http://www.gefreebc.org/content/right_sidebar/articles/rat_maize_toxic_agian.pdf
http://www.nogw.com/download/_07_monsanto_gm_corn.pdf
20Ayrntl Bilgi in Bkz. Regulatory systems for GE crops a failure: the case of MON863
http://www.greenpeace.to/publications/MON863.pdf
21Alberto Finamore, et al(2008) Intestinal and Peripheral Immune Response to MON810 Maize Ingestion in
Weaning and Old Mice,J. Agric. Food Chem., 2008, 56 (23), pp 1153311539, November 14, 2008
8/14/2019 Genetii Deitirilmi Organizmalar(GDO) ve Biyogvenlik Yasa Tasars
14/34
Genetii Deitirilmi Organizmalar ve Biyogvenlik Yasa Tasarswww.ekopolitik.org
Ekonomi ve Sosyal Aratrmalar Dernegi | 14
yaplan incelemelerde hayvanlarn karacigerleri ve testislerinde siyahlklar ve bozulmalar
olduu tesbit edilmitir. ncelemenin sonular koyunlarn toksinler nedeniyle ldnu
ortaya koyarken, bu toksinlerinde ok byk olaslkla GDOlu Pamuk retimi yaplan
tarlalarda koyunlarn otlatlmasndan kaynakland aklanmtr22.
GDOlu rnlerin insan sal zerindeki olumsuz etkileri nedeniyle yasaklanmasna ynelik en
gncel aklamalardan birisi de 19 Mays 2009 tarihinde ABDnin tp alannda etkin
kurulularndan olan AAEM (The American Academy Of Environmental Medicine) tarafndan
gerekletirilmitir. Bu kurum tarafndan GDOlu rnlere kar moratoryum ilan edilmesi
gerektiini ifade eden bir basn bildirisi yaynlanmtr. Bildiride GDOlu gda rnlerinin
zehirlenmelere ve alerjilere yol at, baklk sistemi zerinde ciddi hasarlara neden olduu,
fizyolojik ve genetik salg bozduu ve bu nedenle bu rnlerin yasaklanmas gerektii ifade
edilmitir. Akademinin ynetim kurulu yesi Dr. Amy Dean tarafndan yaplan aklamada
ayrca, u ana kadar hayvanlar zerinde gerekletirilen bir ok bilimsel almann sonularnn
GDOlu gdalarn vcttaki bir ok farkl organa zararlar verdiinin kantlanm olduu ve bu
nedenle kamu salg ve hastalarn gvenlii asndan bu tr gdalarn yasaklanmas gerektii
ifade edilmitir. Aklamada bu rnlerin etiketlenmelerinin gerekliinin nemi ortaya
konurken, GDOlu rnlerin insan salg zerindeki olumsuz etkilerinin ortaya karlabilmesi
iin bamsz kurulular tarafndan daha fazla bilimsel alma gerekletirilmesinin nemi
vurgulanmtr.23
Biyogvenlik ve Birlemi Milletler Biyogvenlik (Cartegena) Protokol
GDOlu rnlerin retim ve ticaretinin, doal evreye ve sosyo-ekonomik yapya verebilecei
zararlar, bu organizmalarn retimi, doaya salnm ve kullanmnn biyo gvenlik dzenlemeleri
ile kontrol edilmesini gerekli klmaktadr.
Biyogvenlik, modern biyoteknoloji tekniklerinin uygulanmalarnn ve modern biyoteknoloji
rnlerinin insan sal ve biyolojik eitlilik zerine oluturabilecei olumsuz etkilerin
belirlenmesi(risk deerlendirme) ve belirlenen risklerin meydana gelme ihtimalinin ortadan
22Ayrntl Bilgi in Bkz: Mortality in Sheep Flocks after Grazing on BtCotton FieldsWarangal District, Andhra
Pradesh Report of the Preliminary Assessment, April 2006,
http://www.munlochygmvigil.org.uk/Mortality_in_Sheep.pdf
http://www.annadana.com/actu/fichiers/mortalitysheep.html
23AyrntlBilgi in Bkz. http://www.aaemonline.org/gmopressrelease.html
8/14/2019 Genetii Deitirilmi Organizmalar(GDO) ve Biyogvenlik Yasa Tasars
15/34
Genetii Deitirilmi Organizmalar ve Biyogvenlik Yasa Tasarswww.ekopolitik.org
Ekonomi ve Sosyal Aratrmalar Dernegi | 15
kaldrlmas ya da meydana gelme durumunda oluacak zararlarn kontrol altnda tutulmas iin
(risk ynetimi) alnmas ngrlen tedbirler eklinde tanmlanmaktadr24.
Biyolojik eitliliin korunmas ve srdrlebilir kullanmnn salanmas iin biyoteknoloji
uygulamalarndan kaynaklanabilecek olumsuzluklarn nlenmesine ynelik olarak hazrlanan ve2003 ylndan bu yana yrrlkte olan Birlemi Milletler Biyogvenlik (Cartagena) Protokol,
genetii deitirilmi organizmalarn (GDOlar) aratrlmas aamasndan, evreye salm ve
transit gei aamasna kadar evre ve insan salna gelebilecek risklerin nlenebilmesine
kadar geni bir kapsama sahip etkili bir hukuk belgedir. Protokoln kapsam; insan sal
zerindeki riskler de gz nnde bulundurularak, biyolojik eitliliin korunmas ve
srdrlebilir kullanm zerinde olumsuz etkilerde bulunabilecek tm deitirilmi canl
organizmalarn snrtesi hareketi, transit geii, muamelesi ve kullanlmas iin geerlidir25.
Protokol, GDOlarn iki kategorisini kapsamaktadr.
a. evreye kasti (bilinli) olarak braklacak GDOlar ( ekim amal tohumlar ve yetitirme
amal hayvanlar gibi).
b. Gda, yem veya ileme amal GDOlar (msr, pamuk, soya gibi hacimli -bulk- mallar).
Ayrca, Protokolde ilem (processing) konusu tanmlanmamtr. Bu nedenle Protokoln tekstil
retimi ile insanlar veya hayvanlar tarafndan tketilmeyen dier rnleri de kapsayabilecei
ynnde grler bulunmaktadr. Dier taraftan, protokol'de gda gvenlii (food safety)
konusu yer almamtr. lenmi gda rnleri de Protokol kapsam dnda braklmtr.
leri Bildirim Anlamas (m.7) Protokoln nemli mekanizmalarndan birisidir. Bilinli olarak
evreye salnacak GDOlarn ilk snr aan hareketinden nce izlenmesi zorunlu bir prosedrdr.
hracat ithalat lkeye ilk yklemeden nce (the first shipment) GDOlar tanmlayan yazl ve
ayrntl bilgi salamak zorundadr. thalat bilginin alndn 90 gn iinde kar tarafa yazl
olarak bildirecektir ve 270 gn amadan aka bu yklemeyi onayladn ya da ret etmesi
halinde de nedenlerini bildirecektir. Bununla birlikte, szkonusu sre ierisinde herhangi bir
24Eser, Vehbi(2000) Modern Biyoteknoloji Gelimelerinin I Altnda Dnya ve Trkiyede Tarm Kreselleme
Srecinde Biyoteknoloji ve Biyogvenlik Sempozyum Bildirileri, Ankara.
25Talu, N.(2005) Biyogvenlik (Cartagena) Protokol ve Trkiyede Durum, Biyogvenlik Protokol ve Biyolojik
eitlilik Szlemesinde Tevikler, TV Yayn, Ankara, 2005, s. 11-29.
8/14/2019 Genetii Deitirilmi Organizmalar(GDO) ve Biyogvenlik Yasa Tasars
16/34
Genetii Deitirilmi Organizmalar ve Biyogvenlik Yasa Tasarswww.ekopolitik.org
Ekonomi ve Sosyal Aratrmalar Dernegi | 16
karar bildirilmemesi ithalatn onay veya reddi anlamna gelmemektedir. leri Bildirim Anlamas
srecinden be tip GDO hari tutulmutur. Bunlar;
nsanlara ynelik eczaclk rnlerinin ou,
nc lkeye ynelik GDOlar,
Kapal kullanm amal GDOlar,
Gda, yem veya ileme amal GDOlar,
Taraflar toplantsnda gvenli olarak ilan edilen GDOlardr.
Cartegena Protokolne taraflar olan lkeler ileride bu kapsam geniletmeye karar verebilme
hakkna sahiptirler. Ayrca, bu kategorilerin anlan prosedrden hari tutulmas, lkelerin kendi
ithalat mevzuatnda dzenleme yapamayacaklar anlamna gelmemektedir.
lkeler risk deerlendirmesi (m.15) temeline dayanarak GDOlar ithal edip etmeyeceklerine
karar verebilme hakkna sahiptirler. Bu tr rnlerin ithalatna ynelik deerlendirmeler
GDOlarn insan sal zerindeki riskler de gz nnde bulundurularak, biyolojik eitliliin
korunmas ve srdrlebilir kullanm zerinde olabilecek potansiyel olumsuz etkilerin
tanmlanmas ve deerlendirilmesi amacyla, en az Protokoln 8. maddesinde istenen bilgilere
ve bilimsel olarak salam temellere dayanmas gerekmektedir. Ancak, ilgili bilimsel bilgilerin
yokluu veya yetersizlii durumunda, bir lke n nlem alma veya ihtiyat yaklamn
(precautionary approach) kullanarak GDOlarn ithalatn reddedebilecektir26.
Yukarda ayrntl olarak ele alnd zere BM Biyolojik eitlilik Anlamas'nn bir paras olan
Biyogvenlik Protokol'n (Cartagena Protokol) biyolojik trlln srdrlebilir kullanm ve
korunmasn olumsuz etkileyebilecek, ve insan sal asndan riskler yaratabilecek GDO
organizmalarn snrlar tesi tanmn, alp satmn ve kullanmn denetlemeyi ngren bir
anlamadr. Trkiye bu anlamaya imza atm lkelerden birisi olup, Biyolojik Gvenlige iliskin
Kartegena Protokoln Onaylayan 4898 sayl kanun 2003 ylnda TBMMde Kabul edilip
yaalamtr.
26 Yanaz S.(2006) a.g.m
8/14/2019 Genetii Deitirilmi Organizmalar(GDO) ve Biyogvenlik Yasa Tasars
17/34
Genetii Deitirilmi Organizmalar ve Biyogvenlik Yasa Tasarswww.ekopolitik.org
Ekonomi ve Sosyal Aratrmalar Dernegi | 17
Avrupa Birlii ve Genetii Deitirilmi Organizmalar
Avrupa Birliinde GDOlu rnlerin retimi,sat ve ithalat 2004 ylna kadar yasaklanmtr. Bu
tarihten sonra ABDnin Dnya Ticaret rgt araclyla kurduu basknn bir sonucu olarak,
Avrupa Birliinde, son derecede kat kontroller altnda, yalnzca birka eit GDOlu rnn yem
amal dalmna, ilenmesine ve ekimine, 2004 ylnda ye lkeler arasnda yaplan oylama ile
izin verilmitir27. 19 Mays 2004 tarihinde gerekletirilen oylamada, ABli bakanlarn oy okluu
(rlanda, Hollanda, Finlandiya, sve, ngiltere ve talyann olumlu oylar; Danimarka,
Yunanistan, Fransa, Lksemburg ve Avusturyann olumsuz oylar; Portekiz, Almanya ve
spanyann ekimser karar) ile Bt 11 tatl msr iin moratoryum kaldrlm ve ithalat ile ileme
amal kullanmna (retimi hari) 10 yllna onay verilmitir. Daha sonra NK 603 GM msr
eidine ileme ve yem amal ithalatna 10 yl iin ve nihayet Mon 810 Bt msrn 17 eidine
ABde retim izini de verilmitir.
Bu tarihten sonra Avrupa'da, 100 bin hektarn altnda olmak zere, yalnzca spanya,
Bulgaristan ve Almanyada transgenik msr ve Romanyada transgenik soya ekimi, son derecede
kontroll koullarda yaplmaya balanmtr. Slovakya, ek Cumhuriyeti, ve Polonyada ise yine
kontroll bir biimde deneme amacyla retim gerekletirilmektedir. Danimarka, sve, Norve
ve Avusturya bata olmak zere geriye kalan Avrupa lkeleri ise halen topraklarnda GDO
ekimine izin vermemektedir. Buna karlk, Birlik yesi lkelerde deiik rnlerde toplam 1500civarnda alan denemesi kurulduu bilinmektedir.
Her ne kadar baz GDOlu rnlerin ithalatna 2004 ylnda izin verilmi olmasna ramen,
Avrupa Birlii tarafndan biyogvenlik alannda denetimin salanmas iin kartlm kapsaml
direktifler bulunmaktadr. Avrupa Birliinin biyogvenlik konusunda 1990 ylnda kartt
kapsaml iki direktifi (ec/90/219-kapal artlarda kullanm- ve ec/90/220-evreye serbest
brakma-) konularn dzenlemektedir. 2003te yrrle giren ec/1829 ve ec/1830 sayl 2
direktif ise gda/yem amal ileme ile etiketleme ve izlenebilirlii kapsamaktadr. Sz edilen
mevzuat, olduka kat kurallar iermektedir.
27Bildirici Z.(2008)Genetii Deitirilmi Organizmalar (GDO) Ve Avrupa Birlii Uygulamalar
http://blog.bluzz.net/wp-content/uploads/2008/02/avrupa-birligi-ve-gdo.pdf
8/14/2019 Genetii Deitirilmi Organizmalar(GDO) ve Biyogvenlik Yasa Tasars
18/34
Genetii Deitirilmi Organizmalar ve Biyogvenlik Yasa Tasarswww.ekopolitik.org
Ekonomi ve Sosyal Aratrmalar Dernegi | 18
Dier yandan AB, gdalarn GDO ierdiine dair etiketlenmesinde istenilen Eik Deer orann
% 0.9da tutma kararll iindedir. Tm bunlara karn, gnmze kadar GDOlarn retim ve
gda/yem ileme amal dalmna yasak uygulayan AB, biyoteknoloji aratrmalarn ncelikli
konular iersine almtr. Ancak, bu gne kadar GDOlarn gda olarak kullanlmasna kar
yrtt politikalar nedeniyle, kendi biyoteknolojik aratrmalarn Gda-d kulanmalanlarna younlatrmtr. Bu aratrmalarn AB toplumu tarafndan da kabul grmesi iin,
biyoteknolojik aratrmalarn Beyaz Biyoteknoloji ve Yeil Biyoteknoloji olarak
isimlendirmitir. Beyaz biyoteknoloji ile hammadde ve atklarn biyolojik olarak temizlenmesi,
yeil biyoteknoloji ile optimize biyolojik hammaddelerin retilmesi planlanmaktadr. te
yandan, transgenik rnlerin evreye ve ekolojiye verebilecei zararlar azaltarak
transgeniklerin Gvenli retilmelerine zemin hazrlamak zere, transgenik, geleneksel ve
organik retimlerin beraber (bitiik retim alanlarnda) yaplmas halinde, zellikle gen
kalarnn nlenmesi iin ne tr etkin ve sabit kontrol sistemlerinin uygulanmas gerektii
aratrlmaktadr28.
AB'nin yaklam biyogvenlik kavram ile balantl olarak ortaya kmaktadr. Biyogvenlik
kavram, modern biyoteknoloji teknik, uygulama ve rnlerinin insan sal ve biyolojik eitlilik
zerinde oluturabilecei olumsuz etkilerin belirlenmesi srecini ve belirlenen risklerin
meydana gelme olaslnn ortadan kaldrlmas veya meydana gelmesi durumunda oluacak
zararlarn kontrol altnda tutulmas iin alnacak tedbirleri kapsamaktadr. Dnya ticaretinde iki
nemli taraf olan ABD ve AB'nin transgenik rnlerin retimi ve ticareti konusundaki farkl
uygulamalar dikkati ekmektedir. Transgenik rnlerin byk lde zel kesim Ar-Ge
almalar ile gelitirildii ABD'de konuya daha liberal bir yaklam sergilenirken, AB'de ise,
zellikle tketicinin evre ve salk kayglarnn n plana kmas nedeniyle etiketleme de dhil,
youn bir kamu dzenlemesine tabi olmaktadr 29.
Trkiyede Durum
lkemizde transgenik bitkilerin ithalt konusunda hukuk ve kurumsal alanda cidd boluklar,
bilimsel ve teknik adan da nemli lde yetersizlikler bulunmaktadr. Trkiyede GDO ieren
yerli rn retimi yoktur, ancak ithal edilen baz ham ve ilenmi rnlerin GDO ieripiermedii gda gvenlii asndan fiilen denetlenememektedir.
28Ziraat Mhendisleri Odas,Biyogvenlik Oda gr Bildirgesi,2005, http://www.zmo.org.tr
29Bildirici Z.(2008)Genetii Deitirilmi Organizmalar (GDO) Ve Avrupa Birlii Uygulamalar
http://blog.bluzz.net/wp-content/uploads/2008/02/avrupa-birligi-ve-gdo.pdf
8/14/2019 Genetii Deitirilmi Organizmalar(GDO) ve Biyogvenlik Yasa Tasars
19/34
Genetii Deitirilmi Organizmalar ve Biyogvenlik Yasa Tasarswww.ekopolitik.org
Ekonomi ve Sosyal Aratrmalar Dernegi | 19
GDOlu tohumlarn Trkiyede sat yasaklanm olsa da, bu tip rnlerin ithaltnn kontrol
yaplamamakta, giriler sadece beyana dayal olarak ve gmrklerde kontrolsz olarak cereyan
etmektedir. Her ne kadar GDO ve rnlerinin evreye kontrolsz salmna resmen izin
verilmemekte ise de, Trkiyede GDOlarn hukuk olmayan yollarla ekimini kontrol eden
denetim mekanizmalarnn varlndan sz etmek mmkn deildir. Bu alandaki aratrmagelitirme almalarnn ok yetersiz olmas ve teknik altyapnn eksiklii de (uzman, laboratuvar
vb.) bilinen bir gerektir. Ayrca, GDOlarn evreye bilinli olarak salm ve pazara srlmesi
konusunda Trkiyedeki mevcut hukuk dzenlemeler bugnk haliyle AB mevzuat ile uyumlu
deildir.
Trkiyede GDOlu rn retimi yasak olmasna ramen 1998 ylndan itibaren alan denemeleri
yaplmaya balanmtr. Deiik firmalar tarafndan ithal edilen rnlerde alan denemeleri Tarm
ve Ky leri Bakanl Aratrma Enstitleri tarafndan baz illerde yaplmtr. GD rnlerin alan
denemelerini takiben tescili, retime sokulmas ve gda zincirinde kullanlmas gndeme
gelecektir. Trkiyede i piyasada ilenerek rn halinde pazara srlen hammadde veya yurt
dndan ithal edilen ilenmi rnlerden nemli bir ksmnn GDO ieriine sahip olduu ileri
srlmektedir. zellikle msr ve soyann byk bir ksm ABD ve Arjantinden ithal edilmi olup
neredeyse tamamnn GDO ierikli olduu iddia edilmektedir. Ayrca 20ye yakn ilin
pazarlarndan alnan domates ve patateslerin GD rn olduu saptanmtr. Bunlarn hemen
hemen tm, Trkiyeye kaak yollarla giren GD tohumlarnn hibir denetime tabi tutulmadan
tarlalarda veya seralarda ekilmesi sonucunda retilmektedir30.
Trkiyenin zellikle, msr, buday, soya fasulyesi gibi tarm rnlerinin retim ve tketiminde,
GDO uygulamalar asndan okuluslu irketler tarafndan iyi bir pazar olarak grld dikkatealndnda; tarm, evre ve teknoloji politikalarnn btnleik bir anlayla deerlendirildii
ulusal bir biyogvenlik politikasna olan ihtiya giderek ortaya kmaktadr.
Biyogvenlik Yasa Tasarsna Eletiriler
lkemizde Biyogvenlik alannda yasal boluun giderilmesi amacyla, Eyll 2002-Eyll 2005
tarihleri arasnda "Ulusal Biyogvenlik erevesinin Gelitirilmesi" konulu UNEP/GEF projesi
gerekletirilmitir. Bu almann sonucunda bir "Ulusal Biyogvenlik Yasa Tasla" hazrlanm
olup tasarnn nmzdeki yasama dneminde TBMM genel kuruluna gelecei tahmin
edilmektedir. Mevcut yasa tasarsna ynelik bir ok farkl sivil toplum ve meslek rgt
30Kyak, S., Genetik Olarak Deitirilmi Gdalar, Cartagena Biyogvenlik Protokol ve Trkiyede Durum
8/14/2019 Genetii Deitirilmi Organizmalar(GDO) ve Biyogvenlik Yasa Tasars
20/34
Genetii Deitirilmi Organizmalar ve Biyogvenlik Yasa Tasarswww.ekopolitik.org
Ekonomi ve Sosyal Aratrmalar Dernegi | 20
tarafndan eletirilerde bulunulmutur. Yasa taslan deerlendirip konu zerine gr ve
nerilerini bildiren sivil toplum rgtlerinden birisi de Ziraat Mhendisleri Odasdr. Devam
eden ksmda, Ziraat Mhendisleri Odas tarafndan Biyogvenlik Yasa Tasarsna ynelik
eletirilere, konu hakknda kapsaml bilgiye sahip olunabilmesi asndan yer verilmitir.
BRNC KISIM
GENEL HKMLER
BRNC BLM : AMA, KAPSAM VE TANIMLAR
TANIMLAR
Madde 3- ) zleme balkl tanmnda yaplan dzenlemeye ek olarak geen tasarda da
belirtilmi ancak son taslak metinden karlm olan evreye serbest braklmasndan ve/veya
piyasaya srlmesindenibaresinin zellikle toprakla ve evreyle direkt temasa geecek GDOlu
rnlern izlenmesine imkan vereceini dnerek tekrar metne eklenmesi gerektiini
dnyoruz.
j) AB rehberinde yer alan Risk deerlendirme tanm nsanlarIn ve evrenin risk kaynana
maruz braklmasn takiben, tanmlanm artlar altnda olumsuz etkilerinin/olaylarn ortaya
kma boyutunun ve olabilirliinin ve belirsizliklerinin belirlendii deerlendirme srecidir. Risk
deerlendirme, zararn tanm ve zelliklerini, maruz kalma deerlendrmesini ve risklerin
zelliklerini ierir. Zarar, risk kaynann olumsuz etkiye sebep olma potansiyelidir.
Risk deerlendirme, GDOnun olumsuz etkilere sebep olabilecek zelliklerinin, bunlarn
potansiyel sonularnn, ortaya kma olaslnn belirlenmesi ve belirlenen her bir zelliin
sebep olabilecei riskin tahmin edilmesi basamaklarndan oluur. eklindedir.
Risk deerlendirme tanmna Biyolojik eitlilie, evreye, insan, hayvan bitki sal zerinde
oluabilecek olumsuz etkilerin, potansiyel zararlarn ve risklerin tm bilimsel esaslara gre
yaplacak deerlendirmeler tmcesinin eklenmesi yerinde olacaktIr. u anki taslakta, biyolojik
eitlilik zerinde oluabilecek zararlar gz ard edilerek risk deerlendirme tanm yaplmtr.
Bu tanm eksik ve AB rehberindeki risk deerlendirme tanmndan da uzaktr.
Dier bir husus da; tanmda geen potansiyel zarar ibaresidir. Geleneksel hukuk kavram
olarak zarar geni anlamyla maddi ve manevi zarar iine alacak ekilde u ekilde tanmlanr:
Hukuken himaye edilen maddi ve manevi varlklarn bunlara yaplan bir tecavzn vukuundan
nceki ve sonraki halleri arasndaki farktr. Genel hukukta zararn hem varlnn hem de
mktarnn saptanmasnda kural olarak br sorun kmamaktadr. zellikle eylere ynelik
8/14/2019 Genetii Deitirilmi Organizmalar(GDO) ve Biyogvenlik Yasa Tasars
21/34
Genetii Deitirilmi Organizmalar ve Biyogvenlik Yasa Tasarswww.ekopolitik.org
Ekonomi ve Sosyal Aratrmalar Dernegi | 21
zararn saptanmasnda, onlarn objektif deerinin, piyasada kendileri iin biilen deerin; bir
baka deile sat deeri esas alnr. Ancak evre hukukunun kendine zg yaps evre
hukukuna ilikin kavramlarn geleneksel hukuk kavramlaryla tanmlanabilmesini imknsz klar.
Bu nedenle de zarar kavram geleneksel hukukta olduu gibi tanmlanamaz. Zarar kavram
evrenin fiziksel, kimyasal ve biyolojik bozulmasndan yola karak evresel kirliliin yol atbiyolojik ve sala ilikin zarar ile maddesel zararn tipine; akut, kronik veya sonraki dneme
uzanan etkilere ve etkilenen alann zelliklerine gre deerlendirilmelidir. Yani yalnIzca mlkle
ve fiziksel btnlkle snrl kalInm bir zarar kavram evre hukuku asndan yeterli deildir. Bu
nedenle taslakta kullanIlan potansiyel zarar geleneksel hukukun kavramlaryla tanmlanamaz.
evre hukukunun gen bir hukuk dal olmas ve kavramlarnn yorumlanmasndaki zorluk gz
nne alnarak, uygulamada (hakimlerin yasay deerlendirmesi aamasnda) potansiyel zarar
kavramnn geleneksel hukuk kavramlaryla yorumlamas ihtimalinin nn kesmek amacyla,
kanun iinde ayrca bir potansiyel zarar tanmnn yer almas gerekir. Bu yolla, uygulamada
oluabilecek kavram kargaas engellenecei gibi kanunun uygulanmasnda evre hukukukavramlarnn genel uygulama bulmas gerektii ynnde bir anlay da perinlemi olacaktr.
l) Eski taslakta yer alan Basitletirilmi ilem: Yetkili birimin ithalatna ve/veya piyasaya
srlmesine izin verdii ve kullanm izni devam eden bir GDOnun ve/veya GDO rnnn ayn
muhteviyat ve kullanm amacyla ithalat ve/veya piyasaya srlmesi iin yaplan ikinci
bavurusundan itibaren uygulanmak zere ilk bavuruyu takiben yaplm risk deerlendirme
sonularnn gzden geirilerek sadece ihtiya duyulan analizlerin tekrarlanmasna dayal karar
verme srecini ieren izin ilemleri tanm u anki taslak metinde yer alan aklamadan daha
ak ve anlalrdr. AyrIca ilk bavuruyu takiben yaplm risk deerlendirme sonularnn
gzden geirilerek gerekli grldnde tekrar analizlerin yaplmasna imkn salamas
asndan da daha kabul edilebilir bir tanm olduunu dnyoruz. u anki taslakta yer alan
tanmda olduu gibi yalnzca daha nce yaplm risk deerlendirmesine dayal bir karar verme
sreci olmayIp yeni analizlerin yaplmasna imkan salamas aIsIndan da ihtiyat ilkesine daha
uygundur.
m) ABnin genetik olarak deitirilmi mikroorganizmalarn (GDOM) kapal kullanm konusunda
23 nisan 1990 tarih ve 90/219/EEC kodlu direktifinin amacI evre ve insan salnn kapal
kullanm gerekiren mikroorganizmalardan kaynaklanabilecek risklere kar korunmasdr.
GDOMlarn fiziksel ve biyolojik engellerle evre ile temasa gemesinin nlenmesini, direktifekinde belirtilen parametrelere gre risklerin belirlenmesi iin n deerlendirme yaplmasn ve
ye lkelerin sz konusu mikroorganizmalarn yarataca riskleri nleme yolunda nlemler
almasn gerektii belirtilmitir.
Sekizinci Be Yllk Kalknma Plannn Biyoteknoloji ve Biogvenlik zel htisas Komisyonu
Raporunun tanmlar blmnde kapal kullanm u ekilde tanmlanmtr:
8/14/2019 Genetii Deitirilmi Organizmalar(GDO) ve Biyogvenlik Yasa Tasars
22/34
Genetii Deitirilmi Organizmalar ve Biyogvenlik Yasa Tasarswww.ekopolitik.org
Ekonomi ve Sosyal Aratrmalar Dernegi | 22
Mikroorganizmalarn genetik olarak deitirilmesi ya da GDMOlarn retilmesi saklanmas
kullanlmas tanmas fiziksel korunaklar ya da bunlarla birlikte kimyasal ve/veya biyolojik
korunaklarla elden karlmasna ilikin her ilemin genel toplum ve evre ile temasnda
uygulanan snrlama Kanun taslann tanmlar ksmnda kapal kullanmn: GDOnun harici
evre ile etkileiminin engellenmesi amacyla kontrol edildii tesis olduu belirtilmitir. Ancakharici evre kavramnn kanun taslanda tanmlanmam, snrlar belli edilmemi bir alan
olmas nedeniyle, kapal kullanm teriminin tanmna kamu ile etkileimi ibaresinin de
eklenmesi gerekir.Bu ekilde Sekizinci Be Yllk Kalknma Plannda da belirtildii gibi genel
toplumu da gzeten geni bir tanmlama yaplm olacaktr. Ayrca kavramn ierii konusunda
daha geni bir yorumlamaya imkn salamas asndan da kamu ile etkileim ibaresinin
eklenmesi daha isabetli olacaktr.
) Ayrc kimlik bal altnda yaplan tanmlamaya, nceki taslakta belirtilen GDOnun ait
olduu zel ve /veya tzel kiilerle birlikte ayrc zellikleri ibaresinin eklenmesinin GDOlarn
ayrc zellikleri kadar ait olduu hukuk kiinin bilinmesini salamas asndan ayrca bir nemi
bulunmaktadr.Hukuk kiisinin bilinmesi sorumluluk hukuku asndan yardmc bir ileve de
sahip olacaktr. Bu nedenle de ayrc kimlik iinde GDOlarn kime ait olduu belirtilmelidir.
s) Deneysel evreye serbest brakma balndaki aklamann daha geni bir tanmlamaya
ihtiyac vardr. evreye serbest brakma teriminin ne protokolde ne de kanun tasla
iinde herhangi bir tanm bulunmamaktadr.
Sz edilen evrenin kapsam ve serbest brakmayla kastedilenin ne olduu tanmlanmaldr.
Sz edilen tanmlamalar yaplnca Deneysel evreye serbest brakma ile ifade edilenler okdaha ak ve anlalr olacandan uygulama asndan da kolaylk salayacaktr.
Bu maddeye yaplabilecek dier bir ek neri ise eski taslak metinde yer bulan ancak bu metinde
yer almayan izsrlebilirlik bal altndaki tanmn tekrar metne eklenmesi gerektiidir
zsrlebilirlik: evreye serbest braklan ve /veya piyasaya srlen bir GDOnun ve/veya
rnn ilk ithalatsna veya yurt iindeki ilk reticisine kadar her aamada geriye dnk
takibinin belirlenmesini ve tanmlanmas.
Bylece hem evreye serbest braklan hem de piyasaya srlen her tr GDOnun zarar ve
tehlikelerine kar gven ve tedbir salayc mekanizmann oluturabilmesi ve GDOlarn takip
edilebilirlii asndan da nemli ve gerekli olduu kansndayz.
8/14/2019 Genetii Deitirilmi Organizmalar(GDO) ve Biyogvenlik Yasa Tasars
23/34
Genetii Deitirilmi Organizmalar ve Biyogvenlik Yasa Tasarswww.ekopolitik.org
Ekonomi ve Sosyal Aratrmalar Dernegi | 23
KNC BLM : TEMEL ESASLAR
ZN
Madde 4- Hukukun insann evreyi etkileyen alanlarda dzenlemeler yapmas bu davranlara
ynelik yasaklar getirmesi ve oluan sorunlar iin nleyici ve giderici nitelikte reeteler
sunabilmesi ancak belirlenmi bilimsel verilerin varl halinde mmkndr. Bu durum zelliklede hukuk normlarnn objektif, genel ve belirlenebilir olmalar zorunluluu nedeniyle ve zellikle
yasaklayc normlar bakmndan kendini hissettirir. nk bu zellikler sk bir nedensellik
ilikisini ve bata ngrlebilirlik olmak zere birok temel ilkeyi beraberinde getirir. Ancak
evre sorunlarnn meydana getirecei zararlar hukukun genel zarar kavram iinde
tanmlanmas g, belirlenmesi ou zaman imkansz boyutlardadr. Verili bilimsel imkanlarn ve
gelimelerin meydana gelen evresel zararlara lt zarar kavram zaman ve dier
deikenler ile ou kez yetersiz kalmaktadr. Bu yetersiz ve belirsizlik nedeniyle de klasik
hukuk anlay bu alanlarda dzenleme yapmamakta yahut yapt dzenlemeler meydana
gelebilecek zararlar karsnda deersiz grlebilmektedir. Bu noktada ihtiyat prensibi zerindedurmak yerinde olacaktr: Hukuk kesin bulgular beklenene kadar, hareketsiz kalmak gibi bir yol
seemez; "tehlike" kavram esas alnarak, nlemler alnmaldr. htiyat ilkesinin z de budur;
yani, tehlikeyi, riski gze almak deil; tehlikeyi, riski dikkate alarak, nlemleri dnmektir .
Bylece risk ile ihtiyat arasndaki seimde bu ikincisinden yana tavr taknlmakla, riskten
kanlmaktadr.
htiyat ilkesi Cartagena Protokolnn de hukuki ilkelerindendir. Bu ilkeye gre: Gvenlik
konusunda bir bilimsel bilgi ya da uzla eksiklii olduunda, lkelerin GD organizmalarn
ithalatn ve kullanmn yasaklama ya da snrlandrma hakk vardr. Ancak 4. maddede ihtiyatprensibi erevesinde ele alnacak hususlar arasnda, ithalat, piyasaya srlme, kapal kullanm,
transit saylm olmasna karn retim aamasnn atlanmas GDO reticisi irketlere,
GDOlarla ilgili bilimsel verilerin yetersizlii ya da biyoteknolojinin hzla geliebilirlik zellii
bahane edilerek kurtulu yollar m salanmaya allmaktadr? sorusunu akllara getirmektedir
Tanmlar blmnde muamele bal ile; bata retim, evreye serbest brakma, piyasaya
srme, kullanma, ithalat, ihracat, tama, saklama, paketleme, etiketleme, depolama gibi, GDO
zerinde gerekletirilen herhangi bir faaliyet ve ilemi ifadesiyle retim kapsamda
zikredilirken, metnin izin bal altnda yer alan faaliyet alan bu kanun kapsamna giren GDO
ve/veya rnlerinin, ithalat, piyasaya srlmesi, kapal kullanm, transiti izne tabidir ifadesi,retim, depolama ve pazarlamay izin kapsam dna karmaktadr, bu husus anlalr deildir.
Yine izin bavururlarnn kabul iin ; nsan, hayvan, bitki ve evre sal ile gvenliinin tehdit
edilmemesi, tketicinin seme zgrlnn ortadan kaldrlmamas, evrenin materyal
dengesinin ve ekosistem ileyiinin istenmeyen bozulmasna neden olunmamas, GDOnun
kendisinin veya zelliklerinin istenmeyen ekilde evreye yaylmamas, yerel eitlerin
devamllnn tehlikeye drlmemesi gibi belirlenmi olan snrlamalar tespit edilebilirlii
8/14/2019 Genetii Deitirilmi Organizmalar(GDO) ve Biyogvenlik Yasa Tasars
24/34
Genetii Deitirilmi Organizmalar ve Biyogvenlik Yasa Tasarswww.ekopolitik.org
Ekonomi ve Sosyal Aratrmalar Dernegi | 24
mmkn ancak kamu menfaatinin halel grmesi durumunda geri dnlebilirlii, zararn telafi
edilebilirlii nerdeyse mmkn olmayan hususlardr.
Bu nedenle eski taslak tasarsnn 4. maddesinde bulunan fakat, son tasar taslann 4.
maddesinden karlan evreye serbest braklma ibaresinin taslan bu maddesine tekrar
eklenmesi gerekmektedir.Yine 4. maddenin nc fkrasnda saylan GDOlarn ve rnlerinin piyasaya srlmesi veya
kapal kullanm izni verilmesinde gz nne alnacak ilkelere daha nceki taslakta yer alan u
ifadelerin taslaa tekrar eklenmesi gerekmektedir:
geleneksel rnlerin retilmesi ibaresinin tasarya eklenerek geleneksel rnlerin
retilmesi ibaresinin veya tketicinin seme zgrlnn ortadan kaldrlmamas
eklinde dzenlenmesi,
evreye serbest braklmas planlanan ortamda, ekosistemin devamll iin nemli
canllarn veya korunan trlerin poplasyonlarnn bozulmamas,
hedef olmayan trlerin ortadan kalkmasna neden olunmamas, istenmeyen ekilde kendisinin veya zelliklerinin evreye yaylmamas,
Bata toprak verimi olmak zere, ekosistem ileyiinin ciddi veya daimi bozulmasna
neden olunmamas,
Taslan son halindeki 4. maddeyi, yukarda saylan bentleri, geniletici yorum yoluyla
kapsamna alabilecek ekilde dzenlemek yerine, yukardaki ibarelerin taslakta aka saylmas
yerinde olacaktr. idari yetki karmaasnn nlenmesi ve idarenin btnl ilkesi nedenleriyle
de insan hastalklarnn tehis ve tedavisinde kullanlan tbbi rnler ile veteriner tbbi
rnlerinin kanun kapsamndan ari tutulmasnn isabetli olmadn dnmekteyiz.
BAVURU VE DEERLENDRME
Madde 5- Bavuru ve Deerlendirme balkl 5. maddenin eski taslakta yer alan ancak bu
taslaktan karlm olan deerlendirmeye ilikin blme (2. fkra) Yaplan bir bavurunun
sonucu dier bir bavuru iin emsal tekil etmez cmlesinin tekrar eklenmesi ihtiyat ilkesinin
temelinde yer alan belirsizlik kavramnn iindeki bilinebilir bir olasl gsteren risk
kavramndan ayr olan ve bilinemeyen bir olaslk olgusunun simgeledii gerek bilinmezliinvarolmas nedeniyle nemlidir. Bilimsel belirsizliin meydana getirebilecei potansiyel evresel
zararlarn en aza indirilebilmesi asndan her bir bavurunun bir nceki bavurudan bamsz
olarak tekrar deerlendirilmesi gereklidir.
8/14/2019 Genetii Deitirilmi Organizmalar(GDO) ve Biyogvenlik Yasa Tasars
25/34
Genetii Deitirilmi Organizmalar ve Biyogvenlik Yasa Tasarswww.ekopolitik.org
Ekonomi ve Sosyal Aratrmalar Dernegi | 25
GZL BLG
Madde 6- Cartegena protokolnn gizli bilgi bal tayan 21. maddesinin (d) bendinde:
- Acil durumlarda uygulanacak olan her tr yntem ve planlar. bulunmaktadr. Ulusal
biyogvenlik kanun tasarsnda ise acil durumlarda uygulanacak olan yntem ile planlarnzeti ibaresi yer almtr. Bu elikinin giderilmesi ve gizli bilginin ieriinin daraltlmamas
asndan acil durumlarda uygulanacak yntem ve planlarla ilgili olarak zeti kelimesi
karlmaldr.
KATILIM: HALKIN BLGLENDRLMES ve KATILIMI
Madde 8- Katlm ilkesinin evre Hukuku asndan tanm bireylerin evresel ynetim
srecinde rol oynamalar, etkide bulunmalar ve bylelikle kendi yaamlarn ekillendirecek bu
sreci ynlendirmeleri. demektir. Etkide bulunmak ya da rol oynama ve ynlendirmenin
anlam bireylerin kendi gr ve nerilerini ortaya koymalar demektir. Katlm sistematik olarakiki balk altnda: evresel karar alm srecine katlm ve kararlarn uygulanmas srecinde
katlm olarak incelenir. Bu nedenlerle tasar taslanda yer bulan alnan kararlar zamannda
halka alr dzenlemesinden nce eski taslakta bulunmasna karn bu taslakta yer almayan:
GDOlar rnleri ve bunlarn gvenli muamelesi hakknda kamunun eitilmesi doru
bilgilendirmesi ve kamu bilincinin oluturulmas iin gerekli grlen tm dzenlemeler yaplr.
GDOyu piyasaya sren, tketicileri, reticileri ve kullanclar; biyogvenliin salanmas iin
GDOnun zellikleri hakknda bilgilendirmek ve GDOnun insan, hayvan, bitki ve evre saln
ve biyolojik eitlilii tehlikeye drmeyecek biimde tketilmesi, retilmesi ve kullanlmas
iin gerekli eitimi salar. Deerlendirmeye alnan ve kabul edilen bavurularla ilgili kararlar bilgideiim mekanizmas vastasyla duyurulur dzenlemesinin tekrar son taslakta yer almas
gerektiini dnmekteyiz. nk alnan kararlar kiilerin imdiki ve gelecek yaamlarn ya
dorudan ya dolaysyla etkileyen yani onlarn grlerinin de alnmasnn zorunlu olduu
kararlardr. Kiilerin yaam evrelerini yakndan ilgilendirmesi nedeniyle halkn balangtan
karar alma srecine dahil edilmeleri gereklidir. Bunun iin de halkn ncelikle bilgilendirilmesi ve
katlm hakknn ikametgh, yurttalk gibi snrlar sz konusu olmakszn kararlarn alnmas
aamasnda, halkn karar alma srelerine dahil edilmesi yerinde olacaktr. Yani alnan kararlarn
halka almas aamasndan nce karar alma srecinde halkn katlmnn salanmas, katlm
ilkesine ok daha uygun olacaktr.
SOSYOEKONOMK DEERLENDRME
Madde 9-Sosyoekonomik deerlendirme balkl 9. maddenin eski taslakta yer alan hali:
Bavuru hakknda karar verilmeden nce deerlendirilmek zere, GDO ve rnlerinin insan,
hayvan, bitki ve evre sal ve biyoeitlilik zerine etkileri ile rnnn evreye serbest
8/14/2019 Genetii Deitirilmi Organizmalar(GDO) ve Biyogvenlik Yasa Tasars
26/34
Genetii Deitirilmi Organizmalar ve Biyogvenlik Yasa Tasarswww.ekopolitik.org
Ekonomi ve Sosyal Aratrmalar Dernegi | 26
braklmas ve kullanlmas srecinde retici, tketici ve ifti zerindeki etkilerinden
kaynaklanan sosyoekonomik bedelleri belirlemek zere gerekli almalar bilimsel esaslara
dayanarak yaplr veya yaptrlr. Sosyoekonomik deerlendirmeler her bir bavuru iin ayr ayr
yaplr. Bir bavurunun sonucu dier bir bavuru iin emsal tekil etmez eklindedir. Dzenleme
bu hali ile hem her bir bavurunun dier bir bavuru iin emsal tekil etmemesi ni salamasasndan ihtiyat ilkesine daha uygun, hem de GDOlarn etkilerinin retici, tketici ve iftiler
iin bir bedeli olacan kabul etmesi asndan da daha gerekidir. Elbette burada bahsi geen
bedel kavram evre hukukunun kendine zel yaps ile deerlendirilip, bir maddi bedel
olmann tesinde; ok daha geni anlamlar olan ve zarar kavramndan bamsz olmayan bir
bedeldir.
KARAR VERME
Madde 10-Madde 10da karar verme sreci dzenlenmitir. Ancak karar verme srecinde etkin
olacak temel kriterler ayrca belirtilmemitir. Bir nceki tasarnn karar verme balkl 10.maddesinde yer alan Sosyal ekonomik deerlendirmeler de dikkate alnarak bavuru hakknda
karar verilir. cmlesi son tasarda yer bulmamtr.
10. maddenin 3. fkrasnda idareye verilen takdir hakknn yanl kullanmaya imkn salayacak
ekilde geniletildii grlmektedir. Yeni bilgi ve belgelerin ortaya kmas ve izin sahibinin
karardaki koullara uymadnn anlalmas, karar alnma srecini etkileyen ilemlerin sakatln
gsterir. dari ilemin sebebi o idari ilemden nce gelen idareyi o ilemi yapmaya sevk eden ve
nesnel hukuk kurallarnca belirlenmi bulunan bir etkendir.
dare bir ilem yaptnda o ilemi dayandrd sebebi ortaya koymak zorundadr. Sebebin
ortadan kalmas halinde alnan idari kararlar dayanaksz kalaca iin hukuka aykr olacaktr. Bu
halde kanun taslanda yer alan .. koullara uyulmamas halinde karar yeniden
deerlendirmeye alabilir. ibaresi hukuka aykr olarak alnabilecek kararlara imkn tanyan bir
takdir hakkn idareye vermektedir. Bu nedenle burada uygun olan dzenlemenin koullarn
yeni kan bilgi ve belgeler ve izin sahibinin karardaki koullara uymamas halinde karar iptal
edilir yahut geri alnr olduu kansndayz.
10. maddenin son fkrasnda nihai kararlar basl olarak ve/veya elektronik ortamda yaynlanr.Dzenlemesi ilgililer asndan ciddi bir tehlikeyi barndrmaktadr. Dzenleyici ilemlerde dava
ama sresi kararn yaymlanmas ile balar. Bu nedenle de kararlarn duyurulmas herkesin
ulaabilecei yollarla yaplmaldr. Elektronik ortamda kararlarn yaynlanmas hem tm
vatandalarn internet kullancs olabilmesinin imknszl hem de elektronik ortamda bilgi
aknn hzl ve kesintiye urayabilecek nitelikte olmas nedeniyle zor olacaktr.
8/14/2019 Genetii Deitirilmi Organizmalar(GDO) ve Biyogvenlik Yasa Tasars
27/34
Genetii Deitirilmi Organizmalar ve Biyogvenlik Yasa Tasarswww.ekopolitik.org
Ekonomi ve Sosyal Aratrmalar Dernegi | 27
Dzenlemede yer alan veya ibaresi ve olarak deitirilmesi nemlidir. Yaymlama yntemi
herkesin ulaabilecei yerel ve/veya ulusal gazetelerde olacak ekilde ve belirli srelerle
olmaldr. Aksi halde dzenleyici ilemlere kar alacak iptal davalarnda balayacak idari dava
ama sresi, karardan etkilenecek ve/veya ahsna uygulanacak ilgililerin internet kullancs
olmamas yahut elektronik ortamn kesintisi halinde (ilgili web sitesi adresinin grntverememesi, arzas) bilgi aknn verimli ekilde kullanlmas mmkn olamayacaktr. u anda
hazrlk aamalar devam eden e-devlet projesinin hazrlk aamas bitip, tm yurtta belirgin
bir sistem iinde yrtlmesi balanmadan yargsal yollara bavuru aralarnn internet yolu ile
salanmas salkl olmayacaktr.
YASAKLAR
Madde 11-Yasaklar bal altnda dzenlenen 11. maddenin (b) bendinde bahsi geen kk
ocuk kavram ile kastedilen ya grubu kanunda tanmlanmamtr. Bu ya grubunun tkettii
ek besinler nasl ve hangi kstaslarla belirlenecei de dzenlenmemitir. zellikle kk ocuk ekbesinlerinin belirlenmesi konusunda idarenin takdir yetkisini kullanabilecei yetki alan
belirtilmelidir. Alman Parlamentosu (Bundestag) tarafndan 26 Kasm 2004 tarihinde kabul
edilen kanunla GDO ve rnlerinin organik ya da konvansiyonel tarm yaplan alanlara
bulamasn engellemek zere baz yasaklar ve yaptrmlar ngrlmtr. Bu dzenlemeyle
paralel nitelikte olabilecek ekilde, (c) bendi iinde ... genetik eitlilik merkezleri ile Korunan
Alanlarna ve organik tarm yaplan alanlara... ek olarak konvansiyonel tarm yaplan alanlar
da eklenmesi GDOlarn topraklarnda yer almamas hususunda hassasiyet gsteren iftiler ve
Trkiye tarm asndan nemli ve gzden karlm bir noktadr.
ZLEME VE RN ANALZ
Madde 13-zleme ilemi Kurum tarafndan yapld gibi izin sahibinin de verecei raporlar
ekseninde desteklenerek yrtlmesi gereken bir ilem olmaldr. Bu yntem, hem izin sahibi
asndan iini rapor vermesi gereken bir faaliyet haline getirmesiyle kontroll faaliyetleri
salayc bir hal almas asndan, hem de Kurumun yapaca izleme faaliyetine yardmc, eksik
tamamlayc bir destekleme faaliyeti haline getirmesi asndan gereklidir. Kanun taslanda izin
sahibine yalnzca rnle ilgili risk ya da phelerin renilmesi halinde rapor etmeykmllnn getirilmesi, raporlama faaliyetinin suiistimalini getirebileceinden faaliyetin
tm hakknda rapor verilmesi daha salkl bir alma disiplini getirecektir. Btn hakknda
rapor dzenlenmesi Kurumun denetleyicilik grevine daha uygun den bir yntemdir. Bu yolla
birbirini dorulamayacak trde veriler btn iinden daha rahat seilebilecektir. zleme
faaliyetinin yaplmasndaki saik her idari faaliyette olduu gibi hukuki bir temelle kamu yararn
gerekletirmektir.
8/14/2019 Genetii Deitirilmi Organizmalar(GDO) ve Biyogvenlik Yasa Tasars
28/34
Genetii Deitirilmi Organizmalar ve Biyogvenlik Yasa Tasarswww.ekopolitik.org
Ekonomi ve Sosyal Aratrmalar Dernegi | 28
Maddede izleme faaliyetinin maksad (yani o hukuki ilem ile ondan beklenen nihai ama)
verilen koullara ve uyum programna uyulmasn salamak olduu belirilmitir. Ancak
incelenen son tasarda bir nceki tasarda olduu gibi bir yaptrm mekanizmas ngrlmedii
iin kural verilmi ancak kurala uyulmamas halinde uygulanacak yaptrm belirtilmemitir. Bunedenle ilk taslak metinde yer ald gibi izleme sonucunda izin sahibinin izin koullarna ve
uyum programna uymad tespit edildiinde izin iptal edilmelidir. Yani yaplan izleme
faaliyetinin amac, verilen izinlerin uygulanabilirliini denetlemek; gerektiinde izni iptal etmek
yahut uyarlarda bulunarak iznin hukuka uygunluunu denetlemek olmaldr.
ZNN PTAL
Madde 15-znin iptali bal tayan eski kanun taslann 15. maddesinde incelenen son
taslaktan farkl olarak izni iptal edilen GDO ve rnlerinin imhasnn uygun olma aranmaksznyani olas baka zararlara yol amadan ya da yaylmak suretiyle zararlarn artmasna imkn
vermeden yaplaca dzenlenmitir. Ancak incelenen son taslakta uygun olmaktan kastedilenin
ne olduu belirtilmedii gibi iznin iptal edilmesini gerektirecek zarar ve risklerle ilgili yeni bilgi
edinilmi olmasna karn imha edilme aamasnn hangi arta balandnn belirtilmemesi
nedeniyle de hukuki ngrlebilirlik ilkesine aykrdr.
ACL EYLEM PLANI
Madde 18- Acil eylem plan balkl 18. maddenin eski kanun taslandaki dzenlemesinde acileylem plan yalnzca yasa d/ama d hareketler ve/veya kullanm durumlar ile snrl
tutulmam; GDO ve rnleri ile bunlara ilikin her trl faaliyet nedeniyle ortaya kabilecek
olumsuz durumlar ibaresi kullanlarak incelenen taslak metindeki acil eylem plan ieriinden
daha geni bir alan tanmlanmtr. GDO ve rnleri ile kabilecek olumsuzluklar yalnz yasa d
kullanm halinde domayacaktr. Bilimsel belirsizlie paralel olarak gdolarn u anki bilimsel
verilerle dzenlenmi hukuk kuralarna uygun olmas, onlarn zararlara neden olmayaca
anlamna gelmez.
Bu nedenle taslaktaki dzenlemeye GDO ve rnleri ile bunlara ilikin her trl faaliyet
nedeniyle ortaya kabilecek olumsuz durumlar tmcesinin tekrar eklenmesinin uygun olacakansndayz.
KNC KISIM
KAPALI KULLANIM, PYASAYA SRME VE TRANST
KNC BLM
EVREYE SERBEST BIRAKMA AMACIYLA PYASAYA SRME
BAVURU
8/14/2019 Genetii Deitirilmi Organizmalar(GDO) ve Biyogvenlik Yasa Tasars
29/34
Genetii Deitirilmi Organizmalar ve Biyogvenlik Yasa Tasarswww.ekopolitik.org
Ekonomi ve Sosyal Aratrmalar Dernegi | 29
Madde 24- evreye serbest brakma kavramnn kanun iinde herhangi bir tanmnn
bulunmamas kavramn tanmlanabilmesinde ve uygulamada bu maddelerin uygulayclar
tarafndan yorumlanmasnda skntlara neden olabilecektir.
Eski taslak metinde retim amacyla yaplacak evreye serbest brakmak iin ithal edilecek GDO
ve rnlerinin her bir ithalatndan nce ithalat tarafndan bavuru yaplaca sylenmiken
incelenen son taslakta bavuru 1 kereye mahsus olarak ilk ithalat ncesine ekilmitir. Bu ciddi
deiiklik lkeye sokulmak istenen evreye serbest brakma amal GDO ve/veya rnlerinin
bavuru izin vs. prosedrn yani denetim ve kontrol mekanizmasn kolayca atlamasn
salayacaktr. Bu da evre ve insan saln dorudan etkileyecek GDOlarn yaratacaklar
etkilerin boyutlarnn bymesine neden olacaktr.
lke ierisinde gelitirilen GDO ve rnlerinin evreye salm amacyla piyasaya srlmesindennce, gelitirilen GDOnun risk deerlendirmeleri iin gerekli olan verileri elde etmek iin
yaplacak deneysel evreye serbest brakma ile ilgili olarak bir bavuru; daha sonra ise evreye
serbest brakma amacyla piyasaya srme izini iin ikinci bir bavuru yaplmas gerektii eski
taslakta yer almtr. u an incelenen son taslak ise 2. bavuru zorunluluuna yer vermemitir.
Bylece tek izin iinde hem risk deerlendirmeleri iin gerekli olan verileri elde edebilecek hem
de deneysel evreye brakmay yapabilecektir. Bu dzenlemenin usul ekonomisi asndan
uygun olduu sylenebilir ama ayn zamanda kontroln salanamamas asndan tehlikeli
olabilecei kansndayz.
RSK DEERLENDRME
Madde 29- Gda, yem, ileme ve tketim amacyla ithal edilecek ve/veya piyasaya srlecek
GDO ve rnlerinin risk deerlendirmesinde esas alnacak ilkeler eski kanun taslann 29.
maddesinde u ekilde belirtilmitir risk deerlendirmesi gda gvenlii ile evre, bitki, hayvan
ve insan sal ile biyolojik eitlilik esas alnarak yaplr. Bu temellerin kanunlatrlacak
taslakta da yer almas, ilkelerin belirlenmesi asndan daha uygun olaca kansndayz.
Tasarnn madde gerekelerinde de bu kaygmz paylarcasna yer alan: 29. madde: - Bukapsamdaki GDO ve rnleri, dorudan veya dolayl olarak insanlarn tketimine sunulaca iin,
bu rnlerin risk deerlendirmesinde ncelikle gda gvenliinin ve insan ve hayvan salnn
dikkate alnmas ngrlmektedir. Ancak rnlerin canl olmas, dolaysyla, kazara veya bilinsiz
olarak evreye salnmas halinde biyolojik eitlilik ve tarmsal retim zerinde de risk oluturma
ihtimaline kar, biyolojik eitlilik ve tarmsal retimin de kriter olarak alnmas gerekmektedir.
8/14/2019 Genetii Deitirilmi Organizmalar(GDO) ve Biyogvenlik Yasa Tasars
30/34
Genetii Deitirilmi Organizmalar ve Biyogvenlik Yasa Tasarswww.ekopolitik.org
Ekonomi ve Sosyal Aratrmalar Dernegi | 30
ibarelerine de uygun olarak biyolojik eitlilik ve tarmsal retimin de kriter olarak blmnn
tekrar eklenmesinin yerinde olaca grndeyiz.
NC KISIM
HUKUK VE CEZA SORUMLULUK
BRNC BLM : HUKUK SORUMLULUK VE TELAF
SORUMLULUA LKN TEMEL LKELER
Madde 33- c- GDOlarn izinli olarak piyasaya srld durumlarda, organizmalarn genetik
olarak deitirilmesiyle ilikili olarak ortaya kan zararlardan, bu organizmalarn hatal olmasna
bal olarak piyasaya srme izni alanlar sorumludur. baresi, izin alanlar ve bu izni verenler
eklinde dzenlenmelidir. Ayn fkrann devamnda yer alan Bu kiiler, GDOlarn piyasaya
srld zamanda mevcut olan bilgi ve teknoloji erevesinde fark edilemeyen hatalardan dasorumludur. baresinde geen fark edilemeyen hatalar ifadesi, gzetilmeyen hatalar olarak
dzenlenmelidir.
e- Sorumlulua ilikin temel ilkelerin dzenlendii 33. maddenin e bendi illiyet bann kesildii
halleri gstermitir. Geleneksel hukuk kurallar iinde kusur sorumluluuna ilikin illiyet ban
kesen etkenler mcbir sebep, zarar grenin kusuru, 3. kiinin kusurudur. Kusursuz sorumluluk
ise kusur sorumluluundan tamamen farkldr.
GDO ve rnleri iin mcbir sebebin kabul edilebilir bir illiyet ban kesen sebep olmadaktr. GDOlar iin mcbir sebebin illiyet ban kesen neden olarak kabul edilmesi doa
olaylarnn tamamnn mcbir sebep kavram iinde irketler tarafndan ileri srlebilmesine
olanak tanr ki, bu durum mevcut mahkeme kararlarna ve sorumluluk hukukunun ilkelerine;
Anayasaya ve hukuk devletinin ilkelerine aykrdr. Bu nedenle de illiyet ban kesen nedenler
arasndan mcbir sebep karlmaldr.
EVREYE VERLEN ZARARLAR
Madde 34- GDOlar muameleye tabi tutanlar, muamele nedeniyle evrede zararn meydanagelmemesi veya sonularnn arlamamas iin risk deerlendirmesi sonucunda belirlenen
tedbirler nedeniyle oluacak masraflar karlamakla ykmldrler. Sorumlular evrenin zarar
grm veya tahrip olmu unsurlarnn eski haline getirilmesi veya ayn deerdeki unsurlarn
yerine konmas iin yaplmas gerekli masraflar da karlar. ifadesi yok olan biyolojik eitlilii,
insan saln ve gen kaynaklarn nasl ve hangi tedbirlerle eski haline getirilecei sorusunu
8/14/2019 Genetii Deitirilmi Organizmalar(GDO) ve Biyogvenlik Yasa Tasars
31/34
Genetii Deitirilmi Organizmalar ve Biyogvenlik Yasa Tasarswww.ekopolitik.org
Ekonomi ve Sosyal Aratrmalar Dernegi | 31
yantsz brakmaktadr. Hangi irketin sermayesi bu unsurlar tazmin etmeye yeter ya da yeter
mi! Bu maddenin de tasar tasla gibi uygulanabilirlii yoktur.
ZAMAN AIMI
Madde 35- GDO ve/veya rnlerinin yaratabilecei potansiyel zarar belirlenebilir bir yakn
gelecek iinde domayabilir. Etkisini ne zaman gsterecei belli olmayan bir risk faktrne kar
en azndan ortalama bir yaam sresi kadar zamanam sresinin gsterilmesi daha yerinde
olacaktr. Yani bu noktada nerimiz zamanam sresinin uzatlmasdr.
SPAT YK VE RESEN ARATIRMA LKES
Madde 36- htiyat ilkesinin uygulanabilmesi iin dnlen ve mevzuatlara yanstlan nlemlerin
byk bir ounluu maddi hukuka ilikin deil usul hukukuna ilikindir. Bu nedenle tasartaslanda, usul hukukuna ilikin bir nlem olarak ispat yknn tersine evrilmesi gerekir. spat
yknn tersine evrilmesi geleneksel ispat klfeti kuralnn deitirilmesidir. Yani ispat
klfetinin evresel bozulmaya yol aabilecek faaliyetten etkilenen ve kar kanlardan alnp
evresel kaynaklar kullananlara yklenmesi yani yer deitirmesidir. Madde 36 ise ispat
klfetini zararn meydana geldiini iddia eden kiiye ykleyerek ihtiyat ilkesine aykr bir
dzenleme getirmitir. Bu dzenleme, gerek Cartegena Szlemesinde yer alan ihtiyat ilkesine,
gerekse taslaa hakim olmas gereken ruha ve manta ters dmektedir. Eer tasar tasla
biyolojik eitlilii korumaya ynelik hazrlanyorsa, zarara urayanlar GDOlar nedeniyle zarara
uradklarn ispatlamak zorunda braklamazlar. Zararn, GDO ve rnlerindenkaynaklanmadn, GDOlarn zarara neden olmadn ispat yk, GDOyu piyasaya sren, izin
veren, reten ve kullandranlardadr.
DRDNC KISIM
BYOGVENLK KURUMU
BRNC BLM
Biyogvenlik Kurumu
Biyogvenlik Kurumu
Madde 45.- Kurumun zel hukuk hkmlerine tabi olduu belirtilmitir. Kurumun kamu hukuku
hkmlerine tabi olarak yaplandrlmas taslan amacna daha uygun dmektedir. zel
hukukta taraflar arasnda eitler aras bir iliki kurulur ve taraflardan hibiri dierinin karsnda
imtiyazl saylacak haklara sahip olamaz, yani kamu hukuku ilikisinde olduu gibi kamu yarar ve
kamu gc kullanlarak mdahale edilmesi gereken alanlarda mdahale edemez. Yani biyolojik
eitliliin korunmas ya da GDOlardan kaynaklanan riskin zarara dnmesi halinde kacak
8/14/2019 Genetii Deitirilmi Organizmalar(GDO) ve Biyogvenlik Yasa Tasars
32/34
Genetii Deitirilmi Organizmalar ve Biyogvenlik Yasa Tasarswww.ekopolitik.org
Ekonomi ve Sosyal Aratrmalar Dernegi | 32
ekolojik kirlenmenin nne geilmesi iin zel irketlere plan, strateji ve eylemler ihale
edildiinde ve bu ihalelerin gereini ilgili irketler yerine getiremediklerinde ya da iflas
ettiklerinde taraflar zel hukuk hkmlerine tabi olduklar iin idarenin eli kolu balanacak
yahut ciddi maddi klfetler altna girecektir. Sonuta olan biyolojik eitliliin ve srdrlebilir
kullanlmasnn zarar ya da ekolojik kirlenmenin yaanmas olacaktr.
Kurumun grev ve yetkileri
Madde 46- H) Geici blge mdrlklerinin kurulmas idarenin sreklilii ilkesi ile badar
nitelikte deildir. darenin asli grevi, tekilatlanmasn hizmetlerin sreklilii ilkesine uygun
olarak yapmaktr.
Kurumun gelirleri
Madde 48-c) thalatna izin verilen GDO ve rnlerinden alnan fonlardan yaplacak %0.3lkkesintiler. j). Her trl yardm ve balar
Bamsz idari otoritelerin ortaya kndaki asl etken hassas baz alanlarn siyasi erkten
bamsz bir yapda olmasnn salanmasdr. Ama grld gibi siyasi erkten bamsz olmas
amalanan Kurumun yardmlarndan ve fonlarndan kesinti yoluyla gelir elde ettii irketlere
kar bamszln nasl koruyaca phelidir. Yani bu dzenlemeler Kurumun kurulma
amacndaki mali zerklii bozucu niteliktedir. Bu nedenle nerimiz kurum btesinin zel ya da
katma bteli olmasdr.
KNC BLMYnetim Kurulu
Kurulun oluumu
Madde 50- Kurumun karar organ biri bakan, biri ikinci bakan olmak zere yedi yeden
oluan Biyogvenlik Ynetim Kuruludur. Biyogvenlik Ynetim Kurulu, Tarm ve Kyileri
Bakanl (3), evre ve Orman Bakanl (2), Salk Bakanl (1) ve D Ticaret Mstearl (1)
bal olduu Devlet Bakanlnn nerisi ve Bakanlar Kurulunun atamas ile oluturulur.
eklinde bir dzenlemede tketici ve retici rgtlerinin temsilcilerinin unutulmu olmas
kurulun bamszl, akl ve effafl asndan bir handikaptr. Kurulun ye says 11e
kartlarak kurul yelerinden alt tanesi, retici ve tketici rgtleri ile konuyla ilgili oda,sendika ve ekoloji rgtleri arasndan belirlenmelidir.
Madde 54-Kamu dzeni gibi mulak bir ibare kullanlarak denetleyici kararlarn bazlarnn
yaymlanmayabilecei sylenmitir. Bu dzenleme idareye tannan takdir hakknn ktye
kullanlabilecei bir alana yol aar. Aklk ilkesi ve ngrlebilirlik ilkesinin zedelenebileceini
dnerek bu maddenin takdir hakkna ilikin ksmnn karlmas gerektiini dnyoruz.
8/14/2019 Genetii Deitirilmi Organizmalar(GDO) ve Biyogvenlik Yasa Tasars
33/34
Genetii Deitirilmi Organizmalar ve Biyogvenlik Yasa Tasarswww.ekopolitik.org
Ekonomi ve Sosyal Aratrmalar Dernegi | 33
54. maddenin 3.fkras-Kolektif ilemler birden fazla iradenin ayn anda ve ayn ynde
aklanmas ile meydana gelen ilemlerdir, kurul kararlar da bu ilemlerin en belirgin rneidir.
Bu ilemlerin temel zellii alnan kararlarn salkl ve kabul edilebilir olmas asndan
kararlarn toplanma yeter saysna uygun toplanlarak imzalarn toplant sonunda toplanmasdr.
Ancak 54. maddede yelerin imzalarn kararn tutanaa yazld gn izleyen ignatabilecekleri sylenmitir. Yani Cuma gn alnan bir karar Pazartesi gn imzalanabilecektir.
Bu hafta sonu gerekli lobicilik faaliyetleri ile kararlarn etkilenmesine etkili olabileceinden
kolektif kararlarn mantna terstir. Denetleyici ve Dzenleyici Kurumlar Hakkndaki Kanun
Tasars Taslann 9. maddesinin 3. fkras da hukuksal belirsizlie ve alnan kararlarn
sakatlanmasna yol aabilecek bu cmlelerin tekrarlanmasndan ibarettir. Ancak, her iki taslan
kanunlama aamasnda kurumlarn salkl karar almalarna engel olduunu dndmz bu
blmlerinin deitirileceini umut ediyoruz.
Sonu
Biyogvenlik kavram, genetii deitirilmi rnlerde dahil olmak zere biyoteknolojik
rnlerin insan sal ve biyolojik eitlilik zerine oluturabilecei olumsuz etkilerin
belirlenmesi ve belirlenen risklerin meydana gelme ihtimalinin ortadan kaldrlmas ya da
meydana gelme durumunda oluacak zararlarn kontrol altnda tutulmas iin nlemler
alnmasn kapsamaktadr. Bu dogrultuda BM tarafndan Cartegena Biyogvenlik Protokol
oluuturulmutur. Temel amac biyolojik eitliliin korunmas ve srdrlebilir kullanmzerinde olumsuz etkilere sahip olabilecek ve ada biyoteknoloji kullanlarak elde edilmi olan
deitirilmi canl organizmalarn gvenli nakli, muamelesi ve kullanm alannda yeterli bir
koruma dzeyinin salanmasna katkda bulunmak olan bu ptotokol, Trkiye tarafndan 2000
ylnda imzalanm ve 2003 ylnda TBMMde kabul edilen 4898 sayl yasa ile hkmleri kabul
etmitir.
Prtokoln kabulnden bu alanda lkemizin mevzuat eksikliinin giderilmesine ynelik almalar
balatlm ve bu amala Biyogvenlik Yasa Tasar oluturulmutur. te yandan, oluturulan
bu yasa tasars yukarda yer verildii zere bir ok farkl meslek rgt ve sivil toplum rgt
tarafndan eitli ynlerden eletirilmektedir. Farkl kurum ve sivil toplum rgtleri tarafndan
yasa tasarsna yneltilen eletirilerin temelinde ise; yasa tasarsnn bu hali ile meclisten
gemesi durumunda lkemizin GDOlu rnlerin ak pazar haline gelecei ve tarmmzn ciddi
boyutlarda olumsuz olarak etkileneceine ve ayrca halkmzn saln olumsuz etkileyeceine
ynelik kayglar yer almaktadr. Bu alma kapsamna dahil edilen bir ok bilimsel alma da,
8/14/2019 Genetii Deitirilmi Organizmalar(GDO) ve Biyogvenlik Yasa Tasars
34/34
Genetii Deitirilmi Organizmalar ve Biyogvenlik Yasa Tasarswww.ekopolitik.org
GDOlu rnlerin biyolojik eitlilik ve insan sal zerindeki olumsuz etkileri olduunu
gstererek bu kayglarn hite yersiz olmadn ortaya koymaktadr.
Biyogvenlik yasa tasarsnn bu haliyle yasalamas durumunda ortaya kacak en nemli
problemlerden birisi, lkemiz tarmnn dnyada tohum retimi gerekletiren bir ka bykbiyoteknoloji irketinin ak pazar haline geleceidir. te yandan, GDOlu rnlerin lkemizde
serbest bir ekilde retilmesine izin verecek bir biyogvenlik yasasnn bu rnlerin retim ve
ithalatn olduka sk kurallar dahilinde gerekletirilen Avrupa Birlii hkmleri ile de uyum
ierisinde olmayaca ak bir gerektir.
Endemik bitkiler asndan dnyann en zengin lkelerinden birisi olan lkemizin biyolojik
eitliliinin korunmas, halkmzn salnn bu rnler nedeniyle bozulmasnn nlenmesi ve
lkemizin tarmnn byk biyoteknoloji irketlerinin kontrol altna girmemesi iin, mevcut
yasa tasarsnn bu kayglar giderecek ekilde yeniden dzenlenmesi gerekmektedir. Sonu
olarak, biyogvenlik yasas GDO'lar yasallatrmann arac olarak deil, GDO'lu rn ithalatn
kontrol altna alacak, halkn saln ve toplumun yararn gzetecek ekilde kartlmal ve bu
alandaki yasal boluk bir an nce doldurulmaldr.